Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhUti vinobA [] parivrAjaka, jaina ane bauddha e traNa vitA mukhya paraMparAomAM bhAratanI badhI ja tyAgalalI paraMparAone samAveza thaI jAya che. tRSNa, parigraha ke saMcayavRttinA tyAgane e badhI paraMparAoe judI judI zailImAM paNa ekasarakhI rIte mahattva ApyuM che. parivrAjakapaNuM svIkArI vanamAM javA IcchatA RSi yAjJavalkakyanI eka patnI mayInA je udgAre bahadAraNyaka upaniSadamAM noMdhAyelA che te samagra parivrAjaka-paraMparAnA vicArane eka paDaze mAtra che. yAjJavaSe mitreyIne kahyuM ke "tane ane kAtyAyanIne sampatti vaheMcI ApI huM ene nikAla karavA IcchuM chuM." mitreyIe patine javAbamAM kahyuM ke "suvarNathI paripUrNa pRthvI maLe te zuM huM tethI amara thAuM kharI?" yAjJavalkaye javAbamAM jaNAvyuM che ke "ethI te tAruM jIvana evuM ja rahevAnuM jevuM ke sAdhanasAmagrImAM racyApacyA rahenAra itara lekenuM jIvana che. saMpatithI amRtatvanI AzA nakAmI che,' ityAdi. tathAgata budhe cha varSanI kAra sAdhanA ane UMDA manana pachI potAnA tema ja jagatanA kalyANane mArga zo te cAra Arya-satyane. temAM bIjuM Aryasatya eTale vaiyaktika ke sAmUhika duHkhamAtranuM kAraNa tRSNa ke mamatA che te ane cothuM Aryasatya eTale tRSNAnuM-AsaktinuM nirvANa te. dIrdhatapasvI mahAvIre Atmaupampa pUrepUruM jIvanamAM Utare e mATe bAra varSa sAdhanA karI ane chevaTe enA upAya lekhe emane ahiMsA lAdhI. paNa jyAM lagI parigraha ke saMcayavRti hoya ke te jeTalA pramANamAM hoya, tyAM lagI ane teTalA pramANamAM ahiMsA enA kharA arthamAM kadI siddha thaI na ja zake. Ama ApaNe traNe ya paraMparAnA sArarUpe eka ja vastu nihALIe chIe, ane te tRSNA, parigraha yA saMcayavRttine tyAga. upaniSadamAM amarajIvananI siddhi dhanavaibhava vaDe nathI thatI ema kahevAmAM AvyuM tyAre ene artha e haragija nathI ke pArthiva sampattinuM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya [33 jIvanamAM koI mUlya ja nathI, athavA e mAtra svAkhika chAyA che. paNa ene artha, je AkhA ItihAsakALamAM siddha thAya te te, e che ke pArthiva saMpatti e mAtra sAdhana che. ene ja jIvana sarvasva mAnI je pitAnI jAtane bhUlI jAya che te svatasiddha amarapaNAne vIsarI vinAzI ane matya vastune amara mAnI pote duHkhI thAya che ne bIjAne du:kha upajAvavAmAM nimitta paNa bane che. budde tRSNAtyAganI vAta kahI, agAra (dhara) choDI anagAra banavAnI hAkala karI tyAre e ghara, bAhya vastu, kuTuMba ane samAja e badhAnuM mUlya nathI ja AMkatA ema mAnavuM te buddhane pitAne ane temanA dharmane anyAya karavA barAbara che. buddhanuM tAtparya eTaluM ja che ke aMgata sukhanI lAlasAmAM ItaranA sukhaduHkhanI paravA ja na karavI ane aMgata mamatA pijavI e vyakti tema ja samAja mATe baMdhanarUpa che. mahAvIre parigrahatyAganI vAta kahI tyAre paNa teo eTaluM to jANe ja che ke vaiyaktika ane sAmUhika jIvanamAM dhanadhAnya jevI bAhya vastuonuM paNa sthAna che ja. tema chatAM jyAre teo suddhAM anagArapadanI vAta