Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramAthi lekhasaMgraha [ 17 vAda-prativAdanA bheda-gabheda vAda, e vAdI ane prativAdI e banethI saMbaMdha rAkhe che. vAdI ane prativAdI e bannenI vacanapravRtti parapakSanirAsa ane svapakSasiddhi mATe hoya che. A uddezathI thatI vacanapravRttine "vAdakahevAmAM Ave che. vAdano prAraMbha be prakAranI IcchAthI udbhave che. eka vijayalakamInI IcchAthI ane bIjI tattvanizcayanI IcchAthI. A uparathI vAdIomAM keTalAka vijayalakSmInI icchAvALA ane keTalAka tatvanizcayanI spRhAvALA hoya che. ane ethI "jigISa" tathA "tatvanINinISa" ema vAdI-prativAdInA be bheda paDe che. tattvanirNinISa paNa be vibhAgomAM vibhakta thAya che. eka svAtmatatvaniNinISa (sva AtmAmAM tattvanirNaya karavA IcchanAra) ane bIjA paratvatattvaniNinISa (pratipakSIne tattvanirNaya karI ApavA IcchanAra). vaLI paratvatatvaniNinISa paNa be bhedemAM vaheMcI zakAya che. eka te kSApazamika jJAnavAnuM arthAt asarvajJa ane bIjA sarvajJa. A pramANe gaNatrI karatAM vAdI-prativAdInA cAra bheda thAya che. te A rIte- 1-jigISa, ra-svAtmAmAM tasvanirNaccha, 3-paratvatatvanirNinISa kSApazamika jJAnI, ane 4-paratvatatvanirNayapravRtta sarvajJa. A cAra prakAranA vAdI tathA prativAdI thayA have eka eka vAdI sAthe eka eka prativAdIne vAda mAnatA vAdanA seLabheda paDe che. te A rIte-
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 18 ] zrI jI. e. jana granthamAlA prathama jigISa sAthe saMbaMdha rAkhatA cAra bheda, jigISa sAthe jigISa-1, svAtmAmAM taniSNu sAthe jigISa-2, paratvatatvaniSNu kSApazamika jJAnI sAthe jigISa-3, ane paratvatattvanirNayapravRttasarvajJa sAthejigISa-4. bIjA svAtmatatvaniSNunI sAthe saMbaMdha rAkhatA cAra bhede. svAtmAmAM tattvaniSNu sAthe jigISa-1, svAtmAmAM tatvaniSNu sAthe svAtmAmAM tattvanirNaccha2, paratvatatvanirNaccha kSApazamika jJAnI sAthe svAtmAmAM tatvaniSNu-ane paratvatattvanirNayapravRtta kevaLajJAnI sAthe svAtmAmAM tattvanirNaccha-4. trIjA paratvatatvanirNaccha lApazamika jJAnI sAthe saMbaMdha rAkhatA cAra bhede. paratvatatvanirNaccha kSApazamika jJAnI sAthe jigISa. 1, svAtmAmAM tatvaniSNu sAthe paratvatattvaniSNu kSApazamika jJAnI-2, paratvatattvaniSNu kSAyopathamika jJAnI sAthe paratvatatvanirNacerachu kSApazamika jJAnI-3, ane parasvatavanirNayapravRtta kevaLajJAnI sAthe paratvatatvanicembu kSApazamika jJAnI-4. cothA paratvatattvanirNayapravRtta kevaLajJAna sAthe saMbaMdha rAkhatA cAre bhede. paratvatatvanirNaya pravRtta kevaLajJAnI sAthe jigISa-1, vAtmAmAM tattvaniSNu sAthe paratvatattvanirNaya pravRtta kevaLajJAnI-2, paratvatattvanirNaccha kSApazamika jJAnI sAthe paratvatatvanirNayapravRtta kevaLajJAnI-3, ane paratvatattvanirNayapravRta kevaLajJAnI sAthe paratvatattvanirNayapravRtta kevaLajJAnI-4.