Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham // zrInemi - vijJAna- kastUra- yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasyagadyAtmakasAroddhAraH caturthaM paJcamaM ca parva kartA A. zrIvijayazubhaGkarasUri : sampAdaka: munidharmakIrtivijayaH : prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti- zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 3 (caturthaM paJcamaM ca parva) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattAH kartA : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdakaH : munidharmakIrtivijayaH prakAzakaH : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdI smRti-zikSaNasaMskAranidhi - amadAvAda dvitIyasaMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH : 500 mUlyam : ru.100-00 pRSThAni :10 + 138 = 148 prAptisthAnam 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda - 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001. phona : 25356692 bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH / durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamatra-tavajJa ! jyotirvijJAnakovida ! / / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzIH ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrahmapAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahyapi satye hi sadA niyagrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi- vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAnvitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarvaM puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // mudraNam : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kiJcit prAstAvikam kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145-2045)nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana-sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana-ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1166-2066)nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gUrjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gUrjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH; somanAthamahAdevAbhidhaziva tIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapunaHsthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi muka-pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni, tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtavyAzrayamahAkAvyaM prAkRtadyAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstra-ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti-triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara-cakravarti-vAsudevabaladeva-nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRNAM vidyArthinAM bodhavezadyArthametasya kAvyagranthasyA 'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA 'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcArya pAdazrIvijayazubharasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cA'sya vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na sajjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ata: zrIhemacandrAcAryapAdAnAM saripadanavamazatAbdyA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH preritA etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAdhyAsino yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprAthino vayamiti shm| viSayAnukramaH caturthaM parva prathamaH sargaH (zrIzreyAMsajinacaritam) viSayaH nalinagulmanRpakathA zrIzreyAMsajinajanmAdivRttAntaH vizAkhabhUti-vizvabhUtikathA prajApatinRpakathA acala-tripRSThavRttAntaH hayagrIvavRttAntaH svayamprabhAvRttAntaH hayagrIvavadhAdivRttAntaH tripRSThasyA'rdhacakritvAdivRttAntaH zreyAMsajinadezanA zreyAMsajinanirvANAdivRttAntaH tripRSThAdimaraNAdivRttAnta: dvitIyaH sargaH ( zrIvAsupUjyajinacaritam ) padmottaranRpakathA vAsupUjyajinajanmAdivRttAntaH vindhyazakti-parvatanRpayoH kathA vijaya-dvipRSThayorjanmAdivRttAnta: tArakavadhaH vAsupUjvajinadezanA vAsupUjvajinanirvANAdivRttAnta: tRtIyaH sargaH (zrIvimalanAthacaritam) padmasenanRpakathA vimalajinajanmAdivRttAnta: saM. 2067 Azvina zudi-1, surendranagare - zIlacandravijayaH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH nandisumitra-dhanamitrakathA merakajanmAdivRttAntaH bhadra-svayambhuvorjanmAdivRttAntaH merakavadhAdivRttAntaH vimalaprabhordezanA vimalajinanirvANAdivRttAntaH caturthaH sargaH (zrIanantajinacaritam ) padyarathanRpakathA anantajinajanmAdivRttAntaH madhu-kaiTabhajanmAdivRttAntaH suprabha-puruSottamajanmAdivRttAnta: nArada-madhusaMvAdaH madhuvadhAdivRttAntaH anantajinadezanA anantajinanirvANAdivRttAntaH paJcamaH sargaH (zrIdharmajinacaritam) dRDharathanRpakathA dharmajinajanmAdivRttAntaH sudarzana-puruSasiMhajanmAdivRttAntaH ammakAvRttAntaH nizumbhavadhaH dharmajinadezanA dharmajinanirvANAdivRttAntaH SaSThaH sargaH (zrImaghavacakricaritam) maghavacakrijanma maghavacakridigvijayaH maghavacakridIkSAdivRttAntaH viSayaH saptamaH sargaH (zrIsanatkumAracakricaritam) vikramayazonRpavRttAntaH jinadharmazrAvakA-'gnizamadvijavRttAntaH sanatkumArajanmAdivRttAntaH sanatkumArasya bhAnumatyAdikanyakApariNayAdivRttAntaH sanatkumArasya digvijayAdivRttAntaH sanatkumArasya dIkSAgrahaNAdivRttAntaH sanatkumArasya devakRtaparIkSA sanatkumArasya svargagamanAdivRttAntaH paJcamaM parva (zrIzAntijinacaritam) prathamaH sargaH zrISeNanRpakathA satyabhAmA-kapilavRttAntaH madanamaJjarIkathA arkakIrtivRttAntaH zrIvijayavRttAntaH vipraputrazikhikathA azanighoSavRttAntaH azanighoSAdInAM pUrvabhavAdivRttAntaH amitatejasAdInAM svargagamanAdivRttAntaH dvitIyaH sargaH aparAjita-'nantavIryavRttAntaH damitArivRttAntaH kanakazrIpUrvabhavakathA damitArijanmakathA sumativRttAntaH meghanAdavRttAntaH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH 115 tRtIyaH sargaH kSemakaranRpakathA vajrAyudhavRttAntaH surekhA-pavanavegAdivRttAntaH kanakazaktivRttAntaH vajrAyudhasya pravrajyA sahasrayudhasya pravrajyAdi caturthaH sargaH megharatha-dRDharathayorjanmAdivRttAnta: ghanarathasya yudhyamAnakukkuTadvayapUrvabhavavarNanam abhayaghoSavRttAntaH ghanarathotpattistAmracUlAdivRttAntazca siMharathavRttAntaH megharathasya kapotarakSaNavRttAntaH kapotapUrvabhavavarNanam megharathAdeH pravrajyAdivRttAntaH paJcamaH sargaH zAntinAthajanmAdivRttAnta: zAntinAthasya cakritvAdivRttAntaH zAntinAthasya dIkSAvRttAntaH zAntiprabhordezanA kurucandranRpapUrvabhavakathA vasantadevAdInAM pUrvabhavakathA zAntijinanirvANAdivRttAntaH kaThinazabdArthaH
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadra-sUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIzreyAMsajinAdidvAviMzatizalAkApuruSacaritapratibaddhaM caturthaM parva prathamaH sargaH zreyAMsaH zreyaso mUlaM bhavinAM bhAvanAbhRtAm / dadAtu vaiSNurAjio viSNukukSibhavo jinaH // 1 // atha puSkaravaradvIpArdhe prAgvideheSu kacchAkhye vijaye kSemAkhyAyAM puryAM nRpaziromaNiH kozadaNDabalasamagro nalinagulmo nAma mahIpatirbabhUva / sa saMsArAsAratAM manyamAno rAjyaM rujamivotsRjya vajradattamunerdIkSAmupAdade / yama-niyamAdiniratazca karma krazayitvA katipayaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopAya' bhuvaM vihAya mahAzukradivaM yayau / itazca jambUdvIpe'smin bharatakSetre sarvazrImanohare siMhapure pure bhujabalavikramo guNagrAmasamagro vadAnyo viSNurAjanAmA nRpa aasiit| tasya ca zIlAdiguNasampannA rUpavatI viSNunAmnI patnI babhUva / tasyAH kukSau svaM prakRSTamAyuH pUrayitvA mahAzukrAd nalinagulmajIvazcyutvA jyeSThakRSNaSaSThyAM zravaNasthe candre'vAtarat / tadA ca triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH viSNudevI mukhe pravizatazcaturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / phAlgunakRSNadvAdazyAM zravaNasthe candre ca sA viSNudevI sukhena svarNavarNa khaDgilAJchanaM sutaM suSuve / tadAnIM ca SaTpaJcAzad dikkumAryaH sametya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazcaitya yathAvidhi prabhuM merau nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha yathopacAraM snAtrAdi vidhAya stutvA'rhantaM punarviSNudevIpArzve yathApUrvamamuJcat / viSNurAjazca prAta: samahotsavaM zreyasi dine tasya zreyAMsa iti nAma cakAra / prabhuzca dhAtrIbhiH pAlyamAnaH surAdikamAraiH saha krIDan bAlyamatItya yauvanaM prapanno'zItidhanuruttuGgaH pitroruparodhAd nRpakanyA: paryaNaiSId / tAbhI saha ramamANo janmato varSalakSANAmekaviMzatau gatAyAM pituH prArthanayA pRthvIbhAramupAdAya dvicatvAriMzataM varSalakSANi prajAH pAlayAmAsa / atha bhavaviraktaH prbhulokaantikaamraistiirthprvrtnaay prArthito vArSikadAnaM pradAya zakravihitadIkSAbhiSeko vimalaprabhA zibikAmAruhya sahasrAmravaNaM prApya nRpasahasreNa samaM kRtaSaSTho vratamAdade / surAdayazca dIkSAkalyANakaM kurvantaH svaM svaM sthAnaM yayuH / prabhuzca dvitIyadine siddhArthapure nandanRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidhAya grAma-purAdiSu vihartuM prAvarttata / itazca prAgvidehasthAyAM puNDarIkiNyAM puri subalo nAma nRpo babhUva / sa ca vRSabhaSeH pArzve pravrajya tapastaptvA mRtvA cA'nuttaravimAnaM yayau / tathA rAjagRhe vizvanandimahIpateH priyaGganAmnyAM palyAM vizAkhanandI nAma suto'bhavat / tannRpAnujasya vizAkhabhUterdhAriNyAM bhAryAyAM bharataputramarIcijIvo vizvabhUti ma tanayo babhUva / sa ca dhAtrIbhiH pAlyamAnaH kramAd vardhamAna: kalAkalApamadhItya yauvanaM prapanna: sAntaHpuraH puSpakaraNDake udyAne cikrIDa / tatra ca rAjaputro vizAkhanandyapi krIDecchurabhUt / kintu tadudyAnaM vizAkhabhUtinA kadA'pi rahitaM nA'sIt /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-prathamaH sargaH ekadA ca puSpArthamAgatA vizAkhanandimAtRdAsyastatra sapriyAjanaM vizvabhUti krIDantaM prekSya seAH priyaGgadevImUcire-"yauvarAjivizvabhUtireva rAjA, nA'paraH / yataH sa sadA sAntaHpuraH puSpakaraNDake krIDati, kintu tava putro vArito bahireva tiSThati" / tacchrutvA kupitA kopagRhaM praviSTA priyaGgadevI rAjJA pRSTA'bravIt-"vizvabhUti: puSpakaraNDake rAjeva ramate, tvayi satyapi ca mama sUnU raGkavad bahistiSThati" / tato rAjovAca-"priye ! asmAkaM kule vyavasthaiSA, yadekasmin kumAre krIDati dvitIyo na pravizet" / tathA'pyanupazAntakopAyAM tasyAmupAyajJo nRpatiryAtrAbherImavAdayat / tathA puruSasiMhAkhyaH sAmanta AjJAM na pAlayatIti taM prati prasthito'smItyavocacca / tacchrutvA ca sambhramAd vizvabhUtiretya-"mayi satyapi tAta: svayaM yuddhAya kiM yAsyatI"tyAdhuktvA sAgrahaM rAjAnaM nivArya balayutaH sAmantaM prati yayau / sAmantena ca kumArAgamanaM zrutvA svagRhaM sAdaraM nIta upadAdibhistoSitazca virodhAdarzanAt tato yathAgatenaiva pathA nivavRte / itazcodyAne rAjJA vizAkhanandI pravezitaH / vizvabhUtirapi ca dezaM bhrAntvA pUrvavat tatrA''gato "vizAkhanandI madhye'stItyuditvA vetriNA vAritastathaiva sthito dadhyau-"ahamasmAdudyAnAcchadmanA niSkAzito bahiH, hanta ! kiM karomi ? tatazca kupitaH kapitthAni phalabharanamrANi muSTinA tADayitvA pAtitaistaizchannAM bhuvaM darzayan "va: zirAMsyapItthameva pAtayAmi, yadi jyAyasi bhrAtari mama bhaktivighno na bhavet ? yadarthamayaM vaJcanopAyaH, taibhaugairala"miti / evamuktvA tRNavad bhogAn muktvA sambhUtamunipArve vratamAdade / tacca zrutvA sAntaHpuraparicchado vizvanandI yuvarAjena samaM tatra samAgatya sUri namaskRtya vizvabhUtimupetya sagadgadamuvAca-"vatsa ! tvaM sarvamasmAna triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pRSTvaivA'kArSIH, sahasaivaM kiM kRtavAn ? adyA'pi vrataM muJca, bhogAn bhukSva, prAgvacca puSyakaraNDake svairaM ramasva" / tato vizvabhUtiravocat-"alaM me bhogasampadA, vaiSayikaM sukhaM vastuto duHkhameva / bhavakArAyAM svajanasnehatantava: pAzA eva / ato'taH paraM kiJcid na vAcyam / paralokasahAyaM tapa eva cariSyAmi" / tena tathokto nRpaH sAnutApo gRhaM yayau / vizvabhUtirapi ca guruNA saha vyahArSIt / vrata-guruzuzrUSAdinirato'dhItasUtrArtho bhUyAMsaM kAlamatItya guroranujJayaikAkivihArapratimAdharo vividhAbhigrahaparo grAma-purAdiSu viharamANo mathurAM purI jagAma / tadA ca vizAkhanandyapi saparicchado mathurArAjakanyakAM paitRSvastreyImudvoDhuM tatrA'gAt / vizvabhUtizca mAsAntapAraNAya paribhraman vizAkhanandizibiramupAyayau / tadAnIM ca taddarzanAd vizAkhanandino roSa: samudabhUt / vizvabhUtizcaikayA gavA''ghAtaM prApito'patat / tad dRSTvA hasitvA ca vizAkhanandhuvAca-"kapitthapAtanaM tadbalamidAnI kva gatam ?" taM dRSTvA ca vizvabhUtiramarSaNastAM gAM zrRGgayorgRhItvA pUlavad bhramayitvA tato nivRtto dadhyau-"niHsaGge'pi mayyadyA'pi saroSo'yam" / anenogreNa tapasA'sya mRtyave bhavAntare bhUyAsamiti nidAnaM cA'karot / sampUrNakoTivarSAyuH tadanAlocya mRtazca mahAzukre suro'bhavat / itazca dakSiNabharatArdhe purottame potanapure guNAnvita upAyacatuSTayajJo ripupratizatrupo babhUva / tasya ca zIlavatyA bhadrAnAmnyA mahiSyAH kukSAvanuttaravimAnAccyutvA subalajIvo'vatatAra / tadAnIM ca sA caturo mahAsvapnAn gaja-vRSabha-candra-padmasarAMsi dRSTvA "'mISAM svapnAnAM kiM phala"miti rAjJaH pRSTavatI / rAjA'pi tacchrutvA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-prathamaH sargaH lokottarabalo balabhadrastavA''tmajo bhAvIti vyAjahAra / tataH sA yathocite samaye'zItidhanuruttuGgaM zvetavarNa mahAbhujaM sutamasUta / nRpazca tasya samahotsavama-acala iti nAmA'karot / tadanantaraM kiyatyapi kAle gate bhadrAdevI ketakI prasUnamiva garbhaM dadhau / pUrNe samaye ca sarvalakSaNasampUrNA kanyAmasUta / mahIbhujA ca tasyA mRgAvatIti nAmadheyaM cakAra / krameNa ca sA sarvAGgamanoharA bAlyamatItya yauvanaM prapede / yathA yathA ca mRgAvatyA yauvanazrIravadhiSTa, tathA tathA bhadrAyAstadvarArthe cintA'vadhiSTa / mameva rAjJo'pyasyA varArthe cintA bhavatviti bhadrA tAM nRpAntike preSitavatI / tAM dRSTvA ca kAmAturo nRpa iyaM mama putrItyajAnAna iva hadyacintayat-"AzcaryamasyAH saundarya, jagati sarva sulabham, iyaM tu bAlA durlabhe"ti manye / evaM vicintya ca tAM priyAlApapurassaramamAropya sparzAdibhiranurAgaviSayaM vidhAya kaJcaki bhirantaHpuramanAyayat / pauralokAn samAhUya ca lokApavAdarakSArthamapRcchat-"mama rAjye yad ratnaM samutpadyate, tat kasyeti nivedytaam"| teSAM ca "bhavAneva svAmI"ti nirNayaM trirgRhItvA drAg nijakanyA mRgAvatI darzayAmAsa / yuSmadanujJayedaM kanyAratnamidAnImeva pariNeSyAmItyuvAca saH / tacchrutvA lajjitAH paurA nijanijagRhaM yayuH / nRpazca tAM gAndharveNa vivAhena paryaNaiSIt / tatazca svasutAyAH patiriti tasya nRpasya prajApatiriti nAma paprathe / atha bhadrA'khile jane hasanIyaM patyustaM kulakalaGkaM zrutvA lajjitA'calena putreNa saha dakSiNApathe'cAlIt / acalazca dakSiNasyAM mAtuH kRte mAhezvarIti nagarI nirmAya tAM sarvata AhRtyA''hatya hiraNyAdibhiH pUrayAmAsa / tatra ca kulInai: sacivAdibhirvRtAM mAtaramamuJcat / bhadrA'pi ca zIlavatI devapUjAdiSaTkarmaratA tatrA'vAsthita / acalazca pitRbhakta: potanapuraM sametya pitaraM zuzrUSamANastasthau / rAjA'pi ca mRgAvatImagramahiSIpade'sthApayat / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha kiyatyapi kAle gate vizvabhUtimunerjIvo mahAzukrAccyutvA mRgAvatyAH kukSAvavAtarat / tadAnIM ca tayA viSNujanmanaH sUcakAH kesari-lakSmI-sUrya-pUrNaghaTa-samudra-ratnasaJcayAgnayaH sapta mahAsvapnA dRSTAH / prabuddhayA tayA niveditAn tAn svapnAn zrutvA ca"ardhacakrI tava sUnurbhavite"ti nRpo'vocat / naimittikA api ca pRSTAH svapnAn tathaiva vyAcakhyuH / pUrNe samaye ca sA mRgAvatI sarvalakSaNalakSitamazItidhanurattuGga kRSNavarNaM sutamasUta / rAjA ca samahotsavaM tasya pRSThe vaMzatrayaM dRSTvA tasya sutasya tripRSTha iti nAmA'karot / __sa ca tripRSThaH kramazo vardhamAno'calena balabhadreNa ramyamANo lIlayaiva sakalA: kalA jagrAha / nIla-pItAmbaradharau tAlagaruDadhvajau mUrtimantau pakSAviva sitA-'sitau tau vAsudeva-baladevI tripRSThA'calau jaGgamau svarNazailA-'janAdrI ivA'zobhetAm / tathA vinA'calaM na tripRSTho, na tripRSThaM vinA'cala ityekAtmAnau dvizarIrAviva tau saha ceratuH / itazca ratnapure mayUragrIvanandano nIlAJjanAprasUrazItidhanuruttuGgo ghanazyAmazcaturazItyabdalakSapramitAyurmahAbhujaH parAkramI, prativiSNurazvagrIva AsIt / sa ca nijaujasA trikhaNDaM bharatakSetraM vaitADhyAdreDhe vidyAdhara zreNyau mAgadheza-prabhAseza-varadAmezAn svavazAn kRtvaikAtapatraM sAmrAjyaM bhuJjAna: pRthivyAmindra iva sthitaH kAlamativAhitavAn / ___ekadA ca tasya citte cintodabhUt-"pRthivyAmekamallasya mama nRpeSu ko vadhakaH?" evaM vimRzyA'zvabinduM nimittazaM dvArapAlenA''jUhavat rAjA / rAjJA pRSTazca naimittiko'vadat-"zAntaM pApam, amaGgalamidaM vacaH pratihatam / tavA'zeSajagajjiSNorantako'pi nA'ntakaraH / manuSyANAM kA kathA ?" tato hayagrIveNa yathArthaM brahIti pRSTaH sa lagnAdikaM sphuTaM vicAryA'vadat-"tava caNDavegAbhidhaM dUtaM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva - prathamaH sargaH 7 yo dharSayiSyati yazca pazcimAntasthasiMhasya hantA, sa tavA'pi " / tacchrutvA mlAno nRpaH kRtrimapUjAM kRtvA taM vyasRjat / atha tena siMhena nirjanIkRte deze'zvagrIvo nRpaH zAlInAropayAmAsa / tadrakSArthaM ca SoDazasahasrasaGkhyAn nRpAn nidideza / te ca gatvA kramAt tasmAt siMhAt tAn zAlikSetriNo'rakSan / tathA sa sabhAmAsthAyA'mAtyAdInUce - " adhunA nRpAdiSu ko'pi kumAro' sAmAnyavikramo'sti kim ?" tata ekaH sacivo jagAda"prajApatinRpasya kumArau sakalAnapi vIrAn tRNAya manyamAnau tathA staH" / tato nRpaH sabhAM visRjya prajApaterantike caNDavegaM taM dUtaM preSayAmAsa / sa ca katibhirdinaiH potanapuraM prApya dvArapAlenA' niSiddhagatiH prajApateH sabhAM praviveza / acala- tripRSThAbhyAM sacivAdibhizca vRttaH sa prajApatirakasmAt taM dUtamAgataM dRSTvA sasAmanto'bhyudasthAt / mahatyA pratipattyA ca tamAsane samupavezya svAminaH sarvaM sandezamapRcchat / tadAgamena saGgItabhaGge ca sarve saGgItakAriNaH svaM svaM gRhaM jagmuH / tripRSThazca taM dRSTvA bhRzamamarSaNaH pArzvasthaM kamapi puruSaM tadviSaye'pRcchat / sa puruSazca tripRSThAya svAmino hayagrIvasyA'yaM dUta ityevaM sarvaM kathayAmAsa / tatastripRSTho'bhASiSTha - " na janmanA ko'pi kasyA'pi svAmI vA sevako vA, zaktyadhInamidam / samaye'haM hayagrIvaM chinnagrIvaM kariSye / yadA'yaM tAtena visRjyate, tadA me nivedanIyam / yathA'syocitaM kariSyAmi / tato rAjJA visRSTaM potanapurAd bahistaM caNDavegaM svapurIM prati gacchantaM jJAtvA tripRSTho'calena saha purobhUya rurudhe / tathA vinA''jJAM sabhApravezAdyavinayasya phalaM te darzayAmItyuktvA ca tripRSTho muSTimudyamya yAvat prapinaSTi tAvad balabhadreNa purobhUyA 'lamatra prahAreNa-dUto hyavadhya ityukto muSTimudyatAM saMhRtya bhaTAnAdizat 2 tripa. bhA-3 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH "jIvanaM muktvA'sya sarvamapaharata" / tatastairbhaTairyaSTibhiryaSTibhizca tADayitvA tasya sarvasvamapahRtam / tatparIvArazca sarvaM muktvA jIvagrAhaM palAyiSTa / evaM taM parAbhUya kumArau gRhamIyatuH / 8 nRpazca jJAtvaitat tena kumArAcaritena cintito dUtApamAnaM nRpApamAnaM vidan pradhAnaistaM dUtamAnAyya premapezalairvacobhiranunIya tatprakopazAntaye caturguNaM mahAmUlyaM prAbhRtaM pradAya kumArayoridaM duzceSTitaM nA'zvagrIvAya vAcyamiti prArthitavAMzca / caNDavego'pi ca tayA vAcA zAntakopo rAjJe na kimapi kathayiSyAmItyavocat / tato rAjJA visRSTaH sa dUtaH katibhirdinairazvagrIvAntikaM yayau / tadA ca trastazcaNDavegasya paricchadazca sarvaM tripRSThavRttAntaM bhUpateH zazaMsa / sa dUtazca hayagrIvaM kupitaM dRSTvA 'kenA'pi sarvo vRttAnto rAjJe kathita' ityanumAya rAjJA pRSTo vyajijJapat-"deva ! ahamiva prajApatirapi te bhaktaH, kumArAbhyAM ca yaccakre, sA tayorbAlasulabhA'jJatA / sa prajApatiH kumAradoSeNAsstmAnaM ciraM garhayati, sa tvacchAsanamupAdatta, idamupAyanaM cA'datta" / tato hayagrIvo'cintayat- "naimittikasyaikaM vAkyaM pratItam / dvitIyo'pi siMhavadhalakSaNaH pratItazced bhaviSyati tadA manye zaGkAsthAnamupasthitam" / tataH sa dUtAntareNa prajApatiM zAlikSetrANi siMhAt trAyasvetyAdizat / prajApatinA cA'nicchyA'pyAdiSTau vIrau tau kumArau svalpaparIvArau siMhAdhyuSitAM bhuvaM prApatuH / tathA sainyaM nidhAya siMhaguhAmabhi smaayaataam| tayozca rathanirghoSAt prabuddhaH kupito bUtkAradAruNo vyAttAnanaH siMho guhAgRhAd nirjagAma / tataH phAlAM dattvA''patataH siMhasyauSThau pANibhyAM pRthak pRthak tripRSTho gRhItvA'pATayat / taM ca nirastreNa bAlena parAbhUto'smIti khidyamAnaM siMhaM dRSTvA vAsudevasArathirjagAda - " kimevamabhimAnena tAmyasi ? ayaM tripRSTho bhArate vAsudevAnAM prathama:, tena hatasya tava kA lajjA ?" tasyaivaM vacasA zAnta: kesarI mRtvA narakAvanAvupede /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva-prathamaH sargaH hayagrIvAjJayA tavRttaM ca jJAtamAgatAnAM vidyAdharANAM siMhacarmA'rpayana tripRSTha uvAca-"hayagrIvasya siMhavadhasUcakamidaM carmA'rNyatA, tathA nizcinto bhava, vizrabdhaM zAlibhojanaM bhuJjIthA iti ca vAcikaM vAcyaH saH" / te ca tatheti pratyapadyanta / balabhadra-tripRSThau ca svaM nagaraM jagmatuH / pituH pAdau praNematuzca / balabhadrazcA'zeSaM tamudantaM kathayAmAsa / te ca vidyAdharA hayagrIvasyA'zeSatastripRSThasya tadudantaM vajrapAtasahodaramUcuH / itazca vaitADhyagirau rathanUpura-cakravAlAkhye nagare jvalanajaTI nAma vidyAdharendro babhUva / tasya ca mahiSyAM vAyuvegAkhyAyAM svapne'rkadarzanAdarkakIrtiH putraH, tathA svapne svayamprabhAdhautadiza indulekhAyA darzanAt svayamprabhAkhyA tanayA cA'bhUtAm / nRpazca samprAptayauvanaM mahAbhujamarkakIrti yauvarAjye nivezayAmAsa / svayamprabhA'pi kramazo yauvanaM prApya sarvAGgasaubhAgyasampannA strISvanupamA''sIt / athaikadA cAraNamunI abhinandana-jagannandanau vihAyasA viharantau tatra pure sameyatuH / svayamprabhA'pi gatvA tau vanditvA taddezanAM samAkarNya samyaktvaM pratipede / tato munI anyatra vihA~ jagmatuH / sA'pyanyadA parvadine pauSadhaM prapadya dvitIye'hni pAraNecchujine ziturarcAdi vidhAya taccheSAM samAnIya piturarpayAmAsa / sa ca prasanno vidyAdharendrastaccheSAM zIrSe svayamprabhAM cotsaGge'dhyAropayat / tAM ca prAptayauvanAM dRSTvA varArthaM cintitastAM visRjya suzrutAdIn mantriNa: samAhUya taducitaM varaM papraccha / ___ tataH suzruto'vocat-"ratnapure nIlAJjanA-mayUragrIvayoH suto hayagrIvo nAma pravaro varo'sti" / tacchrutvA bahuzrutAkhyaH sacivo jagAda-"na sa yogyo varaH, uttarazreNyAM bahavo vidyAdharottamAH santi / teSAM madhyAt kasmA apyeSA dAtavyA" / tataH sumatinAmA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH saciva uvAca-"anena yuktamuktam / uttarazreNyAM prabhaGkarAyAM nagA~ meghamAlinI-meghavanayoH suto vidyutprabho nAma, kanyA ca jyotirmAlA nAmnI stH| tatra vidyutprabhakumArayogyeyaM svayamprabhA / tathA'rkakIrtikumArasyocitA sA jyotirmAlA / evaM kanyAvinimayenobhayormahotsavo'stu" / tacchrutvA ca zrutasAgaranAmA mantryuvAca"ratnabhUteyaM kanyA sarvaireva prArthanIyA'sti / ato vidyAdharakumArANAM kasmaicidekasmai dadatastava virodho bhAvI taiH saha, tacca nocitam / ata: svayaMvara evA'syA yujyate" / evaM sarvamantrimantraM zrutvA tAn visRjya ca nRpaH sambhinnazrotasaM nAma naimittikaM papraccha / sa provAca-"bharatapRSTena bhagavatA vRSabhadhvajenoktaM sAdhubhyo'hamazrauSaM, yat-"avasarpiNyAM matsamAstrayoviMzatirahantastvatsamAzcaikAdaza rAjAno, baladevA nava, vAsudevA nava, nava prativAsudevAzca bhaviSyanti / tatra hayagrIvaM hatvA tripRSTho vAsudevo bharatAvani trikhaNDAM bhokSyate" / atastasmai kanyA deyA / sa tubhyaM sarvavidyAdharaizvaryaM pradAsyati" / tatazca hRSTo rAjA naimittikaM satkRtya visRjya ca tadarthe mArIciM dUtaM prajApatipAveM preSitavAn / sa ca gatvA prajApati natvaivaM jJApayitvA'bhASata-"vidyAdharendro jvalanajaTI svayamprabhAyAH kanyAyA varArthe cintita: sambhinnazrotaso naimittikasyA'numatyA tripRSThAya tAM dAtumicchati, tadanumanyatAm" / prajApatizca prasannastatheti pratipadya satkRtya ca dUtaM visasarja / tato hayagrIvAzaGkayA jvalanajaTI kanyAmudvAhayituM prajApatinRpapuraM yayau / tannagaropAntasthazca svayamabhyAgatya prajApatinA satkRtastaddattAvAse saparivAraparicchado nivAsamakarot / tathA zubhe muhUrte samahotsavaM yathAvidhi tripRSTho vAsudevaH svayamprabhAM pariNIya tayA saha hastinImAruhya svagRhaM jagAma /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 caturthaM parva-prathamaH sargaH hayagrIvazca tavRttAntaM zrutvA-'mayi satyapyanyasmai kanyA datte'ti kruddhaH kanyAM yAcituM raha: svayamanuziSya potanapure dUtaM preSitavAn / sa ca tvaritaM jvalanajaTigRhaM gatvovAca-"azvagrIvo yuSmAkaM sakuTumbAnAM svAmI, atastasmai kanyA dIyatAm / anyathA purA''rAddhaH sa prakupyet" / tacchrutvA jvalanajaTyuvAca-"tripuSThAya sA kanyA dattA / adhunA hi sA kathamanyasmai deyA ? anyasyA'pi dattasya vastunaH svAmitA'pagacchati, kulakanyAyAstu kiM punaH ? etat sa svayaM vicArayatu" / tacchrutvA cA'ntaHkupitaH sa dUtastripRSThaM gatvovAcajagajjayI hayagrIvastvAmAdizati-"asmadarhA svayamprabhA, ajJAnAt tvayA gRhItA sA mahyaM dAtavyA, bhRtyAnAM svAmizAsanaM pramANam" / tacchrutvA prakupitastripRSThaH pratyuvAca-"sa hyakulIno na mama svAmitvamarhati, anyatrApi tasya svAmitA gatvaryeva / tAM svayamprabhAmupAdAtumatra svayamAgacchatu / dUtastvamato'vadhyaH / tameva hayagrIvamihA''gataM haniSyAmi" | tato vAsudevenetthamukto dUto drutaM gatvA hayagrIvAya sarvamAkhyat / sa ca tenA'tyantaM kupito nijabhaTAn vidyAdharAn jvalanajaTiprabhRtIn vidrAvayatetyAdizat / tataste vidyAdharAH sannaddhA: potanapuraM prAptAH / teSAM kalakalaM zrutvA ca jvalanajaTI kimetaditi sambhrAnte prAjApatyAdau provAca-"amI hayagrIveNA''diSTAH subhaTAH kAmamAyAntu / yUyaM mama kautukaM prekSadhvam / mayi sati ko'pyanyo na prAhArSIt" / tato baddhaparikaro raNAyotthitaH sa teSAM zastrANi svazastrainirAsthat / tIkSNabANavRSTibhizca tAn sarvAnupadrutya vidyAbalAcca teSAM darpa hRtvA "hayagrIvaM madhye kRtvA rathAvarte parvate samAyAta / vayamapi tatra zIghra sameSyAmaH / nirmAthAn vo varAkAn ko haniSyati?" ityabhASata / tatazca te kAkanAzaM praNaSTA mlAnamukhA gatvA hayagrIvAya sarvamAcakhyuH / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tacchrutvA ca kopAruNalocano hayagrIvaH sAmantAdInAdizat"bhoH sarve sarvAbhisAreNa drutaM samAgacchata / sainyaM naH sAmprataM calatu / dhUmo mazakAniva samare prAjApatyAdIn drAk saMharAmi" / ityuktavantaM sAmarSaM sacivo jagAda-"svAmI trikhaNDabharataM lIlayaiva purA'jayat / kintvayaM tripRSTho naimittikagirA mahacchaGkAspadam / ato'trA''sanaguNenaiva vartitavyam / anyathA sainyamevA''dizyatAm / tvatsainyaM hi kaH saheta?" kintu hayagrIvastathyAM pathyAM ca tadvAcamavamanya, kAtaro'sIti taM nirbhaya' saroSaH prasthAnadundubhiM vAdayAmAsa / tena ca dundubhizabdena sarve sainikAH sarvAbhisAreNa sadya eva samIyuH / hayagrIvo'pi ca snAnAdikaM vidhAya gajamAruhya rathAdibhiH parivArito'calAnapi cAlayan pracacAla / gacchatazca tasya chatrabhaGgAdikAnyazakunAni babhUvuH / katibhizca prayANai rathAvarttaparvatamAsAdyopatyakAyAM tadAjJayA sainyAnyUSuH / __itazca potanapure jvalanajaTI balabhadra-vAsudevAnuvAca"vidyAdurmado hayagrIvaH kasya na zaGkanIya:? ato yuvAbhyAM vidyAsiddhyai manAk zramo vidheyaH / yathA tasya vidyAkRtaM mAyAyuddhaM vRthA bhvet"| tatastatheti pratipedAnau zucivastrau samAhitau tau sa vidyA anvaziSat / tAvapi ca mantrabIjAkSarANi smarantau saptarAtramekAgramAnasAvatyavAhayatAm / saptame divase ca tau gAruDyAdyA vidyA: samupasthAya "yuvayorvaze sma" ityUcuH / tatastau siddhavidyAvacala-tripRSThau dhyAnaM pArayAmAsatuH / saparIvAraparicchadau ca tau prasthAya rathAvartAdrimAsadatAm / athobhayorapi sainyayo raNatUryANyavAdyanta / tatazcobhayoH sainyayoH zastrAzastri yuddhe pravRtte hayagrIvasyA'grasainyaM tripRSThasyA'grasainyena parAGmukhaM ckre| agrasainyasya bhaGgena sakruddhA hayagrIvabhaTA vetAla-pizAcAdirUpiNo bhUtvA bhISaNAn nAdAn kurvanto vegAt tripRSThasya sainyamupadudruvuH / tata: kSaNAdapi bhagnotsAhAstripRSThasya sainikA vicintayAmAsuH-"manye,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-prathamaH sargaH kanyAnimitto naH pralayo'yamupasthitaH / na: pauruSeNA'dya kRtam" / evaM cintAprapanneSu parAGmukhIbhavatsu teSu jvalanajaTI tripRSThamuvAca"iyaM vidyAdharANAM mAyA, na kiJcit pAramArthikam / taduttiSTha, mahArathaM samAroha" / itthaM tenoktastripRSTho nijaM sainyamAzvAsayan mahArathamadhyAruroha / balabhadrAdayazcA'pi rathAn samAruruhuH / tadAnIM puNyAkRSTA devAstripRSThAya zAGga dhanuH, kaumodakI gadAM, pAJcajanyaM zaGkha, kaustubhaM maNi, nandakaM khaDga, vanamAlAkhyaM dAma ca samarpayAmAsuH / balabhadrAya ca saMvartakaM halaM, saunandaM musalaM, candrikAkhyAM gadAM ca daduH / tatazca tripRSThavAditazaGkhadhvaninA hayagrIvasainikAH patitAstrAdayaH kSubhyanti sma / hayagrIvazca svasainyabhaGgaM samAkarNya nijAn bhaTAnabravIt-"re ! vidyAdharAH ! zaGkhadhvanerapi trastAH kva yAthaH ? yuSmAbhirnAnAraNajayasamudbhUtaM yazo hAritam, ato vyAvarttadhvaM, yuddhyadhvam / athavA kevalaM sabhyIbhavata / ahaM hayagrIvo raNe na sAhAyyArthI" / ityuktAste vidyAdharAstrapAvazAd vavalire / hayagrIvo'pi rathastho vyomayAnena calitastripRSThasainyeSu bANAdIn vavarSa / tayA cA'stravRSTyA'khilaM tripRSThasya balamaklAmyat / tato balabhadrAdayo rathasthA nijairbhaTaiH samaM nabhasotpetuH / nabhasi cobhayato vidyAdharA vidyAzakti darzayanto'dhikAdhikaM yuyudhire / tadevaM parasparaM dAruNe yuddhe pravRtte hayagrIvarathaM prati tripRSTho nijaM rathaM prerayat / balabhadro'pi ca tripRSTharathasannidhi yayau / hayagrIvo'pi tau pazyan krudhA raktanetrAsyo'bravIt-"re ! yuvayo: katareNa caNDasiMhaH pradharSitaH? katarazca pazcimAntasthasiMhahantA ? kataro vA svavadhAyaiva svayamprabhA paryaNaiSIt / krameNa yugapad vA'pi mayA saha yudhyethAm / avinayaphalaM ca bhuGktAm" / tatastripRSTha uvAca-"ahameSa tripRSThastvadUtadharSaNAdikartA / ayaM ca mamA'grajo balabhadro jagatyapratimallaH / alaM sainyakSayeNa, 14 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gRhANA'stram / tvaM mamaiva raNAtithirasi, tAvadAvayordvandvayuddhamevA'stu / ubhayorapi sainikAH sabhyIbhUyA'vatiSThantu" / tatastatheti pratipedAnau tau hayagrIva-tripRSThau sainyAni vetriNA yuddhAd vArayAmAsatuH / ___dvAvapi ca tau svaM svaM dhanurAdAya ghoraM jyAghoSaM cakratuH / tatra hayagrIveNa muktaM bhAbhirvvalantaM bANaM vAsudeva: svabANena chitvA lAghavAdapareNa bANena tasya dhanurapi ciccheda / tathA hayagrIvasya dhvajamekena chittvA'nyena bANena tadrathaM dUraM kSiptavAn / tata: kupito hayagrIvo'paraM rathamAruhya tathA zaravRSTiM cakAra, yathA rathaH sArathistripRSTho vA ko'pi nA'dRzyata / tripRSThacA'pi sUryo'ndhakAramiva svazaravRSTibhistAM zaravRSTi nirastavAn / tato'tikruddhena hayagrIveNa mUni bhramayitvA kSiptAM vidyutsodarAM zakti