Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ઉપધાનમાDJ પટાકા
સંયોજક મુનિશ્રી સમ્યગદર્શળવિજયજી
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન શ્રાવકના કર્તવ્ય
(શ્રાવકે શું કરવું જોઇએ) શ્રાવકના ૧૨ વ્રતો
શ્રાવકના ૧૨ વ્રતો ૧. સ્થલ હિંસા ત્યાગવત ૪. સ્કુલ બ્રહમ ત્યાગવત . ૭. ભોગોપભોગ મર્યાદાવ્રત ૧૦. દેશાવગાસિક વ્રત ૨. સ્કુલ અસત્ય ત્યાગવત ૫. સ્થૂલ પરિગ્રહ ત્યાગવૃત ૮. અનર્થદંડ. (
૧૧. પૌષધ વ્રત ૩. સ્થલ ચોરી ત્યાગવૃત ૬. દિશા મર્યાદા નિર્ધારિદ્રત ૯. સામાયિકવ્રત ૧૨. અતિથિસંવિભાગ વ્રત ક, દૈનિક કર્તવ્ય | રાત્રી કર્તવ્ય | પર્વ | ચાતુર્માસિક | વાર્ષિક | પર્યુષણા | જીવન | સમાધિમરણ
કર્તવ્ય | કર્તવ્ય | કર્તવ્ય | કર્તવ્ય કર્તવ્ય | કર્તવ્ય I ૧ | વહેલા જાગવું | ધર્મ જાગરણ | પૌષધ | વિવિધ નિયમ | સંઘ પૂજન | અમારી | હસ્તલિખિત | દીક્ષા લેવી
પ્રવર્તન | આગમ લખાવવા ૨ દેવદર્શન | સુકૃત અનુમોદન | ઉપવાસદેશાવગાસિક | સાધર્મિક | સાધર્મિક | જિનાલય | શત્રુંજયમાં એકાગ્ર
ભક્તિ ભક્તિ બંધાવવુ | ૩ | ગુરુવંદના (વાસક્ષેપ) દુષ્કૃતનિંદા | દાન | અતિથી સંવિભાગ યાત્રાવિક | ક્ષમાપના | ગૃહમંદિર રાખવું ચારેય આહારનો ત્યાગ ૪ | પ્રતિક્રમણ ચારશરણ સ્વીકાર શીલ | સામાયિક | સ્નાત્ર અઠ્ઠમતપ | જિન બિમ્બ | | ગુરુ સમક્ષ અતિચાર સામાયિક
મહોત્સવ
ભરાવવું | આલોચના ૫ | ગૃહ વ્યવસ્થા વિધિ સાગાર અનશન તપ | વિવિધ તપશ્ચર્યા દેવદ્રવ્ય વૃદ્ધિ ચૈત્ય પરિપાટિ દીક્ષા લેવી | સર્વપાપ વોસિરાવવા ભાવ | નુતન અધ્યયન મહાપૂજા
પ્રતિષ્ઠા કરાવવી | બારવ્રત ગ્રહણ કરવા..
ગહણ
વ્યાખ્યાન શ્રવણ |
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપધાન માપદેશિકા
' ધર્મપ્રભાવક સામ્રાજ્ય
જૈનશાસનશિરતાજ, સન્માર્ગદર્શક પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમવિંજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા નામ: +
નવીન : इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत સરનામુ સમયાઇ મેં તમને વરી ક્યા કરે છે . જિસસે જ વાઇ ફર્સગ ૩૫યોગ વકર સ. -
વક્તકયું ઉપધાન નudનંબર
તારક નિશ્રા? પ્રસિદ્ધપ્રવચનકાર, સૂરિનના સનિષ્ઠસમારાધક પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજય શ્રેયાંસપ્રભસૂરીશ્ર્વરજી મહારાજા
સંયોજકઃ મુનિ શ્રી સમ્યગ્રદર્શન વિજયજી
પ્રકાશક શ્રી લાડોલ વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ-લાડોલ
સૌજન્ય અ.સૌ. મંજુલાબેન પ્રવિણચંદ્ર ચંદુલાલ
ઠેકાણું: પ્રીતી મેટલ વર્કસ બી/૨૩, સર્વોદય નગર, ગ્રાઉન્ડ ફલોર, પાંજરાપોળ લેન,
મુંબઈ - ૪૦૦૦૦૪. ફોન : ૨૨૪૨ ૬૧૯૦
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
.
|
|
૦ |
૦ ૦ ૦ ૦
સહર્શન વિગત • • પ્રકાશકીય • : ઉપધાન તપના આરાધકો યોગ્ય ૧ : ઉપધાન અંગે કાંઈક ૨ - ઉપધાનના છ વિભાગ ૩ : ઉપધાન તપનો ઉત્કૃષ્ટ વિધિ • • વાચનાનો કોઠો ૪ - શ્રી ઉપધાન તપ વહન કરનારાઓ માટે આવશ્યક સૂચનાઓ ૧ - ઉપધાન તપ કરવા અંગેનો નકરો ૨ – ઉપધાનમાં પ્રવેશ કરવાના દિવસે લાવવાની વસ્તુઓ ૩- ઉપધાનમાં રાખવાનાં ઉપકરણોની યાદી ૪ - માથામાં તેલ ૫ - ઉપધાનમાં દરરોજ કરવાની ક્રિયા ૬ - નીવિ-આયંબિલ અંગે ૭– ઉપધાનમાં નીચેના કારણોએ દિવસ પડે છે
૮ - ઉપધાનમાં નીચેના કારણોએ આલોચના આવે છે ૫- તપ ચિતવવાના કાઉસ્સગ્નની રીત ૬ - ઉપધાનવાળાને દરરોજ સવાર-સાંજ કરવા-કરાવવાની ક્રિયા ૧૪
૧ – પૌષધ લેવાની વિધિ ૨ - પડિલેહણની વિધિ ૩ - દેવવંદનની વિધિ ૪ - પવેયણાની વિધિ ૫ - મન્નત જિણાણંની સઝાય ૬ - રાઈય મુહપત્તિની વિધિ ૭- સાંજના પડિલેહણની વિધિ ૮ - પડિલેહણ પછીની સાંજની ક્રિયા ૭ - માંડલા ૮. ઉપધાનવાળા શ્રાવિકાઓને રોજ સવાર-સાંજ
ગુરુ સમક્ષ કરવાની ક્રિયા
2 8 ૧
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
૨૪
૨૬
૩૨
૩૪
૩૫
૧- પૌષધ તથા પડિલેહણની વિધિ ૨ - સાંજના ગુરુ સમક્ષ કરવાની પડિલેહણની વિધિ ૩- પડિલેહણ પછીની સાંજની કિયા
૨૫ ૪- દેવસી મુહપત્તિનો વિધિ ૯ - કોણે કેટલી નવકારવાળી ગણવાની ૧૦ - પ્રભાતનાં પચ્ચકખાણો ૧૧• સાંજના પચ્ચકખાણો ૧૨ - પચ્ચખાણ પારવાની વિધિ ૧૩ - સંથારા પોરિસીનો વિધિ ૧૪• ગમણાગમણનો પાઠ ૧૫- ખમાસમણાં વખતે બોલવાનું પદ ૧- કાઉસ્સગ્નની વિધિ ૧૭ - મુહપત્તિના પચાસ બોલ ૧૮-પોહ પારવાની વિધિ ૧૯ - અસ્ત્રવચનમાતાનું સ્વરૂપ ૨૦. પૌષધના અઢાર દોષ ૨૧ - સામાયિકના બત્રીશ દોષ ૨૨ - ઉપધાન કરનારા પુણ્યાત્માઓને સૂચના ૨૭ - ઉપધાનથી થતાં અમૂલ્ય લાભો ૨૪ : ઉપધાનતપ કરનારને ૧૦ દિવસ અવશ્ય પાળવાના નિયમો ૪૧ ૨૫ : ઉપધાનતપ કરનારને યથાશક્ય પાળવાના નિયમો ૨૬-નવકાર મંત્રનું રહસ્ય ૨૭ - ઉપધાનનું સ્તવન ૨૮: ઉપધાનતપ અને આલોચના ૨૯ - આલોચના લેવાથી થતા અનુપમ લાભો ૩૦ - આલોચકને સુચના ૩૧ - શ્રાવક જીવનને દીપાવનારા નિયમો
૩૯
yo
४१
૪૧
૪૨
४४
४४
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
: પ્રકાશકીયઃ આરાધકોએ જો જીવન આરાધક બનાવવું હોય તો ઉપધાન પહેલા તથા ઉપધાનમાં અને ઉપધાન પછી જીવન જીવવા આરાધક જીવનની રૂપરેખા જાણી સમજી લેવી જોઈએ અને જો તેવું જીવન જીવવાની ભાવના ન હોય તો ઉપધાન પણ એક કષ્ટરૂપ બની જાય છે.
ઉપધાન વખતે પણ તેની વિધિ અને અનુષ્ઠાનોમાં બરાબર ઉપયોગ રહી શકે તે માટે ઉપધાનમાર્ગોપદેશિકાપ્રગટકરાઈ રહી છે. જેના આધારે મંદબુદ્ધિવાળા આત્માઓને પણ જો વિધનો ખપ હોય તો સુંદર રીતે વિધિનું પાલન કરી શકે છે.
ઉપધાન કરનાર કોના જેવા? ૧લું (માળાનું) ઉપધાન કરનાર, ધાર્મિક દષ્ટિએલખપતિ જેવા છે, બીજું ઉપધાન પાંત્રીશ્કરનાર કરોડપતિ જેવા છે. અને ત્રીજું ઉપધાન અઠ્ઠાવીશું કરનારા અબજપતિ જેવા છે. લોકમાં લખપતિ આદિનું જીવન આપણને દેખાય છે, તેમ ઉપધાન તપ કરનારામાં પણ ધાર્મિત્વની દષ્ટિએ લખપતિ આદિના લક્ષણનાં દર્શન થવા જોઈએ.
ઉપધાન એ સાધુપણાના જીવનની તુલના છે. તેનું આરાધન શ્રી જિનાજ્ઞાને અનુરૂપથાય અને તેમ થાયતો અજ્ઞાનતાથી બોલનારા ચૂપ થઈ જાય અને ઉપધાન તપના આરાધકોએ ઉપધાન પચાવ્યા છે, તેમ નક્કી થાય. નહિતર પથ્થર ઉપર પાણી પડેને ચાલ્યું જાય અને સૂકાતા પણ વાર નહિ.
આજ સુધીમાં સંપાદિત અનેક ઉપધાનવિધિના પુસ્તિકાઓના આધારે પ્રસ્તુત પુસ્તિકાનું સંપાદન કરી આપવા બદલ અમો સુવિશાળ ગચ્છાધિપતિ, સંઘસન્માર્ગદર્શક, વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાના સામ્રાજ્યવર્તિ સૂરિપત્રપંચપ્રસ્થાન સમારાધક પૂ. આચાર્યદેવશ્રીમદવિજયશ્રેયાંપ્રભસૂરીશ્વરજી મહારાજાનાવિનેયરત્ન પૂ. મુનિરાજ શ્રી સમ્યગ્દર્શન વિજયજી મ.સા. ના ખૂબ ખૂબ ઋણી છીએ.
- જે.મૂ.જૈન સંઘ લાડોલ
ન 1
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ઉપધાનતપના આરાધકો યોગ્ય ઉપધાન એ શ્રાવકજીવનનું પરમકર્તવ્ય છે. ચૌદપૂર્વનો સાર ગણાતો નમસ્કાર મહામંત્ર એ ઉપધાન ન કરનાર આત્મા માટે અણહકની મૂડી છે. ઉપધાન કરનાર આત્મા વિધિપૂર્વક નમસ્કાર મહામંત્ર આદિ સૂત્રો ગુરુમુખે ગ્રહણ કરે ત્યારે એ તેની પોતાની હકની મૂડી બને છે. સાધુજીવનનો આસ્વાદ ઉપધાન દ્વારા આત્મા મેળવી શકે છે. જૈન શાસનમાં આ તપની આરાધનાને એક ખૂબ જ મહત્વની આરાધના ગણી છે. નિયમિત જીવન, નિશ્ચિત જીવન અને નિરોગી જીવનનો સરવાળો એટલે ઉપધાન જેનો પુણ્યનો સિતારો ચળકતો હોય તે જ પુણ્યાત્માને આ મહાનતપના આયોજનમાં જોડાવાની ઈચ્છા જાગે અને જે પુણ્યાત્માનો પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો ઉદય હોય તેને જ આવા સામૂહિક અનુષ્ઠાનો યોજવાનો ભાવોલ્લાસ જાગે. શ્રી લાડોલ જેવા પ્રાચીન નગરની શીતલ છાયામાં ગુરુનિશ્રાએ ઉપધાન કરવાનો તમોને શુભસંયોગ મળ્યો છે તો વિધિપૂર્વક એવી સુંદર આરાધના કરી લો કે વહેલામાં વહેલું સાધુપણું ઉદયમાં આવે અને એ સાધુપણા દ્વારા વહેલામાં વહેલો સંસારનો અંત આવી જાય અને સિદ્ધિગતિ પ્રાપ્ત થઈ જાય. આચાર્ય વિજ્યમુક્તિપ્રભસૂરિ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧- ઉપધાન અંગે કાંઈક
ઉપધાન એટલે શું? ઉપ-ઉપસર્ગ અને ધા' ધાતુથી ઉપધાન શબ્દ બને છે. ઉપ' એટલે પાસે ધી” એટલે ધારણ કરવું. શ્રી જિનેશ્વરદેવપ્રણીત સૂત્રના અર્થને તેમજ શ્રી ગણધર રચિત સૂત્રોને સઓ પાસેથી શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબતપાદિ અનુષ્ઠાન કરવા પૂર્વક ગ્રહણ કરવા એનું નામ ઉપધાન કહેવાય છે. આ ઉપધાન કરવાનું વિધાન શ્રાવક-શ્રાવિકા માટે છે.
અજ્ઞાનતા સામે આરાધતા: કેટલાક અજ્ઞાનતાને લીધે ઉપધાન તપ કે તેના આરાધકો માટે અનુચિત શબ્દો બોલે છે તે તેમની અજ્ઞાનતા છે તે માટે ઉપધાન કરનારે આરાધક બનવું જોઈએ તેના જીવનમાં રાત્રિભોજનનો ત્યાગ, ચઉવિહાર, તિવીહાર, અભક્ષ્ય અનંતકાયનો ત્યાગ, સાત વ્યસનનો ત્યાગ, નિત્ય પૂજા, પ્રતિક્રમણ, સામાયિક વિગેરે ઉપધાન પ્રવેશ પહેલા જ સ્થિર થઈ જવા જોઈએ અને ઉપધાન પછી તે આરાધના ઉપરાંત નિત્ય એકાસણું, બિયાસણું, સચિરત્યાગ, નિત્ય ચૌદ નિયમ ગ્રહણ, પર્વ તિથિએ શક્યતા મુજબ પૌષઘ, ઉભય ટંક પ્રતિકમણ, ગરમ પાણી પીવું વિગેરે નિયમો સ્થિર થઈ કાયમ રહેવા જોઈએ.
ગુરુકોને કહેવાય...? "તત્ત્વનો ઉપદેશ આપે એનું નામ ગુરુ,” શ્રીવીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞાને સુવિશુદ્ધપણે આરાઘવા પુણ્યથી મળેલાં સાંસારિક સુખોને ત્યજીને પાંચ મહાવ્રતોનો સ્વીકાર કરી મોક્ષમાર્ગની જ આરાધનામાં તત્પર બનેલા અને પોતાની પાસે આવનારા ભવ્યાત્માઓને શ્રી અરિહંત ભગવંતોએ પ્રરૂપેલા એકમાત્ર મોક્ષમાર્ગના જ ઉપદેશક એવા સુસાધુઓ સરુની કોટીમાં આવે છે, તેઓ શ્રી જિનભાષિત તત્ત્વોમાં તત્ત્વબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય એવો જ ઉપદેશ આપનારા હોય છે. કારણકે જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ વચન સંસાર ભ્રમણનું અને અનંત દુઃખનું કારણ છે. જેથી ભગવાનની આજ્ઞા વિરુદ્ધ ન બોલાઈ જાય એની કાળજી રાખનાર હોય છે. એવા સદગુરુઓ પાસેથી જ વિધિ મુજબ સૂવાર્થને ગ્રહણ કરવા જોઈએ.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપધાનના આરાઘક અંગેનબળું બોલતાં પહેલાં જાત-અનુભવ કરો!
• શ્રી ઉપધાન તપની મહત્તા નહિ જાણનારા અજ્ઞાનદશાનાયોગે જે શબ્દો ઉચ્ચારે છે, તે વ્યાજબી નથી. ઉપધાનતપનાઆરાઘકો ઉપધાનતપની આરાઘનાદરમ્યાન દુન્યવી સઘળા પાપવ્યાપારોનાલ્યાગપૂર્વક, અપ્રમત્તપણે સવાર-સાંજ ઉભયકાળ આવશ્યક, બે વાર પડિલેહણ, ચાર વાર દેવવંદન, ૧૦૦ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન, ૧૦૦ ખમાસમણાં, ૨૦ બાંધી નવકારવાળી, તપમાં એક દિવસ ઉપવાસ, બીજા દિવસે પુરિમઠનીવિ, અર્થાત્ ૪૮ કલાકે એકવાર ખાવાનું, આ સમય દરમ્યાન ૨૦૦ ખમાસમણાં, ૨૦૦ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ, ૪૦ નવકારવાળી સાથે પૌષઘ સંબંધી વિધિ અને ગુરુ પાસેથી વાચનાઓ લેવાની, અપ્રમત્તપણે સાધુપણાની તુલનારૂપ આરાઘના સુશ્રાવકો કરતા હોય છે. આવી યિાના આરાઘકો માટે અજ્ઞાનતાથી ન બોલવાના બોલ બોલાય એ કર્મોથી ભારે થવા બરાબર છે. ન છાજતું બોલનારા પોતે તપ અને ક્રિયામાં જોડાય અને કષ્ટનો અનુભવ કરે તો બોલતાં અટકી જાય.
