Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAno adhikAra 8. vidyAvAridhi zrI caMpatarAya berisTara jemaNe potAnAM tana, mana ane dhana vagere badhI zaktiono videzomAM jainadharmano pracAra karavAmAM sadupayoga karyo hato tevA baeNrisTara zrI rAMpatarAya, arvAcIna yuganA eka dRDhanizcayI, bhekhadhArI ane jainazAstromAM atyaMta zraddhA rAkhanAra mahAna puruSa gaNAya che. bALapaNa ane abhyAsa : bhAratanA pATanagara dilhImAM jainono vasavATa ghaNA saikAothI che. ahIM teoe svataMtra vepAradhAMdho ryo che, athavA rAjAo ane bAdazAhonA aMgata maMtrIo, kArabhArIo ke jhaverIo tarIkeno vyavasAya svIkAryo che. gaI sadInA uttarArdhamAM dilhImAM AvelI raunasukhadAsajInI havelImAM, lAlA candrAmalajI tathA mAtA pArvatIdevIne ghera zrI caMpatarAyano janma I. sa. 1872 nI AsapAsa thayo hato. mAtApitAmAM paraMparAthI ja jenadharmanA saMskAro dRDha hatA, jethI devadarzana, pUjana, zAstravAMcana, rAtribhojana tyAga, pratijJAnuM daDha pAlana vagere guNo sahaja rIte bALakamAM paNa UtarI AvyA. patarAyajIne traNa moTA bhAIo hatA, paraMtu badhA ja be-traNa varSanI uMmaramAM gujarI javAthI teone mAtA-pitAnA ekamAtra 64
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAvAridhi zrI caMparAya berisTara saMtAna tarIkeno sneha maLyo. paraMtu cha varSanI umara thatAM mAtAnuM avasAna thayuM ane sAta varSanI uMmare temanA bApujI (pitAnA moTA bhAI) lAlA sohanalAla bAMkelAle temane dattaka laI lIdhA. te vakhate lAlA sohanalAlajI dilhInA zrImaMtomAM agragaNya gaNAtA hatA. kAlA mahala" nAmanI prAiveTa nizALamAM temanI prAraMbhika zikSA thaI. pUrvapuNyathI temanI zArIrika saMpatti ane dehasauMdarya apUrva hatAM. temanI buddhizakti paNa tIvra hatI. tethI maeNTrikanI parIkSA temaNe prathama zreNImAM pAsa karIne dilhInI prasiddha senTa sTIphana kaoNlejamAM praveza meLavyo. zikSaNanI ucca kakSAnI kArakirdIne dhyAnamAM laIne temane I. sa. 1892 mAM baeNrisTaranuM zikSaNa levA iMglenDa mokalavAmAM AvyA, jyAMthI I. sa. 1897 mAM teo baeNrisTara thaIne bhArata pAchA pharyA. kuTuMbajIvana ane vyavasAya : te vakhatanA sAmAjika rivAjo mujaba 13 varSanI umare temano vivAha-saMbaMdha, dilahI bAra eNsosiyezananA pramukha ane dilahI jaina samAjanA sarapaMca lAlA pyArelAlajI(M.L.A.)nI suputrI sAthe thaI gayo hato. paraMtu vidhinA lekha kaMIka judA ja hatA, je bAlikA sAthe temano saMbaMdha thayo hato te pAgala nIkaLI ane kayAreya sAsare AvI ja nahIM. bIjA lagnano prastAva caMpatarAyajIe amAnya karyo ane AjIvana brahmacaryanuM pAlana karyuM. berisTaranA abhyAsa mATe iMglenDamAM prathama pAMca varSanA vasavATa daramiyAna temanA para pAzcAtya jIvananI ghaNI asara thaI gaI hatI. svadeza pAchA pharyA pachI paNa teo prAraMbhamAM potAne "bhaNelA-sudharelA-UMcA" mAnatA hatA. moTA ane saphaLa vakIla tarIkenI temanI kArakirdInI suvAsa thoDAM varSomAM ja sarvatra prasarI gaI ane teo avadhanI hAIkorTamAM kriminala vibhAganA mukhya baeNrisTara banI gayA. AvI saphaLatA maLavA chatAM temaNe pramANikatA ane saccAI choDI nahotI. teo thoDA ja kesa letA ane koI khoTo kesa Ave to pahelethI ja nA kahI detA. juniyara vakIlone teo dareka jAtanuM protsAhana ApatA. teo tyAM "Uncle Jain' (jena cAcA) tarIke oLakhAvA lAgyA hatA. jIvana-parivartanano prasaMga : temane temanA kAkA sasarA lAlA raMgIlAlajI sAthe khUba ja niTano saMbaMdha hato. raMgIlAlajInuM nAnI vayamAM Akasmika mRtyu thayuM, jenI caMpatarAyajI para asAdhAraNa asara thaI. koI upAyathI temanA mananuM samAdhAna thayuM nahIM. svAmI rAmatIrthanuM paNa thoDuM sAhitya temaNe vAMcyuM. paraMtu