parighaM gadAM ca tripRSThaH kaumodakyA gadayA kaNazazcakAra / tadevaM bhagneSu zastreSu vilakSo hayagrIvaH pannagAstra smRtvA cApe sandhAya ca mumoca / tatastripRSTho garuDAstreNa tad nivArayAmAsa / tato vismitena hayagrIveNa muktamAgneyAstraM tripRSTho varuNAstreNa zamayAmAsa / ___evaM tripRSThena tRNavadastrANi bhagnAni prekSyA'moghaM svaM cakraM smRtvA zirasi bhramayitvA sarvabalena cikSepa / taccakreNa ca tumbAgraghAtena kulizeneva vakSasi tADitastripRSTho mUcchito bhUmau papAta / tena cA'tikruddho balabhadro'calo yAvat svAM gadAmutpATya dadhAva, tAvallabdhasaMjJastripRSTho hayagrIvaprahitacakrameva samIpasthamAdAya taM prati mumoca / taccakraM ca kadalIkANDavad hayagrIvasya kaNThaM cakartta / praticakriNo hi svenaiva cakreNa hanyante / tadAnIM ca muditaiH khecaraiH puSpavRSTirjayajayArAvazca cakre / hayagrIvasya sainye ca sadainye ruditadhvaniH samuttasthau / svajanAzcA'gninA hayagrIvAGgasaMskAraM vyadhuH / hayagrIvazca vipadya saptamyAM narakAvanau trayastriMzatsAgaropamAyurnArako'bhavat /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva - prathamaH sargaH 15 atrAntare ca nabhasi devairUce "bho bho nRpatayaH ! mAnaM hayagrIvapakSapAtaM ca vihAya bhaktitastripRSThaM zaraNaM yAta, ayaM trikhaNDabharatakSetrAvarbhartA prathamo vAsudeva iha samudapadyata" / taddivyAM giraM zrutvA ca sarve mahIbhuja upetya zirasA tripRSThaM nemuH | ataH paraM vayaM tvadIyAH kiGkarAstvadAjJAnurupaM kariSyAma ityUcuzca / trapRSTho'pi tAnAzvAsyA'nuziSya ca saparicchadaH potanapuraM jagAma / punazca potanapurAt sAgrajastripRSThaH saptabhizcakrAdyai ratnairvRto nirgato mAgadhezaM varadAmezaM prabhAsezaM vaitADhya zreNidvayagatAn vidyAdharAMzca vazagAn cakAra / tathA jvalanajaTinaH zreNidvayAdhipatyaM pradAya dakSiNabharatArdhaM sAdhayitvA svapuronmukho digyAtrAyA nivRttazcakradharArdhasamRddhayA bAhubalena ca zobhitaH katibhiH prayANairmagadhAn prApa / tatra ca koTipuruSotpATyAM mahAzilAM dRSTvA vAmena bhujadaNDena tAmutpATyo - mUrdhvaM nabhastale chatrAyamANAmuddhRtya sthito janairvismitaiH suSThu tuSTuve / tatastAM yathAsthAnaM vimucya prasthitaH katibhirdinaiH potanapuraM jagAma / toraNa-maJcAdyalaGkRtaM ca tatpuraM gajArUDhaH praviveza / tataH prAjApatyAdibhirnRpairanyaizca tasyA'rdhacakritvAbhiSeko vidadhe / **** itazca chadmasthatayA dvau mAsau vihRtya sahasrAmravaNaM prAptasya zreyAMsasya bhagavato'zokatarormUle pratimAsthitasya dvitIyazukladhyAnAnte vinaSTeSu ghAtikarmasu mAghakRSNAmAvAsyAyAM zravaNasthe candre kRtaSaSThasyAmalaM kevalamutpannam / tadA ca devaiH kRte samavasaraNe bhagavato dezanayA prabuddhA bahavo janA dezataH kecit sarvatazca viratiM jagRhuH / gozubhAdyAH SaTsaptatirgaNadharAzca prabhostripadIM prApya dvAdazAGgImasUtrayan / tattIrthe ca samutpanne trinetra: zvetavarNo vRSavAhano dakSiNAbhyAM bAhubhyAM mAtuliGga-gadAdharo vAmAbhyAM ca nakulA - 'kSasUtradhara IzvarAkhyo yakSaH, siMhavAhanA gaurAGgI dakSiNAbhyAM bhujAbhyAM varada mudgaradharA 16 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH vAmAbhyAM ca kulizA - 'GkuzadharA mAnavI devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tAbhyAM sahitazca prabhuviharan kramAt potanapuraM prAptavAn / tatra ca devairvihite samavasaraNe SaSThyuttaranavadhanuH zatottuGgaM caityavRkSaM pradakSiNIkRtya yathAvidhi prabhU ratnasiMhAsanamadhyatiSThat / surAsurAdayazcA'pi yathAsthAnamupaviSTavantaH / tadA ca rAjapuruSaiH svAminaM samavasRtaM jJAtvA tebhyo'rdhatrayodazarUpyakoTIrdattvA balabhadreNa samaM samavasaraNaM prApya bhagavantaM natvA tripRSTho yathAsthAnaM niSasAda / tataH zakreNa bhaktyA stutaH zreyAMsaH prabhurdharmadezanAmArebhe"asminnasAre saMsAre jantavaH karmabhiH sarvatra bhramyante / tAni cA'STAvapi karmANi bheSajena rasA iva nirjarayaiva jIryanti / saMsArabIjabhUtAnAM karmaNAM jaraNalakSaNA sA nirjarA ca sakAmA niSkAmA ceti dvidhA / tatra yaminAM sakAmA'nyeSAM cA'kAmA / karmaNAM hi svata upAyatazca phalavat pAkaH / jIvo hyagninA suvarNamiva tapasA zuddhayati / tatrA'nazanonodaratA-vRttisaGkSepa - rasatyAga-tanukleza- lInatA bahistapaH / prAyazcitta-vaiyAvRttya-svAdhyAya-vinaya vyutsarga- zubhadhyAnAnyAbhyantaraM tapaH / yamI ca durjarANyapi karmANi bAhye cA'bhyantare ca tapovahnau dIpyamAne kSaNAjjarayati / saMvareNa samAvRtazca jIva Azravarodhena navaiH karmadravyairna badhyate / tapasA tApyamAnaM ca zarIriNAM pUrvasaJcitaM sarvaM karma tatkSaNAt kSayamAyAti / nirjarAkaraNe ca bAhyAdAbhyantaraM tapaH zreSTham / tatrA'pi dhyAnaM sarvazreSTham / dhyAnena hi bhUyAMsi prabalAnyapi pUrvakarmANi nirjarantyeva / pratikSaNaM prabhavantyAvapi saMvara- nirjare yadA prakRSyete, tadA dhruvaM mokSaM prasuvAte" / bharttuzcaivaM dezanayA bahavo janA: prAvrajan / balabhadra - vAsudevau ca samyaktvaM pratipedAte /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 caturthaM parva-prathamaH sargaH ... 17 tataH prathamapauruSyAM pUrNAyAM prabhau dezanAvirate dvitIyasyAM ca pUrNAyAM gaNadhare gozubhe dezanAvirate sati prabhuM praNamya sarve surAdayaH svaM svaM sthAnaM yayuH / prabhurapi tata: sthAnAd bhuvaM vijahAra / tadAnIM ca kevalAt prabhRti dvimAsonavarSalakSakaviMzati mahIM viharataH prabhoH parIvAre sAdhUnAM caturazItisahasrANi, sAdhvInAM sahasratrayasaMyutaM lakSamekaM, pUrvabhRtAM trayodaza zatAni, avadhimatAM manaHparyayiNAM ca pratyekaM SaTsahasrI, kevalinAM sArdhA SaTsahasrI, jAtavaikriyalabdhInAmekAdazasahasrI, vAdalabdhimatAM paJcasahasrI, zrAvakANAM lakSadvayaM navasaptatisahastrANi ca, zrAvikANAM ca catvAri lakSANyaSTacatvAriMzatsahasrANi cA'bhavan / atha mokSakAlaM jJAtvA prabhuH sammetAdrimupetya munisahasreNa samamanazanaM prapadya mAsAnte zailezIdhyAnamAsthitaH zrAvaNakRSNatRtIyAyAM ghaniSThAsthe candre siddhAnantacatuSkastairmunibhiH samaM paramaM padaM prApa / tadevaM prabhoH kaumAre varSalakSANAmekaviMzatiH, rAjye varSANAM dvicatvAriMzallakSANi, vrate varSalakSANAmekaviMzatiriti militvA caturazItivarSalakSANyAyuH / zrIzItalanAthanirvANAcca SaDviMzatisahasrAdhikavarSaSaTSaSTilakSaiH sAgaropamazatena conAyA: sAgaropamakoTervyatikrame zreyAMsasvAmino nirvANagamanotsavo jajJe / vAsavAdayazca bhagavato nirvANakalyANakaM yathAvidhi yathopacAraM ca vidhAya svaM svaM dhAma yayuH / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tripRSThasyA'ntike ke'pi gAyanA: samAyayuH / te ca susvaraM gAyanto vAsudevasya hRdayaM jahuH / tena ca tripRSThastAn gItaguNena sadA pArzvasthAn cakre / tato'nyadA rAtrau tripRSThe zayyAyAM niSeduSi tairgAyanaistArasvareNa gAtumArebhe / tadgItAkSiptahRdayazca vAsudeva ekaM zayyApAlam-"asmAsu nidrAyamANeSu gAyato'mUn gAyanAn tvaM visRje"rityAdizat / sa zayyApAlazca tatheti tadvacaH pratipede / vAsudevasya ca nidrAkSaNAllocane mudrayAmAsatuH / zayyApAlazca gItalobhAt tAn na visRjati sma / tataH pazcimarAtre prabuddho vAsudevo gAyanAn tathaiva gAyataH zrutvA 'ki tvayA'mI gAyanA na visRSTA?' iti zayyApAlaM papraccha / zayyApAlazca 'prabho ! amISAM gItena vyAkSiptahRdaya etAn na vyasrAkSaM, svAmizAsanaM vyasmArSam' ityuvAca / tena ca prakupitaH prAtaH sabhAmadhyAsya rAtrivRttAntaM smRtvA''rakSapuruSAn zayyApAlaM pradarzya samAdizat-"amuSya priyagItasya karNayostaptaM trapu tAmaM ca kSipyatAm / yataH karNakRto'yaM doSaH" / te'pi zayyApAlamekAnte nItvA tathA vyadhuH / zayyApAlazca tayA vedanayA paJcatvaM praap| vAsudevazca tena durvipAkaM vedanIyakarmA'badhnAt / tathA nityaM viSayAsakto, rAjyamugdhaH, svabAhubalagarveNa jagat tRNAya gaNayan, prANAtipAte niHzaGko, mahArambhaparigrahaH, krUreNA'dhyavasAyena zIrNasamyaktvabhUSaNazca narakAyurnibadhya caturazItivarSalakSANyAyUMSyatItya tripRSThaH saptamI narakabhUmi prApa / sa ca paJcadhanvazatonnatastatrA''vAse trayastriMzatsAgaropamAyuH karmaNAM phalamapazyat / tathA tripRSThasya kaumAre paJcaviMzativarSasahasrANi, mANDalikatve ca tAvanti, digvijaye ca varSasahasraM, rAjye caikonapaJcAzatsahasrayuk tryazItivarSalakSIti militvA caturazItivarSalakSANyAyuH / atha tripRSTho'pi dvAtriMzatAntaHpurastrIsahasraiH sukhaM vilasan kiyadapi svAyuratyavAhayat / tatra ca tasya svayamprabhAyAM jyeSThaH zrIvijayaH kaniSTho vijayazca dvau sutau jajJAte / ekadA ca
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva prathamaH sargaH 19 athA'calo balabhadro'pi bhrAtRmRtyuzokaparAbhUto vilapan vRddhaiH prabodhito dhairyamAlambya bhrAtustripRSThasyA'gnisaMskArAdikamaurdhvadehikaM karmasamApayat / kvA'pi bhrAtuH smaraNena ratimalabhamAnaH zreyAMsasvAmino giraM smaran saMsArAsAratAM dhyAyan viSayaparAGmukhaH svajanAnurodhAtkAnicidahAni sthitvA dharmaghoSAcAryamupetya taddezanAM zrutvA vizeSata bhavanirviNNastatpArzve dIkSAmupAdade / mUlottaraguNAn samyak pAlayan sarvatra samatAM bibhrANaH parISahAn sahamAnaH kaJcit kAlaM grAmAdiSu vijahAra / paJcAzItivarSalakSANi svAyUMSyativAhya nisargAmalacittavRttiH sarvANyapi karmANi kSapayitvA paramaM padaM prApa // 1 // iti caturthe parvaNi zrIzreyAMsajina tripRSThA'calA'zvagrIva caritavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // dvitIyaH sargaH zrIvAsupUjyacaritam jayAdevIkukSijAto vasupUjyasuto jinaH / bhavyAbjabodhasubradhno vAsupUjyaH prapadyatAm // 1 // atha puSkaradvIpArdhe prAgvideheSu maGgalAvatyAM vijaye ratnaraJcayAyAM puri jainazAsanapAlanaparAyaNa: zrI - kIrttyAdyAspadaM samudramekhalAM pRthivIM zAsacchrIpadmottaro nRpo babhava / sa ca satataM saMsArAnityatAM bhAvayan virakto vajranAbhasUreH pAdAnte dIkSAmupAdade / katipayaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArNya ciraM vrataM pAlayitvA vipadya prANate maharddhikaH suro'bhavat / itazca jambUdvIpe dakSiNabharatArthe caityAdizobhitAyAM campAyAM purIkSvAkuvaMzyaH sarvajJabhakto vasupUjyanAmA nRpa AsIt / tasya ca rAjJo rUpa-zIlaguNasamagrA pativratA jayAnAmnI patnI babhUva / tasyAH kukSau ca svotkRSTamAyuH pUrayitvA prANatAccyutvA padmottarajIvo jyeSTha zukla navamyAM zatabhiSaggate candre'vAtarat / jayAdevI ca tadAnIM tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / phAlgunakRSNacaturdazyAM ca pUrNe samaye sA raktavarNaM mahiSAGkaM sutamasUta / tadA SaTpaJcAzad dikkumArikA etya svAminaH sUtikarma cakruH / zakro'pi pAlakArUDhaH saparicchadastatraitya yathAvidhi prabhuM meruM nItvA tatra sarvairindraiH saha militvA yathAvidhi snAtraM vidhAya bhaktyA stutvA punastaM nItvA jayAdevIpArzve muktvA praNamya ca svaM dhAma
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-dvitIyaH sargaH jagAma / zubhe'hani ca vasupUjyo'pi samahotsavaM prabhorvAsupUjya iti nAma ckre| prabhuH svAGguSThasudhAM piban vardhamAno devakumAraiH saha krIDan zaizavamatItya yauvanaM prapannaH sarvalakSaNalakSita: saptatidhanuruttuGgo jAtaH / "nRpakanyA: pariNIya rAjyaM ca gRhItvA'smanmanorathAn pUraya, ahaM vratagrahaNecchurasmI"ti pitrA prArthitaH uvAca-"bhavatAmetatputrapremocitaM vaca ucitameva / paraM saMsArakAntAre bhrAmaM bhrAmaM khinno'smi / tacca chettumicchAmi, kanyodvAhairala"miti / tataH khinno vasupUjyaH punarjagau"mahAsvapnaireva 'bhavasAgarastIrNastvaye'ti jJAtam / tava dIkSAgrahaNAdimahotsavAzca bhAvina eva / kintu bhavAnapi vRSabhadhvajAdivad vivAhAdi kartumarhati" | ___tato vAsupUjya: prabhuH punaruvAca-na kasyA'pi kenA'pi karma sadRzaM, bhogaphalAni hi karmANi bhogenaiva jIryanti / mama ca bhogaphalaM karma nA'vaziSyate / bhaviSyatkAle'pi ca malli-nemi-pAstriyo jinA akRtodvAhAdikA eva muktaye pravrajiSyanti / zrIvIrazcaramAha~zceSadbhogyena karmaNA kRtodvAho'kRtarAjya: pravrajiSyati setsyati ca / ato vivAhArthaM nA'hamuparodhyaH" / evaM pitarau prabodhya janmato'STAdazasu varSalakSeSu gateSu dIkSodyato lokAntikAmaraiH prArthito vArSikadAnaM prAdatta / zaraiH kRtadIkSAbhiSekaH prabhuH pRthivInAmnI zibikAmAruhya vanottamaM prApya kRtacaturthaH paJcamuSTikezotpATanapUrvakaM phAlgunAmAvAsyAyAM zatabhiSaGnakSatre rAjJAM SaDbhiH zataiH saha prAvrAjIt / dvitIye'hni ca mahApure sunandanRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidhAya pura-grAmAdiSu vihArAya prAvarttiSTa / 22 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ____ itazca pRthvIpure puri pavanavego nAma nRpaH zravaNasiMhasUretamAdAya dustapaM tapastaptvA vipadyA'nuttaraM vimAnaM jagAma / tathA jambUdvIpe dakSiNabharatArdhe vindhyapure vindhyazaktirnAma mahAparAkramI nRpo babhUva / ekadA ca sabhAyAmupaviSTaM sacivAdibhiH parivRtaM taM vetriNA pravezita: kazciccaro namaskRtyA'gre samupavizya zanairvyajijJapat-"deva ! dakSiNabharatArdhe sAketaM nAma mahApuramasti / tatra ca parvatanAmno nRpasya sarvasAmudrikalakSaNalakSitA guNamaJjarInAmnI vezyA'sti / sA ca tavaiva yujyate / yuvayoH svarNamaNyorivocito yogo'stu / acandrayA rajanyeva tAM vinA tava rAjyenA'lam" / tacchrutvA ca nRpo mantriNamupaparvatakaM guNamaJjarI yAcituM preSayAmAsa / sa ca mantrI raMhasA sAketapuraM prApya parvataM nRpamuvAca-"vindhyazaktaye guNamaJjarI dehi / yata: sa tava bandhubhUto yAcate" / tena ca kupitaH parvato'bravIt-"guNamaJjarI kasmA api na dAtumutsahe / sA hi mama prANebhyo'pi priyA / kiM bahunA, dAsImapi tasmai na dAsyAmi / tena sa mitramamitraM vA'stu / uttiSTha, gaccha, yathAtathaM tasmai vada / dUtA hi yathAvasthitavAdino bhavanti" / tataH sa mantrI samAgatya vindhyazaktaye sarvaM parvatavRttAntaM kathayAmAsa / tacchrutvA cA'tikruddho vindhyazaktizcirabhavAM maitrI chittvA parvataM prati cacAla / parvato'pi ca tajjJAtvA'bhimukhaM sasainya AjagAma / tato dvayorapyagrasainyAnAM dAruNe yuddhe pravRtte rathArUDhaH parvato dhanurAsphAlayan samarAyotthito yugapadeva bANavarSeNa parasainyaM tirodadhe / tatazca svasainye bhagne kAlarAtririva parAn saMhartumutthitaH parvatasainyairasahyo vindhyazaktiH parvatamapi nirastraM nirvIryaM ca cakre / tatazca tenA'bhibhUtaH parvataH pazcAdanavalokayan palAyiSTa / vindhyazaktizca tasya sarvasvaM guNamaJjarI ca gRhItvA nivRtto vindhyapuraM yayau / raNabhagnaH parvatazca tadAdi kaSTaM sthitaH saMbhavAcArya 1. anyatra vAsupUjya-pAzvauM pariNItau iti vaNitam /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-dvitIyaH sargaH ... . 23 pAdAnte parivrajyAM gRhItvA dustapaM tapaH kurva "nnapare bhave vindhyazaktervadhAyA'haM bhUyAsa"miti nidAnamakarot / ante cA'nazanena mRtvA prANate suro'bhavat / vindhyazaktizcA'pi ciraM bhavaM bhrAntvaikatra janmani jinaliGgamupAdAya mRtvA kalpAmaro bhUtvA cyutvA ca vijayapure zrIdharabhUpateH zrImatyAM patnyAM tArako nAma saptatidhanuruttuGgaH zyAmavarNo dvisaptatyabdalakSAyuradhabharatasvAmI prativiSNurabhavat / ___itazca surASTreSu dvArakAyAM puryAM brahmanRpasya subhadrome dve priye abhUtAm / pavanavegajIvazcA'nuttaratazcyutvA subhadrAyAH kukSAvavAtarat / tadAnIM ca sukhasuptA sA balabhadrajanmasUcakAn mahAsvapnAMzcaturo dRSTavatI / pUrNe samaye cotpannasya zvetavarNasya putrasya brahmanRpo vijaya ityAkhyAmakArSIt / sa ca dhAtrIbhiAlyamAnaH svavapuHzriyA saha vardhamAnaH sarveSAM modaprado'bhavat / prANatAcca cyutvA parvatajIva umAdevyAH kukSAvavAtarat / tadAnIM ca sA viSNujanmasUcakAn sapta svapnAn mukhe pravizato dRSTavatI / pUrNe samaye ca sA zyAmavarNa sutamasUta / brahmanRpazcA''nanditaH samahotsavaM tasya dvipRSTha iti nAmA'karot / tatazca yathAsamayaM tau balabhadra-vAsudevau kalAgurorgRhItakalau tAla-garuDadhvajau nIla-pItAmbaradharau bAlAvapi tArakasyA''jJAM na menAte / atha carasakAzAta siddhavidyAbhyAM zAstranipaNAbhyAM tAbhyAM svAjJAvamAnanAM zrutvA kopataralastArako'bhiyAnAya senAnyamAdizat / tena ca sa "sa brahmanRpastava mitraM, vinA nimittaM taM prati yAtrA nocitA / atastasya kazcidaparAdha udbhAvyatAM, dUtaM preSya tasya prANebhyo'pi priyANi vastUni yAcyantAm / na cet pradAsyati; tahi so'nenA'parAdhena vadhyaH / yadi dAsyati, tadA chalAntaramanveSaNIya"mityevaM niveditastanmantramabhinandya sa tArako brahmaNe dUtaM preSayAmAsa / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH so'pi dUtaH zIghraM gatvA sadasi sthitaM vijaya-dvipRSThAbhyAmanvitaM brahmanRpamupetyA'vadat-"bharatArdhAdhIzvarastArakastvAmAdizati-yat kiJciduttamaM gajaratnAdikaM, tad mama kRte preSyam / dakSiNe bharatArdhe yat kiJciduttamaM tat tadIzvarasya mamaiva, nA'parasya" / tatazca kupitena dvipRSThena "na sa mama svAmI, sa eva tAni mahyaM prayacchatu / ito'dhunaiva gaccha / tvatsvAminaH zirasA samaM tAni gajaratnAdIni grahItumasmAMstatra samAgatAneva viddhi" ityevaM nirbhatsito dUtaH kupitastvaritaM gatvA tArakAya nyavedayat / tArakazca zrutayA tayA vAsudevagirA kruddhaH sainyaiH sahA'bhigacchannardhamArgamalaGghiSTa / tasyA'grata eva dvipaSTho'pi brahmavijayAbhyAM saha sasainyo raNAyotsukaH samAyayau / tayozca mahAsaMhArakAraNe yuddhe sampravRtte dvipRSTho rathArUDhaH pAJcajanyaM zaGkhamavAdayat / taddhvanezca trastAn sainikAn dRSTvA yathA kathaJcit tAn nivartya rathamAruhya tArako dvipaSThamabhyAjagAma / vijayena hala-masaladhAriNA'nvIyamAno dvipRSThazcA'pi tArakamuktAni bANa-gadAdInyastrANi pratyasvaizciccheda / ___tatazca tArako'tyantaM kruddhazcakraM nabhasi bhramayitvA dvipRSThAya mumoca / cakratumbAgraghAtena ca vakSasi tADitaH kSaNaM mUcchito rathe patito vijayena vIjitaH kSaNAllabdhasaMjJa: samIpasthaM taccakraM nItvA bhramayitvA ca dvipaSThaH prativiSNave tArakAya mumoca / taccakraM ca tArakaziracchittvA vAsudevakare punaH samApatat / tatazca dvipRSTho yAtrArambheNa tenaivA'zeSaM dakSiNabharatArdhaM sAdhayitvA mAgadha-varadAmaprabhAsAdhIzvarAnapi vazagAn kRtvA digyAtrAyA nivRttaH / tatra sa mAgadheSu koTinarotpATyAM mahAzilAM vAmena bAhunotpATya tAM punaryathAsthAnaM nidhAya katipayaidinaibharakAM prapede / tatra ca brahmanRpeNa vijayenA'khilairnRpaizca siMhAsanAsInasya tasyA'rdhacakritvAbhiSekazcakre / 3ziSa.bhA-3
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva-dvitIyaH sargaH 25 itazca mAsaM chadmastho vihRtya vAsupUjyaH prabhurdIkSodyAnamAgamat / pATalAyA adho dvitIyazukladhyAnAnte ghAtikarmasu truTiteSu mAghazukladvitIyAyAM zatabhiSaggate candre'malaM kevalamAptaH prabhuH divye samavasaraNe dezanAM vyadhAt / prabhoH sUkSmAdInAM gaNabhRtAM SaTSaSTirabhavat / tathA tattIrthe samutpanne haMsavAhanaH zvetavarNo dakSiNAbhyAM bAhubhyAM mAtuliGga-bANadharo vAmAbhyAM ca nakula-dhanurdharaH kumArAkhyo yakSaH, zyAmavarNA'zvavAhanA dakSiNAbhyAM bhujAbhyAM varada-zaktidharA vAmAbhyAM ca puSpa-gadAdharA candrA nAmnI devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / anyedhuzca saparivAro viharan prabhurakAyA udyAne catvAriMzadadhikASTazatadhanuruccAzokapAdapazobhite devaiH kRte samavasaraNe prAGmukho yathAvidhi ratnasiMhAsanamupAvizat / devAdayazcA'pi ythaasthaanmupvivishuH| dvipRSThacA'pi sArdhadvAdazarUpyakoTIrvRttAntanivedakAya dattvA vijayenA'nvitaH samavasaraNaM prApya yathAvidhi yathAsthAnamAsAJcakre / bhaktyA stutvA ca tUSNIM sthite zakre bhagavAn dezanAmArebhe / ___ "amuSmin saMsArasAgare kathaJcid mAnuSyaM prApya narairdharmaparairbhavitavyam / sa ca dharmo jinottamairAkhyAto dazadhA saMyamAdiH / yaM samAlambamAnastatra na maJjet / dharmaprabhAvata eva hi kalpadrumAdyA abhIpsitaM dadati / apAre duHkhasAgare'tivatsala ekabandhuH sadA savidhavartI dharmo dehinaM pAti / dharmasya prabhAvAdevA'mbhodhirmahIM nA''plAvayati, ambudazca varSati / kiM bahunA ? sUryAcandramasAvapi dharmasya zAsanAdeva vizvopakArAyodayete / asau hyabandhUnAM bandhuramitrANAM mitramanAthAnAM nAthazca / sa hi dehino narakAdipAtAt pAti / nirupama sarvajJavaibhavamapi yacchati / taM dazavidhaM dharmaM ca mithyAdRzo na jAnanti / kvA'pi kasyA'pi tathoktirapi vAgvilAsamAtram / kriyAyAM vacane ca sAmyaM jinamataspRzAmeva / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gomedhAdiyajJakAriNAM prANighAtinAM yAjJikAnAM kuto dharmaH ? asadbhUtamazraddheyaM parasparavirodhi ca vastu pralapatAM purANavidhAyinAM, paradravyaM jighRkSatAM, mRdAdibhiH zaucaM kurvatAM smArttAnAm, RtukAlApagame bhraNahatyAvidhAyinAM, brahmacaryApalApinAmaditsato'pi yajamAnAta sarvasvaM jighRkSatAmArthe prANAn tyajatAM brAhmaNAnAM, svalpe'pyaparAdhe kSaNAcchApaM prayacchatAM laukikAnAmRSINAM ca kutaH kSamA-mArdavAdidharmaleza: ? arakta-dviSTa-mUDhAnAM kevalajJAnazAlinAmarhatAmeva vacanaM dharmaH / rAgadveSaduSTAnAM hi na satyavAditA, kintu vItarAgANAmarhatAmeva tat / ____ iSTApUrtaM karma kurvatAM, pazughAtAt svargasaukhyamanveSayatAM, brAhmaNabhojanaiH pitRtRpti cikIrSatAM, paJcasvApatsu punarudvAhakAriNAM, kSetrajAdyapatyavAdinAM sadoSANAmapi strINAM rajasA zuddhivAdinAM, zreyobuddhyA chAgamAMsopajIvinAM, kratvAdiSu surApAnavidhAyinAM, gavAM sparzataH zucimAninAM, jalAdisnAnamAtreNa pApazuddhivAdinAM, vaTAdivRkSa pUjAvidhAyinAM, vahnau havanena devaprINanavAdinAM, jaTAdidhAriNAm, arka-dhattUrAdibhirdevapUjAvidhAyinAM, gIta-nRtyAdikurvatAm, asabhyabhASApUrvakaM devAdIn ghnatAM, vratabhaGgaM vidhAya dAsatvAdikamicchatAm, anantakAyakandAdyAzinAM, parigrahavatAM, bhakSyAbhakSyAdiSu samAtmanAM, kaulAcAryAntevAsinAmanyeSAmapi ca kva dharma: ? jainendrasyA'pi dharmasya yadatrA'mutra vA phalaM, tadAnuSaGgikameva, mukhyaM phalaM tu mokSa eva" / evaM tAM dezanAM zrutvA bhUyAMso janAH prAvrajan / dvipRSThaH samyaktvaM vijayazca zrAvakatvaM prApa / prathamapauruSyAM vyatItAyAM prabhau dezanAvirate dvitIyasyAM ca pauruSyAM pUrNAyAM sUkSmAkhye gaNadhare dezanAvirate prabhustato'nyatra vijahAra / zakrAdayazca nijanijaM sthAnaM jagmuH / tadAnIM ca prabhoH parivAre zramaNAnAM dvAsaptatisahasrANi, sAdhvInAM lakSamekaM, pUviNAM dve zate sahasraM ca, avadhimatAM sacatuHzatA paJcasahasrI, manaHparyayiNAmekaSaSTiH zatAni, kevalinAM SaSTiH zatAni,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva-dvitIyaH sargaH 27 jAtavaikriyalabdhInAM daza sahasrANi, vAdalabdhimatAM saptacatvAriMzacchatAni, zrAvakANAmubhe lakSe paJcadaza sahasrANi ca, zrAvikANAM saSaTtriMzatsahasrikA caturlakSI ca mAsonaM varSalakSANAM catuHpaJcAzatamA kevalAd viharato'bhavan / atha mokSamAsannaM jJAtvA prabhuzcampAmAgatya SaDbhirmunizataiH samamanazanaM prapadya mAsAnte aSADhazuklacaturdazyAmuttarabhadrapadAsthe candre saziSyaH zivamagAt / tadevaM prabhoH kaumAre'STAdazAbdalakSANi, vrate catuSpaJcAzadabdalakSANIti militvA dvAsaptatyabdalakSamAyuH / zreyAMsaprabhunirvANAcca sAgareSu catuSpaJcAzatyatIteSu vAsupUjyaprabhonirvRtirabhUt / dvipRSTho vAsudevo'pi ca mahArambhaparigraho yathecchaM bhogAn bhuJjAno vipadya SaSThI narakAvaniM jagAma / dvipRSThasya kaumAre pAdonavarjitamabdalakSaM, mANDalikatve'pi tAvadeva, digvijaye'bdazataM, rAjye saptatyabdalakSI navazatAdhikavatsaraikonapaJcAzatsahasrI cA''yuH / vijayo balabhadro'pi ca pAdonakoTivarSAyuH svabhrAtRsnehamohitaH kathaJcidekAkI sthito bhavavirakto vijayasUripAdAnte gRhItadIkSa: kAle vipadya zivaM jagAma // 2 // iti caturthe parvaNi zrIvAsupUjya-dvipRSTha-vijaya-tArakavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // tRtIyaH sargaH zrIvimalanAthacaritam kRtavarmasutaH zrImAn zyAmAyAH kukSijo jinaH / vimalo vimalajJAna-mahimA zreyase'stu vaH // 1 // atha dhAtakIkhaNDe prAgvideheSu bharatAkhye vijaye mahapuyA~ nagaryAM padmaseno nAma nRpo babhUva / sa ca jainazAsanaparAyaNo bhavaniviNNaH sarvaguptasUrimupetya dIkSAM gRhItvA samyag vrataM paripAlayan katipayaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopAya' ciraM tIvra tapastaptvA vipadya sahasrAre maharddhiko'maro'bhavat / itaca jambUdvIpe bharatakSetre caityAdimaNDite kAmpIlyapure kRtavarmA nAma bhUpatirAsIt / tasya ca sarvazrImatyAH pativratAyAH zyAmAnAmnyAH patnyAH kukSau svotkRSTamAyuH pUrayitvA sahastrArata: padmasenajIvazcyutvA vaizAkhazukladvAdazyAmuttarabhAdrapadAsthe candre'vAtarat / tadAnIM ca zyAmAdevI tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / pUrNe kAle ca mAghazuklatRtIyAyAmuttarabhAdrapadAsthe candre zUkaracihna svarNavarNaM sutaM sukhaM suSuve / tatazca SaTpaJcAzad dikkumAryaH samupetya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakraya svAminaM yathAvidhi melaM nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha yathopacAraM snAtrAdi vidhAya stutvA yathAgataM gatvA zyAmAdevIpArve muktvA svaM dhAma jagAma / prAtazca kRtavarmA'pi samahotsavaM 'garbhasthe tasmin jananI vimalA jAte'ti tasya prabhovimala ityAkhyAmakarot /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 caturtha parva-tRtIyaH sargaH surastrIbhirdhAtrIbhiAlyamAnazca prabhuH krameNa zaizavamatikramya yauvanaM prapanna: SaSTidhanuruttuGgaH pitroruparodhAd nRpakanyA: pariNIya kaumAre paJcadazAbdalakSImatItya pitrAjJayA medinImazAt / triMzati varSalakSeSu gateSu dIkSotsuko lokAntikAmaraistIrthapravarttanAya prArthito vArSikadAnaM pradAya vAsavaiH kRtadIkSAbhiSeko devadattAkhyAM zibikAmAruroha sa prabhuH / surAdibhiH parivRtaH sahasrAmravaNamupetya kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM mAghazuklacaturthyAM janmanakSatre paJcamuSTikezotpATanapUrvakaM yathAvidhi prAvrAjIt / dvitIye'hni ca dhAnyakaTapure jayAkhyanRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidhAya chadmastho grAma-purAdiSu vihArAya prAvartata / *** itazca jambUdvIpe'paravideheSvAnandakA~ puryAM nandisumitranRpo janmato'pi bhavodvigno rAjyaM tyaktvA suvratAcAryapArzve pravrajyAmupAdAya duzcaraM tapazcaritvA'nazanaM ca kRtvA vipadyA'nuttare suro'bhavat / tathA'traiva jambUdvIpe bharatakSetre zrAvastyAM nagaryAM dhanamitranRpasyA'tithirbhUtvA bali ma mahIpatiravAtsIt / ekadA ca tau dyUtaM ramamANau svasvarAjyaM paNIcakratuH / tatra ca hAritarAjyo dhanamitranRpo roraputra ivA' zrIko'vamAnanAM prApta itastato'Tan sudarzanamunerdezanAM zrutavAn / sa pratibuddhastatpArzve pravrajyAM gRhItvA ciraM pAlayan "bhavAntare'haM balibhUpatervadhAya bhUyAsa"miti nidAnaM kRtvA'nazanena mRtvA'cyute kalpe prakRSTAyuH suro'bhavat / balizcA'pi yatiliGgamupAdAya kAle vipadya mahaddhiko'maro'bhavat / tatazcyutvA ca balijIvo bharatakSetre nandanapure samarakesarinRpasya sundA~ patnyAM zyAmavarNaH SaSTidhanvonnataH SaSTivatsaralakSAyuradbhutavikramaH suto'bhavat / sa cA''vaitADhyaM bharatArdhazAstAardhacakrabhRnmerakAkhyaH prativiSNurbabhUva / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca bharatakSetre dvArakAyAM puri rudro nAma mahIpatirAsIt / tasya ca zrI-pRthivyAviva suprabhA pRthivIti ca dve patnyAvabhUtAm / tatra nandisumitrasya jIvo'nuttaravimAnatazcyutvA suprabhAdevyAH kukSau samavAtarat / sA ca devI sukhasuptA rAtrizeSe balabhadrajanmasUcakAMzcaturo mahAsvapnAn dadarza / pUNe samaye ca sA suprabhAdevI candravarNaM sutaM suSuve / rudranRpazca tasya bhadra iti nAmA'karot / dhanamitrasya ca jIvo'cyutakalpatazcyutvA pRthivIdevyAH kukSAvavAtarat / tadAnIM ca sA vAsudevajanmasUcakAn sapta mahAsvapnAn dRSTavatI / pUNe samaye ca zyAmavarNaM sutamasUta / rudrabhUpazca tasya samahotsavaM svayambhUriti nAmA'karot / tau ca balabhadra-vAsudevau dhAtrIbhiH pAlyamAnau kramazo vardhamAnau sarveSu zAstreSu zastreSu ca kRtAbhyAsAvekadA purIparisare krIDantau hastyazvAdisamagraM sArakSaM zibiramapazyatAm / / balabhadreNa 'kenedaM preSyate'ti pRSTaH sacivo jagAda-"nRpeNa zazisaumyenA'rdhacakriNe merakAya daNDe prAbhRtamidaM preSitam" / tacchrutvA kruddhaH svayambhUrvAsudevaH 'sarvamapyetadAcchidya gRhyatAm, asmAsu satsvapi ko'yaM merako ya: pArthivAn daNDayati ? draSTavyaM tasya pauruSa'miti bhaTAnAdizat / taizca vAsudevabhaTairhanyamAnAH zazisaumyabhaTAH prANAnAdAya kAkavat praNezuH / viSNunA ca taddhastyazvAdi sarvamAdade / zazisaumyasya bhaTAzca pUtkurvanto merakAya sarvaM vRttAntaM zazaMsuH / tadAkarNya parikruddho merako'dhisabhaM jagAda-"rudraputreNA'nAtmajJena svamRtyave sarvamidaM kRtam / taM prAbhRtApahAriNaM dasyumivaiSa haniSyAmi" | tacchRtvaika: sacivo'vocat-"rudraputrAbhyAM bAlyabhAvAdidaM kRtam / rudreNa ciraM sevito'si, tato mA kupaH, prasIda, mAmAdiza, tadabhayaM ca prayaccha / ahaM tataH savizeSa prAbhRtamAneSyAmi" / merakeNa comityuktaH sa drutaM dvArakAmupetya bhadra-svayambhUsahitaM rudranRpamabhASata"-nRpate ! tava putrAbhyAmajJAnAt kimetat kRtam ?