ઉપધાનની જરૂરીયાત • સંસાર ત્યાગી મહાત્માઓને પણ સૂત્ર અને સિદ્ધાંતના અભ્યાસની લાયકાત મેળવવા માટે અપ્રમાદશીલતા અને વૃત્તિનિગ્રહની આવશ્યકતા દર્શાવી યોગોદ્રહન કરવાનું ફરમાવ્યું છે. આત્મામાં સ્થિરતા પેદા થાય એ માટે સૂત્રોના યોગોદ્રહન કર્યા બાદ આવશ્યકાદિ સૂત્રોનું અધ્યયન કરવાની શ્રી જિનેશ્વરદેવોની આજ્ઞા છે. તેવી જ રીતે શ્રમણપ્રઘાન ચતુર્વિઘશ્રીસંઘના અંગભૂત શ્રાવક-શ્રાવિકાને માટે પણ દેવવંદન, પ્રતિમણ આદિ ક્રિયામાં આવતાં સૂત્રોનાગ્રહણ માટે ઉપઘાન તપ વહન કરવાનું અનંતજ્ઞાનીઓએ ફરમાવ્યું છે. સામાન્ય રીતે સૂત્રો અર્થજ્ઞાન સાથે કંઠસ્થ ક્ય છતાં સિદ્ધ કરવા માટે કલ્પ મુજબ તપશ્ચર્યા કરે તો જ સિદ્ધ થાય છે. તેમાં શ્રી નવકાર આદિ સૂત્રો બોલવાની લાયકાત પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉપધાન તપ બતાવેલ છે.
ઉપધાનથી લાભો શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માની આજ્ઞાનું પાલન, શ્રુતજ્ઞાનની અપૂર્વભક્તિ, મુનિપણાની તુલના, ઈન્દ્રિયનિરોગ, કષાયનોસંવર, આખો દિવસ સંવર અને નિર્જરાની ક્રિયામાં પસાર થાય. દેવવંદનાદિ દ્વારા દેવભકિત, ગુરુવંદનાદિ દ્વારા ગુરુભક્તિ થાય છે. આ રીતે અનેક લાભોની પ્રાપ્તિ થાય છે. શ્રાવકપણામાં ઉચ્ચ દશાને પમાડનારી આ કરણી છે. તેના અધિકારી થવું એ પણ પૂરા ભાગ્યોદયની નિશાની છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨- ઉપધાનના છ વિભાગ ચૈત્યવંદન-દેવવંદનમાં અને પ્રતિક્રમણમાં આવતાં સૂત્રોનાં ઉપધાન વહન કરાય છે. તેના મુખ્ય વિભાગ છ છે. પહેલું ઉપધાન - પંચમંગલ મહાશ્રુતસ્કંધ (શ્રી નવકાર મહામંત્ર) નું બીજું ઉપધાન - ‘પ્રતિક્રમણ શ્રુતસ્કંધ (ઇરિયાવહી, તસ્મઉત્તરી) નું ત્રીજું ઉપધાન - શસ્તવાધ્યયન’ (નમુત્યુ) નું ચોથું ઉપધાન - “ચૈત્યસ્તવાધ્યયન' (અરિહંત ચેઈયાણ, અન્નત્ય
ઉસસિએણ) નું પાંચમું ઉપધાન – “નામસ્તવાધ્યયન’ (લોગસ્સ) નું છઠું ઉપધાન - “શ્રુતસ્તવ-સિદ્ધરૂવાધ્યયન' (પુફખરવરદીવડે અને
સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં-વેયાવચ્ચગરાણું) નું
• ઉપર્યુકત છ વિભાગ ઉપધાન વહન કરવાના દિવસો અનુક્રમે ૧૮-૧૮-૩૫૪-૨૮-૭ એ પ્રમાણે કુલ ૧૧૦ દિવસ થાય છે. છ એ ઉપધાન તપ અનુક્રમે ૧૨-૧૨-૧૯ાા-રા-૧૫ા-જા ઉપવાસ પ્રમાણકરવાનો છે. તપનુંકુલ પ્રમાણ ૬૭ ઉપવાસનું થાય છે.
તિવિહાર કે ચઉવિહાર ઉપવાસ કરે તે એક ઉપવાસ ગણાય છે. તેમજ બે આયંબિલેએક ઉપવાસ, ત્રણનીવિએ એક ઉપવાસ, ચાર એકાસણે એક ઉપવાસ અને આઠ પુરિમડે એક ઉપવાસ એમ પણ ગણાય છે. આ રીતે તપની ગણના નવકારશી આદિ તપ દ્વારા પણ થાય છે. પણ તે રીતે હાલ સર્વત્ર પ્રચલિત નથી. અહીં ખાસ કરીને ઉપવાસ ઉપરાંત આયંબિલ, નીવિ, પુરિમ સંબંધી હોવાથી, તેનું પ્રમાણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે અને તે રીતે તપ પૂર્ણ કરવાનો છે. આ સમગ્ર તપ અહોરાત્રિનો પૌષધ કરવા પૂર્વક કરવાનો હોય છે. *
એકી સાથે છએ ઉપધાન કરવાં હોય તો કરી શકાય છે. પણ એમાં ઘણા દિવસો જાય અને સૌને એટલી અનુકૂળતાન હોય, એ હેતુથી શ્રી ઉપધાન તપત્રણ વિભાગમાં કરાવવામાં આવે છે.
5.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
• પ્રથમ વિભાગ ૪૭ દિવસનો, બીજો વિભાગ ૩૫ દિવસનો અને ત્રીજો વિભાગ ૨૮ દિવસનો છે. એટલે પ્રથમંવિભાગમાં પહેલું ઉપધાન (દિવસ-૧૮), બીજું ઉપધાન (દિવસ-૧૮), ચોથું ઉપધાન (દિવસ-૪) અને છઠું ઉપધાન (દિવસ-૭) એમ ચાર ઉપધાન ભેગા કરવામાં આવે છે. ઉપર્યુક્ત ચાર ઉપધાનમાં ૪૭ દિવસનું પ્રમાણ થાય છે એ સાથે કરવામાં આવે છે અને તેના અંતે માળ પહેરાવવામાં આવે છે. બીજા વિભાગમાં ૩૫ દિવસનું ઉપધાન છે અને ત્રીજા વિભાગમાં ૨૮ દિવસનું પાંચમું ઉપધાન કરાવાય છે.
આ પ્રમાણે તપોવિધિ સાંપ્રતકાલે તપાગચ્છની પ્રવૃત્તિ પ્રમાણે લખેલ છે. તે ઉત્સર્ગ માર્ગ સમજવો. અસમર્થને માટે તો સહેલા ઉપાય વડે પણ તપની પૂર્તિ કરવી કહી છે, કેમકે ક્રિયાનું વિવિધપણું છે.
૩-શ્રી ઉપધાન તપનો ઉત્કૃષ્ટ વિધિ આ ઉપધાન તપ પહેલાંના કાળમાં નીચે મુજબ કરાવાતો હતો. પહેલું અઢારીયું ૧૬ દિવસનું તેમાં પ્રથમ ૫ ઉપવાસ પછી ૮
આયંબિલ, છેલ્લે અઠ્ઠમ (૩ ઉપવાસ) બીજું અઢારિયું ૧૬ દિવસનું તેમાં પ્રથમ ૫ ઉપવાસ પછી ૮
આયંબિલ, છેલ્લે અઠ્ઠમ (૩ ઉપવાસ) ચોકીયું : ૧ ઉપવાસ - ૩ આયંબિલ
: ૧ ઉપવાસ - ૫ આયંબિલ – ૧ ઉપવાસ પાંત્રીસું કે પ્રથમ અઠ્ઠમ (૩ ઉપવાસ) પછી ૩૨ આયંબિલ અઠ્ઠાવીસું : પ્રથમ અઠ્ઠમ (૩ ઉપવાસ) પછી ૨૫ આયંબિલ
પહેલાં આ રીતે કરતા હતા, પરંતુ શારીરિક શકિત વગેરે મંદ થવાના કારણે જેઓની તેવી શક્તિનહોય તેમને માટે હાલમાં પૂ.આચાર્ય ભગવંતો એ દિવસોમાં વૃદ્ધિ કરીને સોળના અઢાર દિવસો કરીને કરાવે છે.
છ ઉપધાનો પૈકી ક્યા ઉપધાનમાં, કેટલા તપેક્યા સૂત્રની કેટલામી વાચના આપવામાં આવે છે તે સાથેના કોઠામાં જણાવ્યું છે, આ વાચના માત્ર સૂત્રની જ નથી અપાતી પણ અર્થ સાથે અપાય છે.
[ 6 ]
છક્કીયું
:
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫ | ૧લા.
___|
વાચનાનો કોઠો
ઉપધાનના દિવસ, તપ અને વાચનાનો ક્રમ ઉપધાન ઉપધાનનું નામ દિવસ કુલ તપ
વાચના ક્યારે થઈ ? ઉપવાસ પહેલી
બીજી
ત્રીજી પંચમંગલમહાશ્રુતસ્કંધ | ૧૮ | ૧૨ા | પાંચ ઉપવાસે
શા ઉપવાસે (નમસ્કાર મંત્ર).
પ્રથમ પાંચ પદની
છેલ્લા ચાર પદની પ્રતિકમણ શ્રુતસ્કંધ | ૧૮] ૧૨ા | પાંચ ઉપવાસે
શા ઉપવાસે (ઈરિયાવહી, તસ્સ ઉત્તરી) |
જે મેજીવાવિવાહિયાર સુધી | “ઠમિકાઉસગ્ગસુધી | શકતવાધ્યયન
ત્રણ ઉપવાસે
૮ ઉપવાસે
ઢા ઉપવાસે (નમુત્યુર્ણ સૂત્ર)
“પુરિસવરગંધહસ્થીર્ણ | “ધમ્મરચાઉસંત |‘સવૅ તિવિહેણ સુધી
| ચકચ્છીણ’ સુધી વિંદામિ સુધી ચૈિત્યસ્તવાધ્યયન
૨ા | ૨ા ઉપવાસે (સવ્વલોએ અરિહંત ચેઈ૦
“અચ્છાણ વોસિરામિ' સુધી અન્નત્યa) નામસ્તવાધ્યયન ૨૮ | ૧પ) | ૩ ઉપવાસે
૬ ઉપવાસે
Tદા ઉપવાસે (લોગસ્સ સૂત્ર) .
પહેલી ગાથા
૨-૩-૪ ગાથા [૫-૬-૭ ગાથા) શ્રુતસ્તવ-સિદ્ધિરતવાધ્યયન| ૭ | જા | ૨ ઉપવાસે
શા ઉપવાસે (પુખરવરદીવડે,
પુખરવર સંપૂર્ણ
સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં (સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં
વેયાવચ્ચગરાણં સંપૂર્ણ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ - શ્રી ઉપધાન તપ વહન કરનારાઓ માટે
આવશ્યક સૂચનાઓ ૧. ઉપધાન તપ કરવા અંગેનો નકરો: ૧. પહેલું ઉપધાન રૂ. ૧૨.૫૦ ૨. પાંત્રીસાવાળાને રૂ. ૭૫૦ ૩. અઠ્ઠાવીસાવાળાને રૂ.૫.૨૫ ૨. ઉપધાનમાં પ્રવેશ કરવાના દિવસે લાવવાની વસ્તુઓ: • શ્રીલ, અઢી કિલો ચોખા, રૂપાનાણું, કટાસણું, ચરવળો, મુક્ષત્તિ, પુરુષોએ સુતરનો કંદોરો અને ખેસ પણ લાવવો. ૩. ઉપધાનમાં રાખવાનાં ઉપકરણોની યાદી.
પુરુષો માટે • ૧. કટાસણું, ૨. મુહપત્તિ, ૧ ચરવળો ગોળ દાંડીનો, ૧નવકારવાળી સુતરની, ૨ ઘોતિયાં, ૧ સુતરનો કંદોરો, ૨ ખેસ, ૧ઠલ્લે-માતરે જતાં પહેરવા માટે ધોતિયું, ૧સંથારિયું, ૧ ઉત્તર પટ્ટો, ૧ ગરમકામળી, ૧નાક સાફ કરવા માટે ઊનનો ટૂકડો, ૨ સુતરાઉ ટૂકડા, સીવેલા કપડા કોઈપણ લાવવા નહીં.
- સ્ત્રીઓ માટે • ૨ કટાસણાં, ૨ મુહપત્તિ, ૧ ચરવળો ચોરસ દાંડીનો, ૧ નવકારવાળી સુતરની, ૧ સંથારિયું, ૧ ઉત્તરપટ્ટો, ૧ ગરમકામળી, ૧ નાક સાફ કરવા માટે ઊનનો સૂક્કો, ૨ સાડલા, ૨ ઘાઘરા ચણિયા, ૨ કંચુઆ (કબજા), ૧ઠલ્લે-માતરે જતાં પહેરવા માટે જરૂરી વસ, ૨ સુતરાઉ ટૂકડા. • ઉપધાનમાં પ્રવેશર્યા પછી જરૂર લાગે તો, માત્ર પહેલા ત્રણ દિવસ સુધીમાં જ નવું વસ્ત્ર અગર ઉપકરણ લઈ શકાય છે. તે પછીનહિ, ઠંડી વગેરે કારણે જરૂર લાગે તો ઓઢવાનું એકાદ સાધન વઘુ રાખી શકાય, પણ અકારણ વધુ વસ્ત્રાદિ રાખવા નહિ, વળી રોજ બે વાર બધાં જ વસ્ત્રાદિ ઉપકરણોનું પડિલેહણ કરવાનું હોય છે, વધારાના કપડાં પાછા અપાય નહીં
૪. માથામાં તેલ:
વાચનાના દિવસે સ્ત્રીઓ માથામાં તેલનાંખી શકે છે, પણ કાંસકાનો ઉપયોગ કરી શકાતો નથી કે અન્ય કોઈ સાધનોથી માથું ઓળી શકાતું નથી. તિથિને દિવસે વાચના હોય તો તેલનખાય નહિ. પુરુષોથી તો માથામાં તેલ નાખી શકાય જ નહિ.
[ 8 |
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. ઉપધાનમાં દરરોજ કરવાની ક્રિયા: ૧. પ્રતિકમણ બે વખત કરવું. તેમાં સવારના પ્રતિક્રમણને અંતે એટલે
કહ્યાણકદની ચાર સ્તુતિ કહ્યા પછી નમુત્યુર્ણ કહીને તરત જ અહોરાત્રિનો પૌષઘલેવો અને તે પછી બહુવેલના બે આદેશમાગવા, તે પછી ભગવાનé
આદિ ચાર ખમાસમણ આપી અઠ્ઠાઈજેસુ કહ્યા પછી બે ચૈત્યવંદન કરવા. ૨. બે સમય વિધિપૂર્વક પડિલેહણ કરવું. શરૂઆતથી કાજો ન લેવાય ત્યાં સુધી
બોલવું નહિ. ૩. ત્રિકાળ દેવવંદન (ચોથું દેરાસરનું) ૪. દેરાસરે દર્શન કરી ત્યાં આઠ સ્તુતિપૂર્વકનું દેવવંદન કરવું. ૫. સો લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ એકીસાથે કરવો. કાઉસ્સગ્ન સાગરવરગંભીરા
સુધી કરવો.
૬. પોતાને ચાલુ ઉપધાનના નામપૂર્વકનાં સો ખમાસમણા ઉભા થઈને આપવા. ૭. સ્વાધ્યાયમાં રોજ પહેલા ઉપધાનવાળાના નવકારમંત્રની ૨૦ બાંધી
નવકારવાળી અથવા ૨૦૦૦ ગાથાનો સ્વાધ્યાય. પહેલા ઉપધાનવાળા ભાઈ-બહેનોને તો શ્રી નવકાર મહામંત્રની જ નવકારવાળી ગણવી, જેથી
તેનું ખૂબ ખૂબ રટણ થાય. ૮. ઉપવાસ, આયંબિલકે એકાસણું હોય તેમાં પચ્ચખાણ સ્થાપના ખોલીને
વિધિપૂર્વક પારીને જ પાણી આદિ વાપરી શકાય. ૯. એકાસણા-નીવિ-આયંબિલમાં ઉઠતીવખતે તિવિહારનું પચ્ચખાણ કરવું
અને વાપરીને આવ્યા પછી ભગવાન ખુલ્લા રાખી ઈરિયાવહી કરીને
જગચિંતામણિથી જયવીયરાય સુધીનું ચૈત્યવંદન કરવું. ૧૦. સવાર અને સાંજ બન્ને સમયે ગુરુમહારાજ પાસે આદેશ માગવા, ક્રિયા
કરવી. બહેનોએ સાંજે દેવસિઅ મુહપત્તિ પડિલેહવી. ૧૧. સૂર્યોદય પછી સવારના છ ઘડી થયા પછી પોરિસી ભણાવવી. ૧૨. રાત્રે ગુરુમહારાજની આજ્ઞા લઈને સૂર્યાસ્ત પછી એકે પ્રહરે સંથારા પોરિસી
ભણાવવી. ૧૩. રાત્રે સૂતી વખતે કાનમાં રૂનાં કુંડલ નાંખવા. ૧૪. સાંજના પડિલેહણમાં મુકસી પચ્ચકખાણ કર્યું હોય તો વિધિપૂર્વક
9.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
પચ્ચખાણ પારીને પાણી વાપરવું અને પાણી ચૂકવ્યા પછી જ દેવવંદન કરવું. (મુકસી પચ્ચકખાણ અપવાદિક હોવાથી ગુરુમહારાજની આજ્ઞા
મેળવીને કરવું) ૧૫. શ્રાવિકાઓએ સવાર અને સાંજની ક્રિયા સમયે ફરીથી પડિલેહણના અને
પૌષધના આદેસ ગુરુમહારાજ પાસે માંગવાના હોય છે. શ્રાવકોએ ગુરુમહારાજની પાસે આદેશ માંગેલા હોવાથી ધ્યિા સમયે ફરીથી આદેશ
માંગવાની જરૂર નથી. જોન માંગ્યા હોય તો ક્રિયા સમયે માંગવા. ૧૬. અમુક અમુક દિવસે પૂ. ગુરુમહારાજ વાચના આપશે. તેની અગાઉથી જાણ
કરાશે. જેઓની વાચના રહી જશે તેમને વધારે દિવસ કરવા પડશે, માટે
જેમને વાચના હોય તેમણે હાજર રહેવું. ૧૭. ઉપધાન સંબંધી કે અન્ય પૌષધમાં કામળી કાળ વખતે જરૂર પડે તો કામળી
ઓઢીને ખુલ્લામાં જવું, પણ માથે ટાસણું નાંખીને જવું નહિ અને ઓઢેલી
કામળી ખીંટીએ મૂકી રાખવી, તેની ઉપર બેસવું નહિ. ૧૮. ક્રિયા કરવા માટે વસતિ શુદ્ધ હોવાની પ્રથમ આવશ્યકતા છે, તેથી જ
ગુરુમહારાજ ક્રિયા કરાવે ત્યારે પ્રારંભમાં સુદ્ધાવસહી એટલે વસતિ શુદ્ધ છે એમ કહેવામાં આવે છે. તેવી રીતે કહ્યા અગાઉ સુજ્ઞશ્રાવક અથવાશ્રાવિકાએ ક્ષિા કરવાના સ્થાનની ચોતરફ ૧૦૦ હાથ વસતી જોઈ લેવી. તેમાં મનુષ્ય કે તિર્યંચનું શબ કે તેના શરીરનું હાડકું, રૂધિરાદિ પડ્યું હોવું ન જોઈએ. પડ્યું
હોય તો સો હાથ દૂર કરાવીને ક્રિયા કરવી. ૧૯. ઉપધાનમાંથી નીકળે તે દિવસે એકાસણું ને રાત્રિ પૌષઘ અવશ્ય કરવો
જોઈએ.