kare che tyAre koI paNa jAtanA aMgata parigrahamAM baMdhAvAno ja niSedha kare che. sAce tyAgI ane sAco vicAraka hoya che eTaluM te jANe ja che keAI paNa vyaktinuM jIvana bhajana, Azraya ane bIjI evI jarUrI vastuo vinA kadI cAlI zake ja nahi. eTaluM ja nahi paNa sthaLa ane jaDa kahevAtI bAhya sAmagrInI ucita madada vinA jIvananuM uddhakaraNa paNa zakya nathI. A rIte jotAM badhI ja paraMparAnA mukhya pravartakane sUra mamatAtyAgano che, eTale ke aMgata ane vaiyaktika maryAdita mamatAne vistArI e mamatAne sArvajanika karavAnuM che. sArvajanika mamatA eTale bIjA sAthe abheda sAdho ke Atmaupamya sAdhavuM te. enuM ja bIjuM nAma samatA che. mamatA saMkucita maTI vyApaka bane tyAre ja te samatArUpe oLakhAya che. bannenA mULamAM prematatva che. e prema saMkIrNa ane saMkIrNatara hoya tyAre te mamatA ane e nibaMdhana vikase tyAre te samatA. A ja samatA dharmamAtranuM aMtima sAdhya che. mamatAne tyAga e zreya mATe Avazyaka hovA chatAM je te samAjanAM vividha aMgomAM samatAne mUrta karavAmAM pariNAma na pAme te aMte e tyAga paNa vikRta banI jAya che. parigrahatyAganI bhUmikA upara ja saMnyAsIsaMdha ane anagArA astitvamAM AvyA. enA tyAgane lIdhe ja azoka jevA dharmarAje sArvajanika hitanAM kAmo karyA. evA tyAgamAMthI ja dAnadakSiNa jevA aneka dharmo vikasyA. kavi kAlidAse jemAM sarvasva dakSiNArUpe
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34] darzana ane citana apAya che evA yajJa radhune hAthe karAvyA ane mAtra mATInuM pAtra ja hAyamAM bAkI rahyu hAya evA raghune raghuva'zamAM varNavI guptakAlIna dAna- dakSiNA dharmanuM mahattva sucavyuM. harSavardhane te ekatra thayela khajAnAne dUra traNa varSe dAnamAM khAlI karI kA~nu dAnezvarIpaNuM darzAvI ApyuM. dareka dharma-pathanA maTho, vidyArA, madirA ane vidyAdhAmA ja nahi paNU seMkaDA, hajAro ane lAkhAnI sakhyAmAM agAra cheDI anagAra thayela bhikSu ke parivrAjakAnI saMpUrNa jIvanayAtrA e badhu pariatyAga ane dAnadhamane ja AbhArI rahyuM che. tenI sAkSIrUpe aneka dAnapatra, aneka prazasti ApaNI sAme che. je maTha, vihArA, diza ane dhadho parigrahatyAganI bhAvanAmAMthI ja astitvamAM AvyAM hatAM ane je dAnadakSiNAne lIdhe ja pASAye jatAM hatAM te dAnadakSiNA dvArA meLavela ane bIjI aneka rIte vadhArela pUcha ane parigrahanI mAlikI dharAvavA chatAM samAjamAM tyAgInI pratiSThA pAmatAM rahyAM ane sAthe sAthe utpAdaka zramanu sACjanika mUlya samajavAnI buddhigumAvavAne lIdhe eka rIte akarmaNya jevAM banatAM cAlyAM. bIjI bAju sAcI-khATI game te rIte dhanasatta ke bhUmisaMpatti meLavanAra vyakti paNa, dAnadakSiNA dvArA peAtAnA pApanuM prakSAlana thAya che ema mAnI jJAnadakSiNA ApatA rahyA ane samAjamAM vizeSa ane vizeSa pratiSThA pAmatA paNa rahyA. Ama samAjamAM pratiSThA pAmanAra mukhyapaNe e va astitvamAM AvyA : eka game teTaluM ane game te rIte apAyeluM dAna lenAra, ene saMgraha ane vadhArI karanAra chatAM tyAgI manAtA brAhmaNazramaNavarga ane Ijo nyAyaanyAya