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svayambhUdigyAtrAyA nivRtto mAgadheSu koTinarotpATyAM zilAM vAmena bAhunotpATya tathaiva tAM nyasya ca katipayaidinaibharakAM prAptavAn / tatra ca tasya rudreNa bhadreNA'paraizca pArthivairardhacakritvAbhiSekaH samahotsavaM ckre| caturtha parva-tRtIyaH sargaH evamapi sarvamarmyatAM, yathA te doSo na bhaviSyati" / tacchrutvA viSNuH svayambhUrUce-"svAmibhaktyA bhavAnidaM vakti, tat sAdhu / dhIrIbhUya nirIkSadhvam / tasyedaM kiyadAcchinnam ? sarvAmeva mahImAcchetsyAmaH / ekaM tameva merakaM hatvA'haM svayamardhabhArataM bhokSye / anyaiH kuTTitaiH kim?" svayambhuvastaduktyA vismito bhItazca sa sacivo drutaM gatvA merakAya yathAtathaM sarvaM samAcakhyau / tato'tikruddho merakaH sainyabhAraiH pRthivIM kampayan pratasthe / svayambhUrapi ca rudreNa bhadreNa ca samanvitaH kandarAta kesarIva dvArakApuryAH pratasthe / rAhusaurI iva caikatra tau rudra-merako samIyatuH / tataH sainyayordAruNe yuddhe pravRtte svayambhUvAditapAJcajanyadhvaninA merakasainikAH siMhabUtkAreNa vAraNA iva suH / tato merakaH sainyAn saMsthApya svayaM svayambhuvamabhi rathamAruhya DuDhauke / 'kiM mudhA sainyasaMhAreNe'ti vadantau ca tau mitho dhanurAsphAlya bANavRSTyA bANavRSTi nirAkurvANau bhayaGkarau dadRzAte / merakazca bANairajayyaM svayambhuvaM matvA gadAdiSvastreSu svayambhuvA pratyastrairbhasmIkRteSu raNapAraM jigamiSuzcakraM sasmAra / cakraM ca tasya pANAvapatat / tato merako jagAda-"eSa te zIrSa chetsyAmi, adhunA'pi gaccha gaccha" / tataH svayambhuvA "muktvA'pi cakraM tvayA naSTavyamityadyA'pi nazyatAm, athavA cakraM muJca, tabalamapi dRzyatAmityukto merakazcakraM vyomni bhramayitvA mumoca / tatastaccakratumbAgreNorasi tADita: svayambhUrmUcchitaH syandanotsaGge papAta / kSaNAcca labdhasaMjJastiSTha tiSThetyaraM vadannutthAya tadeva pArzvasthaM cakramAdAya bhramayitvA ca mumoca, merakasya zIrSaM ca lIlayA cakartta / tadaiva ca svayambhuva upariSTAd diva: puSpavRSTiH pRthivIpRSThe merakasya kabandhazcA'patat / tadaiva ca merakAyattai paiH svayambhUH zizriye / tato dakSiNapANisthaM cakraM dadhad bharatArdhaM dakSiNaM sAdhayitvA itazca varSadvitayaM chadmastho vihRtya vimalaprabhurdIkSopavanaM sahasrAmravaNamupetavAn / tatra ca jambUtale prabhorapUrvakaraNakramAt kSapaka zreNyArUDhasya ghAtikarmANi tutruTuH / pauSasya sitaSaSThyAmuttarabhAdrapadAnakSatre ca prabhoH SaSThena tapasA kevalajJAnamudabhUt / tata: prabhudivye samavasaraNe dezanAM vidadhe / prabhozca mandarAdaya: saptapaJcAzad gaNadharA abhUvan / tattIrthe ca samutpanne zvetavarNo mayUravAhano dakSiNairbAhubhiH phalacakreSu-khaDga-pAzA-'kSasUtradharo vAmaizca nakula-cakra-kodaNDaphalakAMzukA-'bhayadharaH SaNmukhAkhyo yakSaH, haritAlavarNA padmArUDhA dakSiNAbhyAM bAhubhyAM bANa-pAzadharA vAmAbhyAM ca kodaNDa-nAgadharA viditAkhyA devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tAbhyAM sahitazca prabhustata: sthAnAd mahIM vijahAra / atha vihAreNa prabhuH pRthvI punAno dvAravatyAH parisaraM prApta: zakrAdyaivihite samavasaraNe caityapradakSiNAdipUrvakaM ratnasiMhAsanamadhyatiSThat / devAdayazcA'pi yathAdvAraM pravizya yathAsthAnamupavivizuH / tadaiva ca dvArakAmAgatya rAjapuruSaiH 'svAmI samavasRta' iti nivedita: svayambhUrapi nivedakebhyo rUpyasya sArdhadvAdazakoTI: pAritoSikaM pradAya bhadreNa saha samavasaraNametya prabhuM pradakSiNIkRtya natvA cA'nuzakraM sabhadraH samupAvizat / ___tataH zakraH stuta: prabhurdharmadezanAmArebhe-"akAmanirjarArUpAtpuNyAt prANinaH kathaJcana sthAvaratvAt trasatvaM tiryaktvaM vA prajAyate / tatra karmalAghavAt kathaJcana manuSyatvamAryadezaH sarvendriyapATavamAyuzca prApyate / puNyataH zraddhA-kathaka-zravaNeSu prApteSvapi tattvanizcayarUpaM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 caturtha parva-tRtIyaH sargaH bodhirat sudurlabham / rAjyAdikaM vA tathA na durlabhaM, yathA bodhiH / sarvajIvaiH sarve bhAvA anantaza: prAptapUrvAH / bodhistu na kadA'pi prAptA / kathamanyathA teSAM bhavabhramaNam / ___ ihA'nanteSu pudgalaparAvarteSu gateSUpArdhe pudgalAvarte zeSe sarveSAM prANinAM sarveSAM karmaNAM zeSe'ntaHkoTIkoTyavasthitau granthibhedAt kazcidevottamAM bodhi labhate / kecicca yathApravRttikaraNAd granthisImani prAptA api tatazcyavanti, bhavaM ca punarbhamanti / kuzAstrazravaNaM, mithyAdRgbhiH saGgaH, kuvAsanA, pramAdazIlatA ca bodhiparipanthinaH syuH / yadyapi cAritraprAptirapi durlabhA kathitA / tathA'pi sA bodhiprAptau satyAM saphalA, anyathA tu niSphalaiva / abhavyA api cAritraM prApya graiveyakAvadhyutpadyante, na tu vinA bodhi nirvRti prApnuvanti / bodhiratne hyaprApte cakravartyapi raGkatulyaH / samprAptabodhiratnastu raGko'pi tato'dhika: syAt / bodhi samprAptA jIvA nirmamatvA bhave na rajyanti / kintvekaM muktimArgameva vrajanti" / IdRzIM ca bodhidAM prabhodharmadezanAM zrutvA prabuddhA bahavo janAH prAvrajan / svayambhUH samyaktvaM bhadrazca zrAvakatvaM bheje / tataH prathamapauruSyAM pUrNAyAM prabhau dezanAvirate dvitIyasyAM ca pauruSyAM pUrNAyAM mandare gaNadhare dezanAvirate zakrAdayaH prabhuM natvA svaM svaM sthAnaM yayuH / vimalasvAmI ca lokAnugrahakAmyayA tata: sthAnAt saparivAraH pura-grAmAdiSu vijahAra / tadAnIM ca prabhoH parIvAre zramaNAnAmaSTaSaSTiH sahasrANi. AryikANAmaSTabhiH zatairanvitaM lakSamekaM, pUrviNAmekAdaza zatAni, avadhibhRtAmaSTacatvAriMzacchatAni, manaHparyayiNAM paJcapaJcAzacchatAni, kevalinAmapi tAvantyeva, jAtavaikriyalabdhInAM navatiH zatAni, vAdalabdhimatAM trisahastrI dvizatI ca, zrAvakANAM sahasrASTakasaMyute dve lakSe, zrAvikANAM catustrizatsahasrayuk caturlakSI cA'bhavan / tathA prabhuH saparivAro dvivarSonAM paJcadazAbdalakSI yAvat kevalAt paraM vijahAra / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato nirvANamAsannaM jJAtvA sammetAdriM prApya prabhuH SaDbhiH sAdhusahastraiH sahA'nazanaM prapadya mAsAnte ASADhakRSNasaptamyAM pauSNage candre tairmunibhiH samaM paramaM padaM jagAma / zakrAdibhizca tatropetya vimalasvAmino munInAM ca nirvANamahimA vidadhe / tadevaM prabhoH kaumAre paJcadazAbdalakSAH, rAjye triMzadabdalakSAH, vrate paJcadazAbdalakSA iti militvA SaSTyabdalakSamAyurabhUt / zrIvAsupUjyanirvANAcca sAgarANAM triMzati vyatItAyAM vimalasvAminirvRtirabhUt / svayambhUrapi caizvaryamadena pariluptavivekaH krUrakarmA SaSTi vatsaralakSANi nijamAyuH pUrayitvA SaSThI narakAvani jagAma / tasya ca kaumAre dvAdazAbdasahasrI, maNDalikatve'pi tAvadeva, digjaye navatyabdI, rAjye tvekonaSaSTyabdalakSANi paJcasaptatisahasrANi dazAdhikanavazatAni cA'bhUvan / bhadro'pi ca sodaramaraNena virakto municandramuneH samIpe gRhItavrato nijAyUMSi SaSTiM paJca ca varSalakSANi vyatItya vipadya paramaM padaM prapede iti caturthe parvaNi zrIvimalanAtha-svayambhU-bhadramerakacaritavarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yayau / pitrA ca prabhoH "asmin garbhasthe'nantaM parabalaM jita"miti tasyA'nantajiditi nAma cakre / prabhuzca nijAguSThasudhAM piban vardhamAnaH zaizavaM vyatItya paJcAzad dhanuruttuGgo yauvanaM prapadya pitrAjJayA dAraparigrahaM kRtvA janmata: sArdhasaptalakSeSu varSeSu gateSu pitranurodhena rAjyabhAramupAdade / tathA paJcadazavarSalakSAn yAvad vasundharAM pAlayitvA dIkSotsuko lokAntikAmaraiH prArthitaH zakrAjJaptakuberapreritajRmbhakasuraiH pUryamANavitto vArSikadAnaM pradadau prabhuH / surAdibhiH kRtadIkSAbhiSekaH sAgaradattAkhyAM zibikAmAruhya surAsurAdibhiranvIyamAnaH sahasrAmravaNaM prApya kRtaSaSTho vaizAkhakRSNacaturdazyAM revatIsthe candre nRpasahasreNa samaM prAvrAjIt / indrAdayazca svAminaM natvA svaM svaM sthAnaM yayuH / prabhuzca dvitIyadivase vardhamAnapure vijayanRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidhAya chadmasthaH parISahAn sahamAno vijahAra / caturthaH sargaH zrIanantajinacaritam tattvArthabodhane dakSaH suyazaHsiMhasenabhUH / siddhAnantacatuSko yo jino'nantaH zriye'stu saH // 1 // atha dhAtakIkhaNDe prAgvideheSvairAvatAkhye vijaye'riSTanAmnyAM nagayA~ dviSantapaH samastapRthivIzAsako mokSazrIsAdhanotsuko viSayaviraktaH padmaratho nAma nRpo nItyA prajAH pAlayati sma / saH kaJcitkAlamativAhya cittarakSagurordIkSAmupAdAyA'rhadbhaktyAdibhiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopAye mRtvA prANatakalpasya puSpottare suro'bhavat / itazca jambUdvIpe dakSiNabharatArdhe'yodhyAyAM puri siMhaparAkramaH siMhaseno nAma nRpa AsIt / tasya ca dharmA-'rtha-kAmAnavirodhena sevayato dharmavAsabhUmiH zIlasampannA sarvAGgaramyA suyazA nAmnI bhAryA babhUva / tasyAzca kukSau prakRSTamAyuH pUrayitvA prANatAccyutvA padmottarajIvaH zrAvaNakRSNasaptamyAM revatIsthe candre'vAtarat / tadAnIM ca sA tIrthakRjjanmasUcakAn gajAdIMzcaturdaza mahAsvapnAn sukhasuptA nizAzeSe dRSTavatI / pUNe samaye ca vaizAkhakRSNatrayodazyAM revatIsthe candre suvarNavarNaM zyenalAJchanaM sutaM sukhaM suSuve / ___ tataH SaTpaJcAzad dikkumAryaH sametya tasyA'rhato yathAvidhi sUtikarma cakrire / zakrazcopetya prabhuM merau nItvA sarvairindrAdibhiH saha tatra yathAvidhi snAtraM vidhAya stutvA punaH prabhuM nItvA suyazodevyA: pArve muktvA nandIzvare zAzvatArhatpratimASTAhnikotsavavidhAnapUrvakaM svasthAnaM itazca jambUdvIpe prAgvideheSu nandapuryAM mahAbalo nRpaH saMsAravAsavairAgyaM manasi dhArayan vRSabharSipAdamUle gatvA paJcamuSTikezotpATanapUrvakaM cAritraM pratipadya ciraM pAlayitvA vipadya sahasrAre'maro'bhavat / tathA jambUdvIpe bharatakSetre kauzAmbInagaryAM samudradattanAmA nRpa AsIt / tasya ca rUpaguNasampannA nandAnAmnI bhAryA''sIt / ekadA ca tasya gahe tanmitraM malayabhUnAthazcaNDazAsanaH samAyayau / samudradattazca mahatyA prItyA sAdaraM sodaramiva taM saparicchadaM nijasadmanyabhojayat / sa ca caNDazAsanastatra mRgAkSI nayanAnandakAriNI nandAM dRSTvA kaamaato jAtaH / samudradattagRhe kRtavAsazca rogAta iva smarajvarapIDito nizAsvapi nidrAM na lebhe / mandamati: so'nudinaM nandAprAptyupAyAMzcintayan mitravyAjena kaJcitkAlaM ninAya /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-caturthaH sargaH 37 athA'nyadA sa vizvaste samudradatte zakunI ratnAvalimiva nandAmapahatya nijanagaraM jagAma / samudradattazca rakSaseva balinA chalinA ca hRtAM tAM nandA pratyAhartumasamarthaH paramaM vairAgyaM prApya zreyAMsamunisannidhau dIkSAM prapadyA'tyugraM tapaH kurvan 'asya tapasaH prabhAveNa nandAharturvadhAya syA'miti kRtanidAno vipadya sahasrAre suro'bhavat / caNDazAsano'pi ca kAlakramAd mRtvA'nekayoniSu bhrAntvA bharatakSetre pRthvIpure vilAsabhUpaterguNavatI nAmnyAM patnyAM madhunAmA suto'bhavat / sa ca madhustamAlapuSpacchavistriMzadvarSalakSAyuH paJcAzaddhanuruttuGgo mahAbAhurmahAvIryaH pUrveSAM zastrAzastrikathAM zrutvA pratimallamaprApnuvan trikhaNDaM bharatavarSAdhaM lIlayA jitvA caturthaH pratyardhacakrI babhUva / tathA'samAnaparAkramo vairizrIbhogalampaTaH kaiTabho nAma tasya sodarazcA''sIt / tasminneva samaye ca dvArakAyAM guNaiH somasUryasamaH somo nAma nRpo babhUva / tasya ca guNa-zIlasampanne sudarzanA sItA ca dve patnyAvabhUtAm / tatra sudarzanAdevyAH kukSau sahasrArAnmahAbalajIvazcyutvA'vAtarat / tadA ca sA rAtrizeSe balabhadrajanmasUcakAMzcaturo mahAsvapnAn dRSTavatI / pUrNe samaye ca zvetavarNaM sutaM sukhamasUta / somanRpazca yAcakebhyo dhanaM prayacchan samahotsavaM tasya suprabha iti nAmA'karot / sItAdevyAH kukSau ca pUrNAyuH samudradattajIvaH sahasrArAccyutvA'vAtarat / tadAnIM ca sA sukhasuptA rAtrizeSe viSNujanmasUcakAn sapta mahAsvapnAn dRSTavatI / sampUrNe ca samaye zyAmavarNa sarvalakSaNalakSitaM tanayaM janayAmAsa / tasya ca caturthasya vAsudevasya somanRpaH samahotsavaM puruSottama iti nAmA'karot / nIla-pItAmbarau tAlagaruDa-dhvajau mahAbhujau tau suprabhapuruSottamau prItyA yugalikAviva sahacarAvabhAtAm / pUrvajanmaprabhAvatazca tAvAcArya nimittIkRtya sarvAH kalA jagRhatuH / zrIlIlAvane mahAparAkramau triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tau krameNA'GgapAvanaM yauvanaM prapedAte / devaizca tayorbalabhadrasya halAdIni vAsudevasya ca zAmadIni ratnAni dadire / ___ atha kalahakautukI nArado mahAbalau tau suprabha-puruSottamau dRSTvotpatya prativiSNormadhordhAma jagAma / taM ca pUjayitvA namaskRtya svAgatAdi vidhAya madhuruvAca-"diSTyA'dya no dRSTipathe'si, bharatArdhabhUbhujo mAgadhezAdyAH sarve'pi madIyAH kiGkarAH / tadyena vastunA dezena vA tava yat prayojanaM, tad brUhi, yathA niHzaGka te ycchaami"| tato nArado'bravIt-"bharatArdheza ! krIDayA'trA'hamAgamam / na me kimapi prayojanamasti / kintu tvaM mudhaiva vikatthase, bandinA stutina kvacit sarvA'pi yathArthA bhavati / arthalobhAdarthijanena stUyamAnena dhImatA lajjitavyaM, na tu pratyetavyam / vasundharA hi bahuratnA, yato'tra balibhyo'pi balitamA, mahadbhayo'pi mahattamA dRzyante" / tacchrutvA'ntaHkupito madhurnAradaM pratyabhASata-"atra bharatArdhe gaGgAta: kA mahatI nadI ? vaitADhyAt ko mahAnadriH ? kaca matto balAdhikaH? yaM balIyAMsaM manyase, tamAkhyAhi, yena kSaNAt tabalaM te darzayAmi / ki kenA'pi pramattenA'dyA'vajJAto'si, yena tasyA'dya stutivyAjena vadhaM vidhitsasi ?" tato nArada uvAca-"nA'haM kasyA'pi pramattasya pArzva gacchAmi, tanme kathaM tadavajJA syAt ? yadadya nijaparSadi bharatArdhezvaro'smItyavAdIstad bhUyo mA vAdIH, yatastat te hasAya bhavet / kiM tvayA dvArakAyAM somanRpasya tanayau suprabha-puruSottamau janazrutyA'pi na zrutau ? tAbhyAM mahAbAhubalAbhyAmadhiSThite'tra bharate'jJAnAt kathaM madAndha iva garjasi ?" tacchrutvA'tyantaM kupito madhuruvAca-"yadi tava vacaH satyaM, tarhi so'dyaiva raNaM bhavAniva draSTuM nimantryate mayA / tvaM taiH zUnyaM dvArakArAjyaM pazya" /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH muktvA ca tAlataroH phalamiva madhoH ziro bhUmAvapAtayat / puruSottamasenAnyA ca mahAbhaTa: kaiTabho'pi jaghne / madhvAzritairbhUpaizca sadya: puruSottamaH zizriye / tato mAgadhezAdisahitaM dakSiNabharatArdhaM sAdhayitvA koTinarotpATyAM zilAM lIlayotpATya yathAsthiti muktvA ca vAsudevaH svapurIM dvArakAM samAyayau / tatra ca somena balabhadreNA'parairbhUpaizca parayA mudA tasyA'rdhacakritvAbhiSekazcakre / caturtha parva-caturthaH sargaH evamuktvA nAradaM visRjya sa madhurdUtaM rahasyanuziSya sasutaM somaM prati prAhiNot / dUtazca sadyo gatvA saujaska: somamabravIt-"mahAparAkramo bharatArdhasvAmI pracaNDazAsano madhustvAM zAsituM mAM prAhiNot, tacchRyatAm-tvaM bhaktikArIti purA jAnAmi, yadi tvaM sa evA'si, tarhi svAmine daNDaH preSyatAm / anyathA tava sarvasvaM yAsyati / sampado dUre santu, svAmini kupite kalatra-putrAdijIvitamapi na syAt / tatsvAmina AdezaM kRtvA dezaM yathAsthiti zAdhi" / tacchrutvA roSAruNanetraH puruSottamo babhASe-"dUtatvena kadvado'pi tvamavadhyo'si / sa tava svAmI na mayA kadApi svAmitvena pratipanna: / gaccha, svasvAminaM daNDakAminaM raNAyA''naya / tasya prANaiH saha zriyamapi dAsImiva haThAdAdAsye" / puruSottamenaivamuktaH sa dUto ruSito gatvA durvacamapi tadvacaH sarvaM madhave'zaMsat / tacchRtvA ca kupito madhuH kSaNAd yAtrAbherI vAdayitvA sainyaparivRtaH prasthAya dunimittazakunAnyapyavigaNayya drutaM dezasImAM yayau / puruSottamo'pi ca tadAnImeva soma-suprabhasainyAdiparivRtastatkAlaM tatra samAgAt / tatra ca tayoH sainyayostumule yuddhe pravRtte madhusainyena puruSottama sainyaM kSaNAdevA'bhAJji / tata: suprabheNA'nvIyamAnaH puruSottamaH pAJcajanyamavAdayat / tacchaGghanAdena ca madhusainikAstatkAlaM suH / ke'pi mumUrcha:, kepi bhUtale petuzca / itthaM svasainyaM vidhuramAlokya madhurapi svaM dhanurAsphAlayan puruSottamamAhyasta / tayozca parasparaM zastrAzastriyuddhe pravRtte mithaHsAmyakupito madhuH svavizeSa darzayituM cakraM sasmAra / cakramapi ca tatkAlaM madhupANau papAta / tatazca taccakraM bhramayitvA madhuH puruSottamaM prati mumoca / taccakratumbAgraghAtena vakSasi tADito mUcchitazca syandane patita: suprabheNotpatya nijotsaGge dhRtaH kSaNAllabdhasaMjJa: puruSottamaH samIpasthaM taccakramevA''dAya bhramayitvA itazca trivarSI yAvacchadmastho vihRtyA'nantajitprabhuH sahasrAmravaNamudyAnaM yayau / tatra cA'zokatarostale dhyAnasthasya tasya saMsArasya marmANIva ghAtikarmANi tutruTuH / vaizAkhakRSNacaturdazyAM revatIsthe candre ca kRtaSaSThasya prabhoramalaM kevalaM samudapadyata / tato divye samavasaraNe prabhurdezanAM paJcAzataM yazaHprabhRtikAn gaNadharAMzcacakre / tattIrthe ca raktavarNo makaravAhanastrimukho dakSiNairbAhubhiH padmakhaDga-pAzadharo vAmaizca nakula-phalakA-'kSasUtradharaH pAtAlAkhyo yakSaH, padmavAhanA gaurAGgI dakSiNAbhyAM bAhubhyAM khaDga-pAzadharA vAmAbhyAM ca phalakA-'GkuzadharA'kuzAnAmadevI ca samutpanne zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tAbhyAmupAsitazca prabhurmahIM vijahAra / atha vihArakrameNa prabhuravatI prApya zakrAdyairvihite samavasaraNe SaDdhanuHzatottuGgacaityapAdapasamanvite pUrvadvArA pravizya caityavRkSapradakSiNAtIrthanamaskArapUrvakaM ratlasiMhAsane prAGmukho nyaSadat / zrIsaGghazca yathAsthiti samupAvizat / tataH samavasRtacaturdazatIrthanAthazaMsakAya sArdhA dvAdaza koTI rUpyasya pAritoSikaM dattvA balabhadrayuto vAsudeva: samAgatya prabhuM pradakSiNIkRtya natvA cA'nuzakramupAvizat / tataH zakrAdyaiH stuto'nantajitprabhurdezanAM dAtumArebhe-"janturatattvajJo'mArgajJa: 4ziSa.bhA-3
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva caturthaH sargaH 41 pAntha ivA'smin saMsArakAntAre bambhramIti / tAni ca tattvAni jIvAjIvA - '' zrava-saMvara- nirjarA-bandha-mokSAzceti sapta / tatra mukta saMsAribhedato jIvo dvidhA / te ca sarve jJAna-darzanalakSaNA anAdinidhanAH / tatra muktA anantadarzana-jJAna-vIryA''nandamayA janmAdiklezavarjitA ekasvabhAvAH / saMsAriNo jIvAzca sthAvara trasabhedato dvidhA / dvAvapi ca tau paryAptA'paryAptabhedato dvividhau / paryAptayazcA''hAra - zarIrendriya-prANa- bhASA manAMsIti SaT / tatraikendriyANAM catasraH, vikalendriyANAM paJca paJcendriyANAM ca SaT paryAptayo yathAkramaM bhavanti / ekendriyAzca bhUmyaptejo-vAyu-vanaspatayaH sthaavraaH| tatra bhUmyaptejo- vAyukAyAzcatvAraH sUkSmA bAdarAzca bhavanti / vanaspatayazca pratyekAH sAdhAraNAzceti dviprakArAH / tatra pratyekA bAdarAH, sAdhAraNAH sUkSmA bAdarAzca / trasA dvi-tri- catuHpaJcendriyabhedaizcaturvidhAH / tatra paJcendriyAH saMjJino'saMjJinazceti dviprakArAH / tatra sampravRttamanaH prANAH zikSopadezAlApajJAH saMjJino'nye'saMjJinaH / sparzana- rasana-prANa-cakSuHzrotrANi paJcendriyANi yathAkramaM sparza-rasa- gandha-rUpa- zabdagocarANi / kRmayo dvIndriyAH, te ca zaGkha- gaNDUpada - jalauka:- kapardakazuktikAdyA vividhAH / yUkA matkuNa matkoTa- likSAdyAstrIndriyAH / pataGga-makSikA-bhRGga-daMzAdyAzcaturindriyAH / tiryagyonibhavAH zeSA jalasthala- khacAriNo, nArakA, mAnavA devAzca sarve paJcendriyAH / manobhASA - kAya - balatrayamindriyapaJcakamAyurucchvAsaniHzvAsamiti daza prANAH / tatra sarvajIveSu dehAyurucchAsendriyANi dvIndriyANAM dehAyurucchvAsAH sparzana - rasanendriyaM bhASA ceti SaT, trindriya- caturindriyA'saMjJipaJcendriyANAM ca kramAt svasvendriyavRddhyA saptA'STau nava ca praannaaH| saMjJinAM tu mana:sahitA dazA'pi prANAH / deva-nArakA upapAtabhavAH, garbhajA jarAyu-potA - 'NDabhavAH / zeSAH sammUrcchanodbhavAH / nArakAH sammUcchinazca jIvAH pApA napuMsakAzca / 42 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH devA: strI-puMsavedAH / pare vedatrayajuSaH / sarve jIvA vyavahAriNo'vyavahAriNazceti dvividhAH / tatra sUkSmanigodA avyavahAriNo'nye vyavahAriNaH / sacitto'cittaH sacittAcittaH saMvRto vivRtaH saMvRtavivRtaH, zIta uSNaH zItoSNazceti navadhA yoniraGginAm / pRthivyaptejovAyukAyeSu pratyekaM saptalakSA yonayaH / pratyekavanaspatikAyeSu dazalakSA:, anantakAyeSu sAdhAraNavanaspatikAyeSu caturdazalakSA yonayaH / vikalendriyeSu SaT, manuSyeSu caturdaza, nAraka- tiryag- deveSu pratyekaM catastrazca lakSA yonayaH / saGkalanayA yonInAM caturuttarAzItirlakSANi / ekendriyA bAdarAH sUkSmAzca, paJcendriyAH saMjJino'saMjJinazca, dvi-tri- caturindriyAzca sapta paryAptA saptA'paryAptAzceti caturdazajIvasthAnAni / gatIndriya-kAya - yoga- veda- jJAnAni, krodhAdayaH kaSAyAH, saMyamA-''hAra-dRg-lezyA-bhavya- samyaktva - saMjJinazcaturdaza mArgaNAH / mithyAdRSTiH, sAsvAdana - samyaGmithyAdRzAvaviratasamyagdRSTiviratAvirataH, pramatto'pramatto, nivRttibAdaro'nivRttibAdaraH, sUkSmasaMparAyaka, upazAntamohaH, kSINamohaH, sayogyayogI ceti caturdaza guNasthAnAni / mithyAdarzanasyodaye mithyAdRSTiH, etasya guNasthAnakatvaM bhadrakatvAdyapekSayA / mithyAtvasyA'nudaye'nantAnubandhyudaye sati sAsvAdanasamyagdRSTirutkarSAt SaDAvalI: / samyaktva - mithyAtvayogAd muhUrtaM mizradarzanaH / apratyAkhyAna kodaye'viratasamyagdRSTiH pratyAkhyAnakodaye viratAvirataH / prAptasaMyamo yaH pramAdyati sa pramattasaMyataH / yaH saMyamI na pramAdyati so'pramattasaMyataH / ubhAvapi tau parAvRttyA''ntamauhUrtikau syAtAm / karmaNAmapUrvasthitighAtAdikaraNAdapUrvakaraNaH sa eva kSapakaH zamakazca / yatra mithaH pariNAmA na nivartante so'nivRttibAdaraH kSapakaH zamakA / lobhAbhidhasaMparAyasya sUkSmakiTTIkaraNAt sUkSmasaMparAyaH kSapakaH zamakazca / mohopazame upazAntamohaH / mohasya kSaye kSINamohaH /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva-caturthaH sargaH ghAtikarmakSayAdutpannakevala: sayogikevalI / yogAnAM ca kSaye'yogikevalI, iti jIvatattvam / ajIvAH punardharmA-'dharmA-''kAza-kAla-pudgalAH / jIvA ajIvAzca dravyANi / tatra kAlaM vinA sarve pradezapracayAtmakA: / jIvaM vinA ca sarve'cidrUpA akarttArazca / tathA kAlaM vinA sarve'stikAyAH, pudgalaM vinA ca sarve'mUrttAH / sarvANi ca dravyANi sthityutpAdavigamAtmakAni / sparza-rasa-gandha-varNavantaH pudgalA aNava: skandhAzceti dvividhAH / tatrA'baddhA aNavaH / baddhAH skandhA gandha-zabda-sthaulyasaumyA-''kRtimanto'ndhakArA-''tapo-dyota-bhedacchAyAtmakAzca karmakAya-mano-bhASAceSTitocchvAsadAyinaH sukha-duHkha-jIvitamRtyUpagrahakAriNazca / dharmA-'dharmI nabhazca pratyekamekadravyANi niSkriyANyamUrttAni sarvadA sthirANi ca / tathA dharmA-'dharmAvekajIvaparimANasaGgyAtItapradezako lokAkAzamabhivyApya vyavasthitau / tatra dharmaH svayaM gantuM pravRtteSu jIvA-'jIveSu yAdasAM pAnIyamiva sarvata: shkaarii| adharmazcA'dhvagAnAM chAyeva svayaM sthiti prapannAnAM jIvAnAM pudgalAnAM ca sahakArI / AkAzamavakAzadaM sarvagaM svapratiSThaM lokA'loko vyApya sthitamanantapradezabhAk ca / lokAkAzapradezasthA bhinnA ye kAlANavaste bhAvAnAM parivartakArakatvAd mukhyakAla: / jyotiHzAstre yasya samayAdikaM mAnamucyate, sa vyAvahArikaH kAlaH / bhuvane padArthAnAM navajIrNAdirUpeNa parivRttiH kAlaceSTitam / kAlAdeva ca padArthA vartamAnA atItatvaM bhAvino vartamAnatAM ca pratipadyante ityajIvatattvam / mano-vacana-kAyAnAM karma AzravaH / zubhasya hetuH zubho'zubhasya heturazubhazca ityAzravatattvam / sarveSAmAzravANAM rodhahetuH saMvaraH / bhavahetUnAM karmaNAM jaraNAd nirjarA, iti saMvara-nijare tattve / 44 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sakaSAyatayA jIvAnAM karmayogyapudgalAdAnaM bandho jIvAsvAtantryakAraNam / asya bandhasya ca prakRti-sthitya-nubhAva-pradezAzcatvAraH prkaaraaH| prakRtistu svabhAvaH, sA jJAnAvaraNAdyaSTadhA, jJAnadRSTyAvaraNe vedyaM mohanIyA''yuSI nAma-gotrA-'ntarAyAzceti mUlaprakRtayaH / jaghanyata utkarSatazca karmaNAM kAlaniyamaH sthitiH / anubhavo vipAkaH karmaNAm / karmaNAmaMzaprakalpanaM pradezaH / mithyAdRSTiraviratiH pramAdaH krudhAdayo yogena saha paJca bandhahetavaH, iti bandhatattvam / bandhahetUnAM karmaNAmabhAve ghAtikarmakSaye kevalotpattiH, tataH sarvakarmakSaye mokSaH / mokSasukhasya ca surAdisukhamanantabhAgo'pi na, iti mokSatattvam / evaM tattvAni jAnAno jano jagati jAtucid na nimajjati" / prabhoranantajita evaM dezanayA prabuddhA bahavo janAH prAvrajan / puruSottamaH samyaktvaM suprabhazca zrAvakatvaM bheje / tata: prathamapauruSyAM vyatItAyAM prabhau dezanAvirate dvitIyasyAM ca pauruSyAM vyatItAyAM yazasi gaNadhare ca dezanAvirate sati zakrAdayaH prabhuM natvA svaM svaM dhAma yayuH / prabhurapi ca saparivAro bhavyajantUn prabodhayan mahIM vijahAra / tadAnIM ca prabhoH parIvAre zramaNAnAM SaTSaSTisahasrANi, sAdhvInAM dvASaSTisahasrANi, caturdazapUrvabhRtAM navazatAni, avadhijJAninAM catu:sahastrI trizatI ca, mana:paryAyiNAM paJcacatvAriMzacchatAni, kevalajJAninAM paJca sahasrANi, jAtavaikriyalabdhInAmaSTau sahasrANi, vAdalabdhimatAM trisahasrI dve zate ca, zrAvakANAM lakSadvayaM SaSTizatAni ca, zrAvikANAM caturlakSI caturdazasahasrI cA'bhavan / prabhuzca kevalAt tryabdonAni sArdhAni saptAbdalakSANi mahIM vijahAra / tataH svamokSakAlaM jJAtvA sammetAdrimAgatya prabhuH sAdhusaptasahasrayA sahA'nazanaM prapadya mAsAnte caitrazuklapaJcamyAM revatIsthe candre tairmunibhiH samaM mokSaM prapede / zakrAdayazcaitya tadAnIM saziSyasya prabhonirvANamahotsavaM cakrire /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva caturthaH sargaH 45 tadevaM prabhoH kaumAre sArdhAni saptAbdalakSANi rAjye paJcadazavarSalakSANi vrate sArdhasaptavarSalakSANIti triMzadvarSalakSANyAyuH / vimalasvAminirvANAcca navasu sAgaropameSu vyatIteSu cA'nantajitsvAminirvRtirabhUt / puruSottamo vAsudevazca triMzadvarSalakSAyuratyugrakarmabhistamaH prabhAkhyAM SaSThIM narakAvaniM jagAma / tasya ca kaumAre'bdasaptazatI, maNDalitve trayodazavarSazatAni, digjaye'zItivarSANi, rAjye cA'bdAnAmekonatriMzallakSI saptanavati sahasrI navazatI viMzatizcA''yuH / suprabhaJca balabhadraH paJcapaJcAzadvarSalakSAyuH svabhrAturavasAnena duHkhito virakto mRgAGkuzamunipArzve AttavrataH kevalaM prApya siddhAnantacatuSkaH paramaM padaM prApa // 4 // iti caturthe parvaNi zrIanantajitsvAmi- puruSottama suprabhamadhucaritavarNanAtmakazcaturthaH sargaH // 4 // paJcamaH sargaH zrIdharmanAthacaritam ratnatrayadharaH zrImAn suvratA bhAnunandanaH / dharmanAthaH zriyai bhUyAd dharmacakrapravarttakaH // 1 // atha dhAtakIkhaNDadvIpe prAgvideheSu bharatakSetre vizAle bhadrilapure sAmrAjye satyapyanutsekI vivekI saMsAravAse'nAsthAvAn dRDharatho nAma mahIpatirabhavat / sa ca bhogeSu viraktaH zarIre'pi niHspRhaH prAjyaM rAjyaM tyaktvA vimalavAhanagurozcAritramupAdade / tathA samatAM dhArayan, parISahAn sahamAno, dustapaM tapastaptvA viSayadUSitamAtmAnaM pAvayitvA'rhadbhaktyAdibhiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArNya kAle samAhito 'nazanena vipadya vaijayantAkhye vimAne maharddhikaH suro'bhavat / itazca jambUdvIpe bhArate varSe sarvataH samRddhe ratnapure pure tejasA bhAnumAniva guNaratnakhAniH sArvabhaumo bhAnurnAma nRpo babhUva / tasya ca patibhaktiparAyaNA pativratAziromaNiH zIlAdiguNasampannA suvratAnAmnI bhAryA''sIt / tasyAH kukSau ca vaizAkhazuklasaptamyAM puSyasthe candre dRDharathajIvo nijamAyuH pUrayitvA vaijayantAccyutvA'vAtarat / tadAnIM ca sA suvratAdevI nizAzeSe sukhasuptA tIrthakRjjanmasUcakAn gajAdIn mahAsvapnAMzcaturdaza dRSTavatI / mAghazuklatRtIyAyAM puSyasthe candre ca svarNavarNaM vajralAJchanaM sutaM sukhamasUta / tataH SaTpaJcAzaddikkumAryazca bhogaGkarAdayastatkAlametya svAminaH svAmimAtuzca sUtikarmANi yathAvidhi cakruH / zakrazca samupetya prabhuM nItvA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parva-paJcamaH sargaH merAvatipANDukambalAyAM ratnasiMhAsane devendrairdevaizca saha yathAvidhi snAtrAdikaM vidhAya stutvA punaH prabhamAdAya savratAdevyAH pArve yathAsthiti muktvA nijaM dhAma jagAma / prAtazca bhAnanapaH samahotsavaM "garbhasthe'smin mAturdharmavidhau dohado'bhU"diti prabhodharma ityAkhyAmakArSIt / ____ atha prabhurdevakumAraiH saha krIDan zaizavamatItya paJcacatvAriMzaddhanUnnato yauvanaM prAptaH pitroruparodhAd dAraparigrahaM cakre / janmataH sArdhe varSalakSadvaye 'tIte pitranurodhato rAjyabhAramupAdAya varSANAM paJcalakSANi yAvad vasudhAM pAlayitvA dIkSotsuko lokAntikAmaraiH prArthito vArSikadAnaM pradadau / devendraiH kRtadIkSAbhiSeko nAgadattAkhyAM zibikAmAruhya surAdibhiranusRto ramyaM vaprakAJcanamudyAnaM pravizya mAghazuklatrayodazyAM puSyasthe candre'parAhne kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM prAvrAjIt prabhuH / dvitIye'hni ca saumanase pure dharmasiMhanRpagRhe paramAnnena pAraNaM cakAra / tataH sthAnAd mahIM vihartuM prAvRtat / 48 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kukSau caturmahAsvapnasUcitabalabhadrajanmo puruSavRSabhajIvaH sahasrArAccyutvA'vAtarat / pUrNe kAle ca sA vijayAdevI sukhaM sutaM sussuve| zivanRpazca zubhe'hni samahotsavaM tasya jAtakasya sudarzanatvAt sudarzana ityAkhyAmakArSIt / vikaTajIvo'pIzAnakalpAccyutvA saptamahAsvapnAkhyAtaviSNujanmA'mmakodare samavAtarat / sA'mmakAdevyapi sampUrNe samaye kRSNavarNaM pUrNalakSaNaM sutamasUta / zivanRpo'pi tasya "eSa puruSeSu pauruSeNa siMha ive"ti tasya puruSasiMha ityAkhyAmakArSIt / dhAtrIbhiAlyamAnau ca tau tAla-garuDAGkau nIla-pItAmbarau parasparaM krIDantau kramAd vRddhimIyatuH / upAdhyAyaM ca sAkSiNaM kRtvA sarvAH kalA jagRhatuH / evaM krameNa ca tau kavacaharau jAtau / athA'nyadA kasyacidavinItasya sImabhUpateH sAdhanAya zivo bhUpo balabhadraM sudarzanaM preSIt / puruSasiMho'pi ca snehAt katicit prayANAni tamanuyayau / tato balabhadreNa pratyAdiSTo yUthabhraSTo dvIpa iva viSNuH puruSasiMhastatraiva kaSTamasthAt / tatra ca vividhairvinodaiH kAlaM gamayati viSNau pitRsakAzAdAgatena puruSeNA'pitaM lekhaM mUAdhAya tatra 'zIghramAgaccha vatse'tyakSarANi vIkSya sa sambhrAntaM 'mama piturambayozca kuzalaM kaccit, kimarthaM mama zIghrAhvAna'miti ca taM puruSamapRcchat / tataH puruSeNa tena 'dAhajvarapIDito devastvAM sattvaraM samAhvayatI'tyukto viSaNNaH zIghrameva tato viSNuH prasthitaH / dvitIye'hni ca svAM nagarI prApya vaidyAdisaMkulaM pituH sadanaM pravizya pituH pAdau praNamya tadduHkhaduHkhito jAtaH / zivazca sutakarasparzAd bADhamAzvastaH pANinA sutaM spRzan "tvaM kathaM khinno'sI"tyapRcchat / tadA viSNoH puruSa uvAca-"deva ! tava dAruNAmimAM dazAM zrutvA viSNuH sadyastvAM draSTuM prasthito'zana-pAnAdikamakurvanneva dvAbhyAM dinAbhyAmatrA''gato'sti" / tadAkarNya dvigaNaM duHkhabhAgavAca zivaH "tvayA kimanarthAntaraM cakre? saparivAro gatvA bhojanaM kuru / kAyo itazca jambUdvIpe'paravideheSvazokAyAM puri puruSavRSabho nRpaH sadA saMsArAd viraktastAttvikaH sAttvikazca prajApAlamuneH pAdamUle paryavrAjIt / dustapaM ca tapastaptvA kAle vipadyA'STAdazasAgaropamAyuH sahastrAre suro'bhavat / tasya devasyA''yuSaH SoDazasAgaropameSu gateSvihaiva potanapure vikaTo nAma nRpo rAjasiMhanAmnA nRpeNa raNe parAjito lajjita: svasutAya rAjyaM dattvA'tibhUtimunipArve vratamAdade / tIvra tapastaptvA "bhavAntare rAjasiMhocchedAya bhaveya"miti kRtanidAna: kAlayogAd vipadya dvisAgaropamAyudvitIye kalpe suro'bhavat saH / rAjasiMhanRpazcA'pi ciraM bhavaM bhrAntvA bharate haripure kRSNavarNaH paJcacatvAriMzad dhanuruttuGgo dazavatsaralakSAyurugrazAsano'pAgbharatArdhazAstA nizumbho nAma nRpo'rdhacakrI prativiSNurajAyata / atraiva bharate'zvapuranagare zivaikAspadasya zivanAmanRpasya kIrtizriyAviva mUrttimatyau vijayA-ummake patnyAvabhUtAm / tatra vijayAyAH