૨૦. માળને દિવસે ચતુર્થભક્ત ઉપવાસ કરવો, એટલેકે આગળ પાછળ એકાસણું - અને રાત્રિ પૌષધ અવશ્ય કરવો જોઈએ. ૨૧. સવારે ફરી ગુરુમહારાજ પાસે પૌષધ લેવો, પવેણું કરવું, રાઈ, મુહપત્તિ
પડિલેહવી. ૨૨. સાંજે પ્રતિક્રમણ કરતાં પૂર્વે માંડલાં કરવા. ૨૩. રાત્રે દંડાસણનો કાળજીપૂર્વક ઉપયોગ કરવો. ૨૪. દરેક ક્રિયામાં અને કાર્યમાં ગુરુમહારાજની અનુજ્ઞા મેળવવી.
10
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. નીવિ–આયંબિલ અંગે :
૧. ‘જયણા મંગલ’ બોલવાપૂર્વક જઇને કાજો આદિલઇને, થાળી-વાટકા આદિ પૂંજીને પછી બેસવુ.
૨. વાપરતાં બોલવુ નહીં. જરૂર પડે તો પાણીથી મુખ સાફ કર્યા પછી જ બોલવું. પ્રાયઃ ઇશારાથી જ સમજાવવું.
૩. થાળી ધોઇને જ પીવી. એંઠુ મૂકવાથી કે થાળી ધોયા વગર ઉઠે તો તેઓને દિવસ વધારે કરી આપવા પડે.
૪. વાપરીને ઉઠતાં તિવિહારનું પચ્ચક્ખાણ કરવું.
૭. ઉપધાનમાં નીચેના કારણોએ દિવસ પડે છે :
૧. નીવિડે આયંબિલ કરતાં કે કરીને ઉઠયા પછી અને ઉપવાસમાં કોઇ પણ * વખતે ઉલ્ટી થાય અને તેમાંથી અનાજનો દાણો નીકળે તો.
૨. અન્ન એંઠુ મૂકવામાં આવે તો.
૩. સચિત્ત, કાચી વિગઇ અગર લીલોત્તરી ખાવામાં આવે તો.
૪. પચ્ચક્ખાણ પારવું ભૂલી જાય તો.
૫. વાપર્યા પછી ચૈત્યવંદન કરવું રહી જાય તો.
૬. દેરાસરનું દેવવંદન ભૂલી જાય તો.
૭. સવારે તેમજ રાત્રે પોરિસી ભણાવવી રહી જાય તો.
૮. મુહપત્તિ અગર બીજું ઉપકરણ ખોઇ નાંખે તો.
૯. શ્રાવિકાઓને ઋતુ સમયે ત્રણ દિવસ અને ત્રણ દિવસ પછી જયાં સુધી અશુદ્ધિ રહે ત્યાં સુઘી.
૧૦. સાંજની ક્રિયા પછી અને સવારની ક્રિયા કર્યા પહેલા સ્પંડિલ જવું પડે તો. ૧૧. દેવવાંદવા ભૂલી જાય તો.
૧૨. મુહપત્તિ-ચરવળો પાસે રાખવાનું ભૂલી જાય અને સો ડગલા અગર તેથી આગળ જાય તો.
૧૩. માખી, માંકડ, જૂ વગેરે ત્રસ જીવો પોતાના હાથે મરી જાય તો.
૧૪. મુર્કીસી પચ્ચક્ખાણ પારવું ભૂલે તો.
ઉપર મુજબ થાય તો દિવસ પડે એટલે તપ લેખે લાગે પણ પૌષધ જાય; અને ઉપવાસ સહિત એટલા પૌષઘ પાછળથી કરવા પડે.
11
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮. ઉપધાનમાં નીચેના કારણોએ આલોચના આવે છે: ૧. પડિલેહણ કર્યા વિનાનું વસ્ત્ર વાપરે તો. ૨. મુહપત્તિ અને ચરવળાની આડ પડે તો. ૩. મોઢામાંથી કણીયો નીકળે તો. ૪. કપડામાંથી કે શરીર ઉપરથી જૂ નીકળે તો. ૫. નવકારવાળી ગણતાં પડી જાય, અગર ખોવાઈ જાય તો. ૬. રનાં પૂમડાં રાવે કાનમાં ન નાંખે અથવા ખોઈ નાંખે તો. ૭. પડિલેહણ કરતાં, નવકારવાળી ગણતાં અને ખાતાં બોલે તો. ૮. સ્થાપનાચાર્યજી પડી જાય તો. ૯. કાજામાંથી જીવનું કલેવર અગર સચિત્ત બીજાદિ નીકળે તો. ૧૦. પુરુષને સ્ત્રીનો અને સ્ત્રીને પુરુષનો સંઘટ્ટો થાય તો, અથવા તિર્યંચનો તેમજ
સચિત્તનો સંઘટ્ટો થાય તો. ૧૧. દિવસે નિદ્રા લે તો. ૧૨. દીવાની અગર વીજળીની ઉજેણી લાગે તો. ૧૩. માથે કામળી નાંખવાના કાળમાં કામળી નાખ્યા વગર ખુલ્લી જગ્યામાં જાય તો. ૧૪. વરસાદના અગર કાચા પાણીના છાંટા લાગે તો. ૧૫. વાડામાં સ્પંડિલ જાય તો. ૧૬. બેઠાં બેઠાં પડિક્શણું કરે તો અગરબેઠાં બેઠાંખમાસમણાં આપે, કિયાં કરે તો. ૧૭. ઉઘાડે મુખે બોલે તો. ૧૮. રાત્રે સંથારા પોરિસી ભણાવ્યા પહેલા નિદ્રા લે તો, પછી સંથારા પોરિસી
ભણાવે તો. ૧૯. કાળ સમયે કામળી ઓઢીને જવાને બદલે ટાસણું માથે નાંખીને જાય તો.
આતેમજ અન્ય કારણોસર આલોચનાઆવે છે, માટે ખૂબ ઉપયોગ રાખવો જોઈએ.
તા.ક. આ સૂચનાઓ સિવાય, વ્યાખ્યાનના સમયે પણ વાચના આદિ માટે જરૂરી સૂચનાઓ અપાતી હોય છે, તે ધ્યાનમાં લેવી. આરાધકોએ અનિવાર્ય કારણ સિવાય વ્યાખ્યાનમાં અવશ્ય હાજર રહેવું જોઈએ.
12
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ-તપચિતવવાના કાઉસગ્નની રીતઃ
સવારના પ્રતિક્રમણમાં તપ ચિંતવવાનો કાઉસ્સગ્ન કરવાનો હોય છે, તપ ચિતવવાની રીત નહિ આવડતી હોવાથી ધણાં ભાઈ-બહેનો ૧૬ નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી લે છે, પણ તપચિંતવવાની રીત ઘણી સહેલી છે અને તેના ચિંતનમાં ૧૬ નવકારના કાઉસ્સગ્ગથી અધિક સમય જતો નથી.
તપ ચિંતવવા માટે સૌથી પહેલો વિચાર એ કરવાનો છે કે
શ્રી મહાવીર ભગવાનના શાસનમાં ઉત્કૃષ્ટ તપ છ માસનો થઈ શકે છે. શ્રી મહાવીરદેવે એ તપ કર્યો હતો. આવો વિચાર કરીને પોતે પોતાના આત્માને પૂછવું કે-છ મહિનાના ઉપવાસનો તપતું કરી શકીશ?' પછી પોતે જ જવાબ વિચારવો કે - “ભાવના છે, પણ શક્તિ નથી, પરિણામ નથી.”
આટલો વિચાર ક્યા પછી તપનું પ્રમાણ ઘટાડતા જવાનું છે. તેમાં પોતે જેટલો તપ વધુમાં વધુ કર્યો હોય અથવા વધુમાં વધુ જેટલો તપ કરવાની શક્તિ હોય, તેટલા તપ સુધી ‘ભાવના છે પણ શક્તિ નથી, પરિણામ નથી.’ એ પ્રમાણે વિચારવાનું છે અને જેટલો તપ કર્યો હોય અગર કરવાની શક્તિ હોય, તેટલા તપથી એમ વિચારવાનું છે કે - “ભાવના છે, શક્તિ છે પણ પરિણામ નથી”.) અને જેટલો તપ કરવાનો નિર્ણય હોય તેટલા તપ સુધી એ પ્રમાણે વિચાર્યા બાદ એમ વિચારવાનું છે કે ભાવના છે, શક્તિ પણ છે અને પરિણામ પણ છે આવો વિચાર કરીને, પોતે કરવા ધારેલોતપ કરવાનો નિર્ણય કરવા સાથે કાઉસ્સગ્ગ પૂર્ણ કરવાનો છે.
એ મુજબ છ મહિનાનો તપ, છ મહિનામાં એક દિવસ ઉણો તપ, છ મહિનામાં બે દિવસ ઉણો તપ - એમ છ મહિનામાં ૨૯ દિવસ ઉણા તપ સુધી આવીને પાંચ મહિનાનો તપ કરવાનો વિચાર કરવો અને પાંચ મહિનામાં ૨૯ દિવસ ઉણા તપ સુધી આવીને ચાર મહિનાના તપનો વિચાર કરવો. એ રીતે એક મહિનાના તપ સુધી આવીને તેમાંથી પણ એક એક દિવસ ઘટાડીને વિચાર કરવો. તેમાં એક મહિનામાં ૧૪ દિવસ ઘટાડતાં ૧૬ દિવસ બાકી રહે, એટલે એમ વિચાર કરવો કે - ૩૪ ભક્તનો તપ કરીશ ?” આ પ્રમાણે વિચારવાનું કારણ એ છે કે – ૧૬ ઉપવાસ = ૩૪ ભક્ત, ૧૫ ઉપવાસ = ૩૨ ભક્ત, ૧૪ ઉપવાસ = ૩૦ ભક્ત, ૧૩ ઉપવાસ = ૨૮ ભક્ત અને એ જ પ્રમાણે ૧ ઉપવાસ =૪ ભક્ત એવી સંજ્ઞા શાસ્તે નક્કી કરેલી છે. (જેટલા ઉપવાસ હોય તેને બેથી ગુણતાં જે સંખ્યા
| 13 |
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવે તે સંખ્યામાં બે ઉમેરી દેવાથી તેટલા ઉપવાસના ભક્તની સંખ્યા આવે.)
એ મુજબ વિચાર કરતાં કરતાં ૪ ભક્ત સુધી આવ્યા પછી અને તે કરવાનો પણ પરિણામ ન હોય તો ક્રમશ: આયંબિલનો, તે નહિ તો નીવિનો, તે નહિ તો એકાસણાનો અને તેયનહિતો બિયાસણાનો વિચાર કરવો, તે દિવસે તેમાંનું કાંઈ કરવું હોય તો તેની સાથે, નહિ તો તે વિના.
પણ ક્રમશઃ અવઠ્ઠનો, પુરિમઠનો, સાઢપોરિસીનો, પોરિસીનો વિચાર કરવો અને તેય કરવાનો પરિણામ ન હોય તો છેવટે નવકારશીનો વિચાર કરીને ભાવના છે, શક્તિ પણ છે અને પરિણામ પણ છે એનો નિર્ણય કરી કાઉસ્સગ્ગ પારવો. ૬-ઉપધાનવાળાને દરરોજ સવાર-સાંજ કરવા કરાવવાની ક્રિયાઃ .
૧. પૌષધ લેવાની વિધિ: સવારના પ્રતિક્રમણમાં કલ્યાણકંદની ચાર થયો કહ્યા પછી નમુસ્કુર્ણ બોલી૧ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિક્કમી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ (ચદેસ
નિમ્મલયરા સુધી) કરી પ્રગટ લોગસ્સ સુધી ડ્યિા કરવી ૨ - ખમા આપી‘ઇચ્છાકારેણ સંસિહભગવન્!પોસહમુહપત્તિપડિલેહું?'
પછી ગુરુ કહે “પડિલેહ ઈચ્છે” કહી મુહપત્તિ પડિલેહવી. ૩ - ખમા આપી ઈચ્છા-સંદિoભગ પોસહ સંદિસાહુ? ગુરુ કહે
સંદિસાહ” “ઈચ્છ' કહી ૪ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિoભગ૦પોસહ ઠાઉ?' ગુરુ કહે “ઠાવેહ
“ઈચ્છ' કહી ૫ - ઉભા થઈ બેહાથ જોડી એકનવકાર ગણી, “ઈચ્છકારી ભગવ પસાય
કરી પોસહ દંડક ઉચ્ચરાવજી પછી ગુરુ નીચે પ્રમાણે પોષધ'નું સૂત્ર ઉચ્ચરાવે.
પોસહનું પચ્ચખાણઃકરેમિ ભંતે પોસહં, આહારપોસહદેસઓસવઓ, સરીરસક્કારપોસાઈ સવ્વઓ, બંભચેરપોસહંસવઓ, અવાવારપોસહં સવ્યઓ, ચઉવિહે પોસહંઠામિ, જાવ અહોરરંપજ્વાસામિ, દુવિહંતિવિહેણં, મહેણું, વાયાએ, કાણું ન કરેમિ, નકારમિ, તસ્મ ભંતે પડિકામામિ, નિંદામિ, ગરિણામિ, અપારંવોસિરામિ.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
છ
૯
૧૧
-
૧૨
-
-
સામાયિકનું પચ્ચક્ખાણ :
કરેમિ ભંતે સામાઈયં, સાવજ જોગ પચ્ચક્ખામિ, જાવ પોસહં પજુવાસામિ, દુવિહં તિવિહેણં, મણેણં, વાયાએ, કાએણં ન કરેમિ, ન કારવેમિ, તસ્સ ભંતે પડિક્કમામિ, નિંદામિ, ગરિહામિ, અપ્પાણ વોસિરામિ.
૧૫
૧૦- ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ૰ ભગ૰ બેસણે સંદિસાહું ? ગુરુ કહે ‘સંદિસાવેહ’ ‘ઇચ્છું’ કહી,
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ બેસણે ઠાઉં ? ગુરુ કહે ‘ઠાવેહ’ ‘ઇચ્છ’ કહી,
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ સજ્ઝાય સંદિસાહુ ? ગુરુ કહે ‘સંદિસાવેહ’ ‘ઇચ્છ’ કહી,
-
-
૧૩
૧૪ -
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ∞ ભગ૦ સામાયિક મુહપત્તિ પડિલેહું?' ગુરુ કહે ‘પડિલેવેહ’ ઇચ્છું કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ ભગ૦ સામાયિક સંદિસાહુ ? ગુરુ કહે ‘સંદિસાવેહ’ ઈચ્છું કહી
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ સામાયિક ઠાઉં ? ગુરુ કહે ‘ઠાવેહ’ ‘ઈચ્છું’ કહી
-
બે હાથ જોડી એક નવકાર ગણી ‘ઇચ્છકારી ભગવન્ પસાય કરી સામાયિક ઠંડક ઉચ્ચરાવોજી’, પછી ગુરુ નીચે પ્રમાણે ‘કરેમિ ભંતે’ નું સૂત્ર ઉચ્ચરાવો.
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ સજ્ઝાય કરું ? ગુરુ કહે ‘રેહ’ ‘ઈચ્છું’ કહી ત્રણ નવકાર ગણી,
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ બહુવેલ સંઠિસાહુ ? ગુરુ કહે ‘સંદિસાવેહ’ ‘ઇચ્છું’ કહી,
ખમા॰ આપી ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ બહુવેલ કરશું ? ગુરુ કહે “કરજો’ ‘ઈચ્છું’ કહી,
ચાર ખમાસણાપૂર્વક ભગવાનાદિને વાંદી, અડ્ડાઇજ઼ેસુનો પાઠ કહી શ્રી સીમંધરસ્વામીનું તથા શ્રી સિદ્ધાચલજીનું ચૈત્યવંદન કરે, પછી સમય થતાં પડિલેહણ
કરે.
15
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨-પડિલેહણની વિધિ:૧ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિક્કમી પ્રગટ લોગસ્સ સુધી ક્રિયા કરવી ૨ - ખમા આપી ઈચ્છા, સંદિ. ભગવ પડિલેહણ કરું?” ગુરુ કહે
‘કરેહ “ઈચ્છ” કહીને પાંચવાનાં પડિલેહવા. (મુહપત્તિ, ચરવળો,
કટાસણું, કંદોરો અને ધોતિયું). ૩ - ખમા આપી ઈરિયાવહીયા પડિકમવા. ૪ - પછી ખમા આપી “ઈચ્છકારી ભગવન!પસાયકરી પડિલેહણા
પડિલેહાવોજી ગુરુ કહે “પડિલેહ કહીવડીલનું ઉત્તરીયવસ્વ (એસ)
પડિલેહવું ૫ - પછી ખમા આપી ઇચ્છા સં0િ ભગ0 ઉપધિ મુહપત્તિપડિલેહું?'