game te rIte meLavela saMpattinu dAna karanAra bhogI va. A be va vacce eka trIjo varga paNa rahyo ke jenA AdhAre uparanA banne vagegenu astitva hovA chatAM samAjamAM je Avazyaka gaurava lekhAtuM nahi. te varga eTale nahi kAInA dAna upara nabhanAra ke nahi kAI dAna-dakSiNA dvArA nAmanA meLavanAra, paNa mAtra kAMDALe jAtazrama upara nabhanAra varga. ahiMsA ane samatAtyAgane je dhama mULe samAjamAM sakSetre samatA ANuvA astitvamAM AvyA hatA te ja dhama avivekane lIdhe sAmAjika viSamatAmAM aneka rIte pariNamyA. evI viSamatA nivAravA ane kama yAganuM mahattva sthApavA keTalAka dRSTAoe anAsakta kayAga tema ja samayeAganI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35 sthApanA mATe sabaLa vicAro rajU karyo. dakSiNa ane uttara hindustAnamAM thayela aneka saMtoe e vicAranuM poSaNa paNa karyuM. jyAM tyAM enI sArI asara paNa thaI. paraMtu e asara chevaTe na to sthAyI banI ane na te sarvadezIya. tethI karIne samAjamAM chevaTe rAjasattA ane dhanasaMpattine mahimA, dAna ane tyAgane mahimA e jevA ne tevA cAlu ja rahyA ane sAthe sAthe garIbI tema ja jAtamahenata pratyenI sUga paNa cAlu rahI. UMca-nIcanA bhedanI, saMpatti ane garIbInInirakSaratA ane sAkSaranAnI, tema ja zAsaka ane zAsitanI, ema anekavidha vadhatI jatI viSamatAne lIdhe dezanuM sAmUhika baLa kSINa jevuM thayuM ane aMte videzI rAjya paNa AvyuM. eNe pahelAMnI viSamatAmAM aneka navI viSamatAo ane samasyAo umerI. comerathI prajA trAhi trAhi pikAravA lAgI. kavio IzvaranuM AhvAhana karavA lAgyA. jyAre A viSamatA nivAravAnuM kAma zastrabaLa ane zAstrabaLa banne mATe asAdhya jevuM dekhAtuM hatuM tyAre pAchA e ja jUne aparigraha ane ahiMsAne bhAge eka viziSTa vyaktine mUkayo. - ahiMsA ane aparigrahanI adhUrI tema ja avivekI samajaNathI je aniSTa pariNAme mAnavajAte anubhavyAM che; tema ja raMgabheda, Arthika asamAnatA ane jAti ke rASTranA mithyA abhimAnane lIdhe pidA thayelAM je dusaha aniSTo mAnavajAta bhogavI rahI che te badhAne sAmaTe vicAra karI te vicAranA prakAzamAM badhAM ja aniSTanA upAya lekhe e viziSTa vyaktie ahiMsA ane aparigrahanuM mUlya AMkyuM ne temAMthI ja mAnavajAtanA uddhArane ke sarvAgINa samatA sthApavAne mArga zodhI kADhyo. sadhaLAM aniSTa nivAravAne A na mArga hato te rAmabANa je, paNa zarUAtamAM enA upara bhAgye ja koInI zraddhA samajaNapUrvaka beThI. tema chatAM e ahiMsA ane aparigrahanA navA pegaMbare pitAnuM darzana AphrikAmAM ja saphaLa karI batAvyuM ke cA ane krame krame e RSinI AsapAsa eka navuM ziSyamaMDaLa ekatra thayuM. je sattA sAme paDakAra pheMkavAnI duniyAmAM lagabhaga koIne pragaTa hiMmata na hatI te ja sattA sAme e RSie potAnuM ahiMsaka zarama ugAmyuM ane ahiMsAmAM mAnanAra ke nahi mAnanAra badhA ja ekAeka DaghAI gayA. je ahiMsA ane aparigraha mAtra vyaktigata dharma banI gaye