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAraArthika lekhasaMgraha | [ 19 A pramANe cAra cAra bhedanA cAra varga paDatAM vAdanA seLa bheda thavA chatAM paNa prathama catuSka vargamAM bIje bheda, dvitIya catuSka vargamAM prathama tathA dvitIya ema be bhede ane caturtha catuSka vargamAM cotho bheda. ema kula cAra bhede kADhI nAMkhavA joIe; kemake-jigISa sAthe svAtmAmAM tattvanirNarachune vAda hoI zaktA nathI. kAraNa e che ke svAtmAmA tatvanizcaya cAhavAvALe khuda ja tattvajJAnanI tRSAthI jyAre vyAkuLa che, te pachI te vijayalakSamInI AkAMkSA rAkhanAra sAthe vAdabhUmine saMbaMdha dharAvavA zI rIte cogya kahI zakAya ? arthAt, na kahI zakAya. e mATe prathama catuSka vargane bIjo bheda vAdabhUmithI bahAra che ane e ja kAraNathI dvitIya catuSka vargane prathama bheda paNa nirasta thaI jAya che. have jyAM bane vyaktio svAtmAmAM tatvanirNarachu hoya tyAM te banne paraspara vAta karavAne adhikArI nathI e suspaSTa che. ethI dvitIya catuSka vargane bIjo bheda nIkaLI jAya che. ane kevaLajJAnIone vAda asaMbhava ja havAthI caturtha catuSka vargane ceAtho bheda paNa UDI jAya che. Ama cAra bhedo nIkaLI jatAM vAdabhUmikAnA bAra prakAre ghaTe che. te A rIta jigISa svAtmAmAM tattvanirNayeSu sAthe vAda-prativAda karI zake nahi. e sivAya traNenI sAthe 1-jigISa, 2paratvatattvaniSNu kSApazamika jJAnI ane 3-paratvatatvanirNayapravRtta sarvajJa vAda-prativAdI karI zake che. svAtmAmAM tattvaniccha jigISa sAthe temaja svAtmAmAM tavanirNaccha svAtmAmAM tatvanicembu sAthe
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] zrI jI. e. jaina granthamAlA vAda-prativAda karavAne lAyaka nathI. te sivAya paratvatattvaniSNu asarvajJa athavA sarvajJa sAthe vAda-prativAda karavAne rogya che. paratvatatvaniSNu asarvajJa jigISa vigere cArenI sAthe vAda-prativAda karavAne cagya che. paratvatattvanirNayapravRtta sarvajJa sAthe jigISa-1svAtmAmAM tatvaniSNu sAthe paratvatatvanirNaya sarvajJa-2, ane paratvatattvanirNacerachu asarvajJa sAthe paratvatatvanirNayapravRtta sarvajJa-3. e traNa vAda-prativAdanA prasaMgamAM utarI zake che, paNa paratvatavanirNayapravRtta sarvajJa sAthe paratvatattvanipravRtta sarvajJa utarI zake nahi. A pramANe jigISa sAthe saMbaMdha rAkhatA traNa bhede, svAtmAmAM tattvaniSNunI sAthe saMbaMdha rAkhatA be bheda, paratvatatvanirNaccha asarvajJa sAthe saMbaMdha rAkhatA cAra bhede ane parasvatavanirNayapravRtta sarvajJa sAthe saMbaMdha rAkhatA traNa bheda-ema badhA maLI bAra bhede vAdabhUmikAmAM ghaTe che. je vAdamAM vAdI yA prativAdI tarIke jigISa hoya, te vAda madhyastha sabhAsade ane sabhApatinA samakSamAM have joIe, jethI upadravane prasaMga na udbhave. ethI ja jigISanA vAdane caturaMga (vAdI, prativAdI, sabhya, sabhApati e cAre aMgethI yukta) batAvavAmAM AvyuM che. jyAM vAdI ane prativAdI bane tattvaniNinISa (svAtmAmAM tattvanirNaya IcchanAra athavA bIjAne nirNatatattva banAvavA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 21 cAhanAra) maLyA hoya tyAM sabhya, sabhApatinI AvazyakatA hotI nathI, kemake-jyAM khUda vAdI-prativAdI pote ja tattvanirNaya karavA yA karAvavAnA umedavAra che tyAM keI upadraane saMbhava hoya ja zAne ke jethI sabhya-sabhApatinI jarUra hoI zake? eTaluM che ke agara paratvatattvanirNinISa lAyopathamika jJAnI sAmA prativAdInA hRdayamAM yathArtha rIte tatvanirNaya upara zraddhA na besADI zake, te tevA vAda avasare madhyastha sabhAsadanI hAjarI hovI jarUranI che. je vAdabhUmimAM jigISa na hoya ane sarvajJa vAdI yA prativAdI hoya, te te sthaLe sabhya sabhApatinI jarUra paDatI nathI. ahIM eka prazna UbhuM thAya che ke-kaI e jigISa athavA paratvatatvaniNinISa manuSya heya khare, ke je sarvajJane paNa