ગુરુ કહે “પડિલેહ “ઈચ્છ' કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરવુ ૬ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિoભગ ઉપધિ સંઠિસાહું?' ગુરુ કહે
“સંદિસાહ' “ઈચ્છે કહી, ૭ - ખમા આપી ઇચ્છા-સંદિoભગ “ઉપધિ પડિલેહું?' ગુરુ કહે
‘પડિલેહ “ઈચ્છે' કહી પ્રથમ સંથારિયું અને પછી બાકીના વસ્ત્રોનું
પડિલેહણ કરે. ૮ - પછી ખમા આપી ઇરિયાવહી પડિઝમીકાજો લેવો. પછી તેમાં સચિત્ત
બીજ કે લેવા નીકળે તો આલોચનામાં લખવું કાજો ઉદ્ધરી યથાયોગ્ય સ્થાને “અણજાણહ જસુગહો’ કહીને પરઠવવો. પરઠવ્યા પછી ત્રણવાર “વોસિરે કહેવું. ત્યારબાદ સ્થાને આવી ઇરિયાવહી પડિક્કમી ગમણાગમણે આલોવી તરતજ દેવવંદન કરવાં.
૩- દેવવંદનની વિધિ:૧ - ખમા આપી, ઈરિયાવહી પડિઝમી, પ્રગટ લોગસ્સ કહી, ખભે
ઉત્તરાસણ(એસ) નાંખીનેખમા આપી ઇચ્છા૦ સંદિ. ભગ0 પૈત્યવંદન કરું? ઈચ્છે કહી, સકલકુશલ તથા ચૈત્યવંદન કહી જંકિચિ૦ નમુત્યુર્ણ અને જયવીયરાય (આભવમખેડા સુધી) કહી.
૨
-
16
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩- ખમા આપી ઇચ્છા, સંદિ. ભગ0 ચૈત્યવંદન કરું? ઈચ્છે કહી
ચૈત્યવંદન કહી જે કિંચિ, નમુસ્કુર્ણ કહી ઉભા થઈ અરિહંત ચેઈઆણં, અન્નત્થ૦ કહી એક નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી નમોહતકહીસ્તુતિના જોડાની પ્રથમ થોય કહેવી. પછી લોગસ્સ, સવલોએ, અન્નત્ય કહી એક નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી બીજી થોય કહેવી. પછી સિદ્ધાણં, વેયાવચ્ચ૦ અન્નત્થ૦ કહી એક
નવકારનો કાઉસ્સગ્ગ પારી નમોહત્વ પૂર્વક ચોથી થોય કહેવી. ૪ - ફરી ચૈત્યવંદનના આસને નીચે બેસી નમુસ્કુર્ણ કહી ઉભા થઈ અરિહંત
ચેઈઆણંથી માંડી ચાર થોય સુધી કહેવું ૫ - પછી નીચે બેસી નમુત્યુર્ણ કહી, જાવંતિ) ખમા જાવંત કહેવું. ૬ - નમોહતજ્હીસ્તવનકહી “આભવમખંડા’ સુધી જયવીયરાયહેવા. ૭ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગવે ચેત્યવંદન કરું? ઈચ્છે કહી
ચૈત્યવંદન, અંકિંચિ૦, નમુત્યુર્ણ અને સંપૂર્ણ જયવીયરાય કહેવા. ૮ - ખમા આપી જમણો હાથ ઠાવી “અવિધિ આશાતના મિચ્છા મિ દુક્કડ” કહેવું
૪-પયાની વિધિ:૧ - પ્રથમ સો ડગલાંની અંદર વસતિ જોવી. અશુદ્ધિ હોય તો તે દૂર કરાવી;
ગુરુ પાસે આવી “ભગવન્! સુદ્ધાવસહિ” એમ કહેવું ૨ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિક્કમી પ્રગટ લોગસ્સ કહી, ૩ - ખમાત્ર આપી - ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ વસતિ પવે? ગુરુ કહે
પહ’ “ઈચ્છ” કહી૪ - ખમા આપી – “ભગવન્! સુદ્ધાવસહિ, ગુરુ “હત્તિ’ કહે પછી૫ - ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિ. ભગવ પવેયણા મુહપત્તિ પડિલેહુ?'
ગુરુ કહે પડિલેહ “ઈચ્છે” કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરીએ વાંકણા
આપવા. બીજા વાંદણાના અંતે અવગ્રહની બહાર નીકળી - ૬ - ઇચ્છા સંદિ0 ભગ0 પવેયણા પઉ? ગુરુ કહે પહ’ “ઈચ્છ' કહી૭ - ખમા આપી ઈચ્છકારી ભગવન્!” તુમ્હારૂં પ્રથમ ઊપધાન
પંચમંગલ મહા-શ્રુતસ્કંધ, દ્વિતીય ઉપધાન પ્રતિક્રમણ શ્રુતસ્કંધ, તૃતીય ઉપધાનરાકસ્તવાધ્યયન, ચતુર્થ ઉપધાન ચેત્યસ્તવાધ્યયન, પંચમ ઉપધાન નામસ્તવાધ્યયન, ષષ્ઠ ઉપધાન શ્રુતસ્તવ-સિદ્ધ સ્તવાધ્યયન; પૂર્વચરણ પદ પઈસરાવણી,
- 17 |
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે ઉપધાનમાં બે વાચના હોય ત્યાં•પૂર્વચરણપદ પઈસરાવણી – ૧ લી વાચના ન થાય ત્યાં સુધી • ઉત્તરચરણપદ પઈસવારણી - ૨ જી વાચના ન થાય ત્યાં સુધી જે ઉપધાનમાં ત્રણ વાચના હોય ત્યાં• પૂર્વચરણપદ ઈસરાણી - ૧લી વાચના ન થાય ત્યાં સુધી
માગતચરણપદ પાંસરાવણી – ૨ જી વાચના ન થાય ત્યાં સુધી • ઉત્તરચરણપદ પઇસરાવણી – ૩ જી વાચના ન થાય ત્યાં સુધી જે ઉપધાનમાં એક જ વાચના હોય ત્યાં - • પૂર્વચરણપદ-કમાગતચરણપદ - ઉત્તચરણપદ પઇસરાવણી (ઉપવાસ અથવા આયંબિલ હોય તો) પાલિ તપ કરશું” (નીવિ એકાસણું હોય તો) પાલિ પારણું કરશું એમ કહે. ગુરુ કહે “કરજો'. ઈચ્છે કહી. ૮ - ખમા આપી “ઈચ્છકારી ભગવ પસાય કરી પચ્ચકખાણનો
આદેશદેશોજી.” પછી ગુરુ ઉપવાસ, આયંલિબ અગર નીવિ જે હોય
તેનું પચ્ચકખાણ કરાવે. પછી બે વાંદણાં આપવા પછી - ૯ - ખમા આપી ઇચ્છા૦ સંદિ૦ ભગ! બેસણું સંકિસાહિ?' ગુરુ
કહે સંદિસાહ ઈચ્છે કહી - ૧૦ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગવાબેસણુંઠાઉં? ગુરુ કહે “ઠાવેહ”
ઈ કહી, ૧૧ - ખમા આપી જમણો હાથાવી “અવિધિઆશાતનામિચ્છામિ દુક્કડ
પવેયણાની વિધિ ક્ય પછી -
ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગવાસજઝાય કરું?' ગુરુ કહે ‘કરેહ” ઈચ્છકહી એક નવકાર ગણી માહ જિણાની સઝાય કહેવી.
૫- મન્નત જિણાણની સક્ઝાય:મન્નાહ જિણાણમાણે, મિચ્છુ પરિહરહ ધરહ સમ્મત્તા છવિ આવસયંમિ, ઉજજુનો હોઈ પઈદિવસ ૧૫ પન્વેસુ પોસહવયં, દાણં, સીલ, તવો, આ ભાવો આ સઝાય નમુકકારો, પરોવયારો અ જયણા અ III જિણપૂઆ, જિણથુણર્ણ, ગુરુથઇ, સાહસ્મિઆણ વચ્છલા વવહારસ્સ ય સુદ્ધિ, રહજત્તા તિત્યજત્તા ય
18
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉવસમ, વિવેગ, સંવર, ભાસાસમિઈ, છજીવકરુણા યા ધમ્મિઅજણસંસગ્ગો, કરણદમો ચરણપરિણામો જા સંઘવરિ બહુમાણો, પુત્યયલિહણ પભાવણા તિર્થેT
સદ્ધાણ કિચ્ચમેય, નિચ્ચે સુગુરુવએસણાપી પછી રાઇય મુહપત્તિ પડિલેહવી.
૬-રાય મુહપત્તિની વિધિ ૧ - ખમા આપી ઈરિયાવહી કરી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરી પારી,
પ્રગટ લોગસ્સ કહી, ૨ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ, ભગ, રાઈય મુહપત્તિ પડિલેહું?'
ગુરુ કહે‘પડિલેહ ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી બે વાંદણા
આપી અવગ્રહની બહાર નીકળી - ૩ - “ઇચ્છા સંદિ૦ ભગ0 રાઈચં આલોઉં? ગુરુ કહે, આલોવેહ.”
ઈચ્છે આલોએમિ જો મેઇત્યાદિ સંપૂર્ણ પાઠ કહેવો. ત્યારબાદ સવ્યસ્તવિ રાઈ નો પાઠ કહી જો ગુરુ પદરસ્થ હોય તો બે વાંદણા આપી (પદસ્થ ન હોય તો વાંદણા આપ્યા વગર તરત ખમા આપી)
“ઈચ્છાકાર સુરાઈ નો પાઠ કહી, ૪ - ખમા આપી અભુઠિઓ ખામી બે વાંદણા આપવા. ૫ - ખમા આપી જમણો હાથઠાવી “અવિધિ આશાતનામિચ્છામિ
દુક્કડ' કહેવું. કિયાની સાથે જ રાઈ મુહપત્તિનો વિધિ કરનારને ઈરિયાવહી કરવાની જરૂર નથી અને શ્રાવકને જો સવારના પ્રતિક્રમણના આદેશો આપવામાં આવ્યા હોય તો રાઈઅમુહપત્તિનો વિધિ કરવાની પણ જરૂર નથી.
૭-સાંજના પડિલેહણની વિધિઃ૧ - ખમા આપી ‘ઇચ્છાસંદિ. ભગવે બાહુપડિપુન્ના પોરસી?”
ગુરુ કહે તહત્તિ' ૨ - પછી ખમા આપી ઇરિયાવહી પડિકમી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ
કરી પારી પ્રગટ લોગસ્સ કહેવો. ૩ - પછી ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ0 ભગવે ગમણાગમણે આલોઉ?'
ગુરુ કહે આલોવેહ'. પછી ઈચ્છ કહી ગમણાગમણનો પાઠ કહેવો.
19.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગવ પડિલેહણ કરું?” ગુરુ કહે
કરેહ'. ઈચ્છે કહી – - ખમા આપી ઇચ્છ) સંદિ. ભગ0 પોસહશાલા પ્રમા?' ગુરુ કહે “પ્રમા!' ઈછું કહી, ઉપવાસવાળાએ ત્રણ (મુહપત્તિ, ટાસણું, ચરંવળો) અને આયંબિલ અગર નીવિ એકાસણાવાળાએ પાંચ (મુહપત્તિ, કટાસણું, ચરવળો, કંદોરો અને પહેરેલ ઘોતીયું) પડિલેહવાં. પછી જેણે પાંચ વસ્ત્રો પડિલેહ્યા હોય તેણે ઈરિયાવહી પડિક્કમી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરી મારી પ્રગટ લોગસ્સ અને
જેણે ત્રણ વસ્ત્રો પડિલેહ્યાં હોય તેણે ઈરિયાવહીન કરવા. ૬ - ખમા આપી “ઈચ્છકારી ભગવન્! પસાય કરી પડિલેહણા
પડિલેહાવોજી, ગુરુ કહે પડિલેહ'. ઈછું કહી વડીલના ખેસનું
પડિલેહણ કરી - ૭ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગ0 ઉપધિ મુહપત્તિ પડિલેહું?”
ગુરુ કહે પડિલેહો’ પછી ઈચ્છ કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી - ૮ - ખમા આપી ઇચ્છા૦ સંદિ. ભગ૦ સજઝાય કરું?' ગુરુ કહે
કરેહ ઈચ્છકહીએકનવકારગણી મન્નાહજિણાણંની સઝાયહેવી. ૯ - પછી ખમાત્ર “આપી ઈચ્છકારી ભગવન પસાય કરી
પચ્ચખાણનો આદેશ દેશોજી. એવું કહેવુ. પાણી વાપરવું હોય તેને મુકિસહિઅંનું, ન વાપરવું હોય તેણે પાણહારનું અને જેણે આખા દિવસમાં બિલકુલ પાણી ન વાપર્યું હોય તેને સૂરે ઉગ્ગએ ચઉવિહારનું પચ્ચખાણ ગુરુ પાસે કરવું ૧૦ - પછી ખમા આપી ‘ઈચ્છા૦ સંદિ. ભગવે ઉપધિ સંદિસાહું?'
ગુરુ કહે સંદિસાહ'. ઈચ્છે કહી - ૧૧ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગવે ઉપધિ પડિલેહું?' ગુરુ કહે
પડિલેહ ઈચ્છે કહી બાકીના વસ્ત્રોનું પડિલેહણ કરવુ. પછી ઈરિયાવહી પડિક્કમી, કાજો લઈ તેમાં જો સચિત્ત બીજાદિ અગર કલેવર(મરેલું જીવડું) નીકળે તો આલોચનામાં લખવુ. પછી શુદ્ધ ભૂમિમાં “અણજાણહ જસ્સગ્ગહો’ કહી કાજો વોસિરાવે. પછી ત્રણ વાર “વોસિરે” કહી સ્થાને આવી ઈરિયાવહી પડિક્કમી ગમણાગમણે આલોવવા
-[ 20 -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પછી જેણે મુઠિસહિઅંનું પચ્ચક્ખાણ કર્યું હોય તેણે જો પાણી વાપરવું હોય તો દેવવંદન પૂર્વે વિધિપૂવર્ક પચ્ચક્ખાણ પારીને પાણી વાપરવું.
પાણી ન વાપરવું હોય તેમણે અથવા પાણી વાપરનારે પાણી વાપરીને દેવવંદન કરવા.
૮ – પડિલેહણ પછીની સાંજની ક્રિયા :
પ્રથમ સો ડગલાની અંદર વસતિ જોઇ, અશુદ્ધ હોય તો તે દૂર કરાવી, ગુરુ પાસે, આવી ‘ભગવન્ ! સુદ્ધાવસહિ !' કહી
૧
ખમા॰ આપી, ઇરિયાવહી પડિક્કમી, એક લોગસ્સનોકાઉસ્સગ્ગ કરી, પારી પ્રગટ લોગસ્સ કહી,
ખમા॰ આપી કહે ‘ઈચ્છા॰ સંદિ॰ ભગ॰ વસતિ પવે ?’ ગુરુ કહે ‘પવેહ’ ઈચ્છું કહી,
ખમા॰ આપી ‘ભગવન્ ! સુદ્ધાવસહિ,’ ગુરુ કહે ‘તહત્તિ’ પછી ખમા॰ આપી ‘ઇચ્છા॰ સંદિ૰ ભગ૰ મુહપત્તિ પડિલેહું?’ ગુરુ કહે ‘પડિલેવેહ’ ઈચ્છું કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી
જેણે ઉપવાસ કર્યો હોય તે ખમા॰ આપી અને ખાધું હોય તે બે વાંદણા આપી ‘ઇચ્છકારી ભગવન્ ! પસાય કરી પચ્ચક્ખાણનો આદેશ દેશોજી.’ કહેવુ.
પછી ગુરુ પચ્ચક્ખાણ કરાવે, પછી બઘાએ બે વાંકણા આપી અવગ્રહની બહાર નીકળી
૬
૨
૩
૪
૫
.
૯
-
-
-
·
·
·
-
‘ઇચ્છા૦ સંદિ॰ ભગ૦ બેસણે સંડિસાહું ?’ ગુરુ કહે ‘સંદિસાવેહ’ ઇચ્છું કહી
ખમા॰ આપી ‘ઇચ્છા૦ સંદિ૰ ભગ૦ બેસણે ઠાઉં ?’ ગુરુ કહે ‘ઠાવેહ.’ ઇચ્છું કહી
ખમા॰ આપી જમણો હાથ ઠાવી – ‘અવિધિ આશાતના મિચ્છા મિ દુક્કડં’ કહીને
ખમા॰ આપી ‘ઇચ્છા૦ સંદિ૰ ભગ૦ સ્થંડિલ પડિલેશું ? ’ ગુરુ કહે ‘પડિલેવેહ.’ ઇચ્છું કહી નીચે મુજબ પાઠ બોલે.
21
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫.
આશરે – ૮
૭- માંડલા -
સંથારાની જગ્યાએ કરવાના - છ આઘાડે આસન્ને ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અણહિયાસી આઘાડે આસન્ને પાસવર્ણ અણહિયાસે.
આઘાડે મક્કે ઉચ્ચારે પાસવણે અણહિયાસે ૪. આઘાડે મઝે પાસવર્ણ અણહિયાસે
આઘાડે દૂરે ઉચ્ચારે પાસવણે અણહિયાસેT આઘાડે દૂરે પાસવણે અણહિયાસે.
ઉપાશ્રયના બારણાની અંદર તરફ કરવાના - છ ૧. આઘાડે આસન્ને ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે ૨. આઘાડે આસ પાસવર્ણ અહિયાસે
આઘાડે મક્કે ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે.
આઘાડે મક્કે પાસવર્ણ અહિયાસેT ૫. આઘાડે દૂરે ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે આઘાડે દૂર પાસવર્ણ અહિયાસા
ઉપાશ્રયના બારણાની બહાર નજીકમાં કરવાના - છ
અણઘાડે આસન્ને ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અણહિયાસે ૨. અણાવાડે આસન્ને પાસવર્ણ અણહિયાસે ૩. અણાઘાડે મક્કે ઉચ્ચારે પાસવણે અણહિયાસે
અણઘાડે મક્કે પાસવર્ણ અણહિયાસે ૫. અણાઘાડે દૂરે ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અણહિયાસે! ૬. અણાવાડે દૂરે પાસવર્ણ અણહિયાસે
ઉપાશ્રયથી સો હાથ દૂર કરવાના- છ અણઘાડે આસન્ને ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે
અણાઘાટે આસન્ને પાસવર્ણ અહિયાસેT ૩. અણાઘાડે મક્કે ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે ૪. અણાઘાડે મઝે પાસવર્ણ અહિયાસે
અણાઘાડે દૂરે ઉચ્ચારે પાસવર્ણ અહિયાસે અણાવાડે દૂરે પાસવર્ણ અહિયાસે
૧.