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva paJcamaH sargaH 49 bhojanAdeva kAryasAdhako bhavati" / evaM pitrA samAdiSTo bhuktvA bhUyaH pituH sadanaM pravizan dvArasthitayaikyA jananyA'gre bhUtvA sakaruNaM vyajJapi"kumAra ! paritrAyasva, paritrAyasva / jIvatyapi mahArAje devIdaM durvyavasyati / tadAkarNya sambhrAnto mAturAlayaM gatvA "sarvaM kozasarvasvaM saptakSetryAmarpyatAm / mahApathaprasthitAnAM hIdaM prathamaM pAtheyam / patyurvipattau nA'haM manAgapi vaidhavyaduHkhasahA, ahaM tadagra eva yAsyAmi, analo drutaM sajyatAm " evaM bruvANAM mAtaraM dRSTvA samupetya natvovAca - "mAtastvamapi mAM mandabhAgyaM kiM tyajasi ? mama daivameva viruddhaM yaddevyaivaM pracakrame / tadA'mmAdevyuvAca - "viSNo ! tajjJaiH samyak parIkSitaH / ayaM rogastvattAtasya prANahara upasthitaH / ahaM vidhavetyakSarANi kSaNamapi zrotuM na kSamA / tatastvatpituragrataH kausumbhadhAriNI yAsyAmi / mama janma patyA, paJcamenA'rdhacakriNA tvayA putreNa ca kRtArthamabhavat / patyurvipattau matprANAH svayameva yAsyanti / tAnagnau pravizya tyakSyAmi / yathA me hInasattvatA mA bhUt / tvaM kulAcAramAcarantyA me antarAyo mA bhUH / tvaM sudarzanena samaM nanda" / evamuktvA sA'nalaM praveSTumacalat / puruSasiMhzca duHkhAnubandhibhirduHkhaiH zlathAGgaH pituH pArzvaM gatvA svAM mAtaraM smaran pitaraM cA''turaM pazyan pratIkArAsaho bhuvi papAta / dAhajvarArto'pi rAjA dhairyamAzrayan babhASe - "svakulAnucitaM kAryaM tava kutaH ? dhairyaM dhehi" / evaM puruSasiMhamAzvAsya zivAzayaH zivo nRpaH sAyaM kAladharmaM yayau / tacchrutvA ca mUcchitaH pRthivyAM patitaH zItopacArairlabdhasaMjJo vilapan kathaJcid dhairyamAdhAya piturvahnisaMskAraM vidhAya nivApAdi vidhAya ca svaparSadi niSadya piturmRtyusUcakaM patraM sudarzanAya prAhiNot / balabhadro'pi taM prAntabhUpatiM sAdhayitvA lekhena duHkhArttastvaramANa: samAgatya bhrAtrA saha militavAn / tato dvAvapi ca ciraM vilapantau gotravRddhaiH prabodhitau dhairyamApatuH / triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH atha tadAnImeva pratyardhacakriNo nizumbhasya dUtaH samAgatya tau natvA vijJapayAmAsa - "lokamukhAcchivarAjaM dharmarAjapathaprasthitaM zrutvA tadbhakti smaran sazoko nizumbho mAM vAcikamupadizya yuSmatpArzve prAhiNot / adyA'pi yuvAM bAlau dviDbhirmA paribhUtAmitIha mAmupetya nirupadravaM tiSThatam / yuSmatpitRkRtabhaktiparavazatvAd mayA yuvAM laghIyAMsau garIyAMsau vidhAtavyau" / 50 tacchrutvA cotpannena krodhena bAdhitazoko bhrukuTiM kurvan puruSasiMha uvAca-yadi sa itthaM vAcakaM na dadyAt tarhi tasya zoko yathArthaH syAt / bAlakasyA'pi siMhasya ko dezaM prayacchati ? kaH pravardhayati tam ? kuto vA tasya parAbhavaH ? vayaM na tatsApekSA:, doSmatAM doSNorapekSaiva" / evamuktastena sa dUtaH sasaMrambhamutthAya rabhasena gatvA nizumbhAya sarvaM yathAtathamAkhyat / tadAkarNya kruddho nizumbhaH sasainyo'zvapuraM prati pratasthe / taM ca prasthitaM zrutvA puruSasiMho'pi sasudarzanaH sadya eva sainyaiH saha pratasthe / ardhamArga eva ca tau nizumbha-puruSasiMhau mithaH pramathanodyau samagaMsatAm / mithaH sainyayordvayoryuddhe pravRtte ca rathasthitena viSNunA pUritapAJcajanyadhvaninA parasainyAni sarvatazcakSubhuH / tena ca kruddho nizumbho yoddhuM viSNumupatasthe / tau ca viSNu-prativiSNU dhanurAsphAlayanto siMhanAdairvidyAdharIstrAsayantau bANairavarSatAm / evaM nAnA''yudhairyudhyamAnayostayoH prativiSNurvajrI vajramiva cakraM sasmAra / smRtimAtropasthitaM ca cakraM bhramayitvA sarvaujasA viSNuM pratyamucat / taccakratumbAgreNa vakSasi tADitazca puruSasiMho mUcchito bhuvi patitaH sudarzanena gozIrSacandanaiH sikto labdhasaMjJaH sahasotthAya tadeva cakraM pANinA''dAya bhramayitvA tena nizumbhasya prativiSNoH zirazcakarta / tadAnIM ca viSNostasya mUrdhni divaH puSpavRSTiH papAta / tathaiva yAtrayA ca bharatArdhaM sAdhayitvA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 caturthaM parva-paJcamaH sargaH magadheSu prApta: koTinarotpATyAM zilAmuttolya yathAsthiti muktvA cA'zvapuraM samAyayau / tatra ca balabhadreNA'nyairnRpaizca tasya puruSasiMhasyA'rdhacakritvAbhiSekazcakre / itazca bhagavAn dharmanAthazchadmastho vatsaradvayaM vihRtya dIkSopavanaM vaprakAJcanaM prAptavAn / dadhiparNatale ca dhyAnasthasya tasya kRtaSaSThasya pauSapUrNimAyAM revatIsthe candre kevalamatpannam / tato divye samavasaraNe dezanAmariSTAdIstricatvAriMzataM gaNadharAMzca vidadhe / tattIrthe ca samutpanne raktavarNaH kUrmaratho dakSiNairbAhubhirmAtuliGgagadA-'bhayadharo vAmaizca nakula-padmA-'kSamAlAdharaH kinnarAkhyo yakSaH, gaurAGgI matsyavAhanA dakSiNAbhyAM bAhubhyAmutpalA-'GkuzadharA vAmAbhyAM ca padmA-'bhayadharA kandarpA nAmnI devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tAbhyAM sevyamAnazca prabhumahIM vijahAra / atha vihArakramato dharmajino'zvapuraM prApto devaiH sadyo vihite samavasaraNe catvAriMzatpaJcadhanvazatocca caityapAdapopazobhite pravizya yathAvidhi ratnasiMhAsanamadhyatiSThat / surAdayo'pi ca yathAsthAnamupavivizuH / AyuktapuruSaivijJapta: puruSasiMho'pi nivedakAya sArdhadvAdazarUpyakoTIdattvA sasudarzanaH samAgatya prabhuM natvA'nuzakramupaviveza / tataH zakrAdayo bhUyo'pi svAminaM natvA bhaktyA stutvA ca tUSNIM vivizuH / tato bhagavAn dharmasvAmI dezanAM dAtuM prArebhe-"caturvarge mokSaH pradhAnam / tasya ca kAraNaM yogo jJAna-darzana-cAritrarUpam / tadeva ratnatrayaM kathyate / tatra tattvAnugA matirjJAnam / samyaka zraddhA darzanam / sarvasAvadhayogAnAM tyAgazcAritram / athavA yaterAtmaiva jJAna-darzanacAritrANi / yata AtmA jJAnAdyAtmaka eva zarIramadhitiSThati / yo mohatyAgAdAtmAnamAtmanA vetti, tasya tadeva cAritraM jJAnaM darzanaM ca / Atmano'jJAnena jAtaM duHkhamAtmajJAnenaiva nazyati / anAtmajaistapasA'pi 52 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tacchettuM na zakyate / cidrUpo'yamAtmaiva karmayogataH zarIrI san dhyAnAgnidagdhakarmA niraJjanaH siddhAtmA syAt / kaSAyendriyavaza Atmaiva saMsAraH, tadvijetA ca sa eva mokSaH / kaSAyAH zarIriNAM krodha-mAna-mAyA-lobharUpAH / te ca pratyeka saMjvalanAdibhedaizcaturvidhAH / tatra pakSaparyantaM saMjvalano vItarAgatvaghAtako devatvapradaH / mAsacatuSTayaM yAvat pratyAkhyAno yatitvaghAtako mnussytvprdH| varSaM yAvadapratyAkhyAnaka: zrAddhatvaghAtakastiryaktvapradaH / janmaparyantaM ca kaSAyo'nantAnubandhakaH samyagdRSTitvaghAtako narakapradaH / tatra krodha upatApako vairasya kAraNaM durgateArga: zamasukhanirodhakazca / sa utpadyamAnaH prathamamagnivat svAzrayameva dahati, pazcAdanyaM dahati na vA / krodhAgniISTavarSAnapUrvakoTivarSAjitamapi tapastatkSaNAda dahati / krodhaviSasaMsargAcca prAjyapuNyasaJcitaM zamarUpaM dugdhaM tatkSaNAdevA'sevyaM jAyate / tathA krodhazcAritramapi nAzayati / sa kimakAryaM na karoti, krodhAdeva dvArakAvinAzo'pi dvaipAyanasakAzAd bhAvI / krudhyataH kAryasiddhirhi na krodhAdapi tu pUrjitasvakarmaNaH khalu tatphalam / tadevaM zarIriNaH svalokadvayocchedAya sva-parArthanAzAyaiva ca zarIreSa krodhaM dadhati / krodhAndhA hi nirdayAH santaH pitrAdInapi ghnanti / tasmAt krodhavaH zamanAya bhavyaiH zIghrameva kSamA''zrayaNIyA / apakArijane ca krodhaH sattvamAhAtmyAd niroDhuM zakyate / athavA -"ya: svapApamaGgIkRtya mAM bAdhitumicchati, sa svakarmaNaiva nihataH, tasmin kopenA'lam / duHkhahetuH svakarmaiva kopapAtram / yataH karmabhiH prerita eva ko'pi mahyaM krudhyati / bhAvI jino mahAvIro hi kSamArthaM mleccheSu yAsyati / tasmAdayatnenA''gatA kSamaivA''zrayaNIyA / tathApuNyaM nA'kRthAH, ataH ko'pIdAnI bAdhate / tasmAt svapramAdaM zocan kSamAmaGgIkuru / kruddhasya munezcANDAlasya ca na kimapyantaram / kruddhaM muni tyaktvA kUragaDDukameva devatAH stuvanti / tasmAt
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 caturthaM parva-paJcamaH sargaH sarvapuruSArthacauraH kopa eva kopapAtra"mityAdiprakArayA bhAvanayA krodha jayet / ____ mAnazca vinaya-zruta-zIlAnAM trivargasya ca ghAtako vivekalocanaM lumpan nRNAmandhaGkaraNaH / kiM ca jAti-lAbha-kulaizvarya-bala-rUpatapa:-zrutairmadaM kurvan janastAni hInAni labhate / anekavidhAn jAtibhedAn dRSTvA kaH sudhIrjAtimadaM kurvIta ? karmata evottamAM hInAM vA jAtimApnoti / tadevamanityAM jAtimAsAdya na madanIyam / lAbhazcA'ntarAyakSayAdeva jAyate / tasmAllAbhamado na kartavyaH / nRpAdiprasAdAdi bhave lAbhe ca ko nAma madaH? tasyA'nyA'dhInatvAt / akulInAnapi prajJAzrIzIlazAlinazca prekSya kulamado na karttavyaH / kuzIlasya suzIlasya vA kulena kim ? evaM vidaMzca sudhIH kulamadaM na viddhyaat| tathA devendrasya tribhuvanaizvaryasampadaM zrutvA purAdInAmaizvarye kIdRzo madaH ? aizvaryaM hi kuzIlastrIva guNavantamapi tyajati, doSavantamapi zrayatIti na tadvivekinAM madAya / mahAbalo'pi rogAdibhi: kSaNAdevA'balaH kriyata ityanityatayA balamado'pi puMsAM na yuktam / balavanto'pi vRddhatve mRtyau karmaphalabhoge cA'balA eveti balamado mudhaiva / rUpamapi jarA-rujAdinA cayA'pacayAvApnotIti rUpamado'pi na kAryaH / sanatkumArasyA'pi rUpakSayaM bhAvi zrutvA ko vivekI svapne'pi rUpamadaM kuryAt ? RSabhaprabhorvIrajinasya ca taponiSThAM zrutvA svakIye svalpatapasi ko madamAzrayet ? yena tapasA karmANi tarasA traTyanti, tenaiva madaliptena tAni vardhante / tathA'nyairAcArlIlayA racitAni zAstrANi kiJcid jJAtvA sarvajJo'smIti madavAn svakIyAGgAnyeva khAdati / tathA gaNadharAdInAM nirmANadhAraNe zrutvA kaH sakarNaH zrutamadaM zrayeta ? doSaprasArako guNanAzakazca mAno mArdavairdUrIkaraNIyaH / auddhatyaniSedharUpA mRdutA mArdavam / mAnazcauddhatyameva / tasmAd mArdavena mAnaM 54 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jayet / mAnAd baddho hi bAhubalirdivAd kSaNAd muktvA sadyaH kevalaM prApa / tata: sarvatra mArdavaM kuryAt, pUjyeSu tu vizeSataH kuryAt / yena pUjyapUjAvyatikramapApAd vimucyate / cakravartyapi virato mAnacchedAya mArdavamAzritya vairiNAmapi gRhe bhikSArthaM yAti, raGkasAdhave'pi namasyati, ciraM varivasyati ca / evaM mAnadoSamazeSato jJAtvA tannirAsAya dhImAn mArdavamAzrayet / mAyA cA'satyamAtA, zIlavRkSasya parazuravidyAyA janmabhUmirdurgatikAraNaM ca / kuTilA bakavRttayaH pApA mAyino bhuvanaM vaJcayamAnAH svameva vaJcayante / rAjAno hi kUTena SADguNyasya sandhivigrahAdeH prayogeNA'rthalobhAcchalAd vizvastaghAtanAdakhilaM jagad vaJcayante / tathA dvijAstilakairmudrayA mantrairdInatApradarzanena cA'ntaHzUnyA bahiHsArA janaM vaJcayanti / pAkhaNDAzva jaTAdidhAraNaiH kRtvA mugdhaM zrAddhaM vaJcayante / ananuraktAbhirvezyAbhizca bhAva-hAvAdibhiH kRtvA jagad vaJcyate / dyUtakAraizva kUTazapathAdibhirdhanavantaH pratAryante / pitR-putrAdayo'pi mAyayA'nyonyavaJcakA bhavanti / lobhino nirdayA bandhAdyAzca pramAdinamaharnizaM chalayanti / zilpinazcA'lIkazapathaiH sAdhuvaJcanaM kurvate / vyantarAdayo'pi pramAdinaM bahavidhaicchalairbAdhante / matsyAdayo'pi dhIvarairjAlahastairmAyayA badhyante / vyAdhaizca mRgAdayo mAyayA badhyante vinAzyante ca / pakSiNo'pi mAyayA bdhynte| tadevaM paravaJcakatAtatparA: svasvadharmaM sadgatiM ca nAzayati / mAyA hi tiryagyone/jaM mokSAntarAyo vizvAsanAzinI vivekibhiheyaiva / mallinAtho'pi pUrvabhave svalpAM mAyAM kRtvA strIbhAvamupayAsyati / tasmAjjagaddrohakarI mAyAmArjavena jayet / ArjavaM hi muktipuryAH saralaH panthAH / Arjavino hi loke prItikAraNaM bhavanti / ArjavavatAM bhavinAmapi muktisukhaM svasamvedyamevA'sti / vidyAyAmadhigatAyAmapyAjavaM dhanyAnAmeva jAyate / RjvAlocanayA hyazeSamapi karma nazyati /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zakrAdayo'rhantaM natvA svaM svaM dhAma jagmaH / prabhadharmanAthajino'pi sarvAtizayasampannastata: sthAnAd mahIM vihattuM pravavRtte / caturtha parva-paJcamaH sargaH kuTilayA''locanayA tu svalpamapi karma vivardhate / kiM ca mokSa RjvAtmanAmeva na tu kuTilAtmanAm / tasmAd nirvRtikAmanayA jana ekAmRjutAmevA''zrayet / lobhazca sarvadoSAkaro guNapratipanthI vyasanamUlaM ca / dAridryAt kramaza indratve'pi ca prApte lobho na nivartate / rogANAM rAjayakSmeva lobhaH sarvapApAnAM mUlam / draviNalobhena dvIndriyAdayo'pi svakIyAni prAg nidhAnAni mUrcchayA'dhitiSThanti / bhujaGgAdayaH paJcendriyA api dhanalobhena nidhAnasthAnabhUmiSu vasanti / pizAcAdayo'pi svakIyaM parakIyaM vA dhanaM lobhato'dhitiSThanti / bhUSaNAdiSu mUcchitA devA api cyutvA tatraiva pRthivIkAyAdiyoniSu jaaynte| upazAntamohatvaM prApyA'pi yatayo'pi lobhAt patanti / sodaryA api dhanalobhAt parasparaM yudhynte| lobho hi yathA yathA pUryate tathA tathA vardhata eva / lobhasya tyAge'tyAge'pi vA tapobhirapyalam / tasmAllobhasyaikasya hAnAya matimAn sadA prayateta / lobhazca santoSeNa nivAraNIyaH / santoSo hi surANAmindra iva guNAnAM pravaro guNaH / santuSTasya yaterasantuSTasya cakriNazca sukha-duHkhe tulye / cakriNo'pi santoSAmRtatRSNayA rAjyamutsRjya niHsaGgatvaM pratipadyante / santoSasiddhAveva vairAgyasiddhiH / santoSamAtreNA'pi hi muktizrIrlabhyate / santuSTA hi jIvanto'pi vimuktA eva / santoSarahitaM tIvra tapo'pi na karma nAzayituM kSamam / tasmAllobhaM nirAkartuM santoSamAzrayet / evaM prakAreNa jitakaSAyo jano'trA'pi zivasaukhyabhAka, paratra cA'vazyamanazvaraM zivasukhaM prApnoti" / prabhorevaM dezanAM zrutvA bahavo janAH prAvrajan / viSNuH samyaktvaM balabhadrazca zrAvakatvaM bheje / tataH prathamapauruSyAM pUrNAyAM prabhau dezanAvirate dvitIyasyAM ca pauruSyAM pUrNAyAmariSTe gaNadhare dezanAvirate sati 5 viSa.bhA-3 tadAnIM ca prabhorvarSadvitayahInaM sArdhaM varSalakSadvayamAkevalAd viharata: parIvAre zramaNAnAM catuSSaSTiH sahasrANi, sAdhvInAM sacatuHzatAdvASaSTiH sahasrAH, caturdazapUrvabhRtAM navazatAni, avadhijJAninAM trisahastrI SaTzatI ca, mana:paryayiNAM paJcacatvAriMzacchatAni, kevalajJAninAmapi ca tAvanti zatAni, jAtavaikriyalabdhInAM zatasaptatiH, vAdalabdhimatAM ve sahasra aSTau zatAni ca, zrAvakANAM catvAriMzatsahasrayuglakSadvayI, zrAvikANAM trayodazasahasrayukcaturlakSI cA'bhavan / atha mokSasamayaM jJAtvA dharmajina: sammetAdrimupetyA'STottareNa munizatena samamanazanaM prapadya mAsAnte jyeSThazuklapaJcamyAM revatIsthe candre tairmunibhiH samaM paramaM padaM prapede / zakrAdayaH surAzca tatkSaNaM prabhonirvANamahotsavaM ckre| anantasvAminirvANAcca catuHsAgaropameSvatIteSu dharmanAthasvAminirvRtirjAtA / tadevaM prabhoH kaumAre sArdhAbdalakSe, rAjye paJcAbdalakSI, vrate sArdhA vyabdalakSItyevaM dazAbdalakSANyAyuH / ___puruSasiMho'pi ca taistaihisrakarmabhiH pUrNAyurvipadya SaSThI narakamedinImagacchat / tasya ca kaumAre tryabdazatI, mANDalitve'bdAnAM sArdhAni dvAdazazatAni, digjaye saptatyabdI, rAjye nava lakSANyaSTAnavatiH sahasrANi trINi zatAnyazItizceti dazAbdalakSANyAyuH / balabhadrazca sudarzana: saptadazAbdalakSAyuranujaM vinA duHkhito viraktaH kIrtimunipArve vratamAdAya pUritAyuH paramaM padaM prApa // 5 // iti caturthe parvaNi zrIdharmanAtha-puruSasiMha-sudarzana-nizumbhacarita varNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 SaSThaH sargaH zrImaghavacakavarticaritam athA'traiva bharate mahImaNDalapure vAsupUjyajinatIrthe nyAyaparAyaNo dInAnAthaparipAlako dharmaikabuddhiramarapatipo rAjyaM rujamivotsRjya parivrajyAmAdAya mUlottaraguNairanvitazciraM vrataM pAlayitvA vipadya graiveyake'hamindro'bhavat / itazcA'smin jambUdvIpe bharatakSetre zrAvastyAM nagaryAM samudravijayo nAma nRpo babhUva / tasya ca sarvabhadrAspadaM bhadrAnAmnI bhAryA''sIt / tayA saha vaiSayikaM sukhamanubhavato nRpasya kiyAnapi kAlo vyatIyAya / kramAt tasyAH kukSau graiveyakastho'marapatijIvaH svamAyuH pUrayitvA cyutvA'vAtarat / tadAnIM ca bhadrAdevI sukhasuptA nizAzeSe cakrijanmasUcakAn caturdazamahAsvapnAn nijamukhe pravizato dRSTavatI / pUNe samaye ca suvarNavarNaM sArddhadvicatvAriMzaddhanurunnataM puNyalakSaNaM sutaM sukhamasUta / tasya ca bAlasya samudravijayo nRpa: 'pRthivyAmayaM maghaveva bhAvI'ti maghavetyAkhyAM cakre / samudravijayamanu ca sa jayI samudravasanAM pRthivIM zazAsa / ekadA ca tasyA'strazAlAyAM tejasvi cakraratnaM samutpede / tathA purodhaH prabhRtInyanyAnyapi ratnAni kramAt tasya yathAsthAnaM jajJire / tataH sa digjigISayA'nucakraM prasthito mAgadhatIrthezaM prApya svanAmAGkabANaM dUtamiva prAhiNot / mAgadhatIrthezazcaitya tasya sevAmAzritavAn / tathA sa dakSiNasyAM varadAmezaM pratIcyA prabhAsezaM triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca devaM vijigye / tato dakSiNaM rodho gatvA sindhudevIM sAdhayitvA vaitADhyaparvatamApya vaitADhyakumAraM vazIkRtya ca tamisrAguhAM prApya taddvAre sthitaM kRtamAladevaM prasAdhitavAn / maghavacakrisamAdezAcca senAnIratnaM carmaratnena sindhumuttIrya tasyAH sindhoH pratyagniSkuTaM vazIkRtya punaH samAyayau / tata: senAnyA daNDaratnena kapATodghATane kRte sasainyazcakrI gajaratnena tAM guhAM pravizya kAkiNIkRtamaNDalairgajadakSiNakumbhasthamaNiprabhayA ca kRtAloko vardhakiralanirmitapadyayonmagna-nimagne nadyAvuttIrya svayaM vighaTitakapATenottaradvAramArgeNa gahAyA niragAt / tata ApAtanAmnaH kirAtAn vidhivad vijitya senAnyA sindhoH pratyagniSkuTaM svayaM ca himAcalakumArAn sAdhayitvA RSabhanAmni kUTe kAkiNIratnena maghavA cakravartIti svanAma vililekha / tato nivRttya senAnyA gaGgAyAH pUrvaniSkuTaM svayaM gaGgAM vazIkRtya vaitADhyaparvatazreNidvayavidyAdharAnapi sAdhayitvA khaNDaprapAtAdvArasthaM nATyamAlaM devamadhikRtya senAnyudghATitakapATayA khaNDaprapAtayA vaitADhyAniragAt cakrI / gaGgAmukhanivAsino naisarpAdIn navA'pi nidhIn vazagAn vidhAya senAnyA gaGgApazcimaniSkuTaM sAdhayitvA SaTkhaNDabharatAdhipa: sampUrNacakrisAmagryA zobhamAno maghavA'marAvatImiva zrAvastI samAjagAma / tato devairnRpaizca yathAvidhi tasya cakravarttitvAbhiSeko vidadhe / sa ca dvAtriMzannRpasahasraiH SoDazadevasahasrairnava nidhibhizcatuSSaSTisahasrairantaHpurastrIbhizca santataM sevamAno'pi pramAdasthAneSvanyeSvapi satsu ca pitrye zrAvakadharme jAtu pramAdI nA''sIt / sa jinabimbasanAthAni nAnAvidhAni caityAni svarNaratnairvyadhatta / tasya cA'rhan devaH, susAdhu gururdayAmayo dharmazcA'jAyata / sa kadA'pi caityapUjAsu niyamaM na ttyaaj| sa zrAvakadharmAntakAle yathAvidhi parivrajyAmupAttavAn /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-SaSThaH sargaH tasya kaumAre paJcaviMzatyabdasahasrANi, maNDalitve'pi tAvatyeva, digjaye daza, cakritve tryabdalakSI navatiH sahasrA ca, vrate ca paJcAzadabdasahasrANIti janmata: paJcAbdalakSImativAhya paJcaparameSThina: smaran paJcatvamApya sanatkumAre'maravarI jAtaH // 6 // iti caturthe parvaNi zrImaghavacakricaritavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // saptamaH sargaH zrIsanatkumAracakricaritam atheha bhArate kAJcanapure nagare vikramayazA nAma pravaravikramo nRpa AsIt / tasya cA'ntaHpurastrINAM paJcazatAnyAsan / tadAnIM tasminneva pure sampadAM nidhAnamiva mahaddhiko nAgadatto nAma sArthavAha AsIt / tasya ca rUpa-saubhAgya-lAvaNyavatI viSNuzrInAmnI bhAryA''sIt / sA caikadA kAkatAlIyanyAyena kathamapi vikramayazonRpadRSTigocarA jAtA / tAM prekSya ca kAmavazo luptavivekaH sa nRpo'cintayat"adRSTapUrvamasyAH sarvAGgasaundaryam / etAmapahatya nijAntaHpuraM nessyaami"| evaM vicintya sa nRpastAM gRhItvA'ntaHpuramupanIya sadA smaralIlAbhI ramayAmAsa / sArthavAho nAgadattazca tadviyogena vidhuro duHkhena kAlaM gamayAmAsa / viSNuzriyA ca ramamANe tasmin nRpatau kruddhAH zuddhAntayoSita IrSNayA kArmaNaM cakruH / tena ca kSaNe kSaNe kSIyamANA sA gatajIvitA jAtA / nRpo'pi tasyA mRtyunA jIvanmRta iva sthito nAgadatta iva pralApI vilApI cA'bhavat / sa mRtAmapi viSNuzriyaM 'priyA mamaiSA praNayatUSNIke ti santataM vadannanale kSeptuM nA'datta / tato mantriNo manvayitvA nRpaM kathamapi vaJcayitvA viSNuzriyaM nItvA'raNye cikSipuH / itazca nRpaH tasyA viyogenonmatta iva pralapan teSu teSu sthAneSu babhrAma / tyaktAnna-pAnavRtte rAjJazca tryahe gatavati sacivA nRpamaraNAzaGkinastasyA vapuradarzayan / galitamadarzanIyaM pUtigandhi ca tasyA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 62 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ciramacintayacca / bhukte ca tasmin dvije tatpRSThAt pAyasapAtrI sapaGkeSTikeva mAMsAdisahitA samuccakhne / tato jinadharmo gRhaM gatvA svakIyaM sarvamapi lokamAhUya kSamayitvA caityapUjAM vidhAya sAdho: samIpampetya yathAvidhi parivrajyAmupAdatta / tato nagarAd nirgatya zailazRGgamadhiruhyA'nazanaM prapadya pUrvasyAM dizi pArzvabhAgaM kRtvA kAyotsarga vidhAyA'parAsvapi dikSvevaM kAyotsarga vidhAya gRdhrAdibhizcaJcubhistroTyamAno'pi vyathAM sahamAno namaskAraparAyaNo vipadya saudharme kalpe devendraH samajAyata / sa tridaNDiko'pi ca mRtvA zakrasya vAhanamairAvaNo dvipo'bhUt / pUrNAyuzca tatazcyutvA tridaNDijIvo bhave bhrAntvA'sitAkSo nAma yakSarADabhUt / caturthaM parva-saptamaH sargaH viSNuzriyo vapuravalokya virakto nRpo vikramayazAzcintayAmAsa'aho ! asAre saMsAre kimapi na sAram / dhik , sArabuddhyA kiyaccirametasyAM mohitAH smaH / paramArthavit kazcidapi nArIbhirna hiyate / striyo hyantarvividhamaladUSitA bahI ramyAzcarmaprasevikAtulyAH / yadi hi striyo vapuSo bahirantaviparyAsaH syAt tadA kAmuko gRddhagomAyusamarpaNameva kuryAt / kAmo hi strIzastreNaiva jgdetjjigiissti| hahA ! manobhuvA'nena sarvaM vizvaM viDambitam / tattasya kAmasya saGkalpAkhyaM mUlameva sarvata utkhanAmi" / evaM vicintya saMsAraviraktaH sa mahAmanAH suvratAcAryapAdAnte dIkSAmupAdade / dehaniHspRhazcaturtha-SaSThAditapobhizcA''tmAnaM zoSayitvA dustapaM tapastaptvA kAlayogAd vipadya sanatkumArakalpe prakRSTAyuH surottamo'bhUt / tato'pyAyu:kSaye cyutvA ratnapure pure jinadharmo nAma zreSThisuto jAtaH / AbAlyAdapi dvAdazavidhaM zrAvakadharmaM pAlayan tIrthakarAnaSTaprakArayA pUjayA''rAdhayanneSaNIyAdidAnena sAdhUMzca pratilAbhayanna sAdhAraNavAtsalyAt sAdharmikAMzca prINayan kaJcitkAlaM gamayAmbabhUva / itazca nAgadatto'pi priyAvirahaduHkhita ArttadhyAnAd mRtastiryagyonyAdiSu ciraM bhrAntvA siMhapure nagare'gnizarmA nAma dvijaputro'bhavat / kAlena ca tridaNDitvaM samAdAya tIvradvimAsAditaporato ratnapuraM samAyayau / taM ca parivrAjamAgataM zrutvA tatpuranRpo harivAhanaH pAraNaka divase nyamantrayat / nRpagRhamAgatazca sa jinadharmaM dRSTvA prAgjanmavaireNa kruddho nRpaM jagAda-'asya zreSThinaH pRSThe ceduSNapAyasabhAjanaM nyasyAt tadA'haM bhuje'nyathA na" / anyapuMsaH pRSThe sthAlaM nyasyA'haM tvAM bhojayAmIti nRpeNoktazcA'tikruddhaH punarabravIt-"asyaiva pRSThe sthAlamuSNapAyasaM nyasyA'haM bhuJje'nyathA'kRtArtho yAmi" / tadvacaHpratipannena rAjJA''diSTo dattapRSTho bhuJjAnasya dvijasya sthAlatApaM sa jinadharmo'dhisehe / prAktanakarmaNaH phalametadanena vidhinA truTyatvevaM itazcA'smin jambUdvIpe bharatakSetre kurujAGgaladeze hastinApure pure guNaratnarohaNAcalo'zvaseno nAma napo babhUva / tasya ca rUpeNa devIva sahadevInAmnI bhAryA''sIt / tasyAH kukSau ca jinadharmajIva: prathamAt kalpAd nijAyurbhuktvA cyutvA'vAtarat / tadAnIM ca sahadevI mukhe pravizatazcaturdaza gajAdIn mahAsvapnAn dRSTavatI / pUrNe samaye ca sarvalakSaNalakSitaM vilakSaNarUpavibhavaM svarNavarNaM sutamasUta / nRpazca sotsavaM tasya sanatkumAra iti nAma cakre / sa ca sanatkumAro dhAtrIbhilAlyamAnaH krameNa vardhamAno lIlayA sarvAH kalAH zikSayAmAsa / zaizavamullaGghya ca sAdhaiMkacatvAriMzaddhanunnato yauvanaM prAptavAn / tasya ca kAlindIsUratanayo vikhyAtavikramo mahendrasiMhanAmA paramaM mitramAsIt / ekadA vasante sa sanatkumArastena mitreNa mahendrasiMhena saha kautukAt krIDituM makarandAkhyamudyAnaM yayau / vividhAbhiH krIDAbhistatra krIDati tasminnazvapatI rAjJaH prAbhRte sarvalakSaNalakSitAn gaticaturAn hayAn prAhiNot / teSvekaM jaladhikallolaM nAma vAjinaM sanatkumArasyA'rpayAmAsa / sanatkumArazca krIDAM tyaktvA tamazvamAruhya kazAmutkSipyaikena pANinA valgAmAkRSyA''sanAspRSTaparyANa evorUbhyAM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva - saptamaH sargaH 63 taM prairayat / so'zvazca pRthivImaspRzanniva vegena pradhAvita: kumAreNa yathA yathA valgayA cakRSe, tathA tathA viparItazikSo'dhikamadhAvata / evaM so'zvo'zvamUrtI rAkSasa iva sAdinAM rAjaputrANAM dhAvatA kSaNAdadRzyo'bhUt / tato'zvaseno'zvasenayA'zvenA''kRSTaM sUnuM pratyAnetumanvacAlIt / yAvacca jano'sAvazvo yAti etAni tasya padAni, imAstasya phenalAlA' ityevamAkhyAti, tAvatkAlarAtririva dRzAmandhaGkaraNI pracaNDA vAtyodabhUt / tadAnIM reNubhirdizo'cchAdyanta, sainyAni stambhitAnIva pAdamapyuddhartuM nA'lam / gacchatastasya vAjinazcA'zeSANyapi padaphenAdicihnAni pAMzubhistirohitAni / tatazca mUDhopAyAH sarve sainikAH paryAkulyabhavan / tato mahendrasiMho'zvasenaM natvA vyajijJapat- 'deva ! pazya, devasyeyaM durghaTA ghaTanA / anyathA kumAraH kva dUradeza: sa hayaH kva ? tatrA'jJAtazIle kumArasyA'dhirohaNaM kva tena kumArarasyA'paharaNaM kva ? iyaM vAtyAca pracaNDA kva ? tathA'pi daivaM jitvA svAmisannibhaM svamitramanviSyA''neSyAmi / prabho ! mamA'lpaparivArasya kvacidekAkino'pi ca kumArasyA'nveSaNaM sukaraM, kintu pracurasainyaparivArasya yatra kutracidasammAto devasya tad na yogyam" / evaM bhUyobhUyaH samprArthya tena pAdalagnena nivartito'zvaseno duHkhito nagaraM yayau / mahendrasiMha svalpabalavatparivArasamanvitaH sahasA sanatkumAramanveSTumatidurgAM mahATavIM praviveza / vikaTAM tAmaTatastasya khinnakhinnAni sainyAni mantrimitrAdIni ca tyaktasaGgAni babhUvuH / evaM kramAdekAkI sa dhanurdharo nikuJja-kandarAdiSu bhraman sanatkumAramanveSayan varSA -''tapa- zItAdikaM sahamAna: kramaza: SaD RtUnapi vyatIyAya / evaM sanatkumArAnveSaNAyA'TavImaTatastasyaiko vatsaro jagAma / triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca tasyAmevA'TavyAM kiyad dUraM gatvA'vasthito dizo vilokayAmAsa / kAraNDavAdipakSizabdaiH paGkajagandhinA marutA ca kiJcitsara ihA'stItyanumAnato nizcikAya / sa tadabhimukhaM prayAto madhuraM saGgItaM zRNvannagre gacchan vicitravastranepathyAnAM ramaNInAM madhyavartinaM mitraM sanatkumAraM dadarza / tatazcA'sau me priyasuhRdeva mAyA vetyacintayad yAvat, tAvadvaitAlikena paThyamAnAM prazasti zrutvA sanatakumArasya dRkpathaM gato harSAzrudhArayA samaM tatpAdapadmayoH patan sanatkumAreNA'bhyutthAyoddhRtya pariSaSvaje / sAzcaryairvidyAdharakumAraizca vIkSyamANau tau mahArghyAsanayorAsAJcakrAte / sanatkumAraprAptezca mahendrasiMhasya zramaH kvA'pi jagAma / 64 tataH sanatkumAraH svacakSuSorharSAzru pramRjya mahendrasiMhamuvAca" kathamatra samAgataH ? ekAkI kathamAsIH ? mAM kathamajJAsI: ? kathaM kAlamakSipaH ? madviyoge pitRpAdAH kathaM prANAnadhArayan ? pitRbhyAmiha durgame kathamekAkI preSitaH" itthaM kumAreNa pRSTo mahendrasiMhaH sarvaM prAgvRttaM yathAtathamAcacakSe / tataH sanatkumArastasya mahendrasiMhasya vidyAdharIbhirmajjana- bhojanAdi kArayAmAsa tadanu vismito mahendrasiMho vinayAd racitAJjaliH sanatkumAraM papraccha " tadA tena turaGgeNa kiyatIM bhuvamapahRtaH tatprabhRti madviyoge ca tvayA kiM prAptam ? iyamRddhirvA te kuta: ? yadi mayi na gopanIyaM tarhyetad rahasyamAkhyAtumarhasi " / tataH sanatkumAro - 'sminnAtmakalpe svavayasye na kimapi gopanIyamiti vicintya svavAmapArzve niSaNNAM svadayitAmAdideza "vidyayA vedyavedini ! bakulamatike! priye ! mahendrasiMhAya tathyAM matkathAM kathaya / mAmadhunA nidrA bAdhate" / ityuktvA suSupsuH sa ratigRhaM praviveza / tato bakulamatiravocat- "tatra dine yuSmAkaM pazyatAmapi vAjinA hRtastava sakhA mahATavImetAM pravezito dvitIye'nyapi vegAd gacchan madhyAhne kSutpipAsArto jihvAM kRSTvA'vasthitaH / tatastasmAt khinnA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva-saptamaH sargaH dazvAdAryaputro'pyavatIryA'zvAt paryANAdikamuttArya pipAsayA payo'nveSayannasyAmaTavyAmitastata: paribhramannapyapazyan sukumArAGgo'dhvazrAnto davadAhAd vyAkulo dUtaM saptaparNatarumUlaM gatvopAvizat kSoNyAM papAta ca / tadA ca puNyavazAt tadvanadevatA yakSo'muM sarvAGgaM zItalai laiH sissec| labdhasaMjJa utthAya cA'sau taddattaM jalaM pItvA kastvaM kuto vedaM jalamityapRcchat / sa yakSarATa-"yakSo'haM, tvatkRte mAnasAt payaH samAnIta"mityAcakhyau / tata Aryaputro'vocat-"mahAn santApo'Gge, sa mAnasasaromajjanAd vinA nA'payAsyati" / "eSa tavecchAM pUrayAmI". tyuktvA ca sa yakSo'muM kadalIsampaTe kSiptvA mAnasasaro'nayat / tatra ca yathAvidhi snAnenA''ryaputrasya zramo dUrIbhUtaH / tatra ca tava suhRdaH prAgjanmArirasitAkSo yakSaH kRtAnta iva hananAya samAgacchat / ekaM vRkSaM ca samunmUlya yaSTilIlayA''ryaputrAya prAkSipacca / taM ca patantaM drumaM tava sakhA hastena nihatyA'pAtayat / tataH sa yakSo bahaladhUlIbhirjagadandhakAramayaM cakAra / tena vikRtAzca bhISaNAH pizAcA AryaputramadhAvanta / Aryaputro'pi ca tairmanAgapyabhIto nAgapAzairbaddho'pi tAn sarvAn lIlayA troTayAmAsa / tato vilakSo yakSo'muM karAghAtairatADayat / Aryaputro'pi taM vajrasAraNa muSTinA jghaan| tato garIyasA mudgareNa tena yakSeNA''hata AryaputrazcandanadrumamunmUlya taM yakSaM jaghAna / sa bhuvi papAta ca / tataH zailaM lIlayotkSipya yakSeNA''hata Aryaputra kSaNaM nizcetano jajJe / labdhasaMjJazca tamadri vidhUyA''ryaputro bAhubhyAM yoddhaM pravavRte / taM ca nihatya dordaNDenA''ryaputraH kaNazazcakre / tathA'pi devatvAt sa nA'mRta / kintu virasamAraTya sa yakSo vAyuvegena palAyiSTa / raNakautukAvalokinyo vidyAdharyAdayastvanmitre puSpANi vavRSuH / tato dhIramAnasa Aryaputro'parAhne mAnasAdacAlIt / nandanAdAyAtA rUpavatI khecarakanyakA dadarza ca / tAbhizcA'pi hAvabhAvamanoharaM triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvanmitraM dadRze / tAzcopetya sadbhAvaM prakaTayAmAsuH / Aryaputro'pi tA uvAca-"yUyaM kasya mahAtmanaH putryaH ? idamaraNyaM ca kena hetunA yuSmAbhirbhUSitam ?" tatastA apyUcuH-"vayaM vidyAdharendrasya bhAnuvegasyA'STau kanyakAH / mama pituzca nagarIto'natidUra evA'sti / tAM vizrAntyA'laGkuru" / savinayamuktastAbhizca te sakhA varacintAbhRtaH svapiturantikamanAyi / bhAnuvegazcA'bhyutthAnaM kRtvA svAgatavacanamuccAryovAca-"tvaM kanyAnAmucito varo'sIti mayA prArthyase imA aSTAvapi pariNaya" / tena caiva abhyarthitastava sakhA tadaiva tA aSTA api vidhipUrvakaM paryaNaiSitaH / ____tAbhizca samaM ratigRhe supto'sau baddhakaGkaNo nidrito'sitAkSeNotkSipyA'nyatra cikSipe / nidrAnte ca tava sakhA svaM sakaGkaNaM bhUmiSThamaraNyAntarekAkinaM pazyan kimidamiti cintayAmAsa / pUrvavaccaikAkyaTavyantaraTannekamabhraMlihaM saptabhUmikaM prAsAdaM dadarza / ado'pi kasyA'pi mAyAvino mAyAvilasitaM kiJcit cintayaMstaM prAsAdamAsasAda / tatra ca kasyAzcid yoSitaH sakaruNaM ruditaM zrutvA dayAvIra Aryaputrastatra prAsAde saptamI bhUmi prApta:-sanatkumAra ! janmAntare'pi tvameva mama bhartA bhUyA iti bhUyo bhUyo vadantI rUpalAvaNyapuNyAGgImadhomukhImazrupUrNekSaNAM kanyakAM dadarza / svanAmazravaNAcca keyamityAzaGkitaH pUrobhUya tAmAbhASiSTa-"bhadre ! sanatkumAraH kaH ? kA'si tvam, iha kimAgatA, kiMvA te vyasanaM, yena taM smarantI rodiSi ?" tenetthamuktA sA bAlovAca-"sAketapuranAthasya surASTrasya mahIpatezcandrayazaso devyAzca sunandAnAmnyahaM putrI / sanatkumArazcA'zvasenanRpasya rUpajitakAmaH putraH / sa ca manorathamAtreNa mama bhartA / yasmAt pitRbhyAmudakapUrvakaM tasmai dattA'smi / kintvakRtavivAhAmeko vidyAdharo mAM svagRhAdihA'naiSIt / imaM prAsAdaM vikRtya mAmatraiva vimucya ca sa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 caturtha parva-saptamaH sargaH kvA'pyagAt / na jAne, ki bhaviSyati ?" tata Aryaputro'pyuvAca"kAtarekSaNe ! mA bhaiSIH / yamalaM smarasi, sa eSa kauravyaH sanatkumAro'smi" / tata: sA'pyevaM pratyabhASiSTa-"deva ! cirAd me'dya dRSTipathe'si, daivena diSTyA susvapnamiva dazito'si" / evaM tayorAlapatoH sa vajravego nAma vidyAdharo'zanivegaputraH kruddhastatrA'gAt / tathA''ryaputramutpATyollolayAmAsa / "hA nAtha ! daivena nihatA'smIti bhASamANA ca sA mUrcchayA mahIpRSThe nyapatat / Aryaputro'pi ca kruddho muSTyA taM durAzayaM vajravegamavadhIt / tathA'kSatAGga Aryaputro netrAnandaM janayaMstatsamIpaM samAyayau / tAM samAzvAsya ca naimittikaiH strIratnamiti sUcitAM tAM sadyaH paryaNaiSIcca / tatra ca kSaNenaiva vajravegasya bhaginI sandhyAvalI samAgAt / bhrAtRvadhAt kruddhA'pi "bhrAtRvadhakaste bhartA bhAvI"ti jJAninAM vacaH smRtvA ca kSaNenA'zAmyat / tata: sA'pi ca svayaMvaraparAyaNA''ryaputraM nAthamicchantyupatasthe / sunandayA'nujJAtazca tvatsakhA rAgiNIM tAM gAndharveNa vivAhenopAyaMsta / tadAnIM ca dvau vidyAdharAvupetya sanatkumArAya sasannAhaM mahArathamupanIyA'vocatAm-"tvayA garuDena pannagamiva hataM vajravegaM zrutvA tatpitA'zanivegaH kruddho yoddhamabhyeti, candravegena bhAnuvegena ca pitRbhyAM preritAvAvAM bhavata: zvasuryoM sAhAyyArthe samAgatau / tatpreSitamamuM rathamAroha, amuM kavacaM ca paridhehi / dviSAM balaM vijayasva ca / candravega-bhAnuvegau cA'pi sAhAyyAya vAyuvegibhirvAhanairAgatAveva viddhi" tadAnImeva ca tau candravega-bhAnuvegau mahAsainyau sameyatuH / tadA cA'zanivegasya samAgacchataH sainyasamUhaistumula uttasthe / tadA ca sandhyAvalirAryaputrAya prajJaptikAM nAma vidyAmadatta / Aryaputro'pi ca sannahya taM rathaM samAruhya ca raNAyotkaNThitastasthau / candravegAdayazca vidyAdharAH sanatkumAraM parivRtya tasthuH / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH athA'zanivegasya sainikA 'gRhNIta gRhNIta hata hate'ti bhASamANA ativegenA''gaman / tatazcobhayoH sainyAstAmracUDA ivotpattyotpattyA'marSAt prahAriNo'yudhyanta / ciraM ca zastrAzastri-daNDAdaNDi-bAhUbAhaviyuddhvA dvayorapi sainyeSu bhagneSu rathenA'nilaveginA'zanivegaH samutthAya parAnuccairAkSipan dhanuradhijyaM vidadhe / Aryaputro'pi ca tathaiva tamadhikSipan sAdhijyaM dhanurvyadhAt / tato dvayorapi mahaujasoH zarAzari-zastrAzastriyuddhe pravRtte dhAvato'zanivegasya bhujArdhamAryaputraH khaDgena cakata / tAdRzo'pi ca so'zanivegaH krodhAd dhAvamAnaH prahartuM prAyatata / tata Aryaputro vidyArpitena cakreNa tasya zirazciccheda / tathA'zanivegasya rAjyalakSmI vazekRtya candravegAdibhiH samaM vaitADhyaM giriM jagAma / tatra cA''ryaputrasya vidyaadhrendrvidyaadhrmhaaraajyaabhissekshckre| sa cA''ryaputraH zAzvatArhatpratimAnAmaSTAhnikotsavaM cakAra / anyedhuzca mama pitA candravega AryaputraM saprazrayamavadat-"ekadA purA mayA ko'pi jJAnaratnAkaro munirdRSTaH pRSTazca mAM ziSTavAn-tava bakulamatipramukhaM kanyAzataM caturthazcakrI sanatkumAraH pariNeSyati / tatazca taccintAgraste mayi sati bhAgyAt tvamiha samAgataH / tat prasIda, amU: kanyA: pariNaya" / tatazcaivaM mama pitrA prArthitastava suhRd madAdikAH zataM kanyA: paryaNaiSIt / tatprabhRti ca vidyAdharaiH parivRto madAdikAbhistAbhiH sarvAbhiH kanyakAbhiH sukhaM ramamANo yathecchaM viSayasukhamanubhavan tava sakhA kAlamanaiSIt / adhunA ca krIDAnimittamevehA''gatastvayA militH|| __evamuktavatyAM bakulamatyAM ratiniketanAd nirgata: sanatkumAro mahendrasiMhena vidyAdharaizca parivRto vaitADhyAdrimagAt / yathAsukhaM kAlaM gamayaMzcaikadA mahendrasiMhena vijJApita:-"tavA'nayA mahA mama mano nitarAM modate, kintu tvadviyogAttau pitarau tvAM smAraM smAraM viSIdataH / tat prasIda, hastinApura nagaramabhigacchAvaH" / tena sakhyA tathA'bhihita:
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM parva - saptamaH sargaH 69 so'pi sotkaNTho balayutairvidyAdharAdhipazataiH parivRtaH samitraH sakalatrazca sanatkumAro hastinApuraM prApa / tatra ca viyogAtta pitarau paurAMzca nijadarzanAt samAnandayat / tato'zvasenanRpaH sve rAjye sanatkumAraM tatsenAdhipatye ca mahendrasiMhaM nidhAya zrImaddharmatIrthakRttIrthe sthavirANAmantike parivrajyAM samAdAya svArthamasAdhayat / **ats itazca sanatkumArasya rAjyaM paripAlayataH satazcaturdazacakrAdIni mahAratnAnyajAyanta / tataH sa cakramArgAnugaH svayaM SaTkhaNDaM bharatakSetraM naisarpAdIn nidhIMzca dazabhirvarSasahastraiH sAdhayitvA hastinApuraM prAvizat / taM ca nagare pravizantamavadhijJAnataH zakraH sauhRdAt svamiva vIkSAJcakre / tataH pUrvajanmanyasau me bAndhava iti srehavazAcchakro nagaraM pravizataH sanatkumArasyA'bhiSeko vidhIyatAmiti kuberaM samAdizata / hAraM zazimAlAmAtapatraM cAmare mukuTaM kuNDalayugaM devadUSyadvayIM siMhAsanapAduke pAdapIThaM ca zakraH sanatkumArArthaM kuberasya samArpayat / tilottamAnAradAdIn tadabhiSekAya samAdizacca / tataH kuberastaiH sArdhaM hastinApurametya sanatkumArAya zakrAdezaM nivedya tadanujJAta ekayojane mANikyapIThaM vicakAra / tadUrdhvaM maNDapa - siMhAsanAdi kSaNAd vidhAya devAdibhiH kSIrodasalila- gandhamAlyAdi ca samAnAyya sanatkumArasya sarvairdevAdibhizcakravartitvAbhiSekaM samahotsavaM vidadhe / gajaratnamadhyArohya taM hastinApure prAvIvizat svapuramiva ca hastinApuraM dhanAkIrNaM kRtvA kuberaH svaM dhAma jagAma / tathA rAjabhiH sAmantAdibhizca tasyA'bhiSeko vidadhe / tasyA'bhiSekotsavAcca hastinApuraM dvAdazAbdIM yAvad daNDa- zuklAdivarjitamabhUt / sa cakrI ca piteva vidhivat sakalAH prajAH pAlayAmAsa / tadAnIM ca sudharmAyAM ratnasiMhAsanasthite saudAmanIM nATakaM nATayati zakre sarvarUpAbhibhAvinA'navadyena rUpeNa sarvadevAnAM vismayaM janayan triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dehaprabhAbhissarveSAM tejAMsi tirayannaizAnakalpAt saGgamAkhyo'maraH samAgatya punaH pratyagAt / gate ca tasmin devAH zakraM papracchuH - asya lokottaraM tejo'nupamaM rUpaM ca katham / tataH zakro'vadat-"prAgjanmanyetenA''cAmAmlavardhamAnaM tapaH kRtaM, tenA'syetthaM rUpatejasI" / tataH punaHjagattraye kiM ko'pyanyo'pIdRza: ?" ityamaraiH pRSTaH zakro'bravIt"rAjJaH sanatkumArasya yadrUpaM tadanyatra deveSu manuSyeSu ca na" / tatastadrUpasyaivaM prazaMsAmazraddadhAnau vijayo vaijayantazca dvau surau pRthivyAmavatIrya rUpAnveSaNArthaM viprarUpeNa nRpateH prAsAdadvAri dvAHsthasannidhau tasthatuH / 70 tadAnIM ca sanatkumAro'pi muktaniHzeSanepathyaH sarvAGgAbhyaGgamudvahan prArabdhamajjana AsId / tadA dvArapAlena nivezitau ca tau viprau sanatkumAramAlokya suvismitau zakroktaM tathaiveti cintayAmAsatuH / "kiM nimittamihA''gatau" iti tau sanatkumAreNa pRSTAvUcatuH - "rAjan ! bhuvane bhavato rUpaM lokottaracamatkArakaM gIyate / dUrato'pi tadAkarNya kautukAd vilokayitumAyAtau / loke yathA varNyamAnaM tava rUpaM zrUyate, tato'pyetatsavizeSaM nirIkSyate" / tataH sanatkumAra Uce - " abhyakte'Gge kiyatI kAntiH ? kSaNaM pratIkSethAM, yAvad majjanaM nirvartyate / punaH kRtanepathyaM rUpaM nirIkSethAm" / tata: snAtvA kRtanepathyaH sa sabhAmadhyAsta / tato'nujJAtau viprau purobhUya nRpate rUpaM dadRzatuH / viSaNNau dadhyatuzca - "tadrUpaM, sA kAntistallAvaNyaM ca kSaNAt kvA'gAt ? martyAnAM sarvameva kSaNikam" / tau viSaNNau dRSTvA rAjJA pRSTau viprAvUcatuH - "AvAM saudharmavAsinI surau / zakrakRtaM tadrUpavarNanamazraddadhAnau draSTumihA''gatau / purA tvadrUpaM yathA zakroktaM dRSTaM / tadidAnImanyAdRzamevA'jAyata / kAntisarvasvataskarairvyAdhibhiradhunA tava dehaH samantAdAkrAntaH " / iti yathArthamabhidhAya zIghraM tirohitayostayornRpaH svaM vicchAyamapazyat / tatazca sAMsArike vastuni jAtAnityatvabhAvanaH saJjAtavairAgyaH pravrajyAM jighRkSuH sutaM rAjye
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tryabdalakSANyAyuH / tato jJAtAvasAnasamayo'nazanaM prapadya pUritAyuH paJcaparameSThinaH smaran sanatkumAraH sanatkumAre kalpe suraH samajaniSTa caturthaM parva-saptamaH sargaH nivezyodyAnaM gatvA vinayandharasUripAdapArzve sarvasAvadhaviratipradhAna vratamagrahIt / tato mahAvratadharasyA'sya viharato'nurAgeNa sarvaM prakRtimaNDalaM pRSThato'nusarat SaNmAsAn yAvat paryupAsya kathaJcid nyavarttata / anyadA ca kRtaSaSThaH sa sanatkumAro gocare praviSTazcInakakUra lebhe / sAjAtakraM ca tadabhukta / bhUyo'pi SaSThabhaktAnte tathaiva kRtAt pAraNAdasya vyAdhayo vavRdhire / tataH sa puNyAtmA varSazatAni yAvat kacchU zoSa-jvarAdikAH saptavedanA adhisehe / tadevaM duHsahAn parISahAn sahamAnasya tasya labdhayaH samudapadyanta / tAzca sapta nAmataH kaphavipuDjallamalaviSThAmoSadhayo labdhayaH / atrAntare zakro jAtacamatkAro devAnuddizya tasya varNanaM cakre 'ayaM sanatkumArazcakravartizriyaM tyaktvA dustapaM tapastapyate / labdhAsvapi sarvAsu labdhiSu zarIranirapekSo'yaM svarogAn na cikitsati" iti / / zakrasya vAkyamazraddadhAnau dvau vijaya-vaijayantau surau tatsamIpamupetyocatu:-"mahAbhAga ! ki rogaiH paritAmyasi? AvAM vaidyau svaireva bheSajaivizvaM cikitsAvaH / yadi tvamanujAnAsi tarhi tava rogAn zIghra nigRhNIvaH" / tataH sanatkumAraH pratyUce-"bhozcikitsakau ! dehinAM bhAvato dravyatazca dvividhA rogAH / krodhAdayo bhAvarogA janmAntarasahasrAnugA atyantaduHkhadAH / yuvAM tAMzcikitsitumIzau cet tahi cikitsatam / yadi dravyarogAMzcikitsatha tahi pazyatam" / tato galatpAmAmaGgulI svakaphavipruSA liptvA drAk suvarNIcakAra / tad daSTvA ca tau tasya pAdayo: petaturucatuzca-"tvadrUpaM draSTuM pUrvamAyAtAvevA''vAM smprtypyaayaatau| zakrazca labdhasiddhirapi vyAdhibAdhAM sahamAnastapasyatIti tvAmavarNayat / tadAvAmihA''gatya pratyakSeNa parIkSita"mityuditvA tau devau tirohitau / tadevaM cakriNastasya kaumAre varSalakSAdhU, maNDalitve ca tAvat, digjaye dazavarSasahasrANi, cakritve navativarSasahasrANi, vrate varSalakSamiti iti caturthaparvaNi zrIsanatkumAracaritavarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 // paJcA'rhanta: sIriNaH paJca paJcopendrA: paJcaitadviSazcakriNau dvau / yatroktA dvAviMzatiH zastasAroddhAre turyaM parva tadvaH zriye'stu // 1 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-bAlabrahmacAri-zrIkadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya __zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratnazrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre caturthaparvaNi samAptaM zrIzreyAMsajinAdidvAviMzatizalAkApuruSacaritapratibaddhaM caturthaM parva // 4 // 6 ziSa.bhA-3
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadra-sUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIzAntinAthacaritapratibaddhaM paJcamaM parva prathamaH sargaH prAdAt prajAnAM yaH zAnti garbhastho'pi jinezvaraH / acirAkukSijaM vizva-senasUnuM namAmi tam // 1 // athA'smin jambUdvIpe bharatakSetre dakSiNArdhavibhUSaNe ratnapure pure dharmA-'rtha-kAmAnanAbAdhayA sevamAnaH prArthijanakalpadrumo rUpavAn dayAvAMzca zrISeNanAmA nRpo babhUva / tasya ca zIlaguNasamanvite rUpatiraskRtadevyAvabhinanditA-zikhinandite dve patnyAvabhUtAM, kAlakrameNa cA'bhinanditA garbhaM dadhau / tadAnIM ca sA svotsaGgasthau sUryAcandramasau svapne dadarza / nRpazca tavotkRSTaM putradvayaM bhAvIti svapnaphalamAkhyat / pUrNe ca samaye sA devI putradvayamasUta / tataH zrISeNaH samahotsavaM tayorinduSeNo binduSeNazcetyabhidhAnamakarot / dhAtrIbhiAlyamAnau ca tau kramAd vardhamAnau sarvazastra-zAstranipuNatAmApannau kAmakrIDAvanaM yauvanaM pratipedAte / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazcA'tra bharate magadheSu grAmottame'calagrAme vedavid dharaNijaTanAmA viprAgraNIrbabhUva / tasya ca kulInA yazobhadrAnAmnI patnyAsIt / tasyAzca krameNa nandibhUti-zrIbhUtinAmAnau dvau putrau jajJAte / tathA tasya viprasya kapilAkhyAyAM dAsyAM kapilo nAma putro babhUva / sa dvijo nandibhUti-zrIbhUtisutau sAGgAn sarahasyAn vedAnapAThayat / atimedhAvI kapilo'pi ca tatsarvaM tUSNIko'vadhArayan vedAbdhipArago jajJe / sa ca kapilaH prakaTavaiduSiko yajJopavItadvitayaM kaNThadeze nidhAya dvijo'smIti girA prakAzayan dezAntareSu babhrAma / bhramaMzca sa krameNa ratnapurapattanaM prApyA'zeSapauropAdhyAyasya satyakinAmnaH kalAnidheH pAThazAlAM dine dine gatvA pRcchatAM chAtrANAM saMzayAnacchidat / tatazca vismitaH satyakirdurjJAnAni zAstrarahasyAni tamapRcchat / kapilazca tasmai tAni savizeSANi pratyapAdayat / ___ tataH satyakistaM rAjA yuvarAjamiva sarvakarmadhurandharaM cakre / sa ca sarvaziSyANAmanvahaM vyAkhyAM cakAra / tena svena putreNeva nizcintaH satyakistasthau / tathA kapilaH satyakeH pituriva savizeSAM bhakti cakAra / tena prItazca satyakiH kimetasmai karomItyacintayat / tadA satyakerjambukA nAma bhAryA zIla-rUpAdisamanvitAyAH svaputryAH satyabhAmAkhyAyAH samprAptayauvanAyA varAnveSaNAya taM prerayAmAsa / ___ tataH satyakirUce-"rUpaguNasampanno vinItaH kapilo vipraH satyabhAmocito varo'sti" / jambukayA ca tatsvIkRte zubhe lagne satyakividhivat satyabhAmA-kapilayovivAhaM vyadhAt / tatazca kapilaH satyakivat pauraiH pUjyamAnaH sarveSvapi parvasu satyakerapi pUjyo'yamiti dhana-dhAnyAdibhiH sakriyamANa: satyabhAmayA saha bhogAn bhujAno dhanairguNaizca samRddho jajJe / ekadA ca prAvRSi sa nizi nATyavilokanAya sadanAd bahirgatazciraM tatra sthitaH / tato nivRttasya gRhaM gacchato'rdhamArge'mbudo varSitumArabdhavAn /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-prathamaH sargaH 75 tataH sa tadAnIM vijanatvAd nagnIbhUya svavAsasI kakSAntaH prakSipya vezmadvAraM prAptaH punastat paryadhAt / satyabhAmA ca vRSTyA madbharturvastrANi stImitAni syuriti buddhyA'nyavastrANi gRhItvA samupasthitA / "vidyAprabhAveNa me vastre na stImite, tadanyairvAsobhirala"mityuktavataH kapilasya vAsAMsyanArdrANi zarIraM cA''rdraM vilokamAnA sA dadhyau - "yadi vidyAzaktyA svavAsAMsyasAvarakSat tadA svAGgaM kathaM nA'rakSat / nUnaM nagno'yamAgato'sti / ato'yaM matpatirakulIno medhAbalAdeva karNazrutyA zrutIradhyagISTa" / evaM manyamAnA ca tatprabhRti tasmin kapile sA mandAnurAgA jAtA / daivAcca kSINadhanastadaiva dharaNijaTa ADhyaM kapilaM zrutvA dhanecchayA samAyayau, kapilazca svayaM pAdyakhAnAdinA taM saccakre / bhojanAvasare prApte ca priyAM provAca - "priye ! zarIrabAdhA mamA'sti tataH pitRhetave bhojanaM vibhinnaM sampAdaya" / tataH pituH putrasya cA''caraNamanyathA dRSTvA satyabhAmA kulInA'dhikamAzazaGke / caritaizca zvazuraM kulInaM jJAtvA janakavadArAdhayitvA brahmahatyAzapathaM dattvA rahasi "ayaM tava sUnuH zuddhapakSadvayodbhavo'nyathA ve" ti papraccha / tato dharaNijaTaH sarvaM yathAtathaM samAcakhyau / atha kapilena visRSTo dharaNijaTa: punareva nijaM grAmaM jagAma / satyabhAmA'pi ca gatvA zrISeNaM vyajijJapat- "mamA'yaM daivavazAdakulIno bhartA'bhavat / tato mAmasmAd mocaya / anena muktA satI ca sukRtamAcariSye" / tataH zrISeNo'pi kapilamAhUya "dharmAcaraNArthaM satyabhAmeyaM tvayA mucyatAm / viraktAyAmasyAM tava vaiSayikaM sukhaM kIdRgbhavet ?" iti bodhayAmAsa / kapilazca "kSaNamapyanayA vinA prANAn dhartuM nA'lamasmi tata imAM pANigRhItIM kathaJcanA'pi na tyajAmi tyajanaM tyAjanaM vA gaNikAsveva yujyate" ityuvAca / tataH kruddhA satyabhAmoce-"yadi 76 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH mAmeSa na tyajati tadA jale jvalane vA pravekSyAmi / tato rAjovAcaasau prANAn mA tyAkSIditi mama gRha eva te priyA katicid dinAni tiSThatu" / evamastviti kapilenokte ca rAjJA rAjyai samarpitA satyabhAmA vividhaM tapaH samAcarantI samavasthitA / tasminneva ca samaye kauzAmbyAM nagaryAM balo nAma mahAbalo nRpaH zrImatIdevIprasUtAM svasutAM zrIkAntAM prAptayauvanAM rUpazIlAdisamanvitAminduSeNasya svayamvare prabhUtayaddhardhyA praiSIt / tayA sahA''gatAmanantamatikAM vezyAM rUpotkRSTAminduSeNa- binduSeNAvapazyatAm / eSA mama mameti prajalpantau sAmarSau tau devaramaNAbhidhAnodyAnamIyatuH / tatra ca dvAvapi sannaddhau tadarthaM vRSabhAviva yuyudhAte / nRpazca tayoryuddhaM niSedhituM nA'zaknot / tato viSaNNaH zrISeNo'bhinanditA-zikhinanditAbhyAM vicArya prAptakAlamidamiti bruvANastAlapuTAkhyaviSavyAptaM kamalamAghrAya kSaNAd vipede / te devyAvapi tadeva kamalamAghrAya tanmArgamanvIyatuH / satyabhAmA'pi ca kapilAdanarthaM sambhAvayantI tadeva padmamAghrAya tatpathaM gatA / tathA te catvAro'pi jambUdvIpottarakurukSetre zrISeNA-'bhinandite zikhinanditA-satyabhAme cetyevaM yugaladharmiNo'bhavan, te ca tatra palyatrayAyuSkA gavyUtatritayocchritA anubhUtAnupamasukhAH sukhaM kAlaM gamayAmAsuH / itazca tayorinduSeNa- binduSeNayoryuddhyamAnayoH satorekaH ko'pi vidyAdharo vimAnasthaH sametya tayorantare sthitvovAca - "etAM bhaginImajJAtvA bhavantau dvau tadarthaM kiM yudhyete ? vistareNa mama vacanaM zrUyatAm / asya jambUdvIpasya mahAvideheSu sItAnadyuttarataTe puSkalAvatyAM vija vidyAdharAvAse vaitADhyaparvate uttara zreNyAmAdityAkhye nagare sukuNDalInAmA rAjA'sti / tasya patnI cA'jitasenA nAma kulInA'sti / ahaM tayoH putro maNikuNDalInAmA /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva prathamaH sargaH 77 ekadA cA'haM tata: sthAnAd nabhomArgeNa jinendraM vandituM puNDarIkiNIM prAptaH / tatra cA'mitayazasaM nAma jinezvaraM vanditvA dharmadezanAmazrauSam / dezanAnte ca "kena karmaNA vidyAdharo'hamabhava" miti pRSTaH prabhurabravIt - "puSkaravaradvIpasya pazcimArdhe zItodAyA mahAnadyA dakSiNe taTe salilAvatyAM vijaye vItazokAbhidhAnAyAM puri purA rUpavAn balavAMzca ratnadhvajAbhidhazcakravartyabhUt / tasya ca kanakazrI - hemamAlinyau dvepaTTamahiSyAvabhUtAm / tatra kanakazrIraGkasthakalpalatAdvayasvapnasUcite kanakalatA - padmalate putryau, hemamAlinI ca padmalatAsvapnasUcitAM padmAM nAma kanyAmasuvAtAm / tAH sarvAzca krameNa yauvanaM prAptAH, tatra padmA bhavaviraktA'jitasenAryApAdAntike yathAvidhi parivrajyAmupAdatta / ekadA ca sA''ryAyA anujJayA pAlitadvASaSTicaturthA zarIracintArthaM bahirgacchantI rAjamArge madanamaJjaryA vezyAyAH kRte yudhyamAnau rAjaputrau dadarza / tau dRSTvA ca sA'cintayat- 'aho ! asyA saubhAgyaM, yat tatkRte yudhyete / tanmayA'pyasya caturthatapaH karmaNaH prabhAveNa bhavAntare IdRzaM saubhAgyaM bhUyAt' / evaM ca nidAnaM kRtvA'nte'nazanaM kRtvA nidAnamanAlocyaiva mRtA saudharmakalpe devI jAtA / tathA kanakazrIrbhavaM bhrAntvA'nantare dAnAdi kRtvA maNikuNDalI nAma tvaM vidyAdharo'bhUH / kanakalatA - padmalate ca bhavaM bhrAntvA prAgbhaveSu bahudhA dAnAdidharmaM vidhAya zrISeNanRpateH sutAvinduSeNa- binduSeNAvabhUtAm / padmajIvazca saudharmAccyutvA kauzAmbyAmanantamatikAbhidhA vezyA jAtA / tatkRte ca devaramaNe vane tAvinduSeNa- binduSeNau sAmprataM yudhyamAnau staH / so'haM zrutapUrvabhavo yuvayoH pUrvajanmajJApanena kRtvA yuddhAd nivArayituM snehAdihA''gamam / ahaM yuvayoH prAgbhave mAtA, iyaM vezyA ca svasa tadevaM saMsAre mohavijRmbhitaM budhyethAm / tasmAd rAgAdi dUrataH parityajya nirvANanagaradvAraM parivrajyAM drutaM zrayatAm / tatastAvUcatu:"asmAbhirmohAd bhaginIbhogahetave kimidamArabdham ? dhigdhik tvaM nau 78 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH pUrvabhave mAtA, asmin bhave ca guruH / yenotpathAdasmAt prabodhya vinivartitau svaH" / evamuktvA yuddhAd viramya dharmarucimune: puro rAjJAM caturbhiH sahasraiH samaM tau vrataM jagRhatuH / tato dhyAnavahninA dagdhakarmANau durga lokAgraM saralenaiva vartmanA tau jagmatuH / zrISeNapramukhAzca catvAro yugalino vipadya prathame kalpe devatvaM prapedire / *** itazcA'traiva bharate nagottame vaitADhye rathanUpura cakravAlAkhye nagare jvalanajaTino vidyAdharendrasyA'rkakIrttiH putraH svayamprabhA nAma putrI cA'bhUtAm / tAM ca svayamprabhAM potanapurezvaraH prajApateH putraH prathamo vAsudevo'calAkhyabalabhadrAnujastripRSThaH pariNinAya / tena ca hRSTaH sa tripRSTho jvalanajaTine vidyAdhara zreNidvayarAjyaM dadau / arkakIrttezca vidyAdharendrasya meghavanasya putrI jyotirmAlA patnI babhUva / zrISeNajIvazca saudharmAccyutvA jyotirmAlodare samavAtarat / tadAnIM ca sA svapne'mitatejasaM sUryaM nijamukhe pravizantaM dadarza / pUrNe ca samaye puNyalakSaNalakSitaM sutamasUta / pitarau ca tasya svapnAnumAnenA'mitatejA iti nAmA'karot / jvalanajaTI ca rAjye'rkakIrti nivezya cAraNarSejagannandanA'bhinandanayoH puraH prAvrAjIt / satyabhAmAjIvazcA'pi saudharmAccyutvA jyotirmAlA - 'rkakIyaH putrItvenodapadyata / garbhasthAyAM tasyAM ca jananI svapne sutArAM nizAmapazyaditi tasyAH pitarau sutAreti nAma cakratuH / tathA'bhinanditAjIvaH saudharmAccyutvA svayamprabhA - tripRSThayoH putratvenodapadyata / tasmin garbhasthe ca jananI svapne sAbhiSekAM zriyaM dRSTavatIti pitA tasya zrIvijaya iti nAmA'karot / tathA svayamprabhAyA dvitIyo'pi vijayabhadranAmA putro'jAyata / zikhinanditAjIvazca prathamakalpatazcyutvA svayamprabhAtripRSThayorjyotiH prabhA nAmnI putrI jAtA / satyabhAmApatiH kapilazca tiryagAdiSu yoniSu bhavaM ciraM bhrAntvA camaracaJcAyAM nagaryAmazanighoSa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva prathamaH sargaH nAmA vidyAdharendro'bhUt / arkakIrtizca svAM putrIM sutArAM tripRSThaputreNa zrIvijayena saha paryaNAyayat / tripRSTho'pi svAM putrIM jyoti:prabhAmarkaputreNA'mitatejasA saha paryaNAyayat / 79 anyadA rathanUpura - cakravAlAkhye nagare bahirudyAne'bhinandanajagannandana - jvalanajaTinastrayo'pi mUrttAni ratnatrayANIva samavAsaran / arkakIrtizca tajjJAtvA sametya natvA dezanAM zrutvA jAtavairAgyo'bhinandanaM kRtAJjaliruce - " tAvat pratIkSasva, yAvadamitatejasaM nijarAjye nivezya vratagrahaNArthamahamAgacchAmi " / pramAdo na vidhAtavya iti muninA ziSTazca sa dhAmA''gatyA'mitatejasaM sAgrahaM rAjye nivezya tena kRtaniSkramaNotsavo'bhinandanamuneH puraH parivrajyAmupAdatta / tato'rkakIrtirgurujanena samaM vrataM pAlayan bhuvaM vijahAra / tejasvyamitatejA api rAjyaM zazAsa / itazca tripRSThe kAladharme prApte zucA vairAgyamudvahannacalo balabhadraH zrIvijayaM rAjye nyasya pravavrAja / zrIvijayazca pitryaM rAjyaM nItyA pAlayAmAsa / ekadA cA'mitatejAH sutArA zrIvijayayordarzanotkaNThitaH potanapuraM yayau / patAkA-maJca - toraNAdisamanvitaM saJjAtAnandasAmrAjyaM tannagaraM rAjakulaM ca dRSTaM vIkSya vismito vyomato'vAtarat / zrIvijayazca dUrAt taM dRSTvA'bhyuttasthau / tataH parasparaM zvazuryau tau svasRpatI ca mitho gADhaM prItyA sasvajAte / tatastau dvAvapi mahArhasiMhAsane niSedatuH / tato'mitatejAH atra pure mahotsavasyA'dhunA ko heturityapRcchat / tataH zrIvijayo'vocat-" ita: prAgaSTame dine eko naimittika ihA'gAt / mayA sAdaramAgamanahetuM pRSTazca sa jagAda - asmAdahnaH saptame'hni madhyAhnasamaye'zanirdhvanan potanapurezvarasyopari patiSyati, tadetat sUcayitumahamAgato'smi' / sacivaM ca tena vacasA kupitaM dRSTvA punasso'vocat-saciva ! mahyaM mA kupaH, etacchAsradRSTaM vacmi / tasmin dine mayi punarvasudhAreva vastrAbharaNAdivRSTiH patiSyati / tato mA triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH sacivo'bhihitaH asmai mahAmataye mA kupya / yato yathArthakathanAdayamupakArI / kintu taM pRccha, yadayaM nimittaM kutaH zikSitavAnasti ? tato naimittiko'vocat parivrajyAM gRhNatA baladevena saha zANDilyo nAma me pitA'pi parivrajitavAn, tadanu cA'hamapi pitRvAtsalyamohitaH prAvrajam / tadaivedaM nimittajAlamakhilaM mayA zikSitam / yato jinazAsanAdanyatra na yathArthajJAnaM sambhavi / ahaM ca lAbhAlAbha sukhaduHkhajIvitamaraNa-jayaparAjayA aSTadhA nimittAni vedmi / ekadA ca samprAptayauvano'haM padminIkhaNDapuramagamam / tatra ca mama pitRSvasA hiraNyalomikA tatputrI candrayazAzcA''sIt / sA ca pUrvaM bAlAyA'pi me dattA, kintu dIkSArUpavighnena vivAho nA'bhavat / tAM ca candrayazasaM dRSTvA sAnurAgo'haM bhAramiva drutaM vrataM hitvA paryaNaiSam / nimittena ca svArthamimaM te mahAnarthaM ca jJAtvA'trA''gamam / rAjan ! yajjAnAsi, tat kuruSva" / ityuktvA virate tasmin buddhimanto'pi kulamantriNo vyAkulA abhavan / 80 tatraikaH sacivo'vocat samudre vidyutpAto na bhavati, tasmAt svAmI tatra nAvamAruhya saptAhaM tiSThatu / dvitIyo'bravIt nedaM me pratibhAsate, yatastatra patantIM vidyutaM ko nivArayet ? kintu vaitADhye'vasarpiNyAM vidyutpAto na bhavati / tasmAt tasyopari guhAM gatvA prabhuH saptAhaM vasatu / tatastRtIyaH sacivo'vadat-ado'pi mahyaM na rocate, yatra yo'rtho'vazyaM bhAvI, sa tatrA'nyathA na bhavati / atraiva bharate vijayapure rudrasomasya dvijasya jvalanazikhAyAM palyAM zikhInAma putro'bhvt| ekadA ca kazcid rAkSasastatrA''gataH / so'nvahaM bahUni mAnuSANi praNihanti kintvalpaM bhakSayati, zeSaM cocchiSTamiva tyajati / tato rAjA tamuvAca mudhA kiM bahUn nRRn haMsi ? vyAghrAdayo'pi kSunnivAraNAyaikaM jantuM ghnanti / tatastvayA'pi grAsAyaikaM mAnuSaM grAhyam / tacca mannirNItena vAreNa svayameSyati / tena ca
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 82 paJcamaM parva-prathamaH sargaH tadabhyupagate nRpaH svapuragRheSu vArArthaM mAnuSANAM nAmagolAMzcakre / sa golaH kRSyamANo yasya kare yadA caTet, sa rakSase bhakSyabhUtaH purarakSAyai prayAti / ekadA ca tasya brAhmaNaputrasya golako niryayau / tadantazca tannAma vAcitam / tacchrutvA ca tanmAtA karuNasvaraM ruroda / tadgRhAsannaM caikaM mahad bhUtagRhamAsIt / tadbhUtaizca tasyAH karNaduHzravaM kranditaM zuzruve / jAtadayaizca tairbrAhmaNyUce - mA rodIH, susthA bhava, tvatputro rakSase yAtu / rAkSasasyA'grato'pyenaM tvatputramAneSyAmi / eSa vyavasthAM nA'tikramiSyati, tato mariSyatyapi na / tato yAvat sA tA devatA: stauti, tAvattvaramANA ArakSAstatsutamAkRSya rakSaH samIpaM ninyuH / rAkSasazca yAvad dvijaputramAdatte, tAvad bhUtAstamapahRtya tanmAturantikamAnayan / bhItA brAhmaNI ca bhayAni pazyantI rakSAkRte taM putraM tatkSaNaM giriguhAntAzcikSepa sa ca dvijaputrastatrasthenA'jagareNa tatkSaNaM janase / tadvadanyadapi bhAvi kvacidapyanyathA na bhavati / tasmAdeSa upAyo yat sarvaistapa AcaryatAm / yato nikAcitAnAmapi karmaNAM tapasA kSayo bhavati / tatazcaturtho mantryuvAca-anena potanaprabhorupari vidyutpAta: kathito na zrIvijayasya / tatsaptAhaM yAvat pure'smin ko'pyanyaH patiH kriyatAM, tatazca tatrA'zaniH patiSyati / sarveSAM ca duritamanena prakAreNa gacchatu / tacchvA hRSTo naimittikastaM mantriNaM prAzaMsat / mannimittajJAnato'pi tava matijJAnamadhikam / tadanarthaparihArAyA'mumupAyamAzu kurudhvam / rAjA'pi jinapUjAratazcaityasthitastiSThatu / tato mayA'voci-ko naro rAjye'bhiSicyate ? kathaM nirAgasaH prANinaH prANanAzaM cintayAmi ? sarvasya hi prANAH priyA dustyajAH / kathaM ca pazyato me ko'pi varAko vipatsyate ? tato mantriNo'bruvan"deva ! idaM kAryadvayaM no'sti, yathA tavA'noM yAsyati prANI ca na vipatsyate, tathAhi-rAjye kuberasya pratimA'bhiSicyatAm / tAM ca triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvAmiva sarvo jana saptAha seviSyate / divyazaktyopasargazced na syAt tadapi sundaraM, syAccet tadA'pi prANivadhapApaM na bhaviSyati", tato yuktametaditi procya jinamandiraM gato'haM darbhAsane kRtapauSadho'sthAm / saptame ca dine prApte pralayAmbudadAruNe meghe unnate'zanistasmin rAjye'bhiSikte yakSabimbe papAta / yathA ca tatrA'zanipAtastathA'ntaHpurAdibhiH kRtA ratnavastrAdivRSTinaimittike'pyabhavat / tato mayA padminIkhaNDapattanaM dattvA sa naimittikavaro vyasRjyata / kuberasyA'pi ca navAM divyaratnamayIM mUrti sadyo'kArayam / tanmadvighnazAntyA'mI paurAdayo mahotsavaM vidadhate / tacchrutvA hRSTo'mitatejA nijAM bhaginIM sutArAM vastrA-'laGkAradAnena pUjayAmAsa / kiJcitkAlaM ca tatra tayoH pArzve'tivAhyA'mitatejAH svanagaraM yayau / athaikadA zrIvijayaH sutArayA saha krIDAkutUhalAjjyotirvanaM nAma vanaM yayau / tadaiva ca tatra kapilajIvo'zanighoSo vipratAraNikA vidyAM prasAdhya vihAyasA samAgataH pUrvajanmabhAyA~ sutArAM dadarza / prAgjanmasaMskArAcca tasyAmutkaNThito vidyAbalAt tayoH puraH plavamAnaM haimaM hariNaM vicakre / taM dRSTvA ca satArA'sau me krIDanakaM syAditi svAmin ! mRga AnIyatA"miti patimabravIt / tayA cetthamuktaH zrIvijayastaM mRgamanvadhAvan tena mRgeNa vicitragatyA dUramanIyata / tato'zanighoSaH zanaiH sutArAmabhisRtyA'pAharat / tathA tena prayuktA pratAraNIvidyA ca sutArArUpamAsAdya sarpadaSTA'hamityuccaiH pUccakre / tacchrutvA hariNaM muktvA valitaH zrIvijayastAM bhUmau luThitAM dRSTvA maNi-mantrauSadhAdibhirupAcArIt, kintu sA zithilabhUtasarvAGgA nRpateH pazyata evA''zu kAladharmamiyAya / / tatazca duHkhena mUcchito nRpaH pRthivyAM papAta / labdhasaMjJazca priyAvirahaduHkhamasahamAnaH prANAn jihAsuH sadyo viracitAM citAM tayA sahA''rohayAmAsa / yAvacca vahnircalitumArebhe, tAvat tatra dvau
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-prathamaH sargaH 83 vidyAdharAvAjagmatuH / tayoreko'bhimantrya payasA citAM siSeca / tatazca tatkAlaM sA pratAriNIvidyA'TTahAsaM kurvatI palAyiSTa / tato vismitaH zrIvijayaH kimidamiti tau vidyAdharAvapRcchat / tau ca praNamyocatu:"AvAmamitatejasaH pattI pitAputrau sambhinnazroto-dIpazikhAbhidhau jinabimbAni vandituM svecchayA nirgatAvatrA''gacchantau karuNasvaraM "hA zrIvijaya ! prANanAtha ! hA bAndhavAmitatejaH ! hA vatsa ! hA vijayabhadra ! hA tripRSThakuladevatA: ! imAM sutArAmasmAd vidyAdharAdavilambitaM trAyadhvaM trAyava"miti vilapitamazrauSva / tata: svAminaH svasAraM durAtmanA hiyamANAM jJAtvA taM zabdamanvagacchAva / sadya eva cA'zanighoSeNa gRhItAM sutArAmapazyAva / tato'tikupitAvAvAmasI kRSTvA jighAMsantau tamupasthitau / ___ tataH sutArAdevyoktaM-"yuvayoryuddhenA'laM, jyotirvanaM yAtaM, tatra pratAraNayA vidyayA vaJcayitvA'sUn tyAjyamAnaM zrIvijayaM niSedhatam / yatastasmin jIvati jIvAmi" / tadAdezAccA''vAmiha drutaM samupasthitI mantritodakaizcitAvahni vidhyApitavantau svaH / iyaM ca pratAraNI vidyA sutArArUpadhAriNI sATTahAsA palAyata / tata: sutArAM hRtAM jJAtvA zrIvijayo nitarAM viSaNNo'bhUt / tatastau vidyAdharau tamUcatuHsvAmin ! mA tAmya, sa na kuzalI syAt, bhavato'natidUra eva "so'sti, kva yAsyati ?" atha tau zrIvijayaM gADhamabhyarthya vaitADhyaM ninyatuH / amitatejAzca taM mahattyA pratipatyocitAsane samupavezyA''gamanakAraNaM papraccha / tataH zrIvijayeneritau tau vidyAdharau sutArApaharaNavRttAntamazeSata AcakhyatuH / tato'tyantaM kupito'mitatejA uvAca-"tava bhAryAM me svasAraM sutArAmapahatya sa vidyAdharAdhamo'zanighoSa: kiyajjIviSyati ?" tataH so'rkakIrtisutaH zrIvijayAya zastrAvaraNIM bandhanI mocanIM ca vidyAmadAt / tathA razmivegAdInAM svaputrANAM zatapaJcazatIM traipRSThinA 84 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH samaM camaracaJcAyAM puryAmazanighoSataH sutArAmAhartuM sadya: prAhiNot / tripRSThatanayazca zrIvijayazcamaracaJcAM prAptavAn / tamazanighoSamadhikavidyaM jJAtvA'mitaujAH svaputreNa sahasrarazminA sArdhaM paravidyAcchedakarI mahAjvAlA nAma vidyA sAdhayituM himavantaM giriM yayau / tatra ca pratimAjuSo jayantasya munerdharaNendrasya ca pAdamUle mAsikabhaktena sthitaH sAptarAtrikI pratimAM samudvahan vidyAsAdhanakarmaNi pravavRte / sahasrarazmizca tathAsthitaM pitaraM rarakSa / evaM tayostiSThatoH kiJcidUno mAso'bhUt / itazca camaracaJcAyA bahi: sthitaH zrIvijayo'zanighoSAya dUtaM prAhiNot / sa dUtazca tatra gatvA'zanighoSamuvAca-"sutArAmapaharatA kimidaM lajjAkaraM karma tvayA kRtam ? tacchrIvijayastava pratAraNI vidyAM kathamapi moghIkRtyehA''yAto balAt sutArAM neSyati, tatsvayamarpaya / tathaiva tvajjIvitasya kuzalam" / tataH kruddho'zanighoSo jagAda-"yathA''gatenaiva pathA sa zrIvijayaH prayAtu / sutArAM yAcamAnastu yamalokameva yAsyati / tadetad dvayaM vicArya yAtu tiSThatu vA / tvamapi gatvA tadagrato madvAcaM smaakhyaahi"| tenaivamuktazca sa dUtastatpurAd bahinirgatya traipRSThaye sarvaM tdvRttaantmkthyt| tacchrutvA cA'tyantaM kupita: zrIvijaya: svAM senAM sajjitAmapyasajjayat / azanighoSeNA'pi cA''diSTAstatsutA azvaghoSAdyAH sarvAbhisAratazcamaracaJcApuryA dvAri yuddhAya viniryayuH / tatazca dvayorapi sainyayo raNatUryANyavAdyanta / dvayorapi sainyayozca parasparacchinnaziro bAhurathasArathyAdi tumulaM yuddhaM pravavRte / astraiH zastrairbAhubhyAM mAyayA ca yuddhyamAnayordvayoH sainyayoH kiJcidUno mAso vyatIyAya / tatra ca zrIvijayasya sainyaiH pavanaidapA ivA'zanighoSakumArA abhajyanta / tato'zanighoSo'pi mahAgadAmudyamyA'mitatejasaH putrAn zIghramevA'bhAGkSIt / tataH kruddho'ri tiSTha tiSTheti vadan