yukti-prapaMcethI jItavAnI athavA temane tatvajJa banAvavAnI IcchA rAkhI temanI sAthe vAdamAM utare? paraMtu samajavuM joIe ke mehanI dAruNatA sImA vagaranI che. vicitra prakRtinA mANasathI saMsAra bhale che, te pachI upara kahyo che ke mANasa nIkaLe emAM asaMbhava jevuM nathI. suprasiddha vAta che ke bhagavAna zrI mahAvIrasvAane jItavA mATe IndrabhUti-autama kevA ahaMkArapUrNa ADaMbarathI temanI pAse AvyA hatA? (pachIthI je ke prabhunI mudrA ane temanA madhura vacanethI prazAnta thayA. astu.) vAda-kathA mATe sabhAsade evA hevA joIe ke jeo vAdI-prativAdInA siddhAntane samajavAmAM bahu kuzaLa hoya, te siddhAntane dhAraNa karavAmAM bahu nipuNa hoya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 ] zrI jI. e. jaina granthamAlA evA bahuzruta tathA pratibhA, kSamA ane mAdhyasthabhAvavALA hoya. AvA sabhyo vAdI-prativAdI bannenI saMmatipUrvaka mukarara karavAmAM AvelA hovA joIe. sabhAsadanuM kartavya e che ke-vAdasthAna sthira karavuM ane je viSaya upara vAdakathA calAvavAnI hoya tene prastAva tathA pUrvapakSa-uttarapakSane niyama kara, temaja vAdI-prativAdInI paraspara sAdhaka-bAdhaka yuktionA guNadUSaNanuM avadhAraNa karavuM. vaLI samaya upara ucita rIte yathArtha tatvane jAhera karI kathA baMdha karAvavI. e pramANe phalanI udgheSaNa karavI arthAt vAdI-prativAdInA jaya ane parAjya hoya te viSenuM pragaTIkaraNa karavuM. vAdane mATe sabhApati e have joIe ke je prajJAvAna, ANezvara ane madhyasthaSTi hoya. prajJA vagarane sabhApati vAdabhUminI aMdara keI prasaMga para tAttvika viSaya para bolavAnuM AvI paDe te zuM bolI zakaze? e mATe sabhApatimAM prathama guNa prajJA ApekSita che. Azvaratva guNa paNa sabhApatimAM ati AvazyakatA dharAve che, nahi te kadAcit kalaha-phisAda UbhuM thatAM vAdakathAnuM pariNAma zuM Ave? e ja pramANe madhyastha daSTi rAkhavAne paNa svabhAva sabhApatine mATe ati jarUra che. sabhApatinuM kartavya vAdI, prativAdI ane sabhAsadathI pratipAdita thayelA padArthonuM avadhAraNa karavuM, vAdamAM kaI jhaghaDe Ubhe kare te tene aTakAva ane vAda pahelAM vAdI-prativAdImAM je pratijJA thaI heya arthAt je hAre te
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 23 vijetAne ziSya thAya, evI yA bIjA prakAranI je pratijJA thaI hoya tene pUrNa karAvavI tathA pAritoSika ApavuM e che. anya vidvAne vAda, jalpa ane vitaMDA ema kathAnA traNa vibhAge mAne che. chela vigerene prayoga jemAM thAya te kathAne "jape kahevAmAM AvI che. svapakSasthApana tarapha pravRtti nahi karatAM parapakSane pratikSepa karavA tarapha vAgADaMbara uThAvo ene "vitaMDA" kahevAmAM AvI che. A vitaMDA vastusthitie kathA havAne cagya nathI. jalpa kathAne vAdamAM samAveza thaI zake che. jigISanA cha vAritva yA prativAdItvamAM je kathA cAle che tene vAdakathA paNa kahI zakAya che. vAdakathAmAM chalaprayoga na thAya e kharI vAta che, paNa kadAcita apavAda dazAmAM chalaprayoga karavAmAM Ave to ethI te vAdakathA maTI zakatI nathI. "jalpane vAdakathAno ja eka vizeSa bhAga mAnIe te e cheTuM nathI. prakArAntarathI vAdanA traNa bheda paDe che. zuSkavAda, vivAda ane dharmavAda. bakavAdI adharmAtmAnI sAthe je vAda kare te "zuSkavAda che. phakta vijayalakSmIne cAhanAra evA vAvadUka sAthe je chala-jAtipradhAna vAda karo