આગ,
22.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮- ઉપધાનવાળા બહેનોને રોજ સવાર-સાંજ
ગુરુ સમક્ષ કરવા કરાવવાની ક્રિયા
૧- પૌષધ તથા પડિલેહણની વિધિઃપ્રથમ પોતાને સ્થાને સવારનાં પ્રતિક્રમણના અંતે પોસહ ઉચ્ચરી, પડિલેહણ કરી, દેવવંદન કરી સોડગલાની અંદર વસતિ જોઇ, અશુદ્ધિ હોય તો તે દૂર કરાવી ગુરુ પાસે આવી ‘ભગવન્! સુદ્ધાવસહિ' કહી ૧ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિક્કમી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ (ચદેસ
નિમલયરા સુધી) કરી પારી પ્રગટ લોગસ્સ કહી - ૨ - ખમા આપી ઈચ્છા, સદિભગગમણાગમણે આલોઉં ?'
ગુરુ કહે- આલોવેહ ઈચ્છે કહી ગમણાગમણે આલોવે. પછી૩ - ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિ૦ ભગવે પોસાહ મુહપત્તિ પડિલેહું?'
ગુરુ કહે- “પડિલેહ ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી૪ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગવે પોસહ સંદિસાહું?” ગુરુ કહે
“સંદિસાહ ઈચ્છે કહી૫ - ખમા આપી ઇચ્છાસંદિ. ભગવ પોસહ ઠાઉં ?' ગુરુ કહે -
‘ઠાવહ ઈચ્છે કહી એક નવકાર ગણી ઈચ્છકારી ભગવન્! પસાય કરી પોસહદંડક ઉચ્ચરાવોજી,” એમ કહેવું પછી ગુરુ પોસહ ઉચ્ચરાવે
પછી – ૬ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિo ભગવ! સામાયિક મુહપત્તિ પડિલેહું?”
ગુરુ કહે, પડિલેહ ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી - ૭ - ખમા આપી “ઈચ્છા સંદિ. ભગવ! સામાયિક સંઠિસાવ્યું?'
ગુરુ કહે, “સંદિસાહ ઈચ્છે કહી૮ - ખમા આપી ‘ઇચ્છા સંદિ. ભગવે ! સામાયિક ઠાઉં?' ગુરુ કહે,
'ઠાવહ ઈચ્છે કહી એક નવકાર ગણી ‘ઈર્શકારી ભગવત્ પસાય કરી સામાયિક દંડક ઉચ્ચરાવોજી. એમ કહે, પછી - ગુરુ સામાયિક
ઉચ્ચરાવે. પછી - | ૯ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગ0 બેસણું સંદિસાહું?' ગુરુ કહે
“સંદિસાહ ઈચ્છે કહી -
23.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦ - ખમા આપી ઈચ્છા૦ સંદિ ભગવબેસણુંઠાઉં?' ગુરુ કહેઠાવેહ”
ઈચ્છે કહી - ૧૧ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગ૦ સઝાય સંદિસાહું?' ગુરુ
કહે “સંદિસાહ ઈચ્છે કહી - ૧૨ - ખમા આપ ઇચ્છા૦ સંદિ૦ ભગ૦ સજઝાય કરું?' ગુરુ કહેકરેહ
ઈચ્છે કહી ૩ નવકાર ગણવા. ૧૩ - ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ બહુવેલ સંઠિસાહું?” ગુરુ કહે
સંદિસાહ ઇચ્છું કહી૧૪ - ખમા આપી ઇચ્છા, સંદિ. ભગ૦ બહુવેલ કરશું?” ગુરુ કહે
‘કરજો’ ઈચ્છે કહી - ૧૫ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગ૦ પડિલેહણ કરું?” ગુરુ કહે
‘કરેહ ઇચ્છું કહી (પહેલાં પડિલેહણ કરેલું હોય છે તેથી આ વખતે)
માત્ર મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી – ૧૬- ખમા આપી “ઈચ્છાકારી ભગવન્! પસાય કરી પડિલેહણા
પડિલેહાવોજી ગુરુ કહે ‘પડિલેહ ઈચ્છે કહી – ૧૭- ખમા આપી ઈછા સંદિ. ભગ0 ઉપધિ મુહપત્તિ પડિલેહું?”
ગુરુ કહે “પડિલેહ ઈચ્છે કહી૧૮ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિ. ભગ0 ઉપધિ સંદિસાહું?' ગુરુ કહે
સંદિસાહ ઈચ્છે કહી૧૯ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગ0 ઉપધિ પડિલેહું?' ગુરુ કહે
‘પડિલેહ ઈચ્છે કહી૨૦-ખમા આપી જમણો હાથાવી “અવિધિ આરાતનામિચ્છામિ દુક્કડ”ક્કી
તરત જ ઈરિયાવહી કરાવ્યા વગર પેજ નં. ૧પમાં બતાવ્યા પ્રમાણે પવેયણાની ક્રિયા, મહ જિણાણની સઝાય તથા રાઈઅ મુહપત્તિ પડિલેહવાની ક્રિયા કરવી.
૨ – સાંજના ગુરુ સમક્ષ કરવાની પડિલેહણની વિધિઃ૧ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગવે બાહુપડિપુન્ના પોરસી?” ગુરુ
કહે તહત્તિ પછી,
24.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિકમી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ
કરી પારી પ્રગટ લોગસ્સ કહી - ૩ - અમાટે આપી ઈચ્છાસંદિ. ભગ0 ગમણાગમણે આલોઉં?'
ગુરુ કહે “આલોવેહ ઈચ્છે કહી ગમણાગમણનો પાઠ કહેવો. પછી૪ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦પડિલેહણકરું?” ગુરુ કહે કરેહ
ઈચ્છે કહી૫ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગવે પોસહરાલા પ્રમાણું?' ગુરુ
કહે - “પ્રમાર્ચે ' ઈચ્છે કહી પહેલા પડિલેહણ કરેલું હોય છે તેથી આ
વખતે માત્ર મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી ૬ - ખમા આપી “ઈચ્છકારી ભગવન્! પસાય કરી પડિલેહણા
પડિલેહાવોજી, ગુરુ કહે “પડિલેહ.” ઈચ્છે કહી - ૭ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગવ ઉપાધિ મુહપત્તિ પડિલેહું?”
ગુરુ કહે પડિલેહ ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરી ૮ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ સજઝાય કરું? ગુરુ કહે ‘કરેહ”
ઈચ્છું કહી એક નવકાર ગણી માહજિણાણંની સજઝાય કહે. ૯ - ખમા આપી “ઈચ્છકારી ભગવત્ પસાય કરી પચ્ચશ્માણનો
આદેશ દેશોજી.” ગુરુ પચ્ચકખાણ કરાવે. ૧૧ - પછી ખમા આપી “ઈચ્છા સંદિ. ભગવે ઉપધિપડિલેહું?' ગુરુ
કહે “પડિલેહ ઈચ્છે કહી સાંજની ક્રિયા કરવી.
૩- પડિલેહણ પછીની સાંજની ક્યિા:પ્રથમ સો ડગલાંની અંદર વસતિ જોઈ, અશુદ્ધ હોય તો તે દૂર કરાવી, ગુરુ પાસે આવી “ભગવન્! સુદ્ધાવસહિ!' કહી ૧ - ખમા આપી ઈરિયાવહી પડિક્કમી, એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ
કરી, પારી પ્રગટ લોગસ્સ કહી ૨ - ખમા આપીઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ વસતિપવે?” ગુરુકહે પહ'
ઈચ્છું કહી ૩ - ખમા આપી “ભગવન્! સુદ્ધાવસહિ ગુરુ કહે તહત્તિ પછી
25
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ મુહપત્તિ પડિલેહું?' ગુરુ કહે
- પડિલેહ ઈ કહી મુક્ષત્તિનું પડિલેહણ કરી - ૫ - જેણે ઉપવાસ કર્યો હોય તે ખમા આપી અને ખાધું હોય તે બે વાંકણા
આપી
ઈચ્છકારી ભગવન્! પસાય કરી પચ્ચખાણનો આદેશદેશોજી.” કહે પછી ગુરુ પચ્ચખાણ કરાવે, પછી બધાએ બે વાંદણા આપી અવગ્રહની બહાર નીકળી. ૬ - “ઈચ્છા સંદ્ધિ ભગ બેસણું સંકિસાવું?ગુરુ કહે “સંદિસાહ?’
કહી ૭ - ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિ. ભગ0 બેસણે ઠાઉં?' ગુરુ કહેઠાવેલ
ઈચ્છું કહી ૮ - ખમા આપી જમણો હાથ ઠાવી “અવિધિ-આશાતના
મિચ્છામિ દુકક' કહી, ૯ - ખમા આપી ઈચ્છાત્ર સંદિ૦ ભગ૦ સ્પંડિલ પડિલેહું?' ગુરુ કહે
‘પડિલેહ ઈચ્છે કહીમાંડલાનો પાઠ બોલવો. બહેનોએ માંડલાર્યા વગર દેવસિ મુહપત્તિ કરવી.
દેવસીમુહપત્તિનો વિધિઃ૧ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ0 ભગવદેવસી મુહપત્તિ પડિલેહું?'
ગુરુ કહે, પડિલેહ ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરીને બે વાંકણા
આપી અવગ્રહની બહાર નીકળી - ૨ - "ઈચ્છા, સંદિ૦ ભગવે દેવસિઅં આલોઉં?' ગુરુ કહે “આલોવેહ
ઈચ્છે આલોએમિનોમેડેવસિઓઆઈઆરો૦ એપાઠ પૂરો કહેવો. પછી સવ્વસવિ કહેવુ ગુરુ કહે “પડિકમેહ' “ઈચ્છ' તસ્સ મિચ્છામિ
દુક' કહીને જો પદસ્થ મુનિ હોય તો બે વાંદણા આપવા. ૩ - પદસ્થ ન હોય તો ખમા આપી ઈચ્છકાર સહદેવસિનો પાઠ કહી
અભુઠિઓ ખામવો. પછી બે વાંકણા આપવા. પછી – ૪ - ખમા આપી જમણો હાથઠાવી પછી “અવિધિ આશાતનામિચ્છા
મિ દુક્કડ' કહેવું. ૫ - ખમા આપી ઈચ્છા સંદિ. ભગ૦ દિશિ પ્રમાણું?' ગુરુ કહે -
પ્રમાજ' ઈચ્છે કહી -
26.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ - ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિ. ભગવ! સ્પંડિલ શુદ્ધિ કરશું.” કુરુ
કહે, 'કરજો.' પોતાનું સ્થાન સોહાથની અંદર હોય તો માંડલા કરવા અને જો પોતાનું સ્થાન સો હાથની બહાર હોય તો પોતાને સ્થાને આવી ઈરિયાવહી પડિકકમી ગમણાગમણે આલોવી માંડલા કરવા.
૯- કોણે કેટલી નવકારવાળી ગણવાનીઃપહેલા, બીજા, ચોથા અને છઠ્ઠા ઉપધાનવાળાએ નવકારની બાંધા પારાની ૨૦ નવકારવાળી ગણવી અને ત્રીજા (બીજું) અને પાંચમાં (ત્રીજું) ઉપધાનવાળાઓએલોગસ્સની ત્રણ નવકારવાળી ગણવી. નવકારવાળી એક સ્થળે બેસીને એક ચિત્તે ઓછામાં ઓછી પાંચ સાથે ગણવી. ત્રીજા અને પાંચમા ઉપધાનવાળાને નવકારવાળીના બદલે જીવ-વિચાર, નવતત્ત્વ, કર્મગ્રંથાદિ પ્રકરણોની બે હજાર ગાથાનો પાઠ પણ કરી શકાય છે. પ્રકરણાદિની ગાથાઓ ગણતાં પહેલા ઈરિયાવહી કરવી.
૧૦ - પ્રભાતનાં પચ્ચખાણો - ૧- આયંબિલ-નીવિ-એકાસણું - બિયાસણું - (પચ્ચખાણ કરનારે પચ્ચખામિઅને વોસિરામિ શબ્દ બોલવો.) ઉગ્ગએ સૂરે, નમુક્કારસહિઅં, પોરિસી, સાફપોરિસ સૂરે ઉગ્ગએ પુરિમડુ, અવફ, મુદ્ધિસહિઅં, પચ્ચખાઈ, (પચ્ચખામિ), ઉગ્ગએ સૂરે ચઉવિલંપિ આહાર, અસણ, પાણે, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પચ્છન્નકાલેણં, દિસામોહેણં, સાહૂવયણેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, આયંબિલ, નિશ્વિગઈઓ વિગઈઓ પચ્ચકખાઈ (પચ્ચખામિ), અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, લેવાલેવેણં, ગિહત્યસંસઠેણં, ઉકિખત્તવિવેગેણં, પડુચ્ચમકિખએણં, પારિઠાવણિયાગારેણં મહત્તરાગારેણં સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, એકાસણું, બિયાસણં, પચ્ચકખાઈ (પચ્ચકખામિ) તિવિલંપિ, ચહિંપિ આહારં, અસણં, પાછું, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થાણાભોગેણં, સહસાગારેણં, સાગારિયાગારેણં, આઉટણપસારેણં, ગુરુઅભુટ્ટાણેણં, પારિઠ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, પાણસ્સલેણ વા, અલેવેણ વા, અચ્છેણ વા, બહુલેવેણ વા, સસિન્હેણ વા, અસિત્વેણ વા, વોસિરઈ (વોસિરામિ). સૂચનાઃ જે બિયાસણાનું પચ્ચખાણ કરવું હોય તો “બિયાસણ અને
27
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકાસણાનું પચ્ચકખાણ કરવું હોય તો એકાસણ' પાઠ બોલવો. આયંબિલનું પચ્ચખાણ કરનારે “એગાસણ પાઠ અવશ્ય બોલવો.
૨. ચઉવિહાર ઉપવાસ - 1 સૂરે ઉગ્ગએ અભદ્રુપચ્ચકખાઈ, (પચ્ચખામિ), ચઉવ્વિલંપિ આહાર, અસણં, પાણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભાગેણં, સહસાગારેણં, પારિઠ્ઠાવણિયા-ગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિકાગારેણ, વોસિર (વોસિરામિ.)
- ૩ તિવિહાર ઉપવાસ - . સૂરે ઉગ્ગએ અબભત્તઝુંપચ્ચખાઈ, (પચ્ચકખામિ), ચઉવ્વિલંપિ આહાર, અસણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્યાણાભાગેણં, સહસાગારેણં, પારિઠ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિ-વત્તિયાગારેણ, પાણહાર, પોરિસી, સાપોરિસી, સૂરે ઉગ્ગએ પુરિમટ્ટ, અવ, મુક્રિસહિઅં, પચ્ચખાઈ (પચ્ચખામિ), અન્નત્થણાભાગેણં, સહસાગારેણં, પચ્છન્નકાલણ, દિસામોહેણં, સાહવયણેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, પાણસ્સ લેવેણ વા અલેવેણ વા, અચ્છેણવા, બહુલેવેણ વા, સસિત્થણવા, અસિત્યેણ વા, વોસિરઈ (વોસિરામિ.)
૪મુકિસહિઅંઃમુકિસહિએ પચ્ચક્ ખાઈ, (પચ્ચક્ ખામિ), અન્નત્થાણાભાગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ)
૧૧ સાંજનાં પચ્ચખાણો -
૧ પાણહાર:પાણહાર દિવસચરિમ, પચ્ચખાઇ (પચ્ચકખામિ), અન્નત્યાણાભાગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ.)
૨ ચઉવિહાર:દિવસચરિમ, પચ્ચકખાઈ (પચ્ચખામિ), ચઉવ્વિલંપિ આહારં, અસણં, પાણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ.)
1 28 |
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩ તિવિહાર:દિવસચરિમ, પચ્ચકખાઈ (પચ્ચખામિ), તિવિહંપિ આહારં, અસણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિવત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ.) (નીવિ કરીને ઉઠતી વખતે તિવિહારનું પચ્ચખાણ લેવું)
૧૨ પચ્ચકખાણ પારવાની વિધિઃખમાસમણું આપી ઈરિયાવહી કરી, એક લોગસ્સનો કાઉસગ કરી પ્રગટ લોગસ્સ કહી નીચે મુજબ ચૈત્યવંદન કરવું.
ખમા આપી ઇચ્છા સંદિoભગચૈત્યવંદન કરું?' ઈચ્છે કહી જગચિંતામણિના ચૈત્યવંદનથી કમસર જયવીયરાય સુધી કહી –
ખમા આપી ‘ઈચ્છા સંદિoભગ૦ સજઝાય કરું?' ઈચ્છે કહી નવકાર ગણીને મન્નત જિણાણની સક્ઝાય કહેવી.
પછીખમા૦આપી ‘ઇચ્છા સંદિ.ભગમુહપત્તિ પડિલેહું?' ઈચ્છું કહી મુહપત્તિ પડિલેહવી. પછી .
ખમા આપી ઇચ્છા સંહિoભગ પચ્ચકખાણ પારું ?' ગુરુ કહે પુણોવિ કાયળ્યું.' શિષ્ય કહે “યથાશક્તિ'.
ખમા આપી “ઈચ્છા સંદિસંદિoભગ ૫ચ્ચખાણ પાયું!” ગુરુ કહે “આયારો ન મોરવ્યો’ શિષ્ય “હરિ’ કહી મુઠ્ઠી વાળી ચરવળા ઉપર સ્થાપી, એક નવકાર ગણવો.
પચ્ચકખાણ પારવાના સૂત્રો
- ૧ ઉપવાસ સૂરે ઉગ્ગએ ચોથ અભદંપચ્ચખાણક્યુતિવિહાર, પાણહાર પોરિસી, સાફપોરિસી, સૂરે ઉગ્ગએ પુરિમ મુદ્ધિસહિઅં પચ્ચખાણ ક્યું પાણહાર, પચ્ચકખાણફાસિએ, પાલિએ, સોહિએ, તીરિ, કિટ્ટિએ, આરાહિઅં, જંચન આરાહિઅં તસ્સ મિચ્છામિ દુક્ક.
પછી મુઠ્ઠી વાળીને જ એક નવકાર ગણવો.