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana ane ciMtana hatuM ane je mAtra nivRttinI eka ja buThThI bAjune rajU karate hatA te dharme asahakAranI nivRtti bAju ane satyAgrahanI pravRtti bAju-banne bAju spaSTa samajAya te rIte ane sarvakSetre lAgu karI zakAya e rIte rajU karI. prajAne, dareka bAbatamAM dabAyelI ane lAcAra prajAne, zastra ane zAstra vinA paNa potAnI ja pAse raheluM paNa Aja sudhI ajJAta evuM eka sahaja amegha baLa lAgyuM. prajA jAgI ane kalpanAmAM na Ave e rIte e navA amogha baLe svarAjya meLavI ApyuM. je zastra rAjakIya vijya ane rAjakAraNamAM saphaLatA ANanAra siddha thAya che te zastra ItihAsa kALathI sarvoparI manAtuM AvyuM che. atyAra agAu zastrabaLa ane kAvAdAvAnA zastrabaLane evI pratiSThA maLelI jyAre A navA RSie e pratiSThA ahiMsA ane aparigrahanA navA zAstrane ApI ane eka rIte e pratiSThA mAtra bhAratamAM nahi paNa dezadezAntaramAM vistaravA lAgI. gAMdhIjIe rAjakAraNa uparAMta jIvananAM lagabhaga tamAma kSetramAM pitAnA e AdhyAtmika baLane prayoga karyo ane enAM madhura phaLo samajadAra lekenI sAme jotajotAmAM AvyAM. sAmAjika jIvananA khUNekhUNAmAM samatA. sthApI viSamatA nivAravAne kAyAkalpa pUrajozamAM cAlatA ja hatA ane leke paNa ene sAtha ApatA hatA, tyAM te gAMdhIjIe vidAya lIdhI. jeo pAchaLa rahyA ane jeo temanA sAthI hatA ane che temane e AdhyAtmika baLa viSe zraddhA nathI ema te na kahI zakAya, paNa te zraddhA kaMIka bahArathI AvelI ane kaMIka aMdarathI UgelI. eTale ene saMpUrNa jIvatI ema te bhAgye ja kahI zakAya. tema chatAM svarAjya maLyA pachI rAjyataMtra te e zraddhAnA pAyA upara ja cAlatuM AvyuM che. ' parakIya sattA gaI dezamAM je ekahaththu sattA jevAM nAnAM-moTAM rAja hatAM te paNa vilaya pAmyAM. bIjA paNa keTalAka sudhArAo AkAra ane AvakAra pAmatA gayA; paNa sAmAjika viSamatAne mULa pAye je Arthika viSamatA te te junA ane navAM aneka svarUpe kAyama ja che. e viSamatAnI nAbUdI thayA sivAya bIjI rAjakIya ke sAmAjika kSetre lIdhelI siddhio paNa bekAra jevI che. e dareke darekane vadhAre ne vadhAre samajAvA lAgyuM, ane saunuM dhyAna Arthika samatAnI bhUmikA bhaNI vaLyuM. AvI samAnatA sthApavAnA prayatna bhArata bahAra paNe thayA che, paraMtu te ahiMsAnA pAyA upara nahi. jyAre bhAratIya prajane anaMtarAtmA evI kaI vyaktine jhaMkhI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya (37 rahyo hato ke je tenA ahiMsaka saMskArane anurUpa ane gAMdhIjIe taiyAra karela bhUmikAne ja anusarI Arthika samAnatAne prazna ukale. e jhaMkhanAne javAba gAMdhIjInA ja anugAmI vartuLamAMthI evI vyakitae vALyo ke jeNe AkhI jiMdagI dharma tema ja karmane sumeLa sAdhavAmAM ane zAstrIya jJAnarAzine prajJAnarUpe pariNAvavAmAM gALI che. te vyakti bIjI kaI nahi paNa jenA upara AkhA dezanI ane keTaleka aMze dezAntaranI paNa najara ceTI che te vibhUti vinabA. vinobAe joyuM ke paraMparAgata sAmata ane rAjAe gayA paNa mUDIvAdane pariNAme dezamAM aneka navA rAjAo astitvamAM AvyA che ane Avye jAya che. vinobAe e paNa joyuM ke lokataMtra sthapAyA chatAM emAM jUnI ja adhikArazAhI ane amaladArazAhI