Akhare ArA nivAsI bAbu devendrakumArajIe jayAre I. sa. 1913mAM temane jenadharmanA graMtho vAMcavA ApyA ane jayAre temaNe te graMthonuM UMDuM adhyayana karyuM tyAre ja temane zAMti ane samAdhAnanI prApti thaI. A zAMti ane samAdhAna ja temanA jIvananuM AmUla parivartana karanArI hakIkata sAbita thaI. ekAda varSanI aMdara ja sUTa-bUTa-TAIno veSa dhAraNa karanArA A baeNrisTara badalAIne eka dhArmika puruSa-dharmapracAraka saMta-banI gayA temaja taddana sAdA kapaDAM ane sAdA jIvanamAM AvI gayA. eka divasamAM 25 sigAreTa pInAre sigAreTano 3 arvAcIna jaina jyotirdharo
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jyotirdharo sarvathA tyAga karI dIdho. ekAMtamAM manana, vAMcana, satyanI zodha ane zAMtimaya jIvananI prApti e ja temanA jIvananAM dhyeya banI gayAM. jIvananI dizAe 180 DigrIno pheraphAra anubhavyo. A samaye temanI uMmara lagabhaga 40-42 varSanI hatI. je jJAnathI potAne zAMtino apUrva lAbha thayo te jJAnathI jagatanA ghaNA manuSyone zAMtino ane sAcI jIvanadizAno lAbha thAo, tevA maMgaLamaya hetuthI teo jinavANInA pracAra-prasAramAM ane samAja-sevAnAM kAryomAM lAgI gayA. dharma-sevA ane samAja-rovA : jIvanane kharekhara sva-para mATe upakAraka banAvavA temaNe prathama potAnA aMgata jIvananA zuddhIkaraNano prayoga zarU karyo. ahiMsA, satya Adi aNuvratonuM pAlana to teo pahelethI ja karatA hatA, acauryavratanA pAlanamAM teo eTalA sAvadhAna rahetA ke relavenI musApharImAM sAmAna eka-be kilo vadhAre hoya to vajana karAvI je bhADuM thatuM hoya te ApI detA. jayAre temane bIjA lagna mATe ke dattaka putra levA mATe dabANa karavAmAM AvyuM tyAre temaNe spaSTa uttara Apyo ke saMtati nahIM karma dvArA ja mANasa kharekhara mahAna thaI yazane prApta karI zake che. parigraha parimANa bAbata teoe potAnI lagabhaga badhI ja saMpatti jJAna-pracAranA kAryo mATe vAparI ane chelle je 2,14,785 rUpiyA bacyA hatA tene satsAhityanA pracAra mATe vAparavAnA AzayathI eka TrasTa banAvyuM. paisA ane kIrti mATe temaNe moha rAkhyo ja nahoto ane jayAre samAja taraphathI "vidyAvAridhi" ke "jainadarzana divAkara" tarIke temanuM sanmAna thayuM tyAre paNa samAjane bhaviSyamAM AvuM Ayojana na karavA mATe jAheramAM ja spaSTatA karI dIdhI hatI. I. sa. 1926 mAM teoe arthopArjana karavAnI badhI ja pravRttiono sarvathA tyAga karyo. A pramANe potAnA jIvananI zuddhi karI teoe samAjasevAmAM pUrNa yogadAna AvyuM. sana 1923mAM digaMbara jaina mahAsabhA jayAre udAra nItio ane jamAnAne anurUpa sudhAraNAo svIkAravA asamartha banI tyAre a.bhA.di. jaina pariSadanI sthApanA thaI ane tenI eka saMsthApaka ane AjIvana saMrakSaka tarIke teoe kArya karyuM. temaNe yuvakone paNa temAM rasa letA karyA. zrI sametazikhara tIrthanI rakSAnA saMbaMdhamAM viziSTa yogadAna, digaMbara munionA vihArane saMvidhAnanI saMmati, jena rathone saraghasAkAre jAheramAM kADhavAnI paravAnagI, kuDacInA atyAcAro viruddha lAMDananI pArlamenTa sudhI avAja pahoMcADavo, jene purAtattva saMbaMdhI saMzodhana vagere aneka bAbatomAM sakriya rasa laIne jainadharma ane samAja pratyeno potAno aMtarano prema teoe vyakta karyo hato. jaina sAhityanA parama upAsaka ane pracAraka zrI caMpatarAyajIno jIvanasaMdeza nIcenA zabdo dvArA prakaTa thayo che : "he jeno tamAro dharma sarvaza praNIta hovAthI pUrNa vaijJAnika che. tamo tamArAM zAstrone parIkSA-pradhAna thaI vAMco ane vicAro, temAM kahelA satyazAzvata siddhAMtono anubhava karo ane Adhunika DhabathI niSpakSapaNe te dharmanI rajUAta karI. AthI sAmAnya vyaktine paNa tenA tarapha ruci ane AkarSaNa thaze."