--- 29 -
29.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર આયબિલ-એકાસણું-નીવિ ઉગ્ગએ સૂરેનમુક્કારસહિપોરિસી સાપોરિસી સૂરે ઉગ્ગએ પુરિસમુદ્ધિસહિએ પચ્ચકખાણ કર્યું ચોવિહાર (આયંબિલ) નીવિ, એકાસણું, પચ્ચકખાણ કર્યું તિવિહાર, પચ્ચખાણફાસિએ, પાલિએ, સોહિએ, તીરિઅંકિટ્ટિ, આરાહિએ જં ચ ન આરાહિએ, તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં.
૧૩ સંથારા પોરિસીની વિધિ રાત્રે એક પ્રહર પર્યંત સ્વાધ્યાય ધ્યાન પછી પ્રહરના અંતમાં સંથારો કરાવાના અવસર પોરિસી ભણાવવી: ૧ - ખમા આપી ઈચ્છાસંદિoભગવ! “બહુપતિપુના પોરિસી' કહી – ૨ - ખમા આપી ઇચ્છાસંદિoભગવા “ઈરિયાવહિયં પડિકામામિ?'
ઈચ્છે ઇરિ૦ કહી એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરી પ્રગટ લોગસ્સ કરી - ૩ - ખમા આપી ઇચ્છા સંદિભગ ! બહુપતિપુના પોરિસી રાઈએ
સંથારએ કામિ?' ઈચ્છે કહી ચઉકસાય કહેવું. પછી નમુથુણંથી
જયવીયરાય સુધી કહી – ૪ - ખમા આપી ઇચ્છાસંદિoભગવ! સંથારા વિધિ ભણવા મુહપત્તિ
પડિલેહું? ઈચ્છે કહી મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરીને નીચે મુજબ કહેવું નિસીહ નિસીહ નિસાહિ નમો ખમાસમણાણું, ગોયમાઈશં મહામુણીશં, નમો અરિહંતાણં નમો સિદ્ધાણં, નમો આયરિયાણં, નમો ઉવજઝાયાણં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં, એસો પંચ નમુક્કારો, સવપાવપ્પણાસણો, મંગલાણં ચ સવ્વસિ, પંઢમં હવઈ મંગલ. કરેમિ ભંતે! સામાઈયં સાવજ જે જોગં પચ્ચખામિ જાવ પોસાતું પજ્વાસામિ, દુવિહં તિવિહેણં મણગંવાયાએકાએણં, નકરેમિ ન કારમિ, તસ્મ ભંતે ! પડિકકમામિ, નિંદામિ ગરિહામિ
અપાણે વોસિરામિ.” ઉપર મુજબ ત્રણ વાર બોલવું. પછી નીચેની ગાથાઓ બોલવી પૌષધમાં ન હોય તો તેઓએ ઉપર મુજબની ક્રિયા કરવાની જરૂર નથી. માત્ર ગાથાઓ બોલી જવી.
- 30
30.
-
I j x \ * * * * II સ. ૨૦
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
અણજાણહ જિઠજજા, અણુજાણહ પરમગુર, ગુરુગુણયરણેહિ મંડિયસરીરા, બહુપતિપુણણા પોરિસી રાઈઅ સંથારએ ઠામિ. અણજાણહ સંથાર, બાહુવાહાણેણં વામપાસણ, કુકુડિપાયપસારણ, અતરંત પમએ ભૂમિ. સંકોઈએ સંડાસા, ઉદ્ભતે અકાયપડિલેહ, દાઈ-ઉવઓગ, ઊસાસનિર્ભણા લોએ. જઈ મેહુજ પમાઓ, ઈમસ્ટ દેહમિાઈ ૩ણીએ, આહાર-મુહિદેહ, સવ્વ તિવિહેણ વોસિરિઅં. ચારિ મંગલ, અરિહંતા મંગલ, સિદ્ધા મંગલ,
હૂ મંગલં, કેવલિપાતો ધમ્મો મંગલ. ચારિ લોગુત્તમા, અરિહંતા લોગુત્તમા, સિદ્ધા લોગુત્તમા, સાહૂ લોગુત્તમ, કેલિપત્રો ધમ્માં લોગુત્તમો. ચારિસરણં પવન્જામિ, સાહૂ સરણે પવજામિ, કેવલિપન્ન ધમ્મ શરણં પવન્જામિ. પણાઈવાયમલિએ, ચોરિk મેહુર્ણ વિણ મુછું. કોઈ માણું માર્યા, લોભં પિ% હા દોસ. કલાહ અભખાણ, પેસુન્ન રઈઆરઈ-સમાઉત્ત, પરપરિવાયં માયા-મોસ મિચ્છરસ ચ. વોસિરિઝુ ઈમાઈ, મુખમગ્નસંસગ્ગવિગ્ધભૂઆઈ, દુગઈ-નિબંધણાઈ, અઠારસ પાવઠાણાઈ. એગોહનસ્થિમે કોઈ, નાહમન્નલ્સ કમ્સઈ, એવં અદીણમાણસો, અપ્યાણમણુસાસઈ. એગો મે સાસઓ અપ્પા, નાણદંસણસંજુઓ, સેસા મે બાહિરા ભાવા, સર્વે સંજોગલક્ષ્મણા. સંજોગમૂલા જીણ, પત્તા દુખપરંપરા, તન્હા સંજોગ-સંબંધ, સવં તિવિહેણ વોસિરિઅં. અરિહંતો મહદેવો, જાવજીવ સુસહુણો ગુરુણો, જિણપત્રરંતd, ઈઅસમ્મત્ત મએ ગહિ.
31
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
(આ ત્રણ ગાથા ત્રણ વાર બોલી, સાત નવકાર ગણવા.)
ખમિઆ ખમાવિઆ મઈ ખમણ, સહજીવનિકાય, સિદ્ધહ સાખ આલોયણહ, મુજઝહ વઈરન ભાવ. સવ્વ જીવા કમ્યવસ, ચઉદહરાજ ભમંત, તે મે સવ ખમાવિઆ, મુઝવિ તેહ ખમંત. જં જં મોણ બદ્ધ, જં જં વાએ ભાસિકં પાવે, જં જે કાએણક્ય, મિચ્છામિ દુક્કડં તસ્ય.
૧૪ - ગમણાગમણનો પાઠ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! ગમણાગમણે આલોઉં? ઈચ્છ,
ઈરિયાસમિતિ, ભાષાસમિતિ, એષણાસમિતિ, આદાનભંડમત્તનિકખેવણા સમિતિ, પારિકાપનિકાસમિતિ, મનોગુપ્તિ, વચન ગુપ્તિ, કયગુપ્તિ, એ પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ, અષ્ટ પ્રવચનમાતા શ્રાવક તણે ધર્મ સામાયિક પોષહ લીધે રુડી પેરે પાળી નહિ,
જે કંઈ ખંડના-વિરાધના હુઈ હોય તે સવિ હું મન-વચન-કાયાએ કરી તસ્સ મિચ્છામિ દુક્કડં.
[ 32 -
32.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫ - ખમાસમણાં વખતે બોલવાનું પદ
પ્રથમ અઢારીયું-પ્રથમ ઉપધાન શ્રી પંચમંગલ મહાશ્રુતસ્કંધાય નમો નમ: બીજું અઢારીયું-દ્વિતીય ઉપધાન – શ્રી પ્રતિક્રમણ શ્રુતસ્કંધાય નમો નમ:
શ્રી ચૈત્યસ્તવ અધ્યયનાય નમો નમ:
ચોકીયું-ચતુર્થ ઉપધાન છકીયું-પર્ણ ઉપધાન પાંત્રીશું-તૃતીય ઉપધાન અચાવીશું-પંચમ ઉપધાન
-
-
-
-
શ્રી શ્રુતસ્તવ સિદ્ધસ્તવ અધ્યયનાયનમોનમઃ
શ્રી શસ્તવ અધ્યયનાય નમો નમ:
શ્રી માનસ્તવ અધ્યયનાય નમો નમ:
૧૬ - કાઉસ્સગની વિધિ
‘ઈરિયાવહીયા’ કરી ખમાસમણ આપી –
♦ પ્રથમ અઢારીયામાં - ઈચ્છાકારણે સંદિસહ ભગવાન્ ‘શ્રી પંચમંગલ મહાશ્રુતસ્કંધ આરાધનાર્થ કાઉસ્સગ્ગ કરું' ઈચ્છ, શ્રી પંચમંગલ મહાશ્રુતસ્કંધ આરાધનાર્થ કરેમિકાઉસ્સગ્ગ, વંઠણ વત્તિઆએ, અન્નત્ય, કહી ૧૦૦ લોગસ્સ સાગરવરગંભીરા સુધી કરવો.
♦ બીજા અઢારીયામાં – શ્રીપ્રતિક્રમણ શ્રુતસ્કંધ આરાધનાર્થંકરેમિકાઉસ્સગ્ગ વંદણ વત્તિયાએ, અન્નત્ય, કહી ૧૦૦ લોગસ્સ સાગરવરગંભીરા સુધી કરવો. • ચોથા (ચોકીયા) ઉપધાનમાં – શ્રી ચૈત્યસ્તવ અધ્યયન આરાધનાર્થ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ, વંદણ વત્તિઆએ, અન્નત્ય, કહી ૧૦૦ લોગસ્સ સાગરવરગંભીરા સુધી કરવો.
• ત્રીજા (પાંત્રીસા) ઉપધાનમાં – ‘શ્રી રાકસ્તવ અધ્યયન આરાધનાર્થંકરેમિ કાઉસ્સગ્ગ’ વંદણવત્તિયાએ, અન્નત્ય, કહી ૧૦૦ લોગસ્સ સાગરવરગંભીરા સુધી કરવો.
♦ પાંચમા (અઠ્ઠાવીસા) ઉપધાનમાં – શ્રી નામસ્તવ અધ્યયન આરાધનાર્થ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ’ વંદણવત્તિઆએ, અન્નત્થ, કંહી ૧૦૦ લોગસ્સ સાગરવરગંભીરા સુધી કરવો.
સૂચના : કાઉસ્સગ્ગ પાર્યા બાદ ઉપર પ્રગટ લોગસ્સ કહેવો.
33
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ - મુહપત્તિના પચાસ બોલ ૧ - સૂવ અર્થ તત્ત્વ કરી રહ્યું ૨૬ - હાસ્ય ૨ - સમ્યકત્વ મોહનીય ૨૭ - રતિ ૩ - મિશ્ર મોહનીય - ૨૮ - અરતિ પરિશું ૪. - મિથ્યાત્વ મોહનીય પરિહરું ૨૯ - ભય ૫ - કામરાગ
૩૦ - શોક ૬ - સ્નેહરાગ
૩૧ - દુર્ગચ્છા પરિણું ૭ - દષ્ટિરાગ પરિશું ૩૨ - કૃષ્ણલેશ્યા ૮ - સુદેવ
૩૩ - નીલલેશ્યા ૯ - સુગુરુ
૩૪ - કાપોતલેશ્યા પરિણું - સુધર્મ આદરું
૩૫ - રસગારવ ૧૧ - કુદેવ
૩૬ - અદ્ધિગારવા ૧૨ - કુગુરુ
૩૭ - શાતાગારવ પરિહરું ૧૩ - કુધર્મ પરિહરું
૩૮ - માયાશલ્ય ૧૪ - જ્ઞાન
૩૯ - નિયાણશલ્ય ૧૫ - દર્શન
૪૦ - મિથ્યાત્વશલ્ય પરિહરું ૧૬ - ચારિત્ર આકરું
૪૧ - ફોધ ૧૭ - જ્ઞાનવિરાધના
૪૨ - માન પરિહરું ૧૮ - દર્શનવિરાધના ૪૩ - માયા ૧૯ - ચારિત્રવિરાધના પરિહરું જ - લોભ પરિણું ૨૦ - મનગુપ્તિ
૪૫ - પૃથ્વીકાય ૨૧ - વચનગુપ્તિ
૪૬ - અપૂકાય ૨૨ - કાયગુપ્તિ આદરું ૪૭ - તેઉકાયની રક્ષા કરું ૨૩ - મનદંડ
૪૮ - વાઉકાય ૨૪ - વચનદંડ
૪૯ - વનસ્પતિકાય ૨૫ - કાયદંડ પરિહરું ૫૦ - રસકાયની જયણા” કરું.
સૂચના: મુહપતિ ૫૦ બોલથી પડિલેહણા કરવી. ચરવળો, કંદોરો, દંડાસણ વગેરે ૧૦ બોલથી. બાકીના ઉપકરણોનું અને થાળી, વાટકો વિગેરેનું ૨૫ બોલથી પડિલેહણ કરવું.
- 34 -
34
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮ - પોસહ પારવાની વિધિ ૧ - ઈચ્છા સંદિ. ભગ૭ ઈરિયાવહીયં પડિકામામિ? ઈચ્છે કહી
ઈરિયાવહી પડિઝમી એક લોગસ્સનો (ચદેસુ નિમલયરા સુધી)
કાઉસ્સગ્ન કરી, પ્રગટ લોગસ્સ કહી– ૨ - ખમા ઇચ્છા સંદિ. ભગવામુહપત્તિ પડિલેહું? ગુરુ કહે પડિલેહો
ઈચ્છું કહી – મુહપત્તિ પડિલેહવી ૩ - ખમા ઈચ્છા સંદિ. ભગવ! પોસહ પારું? ગુરુ કહે “પુણો વિ
કાયવ્વો’ યથાશક્તિ કહી૪ - ખમાત્ર ઇચ્છાભગવ! પોસહ પાર્યો? ગુરુ કહે “આયારો ન
મોત્તબ્લો’ ‘તહત્તિ’ કહી ચરવળા ઉપર જમણો હાથસ્થાપી એક નવકાર અને પોસહ પારવાનું સૂત્ર કહેવું.
૧- પોસહ પારવાનું સૂત્ર સાગરચંદો કામો, ચંદવંડિસો સુદંસણો ધન્નો, જેસિ પોસહ પડિમા, આખંડિયા જીવિતેવિકા ધન્ના સલાહજિજા, સુલસા આણંદ કામદેવાય,
જાસ પસંસઈ ભયકં, દઢવયાં મહાવીરો ! પોસહ વિધિએ લીધો, વિધિએ પાર્યો વિધિ કરતાં જે કોઈ અવિધિ જુઓ હોય તે સવિહું મન વચન કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુક્કડં. પોસહના અઢાર દોષમાં જે કોઈ દોષ લાગ્યો હોય તે સવિહું મન વચન કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુક્કડં. ૫ - ખમા ઈચ્છા સંદિ. ભગવે ! મુહપત્તિ પડિલેહું? ગુરુ કહે
‘પડિલેહ ઇચ્છું કહી મુહપત્તિ પડિલેહવી. ૬ - ખમા ઈચ્છા સંદિ. ભગવાસામાયિક પારું? ગુરુ કહે “પુણોદવિ
કાયો’ યથાશક્તિ. ૭ - ખમા ઈચ્છા૦ સંદિ૦ ભગ0 સામાયિકપાયું? ગુરુ કહે “આયારો,
ન મોરો ' તહત્તિ કહી ચરવળા ઉપર જમણો હાથ સ્થાપી એક નવકાર અને નીચેની ગાથાઓ બોલવી.
35
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨ - સામાયિક પારવાનું સૂત્ર સામાઈઅ વય જુનો, જાવ મણે હોઈ નિયમ સંજુરો, છિન્નઈ અહં કમ્મ, સામાઈઅ જત્તિઆ વારા | સામાઈઅંમિ ઉ એ, સમણો ઇવ સાવઓ હવાઈ જહા,
એએણે કારણોણ બહુસો સામાઈઅંકુજા | (ઉપધાનવાળાઓને પૌષધ મારતી વખતે ગુરુએ સંભળાવવાની બે ગાથા) ગુરુ કહે-) • ઉસત્યો મૂઢમણો, કિનિયમિત્ત સંભરાઈ જવો,
જંચન સુમરામિ અહં, મિચ્છામિ દુક તસ્સ. ૧ • સામાઈઅ પોસહસુઅસ્ટ, જીવસ્ય જાઈ જો કાલો,
સો સફલો બોદ્ધબ્બો, સેસો સંસારફળuઉ. ૨ સામાયિકવિધિએલીધું, વિધિએ પાયું, વિધિ કરતાં જે કોઈ અવિધિ હુઓ હોય તે સવિ હું મન વચન કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુકક. દશમનના, દશવચનના, બાર કાયાના એ બત્રીસ દોષમાંહી જ કોઈ દોષ લાગ્યો હોય તે સવિહું મન વચન કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુક્કડં.
. આ જગમાં જેનો નહીં જોયો
તેકાયોત્સર્ગ તપમાં સૌથી મોટો • મહાનુભાવ, ભગવાને ભાખેલાયોગને માણવો છે? આપણે ધ્યાનસાધનાનો અનુભવ કરવો છે? જો હા, તો આજથી નિર્ણય કરી લો કે, એકનવકારનો કાયોત્સર્ગમારે વિધિપૂર્વક જ કરવો છે.
કાયોત્સર્ગ ઉભાં ઉભાં જ કરવો છે. • ડાબા હાથમાં ચરવળો અને જમણા હાથમાં મુહપત્તિ • બન્ને હોઠ એકબીજાને અડાડી રાખવાના.
દાંત એકબીજાને અડાડયા વિના રાખવાના. જીભનીચે કે ઉપર અડાડયા વિના સ્થિર રાખવાની. આંખો સ્થિર, ખુલ્લી અને પ્રભુકે સ્થાપના તરફ જતી અથવા બન્ને ભ્રમરની વચ્ચે કેનાકનાટરવાપર. મેરુદંડ (કમ્મર) સીધો(ટ્ટાર) રાખવાનો. ડોને જરાપણ જમાવવી નહીં. હાથ-આંગળાકે હોઠને હલાવવાનહીં. ઉપયોગપૂર્વક આપેલ પદનું સ્મરણ કરવું.