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-prathamaH sargaH zrIvijayo yuddhAya svayamaDhaukiSTa / dvAvapi ca tau zrIvijayA'zanighoSau garjantau parasparaM tarjantau zastrazakti vidyAzakti ca darzayantI lAghavAdanyonyasya prahArAn vaJcayamAnau surAsurairvIkSyamANau yuyudhAte / avasaraM prApya ca zrIvijayo vikramya khaDgenA'zanighoSaM dvidhA vyadhAta / tasya ca dvAvapi khaNDau drAvazanighoSau jAtau / tau dvAvapi ca lAghavAcchrIvijayena khaNDitau catvAro'zanighoSA jAtAH / yathA yathA ca zrIvijayenA-'zanighoSAH khaNDitAstathAtathA te dviguNA vvRdhuH| evaM khaNDitaiH sahasro'zanighoSaiH potanezvara: pariveSTitaH zrAnto'bhavat / tAvacca siddhamahAjvAlAvidyo'mitatejAH samAyayau / Agacchatazca tata: siMhAn mRgA ivA'zanighoSasainyAH praNezaH / amitaujAzca dviSo mA nazyantviti mahAjvAlAM vidyAM vinyayuGkta / te ca dviSastayA vidyayA mohitAH zaraNAyA'mitatejasameva samAyayuH / tato'zanighoSo gandhagajaM gaja ivA'mitatejasamavalokya palAyiSTa / tato dUrAdapi samAnetavyo'yaM durAtmetyevamamitatejasA samAdiSTA mahAjvAlAvidyA sarvavidyAntakAriNI pRSThato'zanighoSasyA'nvadhAvat / tasyAzca zaraNamanApnuvan palAyamAno'zanighoSaH zaraNecchayA dakSiNabharatArdhaM praviSTavAn / tatra ca sImAdrau zrIRSabhaprabhozcaitye samavasaraNasthAnasthApitagajadhvaje'calo nAma baladevamuniH zukladhyAnyekarAtrikI pratimAM prapannavAnAsIt / ghAtikarmaNAM chedAcca tasya mahAmuneH kevalajJAne samutpanne tanmahimAnaM vidhitsavaH surA-'surA abhinandana-jagannandanajvalanajaTinastrijaTyarkakIrti-puSpaketu-vimalamatyAdayazca sametya baladevamuni pradakSiNIkRtya natvA yathAsthAnamupAvizan / mahAjvAlApAtabhIto'zanighoSo'pi tatkSaNamacalaM zaraNaM yayau / mahAjvAlA'pi cA'zanighoSaM muktvA nyavartata / yataH zakrakulizasyA'pi kevaliparSadi prabhAvo'pahIyate / tataH sA vidyA'mitatejasamupetya tadazeSa vRttAntaM niveditavatI / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___mayUro meghadhvanimiva taM vRttAntamAkarNya sarve'mitatejaHzrIvijayAdayo mumudire / tatazcA'syAH puryAH sutArAM samAdAya drutamAnayeriti mArIciM samAdizyA'tyutkaNThitaH sasainyo'mitatejaH zrIvijayaprabhRtayo vyomayAnena drutaM sImAdrimupAyayuH / tatra ca prathamaRSabhanAthabimbaM vanditvA tadanvacalamuni vanditvA ca tadagre nissedtuH| mArIcirapi ca camaracaJcApurIM pravizyA'zanighoSamAtuH pArzvamupetya kRtopavAsAM sutArAM dRSTvA'zanighoSamAtuH sarvaM niveditavAn / sA'zanighoSamAtA cA'pi tAM sutArAmAdAya'calasvAmisabhAyAmAgatya nyAsIkRtAmiva zrIvijayA-'mitatejaso: samarpayAmAsa / baladevaM kevalinamacalaM natvA ca muditA yathAsthAnaM niSasAda / tadA cA'zanighoSo'pi sAmavAkyena zrIvijayA-'mitatejasau kSamayAmAsa / tataH zAntavaireSu teSvacalasvAmI zuddhidAyinI dezanAM vidadhe / azanighoSo'calamuni vanditvA kRtAJjalivijJapayAmAsa-"mayA sutArA duSTena manasA nA'pahRtA, kintu purA camaracaJcAnagaryAM bhagavato jayantasya mahAmunerAyatane gatvA saptarAtramupoSito bhrAmarI vidyAmasAdhayam / tataH pratinivRtto jyotirvane zrIvijayAntike sutArAmadrAkSam / dRSTamAtrAyAM ca tasyAM mama ko'pyanirvacanIyaH snehaH samudapadyata / tatastAM vinA gantumasamartho'haM zrIvijayAntikasthAyAstasyA apahartumazakyatvAt pratAriNyA vidyayA zrIvijayaM mohayitvA sutArAmapAhArSam / svajananyAH samIpe ca tAmamuJcam / seyamaninditA niSkalaGkA'sti / asyAM mayA kimapyazobhanaM vaco'pi noktam / bhagavan ! tadetasyAM mama snehakAraNaM samAkhyAhi" | bhagavAnacalaH satyabhAmA-kapilayo: zrISaNasya zikhinanditA'bhinanditayoryugalikAdibhavasahitAM kathAmAkhyAyA'vocat-"ArtadhyAnI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 paJcamaM parva-prathamaH sargaH kapilo mRtvA'nekayoniSu bhrAntvA bhUtaratlAyAmaTavyAmairAvatyA nadyA rodhasi tapodhanasya jaTilakauzikasya panyAM pavanavegAyAM dhamilo nAma dAraka utpede / sa ca nijapiturdIkSAmAdAya bAlatapa: samAcaran vihAyasA gacchantaM vimAnasthaM vidyAdharaM dRSTvA 'bhavAntare'muSya tapasaH phaleneg bhUyAsa'miti nidAnaM kRtvA mRtazcamaracaJcAyAM puryAmindrAzanevidyAdharasyA''suryAM patnyAM tvaM suta udabhUH / tataH prAgbhavasambandhAt tava sutArAyAM ho'bhavat / pUrvabhavasaMskAro hi janmazatAnyapyanuyAti" / ___tatazca sutArA-'mitatejaHzrIvijayA-'zanighoSAH prAgbhavAkarNanAd vismitA: saMvegamIyuH / tathA'mitatejasA bhavyo'smi na vetyevaM pRSTo bhagavAnacalaH punarAha-"ito navame bhave'tra bharate tvaM paJcamazcakravartI bhaviSyasi / tatraiva ca bhave zAntinAtha iti khyAtaH SoDazo'haMzca bhaviSyasi zrIvijayazcA'yaM tatra bhave tava putraH prathamastava gaNadharo bhAvI" / tataH zrIvijayA-'mitatejasau bhagavantaM praNamya dvAdazavidhaM zrAvakavrataM bhejatuH / tato'zanighoSa: punarbhagavantaM praNamya racitAJjalivijJapayAmAsa"bhagavan ! tvanmukhAt prAgbhavaM zrutvedAnImapi manmana: kampate / aprAptajinadharmasya mama bhUyAMso'tiduHkhadA bhavA atItAH / adhunA'pi mAM rakSa rakSa / ataH parameko'pi kSaNo yatidharmarahitasya me mA gAditi mAmadyaiva dIkSAM dehi" / tato yuktametaditi procyA'calenA'nagahIto'mitatejasaM saprazrayamuvAca-"bhAvinazcakriNo'rhatazca sAmprataM mahAkulaprasUtasya te praNipAtaM kurvato me na manAgapi lajjA / ete'zvaghoSAdayo mama sutA rAjyAdIni ca tvadIyaM viddhi nA'nyathA" / evamuktvA jyAyAMsaM nijasutamazvaghoSamamitatejaso'Gke kSiptvA'calasvAmisannidhau bhUyobhirnarendraiH saha dIkSAmagrahIt / zrIvijayasya mAtA svayamprabhA cA'pi tatrA''gatyA'calasvAmipAdAnte dIkSAmagrahIt / tato balabhadraM natvA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 'mitatejaHzrIvijayA-'zvaghoSAdayaH svaM svaM sthAnaM yayuH / arhatpUjanAdikavidhi vidadhAnau ca sve sve pure'vatiSThamAnau zrIvijayA'mitatejasau kAlaM vyatIyatuH / ___ athA'nyadA pauSadhaukasi pauSadhaM gRhItvA'mitatejA vidyAdharANAmArhataM dharmamAcakhyau / tadAnImeva ca cAraNamunI tatra caitye jinabimba vivandiSU tatra samAgatavantau / amitatejasA ca dRSTvA hRSTena vanditau tau triH pradakSiNApUrvaM jinendraM vanditvA tamUcatuH / saMsAre prAptamatidurlabhaM mAnuSyakamavivekena mudhA na neyam / jaine dharme manAgapi pramAdo na vidhAtavyaH / tadvinA nA'nyaduttarottarAbhISTadam / evamanuziSya tau punareva vihAyasA jagmatuH / zrIvijayA-amitatejasau ca varSe varSe'rhatAM caityeSu mahimatrayaM cakratuH / tatra nandIzvare devAzcaitre cA'zvine cA'STAhnikotsavI kurvanti / anye tu svasvacaityeSveva kurvanti / zrIvijayA-'mitatejasau ca caitrA-'zvinayoH svasvacaityeSu tRtIyaM tu sImAvyAdiSu cakratuH / __athaikadA'mitatejAH svahaye sthitaH pradhAnapuruSaiH parivArito mAsakSapaNakaM bhikSArthamAgataM kaJcinmuni dadarza / tato'bhyutthAya vanditvA taM zuddhairannAdyaiH pratyalAbhayat / tadAnIM ca tatra satpAtradAnaprabhAvato vasudhArAdipaJcadivyAni jajJire / evaM dharmaniratayoH sukhamagnayoH zrIvijayA-'mitatejasobhUyAMsi varSasahasrANi jagmuH / ekadA ca nandanavane zAzvatArhato vandituM sambhUya zrIvijayA'mitatejasAvIyatuH / tatra ca tAn vanditvA kutUhalAd bhrAntvA yAvad nandanamIkSAJcakre, tAvat svarNazilAsthau vipulamati-mahAmatinAmAnau cAraNamunI dadRzatuH / tataH zrAddhau tau pradakSiNIkRtya vanditvA ca dharmadezanAM zuzruvatuH / 'dehinAM mRtyuH sadA samIpavaryeva, tataH kSaNika jIvitaM jAnanto'pi te mohAd dharmodyamaM na kurvanti / moho hi mahAzatruH, sa janmato maraNAvadhi svAtmahitaM dharma mUlAd nikRntati / tasmAd mohaM sarvathA hitvA dharmaH kAryaH / mAnuSaM janma hi punaH 7ziSa.bhA-3
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-prathamaH sargaH kathaJcideva labhyam" / tadAkarNya ca tau zrIvijayA-'mitatejasau svamAyuravaziSTamapRcchatAm / tau munI ca SaDviMzatidinAni zeSamAyurAcakhyatuH / tadvacaH zrutvA ca niviNNau tau nRpAvUcatu:"asmAbhiraraNyapuSpavat sadA viphalaM jIvitaM kSapitam" / tatastau cAraNamunI tau pratyabodhayatAM-"viSAdenA'lam, adyA'pi yuvayoH pravrajyA yujyate / ante'pi gRhItA sA shubhgtinibndhnm"| tAbhyAM caivaM prabodhitau tau nRpau nijasthAnamupetya caityeSu paramamaSTAhrikotsavaM cakrAte / dInA-'nAthAdibhyazca yathAruci dadatuH / tathA svaputrayo rAjyaM dattvA tau nRpAvabhinandana-jagannandanayormunyoH purato vrataM jagRhatuH / pAdapopagamanaM nAmA'nazanaM cakratuH / tadAnIM ca zrIvijayaH svapitaraM sasmAra / svapituraddhimadhikAM svAM ca Rddhi hInAM vicintayaMzca "tAhagevA'haM bhUyAsa"miti nidAnamakarot / vipadya ca tau zrIvijayA'mitatejasau prANate kalpe susthitAvarte nanditAvarte ca vimAne maNicUla-divyacUlanAmAnau surau bhUtvA sukhaM tasthatuH / tathA manasA prApteSTau sukhamagnau viMzatisAgaropamamAyurativAhayataH sma // 1 // iti paJcame parvaNi zrIzAntijinasya zrISeNAdikabhavavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // dvitIyaH sargaH atha jambUdvIpe prAgvideheSu ramaNIyAkhye vijaye sItAnadyA dakSiNe taTe zubhAyAM nagaryAM stimitasAgaro nAma narapatirAsIt / tasya ca zIlavatyau vasundharA-'nuddharAkhye dve palyAvAstAm / tatra nanditAvaddamitatejojIvazcyutvA vasundharAkukSAvavAtarat / tadAnIM ca sukhasuptA sA svamukhe balabhadrajanmasUcakAn caturo mahAsvapnAn pravizato dRSTavatI / tataH prabuddhA rAjJI rAjJA "balabhadrastava putro bhAvI"ti kathitasvapnaphalA muditA garbha dhArayantI pUrNe samaye zrIvatsAGkaM zvetavarNaM sulakSaNaM sUnuM suSuve / nRpazca putrajanmanA'tyantaM mudito dvAdaze'hni tasya sutasyA'parAjita iti nAmA'karot / tathA zrIvijayajIva: susthitAvartAccyutvA'nuddharAyAH kukSAvavatatAra / tadAnIM ca sA nizAzeSe sukhaM zayAnA svapne mukhe pravizata: sapta mahAsvapnAn dRSTavatI / suptotthitA sA rAjJe tAn niveditavatI, rAjJA ca viSNuste putro bhAvIti kathitaM svapnaphalaM nizamya sA nitAntaM mumude / garbhaM dadhAnA sA pUrNe samaye zyAmavarNaM nayanotsavaM putraM suSuve / nRpazca pramuditastasya samahotsavamanantavIrya iti nAma vidadhau / tau ca zveta-zyAmazarIrau kramAd vardhamAnau gurusannidhau lIlayaiva sarvazAstrANi jagRhatuH / zaizavaM kramAdatItya ca kAminIjanaspRhaNIyaM yauvanaM prapedAte / anyadA ca tatropavane nAnAtizayasampanna: svayamprabho nAma munirAyayau / tadAnIM ca nRpaH stimitasAgaro vAhakelyAM vAhAn vAhayituM puryA niryayau / vAhAn vAhayitvA zrAntazca tadvanaM gato yAvat
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 paJcamaM parva-dvitIyaH sargaH kSaNaM vizrAmyati, tAvadazokatarumUle pratimAdharaM dhyAnasthaM taM munimapazyat / tatastaM pradakSiNIkRtya vanditvA pAritadhyAnAd munerdhrmlaabhaashissmaaptvaan| tanmunerdharmadezanAM ca zrutvA kSaNAt pratibuddho nijaM dhAma gatvA'nantavIrya nijarAjye nivezya putrAbhyAM kRtaniSkramaNotsavaH svayamprabhamunipArzve paryavrAjIt rAjA / duHsahAnapi parISahAn sahamAnazca mUlottaraguNAzciraM samyak pAlayitvA'ntakAle manasA virAddhacAritro vipadya camarendro jjnye| athA'nantavIryo'pi sAparAjito medinImanvazAt / ekadA ca tayoH kenacid vidyAdhareNa maitrI jAtA / tAbhyAM ca sa vidyAdharo vidyA pradAya sAdhayethAmiti copadizya vaitADhyamagAt / tayozca barbarIkirAtInAmyau gIta-nRtyAdikuzale dve ceTike AstAm / anyadA ca tau bala-viSNU tAbhyAmuttamaM nATakaM kArayituM prAvarttatAm / tadAnImeva ca tatra sabhAyAM nAradaH samAyayau / tasya ca bala-viSNU nATakAkSiptamanasau na satkAramakurutAm / tena ca kupito nAradazcintayAmAsa-"madAdimau mAM na sadakArTAm / tadetasyA avajJAyAH phalaM drutaM darzayiSyAmi" / evaM cintayitvA sa nAradaH sahasA vaitADhye damitArinRpAntikaM jagAma / sa cA'bhyutthAya saprazrayaM nAradAya siMhAsanamadApayat / siMhAsanaM tyaktvA svavRSyAmevopaviSTo nArado vyAjahAra-"rAjan ! mahaujase tubhyaM svasti, tava rAjyAdiSu sarvatra kuzalam ?" tato 'bhavadanugrahAt sarvatra kuzalaM, kintu bhavantaM pRcchami-'bhavatA kvacidadRSTapUrvamAzcarya dRSTa'miti nRpeNokto harSotphullavadano nArado'bravIt-"adyaiva zubhAkhyAyAM mahApuryAmanantavIryamahAsabhAyAM barbarI-kirAtIbhyAmabhinIyamAnaM nATakamadrAkSam / tAdRzamadbhutaM nATakaM na mayA kvacid dRSTam / tvaM ca sarvAzcaryabhUtavastUnAM bhAjanamasi / yadyatra tannATakaM nA''nayasi, tahi te rAjyAdinA'la"mityuditvA nAradastato rabhasA nabhomArgeNa prayayau / 92 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___ damitArizca trikhaNDavijayaizvaryagavito'nantavIryasavidhe dUtaM prAhiNot / sa dUtazca tatra gatvA natvA cA'nantavIryaM sahAgrajamabhASiSTa"atra vijayArdhe yadadbhutaM vastu tat sarvaM damitAreH, tattasmai tava prasiddha barbarI-kirAtyau nATakakAriNyau ceTike preSyetAm" / tacchRtvA'nantavIryo jagAda-"itastvaM samprati gcch| kiJcid vicArya zIghraM ceTike preSayiSyAmi" / tato mudito dUto'bhyetya siddhaM prayojana damitAraye zazaMsa / itazca gUDhAmarSoM tau bala-viSNU "sa vidyAsiddhayAdibalenA'smAnevamAjJApayatIti purA mitreNa vidyAdhareNa dattA vidyA: sAdhayAvaH / tatazca sa ka Avayoragre ?" iti vicintayato yAvat, tAvat prajJaptyAdyA vidyAstatra sametya prAJjali jajalpu:-"yAH yuvAM sisAdhayiSU, tA etA vidyA vayaM smaH / pUrvajanmani siddhA idAnImapyupasthitAH / yuvAM samAdizataM, vayaM yuSmadvapuSi saGkramiSyAmaH" / evamastviti tayorvAcA tA vidyA nadyo'bbyoriva tadaGgayostadAtmatvaM pratipedire / tatastau svabhAvato balinau vidyAsiddhyA cA'sAdhAraNau tAsAM vidyAnAM gandhamAlyAdibhi: pUjAM cakratuH / atrA'ntare ca damitAriNA nirdiSTo dUta: punarupetya sAkSepamabhASiSTa"ceTike preSayiSyAva ityuktvA kimityadyA'pi na preSite ?" tato gUDhakopo viSNuH sAmnovAca-"yadi damitArizceTIbhyAmeva tuSyati, tadapare'hni te gRhItvA gaccha" / tato dUto viSNupradattAvAse kRtakRtyamivA''tmAnaM manyamAno yayau / tatastau ca bala-viSNU sumantriSu rAjyabhAramAropya vidyayA svasya ceTIdvayarUpaM vidhAyopetyA-"parAjitA-'nantavIryAbhyAM damitAraye prahite sva" iti dUtamUcatuH / dUtazca tAbhyAM ceTikAbhyAM samaM gatvA damitAra vyajijJapat-"atra vijayArdhe ko'pi bhavata: zAsanaM na laGghayati / aparAjitA-'nantavIryAbhyAM savinayamime ceTike prAbhRte preSite stH"|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 paJcamaM parva-dvitIyaH sargaH tataste ceTike dRSTvA damitAri TikAbhinayAyA''dikSat / adRSTa pUrvamabhinItaM nATakaM dRSTvA ceTIdvayaM saMsAraratnabhUtamamanyata sa rAjA / svaputrI kanakazriyaM ca nATakazikSAyai tayormAyAceTyoH samarpitavAn / tAM zirISasukumArAGgI prAptayauvanA kumArI dRSTvA te kapaTaceTyau madhurAlApapUrvakaM sAbhinayaM tannATakaM bhUyo bhUyo darzayitvA shikssyaamaastuH| tathA nATakasya madhye madhye rUpAdibhirguNairanantavIryaM kAmaM vrnnyaamaastuH| tataH kanakazrIrapRSchat-"ceTike ! ko'yaM puruSottamo yo yuvAbhyAM kSaNe kSaNe gIyate ?" tato mAyAceTyaparAjitaH smitvA'bravIt-"zubhAnane! zubhAyAM mahApuryAM stimitasAgaranRpatanayo jyeSTho'parAjitaH kaniSTho'nantavIryaH / sa kiyad varNyate ? jagati tattulyo nA'paraH ko'pi"| tadAkarNya kanakazrIH purataH sthitaM dRSTvevotkaNThitA jAtA / tatastAM cintitAM vilokyA'parAjitaH punarUce-"mugdhe ! anantavIrya manmukhAcchrutvA kiM tAmyasi ? kiM taM tvaM didRkSase?" tataH kanakazrI: sagadgadamuvAca-"sa kathaM mayA dRzyaH ?" tato jyeSThA ceTyuvAca"yadi taM didRkSase, alaM viSAdena / tamadya darzayAmi tava / vidyAzaktyA'parAjitamanantavIryamatrA''nayAmi" / tato hRSTA kanakazrIruvAca"evaM yadabhibhASase, manye me daivamanukUlam / kintvadhunaivA''tmano vAcamanutiSTha" / tatastau tuSTAvamarAviva svaM svaM rUpamAvizcakratuH / tatrA'parAjita uvAca-"bhadre ! mayA ya: kIrtitaH, sa madbhAtA'nantavIryastathA'sti na vA ? mayA tu stokmevaa''khyaatH| asya rUpAdivaibhavaM sAmprataM dRggocarIkuru" / tato yugapad vismayA-vegAdibhAvamApannA'parAjitasya jyeSThamAninI sottareNa nIraGgIM vidadhe / anantavIryo'pi ca smarodayAd romAJcito jAtaH / tataH sahajamAnamutsRjya svayaM dUtItvamAlambya kanakazrIranantavIryamavadat-"tvaM me nATyAcAryaH, tathA patirapi tvameva / yadi mAM kAmAnna pAsi, tarhi te maddhatyA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH syAt / purA tvayA zravaNamAtreNa mama hRdayaM gRhItam / adhunA pANigrahaNena mAmanugRhANa" / tadA'nantavIryo'bravIt-"yadyevamicchasi, tadyuttiSTha, zubhAM nagarI gacchAmaH" / tacchrutvA kanakazrIH punaravocat-"tvaM mama prANezvaraH, kintu mama pitA vidyAzaktyA durmado duSTazca / sa mahAnarthaM kariSyati / yato bhavantau balinAvapi nirastrAvekAkinau ca" / tato'nantavIryaH smitvoce-"mA bhaiSIH, aparAjitena saha yuddhe tava pitA na samarthaH / anyAMzca pRSThataH samAyAtAn yuyutsUnahaM haniSyAmi, niHzaGkametat / tato vizrabdhA kanakazrIranantavIryeNa saha pratasthe / anantavIryazcobAhuH paurAn rAjapuruSAdIMzca sarvAn sambodhayan meghaghoSagabhIrayA girovAca-"asAvahamanantavIryaH sAparAjito damitAreH kanyAM svavezma nayAmi / caurikayA'pahatetyapavAdo na dAtavyaH" / evamudghoSaNaM kRtvA sAparAjitaH sa vaikriyeNa vimAnena vihAyasA cacAla / tacchrutvA ca damitAriratyantaM kruddho nijAn bhaTAnAdizat-"sabhrAtaramamuM hatvA'thavA drutaM dhRtvA tanayAM samAnayadhvam" / tenaivamuktAzca bhaTA udyatazastrA adhAvanta / tadA cA'parAjitA-'nantavIryayorhala-zAGgAdikAni divyaratnAni jajJire / taizca tAbhyAM hatA damitAribhaTAstresuH / tAM palAyitAn zrutvA'marSaNo damitAriH zastrairgaganamAcchAdayannacAlIt / kanakazrIzca bhaTAnAM krodhAlApAcchrutvA mohavihvalA jAtA / tatastAmAzvAsayannanantavIrya uvAca-"mudhA kiM muhyasi? sasainyaM damitAriM mayA hanyamAnaM pshy"| evaM kanakazriyamAzvAsya sAparAjito valitvA sadyo vidyayA dviguNAM camU sRSTavAn / ___ tataH dvayoH sainyayostumulaM yuddhaM pravavRte / damitAreH sainyA api vidyAzaktyA durmadA yuddhe na manAgapyabhajyanta / tato'nantavIryadhmAtapAJcajanyazaGkhadhvaninA mUcchitA damitAribhaTA nyapatan / tataH svayaM rathamAruhya damitAriH zastrairastraizcA'nantavIryeNa saha yuyudhe / durjayaM ca
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 96 paJcamaM parva-dvitIyaH sargaH taM jJAtvA damitArizcakraM sasmAra / tacca cakraM jvAlAzatasamAkulaM damitAreH kare samApapAta / bhramayitvA ca sa tadanantavIryAya mumoca / taccakratumbAgraghAtena mUcchitaH sa viSNurnipatito'parAjitavIjitazca supta iva drAguttasthau / pArzvasthaM tadeva cakramAdAya ca damitAreH zirazcakartta / tadAnIM ca muditAH surA viSNorupari paJcavarNapuSpavRSTi cakraravocaMzca -"bho bho ! vidyAdharendrAH ! sarve tatparAH zrRNvantu, ayamanantavIryoM viSNuH, ayamaparAjitazca baladevaH / etatpAdAn sevadhvaM / raNAcca nivartadhvam" / tataH sarve vidyAdharendrA baladeva-vAsudevau zaraNaM yayuH / vAsudevazca sAgrajaH zubhAM purIM prati vimAnasthastairnRpaiH saha prtsthe| meroH samIpe ca nRpairviSNurUce-"zrImatAmarhatAmAzAtanAM mA sma kaarssiiH| atra girau bahuzo jinacaityAni santi, tAni yathAvidhi vanditvA vrj"| tato viSNuH saparicchado vimAnAdavatIrya tAni caityAni vanditvA kautukAt taM giriM pazyannekatra varSopavAsapratimAsthitaM kIrtidharaM muni tadaivotpannakevalaM devArabdhamahimAnaM dRSTvA muditastaM tri:pradakSiNIkRtya natvA'gre niSadha dezanAM zrutavAn / ante ca kanakadhInatvA taM muni papraccha-"mama kuta: pitRvadho bndhuvirhshc"| tato munirAkhyat-"dhAtakIkhaNDe prAgbharate zaGkhapuragrAme zrIdattA nAma nArI dAridryapIDitA''sIt / ekadA bhramantI sA zrIparvatagiri prApya tatra zukladhyAnasthaM satyayazasaM nAma mahAmuni dadarza / taM natvA ca sA papraccha-pUrvajanmani mayA manAgapi dharmo na kRtaH, yena sAmpratamatiduHsthitA'smi / tava vacazca na viphalamiti zreyase mAM kiJcidAdiza / yena bhavAntare bhUyo nedRzI syAm" / tadvacaH zrutvA kiJcid vicArya ca sa manirdharmacakravAlaM nAma tapo'nuSThAtumAdizat / atra ca tapasi dve trirAtre saptatriMzaccaturthAni ca bhavanti / amuSya tapasaH prabhAvAcca punarIdRzaM bhavAntaraM na bhaviSyatIti triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH phalaM cA'vocat / tatastadvAcaM gRhItvA taM praNamya sA nijaM gRhaM gatvA tat tapa: kartumArebhe / tatprabhAvAcca pAraNake'pi svAdvaprAptapUrvaM bhojanaM prApa / tataH prabhRti ca sA dhanikagRheSu dviguNaM triguNaM ca karmavetanaM prApa / evaM kiJcidravyavatI sampannA sA devagurUNAM yathAzakti pUjA kartumArebhe / ekadA ca tasyA gRhasyaikadezo vAtAghAtAt patitaH / tatra ca sA svarNAdikaM lebhe / tatastapa:samAptau sA caityapUjAdipUrvaka mahadudhApanaM vidadhe / tapaso'ntapAraNadine ca yAvad digvIkSaNaM karoti, tAvan mAsakSapaNakaM suvratarSi dadarza / tataH svaM kRtakRtyaM manyamAnA svayaM prAsukAnnAdinA taM pratilAbhya natvA cA''rhataM dharmaM papraccha / tato munirabravIt-"na eSa kalpo na, yadbhikSArthaM gatena kvA'pi dharmadezanA kriyate / yadi te dharmazuzrUSA, tadA mayi vasatau gate samaye AgaccheH" / evamuktvA sa munirjagAma / tataH pAraNaM kRtvA svAdhyAyaM kurvati munau tatra pauralokaH zrIdattA ca vandanArthaM samAjagAma / vanditvA teSu yathAsthAnamupaviSTeSu satsu muniH prasannayA vAcA dharmadezanAM vidadhe / "saMsAre caturazItiyonilakSAn bhavAn bhrAntvA daivAt prANI mAnuSyaM labhate / tatrA'pi ca sarvadharmeSu pradhAnaH sarvajJakathito dharmaH sudurlabhaH / tasmAttatra dharma eva samyaktvapUrvakaM yatnaH karttavyaH / yena saMsArI saMsAraM lIlayA tarati" / tataH zrIdattA suvratapAdayornatvA samyaktvapUrvakaM sarvajJoktaM dharma jagrAha / muni natvA pauraloko'pi sarvo zrIdattA ca svasvagRhaM yayau / tataH sA kiyantaM kAlaM taM dharma pratyapAlayat / karmavipAkAcca tasyA manasi vikalpaH samudabhUtyajjinadharmasya paramaM phalaM kIrtyate, tatphalaM mama bhaviSyati na vA ? tadanantaramekadA sA satyayazasaM muni vandituM prasthitA sA gagane vimAnasthaM vidyAdharayugalaM samIkSya tadrUpamohitA nijagRhamAgatya tAM vicikitsAmanAlocyA pratikramyaiva ca vyapadyata /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva- dvitIyaH sargaH 97 itazcA'smin jambUdvIpe prAgvideheSu ramaNIyAkhye vijaye vaitADhyagirau zivamandiranagare kanakapUjyanAmanRpatervAyuvegAkhyAyAM panyAmahaM kIrtidharanAmA tanayo'bhUvam / mama patnI cA'nilavegAkhyA rAtrAvekadA suptA zvetahastinaM garjantaM meghaM kumbhaM ca svapne dRSTavatI / tadaiva prabuddhA ca muditA tAn svapnAn madagre khyAtavatI / ahaM ca trikhaNDavijayasvAmI cakravarttyardhavaibhavaste tanayo bhAvIti tatphalamAkhyAtavAn / pUrNe ca samaye sA sarvalakSaNasampannaM sutamasUta / garbhasthe'sminmayA'rayo vizeSato damitA iti tasya damitAririti nAmA'kArSam / sa ca krameNa vardhamAnaH sarvakalAkuzalo yauvanaM pratyapadyata / ekadA ca tatra viharan zrIzAntinAtho jinaH samavAsArSIt / taM vanditvopaviSTo'haM dharmadezanAM zrutvA sadyo virakto rAjye damitAriM nivezya tajjinapAdamUle pravrajyAM samAdAya grahaNAsevanarUpe zikSe gRhItvA'tra parvate vArSikIM pratimAM vidhAyA'dyaivotpannakevalo jAto'smi / sa damitArizca mahAbalo vijitatrikhaNDavijayaH prativiSNurjAtaH / tasyaiva madirAkhyAyAM palyAM zrIdattAjIvastvaM kanaka zrIrjAtA'si / yacca saMzayamanAlocyA'pratikramya mRtA, taddoSAt te bandhuvirahaH pitRvadhazca samajAyata / dharmasya stoko'pi kalaGko'tyantaduHkhAya jAyate / tataH sadyo viraktA kanaka zrIrbalabhadra - viSNU vijJapayAmAsa - " yadyalpenA'pi duSkRtenaivaM duHkhamApyate, taduSkRtotpattikhAnibhiH kAmabhogairalam / tat prasadya pravrajyAgrahaNAya mAmanumanyethAm / bhavaduHkhAdatyantaM bhItA'smi / tatastau gurupAdaprasAdatastavedamavighnamastu / kintvidAnIM zubhAM nagarIM yAmaH, yathA tatra te mahaddhaya niSkramaNotsavaM kurmaH / tatra ca svayamprabhajinendrapArzve vrataM gRhNIyAH / tatheti svIkurvatIM tAmAdAya maharSiM natvA tau zubhAM nagarIM jagmatuH / tatra ca damitAriNA pUrvapreSitairbhaTairanantasenaM svaputraM yudhyamAnamapazyatAm / tamanantavIryaputraM zUkaraM zvabhiriva parivRtaM prekSya balabhadraH kopAt svazastraM halaM triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH bhramayannadhAvata / tataste damitAribhaTA bhItAH palAyAmAsuH / tataH saparivAro viSNurnagarIM pravizya zubhe dine nRpairardhacakritve'bhyaSicyata / aalsats 98 atha svayamprabhajino mahIM viharaMstatrA'nyasmin dine samAgatya samavAsArSIt / dvArapAlena tathAniveditazca tasmai sArdhadvAdazarUpyakoTI: pradAya viSNuH sAgrajaH sakanaka zrIkazca taM vandituM yayau / tatra ca kanakazrIH svayamprabhamunerdezanAM zrutvA'nte natvA prAJjalirjagAda - "prabho! gRhe viSNumApRcchya dIkSArthamAgamiSyAmi, kRpAM kuru" / tataH pramAdo na vidhAtavya iti jinenokte sA gRhaM gatvA viSNunA kRtaniSkra maNotsavA tatra prabhoH samIpametya prAvrAjIt / ekAvalyAdikaM tapazca vidadhAnAyAH zukladhyAnasthitAyAzca tasyA ekadA ghAtikarmakSayAt kevalamutpannam / krameNa ca bhavopagrAhikarmANi kSapayitvA sA kanakazrIravyayaM padamAsasAda / bala-viSNU cA'pi vividhAn bhogAn bhuJjAnau sukhamagnau kAlaM gamayAmAsatuH / atha baladevasya viratAkhyAyAM dayitAyAM sumatirnAma knyotpnnaa| bAlyAdeva sA jinadharmaparAyaNaikadopavAsAnte pAraNArthaM yAvadupaviSTA, tAvat kamapi muni dvArAgataM vIkSya sthAlasthApitAnnena pratilAbhayati sma / tadAnIM ca tatra vasudhArAdikAni paJca divyAni jajJire / munirapi ca tataH sthAnAd vihRtyA'nyatra jagAma / ratnavRSTimAkarNya tatrA''gatau tAM daSTvA vismitau vismayajanakametasyAzcAritramiti vAdinau balaviSNU ko'muSyA anurUpo vara iti cintAmagnAvIhA''nandena mantriNA mantrayitvA tasyAH svayamvaramahotsavaM nizcikyatuH / vAsudevAjJayA ca tatra svayamvarArthaM sarve nRpAH samAjagmuH / tataH svayamvaramaNDape samupaviSTeSu nRpeSu vilakSaNA'laGkAranepathyA sumatiH samAgatya svayamvaramaNDapamadrAkSIt /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-dvitIyaH sargaH tadAnImeva ca tatra maNDape devatayA ratnasiMhAsanasthayA'dhiSThitaM vimAnamAvirabhUt / tad dRSTvA sA sumatiH sarve nRpAzca vismitA jAtAH / teSAM pazyatAM ca devI vimAnAdavatIrya maNDapAntarupavizya dakSiNapANimutkSipya sumatimUce-"mugdhe ! dhanazrIH ! budhyasva, budhyasva, prAgbhavaM smara / puSkaravaradvIpe prAgbharatasya madhye zrInandanapure mahendranRpa AsIt / tasya cA'nantamatinAmnI patnyAsIt / tayA caikadA nizAzeSe suSuptayA nijotsaGgasthite pavitre puSpamAle svapno daSTaH / rAjJA ca tavA'navadyaM putrIdvayaM bhaviSyatItyuktA ca pramuditA pUrNe samaye putryau janitavatI / tatra prathamA'haM kanakazrIH, tvaM tu dvitIyA dhnshriiH| kramAcca parasparaprItyA vardhamAne te kalAkuzale yauvanaM prApatuH / ekadA ca krIDantyau te giriparvatAkhyaM parvatametya tatra svAdUni phalAni surabhINi puSpANi ca vicinvantyau bhramantyAvekatra pradeze nandanagiri muni vilokya pramudite taM triH pradakSiNIkRtya bhaktyA vavandAte / sa munizca dharmalAbhAziSaM dattvA tayordharmadezanAM vidadhe / tAM dezanAM zrutvA'nte te prAJjalI yogyatAnusAraM dharmAdezaM prArthayAmAsatuH / munizca yogyatAM vicArya dvayorapi dvAdazavidhaM dharma dideza / te jagRhatuzca / tataste muni vanditvA nijagRhaM sametya sAvadhAnaM taM dharma paryapAlayatAm / kadAcicca kutUhalAt te azokavanikAM gatvA tatra nadItaTe vividhakrIDayA krIDantyau tripurAdhipo vIrAGgo yuvA vidyAdharo'hArSIt / tasya bhAryA ca vajrazyAmalikA te tasmAt tyAjayAmAsa / tataste dve api bhImATavyAM nadItIre vaMzajAlopari gaganAt kSaNAt petatuH / tAmApadaM maraNAntaM jJAtvA zubhabhAvanAvatyau te namaskAraparAyaNe anazanaM vidadhAte / tayorahaM kanakazrIvipadya saudharmendrasyA'gramahiSI nAmnA navamikA'bhUvam / tvaM dhanazrIzca vipadya kuberasya mahiSI bhUtvA tatazcyutvA'tra balabhadrasya nAmnA sumatiH sutA jAtA'si / tadA cA''vayoH saGketo jAto yat "prathamaM yA cyavate, sA dvitIyayA 100 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH samupetyA'rhaddharma bodhanIyA" / tattvAM bodhayitumahameSehA''gatA'smi / "saMsArodadhitAraNaM jaina dharma tvaM budhyasva / nandIzvaradvIpe zAzvatArhatA tA aSTAhnikA jaGgamArhatAM yathAsthAnaM janmAdhutsavAn purAbhave svAnubhUtAstA dezanAvAcazca smara / anayA janmAntaranidrayA kiM vismarasi ? siddheH priyasakhItulyAM parivrajyAmAdatsva" / evamuktvA sA zakramahiSI vimAnamadhiruhya divaM yayau / saJjAtajAtismaraNA sumatizca surIgirA mUcchitA bhUmau patitA / zItopacArairlabdhasaMjJA ca samutthAya kRtAJjalirUce-"bho bho ! pRthivInAthAH! jAtismaraNavatyahaM prArthaye - madarthaM yUyamAhUtAH, ato mAM parivrajyArthamanujAnIta" / bhUbhujo'pyUcuH-"anaghe ! tavaivamastu / asmAbhiranujJAtA'si / tavepsitaM nirvighnamastu" / tato devarAjasya yakSarAjasya ca mahiSyastatra sametya tAM pUjayAmAsuH / sA ca kanyAnAM saptazatyA saha suvratAcAryapAdAnte pravrajyAmAdade / tataH sA dvividhAM zikSAmAdAya vividhaM tapastaptvA saMvegabhAvitA tasthau / kAlakrameNa kSapakazreNimArUDhavatyasau kevalaM prAptA / bhavyAMzca prabodhya sarvakarmANi kSapayitvA sA sumatiravyayaM padaM prApa / tAvaparAjitA-'nantavIyauM ca samyaktvazAlinau rAjyaM prypaalytaam| tatra viSNuranantavIryazcaturazItipUrvalakSAyuH pUrayitvA nikAcitaistaiH karmabhirAdimaM narakaM yayau / tatra ca dvicatvAriMzadvarSasahasrAyurvividhA vedanA lebhe / tatra ca viSNoH prAgjanmapitA camaro'patyastrehAt sametya tadvedanopazamaM ckre| tata: so'nantavIryajIva: saMvigna: svaM karmA'vadhinA smaran tA vedanA adhisehe / balabhadro'parAjito'pi bhrAtRzokAd rAjyaM tanaye nivezya jayandharagaNadharapAdAnte SoDazasahasranRpaiH saha vratamAdAya suciraM tapastaptvA parISahAn sahamAno'nazanena vipadyA'cyutendro'bhavat /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-dvitIyaH sargaH 101 tado'nantavIryajIvo'pi duSkarmaNAM phalaM bhuktvA narakAd nirgatyA'syaiva jambUdvIpasya bharatakSetre vaitADhyottarazreNyAM gaganavallabhe pure vidyAdharendrasya meghavAhanasya meghamAlinyAM patnyAM meghanAdAkhyaH suto'bhavat / meghavAhanazca krameNa prAptayauvanaM taM rAjye nivezya parivrajyAmagrahIt / sa meghanAdazca kramAd dvayorapi zreNyoradhipatirbabhUva / ekadA ca sa putrANAM dazottaraM dezazataM vibhajya dattvA prajJaptividyayA mandarAdrimagAt / tatra nandanavane siddhacaitye pUjanaM ca vyadhAt / tadAnIM ca tatra kalpavAsino devA avateruH / tatrA'cyutendraH prAgbhavabhrAtRsnehAt taM vilokya saMsArastyajyatAmiti prAbodhayat / tadA cA'maragururnAma munistatra samAyayau / tato meghanAdastatpAdamUle vrataM prapadyA'pramattaH saMyamapUrvakaM pAlayan nandanaparvatamAruaukarAtrikI pratimAM samAlambya dhyAnI tasthau / tathA sthitaM ca taM dRSTvA prAgjanmavairyazvagrIvaputro bhavaM bhrAntvA daityajanma prApta upasargAnakarot / kintu taM dhyAnAccAlayituM nA'zaknot / tato vismitaH sa jagAma / meghanAdamunizca dhyAnaM pArayAmAsa / evaM tIvrataraM tapazciraM caritvA'nte'nazanaM vidhAya mRtvA'cyutasAmAnikadevabhAvamApa // 2 // iti paJcame parvaNi zrIzAntinAthadevIyaSaSTha-saptamabhavavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // tRtIyaH sargaH athA'syaiva jambUdvIpasya prAgvideheSu sItAyA dakSiNe taTe maGgalAvatyAM vijaye ratnasaJcayavatyAM ratnasaJcayAnagaryAM prajAnAM yogakSemakaraH kSemakaro nAma nRpo babhUva / tatpatnI ca ratnamAleva nirmalA ratnamAlA nAmnI / tasyAH kukSau cA'cyutendro'parAjitajIvo'cyutakalpAccyutvA'vatatAra / tadAnIM ca nizAzeSe sukhasuptA sA mahAdevI caturdaza mahAsvapnAn paJcadazaM vajraM ca svapne dadarza / prabuddhA ca pramuditA patye tatsarvamAkhyAtavatI / nRpeNa ca cakravartI tava putro bhaviSyatIti tatphalamuktam / tataH pUrNe samaye sA devI madhurAkRti pavitraM putraM sussuve| garbhasthite'smin jananI vajaM dRSTavatIti pitA tasya samahotsavaM vajrAyudha iti nAmA'karot / krameNa vardhamAnazca sa sarvakalAkuzalo yauvanaM prapede / tathA lakSmImiva sulakSaNAM lakSmIvatI nAma rAjaputrImupAyaMsta / tasyAH kukSau cA'nantavIryajIvo'cyutAccyutvA'vatatAra / susvapnasUcitaM sulakSaNaM sutaM ca sA pUrNe samaye'sUta / pitarau ca tasya samahotsavaM sahastrAyudha iti nAma cakratuH / sa ca candra iva kramazo vardhamAnaH kalAkalApasampanno yauvanaM prapadya kanakazriyaM nAma rAjakanyAM rUpalAvaNyavatIM pariNinAya / tasyAM ca tasya sahastrAyudhasya zatabalirnAma mahAbalaH sampUrNalakSaNaH putro'jani / ekadA ca putra-pautrAdiparivArayutaH kSemaGkaro nRpaH sabhAmadhyAsta / tadA caizAnakalpe devAnAM carcA jAtA "samyaktvazAliSu vajrAyudhaH