te "vivAda che. madhyastha, gaMbhIra ane buddhimAna evA zANu manuSyanI sAthe zAstramaryAdApUrvaka je vAda kare te dharmavAda che. A traNa vAdamAM chello ja vAda kalyANa kArI che. pahele vAda te vastutaH bakavAda che. bIje vAda paNa jokhamabharelo athavA phalarahita che. deza, samaya, sabhA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 3 zrI jI. a. jaina granthamAlA vigere saMcAgA joI tadanusAra vivekapUrvaka vAda karavA. vijayalakSmIne cAhanAranI sAthe vAda karavA asthAne nathI, paNa samaya, prasaMga oLakhI levA joI e. sAmagrI anukULa rahe tevAnI sAthe jo ucita rIte vAda karavAmAM AvyeA hAya teA zAsananI prabhAvanA thAya che ane mahat puNya meLavAya che, paraMtu tira darzanIyAdi makavAdI, vAkpaTu dha dveSInI sAthe teA bhUlecUke paNa vAdanA prasaMgamAM na utaravuM. bha. zrI. haribhadrasUrijI svaracita yAgabindu grantharatnamAM pratipAdita kare che ke-tajanita vAda graMtha che, tattvasiddhi meLavavAnuM sAdhana te ceAga ja che. ' " evaM ca tattvasaMsidveryoga eva nibandhanam / ato yad nizcitaiveyaM nAnyatastvIdRzI kacit // ato'traiva mahAn yatnastataccaprasiddhaye / prekSAvatA sadA kAryoM vAdagranthastvakAraNam // " arthAt--e prakAre tatttasiddhi meLavavAnuM sAdhana 'ceAga' ja che. ceAgathI jevI rIte tattvasiddhi nizcata thAya che tevI rIte khIjAthI thatI nathI. e mATe emAM ja (ceAgamAM ja) te te tattvAnA yathArtha sphuTa pratibhAsa karavA mATe prekSAvAne prayatna karavA joI e. ene mATe vAdanA granthA kAraNa nathI. vidvAnAnI sabhAmAM aneka prakAranA vAda-prativAda thatAM jovAmAM Ave che, paraMtu ethI tattvanA anya prApta thatA nathI. e viSe ghAMcInA baLadanuM udAharaNa ApI upAdhyAya zrI yazeAvijayajI bhagavAn AgaLa kathana kare che ke--
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAramArthika lekhasaMgraha [ 25 " vAdAMzca prativAdAMzca, vadano'nizcitAMstathA / tatvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavad gatau // " bhAvArtha-ghAMcInA baLadanI AMkhe pATA bAMdhelA hoya che. te savArathI pharavA mAMDe che ane pharatAM pharatAM sAMja pUrI kare che. eTalA lAMbA vakhata sudhI bhramaNa karavA chatAM te baLada tyAM ne tyAM ja sthita rahela hoya che. A pramANe vikalpa jALathI bharelA vAda-prativAda karavA chatAM paNa tenuM phaLa vikalpajALamAM ja samApta thAya che. hRdayaMgama tavaprakAza maLI zakato nathI arthAt tavaprakAza-tattvasiddhi te upara kathita "ga dvArA ja prApta thAya che. kahevAno hetu e che ke-zAsananI prabhAvanA mATe, zraddhAmAM sthira thavA tathA anyane karavA mATe "dharmavAda? yukta che, sivAya bIjA vAde kutarka janita-aprazasta hAI vyartha che. (adhyAtma tattvAlakanuM avataraNa vadhArA sAthe.) gRhasthane prathama sAdhya karavA yogya gRhavAsane jene udaya varte che, te je kAMI paNa zubha dhyAnanI prApti IcchatA hoya te tenA mULa hetubhUta evA amuka sarvartanapUrvaka rahevuM yogya che. je amuka niyamamAM "nyAyasaMpanna AjIvikAdi vyavahAra' te pahelo niyama sAdhya karavo ghaTe che. e niyama sAdhya thavAthI ghaNA AtmaguNa prApta thavAno adhikAra utpanna thAya che. A prathama niyama upara je dhyAna ApavAmAM Ave ane e niyamane siddha ja karavAmAM Ave, te kaSAyAdi svabhAvathI maMda paDavA yogya thAya che athavA jJAnIne mArga AtmapariNAmI thAya che.