36
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
( અષ્ટપ્રવચન માતાનું સ્વરૂપ) આપણો જૈન ધર્મ અહિંસા પ્રધાન અને જીવદયામૂલક છે. જેના મૂળમાં જીવદયા રહેલી હોય. તેને ધર્મ કહેવાય. ઉપધાન દરમ્યાન આરાધકોએ જીવદયાનું પાલન કરવાનું હોય છે. તે મોટી જ્ઞાની ભગવંતોએ અષ્ટપ્રવચન માતા બતાવી છે. જેમાં પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિનો સમાવેશ થાય છે. એ આત્માને સાવધ પ્રવૃત્તિમાંથી ઉગારી સંવરમાર્ગમાં સ્થિર કરે છે. ૧) ઈર્યાસમિતિઃ ચાલવાનો વિવેક - હિંમેશા નીચે જોઈને સાડાત્રણ હાથ જેટલી ભૂમિમાં દષ્ટિ રાખીને જયણાપૂર્વક ચાલવું તેને ઈર્યાસમિતિ કહેવાય. ઉતાવળથી નીચે જોયા વગર ચાલવાનું ટાળવું. ચાલતી વખતે રસ્તામાં કીડી વગેરે કોઈપણ નાનાકે મોટાછવજંતુ પગનીચે આવી જાય તેની કાળજી રાખવી. રાત્રે ચાલતી વખતે દંડાસણનો ઉપયોગ કરવો. ૨) ભાષા સમિતિ બોલવાનો વિવેક. જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે જ બોલવું.
જ્યારે બોલીએ ત્યારે હંમેશા મુહપત્તિના ઉપયોગપૂર્વક જ બોલવું. એટલે મોઢાં આગળ મુહપત્તી રાખીને બોલવું. ૩) એષણા સમિતિ ખાવાપીવાનો વિવેક - (જેટલું જરૂર હોય તે મુજબ વાપરવું. ખાતી વખતે ઢોળવું નહિ, એઠું છાંડવું નહિ. ખાતાં ખાતાં બોલવું નહિ. જરૂર પડે તો પાણી પીને પછી બોલવું. વાપર્યા પછી થાળી ધોઈને પીવી અને થાળી લુછીને ચોખ્ખી કરવી. વાપરતા નીચે દાણા વિગેરે પાડવાનહિ. નીચે પડેલા દાણા વીણી લેવા અને વાપરી જવાં.) ૪) આદાનભંડમત્તનિકખેવણા સમિતિ:- વસ્તુ લેવા-મૂકવાનો વિવેક કોઈપણ વસ્તુ પુસ્તક, કપડાં, વસ્ત્ર, પાત્ર વિગેરે કોઈપણ વસ્તુ લેતા પહેલાં ચરવળાથી કે પુંજણીથી પૂજવું, નીચે બેસતી વખતે પૂંછને કટાસણ પાથરવું. સંથારો કરતી વખતે ભૂમિ પૂજીને સંથારો પાથરવો. ૫) પારિષ્ઠાપનિકાસમિતિ:-નકામી વસ્તુનાવિસર્જનનો વિવેક - સ્થંડિલ - માવું ગમેત્યાં પરઠવવા નહિ. સ્પંડિલ-માવુ એની શુધ્ધ ભૂમિમાં જ પરઠવવાં, પરાવતી વખતે ભૂમિ શુદ્ધ જોવી. વાંકા વળીને કોઈ જીવજંતુ હોય નહિ તે જોવું. પરઠવતાં પહેલાં પ્યાલો નીચે મૂકી “અણજાણહ જસુગહો’ બોલવું. પરઠવ્યા બાદ ત્રણવાર વોસિરે કહેવું.
37.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬) મન ગુપ્તિ -પાપની વૃત્તિથી મનને પાછું વાળવું તે મનને ગમે ત્યાં ભટકવા દેવું નહિ. જે સમયે જે ક્રિયા કે કાર્ય કરતા હોઈએ તેમાં મનને સ્થિરતાથી એકાગ્ર બનાવવું. ૭) વચનગુપ્તિ - જરૂર વિનાનું બોલવાનું બંધ કરવું તે. કામ હોય ત્યારે જ બોલવું. કામ વગર બોલવું નહિ. નક્કામી વાતો ચીતો કરવી નહિ. ટહેલ ટપ્યા મારવાં નહિ, પારકી નિંદા - કુથલી કરવી નહિ. લોકળ્યા, દેશ કથા, રાજસ્થા, સ્વીથા કરવી નહિ. છાપા વાંચવા નહિ. ધાર્મિક પુસ્તક સિવાય અન્ય પુસ્તકો વાંચવા નહિ. ૮) કાયગુપ્તિ - બિન જરૂરી શારિરીક પ્રવૃત્તિ બંધ કરવી તે. કામ વગર હલનચલન નહિ. બને ત્યાં સુધી શરીર સંકોચીને સ્થિર રાખવું. દુનિયામાં માતા જેમ પોતાના પુત્રનું લાલનપાલન કરે છે. તેમ આ અપ્રવચનમાતા આપણા ધર્મરૂપી દેહનું જતન કરે છે. માટે જ માતા કહેવાય છે. • પૌષધના અઢાર દોષ - ઉપધાન એટલે ૪૭, (૩૫), (૨૭) દિવસના પૌષધ ઉપધાનની આરાધના કરનારાઓએ પૌષધના અઢાર દોષટાળવાના હોય છે. તે નીચે મુજબ છે. (૧) પૌષધમાં વ્રત વિનાના બીજા શ્રાવકોનું પાણી પીવું. (૨) પૌષધમાં સરસ આહાર લેવો. (૩) ઉત્તરપારણામાં વિવિધ પ્રકારની સામગ્રી મેળવવી. (૪) પૌષધમાં કે પૌષધ નિમિત્તે આગળના દિવસે દેહવિભૂષા કરવી. (૫) પૌષધ નિમિત્તે વસ્ત્રો ધોવડાવવાં. (૬) પૌષધ નિમિત્તે આભૂષણ ઘડાવવા કે પૌષધમાં આભૂષણ પહેરવાં. (૭) પૌષધ નિમિત્તે વસ્ત્રગાવવા. (૮) પૌષધમાં શરીરપરથી મેલ ઉતારવો. (૯) પૌષધમાં અકાળે શયન કરવુંકેનિદ્રાલેવી. (રાત્રિના બીજા પ્રહરે સંથારા પોરિસિ ભણાવીને જરૂર હોય તો નિદ્રા લઈ શકાય). (૧૦) પૌષધમાં સારી કે નઠારી સ્ત્રી સંબંધી ક્યાકરવી. (૧૧) પૌષધમાં આહારને સારો નરસો કહેવો. (૧૨) પૌષધમાં સારી કે નરસી રાજક્યાયુધ્ધકથા કરવી. (૧૩) પૌષધમાં દેશથા કરવી. (૧૪) પૌષધમાં પંજયા પ્રમાર્યા વિનાની જગ્યામાં લઘુનીતિ કેવડી નીતિ કરવી. (૧૫) પૌષધમાં કોઈની નિંદા કરવી. (૧૬) પૌષધમાં માતા-પિતા, પુત્ર, ભાઈ-બહેન, સ્ત્રી વગેરે કે જેઓ પૌષધમાં ન હોય, તેમની સાથે વાર્તાલાપ કરવો. (૧૭) પૌષધમાં ચોર સંબંધી વાર્તા કરવી. (૧૮) પૌષધમાં સ્ત્રીના અંગોપાંગ જોવા.
38.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
• સામાયિકના બત્રીસ દોષ પૌષધ એટલે ચોવીસ કલાકનું સામાયિકો પૌષધ કરનારાઓ સામાયિકના બત્રીસ દોષટાળીને પૌષધ કરે. તે નીચે મુજબ છે. બાર કાયાના દોષ: (૧) વસ્ત્ર વડે કે હાથ વગેરેથી પગ બાંધીને બેસે (૨) આસનને આમતેમ હલાવે. (૩) કાગડાના ડોળાની જેમ દષ્ટિને ફેરવ્યા કરે. (૪) કાયાથી પાપમુક્ત કાર્ય આચરે. (૫) પુંજ્યા વગર સ્થંભ કે ભીંત વગરેનો ટેકો લે (૬) અંગોપાંગ સંકોચે અથવા વારંવાર લાંબા કરે. (૭) આળસ મરડે (૮) હાથપગના આંગળાને વાંકા કરી ટાંચકા ફોડે (૯) પ્રમાર્જન કર્યા વગર શરીરને ખશે. (૧૦) દેહનો મેલ ઉતારે. (૧૧) શરીરને ચંપાવાની ઈચ્છા કરે. (૧૨) નિદ્રા વગેરેનું સેવન કરે. • દશ વચનના દોષ - (૧) સામાયિકમાં અપશબ્દ (ગાળ) બોલે. (૨) સહસાત્કારે ન બોલવાનું બોલી જાય. (૩) સાવદ્ય કામની આજ્ઞા આપે. (૪) મરજીમાં આવે તેમ બોલે. (૫) સૂત્રના આલાવાનો સંક્ષેપ કરીને બોલે. (૬) વચનથી કલહ કરે. (૭) વિયા કરે. (૮) વચન દ્વારા હાસ્ય કરે. (૯) ઉઘાડે મુખે બોલે. (૧૦) અવિરત લોકોને, આવો-જાઓ, એમ કહે. • દરા મનના દોષ - (૧) વિવેક વગરના મન વડે સામાયિક કરે. (૨) યશ કીર્તિની ઇચ્છા રાખે. (૩) ધન, ભોજન અને વસ્ત્રાદિકની અભિલાષા રાખે. (૪) મનમાં ગર્વ ધરે. (૫) પરાભવ થતો જોઈ નિયાણ ચિતવે (૬) આજીવિકાદિનાં ભયથી મનમાં બીહે. (૭) ધર્મના ફળનો સંદેહ રાખે. (૮) રૌદ્ર ચિંતવનથી અને માત્ર લોકરીતિથી કાલમાન પૂર્ણ કરે. (૯) આ સામાયિક રૂપ કારાગાર (બંદીખાના)માંથી ક્યારે છૂટીશ એવો વિચાર કરે. (૧૦) સ્થાપનાથી કે ગુરુને અંધકાર વિગેરેમાં રાખે. મન વડે લક્ષ્ય કર્યા વગર ઉધ્ધતપણાથી અથવા શૂન્ય મનથી સામાયિક કરે.
ઉપધાન કરનાર પુણ્યાત્માઓને સૂચના ૧. આંખની પાંપણના હલનચલન સિવાયની કોઈપણયિાગુરૂમહારાજને પૂછયા
સિવાય કરવી નહિં. ૨. ગમનાગમન કરતાં વાતોનકરવી અને ધુંસરી પ્રમાણભુમિ ઉપર દષ્ટિ સ્થાપીને
ચાલવું. ૩. બોલવાની જરૂર પડે ત્યારે મુહપત્તિમુખપાસે રાખીને મંદસ્વરે, ગર્વરહિતપણે જરૂર જેટલું સત્ય અને હિતકર વચન જ બોલવું.
ન 39 -
39.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. એકાસણું (નિવિ, આયંબીલ) ના દિવસે નાના પ્રકારના અભિગ્રહો અને
દ્રવ્ય સંકોચ આદિ કરવાદ્વારા રસલોલુપી બની ગયેલી રસના ઈન્દ્રિયને વશ
કરવી. ૫. આસન, વસ્ત્ર અને ભોજન આદિવસ્તુને ચક્ષુથી તપાસી પ્રમાઈયતનાપૂર્વક
લેવી, મુક્વી તથા પડિલેહણ કરતાં બોલવું નહિં. ૬. કફ, માવું અને સ્પંડિલ આદિ પરઠવવા યોગ્ય વસ્તુ ત્રણ સ્થાવર જતુરહિત નિર્દોષ ભૂમિ ઉપર યતનાપૂર્વક પરઠવવી.
ઉપધાનથી થતા અમૂલ્ય લાભો ૧. શ્રી જિનાજ્ઞા પાલનનો મહાલાભ પ્રાપ્ત થાય છે. ૨. સતત તપ વડે ચીકણાં કર્મોનું શોષણ થાય છે. ૩. નાશવંત શરીરમાંથી અમૂલ્ય સાર ગ્રહણ થાય છે. ૪. શ્રુતની ભક્તિ અને આરાધનાનો લાભ મળે છે. ૫. પૌષધમાં રમવાથી સાધુપણાની તુલના થાય છે. ૬. ઈન્દ્રિયો અને કષાયોનું દમન થાય છે. ૭. સારોએ દિવસ સંવરની ક્રિયામાં જ પસાર થાય છે. ૮. દેવવંદનની ક્રિયા વડે દેવભક્તિ અને ગુરૂવંદનની ક્રિયા વડે ગુરૂભક્તિ થાય છે. ૯. અભક્ષ્યના ભક્ષણનો, અપેયના પાપનો અને રાત્રી ભોજન આદિનો ત્યાગ
થાય છે. ૧૦.સર્વ પાપ વ્યાપારોનો, શરીરની શુશ્રુષાનો અને અબ્રહ્મનો ત્યાગ થાય છે. ૧૧. એક લાખ શ્રી નવકાર મંત્રનો જાપ ૧૨. બારસો બૃહત ગુરૂવંદન. ૧૩. આઠ હજાર લોગસ્સ, નવ હજાર ખમાસમણાં દોઢ હજાર શસ્તવ સ્તુતિનો
પાઠ. ૧૪. છસો નાના મોટાં દેવવંદન. ૧૫.૪૭ દિવસ સુધી વિરતિ. ૧૬. નવકારવાળી સ્વરૂપસ્વાધ્યાય દ્વારા જ્ઞાનાચારનું દેવવંદનાદિ દ્વારા દર્શનાચારનું,
પૌષધ દ્વારા ચારિત્રાચારનું, તપ દ્વારા તપાચારનું અને ખમાસમણા, વાંકણા
દ્વારા વીર્યાચારનું એમ પાંચે આચારોનું પાલન. ૧૭ ગુરુ ભગવંતનું સતત સાનિધ્ય.
40.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
- શ્રીઉપધાનતપ કરનારને દશ દિવસ સુધી અવશ્ય પાળવાના નિયમો:૧. રોજ ઓછામાં ઓછો એકાસણાનો તપ કરવો. ૨. રોજ ૧૦૦ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ કરવો. ૩. રોજ બાધા પારાની ૨૦ (વીસ) નવકાર વાળી ગણવી. | શ્રી ઉપધાન તપ કરનારને યથાશક્ય પાળવાના નિયમો ૧. યથાશક્ય બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું. ૨. કંદમૂળ આદિ અભક્ષ્યનો ત્યાગ કરવો. ૩. ઉકાળેલું પાણી પીવાનો આગ્રહ રાખવો. ૪. સચિત્ત વસ્તુનું ભક્ષણ યથાશક્ય તજવું. ૫. રાત્રિ ભોજનનો ત્યાગ કરવો. ૬. રોજ એક સામાયિક કરવું અને એક ગાથા ગોખવી. ૭. સવાર સાંજ પ્રતિમણ કરવું. ૮. સંથારે શયન ૯. ખાંડવુ, દળવું, ધોવું આદિ આરંભનો ત્યાગ
નવકાર મંત્રનું રહસ્ય •નિસાસરિતસારો,
चउदसपुव्वाण जो समुध्धारो । जस्स मणे नवकारो,
સંસારો વરસવિંગ; II II શ્રી જિનશાસનનો સાર અને ચૌદ પૂર્વનો ઉદ્ધાર એવો નવકાર મંત્ર જેના મનમાં છે, તેને સંસાર શું કરી શકે?
41
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપધાનનું સ્તવન | -: ઢાલ ૧લી
(દેશી ગૂટકની) • શ્રી વીર જિનેશ્વર સુપરે દીએ ઉપદેશ, સુણે બાર પરખદા નહી. પ્રમાદ પ્રવેશ; સુણજોરે શ્રાવક જો વહીએ ઉપધાન નવકાર ગણ્યા તો સુઝે સુગુણનિધાન....................૧ • પડિમણું કિરિયાતો સુઝે, જો વહીએ ઉપધાન ઈમ જાણી ઉપધાન વહો તુમે, શ્રાવક થઈ સાવધાન........૨
નોકાર તણો તપ પહેલું-અઢારીયું હોય; ઈરિયાવહીનો તપ બીજું અઢારીયું જોય; એ બહુ ઉપધાને દિન અઢાર અઢાર ઉપવાસ એકાસણ તપ હોય સાડાબાર.....................૩ • સાડાબાર ઉપવાસ તે કીજે, ગુરૂ મુખ પોસહ લીજે ચોથ એકંતર એક એકાસણું, પાપ પડલ સવી છીએ......૪ • એ બહુ ઉપધાનમે માંડી નાંદ મંડાણ પૂજા પ્રભાવના ઉચ્છવ કરો સુજાણ; કિરિયા સવિ સુધી સાધુની રહેણી રહીએ દેહરે વંદે વાંદો સુમતિ-ગુપતિ નિરવહીએ.................૫ • સુમતિ ગુપતિ સુપરે આરાધો, ચૈત્યવંદન ન વિચારો દોય સહસ નોકાર ગણીને, પોરી ભણી સંથારો............
પાંચ ઉપવાસે પહેલી વાયણ હોય, તપ પૂરે બીજી ગુર મુખ લીજે સોય; એઠું જો છડે તો તસ દિહાડો વાધે તિમ મુહપત્તી પાડે જો સોઘતાં નવિ લાધે................૭ • વઘાત વિથા હાસ્યાદિક તો આલોયણ આવે..........૮ અરિહંત ચેઈઆણ ચોકીયું તરુ ઉપધાન, ઉપવાસને આંબિલ ચાર દિવસનું માન, ઉપવાસ અઢી જબ તપ સંપૂર્ણ થાય વાયણા તપ લીજે પામી સુગુરૂ પસાયા......................૯ • સુગુરૂ પસાથે છકીયું વહીએ, સાત દિવસ પરિમાણ બે ઉપવાસે પુખરવરદી, અઢીએ સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં..........૧૦
-- 42 -
42.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ ૨ જી.