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-tRtIyaH sargaH 103 zreSThaH" iti / tAmazraddadhAnazcitracUlAbhidho devo vividiSayA nAstiko bhUtvA kSemaGkaraparSadaM samAyayau / tatra ca vividheSvAlApeSu jAyamAneSu sa deva AstikyamAkSipyA'vadat-"puNyaM pApo jIva: paralokazca nAsti / eteSAmAstikyabuddhyA dehino mudhA klizyanti" / tato vajrAyudho'vocat-"pratyakSaviruddhametat tvadvacaH / tvamavadhi prayujya samyak pazya / tavaitadvaibhavaM prAgjanmadharmAnuSThAnaphalameva / tvaM pUrvajanmani mo'bhavo'dhunA cA'martyaH / yadi jIvo na bhavati, kathametad ghaTate? tad brUhi / iha martyatvamAptasya tava paratra devatvamiti paraloko'pi pratyakSasiddha eva" | evaM ca tena prabodhitaH sa citracUla: sAdhu sAdhvityuvAca / tvayA kRpAlunA saMsAre nipatanneSo'hamuddhRto'smi / athavA tava kimucyate ? yasya pitA tIrthakaraH / cirAd mithyAtvavAnasmi, tanme samyaktvaratnaM dehi / tato vajrAyudho'pi sarvajJaputrastadbhAvaM jJAtvA tasmai samyaktvaM dideza / tatazcitracUla: punarUce-"kumAra ! adya prabhRti tavA'hamAdezakArI, tadadyaiva kiJcana yAcasva" / tata: kumAra uvAca"yadyevaM taryataH paraM tvayA dRDhasamyaktvavatA bhAvyamiti yAce" / etattu mama svArthameva, ata: kiJcidanyat kAryaM brUhIti devenokto mamaivaitat kAryamiti kumAra uvAca / tataH sa devastasmai divyAlaGkaraNAni dattvaizAnendrasabhAM gatvA'vocat-"dRDhasamyaktvavAnayaM vajrAyudhaH / ayaM mahAtmA bhagavAnahan bhAvI" / tata IzAnapatirvajrAyudhamastAvIt / ___ ekadA ca vasantasamaye vasantapuSpAlaGkArA sudarzanAnAmnI vezyA vajrAyudhamajijJapat-"adya yUnAM krIDAsakha: kAmasya jayasakho'yaM vasanto vijRmbhate / tatsvAminI lakSmIvatI mayA tvAM vijJApayatiyatsUranipAtAkhyamudyAnaM gatvA tatra madhuzriyaM draSTuM na: kautukam" / yadA tadanumanya tadaiva sa kumAraH saparicchadastadudyAnaM jagAma / lakSmIvatI 104 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prabhRtIni ca saptadevIzatAni tArAzcandramiva taM kumAramanuyAnti sma / tatra gatvA ca vividhakrIDAbhistadudyAnaM kumAro vijahAra / tena vihAreNa zrAntaH savadhUjana: sa jalakrIDArthaM priyadarzanAM nAma vApI gatvA tatra pravizya giriNadyAM dvipa iva preyasIbhiH samaM krIDituM prAvatiSTa / jalakrIDayA vyagramAnase tasmin kumAre sthite ca prAgjanmazatrurdamitArijIvazciraM bhavaM bhrAntvA devatvaM prApto vidyuiMSTrAbhidhastatrA''jagAma / taM kumAraM dRSTvA kruddhaH kumAraM saparicchadaM peSTuM tasyA vApyA upariSTAt parvatamutkSipya cikSepa / nAgapAzaizca taM vajrAyudhaM padoradho babandha / tato vajrI girimiva sa vajrAyudhastaM parvataM muSTyA pipeSa / tAn pAzAMzca bisatantuvat troTayAmAsa / tatastasyA vApyA: sAntaHpuraparIvAro nirgato nandIzvaraM gantuM videhajAn jinAn natvA vrajatA zakreNa dRSTo vajrAyudhaH / tato'tra bhave catryasau bhAvinyarhanniti sopacAraM zakreNa pUjito "dhanyo'si tvaM SoDazastIrthakara: zAntirbhAvI''tyuktazca sa: yadRcchayA krIDan nijaM puraM praviveza / atha kSemaGkaro lokAntikAmaraiH prabodhito dIkSotsuko rAjye vajrAyudhaM nivezya vArSikaM dAnaM pradAya pravrajyAmAdade / sa vividhAbhigrahaparo dustapaM tapastyaktvA ghAtikarmanAzAdutpannakevalo devaiH kRtakevalajJAnotsavaH samavasaraNasthito dezanAM vyaghAt / tAM ca dezanAM zrutvA bahavo lokAH prAvrajan / vajrAyudhAdayazca svaM svaM sthAnaM yyuH| athA'strAgAriko vajrAyudhasya 'astrAgAre cakraratnamutpanna'miti mudA'kathayat / tato vajrAyudho mahIyasI cakrapUjAM cakre / anyAnyapi ca trayodaza mahAratnAni tasyA'bhUvan / tathA cakraratnAnugaH sa SaTkhaNDaM maGgalAvatIvijayaM savaitADhyamahIdharaM vyajeSTa, sahasrAyudhakumAraM ca yauvarAjye nyadhatta / 8ziSa.bhA-3
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 paJcamaM parva-tRtIyaH sargaH ___ ekadA ca sa vajrAyudhaH sAmantAdiparivRtaH sabhAmaNDapamadhyAsta / tadAnIM cA'mbaratalAdeko vidyAdharayuvA zaraNAya tamAgAt / tatpRSThe ca vidyAdharI khaDga-phalakadharA surekhA'pyAgAt / sA ca cakriNamUce"deva ! ayaM durAtmA visRjyatAm / yathA'sya durnyphlmciraadRrshyaami"| tatpRSThatazca gadApANiryamadUta iva bhISaNaH kruddhaH ko'pi vidyAdharaH samAgAt / sa uvAca-"asya durnayaH zrUyatAm / yenA'hamiyaM cA'sya vadhecchayA samAgatau / asya jambUdvIpasya videhakSetre sukacchanAmni vijaye vaitADhye purottame zulkapurapure zukladantanRpasya yazodharAyAM palyAmahaM pavanavego nAma tanayaH / kramAt kalAkalApaM yauvanaM ca prapannastatraiva pure kinnarapure dIptacUlanRpasya candrakIrtinAmnyAM patnyAM jAtAM sukAntAM pariNItavAn / tasyAM jAtA tava puraHsthiteyaM mama putrI zAntimatI nAma / seyaM maNisAgare parvate prajJaptikAM vidyAM sAdhayantyanena vidyAdhareNa vyomanyuccikSipe / tadAnImeva cA'syA vidyA'sidhyat / tata: palAyito'yaM vidyAdharAdhamaH kvA'pi zaraNamalabhamAnastvatpAdamUlaM prApto'sti / ahaM prajJaptividyApUjArthaM baliM gRhItvA samAgatastatra girau nijAM duhitaramapazyam / tata AbhoginyA vidyayA sarvavRttaM jJAtvehA''gato'smi / so'yaM durAtmA tyajyatAm / yathA'nayA gadayA dalayitvainaM yamapuraM preSayAmi" / tato'vadhijJAnAjjJAtvA vajrAyudhazcakrayavocat-bho ! asya prAgbhavasambandhaH zrUyatAm / asyaiva jambUdvIpasyairAvate kSetre vindhyapure nagare vindhyadatto nAma nRpo'bhavat / tasya ca sulakSaNAkhyAyAM patnyAM nalinaketunAmA suto'bhavat / tatraiva ca nagare dharmamitro nAma sArthavAho'bhavat / tasya ca zrIdattAyAM palyAM datto nAma suto'bhavat / dattasya ca prabhaGkarA nAma divyarUpA patnyAsIt / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ekadA sa vsntto tayA dayitayA samaM rantumudyAnaM yyau| nalinaketuzca tadaiva tatrA''gataH prabhaGkarAM dRSTvA tadrUpamohitaH kAmArttastAmahArSIt / tathA tayA saha krIDodyAnAdiSu yathecchaM reme / dattazca tadvirahAnalapIDita unmatta iva prabhaGkarAM dhyAyaMstatrodyAne babhrAma / bhramatA ca tena sumanA nAma munirdadRze / tadAnImeva ca tasya muneH kevalamutpannam / devaizca tasya kevalajJAnamahimA cakre / datto'pi ca muni vanditvA dezanAM zrutvA kSaNAt tApaM vihAyopazAnto dAnakarmanirataH zubhadhyAnI prakRSTaM puruSAyuSamativAhya jambUdvIpe prAgvidehe sukacche vijaye vaitADhye svarNatilake pure vidyAdharanarendrasya mahendravikramArkasya patnyAmanilavegAyAM putrarUpeNodapadyata / nRpazca tasyA'jitasena iti nAma dadhau / vidhivad vividhA vidyAzca dadau / yauvanaM prapannazca so'jitaseno vidyAdharakanyA: pariNIya tAbhigiri-vanAdiSu reme / vindhyadatte vipanne ca vindhyapure nalinaketU rAjA'bhavat / sa ca prabhaGkarayA sArdhaM sura iva vaiSayikaM sukhaM bubhuje / ekadA ca prabhaGkarayA sArdhaM prAsAdamadhirUDhaH sa unnatAn meghAn dRSTvA mumude / teSAM ca pracaNDavAtenetastato nIyamAnAnAM meghAnAmutpatti vipatti ca kSaNena jAtAM dRSTvA jAtavairAgyo'cintayat-"vyomni vAridA iva saMsAre sukhamapi kSaNAdastameti / ekasminneva janmani jano yuvA vRddho, dhanI raGko, viruk saruk ca jAyate / bhave sarvaM kSaNikaM dhik" / evaM vimRzya svaM putraM rAjye nivezya kSemakaratIrthakarapArzve pravrajyAM gRhiitvaan| tapo-dhyAnAdibhizca ghAtikarmakSaye tasya kAlakrameNa kevalaM jnyaanmutpede| tathA sarvakarmANi hatvA sa kSaNAdavyayaM padaM prApa / prabhaGkarA cA'pi suvratAgaNinIpArzve cAndrAyaNaM tapo'carat / tasya prabhAvAcca samyaktvAdikaM vinA'pi vipadya taveyaM zAntimatI putrI jajJe / dattajIvo'jitasenazcaiSa vidyAdharaH pUrvasnehAdenAmahArSIditi mA kupaH /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-tRtIyaH sargaH 107 anubandhaM tyaktvainaM kSamayatam / yataH kaSAyA narakAyaiva bhavanti / evaM vajrAyudhagirA muktavairAstrayo'pi saMvignA: parasparaM kSamayAmAsuH / tata: punazcayavocat-"yUyaM trayo'pi kSemaGkarajinAntike'cireNaiva pravrajyAM grahISyatha / tatra zAntimatI ratnAvalItapo vidhAyA'nazanena mRtvezAnendro bhaviSyati / yuvayozca tadaiva ghAtikarmaparikSayAt kevalaM jJAnamutpatsyate / sa cezAnendraH sametya yavayoH kevalajJAnamahimAnaM bhavanmRtadehapUjAM ca mahotsavAt kariSyati / tataH kAlakrameNa cyutvA cezAnendro martyatAM prApyotpannakevalajJAna: siddhimAsAdayiSyati" / cakriNazca trikAlajJAnaviSayaM tadvacaH zrutvA tatra sarve sabhAsado visiSmiyire / tata: pavanavegaH zAntimatI so'jitasenazca trayo'pi rAjAnaM natvocuH-"tvamevA'smAkaM pitA svAmI gururdevazca / anyathA'pAyapravRttAnAM naH ko'nyastrAtA bhavet ? tadanumanyasva, adyaiva vayaM kSemakarajinezvaraM gamiSyAmaH" / tatazca nRpeNA'nujJAtAste trayo'pi kSemaGkarajinAntikaM gatvA pravrajyograM tpstepire| cayuktaprakAreNa ca paramaM padaM yayuH / vajrAyudhazcakrI ca sahasrAyudhena sahendro divamiva bhuvaM pAlayAmAsa / ekadA ca sahasrAyudhapatnI jayanA nizi svapne bhAsvarAM kanakazakti dadarza / tayA khyAtasya ca tasya svapnasya "mahAzaktistava putro bhaviSyatI"ti patiH phalamuktavAn / tatprabhRti garbhaM dadhAnA sA pUrNe samaye tanayaratnamajaniSTa / pitarau ca tasya dRSTasvapnAnusAreNa samahotsavaM kanakazaktiriti nAma cakratuH / sa ca kramAd bAlyamatItya prAptayauvanaH sumandirapure merumAlino mallAgarbhajAM rUpalAvaNyazAlinI kanakamAlAM nAma tanayAmupayeme / tasyAzca kanakamAlAyA: sakhIM mazakAsArapuranRpasyA'jitasenasya priyasenA 108 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kukSibhavAM vasantasenAM svayamvarAM pitrA preSitAM kanakazaktiryathAvidhi pariNinye / tadudvAhatazca tasyA vasantasenAyA: paitRSvasreyazcukopa / ___ ekadA ca kanakazaktirudyAne kamapyekaM naramutpatantaM nipatantaM ca vIkSya kastvamiti papraccha / tataH sa nara uvAca-"ahaM vidyAdharo'smi / vaitADhyazailAt kenacidarthenA'grato gacchannihodyAne samApatam / atra codyAnaramyatAM pazyan kSaNaM sthita utpitsuryAvadAkAzagAminI vidyAmasmArSam tAvat tasyA vidyAyA ekaM padaM vismRtam / teneSadbaddhapakSa: pakSIvotpatAmi nipatAmi ca" / tataH kanakazaktiruvAca-"yadyaparasyA'gratastat paThituM yujyate tahi yAvat smRtaM paTha" / tatastena vidyAdhareNa pAdahInAyAM tasyAM paThitAyAM padAnusAribuddhirnRpastatpAdamAkhyat / tataH punarjAtavidyAzaktiH sa vidyAdharaH pramudito nRpAya vidyA: pradAya yathAgataM yayau / kanakazaktirapi tA vidyA yathAvidhi sAdhayitvA mahAvidyAdharo'bhavat / vasantasenAyAH paitRSvasreyazcA'tiruSTo'pi kanakazakterapakartumasamartho lajjayA bhaktapAnAdi parihRtya vipadya ca himacUlanAmA devo'bhavat / kanakazaktizca vasantasenA-kanakamAlAbhyAM saha vidyAzaktyA samIravad mahIM bhraman himavagiri prApto vipulamatyAkhyaM cAraNaM muni dRSTvA vanditvA bhAryAbhyAM saha tadIyadezanAM zrutvA prabuddhaste bhArye gRhe muktvA pravavrAja / te devyAvapi ca saMvigne vimalamaterAryAyA: pArzve vrataM jagRhatuH / / kanakazaktizca viharan siddhagiri prAptastatra zilAyAmekarAtrikayA pratimayA sthirststhau| tatra ca tathAsthitaM taM dRSTvA durAzayo himacUlasura upasargAn kartuM pracakrame / taM ca tathA kurvantaM vidyAdharA nyatrAsayan / tataH pratimAM pArayitvA viharan sa ratnasaJcayAM nagarI prAptaH sUranipAtAkhye vane ekarAtrikI pratimAM cakre / tatazca kSapakazreNimArUDhasya tasyA'malaM kevalamutpannam / tadA surAH samupetya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 110 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sahasrAyudho'pi rAjyalakSmI yathAkAmaM bubhuje / ekadA ca tatra puryAM pihitAsravaM gaNadharaM samavasRtaM vijJAya sahasrAyudhaH samupetya bhaktyA vanditvA dharmadezanAM zrutvA tatkSaNaM prabuddha: sve rAjye putraM zatabali nidhAya tadgaNadharapAdAnte pravrajyAmAdAya dvividhazikSAsampanno mahIM viharan vajrAyudhasya rAjarSeramilat / tataH saMyuktau tau pitAputrau tapo-dhyAnaparau pura-grAmAdiSu viharantau sukhena prAjyaM kAlaM gamayitveSatprArabhArAkhyaM girimAruhya pAdapopagamAbhidhamanazanaM prapadyA''yuHkSaye tRtIye graiveyake'hamindratvamApya paJcaviMzatisAgaropamasthiti tasthatuH / iti paJcame parvaNi zrIzAntinAthadevIyASTama-navamabhavavarNanAtmakaH tRtIyaH srgH||3|| paJcamaM parva-tRtIyaH sargaH tasya kevalajJAnamahimAnaM cakruH / himacUlazca tad dRSTvA bhItastaM zaraNaM yayau / vajrAyudho'pi ca tasya muneryathAvad mahimAnaM vidhAya dezanAM zrutvA svapurIM yayau / athA'nyadA kSemaGkaraprabhustatra samavasRtaH / tacchrutvA ca saparicchado vajrAyudhastatra gatvA yathAvidhi vanditvA yathAsthAnamupavizya dharmadezanAmazrauSIt / dezanAnte ca natvA sa cakryavadat-"svAmin ! saMsArAd bhIto'smi, tataH sve rAjye sahasrAyudhaM nivezya yAvadAgacchAmi, tAvad mama dIkSAM dAtuM pratIkSasva" / tato 'na pramAdo vidhAtavya' iti svAminoktaH sa nijAM purIM gatvA sahasrAyudhaM rAjye nivezya sahasrAyudhena kRtaniSkramaNotsavaH kSemaGkarajinapArzvametya rAjJInAM nRpANAM ca catuHsahastrayA putrANAM saptazatyA ca saha vratamAdade / vividhAbhigrahaparaH parISahAn sahamAnazca vajrAyudhamunirviharan siddhagirimupetyopasargAn sahiSye'hamiti buddhyA tatra virocane stambhe vArSikI pratimAM dadhau / itazcA'zvagrIvasutau maNikumbho maNiketuzca dvAvapi bhavAn bhrAntvA kRtabAlatapasAvasurabhAvamApannau svairacaryayA tatra samAyAtau taM munimapazyatAm / tatazcA'mitatejobhavavaireNa taM munimupadrotuM praarebhaate| tau siMhIbhUyobhayoH pArzvayostaM muni nakharaizcakhnatuH, kuJjarIbhUya karAdyAghAtairjaghnatuH, bhujagIbhUya tasya dvayoH pArzvayordRDhabandhaM lalambAta, rAkSasIbhUya ca tIkSNadaMSTrAbhiH piiddyaamaastuH| itthaM yAvat tau taM munimupAdravatAM, tAvadindrapanyo'rhantaM vandituM celuH / tasya munezcopasarga kurvANau tau dRSTvA "AH pApau ! yavAbhyAM kimidamArabdha"miti bruvANAzca tA gaganAdavateruH / tAH prekSya ca bhayAtauM tau satuH / tatazca rambhAdyAH surastriyo bhaktitastasya muneragre nATyaM vistArayAmAsuH / taM muni vanditvA ca svaM svaM sthAnaM yayuH / sa munirapi vArSikI pratimAM pArayitvA mahIM vijahAra /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH athA'sya jambUdvIpasya prAgvideheSu puSkalAvatyAM vijaye sItAnadyAH samIpe puNDarIkiNyAM nagaryAM ghanaratho nAma nRptiraasiit| tasya ca priyamati-manoramAnAmnyau dve patnyAvAstAm / tatra priyamatyA udare vajrAyudhajIvo graiveyakAccyutvA samavAtarat / tadA ca tayA nizAzeSe svapne mukhe pravizan garjan varSan vidyudbhAsvarazca megho dRSTaH / tayA''khyAtasvapnazca mahIpatirmegha iva pRthivIsantApahRt tava putro bhaviteti phalaM vyAjahAra / manoramAdevyA udare ca sahasrAyudhajIvo graiveyakAccyutvA'vatIrNavAn / tayA'pi ca tadA svapne kiGkiNIpatAkAdizobhito ratho dadRze / rAjJA ca jJAtasvapnena mahArathazreSThastava putro bhAvIti phalamUce / pUrNe ca samaye tAbhyAmubhau tanayau sussuvaate| rAjA ca zubhe'hani krameNa priyamatyAH sUnormegharatha iti manoramAyA: sUnozca dRDharatha iti svapnAnusAreNa nAma cakre / tau ca krameNa vardhamAnau sarvakalAkuzalau yauvanaM prApatuH / ___ athaikadA nihatazatroH sumandirapuranRpasyA'mAtyaH sametya ghanarathaM praNamya vyajijJapat-"nRpa ! tava kundadhavalA kIrtidikSu nirbAdhaM prasarati / sumandirapurezitunihatazatrostisraH kanyAH santi / tatra megharathasya dve dRDharathasya caikAM sa ditsate, "tadanumanyasve"ti / tadA ghanaratha Uce-"amunA sambandhena nau sneho dRDhIbhavatu" / tato nRpo daivajJena lagnaM nirNIya kumArayorAgamanaM ca pratipadya taM sacivaM visasarja / 112 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ____ sacivazca pramuditaH sumandirapurametya nRpaM nihatazatru tavRttamAkhyAyA'harSayat / ghanarathazca dRDharathena sahitaM megharathaM sumandirapuraM prati preSIt / tau ca sainyaparivAraparivRttau katipayaiH prayANaiH surendradattanRpadezasImanyUSatuH / tatra ca surendradattena zikSitvA preSito dUto'bhyupetya megharathamuvAca-"na: svAmI 'asmaddezamadhyena mA gAstva'miti vakti / anyena mArgeNa gaccha, anyathA na te kushlm"| tato megharatho vihasyovAca-"asmAkamayameva mArgaH saralaH, sa kathaM tyajyatAm ? ato vayamanenaiva mArgeNa yaasyaamH| tava svAmI svazakti drshytu"| tacchrutvA kupitaH surendradatto raNabherImavAdayat / tathA sarvathA sannaddhena sainyena megharathaM prati raNecchu: pratasthe / megharatho'pi dRDharathena saha rathamAruhya sainyAni raNAyA''dideza / pravRtte ca zastrasampAte paraiH kumArayoH sainymbhnyji| tataH kruddhau kumArau parasainyamadhyaM vigAhya tad mamantha / tataH surendradatto yuvarAjena sahitastAbhyAM yoddhaM prAvRtat / tatazca megharatha-dRDharathAbhyAM tau raNe khedayitvA zIghraM babandhAte / tasmin deze ca nijAjJAM pravarttayitvA tau sumandirapuraM pratIyatuH / nihatazatruzca tayoH saharSa svAgatAdikaM vidhAya sulagne megharathena priyamitrA-manorame dRDharathena ca sumatiM pariNAyayAmAsa / tato vivAhe jAte rAjJA visRSTau tau kumArau svAM purIM prati gacchantau surendradattaM sayuvarAjaM sve rAjye pUrvavat saMsthApya nijAM nagarI prAptavantau / tatra ca priyAbhistau vividhAn bhogAn bhuJjAnau sukhena kAlaM gamayAmAsatuH / tatra megharathasya patnI priyamitrA nandiSeNaM, manoramA ca meghasenaM, dRDharathasya patnI sumatizca rathasenaM nAma putra suSuve / anyedhuzca ghanaratho'ntaHpure kalatra-putra-pautrAdibhiH parivRtaH kukkuTahastayA susenAkhyayA vezyayA vyajJapi-"deva ! ayaM me kukkuTa: svajAtiSu ratnam / yata: kenA'pi kukkuTena kadA'pyayaM na jIyate / yadi kasyA'pi kukkuTa enaM jayet tadA'haM tasya dInArANAM lakSaM paNe
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva caturthaH sargaH 113 dAsyAmi / yadyaparasyA'pi tAdRzaH kukkuTo'sti, tarhi sa matpaNamutkSipatu" / tacchrutvA manoramoce-'ahaM paNaM svIkaromi / matkukkuTena tavA'yaM kukkuTa ihaiva yudhyatAm' / tato rAjJaivamastviti prokte manoramA ceTikayA vajratuNDAkhyaM nijaM kukkuTamAnAyya yuddhAya mumoca / tau cau kukkuTa citrayuddhanipuNau parasparaM nipatyotpatyopasRtyA'pasRtya caprahArAn dadatuH pratISatuzca / pracaNDacaJcacaraNaprahArodbhUtazoNitaistayoraGgAni tAmrANyapi tAmrANyabhUvan / lokazca dvayoH kasya jaya iti nirNetuM na zazAka / tato dvayoryudhyamAnayordhanaratho'vadat-"anayoH ko'pi kenA'pi na jeSyate" / tato megharathena kAraNaM pRSTaH sa jJAnatrayadharo ghanaratha uvAca - "anayo: pUrvabhavavRttaM zrUyatAm asminneva jambUdvIpe airAvatakSetre ratnapure pure dhanavasurdattazca dvau mitre vaNijAvabhUtAm / tau ca dhanAzayA bhANDaiH zakaTAdikaM bhRtvA vyavahArAya grAmAdiSu bhramatuH / lobhAbhibhUtau krUrau ca tau niSkaruNaM pIDitAnapi vRSabhAn tADanAdibhirbalAd vAhayantau kUTamAnAdibhirjanAn vaJcayantau ekadravyAbhilASAt parasparaM yudhyete sma / itthaM yudhyamAnau prapannArtadhyAnau gajAyurbaddhvA zrInadItIrthe mRtau purairavate svarNakUlAkhyanadItaTe gajau jAtau tAmrakalaza-kAJcanakalazAbhidhau prAptayauvanau prasravanmadau svairaM vijahatuH / ekadA ca svasvayUthena paryaTantau tau gajAvanyonyaM dadRzatuH / tatazca prAgjanmaroSAdudbhUtaroSau parasparavadhAyA'dhAvatAm / ciraM ca dantAdanti zuNDAzuNDi yuddhaM vidhAya janmAntare'pi yuddhArthamiva yugapad mRtau / asya jambUdvIpasyaiva ca bharatakSetre'yodhyAyAM puri nandimitro nAma bhUrimahiSIdhano'bhUt / tasya mahiSIyUthe ca tau mahiSau jAtau pInAGgau yauvanaM prapedAte / devAnandAkukSibhavau zatruJjayanRpAtmajau 114 triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH dhanasena - nandiSeNau ca tau mahiSAvapazyatAm / tAbhyAM ca kutUhalAt tAvubhau mahiSAvayudhyetAm / ciraM yuddhvA ca tau vipadya tatraiva puryAM kAla-mahAkAlAkhyau dRDhAGgau meNDhakau jAtau / daivAdekatra militau prAgvairAdabhiyudhya vipadya samavikramAvetau kukkuTau jAtau / ataH prAgvadetayorna ko'pyanyena jeSyate / kiM cemau na kevalaM pUrvavairAviSTau, kintu vidyAdharAdhiSThitau yudhyete / asyaiva jambUdvIpasya bharate vaitADhyottara zreNyAM svarNanAbhapure garuDavego nAma nRpo'bhUt / tasya patnI dhRtiSeNA ca svotsaGgasthitacandra-sUryasvapnasUcitau candratilaka-sUryatilakAkhyau sutau suSuve / tau ca prapannayauvanau meruM gatau zAzvatArhatAM pratimA vavandAte / kautukAcca tatra bhramantau svarNazilAsthitaM nandane sAgaracandrAkhyaM cAraNamunimapazyatAm / tau ca taM namaskRtya dezanAM zrutvA'nte UcatuH - "bhagavan ! AvayoH prAktanAn bhavAnAkhyAhi" / tato munirUce"dhAtakIkhaNDadvIpe pUrvairavate varSe vajrapure'bhayaghoSo nRpastatpatnI suvarNatilakA cA'bhUtAm / tayozca sutau vijayo vaijayantazca kalAkalApa kuzalau yauvanaM prapedAte / tathA tatrairavate svarNadrume pure zaGkhanAmA mahIpatirAsIt / tasya patnI pRthivIdevI cotsaGgasthitapuSpamAlyasvapnasUcitAM pRthvIsenAkhyAM sutAM suSuve / tAM ca prAptayauvanAM sazaGkho'bhayaghoSAya dadau / ekadA ca vasantartau vasantapuSpANyAdAya kA'pi ceTikA'bhayaghoSasannidhau gatavatI / tAM dRSTvA ca suvarNatilakA nRpamuvAca'vasantena ssddtukaabhidhmudyaanmmnnddyt| tadidAnIM madhulakSmImanubhavituM saparivArAstatra gacchAmaH' / atrA'ntare ca pRthivIsenA nRpaM koTimUlyAni yuktipuSpANi kare dadhAnopasthitA / tAni vIkSyA''dAya ca prasanno nRpa udyAnaM yayau tatra cikrIDa ca / tatra nRpAnujJAtA pRthivI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva caturthaH sargaH 115 senA bhramantI dantamathanaM muniM dadarza / tato muditA taM vanditvA dezanAM zrutvA ca prabuddhA tatkAlaM rAjAnamApRcchya tanmuneH pravrajyAmAdade / abhayaghoSo'pi ca tasyAzcAritraM prazaMsan svaM dhAma jagAma / anyadA ca sa nRpaH svaprAsAde ratnasiMhAsanAsInastIrthakulliGgaM chadmasthatayA viharamANaM jinapuGgavamanantaM pravizantaM dRSTvA sasambhramamutthAyocitaM bhojyamAdAya praNAmapUrvakaM bhagavantamupatasthe / bhagavAnapi ca taddattabhikSayA pAraNAM cakAra / devaizca tatra vasudhArAdipaJcakaM divyaM vidadhe / bhagavAMzca pAraNaM vidhAya kvA'pi vijahAra / sa ca tIrthakRdekadA viharannutpannakevalo vajrapure samavAsarat / tatra cA'bhayaghoSaH sametya yathAvidhi vanditvA dezanAM zrutvA'nte ca punarnatvA bhagavantaM jagAda - "bhagavan ! kSaNaM pratIkSasva / yAvat svaM tanayaM rAjye nivezya dIkSAyai tvatpAdAntikamAyAmi" / tato naiva pramAdinA bhAvyamiti svAminoktaH sa gRhaM gatvA putrAvuvAca- "vatsa! vijaya ! tvaM kramAgataM rAjyamAdatsva / vaijayanta ! tvamasya yauvarAjyaM paripAlaya / ahaM tu pravrajiSyAmi " / tatastAvUcatuH - "yathA bhavAn bhavabhItastathA''vAmapi / ata AvAmapi pravrajiSyAvaH " / tataH sAdhviti tau prazasya sa nRpo rAjyamanyasmai kasmaicid datvA tAbhyAM putrAbhyAM sahA'nantajinAntikaM gatvA pravavrAja / te trayo'pi cograM tapastepuH / tatra bhUpatirviMzatyA sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArjayat / te trayo'pi ca kAle vipadyA'cyute kalpe dvAviMzatisAgaropamajIvitA devA babhUvuH / *** itazca jambUdvIpe prAgvideheSu puSkalAvatyAM vijaye puNDarIkiNyAM nagaryAM hemAGgado nAma nRpo'bhUt / tasya ca vajramAlinyAkhyAyAH panyA: kukSAvabhayaghoSajIvo 'cyutAccyutvA caturdazamahAsvapna triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sUcito'vAtarat / pUrNe ca samaye jAto nAmnA ghanaratho'dyA'pyavanIM pAti / vijaya- vaijayantau vidyAdharau jAtau yuvAM sthaH " / evaM pUrvabhavAn zrutvA prasannau tau muniM natvA prAgjanmapitaraM tvAM bhaktyA draSTumihA''gatau kutUhalAt tvaddarzanopAyabhUtamanayoH kukkuTayoH saGkramaNaM pracakratuH / etau ceto gatvA bhogavardhanamunerantike pravrajya kSINakarmANau zAzvataM padaM prApsyataH / tacchrutvA ca prakaTIbhUya pUrvavat sutamAninau tau vidyAdharau ghanarathaM natvA gRhaM jagmatuH / tau kukkuTau ca tacchrutvA prabuddhau pUrvabhavAn zocantau nRpaM natvA svabhASayA procatu:deva ! kimadyA''vAM kurvahe, taddhitamAdiza" / 116 tato ghanaratho'vadat-"arhan devo guruH sAdhurdharmo jIvadayA ca vAmastu'' / tatpratipadya ca tAvanazanaM prapadya mRtau bhUtaratnATavyAM tAmracUla svarNacUlasaMjJau bhUtanAyakau bhUtvA vimAnaM vikRtya pUrvabhavopakAriNaM megharathamupetya natvA stutvA caitadvimAnamadhiruhya vizvaM pazyeti prArthayatAm / tAbhyAM prArthitazca sa megharatho vimAnaM saparicchado'dhiruhya tAbhyAM sampUrNAM pRthivIM bhramayitvA tAni tAni sthAnAni darzyamAnaH punaH puNDarIkiNIM prAptavAn / tau ca bhUtanAyakau taM rAjakule muktvA praNipatya ratnavRSTiM vidhAya ca svaM sthAnaM jagmatuH / atha lokAntikAmaraistIrthaM pravarttayeti prArthito ghanaratho megharathaM rAjye dRDharathaM ca yauvarAjye nivezya vArSikadAnaM dattvA dIkSAM gRhItvotpannakevalajJAno bhavikAn prabodhayan mahIM vijahAra / megharathazca dRDharathAnvito mahImazAt / ekadA ca devaramaNanAmnyudyAne riraMsayA gato megharatho'zokatarostale priyamitrayA sArdhaM saGgItaM kArayitumArebhe / atrAntare ca tasya nRpasya puraH saGgItakacikIrSayA sahasrazo bhUtAH prAdurAsan / vicitrAkArabhUSaNanepathyAzca te tANDavaM prArabhanta / teSu tANDavaM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-caturthaH sargaH 117 vidadhatsu ca gagane vimAnamekaM prAdurAsIt / tatra ca ratyA kAma ivaikayA yuvatyA yutaH pumAneko dadRze / ko'yaM, keyaM, kuto hetozceta Agacchata iti priyamitrayA pRSTazca megharatha uvAca___ "jambUdvIpe bharate vaitADhyasyottarazreNyAmalakAyAM puri vidyudratho nAma vidyAdharezvara AsIt / tasya ca mAnasavegAyAM panyAM siMharathasvapnasUcanAjjAtaH siMharathaH putrazcandro rohiNImiva kulInAM vegavatI nAma kanyAM pariNItavAn / vidyadrathazca taM nije rAjye nidhAya saMsAraM vidyuccapalasvabhAvaM jJAtvA vairAgyamApanno dIkSAM gRhItvA saMyamAdibhiH karmakSayaM kRtvA zivamagAt / siMharathazca vidyAdharacakrI cArhaddarzanecchayaikadA dhAtakIkhaNDe pazcimavideheSu sItAnadyA uttarataTe sUtrAkhye vijaye khaDgapure panyA samaM gatvA'mitavAhanaM dadarza / taM natvA dezanAM zrutvA ca punarjinaM natvA svanagarI prati gacchan gati skhalitAM vijJAya kAraNajijJAsayA'dha: pazyan mAmiha sthitaM dRSTvA sakopamutkSeptumupAsarat / mayA ca vAmena pANinA''krAnto virasaM rasan saparivAro mAM zaraNaM prapanno mayA mukto nAnArUpANi vikRtyedaM saGgItakamakArSIt" / tataH punaH priyamitrayoce-"deva ! pUrvabhave kiM karmA'munA kRtaM yenA'syaiSA mahIyasI RddhiH?" tato megharathaH punaruvAca-"bharate puSkarArdhe saGghapure rAjyagupto nAma kulaputro'tiduHstha AsIt / tasyA'nuraktA bhaktA ca zakhikAnAmnI patnyAsIt / tau dvAvapi paragRheSu karmANi cakrAte / ekadA ca tau sambhUya phalArthaM saGghagiri gatau bhramantau dezanAM kurvANaM sarvaguptaM muni dRSTvopetya natvA dezanAM zrutvA ca punaH praNamyocatuH-asmadarthaM kiJcit tapaH samAdiza / tato mahAmuniH sarvagupto yogyatAnusAreNa dvAtriMzatkalyANakAkhyaM tapastayodideza / tau ca tatheti pratipadya gRhaM gatau trirAtradvayadvAtriMza 118 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ccaturthAtmakaM tat tapo vidhAya pAraNasamaye ca dhRtidharaM muni bhaktodakAdinA bhaktyA pratyalAbhayatAm / anyadA ca vihArakramAt tatrA''gatasya sarvaguptamuneryathAvidhi dezanAM zrutvA parivrajyAmAdadAte / tatra rAjyagupta AcAmAmlavardhamAnatapo vidhAyA'nte cA'nazanaM prapadya dazasAgaropamajIvito brahmaloke suro bhUtvA tatazcyutvA'yaM vidyudrathanRpAtmajaH siMharatho jajJe / zaGkhikA cA'pi vividhaM tapo vidhAya brahmaloke suro bhUtvA tatazcyutvA'sya patnyabhUt / ayaM ca siMhastha itaH svanagaraM gatvA putraM rAjye nivezya matpiturdIkSAmAdAya tapo-dhyAnAdibhiH kSINakarmotpannakevalajJAna: siddhi vrajiSyati / tatastadvacanaM zrutvA megharathaM praNamya svapuraM gatvA putra rAjye nivezya siMharatho ghanarathajinAntike dIkSAmAdAya tapo'nuSThAya siddhimiyAya / nRpo megharatho'pi ca devaramaNodyAnAt svapurI puNDarIkiNI prAvizat / athaikadA pauSadhazAlAyAM pauSadhamAdAya dharmamAkhyAtumupakrAntasya megharathasyotsaGge bhIta eka: pArApata: papAta / manuSyabhASayA'bhayaM yAcamAnaM ca taM mA bhaiSIriti nRpo'bhASiSTa / taM pArApatamanudhAvamAnaH zyenazca mamedaM bhakSyamAzu muJcetivadannAgAt / tato megharatha Uce"nA'mumarpayiSyAmi, kSatriyo hi zaraNAgataM nA'rpayati / kiM ca paraprANApahAreNa svaprANaparipoSaNaM na kasyA'pi yujyate / tavA'nena bhakSitena kSaNamAtraM tRptiH / asya tu sarvaprANApahAra eva bhavet / parahiMsAyAM ca paratra bhUriduHkham / paJcendriyavadhAt tanmAMsabhakSaNAcca jantavo narake duHsahAM vyathAM prApnuvanti / tataH prANivadhaM muJca / dharma samAcara / yena bhave bhave sukhameSyasi" /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 paJcamaM parva-caturthaH sargaH 119 tataH zyeno'pi manuSyabhASayA mahIpatimuvAca-"madbhayAdeSa kapoto bhavantaM zaraNaM yayau / ahaM tu kSutpIDitaH kaM zaraNaM yAmi? dayAlavo hi sarveSvapyanukUlAH / tadyathainaM trAyase, tathA mAmapi trAyasva / kSudhArtasya me prANA gcchntiiv| dharmapriyo'pi kiM bubhukSita: pApaM na karoti ? mama ca bhojyAntaraistRptirapi na / yata: svyNhtpraannimaaNsaashno'hm"| ___tato nRpo'vocat-"svamAMsamahaM te kapotena tulayitvA dadAmi, tena tRpto bhava" / tata: zyenena tatsvIkRte tulAyAmekato nRpaH kapotamanyatazca cchitvA chitvA svamAMsaM nidadhe / rAjA yathA yathotkRtyotkRtya svAMsamakSapsIt tathA tathA kapoto gurutaro jAtaH / taM ca kapotaM gurutaraM jAyamAnaM vIkSya bhUpatiH svayameva tulAmAruroha / tato'mAtyA Ucu:-"nRpa ! kimetadArabdhaM tvayA, yena zarIreNa sakalA mahI trAtavyA, tadekasya pakSimAtrasya trANe kathaM tyajasi ? na cA'yaM kapota eva, kintu ko'pi devAdiH, kathamanyathA'syedRzo bhAra: ? yAvat te itthamUcustAvat kirITa-kuNDalAdimaNDito deva Avirbhayoce"tvaM puruSottamo'si, yat pauruSAd na cAlyase / IzAnendrastvAM sabhAyAM varNayAmAsa / tadasahamAnacA'haM tvatparIkSArthamAgamam / imau ca pakSiNI prAgjanmavairAd yuddhAyopasthitau dRSTvA'dhyatiSThamevamakAeM ca, tat sahasva" / evamuktvA nRpaM sajjaM kRtvA devo divaM yayau / sAmantAdyAzca vismayAd rAjAnaM papracchu:-" kIdRzAvimau zyena-kapoto ? prAgjanmani cA'nayoH kiMtu vairam ? ayaM devazca prAgbhave kaH?" tato nRpo'vocat-"jambUdvIpe airavatakSetre padminIkhaNDe nagare'tisampannaH saagrdtto'bhuut| tasya patnI ca vijayasenAkhyA''sIt / tayozca jAtau dhano nandanazca nAmnA putrau krameNa vardhamAnau yauvanaM prapedAte / ekadA ca sAgaradattaM praNamya tAvUcatuH-"AvAM vANijyArthaM dezAntaraM gamiSyAvaH, tat samAdiza" / pitrA ca samanujJAtau tau triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vividhaM bhANDamAdAya sArthena saha pracalitau nAgapuraM nAma puraM prApya vyavaharantau mahAmUlyamekaM ralaM prApya zaGkhanadItIre tadarthaM yudhyamAnau mahAhnade nipatya vipadya cemau khagau jAtau prAgjanmavairAdihA'pi vairAyate / ___ atha jambUdvIpe prAgvideheSu sItAnadyA dakSiNataTe ramaNIyake vijaye zubhAkhyAyAM puri stimitasAgaranRpasyeta: paJcame bhave'hamaparAjitAkhyo baladevaH putro'bhavam / mamA'nujazca tatrA'nantavIryanAmA vAsudevo dRddhrtho'sti| tadAnIM ca prativiSNurdamitAriH kanakazrIkanyArthamasmAbhiryudhi nipaatitH| sa ca bhavakAntAre bhrAntvA jambUdvIpe bhArate'STApadagirimUle nikRtyAkhyasarittaTe somaprabhAkhyasya tApasasya suto bhUtvA bAlatapazcaritvA surUpo nAma suro'bhavat / so'yaM sura IzAnendreNa kRtAM mama prazaMsAmasahiSNurihA''gAt / matparIkSaNaM ca vyadhAt" / rAjastadvacanaM zrutvA jAtajAtismRtI tau zyena-pArApatau sadyo mUrcchayA bhuvi pettuH| zItopacAraizca lokakRtairlabdhasaMjJau nRpamUcatuH"rAjan ! tvaM prAgjanmavarNanenA''vayorasamopakArako'si / tatprasadya sanmArgamAdiza / yena zubhaM labhAvahe" / tatastayoravadhijJAnato yogyatA jJAtvA nRpaH kAlaprAptamanazanaM samAdideza / tau cA'nazanaM prapadya vipadya ca bhuvanavAsinAM madhye suravarau jAtau / megharatho nRpo'pi pauSadhaM pArayitvA yathAvadurvI pAlayaMstasthau / anyadA ca kapota-zyenavRttAntaM smaran vairAgyamApanno'STamatapaH kRtvopasargAn soDhuM pratimayA megharathastasthau / tadAnIM cezAnendro'ntaHpurastho "namo bhagavate tubhya"miti jalpannamo'karot / jagannamasyena tvayA kasmai namaskriyA'kArIti mahiSIbhiH pRSTazca zakra uvAca-"puNDarikiNyAM puri ghanarathAtmajo megharatho'STamatapaH kRtvA mahApratimayA sthito'sti / sa cA'yaM bhAvI tIrthakaraH / tadetasmai 9viSa.bhA-3