kAma karI rahI che. temAM sevAnuM sthAna sattAnI harIphAI e lIdhuM che. emaNe e paNa joyuM ke bhinnabhinna rAjakAraNa pakSamAM purAI rahele, buddhimAna varga paNa pitApitAnA pakSanI nabaLAI ane akarmaNyatA jovA karatAM sAmA pakSanI truTio tarapha ja vadhAre dhyAna Ape che. ane pariNAme e pakSanI sAThamArImAM janatAnuM hita bahu ochuM sadhAya che tema ja kAMIka sAruM karavAnI vRttivALa evA buddhimAna lekenI zaktine prajAnA utkarSamAM bahu ocho upayoga thAya che. vinebAnI prajJAe arthopArjana ane artharakSaNanA judA judA mArgomAM pravartatI anyAyapUrNa tema ja asAmAjika gera-rItionuM paNa Akalana karyuM. emaNe e joI lIdhuM ke tatkALa vidhAyaka ahiMsAne raste lekanI buddhi vALavAmAM nahi Ave te atyAra lagI thayeluM badhuM kAma dhULadhANI thaI jaze ane le ke hiMsA bhaNI vaLaze. A mathAmaNamAMthI temane bhUmidAnano mArga lA. jotajotAmAM ene keTalI saphaLatA maLI ane keTalI maLI rahI che te uparathI ja ApaNe te mArganuM mUlya AMkI zakIe chIe. rASTrapati haya ke mahAmAtya haiya, uparASTrapati haya ke rAjAjI haiya, dareka A bhUdAna-pravRttine jIvananAM navAM mUlya sthApanAra pravRtti lekhe AvakArI rahyA che e nAnIsUnI bAbata nathI. vinobAjInI pravRtti mAtra bhUminA dAnamAM ja nathI samAtI; e te sAmAjika, Arthika ane rAjakIya ema badhAM kSetre mAnavIya samatA sthApavAnA prayatnanuM paheluM pagathiyuM che. e pravRttino AtmA vinobAjI jeTale ja vizALa che. emAM saMpattinuM dAna, buddhinuM dAna, zramanuM dAna ane jIvananuM dAna suddhAM samAI jAya che ke jenI jIvaMta mUrti pite vinobA ja che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38] darzana ane ciMtana gAMdhIjIe ahiMsAnI sarvAgINutAnuM je darzana ane AcaraNa karyuM hatuM tene ja vikAsa ane vistAra vinobAjInA yajJamArga dvArA thaI rahyo che, evI mArI daDha pratIti che. tethI ja te vinobA kaI A ke te pakSanA vADAmAM purAI zakatA nathI, samAtA nathI. UlaTuM, emanI pravRtti badhA ja pakSonA avarodhane daDha pAyo nAkhI rahI che. bhUmidAna pravRtti pakSAtIta paNa sarvapakSasaMgrAhI hAI sAcI samajaNa dharAvanAra sevAkAMkSI varga temane sAtha ApavA romerathI ekatra thaI rahyo che. jyAM tathAgata budde bedhi prApta karela tyAM ja jIvanadAnanA pIMpaLAnuM bIja ropAyuM che. enI zAkhA-prazAkhAo bodhivRkSanI zAkhA-prazAkhAonI peiThe ja jagyAe jagyAe vistaravAnI emAM leza paNa saMdeha nathI. je uttara bihAramAM ahiMsAmUrti mahAvIre janma lIdhe ane jyAM tathAgata buddhanAM pagalAM paDelAM tyAM vinobAjIne vihAra e atyAranA jalasaMkaTa prasaMge eka AzIrvAdarUpa che. gAMdhIjIe vicArela ane zarU karela aneka pravRttiomAMthI kaI eka yA bIjI pravRttine varelA paNa mAtra tene ja sarvasva bhAnI beThelA harakoI sevakane mATe vinobAjInuM jIvana bodhaprada nIvaDe tevuM che. tethI temanI janmajayaMtI prasaMge ApaNe sau temanAM vividha lakhANe, vividha pravRttio, e badhAnuM Akalana karIe ane teo zatAyu thAo evI hArdika prArthanA karIe ! -bhUmiputra, 15 sapTembara 1954