(દેશી ઉધારની) • ભાઈ હવે માલ પહેરાવો. સાહી સાહમિણને નોતરાવો ભલા ભોજન ભક્તિ કરાવો, રૂપાની કેબી ઘડાવો ૧ • માંહે મેવા મિઠાઈ ભરીએ, હીરાગલ કપખા ધરીએ ચતુરાઈની ચાલમ મૂકો, માંહે રૂપા નાણું મૂકો ૨
ચાર પહોર દેવડાવે ભાસ, ગાય ગંધરુપ જિન ગુણરાસ સાહમિણીને દો તંબોલ, ઈમ રાતો જગે રંગરોલ ૩ •ઈણી પરે એ માલ જગાવો , નેજાં નિશાણ મંગાવો પંચ શબ્દ ઢોલ સરણાઈ; સાંબેલા સબલ સજાઈ ૪ • કુંઅરી શિર નું પભરી , ઈંદ્રાણી શિણગારીજે, જિનશાસન સોહચઢાવો, જગે બોધબીજ ઈમ લાવો ૫ •ગયવર શિર ઇવીએ માલ, માર્ગે દીયો દાન રસાલ, ઈણી પેરે સંઘ સાજન સાથે, માલ આણી દીઓ ગુરૂ હાથે ૬
ગુરૂરાય ઇવ તિહાં વાસ, શ્રાવક મન અતિહી ઉલ્લાસ જેહને માલા કંઠે ઠવીજે, મણિમય ભૂષણ તસ દીજ ૭
અંગ પૂજા પ્રભાવના કીજે, વ્રત ધારી પહેરામણી દીજે પાઠાં પુસ્તક ને રૂમાલ, ગુરૂભકિત કહો સુવિશાલ ૮ • હવે શસ્તવ ઉપધાન, પાંત્રીસ દિવસ તસ માન ઉપવાસ સાડા ઓગણીશ, વાયણા ત્રણ અતિતી જગીશ ૯ • હવે અઠાવીસહ જેહ, ઉપધાન લોગસ્સનું તેહ સાડા પંદર ઉપવાસ, વાયણા ત્રણ લીલ વિલાસ ૧૦
એણી પરે એ છ ઉપધાન, શ્રાવક શ્રાવિકા થાઓ સાવધાન વહી સફલ કહો અવતાર, સંસાર તણો લહો પાર ૧૧
43.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલશ
શ્રી વીર જીનેશ્વર ઉપધાન વિધિ, ઈમ ભવિક હિત હેતે કહે, મહાનિશિથ સિદ્ધાંત માંહે, સુલ બોધિ સહ ; આરાધીએ ઉપધાન વહેતાં, ચારે ભેદે ધર્મ એ , દાન, શીલ, તપ, ભાવ સુભગ તે, પામીએ શિવ શર્મ એ. ૧
અઘટ ઘાટ શરીર હોય તે, ઘાટ માંહે આવે ઘણો , ખમાસમણ મુહપત્તિ કિરીયા, જાણે વિધિ શ્રાવક તણો , ઉપધાનના ગુણ કહું કહેતાં, કહેતાં નાવે પાર એ , હોય સફલ શ્રાવક તણી, કિરીઆ ઉપધાને નિરધાર એ. ૨
•તપગચ્છ નાયક સુમતિ દાયક, શ્રી વિજયપ્રભસૂરીશ એ, પુન્ય પ્રતાપે અધિક- દિન દિન, જગત જાસ જગીશ એ, શ્રી કીર્તિવિજય ઉવઝીય સેવક, વિનય-એણિપેરે વિનવે, દેવાધિદેવા ધર્મ એવા, દેજો મુજને ભવો ભવે ૩
શ્રી ઉપધાન તપ અને આલોચના ૧ ધર્મની આરાધનામાં જાણતા અજાણતા થઈ ગયેલી ભૂલોને સરલ ભાવે જે રીતે ભૂલ થઈ હોય તે રીતે જણાવી પ્રાયશ્ચિત લેવું જોઈએ. અને તે લીધેલું પ્રાયશ્ચિત કરી આપવું જોઈએ. ૨ ભૂલ થયા પછી ભૂલી ન જવાય માટે તરત ભૂલનોંધી લેવી.
આલોચના લેવાથી થતા અનુપમ લાભ ૧ જિનેશ્વરદેવની આજ્ઞાનું પાલન થાય છે. ૨ ભાર એટલે બોજો દૂર મૂકવાથી જેમ ભારવાહકનો ભાર ઓછો થાય છે. તેમ શલ્યરહીત થવાથી, પાપ ઉધ્ધવાથી આલોચના લેનાર હળવો થાય છે. ૩ પાપ દૂર થવાથી પ્રમોદ એટલે આનંદ થાય છે.
|
M |
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ પોતાના અને પરના દોષની નિવૃતિ થાય છે. પોતે આલોચના લે એટલે પોતાના દોષથી નિવૃત્ત થાય અને તેને આલોચના લેતો જોઇ બીજા પણ આલોચના લેવા ઉજમાણ થાય છે. અને તેથી તેઓ પણ દોષથી નિવૃત્ત થાય છે. ૫ સરલ ભાવે આલોચના લેવાથી નિષ્કપટીપણું થાય છે.
૬ આલોચના લેવાથી દુષ્કરકારકતા પ્રાપ્ત થાય છે આ કલિકાલમાં ગુણનું સેવન જ દુષ્કર છે માટે દોષોનું આલોચન અત્યંત દુષ્કર હોય એમાં આશ્ચર્ય શું ?
૭ પ્રાયશ્ચિતથી શુદ્ધ બનેલો આરાધક દર્પણની જેમ નિર્મળ થાય છે. ૮ સંસારવર્ધક માયા શલ્યનો ઉદ્ધાર એટલે નાશ થાય છે.
૯ સ્ત્રીવેદ તથા નપુંસક વેદનો બંધ પડતો નથી.
૧૦ પૂર્વે બાંધેલા કર્મોની નિર્જરા થાય છે.
૧૧ તીવ્રતમ અધ્યવસાયથી કરેલું મોટું પાપ કર્મ, બાળ, સ્ત્રી અને સાધુહત્યાદિ કર્મ, દેવદ્રવ્યાદિ ભક્ષણ કે બીજા મહાપાપ પણ સમ્યગ્ વિધિપૂર્વક પૂ. ગુરૂમહારાજે આપેલું પ્રાયશ્ચિત કરવાથી દૃઢપ્રહારી પ્રમુખની જેમ તેજ ભવે નાશ પામે છે. ૧૨ જંબુદ્વીપના સઘળા પર્વતો સોનાના થઈ જાય કે સર્વ રેતી રત્નરૂપ થઈ જાય અને સાતેય ક્ષેત્રોમાં તેનું દાન કરી દેવાય તો પણ એક દિવસનું પાપ છૂટતું નથી અર્થાત્ તે દાનથી જે પાપ નાશ પામતું નથી. તે આલોચનાથી નાશ પામે છે.
આલોચક પુણ્યાત્માને સૂચના
૧ બાલકની જેમ સરલભાવે, માયામદથી રહિત થઈને સંવેગ રંગમાં ઝીલવાપૂર્વક, ચિત્તને વૈરાગ્યથી વાસિત કરીને, શલ્યરહિત પણે ગીતાર્થ ગુરૂ પાસે આલોચના લેવી.
૨ પૂ. ગુરૂમહારાજે આપેલી આલોચના કોઈને કહેવી નહિ.
45
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રાવક જીવનને દીપાવનારા નિયમો
૭.
૧. કાયમ ઉકાળેલું પાણી વાપરવું. તેથી સુપાત્ર ભક્તિ અને આરોગ્યાદિ અનેક
લાભો થાય છે. અપકાયના અસંખ્ય જીવોને અભયદાન મળે છે. પ્રભુઆજ્ઞાનું પાલન થાય છે.
સવારે નવકારશીનું તથા સાંજે ચઉવિહારનું પચ્ચખાણ તો કરવું જ. ૩. ઉભયકાળ આવશ્યક (પ્રતિક્રમણ) નિયમિત કરવું. ૪. મહિનામાં બે ચતુર્દશીએ શક્તિ પહોંચે તો ઉપવાસ કરવો. ૫. બાર તિથિ તથા છ અઠાઈ લીલોતરી વાપરવી નહિ.
ત્રિકાળ જિનદર્શન સામગ્રી યોગે અવશ્યક કરવા.
વિધિપૂર્વક અટપ્રકારી પૂજા રોજ ઉત્તમ અને પોતાના દ્રવ્યથી કરવી. ૮. બ્રહ્મચર્યન લેનારે છેવટે બાર તિથિ અને છ અઠ્ઠાઈ તો બ્રહ્મચર્ય પાળવું ૯. બાવીસ અભક્ષ્ય અને બત્રીસ અનંતકાયને સમજી તેનો જિંદગી પર્યંત - ત્યાગ કરવો. ૧૦. હોટેલમાં જવું નહિ, નાટક-સિનેમા, ટી.વી. જોવા નહિ તથા પાન, બીડી,
સિગારેટ વાપરવી નહિ. ૧૧. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના જન્મકલ્યાણકનું એકાસણું દર મહિનાની વદ દશમે
અવશ્ય કરવું. તેથી સમાધિમરણની પ્રાપ્તિ થાય છે. ૧૨. રોજ ઓછામાં ઓછું એક સામાયિક કરવું ૧૩. મહિનામાં અમુક પૌષધ કરવા. ૧૪. તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસ માટે રોજ એક કલાક ગોખવું. ૧૫. શ્રી વર્ધમાન તપની ઓળીનો પાયો નાંખવો. ૧૬. આસો તથા ચૈત્ર માસમાં શ્રી નવપદને કાયમ વિધિપૂર્વક આરાધવી. ૧૭. ચૌદ નિયમ સમજીને હંમેશા ધારવા. ૧૮. સદ્ગુરુનો યોગ હોય તો વંદન તથા વ્યાખ્યાન શ્રવણ ચૂકવું નહિ. ૧૯. માંસ, મદિરા, મધ અને માખણ એ ચાર મહાવિગઈઓ ત્યાગ કરવી.
46
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦. પરસ્ત્રી, વેશ્યા, ચોરી, જુગાર, શિકાર, માંસ, મદિરાદિ નરકના હેતુ છે, આ
સાત મહાવ્યસનોનો જીવનપર્યંત ત્યાગ કરવો. ૨૧. શ્રાવકનાં બાર વ્રતો સમજી લઈ યથાશક્તિ ગ્રહણ કરવા. ૨૨. બાકી રહેલ પાંત્રીશું તથા અઠ્ઠાવીશું યથાસમયે જલદી પૂરું કરી લેવું. ૨૩. કાયમ માટે મુસી, ગંઠસી કે વેઢસીનું પચ્ચખાણ યથાશક્ય રાખવું કે
જેથી અકસ્માત મરણ થાય તો પણ સદ્ગતિ થાય. ૨૪. જ્ઞાનની આરાધના માટે રોજ ૫૧, અથવા ૫ લોગનો કાઉ૦ કરવો. ૨૫. કર્મક્ષય નિમિત્તે રોજ દશ-વીસ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન અવશ્ય કરવો. ૨૬. ઉપધાનની આલોચના વહેલામાં વહેલી પૂરી કરવી ન થાય ત્યાં સુધી
મનગમતી વસ્તુનો ત્યાગ કરવો. ૨૭. વર્ષમાં એક્વાર ઉપધાન નિશ્રાદાતા ઉપકારી ગુરુવર્યને વંદન કરી માર્ગદર્શન
મેળવવું. ૨૮. મહિનામાં બે ચતુર્દશીએ ઉપવાસ કરવો. ૨૯. બાર તિથિ તથા છ અઠ્ઠાઈ લીલોતરી વાપરવી નહિ. ૩૦. વિધિપૂર્વક અટપ્રકારી પૂજા રોજ ઉત્તમ દ્રવ્યથી કરવી. ૩૧. મહિનામાં ઓછામાં ઓછું એક્વાર સ્નાત્ર ભણાવવું. ૩૨. રોજ ઓછામાં ઓછી એક બાંધી નવકારવાલી ગણવી. ૩૩. મહિનામાં બાર તિથિ અથવા છેવટે પાંચ તિથિ ઉપવાસ આયંબિલ કે
એકાસણું પોતે પોતાની શક્તિ મુજબ કરવું ૩૪. જેમની શક્તિ હોય તેમને ચોમાસામાં લીલોતરીનો ત્યાગ કરવો. ૩૫. રોજ થાળી ધોઈ પીવી તથા લુછવી. ૩૬. રાતના કોઈ ચીજ પ્રાણાને પણ મુખમાં નાખવી નહિ. ૩૭. નીતિમયજીવનએ ધર્મનો પાયો છે. માટે માર્ગાનુસારીના ૩૫ ગુણો જીવનમાં
ઉતારવા સતત પ્રયત્ન કરવો. ૩૮. દરવરસે ઓછામાં ઓછી એક્વાર તીર્થ યાત્રા કરવી. ૩૯. સાત ક્ષેત્રમાં દરવરસે ઓછામાં ઓછા રૂા. ૭) ખરચવા.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦. રોજ દૂધ, દહીં, ઘી, ગોળ, તેલ અને પકવાન એ છ ભણ્ય વિગઈમાંથી
કોઈપણ એક વિગઈ મૂળથી વારાફરતી અવશ્ય ત્યાગ કરવી. ૪૧. કાચા દુધ, દહીં, છાસ સાથે કઠોળ ન વાપરવું. ૪૨. આત્માનાં યોગ્યતા વધારવા માટે શ્રી પંચસૂત્રનું પહેલું સૂત્ર અથવા
અમૃતવેલની સઝાય કંઠસ્થ કરી તેનું પુનઃ પુનઃ પરિશીલન કરવું. ૪૩. ચારિત્રનલેવાય ત્યાં સુધી રોજ યાદ આવે તેવી કોઈ વસ્તુનો ત્યાગ કરવો. ૪૪. એકાદિ જિન પ્રતિમા વિધિપૂર્વક ભરાવવી. ૪૫. અમારિનું પ્રવર્તન યથાશક્તિ કરાવવું. ૪૬. દેવપૂજા, ગુરૂભક્તિ, સાધર્મિક વાત્સલ્ય આદિ શાસન પ્રભાવનાનાં કાર્યોમાં
યથાશક્તિ ભાગ અવશ્યલેવો. દીનદુઃખી, ગરીબો વિગેરેનું પણ અનુકંપાદાન
કરવું.
૪૭. રોજ ઓછામાં ઓછું કંઈક પણ ભંડારમાં નાંખવું.
દુર્ગતિથી ભીરૂ બનેલા અને સદ્ગતિના અભિલાષી બનેલા ઉત્તમ આત્માઓએ વ્રત-નિયમના કષ્ટને નહિ ગણકારતાં સાચા સુખની પ્રાપ્તિ માટે ઉપરોક્ત સઘળા નિયમો હર્ષપૂર્વક અંગીકાર કરવા અને મહા મુશીબતે મળેલા મોંઘા મનુષ્યભવને સફળ કરવો.
I શિવમસ્તુતિઃ II
48
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
| | રાસને
રાસન
ક, દૈનિક કર્તવ્ય | રાત્રી કર્તવ્ય | પર્વ | ચાતુર્માસિક | વાર્ષિક | પર્યુષણા | જીવન | સમાધિમરણ
કર્તવ્ય કર્તવ્ય | કર્તવ્ય | કર્તવ્ય | કર્તવ્ય | કર્તવ્ય ૭ સ્નાન વિધિ | રત્રિ ચિંતન | અહિંસા સ્વાધ્યાય | રાત્રી જાગરણ દીક્ષા અપાવવી દુષ્કૃત્યોની નિંદા કરવી. | ૮ | પ્રભુ પૂજા | મનોરથ સંયમ | જયણા જયણા પાલન શ્રુતજ્ઞાન
આચાર્ય પદવી | સુકૃતની અનુમોદના પૂજા મહોત્સવ
મહોત્સવ કરવો. | ૯ | ભોજન વિધિ | રાઇ પ્રતિક્રમણ
ઉજમણું
પૌષધશાળા | ચારશરણ સ્વીકાર પ્રભાવની.
બંધાવવી ૧૦ સુપાત્ર દાન
પડિમા વહન | સીમંધરસ્વામીનું ધ્યાન પ્રભાવના
કરવી ૧૧ વ્યાપાર શુદ્ધિ
પાપશુદ્ધિ
ઉપધાન કરવા | સિધ્ધભગવંતોનું સ્મરણ (૧૨ દેવપુજા (ધુપ વિધિ)
પાલીતાણામાં | સર્વજીવો સાથે
ચાતુર્માસ | ક્ષમાયાચના ૧૩ | પ્રતિક્રમણ
| સંઘ કાઢવો | નવકારનું સ્મરણ ! ૧૪ | સ્વાધ્યાય
૯૯ યાત્રા ૧૫ | ધર્મચર્ચા
શાસન રક્ષા માટે પ્રાણ આપવા
તૈયાર રહેવું. ૧૬ વડીલો ની ભક્તિ
ભવઆલોચના કરવી
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ થોહા અને ઉTUાળ ? લઈ Íથળો સુયોજી શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુના શાસનમાં યોગ અને ઉપધાન પ્રસિદ્ધ અને વિશિષ્ટ પ્રડિયા છે, એક ‘તપ/સંયમના સુયોગવાળી સાધના છે, સાધક સિદ્ધિના લક્ષ્યપૂર્વક ચોક્કસ પ્રકારની સાધનાની ફલશ્રુતિસ્વરૂપે ચોક્કસ પ્રકારનો અધિકાર પામે છે. તે સાધનાને યોગ કે ઉપધાન તરીકે ઓળખાવાય છે, મુનિપણાના સ્વીકારથી યથાક્રમે યોગ્યતાનુસાર તે-તે આગમશાસ્ત્રોના અધિકારને આપનારા યોગ-વહન દ્વારા જ્ઞાનગર્ભિત-વૈરાગ્યની પ્રાપ્તિ પૃષ્ટિના કારણભૂત શાસ્ત્રવ્યાસંગમાં વ્યસ્ત બની શ્રમણભગવંતો આત્મમસ્તી માણી શકે છે અને શ્રાવકો પણ શ્રી નમસ્કાર મહામન્ત્રાદિનો અધિકાર આપનાર ઉપધાન વહન કરી અધિકૃતરીતે શ્રીનવકાર-આરાધના આદિ દ્વારા શ્રાવકજીવનની શુદ્ધિવૃદ્ધિ સાધતાં સાધતાં માનવ જીવનના આદર્શરૂપ સાધુતાના લક્ષ્યને આંબવા પ્રયત્નશીલ બનીને પરમાદર્શરૂપ પરમપદને એકમાત્ર ધ્યેયરૂપ બનાવવામાં સફળ બને છે. આજે પણ આબાલવૃદ્ધ સાધકોની ઉપધાન-પ્રક્રિયા જીવન જીવવાની કળા સ્વરૂપે અનેક મહાનુભાવોની યોગ્યતાનો નિખાર કરી રહી છે. -સદ્ગુરુ ચરણ સેવાદેવાકી મિ શ્રેયાંસપ્રભસૂરિ કે મારી VYA GRAPHICS 504572242012