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAvAridhi zrI caMpatarAya baeNrisTara A kArya karavA mATe tamAre vidvAna ane sadAcArI yuvako taiyAra karavA paDaze, jeo dezanI vividha bhASAomAM ane aMgrejImAM dharmanA siddhAMto samajavI zake. bhASA, vyAkaraNa, nyAya, vijJAna, samAjazAstra, itihAsa ane adhyAtma-sAdhanA vagere viSayonA niSNAta taiyAra karavA mATe eka madhyastha vizvavidyAlayanI jarUra che ane tenA sucAru saMcAlana mATe potAnI nAnI nAnI vyAvahArika kriyAo ane upAsanApaddhatine gauNa samajI mahAvIra prabhunI ahiMsA, anekAMta ane aparigrahanI mULa vAto para sahamata thavAno sau jainoe prayatna karavo paDaze; tyAre ja vizvane jaina dharma vizvadharma thavAnI pAtratA dharAve che tenI pratIti thaze. jaina dharmane teo koI amuka jAti, jJAti ke komano dharma nahotA mAnatA paNa sArvajanika ane sarvakAlIna satyanuM pratipAdana karanArI eka vaijJAnika paddhati mAnatA hatA. yuropa ane amerikAmAM teo ghaNAM varSo sudhI rahyA. Adhunika zailImAM sAhityanI racanA karI teoe aneka jaina graMthono aMgrejImAM anuvAda paNa karyo. temanI mukhya-mukhya racanAo nIce pramANe che : (1) Key To Knowledge (2) Confluence of Opposites (3) Fundamentals of Jainism (4) Householder's Dharma (5) Jainism and World-Problems (6) Cosmology : Old and New jaina dharmanA siddhAMtone temaNe potAnI kRtiomAM yathArtha rIte ane Adhunika zailImAM raju karyA che. uparAMta, anya darzano sAthe temanuM tulanAtmaka adhyayana paNa rajU karyuM che, jethI vividha dharma-darzananA abhyAsIo paNa temAM sArI rIte rasa laI zake. AvA vizALa ane UMDA adhyayanane lIdhe ja kAzInA dharma mahAmaMDaLa temanuM "vidyAvAridhi' tarIke sanmAna karyuM hatuM, je temanI agAdha vidvattAnuM sUcaka che. jene dharmanuM sAhitya videzomAM paNa upalabdha banI zake te hetuthI temaNe laMDanamAM jaina pustakAlayanI sthApanA karI hatI ane yuropanAM aneka vizvavidyAlayomAM jaina graMtho bheTa rUpe mokalyA hatA. ekalavIranI aMtima yAtrA : aneka prakAranI dharmapravRttiomAM niraMtara rokAyelA ane bhAratanA aneka pradeza temaja dezavidezanI dharmayAtrAo karatA zrI caMpatarAyajI lagabhaga 60 varSa upara pahoMcI gayA hatA. I. sa. 1937thI temanuM svAsthaya kathaLavA lAgyuM hatuM. tethI temaNe bhArata AvavAno ane ahIM ja rahIne zAMtipUrvaka dehatyAga karavAno nirNaya lIdho. temanA vilAyatanA mitroe bahu samajAvyA ke kSayarogano ilAja iMglenDamAM vadhu sArI rIte thaI zakaze paNa teo mAnyA nahIM ane bhArata pAchA pharyA. ahIM thoDo vakhata dilahImAM ane tyAra pachI muMbaImAM ilAja karAvyo paraMtu koI paNa upacAra saphaLa thayo nahIM.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jayotirdharo chellA thoDA samaya mATe teo davA karAvavA karAMcI gayA. ahIM temane thoDA samaya mATe kaMIka Theka lAgyuM paNa zarIramAM roganAM cihano vadhatAM ja gayAM ane Akhare dinAMka 2-6-1942 nA divase teo A phAnI duniyAne choDIne kAyama mATe prayANa karI gayA. A samAcAra samasta jaina samAja mATe ghaNA ja AghAtajanaka hatA, kAraNa ke jenazAsanano eka mahAna sevaka-narabaMko anaMtanI yAtrAe jatAM videzamAM dharmapracAranuM kAma tatkALa no khoraMbhe paDI gayuM. vicArakaNikAo : (1) "jaina dharmanA utthAna mATe svArthatyAga ane AmabalidAnanI nikAnta AvazyakatA che. atyAcArathI DaravAnI jarUra nathI, paraMtu nyAyanI rakSA mATe--dharmarakSA mATe laDI levuM jarUrI che. sItAjInI rakSA mATe zrI rAmacandrajIne paNa yuddha karavuM paDayuM hatuM. zrI rAma, sugrIva, hanumAna sarva taddabhava mokSagAmI mahApuruSo hatA. ahiMsA kAyaratA nahIM, paNa vIratA pradAna karanAruM uttama zastra che." (2) "jainamaMdiromAM laukika AkAMkSAo mATe javAnI jarUrI nathI. jainamaMdiro bhikSuka gRho nathI. te to mokSAbhilASIo, nirgastha padanA ichuko ane vItarAgI banavAnI abhilASA sevanArAo mATenAM preraNAsthAna che." (3) "jaina dharma to pArasamaNi samAna che; je loDhA samAna azuddha saMsArI jIvane suvarNatulya zuddha-siddha banAvI de che."