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-caturthaH sargaH 121 namo'kArSam / amuM cA'smAd dhyAnAt kepi cAlayituM na kssmaaH"| tacchrutvA tAM prazaMsAmasahiSNU surUpA'tirUpike zakramahiSyau rAjJaH kSobhArthamAgatya vividhAn hAvabhAvAn kurvANe megharathe moghIbhUtAn tAn vIkSya megharathaM kSamayitvA pazcAttApAnvite nijadhAma jagmatuH / rAjA'pi pratimAM pArayitvA nizAvRttaM smAraM smAraM paraM sNvegmaaptvaan| priyamitrA'pi ca priyaM tAdRzamavalokya saMvegaM prAptavatI / athA'nyadA ghanaratho jina: svayaM tatraitya pUrvottaradizi samavAsArSIt / tajjJAtvA ca megharathaH sAnujo gatvA natvA dharmadezanAM zrutvA jinamabravIt-"bhagavan ! tvaM sarvajJaH sarvahitacA'si / tathA'pi prArthaye-yAvat kumAraM rAjye nivezyA'hamiha dIkSArthamAgacchAmi, tAvat pratIkSasva" / na pramAdo vidhAtavya ityarhatA'nuziSTazca megharatho gRhaM gatvA nijAtmajaM meghasenaM rAjye dRDharathAtmajaM rathasenaM ca yauvarAjye nyadhAt / meghasenena kRtaniSkramaNotsava: sAnujo megharathaH putrANAM saptazatyA rAjJAM catu:sahasyA ca jinAntike pravrajyAmagrahIt / parISahAnupasargAzca sahamAnastriguptaH paJcasamito dehe'pi nirAkAkSo vividhAbhigrahapara ekAdazAGgIdhArakaH sadRDharatho megharatho dharaNI vijahAra / arhadbhaktipramukhaiH zubhaiviMzatyA sthAnakairarhannAmagotrakarmopAl siMhaniSkrIDitaM nAma dustapaM tapo vidhAya pUrvalakSamakhaNDitaM zrAmaNyaM pAlayitvA'mbaratilakaM girimAruroha / tatra giririva sthiro'nazanaM kRtvA pUrNAyuH sAnujo megharatho vipadya sarvArthasiddhau trayastrizatsAgaropamAyuH suro babhUva // 4 // iti paJcame parvaNi zrIzAntinAthadevIyadazamaikAdazabhavavarNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 // paJcamaH sargaH athA'sya jambUdvIpasya bhAratavarSe kurudeze caitya-haryodyAnAdisamRddhe hastinApure pure yazasvI zaraNya:zriyo vAcazcaikAspadamikSvAkuvaMzIyo vizvaseno nAma nRpo babhUva / tasya ca satIziromaNi: sarvalakSaNalakSitA zIlAdiguNasamanvitA'cirA nAma bhAryA''sIt / tasyAzca kukSau bhAdrakRSNasaptamyAM bharaNIsthe candre sarvArthasiddhavimAnato bhuktanijAyurmegharathajIvazcyutvA samavAtarat / tadAnIM ca nizAzeSe sukhasuptayA'cirAdevyA mukhe pravizantazcaturdaza mahAsvapnA ddRshire| suptotthitatayA ca tayA pramuditayA vijJapto nRpo "lokottaraguNatrailokyatrANakarmaThaste putro bhAvI"ti svapnaphalamAkhyat / naimittikA api ca pRSTAstavA''tmajazcakrI dharmacakrI vaibhiH svapnairbhaviSyatItyUcuH / tAMzca satkRtya rAjA visasarja / ___acirAdevI cA'pi ratnagarbhava garbharatnaM babhAra / tadAnIM ca prAgutpannAnyudvega-roga-mAryAdIni vihitairapi nAnopAyairanupazAntAni vinA prayAsa garbhaprabhAvAdupazAntAni / tataH pUrNe samaye jyeSThakRSNatrayodazyAM bharaNIsthe candre graheSUccastheSu sA'cirAdevI mRgalAJchanaM kanakavarNa sutamasUta / tadA ca kSaNaM jagattraye samudyoto nArakANAmapi ca kSaNaM sukhaM samudabhUt / tataH SaTpaJcAzad dikkumAryaH sametya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazca sametya prabhuM merau nItvA tatra sarvairindrAdibhiH samaM prabhoH snAtraM yathAvidhi vidhAya natvA stutvA puna: prabhumAdAyA''zu gatvA'cirAdevyAH pArzve yathAsthityamuJcat / tatra ca prabho rakSAdikaM vidhAya yathAvidhi ratnAdivRSTiM ca vidhApayitvA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva-paJcamaH sargaH 123 paJcadhAtrIrapsarasaH samAdizya nandIzvaraM gatvA'STAhnikotsavaM vidhAya yathAyathaM svaM dhAma jagAma / atha devI gatanidrA divyavastrAdisamanvitaM dIptimantaM suunumudaiksst| nRpazca pramuditaH samahotsavam 'asmin garbhasthe'zivAnyazAmyanniti tasya zAntiriti nAmA'karot / prabhuzca zakrasaGkramitasudhaM nijAGguSThaM piban dhAtrIbhibalyamAnaH krameNa vardhamAno bAlakrIDAmanubhavan catvAriMzaddhanuruttuGgo yauvanaM prapede / nRpazca zAntinA rAjakanyA: paryaNAyayat / paJcaviMzatyabdasahasrAnte ca nRpaH zAnti rAjye nivezya svayaM svArthamasAdhayat / zAntizca vasudhAM yathAvat pAlayastAbhI rAjakanyAbhirviSayasukhaM bubhuje / atha tasyA'gramahiSI yazomatI svapne cakraM mukhe pravizat dadarza / tadAnIM ca nijamAyuH pUrayitvA sarvArthasiddhavimAnAd dRDharathajIvazcyutvA tasyAH kukSAvavAtarat / tayA tatkAlaM prabaddhyA niveditazca zAnti jJAnatrayadhara uvAca-"mama prAgjanmAnujo dRDharathassarvArthAccyutvA tavodare idAnImavAtArIt / taM ca putraM samaye prsvissyse"| tataH pUrNe samaye sA yazomatI pUrNalakSaNaM pavitraM patraM suSuve / zAntizca tasya 'garbhasthe'smin jananI cakraM dadarze'ti samahotsavaM cakrAyudha iti nAma cakre / __ sa ca cakrAyudho dhAtrIbhiAlyamAnaH krameNa vardhamAno yauvanaM prapannavAn / pitA ca tenA'nekazo rAjaputrI: paryaNAyayat / tadevaM rAjyaM pAlayata: zrIzAntinAthasya varSANAM paJcaviMzatisahastrI vyatikrAntA / tata ekadA tasyA'strazAlAyAM cakraratnamudabhUt / zAntizca tasya cakrasyA'STAhnikotsavamakArayat / athA'strazAlAyA niHsRtya pUrvAbhimukhaM calitaM cakraM yakSasahasrAdhiSThitaM sahasrAraM sasainyamanusaran zAntirmAgadhaM prAptavAn / mAgadhezadevena dhRtAjJo dattopAyana: pratiSThamAno dakSiNAbdhimAsAdya 124 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatra varadAmezaM sAdhayitvA tataH prasthAya pratIcyajaladhi prApa / prabhAsapatinA pUjito gRhItazAsanazca sindhudevImuddizya pracalitaH sindhutaTaM prAptavAn / sindhudevyA stuta: svIkRtAjJazca tadane vaitADhyaM prApya vaitADhyakumAreNa pUjitastatastamitrAguhAsamIpaM gatvA tatra kRtamAladevena pUjita: zibiraM nivezayAmAsa / ___ tatra zrIzAntinA samAdiSTaH senAnIratnaM sindhumuttIrya taddakSiNaniSkuTaM sAdhayitvA daNDaratnena kapATau tADayaMstamisrAguhAdvAramudghATayAmAsa / zAntizca gajArUDhastasyAM guhAyAM pravizya tamonAzArtha gajasya dakSiNe kumbhe maNiratnaM sthApayitvA guhAyA ubhayobhittyoH kAkiNIratnenaikonapaJcAzanmaNDalAnyAlikhan yayau / vardhakiratnena baddhapadye guhAntarasthe unmagnA-nimagne nadyAvuttIrya sasainyaH svayamuddhaTitenottaradvAreNa guhAyA nirgatyA'zvaratnArUDhena khaDgahastena senAnyA dhvastAn mlecchAn pUrvacakravartivad yathAvidhi vazagAn vidadhe / kSudrahimavagiri gatvA himavatkumAreNa pUjitastata RSabhakUTAdrau gatvA kAkiNyA zAntizcakrItyakSarANi lilekha prabhuH / tato vaitADhyaparvatopatyakAbhuvaM prApya tatra zreNidvayavidyAdharakumAraiH pUjitastato valita: svayaM gaGgAM senAnyA ca taduttaraniSkuTaM sAdhayAmAsa / tataH khaNDaprapAtAkhyAM guhAM prApya nATyamAladevaM vazaMvadaM kRtvA senAnyA daNDaralena tAM guhAmudghATya pravizya pUrvavadunmagnA-nimagne nadyAvuttatAra / tataH pUrvavad maNiratnena kAkiNIkRtamaNDalaizca tamo bhindan svayamudghaTitenA'pAgdvAreNa guhAyA niHsRtya naisarpapramukhAn navA'pi nidhIn vazagAn vidhAya mlecchapracuraM gAGgaM dakSiNaniSkuTaM ca senAnyA'sAdhayat / evaM krameNa SaTkhaNDabharatamaSTabhirvarSazataiH sAdhayitvA nivartamAnaH katibhiH prayANairhastinApuramApa / nijaniketanaM prAptazcA'marairnRpaizca kRtacakravartitvAbhiSeka: pRthak pRthag yakSasahasrAdhiSThitaizcaturdazabhI ralaivabhinidhibhizca zrito'ntaHpurayoSitAM catuHSaSTyA sahasrairAvRto,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva paJcamaH sargaH 125 gajarathAzvAnAM caturazItilakSyA bhUSito, grAmANAM pattInAM ca koTiSaNNavatyA bhUbhujAM dvAtriMzatsahastrayA ca sevitaH sUpakArANAM triSaSTyagrazatatrayyASTAdazabhiH zreNiprazreNibhizca zobhamAnabhUrdvAsaptatermahApurasahasrANAM rakSitaikasahasronadroNamukhalakSasya zAsitASTacatvAriMzatsahasrapattanAnAmadhIzvaro, maDambavaccaturviMzatisahasrANAM karbaTAnAM ratnAdyAkarasahasravizatezcezitA, kheTasahasrANAM SoDazAnAM zAsakazcaturdazAnAM saMbAdhasahasrANAM prabhuH, SaDadhikapaJcAzadantarodakAMtrAyamANa, ekonapaJcAzata: kurAjyAnAM nAyakaH, SaTkhaNDamapi bharatamupabhuJjAno, gItAdibhirvividhakrIDAbhizca sukhamanubhavaMzcakravartitvAdArabhyA'STavarSazatonAnabdAnAM paJcaviMzatiM sahasrAn gamayAmAsa / *** atha lokAntikairdevairAgatya tIrthaM pravarttayeti prArthitaH prabhuH zrIzAntinAtho jRmbhakAsuraiH pUritArtho vArSikadAnaM pradadau / cakrAyudhaM rAjye nivezya zakrAdibhiH kRtaniSkramaNotsavaH sarvArthAM nAma zibikAmAruhya sahasrAmravaNamApya zibikAyA uttIryA'laGkArAdi tatyAja sa: / kRtaSaSThatapA vihitasiddhanamaskAro jyeSThakRSNacaturdazyAM bharaNIsthe candre'parAhne nRpasahasreNa samaM yathAvidhi dIkSAmupAdade / tadAnImeva ca tasya prabhormana: paryAyajJAnamutpede / tato mandirapure dvitIye'hni sumitranRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidadhe / devairvasudhArAdipaJcakaM divyaM sumitreNa ca prabhupAdasthAne ratnapIThaM nirmame / prabhuzca mUlottaraguNadharo vasundharAM viharan dvAdazamAsAnte hastinApure sahasrAmravaNaM prApa / tatra nandivRkSatale SaSThena tapasA zukladhyAnAntarastho ghAtikarmANi ghAtayitvA pauSazuklanavamyAM bharaNIsthe candre'malaM kevalajJAnamAptavAn / tadAnIM ca zakrAdibhiretya yathAvidhi vihite samavasaraNe pUrvadvArA pravizyA'zItyagracaturdhanvazatoccaM caityapAdapaM pradakSiNIkRtya tIrthAya nama ityuktvA ratnasiMhAsane prAGmukha upAvizat / triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH surAdayazcA'pi yathAdvAraM pravizya yathAsthAnaM yathAvidhi nivivizire / cakrAyudho'pi ca tajjJAtvA sadyaH sametya prabhuM pradakSiNApUrvakaM praNamyA'nuzakramupaviveza / tataH sacakrAyudhena zakreNa stutaH prabhuH zrI zAntinAtho dezanAmArebhe / 126 tathAhi--"anekaduHkhasantAnaheturayaM saMsArazcaturgatyAtmakaH / gRhasya stambhA iva catvAraH krodha-mAna- mAyA lobhAH kaSAyAstasyA''dhArA: / tasmAt kSINeSu kaSAyeSu saMsArazchinnamUlo mahIruha iva svayaM kSIyate / kaSAyajayazca nendriyajayaM vinA / asAdhitairindriyairhi hayairivA'pathe janturnarake pAtyate / indriyairjita eva jantuH kaSAyairabhibhUyate / ajitAni cendriyANi kulaghAtAya pAtAya bandhAya vadhAya ca jantUnAM jAyante / paNDitA api hIndriyavazA viDambanAM prApnuvanti / indriyANAmato'dhikaM kiM lajjAkaraM yad bandhAvapi bAhubalini bharato'stramamuJcat / tatra bAhubalino jayo bharatasya parAjayazca jitAjitAnAmindriyANAmeva prabhAvaH / eSa ca durantAnAmindriyANAM mahimA, yaccarame'pi bhave sthitA jantavaH zastrAzastri yudhyante / zAntamohAH pUrvavido'pIndriyairdaNDyante / devAdayazcA'pIndriyavazAstapasvinazca jugupsitAni karmANi kurvanti / indriyavazA hyasvAdyamapi khAdantyapeyamapi pibantyagamyAM cA'pi gacchanti / tathendriyahatAH kula- zIlavarjitA vezyAnAmapi dAsyAni kurvate / indriyANAmeva sa prabhAvo yad narAH paradravye parastrISu ca pravartante / indriyavazAcca pANyAdInAM chedAn maraNaM ca janAH prApnuvanti / ekaM vItarAgaM tyaktvA''devendrAdA kITAcca sarve prANina indriyairjitAH / kariNIsparzasukhalubdhaH karI tatkSaNAdAlAnabandhanaklezamApnoti / agAdhajalasthazca mIna AmiSaM gilan dhIvarakare patati / gandhalolupazca bhRGgo mattamAtaGgakarNatAlaghAtAd mRtyumeti / zikhArUpamohitazca dIpe patan zalabhaH zocanIyatAM yAti / gItazravaNa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva paJcamaH sargaH 127 lolupazca hariNo vyAdhasya vedhyatAM yAti / evameko'pi viSayaH sevitaH paJcatvAya jAyate / paJcabhirindriyairyugapat paJca viSayA: sevitAH paJcatvAya kathaM na bhaveyuH ? tasmAd naro manaH zuddhendriyajayaM kuryAt / anyathA yama-niyamA: kAyaklezamAtraphalAH syuH / ajitendriyo hi duHkhairbAdhyate iti sarvaduHkhavimuktaye tAnIndriyANi jayet / indriyajayazca na viSayeSu sarvathaivA'pravRttiH / kintu rAgadveSAdikaM vinA tatpravRttistajjayaH / indriyairhi svasamIpago viSayo'grahItumazakyaH / kintu matimAn viSayeSu rAgAdikaM vivarjayet / saMyamadhAriNo hIndriyANi hiteSu pravartamAnAnyahiteSu cA'pravartamAnAni bhavanti / kiM cendriyANi jitAni mokSAyA'jitAni bandhAyeti vimRzya yad yuktaM tat samAcaret / mRdau karkaze ca sparze rAgAdyabhAvaH sparzanendriyajayaH / bhakSyAde rase svAde ca rAgAdyabhAvo jihvendriyajayaH / surabhAvitarasmin vA gandhe rAgAdyabhAvo ghrANendriyajayaH / rUpavati kurUpe vA harSa - jugupsAdyabhAvazcakSurindriyajayaH / vINAdeH kharAdezca svare rAgAdyabhAvaH zravaNendriyajayaH / ko'pIha manojJo'manojJo vA viSayo nA'sti ya indriyairnopabhukta iti vimRzya svAsthyameva seveta / viSayA hi naikAntena zubhA azubhA vA, kintvapekSayeti kvendriyai rajyeta virajyeta vA ? tato manaH zuddhayA jitendriyaH kSINakaSAyo naro'cirAd mokSamApnoti" / prabhorIdRzIM dezanAM zrutvA jAtasaMvegazcakrAyudho bhagavantaM vyajijJapat-"svAmin ! saMsArabhIto'smi taddIkSAM pradAyA'bhayaM kuru" / tata: svAminA 'yuktamidaM te' ityuktastanayaM rAjye nivezya paJcatriMzatA rAjabhiH sahitaH svAmino'ntike pravrajyAmupAdatta / tatazca prabhuH SaTtriMzatazcakrAyudhAdikAn gaNadharAn tripadImupAdizat / te ca tadanusAreNa dvAdazAGgImasUtrayan / svAmI ca teSAmanuyoga- gaNAnujJe adatta / bhUyAMsazca narA nAryazca prabuddhAstadAnIM svAmino'ntike pravrajyAM 128 triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH jagRhu: / kecicca samyaktvapUrvakaM zrAvakatvaM jagRhu: / prathamapauruSyAM pUrNAyAM svAmini dezanAvirate dvitIyasyAM ca pauruSyAM pUrNAyAM gaNadhare dezanAvirate surAdayaH svAminaM natvA svaM svaM dhAma yayuH / tattIrthe ca samutpanne gajaratho'sitavarNa: kroDAsyo dakSiNAbhyAM bAhubhyAM bIjapUrA-bjadharo vAmAbhyAM ca nakulA - 'kSasUtradharo garuDAkhyo yakSaH, kamalAsanA gaurAGgI dakSiNAbhyAM bhujAbhyAM pustakotpaladhAriNI vAmAbhyAM ca kamaNDalu - kamaladharA nirvANI devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite jAte / tAbhyAM sahitazca bhagavAn zAntirvasundharAM vijahAra / athA'nyadA hastinApuramupetya bhagavAn samavAsArSIt / tatra ca sapauraparicchadastatpurezvaraH kurucandro bhagavantamupatasthe / yathAsthAnaM sthiteSu ca devAdiSu bhagavAn dezanAM vidadhe / dezanAnte ca natvA kurucandro vyajijJapat - "svAmin! kena pUrvakarmaNA'hamiha rAjyamAsadam ? tathA mamopAyane pratidinaM paJca vastu-phalAdIni kena karmaNA Dhaukante ? tadiSTebhyo dAsyAmIti svayaM nopabhuJje, na cA'nyasmai tat prayacchAmi, tat kena karmaNA ?" tataH prabhurAkhyat - "etat sarvaM sAdhave dAnatastava rAjya zrIranvahaM paJcavastuDhaukanaM ca / eSAmapradAnamabhogazca puNyasAdhAraNatvAt / bahUnAM hyadhInaM vastu na khalvekena bhujyate / tata eva cA'bhISTebhyaH pradAsyAmIti cintA te jAyate / jantUnAM buddhirhi pUrvakarmAnusAreNa jAyate / asyaiva jambUdvIpasyA'sminneva bharatakSetre kosalAkhye janapade zrIpure nagare sudhano dhanapatirdhanado dhanezvarazca catvAro vaNikputrAH svyso'bhuuvn| anyadA cA'rthopArjanArthaM te catvAro'pi gRhItapAtheyAH sambhUya ratnadvIpaM pratyacalan / mahATavIM pravizya tatprAnte kSINaprAyapAtheyAste pratimAsthitaM muniM dRSTvA'smai kiJcit prayacchAmIti
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 paJcamaM parva-paJcamaH sargaH 129 cintayitvA droNakanAmAnaM pAtheyavAhakamUcuH-"bho bhadra ! droNa ! asmai maharSaye kiJcidapi dehi" / tatastebhyo'pyadhikazraddhayA sa taM muni pratyalAbhayat / tena ca tena mahAbhogaphalaM karmopArjitam / tathA te ratnadvIpaM prApya vyavahatyA'rthamupAya' punarnijaM nagaraM samAjagmuH / tena puNyabIjena ca te sarvadA'pi nananduH / teSu dhanezvara-dhanapatI manAg mAyAparau / droNakazca sarvataH zuddhavRttiH / sa ca droNaka AyuHkSaye vipadya dAnaprabhAvAd hastinApurezituH putrastvamabhUH / tvayi garbhasthe jananI mukhe pravizantaM candraM dRSTavatIti tava pitRbhyAM kurucandreti nAma kRtam / sudhano dhanadazca dvAvapi mRtvA kAmpIlyanagare kRttikApure ca kramAd vaNiksutau vasantadeva-kAmapAlanAmAnau jAtau / dhanapatirdhanezvarazca vipadya zaGkhapure jayantyAM puryAM ca kramAd madirAkesarAnAmnyau vaNikputryau babhUvatuH / te catvAro'pi ca krameNa vardhamAnA yauvanaM prApuH / ekadA vasantadevo vyavahArArthaM jayantyAM puryAM prayAyA'rthaM smupaarjyt| aSTamIcandrotsave ca yadRcchayA ratinandanamudyAnaM gataH kesarAM dadarza / tayA'pi ca sa snigdhayA dRzA dadRze / evaM tayoH prAgjanmabhava: sneha: parasparaM prAdurAsIt / tato vasantadevaH priyaGkaraM nAma vaNikputraM keyaM kasya ca suteti papraccha / so'vocat-"iyaM zreSThinaH paJcanandinaH putrI jayantidevasya svasA kesarA / tato vasantadevo jayantidevena saha sauhRdaM vidhAya mitho gRhe gatAgataM samArebhe / ekadA ca jayantidevena nimantritastadgRhaM gato vasantadevaH kAmadevaM pUjayantI kesarAM sA ca jayantidevahastAt puSpamAlyaM gRhNantaM vasantadevaM sAnurAgaM dadRzatuH / etadanukUlaM zakunamiti dvayoreva harSo jAtaH / dhAtrIputrI priyaGkarA ca dvayorbhAvaM lakSitavatI / jayantidevazca triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vasantadevasya sAtizayaM satkAramakarot / tadA ca kesarApreritA priyaGkarA'pi kakkolAdInyAdAya mama svAminyetAnISTadevAni phalAni te dattAnItyuktvA dattavatI / vasantadevo'pi cA'syA ahamabhISTa iti hRSTaH sarvaM svapANinA jagrAha / evaM krameNa tayoH parasparaM sneho'vardhata / anyadA ca paJcanandigRhe maGgalyatUryaM zrutvA preSitaiH svapuruSaiH kAnyakubjanivAsine sudattazreSThiputrAya varadattAya kesarA pradatteti vardhApanakRte tUryaM vAdyata iti jJAtvA mUrcchayA patitaH priyaGkarayA samAzvAsita:-"kesarA tvAM sandizati yat tvayA khedo na kAryaH, guravo madabhiprAyAnabhijJAH / tvameva mama bhartA bhAvI, anyathA mama maraNaM dhruvam" / tato vasantaH prIta Uce-"asmAkamapyeSA pratijJAyat kenA'pyupAyena kesarAmudvahAmi yamamandiraM vA yAmi" / tata: prAtaH kesarodvAhArthaM janyayAtrAmAgatAM zrutvA vasantadevo nagarAdbahirudyAnaM gatvA kesarAyA aprApti nizcitya mumUrSurazokataruzAkhAyAM svaM pAzagranthi gale datvodbabandha / tadAnImeva ca nikuJjAd nirgatya 'bho mA mA sAhasaM kArSI'riti jalpannekaH puruSaH samAgatya pAzagranthimacchidat / vasantadevaduHkhaM jJAtvovAca ca-"vivekina: prANatyAgo na yujyate, upAyA evA'bhISTaprAptaye yujyante / ahamapyupAyAbhAvato'prApyA'pyabhISTaM vastu tannimittaM jIvAmi, yato naro jIvan bhadrANi pazyati / kRttikApuravAstavyaH kAmapAlanAmA'ham / dezAntaradidRkSayA nirgatazca zaGkhapuraM prApya zaGkhapAlayakSotsavamIkSitumudyAnaM gatastatra cUtanikuJje zubhadarzanAM kanyakAmekAmapazyam / tayA'pi cA'haM sAnurAgaM dRSTaH / yAvat sA sakhIhastena tAmbUlaM dadAti, tAvadAlAnamunmUlya troTitazRGkhala eko gajaH prasasAra / hastipakAnavagaNayaMzca sa gaja: kSaNAccUtanikuJjamAsasAda / bhItazca tasyAH kanyakAyAH sarvaH paricchadaH palAyiSTa / sA ca vepamAnA palAyitumakSamA tatraiva tasthau / yAvacca
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva paJcamaH sargaH 131 sa gajastAM kareNa gRhNAti tAvad mayA lakuTena sa pucchAgre nihatastAM muktvA'valiSTa / ahaM ca taM gajaM vaJcayitvA tAM cA''dAyA'nyato gatvaikasmin nirupadrave pradeze'tiSThipam / sA ca mAM hRdayAd naiva mumoca / tatastatrA''gatastasyA: parijano madirAM trAtAM jJAtvAM mAmavarNayat / punazca sA madirA sakhIbhizcatavane nItA / tatra cA'kasmAt pavanena samAkRSTAH karizIkarAH samApatan / tatazca sarve'pi bhItAH punardizo dizaM palAyitAH / sA ca madirA kva gatetyajAnAno'haM taddidRkSayA paryaTam / tAM cireNA'pyadRSTvA zUnyamanA ihA''gamam / na mriye, nirupAyo'pi jIvAmi, mAM pazya / kesarAyAstu samprAptyupAyo'pyasti, tad vacmi, ajJAnena mA mRthAH / prAtarvivAha ityataH saikAkinyeva ratisamanvitaM kAmadevaM pUjayiSyati / eSa kalpo'sti / tato guptamevA''vAM smaradevakulAntaH pravizya nibhRtaM tiSThAvaH / tatra tasyAM praviSTAyAM cA'haM tadveSaM gRhItvA seva tadgRhaM tatparicchadaM mohayan yAsyAmi / tato mayi dUraM gate sati tAmAdAya tvamanyato gaccheH / evamakhaNDitA tavecchA setsyati / tena vacasA mudito vasanto'bravIt - "mamA'tra yogaH kSemaM ca, kintu tava vipadaM pazyAmi " / tadAnImeva vRddhabrAhmaNyA kSutaM kRtam / tataH kAmapAla Uce - "mameha na vyasanaM, kintu tvatkArye prasaktasya lAbha eva" / asminnevA'vasare vRddhena brAhmaNenaivametad nA'tra saMzaya iti hRSTacetasoce / tato vasantadevaH zakunagranthi nibadhya tadvacazca prapadya tena mitreNa saha purImavizat / tatrA'zanAdi kRtvA tau sAyaM smaramandiraM gatvA smarapRSThatastasthatuH / sA'pi ca kesarA smaraNamAtreNa preya: samAgamaM nAma sAdhyamantraM smarantI tatrA''yayau / yApyayAnAduttIrya ca priyaGkarAkarAt pUjAsAmagrImupAdAyaikAkinI smaramandiraM pravizya nijapANinA taddvAraM pidhAya 132 triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH bhUtale patrapuSpAdi nivedya kAmamuddizyA'bravIt - "deva ! tvaM sarveSAM citte bhavasi tena sarveSAM bhAvaM jAnAsi / tat kimanabhISTena patyA mAM balAd niyojayasi vinA vasantadevaM me mano'nyatra na ramate / anyaH patirmama maraNAyaiva / tajjanmAntare'pi vasantadevo mama bhartA bhUyAt / suciraM namaskRto'si, ayaM cA'ntimo namaskAro mama" / evamuktvA sA toraNe yAvadAtmAnamudbabandha, tAvad vasanto dhAvitvA pAzagranthimamocayat / kuto'yamiti sAzcaryA savrIDA sabhayA ca sA vasantadevenoce"asAvahaM tava priyo vasantadevo'smi, yaM kAmAt paraloke'pi patiM yAcase / niSkAraNamitrasyA'muSya buddhyA'tra tvAM jihIrSurguptaM praviSTo - 'smi / tatsvaM nepathyamarpayasva, yena tvadveSadharo'sau parijanaM mohayaMstvadvezma gacchati, asmizca kiyaddUraM gate AvAmabhipretaM dezAntaraM yAsyAvaH" / tenetthamuktA sA nijanepathyaM kAmapAlAyA''rpayat / kAmapAlazca kesarAveSaM vidhAya mandirAd nirgatya priyaGkarAmavalambya yApyayAnamAruhya parijanairalakSitaH paJcanandigRhaM yayau / tathA priyaGkarayA yAnAdavatArya vadhUgRhamAnAyya svarNavetrAsane upAvezyata / tathA "kesare ! priyasamAgamaM mantraM smarantI tiSThe "tyuditvA sA priyaGkarA gehAd nirjagAma / so'pi ca kAmapAlastathA'tiSThat / kesarAmAtulasutA zaGkhapuravAstavyA madirA cA'pi janyayAtrAnimantritA tatrA''gatA tasya purata upavizya kiJcid niHzvasyA'bravIt "kesare ! kiM sakhedA'si ? daivAdhInA manorathasiddhiH / zaGkhapure sthitA'pi vasantadevena saha te saGgamo'bhISTa itya zrauSam / ahamapi priyavirahavedanAM jAnAmi tena tvAM samAzvAsayituM vacmi / daivaM yathA pratikUlaM karoti tathA'nukUlamapi kariSyati / tvaM tu dhanyA'si, yasyA: preyasA samaM darzanAlApAdIni muhurmuhurabhUvan / mama tu dAruNo vRttAnta: zrUyatAm /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaM parva paJcamaH sargaH 133 zaGkhapAlotsave gatA'hamazokatarostale kAmAkRtiyuvAnaM dRSTvA sakhIhastena tasmai tAmbUlaM praiSayam / tena ca mattagajAd rakSitA'smi / punazca gajabhayAt trastA''haM sasakhIjanA bhUyo'pi tamanveSayantI nA'pazyaM tadA prabhRti nirviNNA kathaJcijjIvAmi / kintvadya taM svapne'drAkSam / daivaprasAdena sa pratyakSo'pi bhaviSyati / taduHkhaM laghUkartuM tadrahasyaM kathayAmi / tatkhedenA'lam / daive'nukUle sati priyasamAgamo bhaviSyati, dhairyaM dhehi" / tataH kAmapAlo nIraGgImapasAryA'vocat-"tvayA yakSotsave dRSTapUrva eSa te priyo'smi, daivAnukUlyAdadhunaivA''vayoriva vasantadeva - kesarayorapi saGgamo'bhUt / sampratyAlApenA'lam / bhayaM tyaja, kiJcid nirgamanadvAraM darzaya" / evamuktvA sa gRhodyAne pazcimadvAramArgeNa madirAdarzitena madirayA samaM niragAt / pUrvamasmin pure AyAtayorvasantadeva - kesarayoH sapriyaH kAmapAlaH saMyuyuje / rAjan ! tau pUrvasnehenA'dbhutapaJcavastuDhaukanaM te vidadhAte, tajjAnIhi / tadamIbhiriSTaistadbhoktumIziSe / iyatkAlaM cA'mUnabhISTAnajAnannA'bhuktthAH " / evaM prabhorvacaH zrutvA nRpasya teSAM ca tatkSaNaM jAtismaraNamutpede / tataH kurucandro nRpo bhagavantaM natvA snehAt sodarAniva tAn nijagRhamanaiSIt / devA api prabhuM natvA nijanijaM sthAnaM yayuH / bhagavAMzcA'pi tataH sthAnAdanyatra vijahAra / tadAnIM ca bhagavataH parIvAre zramaNAnAM dvASaSTiH sahasrANi, sAdhvInAmekaSaSTiH sahasrAH SaT zatAni ca caturdazapUrvabhRtAmaSTau zatAni avadhijJAninAM sahasratritayaM, manaH paryayiNAM catvAri sahasrANi, kevalinAM tricatvAriMzacchatAni, jAtavaikriyalabdhInAM SaT sahasrANi, vAdalabdhimatAM sacatuHzate dve sahasre, zrAvakANAmubhe lakSe navatiH sahasrANi ca zrAvikANAM trilakSI trinavatisahasrI ca kevalAdArabhyaikAbdonapaJcaviMzativarSasahasrANi viharamANasyA'bhUvan / triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH atha nirvANakAlaM jJAtvA sammetAdrimupetya munInAM navabhiH zataiH sArdhamanazanaM prapadya mAsAnte jyeSThakRSNatrayodazyAM bharaNIsthe candre taimunibhiH samaM zrIzAntiprabhurmokSaM jagAma / tadevaM prabhoH kaumAre maNDalikatve cakritve vrate ca pratyekaM lakSacaturthAMzamiti varSANAM lakSamAyuH / zrIdharmanAthanirvANAcca pAdonapalyanyUneSu triSu sAgaropameSvatIteSu zrIzAntisvAminirvRtirabhUt / suraizcA''gatya zrIzAntijinasya mokSamahimA cakre / cakrAyudho gaNadharazcA'pi kAlena kevalamApya suciraM mahIM vihRtya koTizilAkhye tIrthe'nazanaM prapadya prabhUtairmunibhiH samaM zivamagAt // 5 // 134 iti paJcame parvaNi zrIzAntinAthacaramabhavavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 // iti kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati zAsanasamrAT - bAlabrahmacAri - zrIkadambagiritAladhvaja - rANakapura- kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra samayajJa - zAntamUrtyAcAryavarya zrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavarya zrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratna zrIvijayayazobhadrasUrIzvara ziSyaratnazrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre paJcamaparvaNi samAptaM zrIzAntinAthacaritapratibaddhaM paJcamaM parva // 5 // ka
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH dhanuSa ghoDo Indra jalaukaH 136 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jigamiSuH javAnI IcchAvALo paNa: saf: thanorH rathanA madhyabhAgamAM | niSA jItavAnI IcchA kabandhaH dharDa saptama: : kodaNDam pUtigandhiH kharAba gandhavALuM phalakam DhAla carmaprasevikA cAmaDAnI dhamaNa paripanthI zatru gRddhagomAyuH lobhI ziyALa vaiturthaH saf: manobhUH kAmadeva dviSantapaH zatrune tapAvanAra sapaGkeSTikA kAdava sahitanI IMTa zyena: bAjapakSI gIdha chava: kAnti kharAba bolanAra valgA ghoDAnI lagAma tAtA: tADanuM jhADa paryANam ghoDA upara makaraH magaramaccha nAMkhavAnuM palANa, jaLo kapardakaH koDI ghoDe savAra matkuNaH matkoTa: maMkoDo phenalAlA sapheda phINanI lALa paN: : vAtyA vAyunuM tophAna paH dhULa abhimAna rahita anutsekI sArvabhaumaH samasta pRthvI nikuJjaH latA maMDapa saMbaMdhI kAraNDavaH bataka, haMsa pakSI kavacaharaH bannara dhAraNa karI vaitAlikaH bhATa, cAraNa zake tevo putra suSamuH sUvAnI IcchAvALo pAtheyam bhAthuM kaNazaH cUrecUro pitRne uddezIne antikam pAse apAtuM dAna abhaMlihaH gaganacuMbI doSmAn bAhubaLavALo kauravyaH kuru dezano rAjA sakarNaH sAvadhAna vavava: bara zikArI tumula: yuddha rAjayakSmA kSayaroga tApUI: kUkaDo mAMkaDa sAdI kaThinazabdArthaH caturthaM parva prathama: saff: pannagaH sarpa vadAnyaH udAra pApa: dhanuSa vetrI dvArapAla kuliza: IndranuM vaja khaDgI geMDo mAtuliGgaH bIjoruM kapittham koThAnuM phaLa vAsavaH svairam svecchAe gAyanaH gIta gAnAra kaJcukI janAnakhAnAno aurdhvadehikam marelAnI adhikArI maraNatithie jItanAra apAtuM piMDadAna antakaH yamadeva dvitIya saf: siMhAdhyuSitam siMha jyAM rahela | udAhaH vivAha te sthAna uparodhyaH Agraha karavo vyAttAnanaH pahoLA mukhavALo kopataralaH gussAthI dhrujato vizradhdha: zAMta pAmela vegapUrvaka gatvarI gamana karanArI bhrUNahatyA garmahatyA mazaka: macchara iSTApUrtam agnihotra yajJa sarvAbhisAraH caturaMga senAne vigere taiyAra karI yuddha tRtIya: saT: mATe prayANa zibiram paDAva upatyakA taleTI prAbhRtam rAjayogya bheTayuM jyAghoSaH dhanuSanI dorIno kandaraH guphA TaMkAra rAhusaurI rAhu-zani dIpti, kAni | yArA: hAthI 10ziSa.bhA-3 niuT: nivApaH
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ naksa: kaThinazabdArthaH adhijyam dorI caDhAvela dhanuSya saprazrayam vinayapUrvaka abhyaGgaH tela vigerenuM mardana bindu, TIpuM kRtanepathyaH AbhUSaNayukta nivRkSaH grahaNa karavAnI IcchAvALo viguD zoSam pAmA sIrI katriH eka prakArano bhAta khasano roga kSayano roga khasano roga baLadeva viSNu 138 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vaiturtha: saf: mumUrSuH maravAnI kiDiNI IcchAvALo pana: jugAra pAzagranthiH phAMso tAmram lAla raMgavALuM didRkSA jovAnI IcchA riraMsA ramavAnI IcchA tAmbUlam nAgaravelanuM pAna, pArApataH kabUtara sopArI zyena: bAjapakSI AlAnam hAthIne bAMdhavAno pazvama: sa: khIlo harmyam havelI hastipakaH mahAvata karizIkarAH upAyanam hAthInI sUMDhamAMthI nIkaLatA jaLanA rasoIo sUpakAraH mahIruhaH kaNA vRkSa AmiSam mAMsa zakunagranthiH zukananI gAMTha zikhA agninI javAlA savrIDA lajajAyukta zanima: pataMgIyuM jihIrSuH haraNa karavAnI IcchAvALo gadheDo : bIjapUraH bIjoruM svarNavetrAsanam sone maDhela netaranuM sana janyayAtrA jAna nIraGgI ghuMghaTa bheTa vRSI paJcamaM parva prathama: saT: okaH ghara, nivAsa vAsa: vastra vihAyasA AkAza zakSaka bagala dvitIya saf: stimitam bhInAza, AdratA | vAnI azvanI ekAnta krIDAbhUmi pANigRhItI paraNelI strI vAhaH ghoDo gavyUtam gAuM ceTikA dAsI ucchritaH UMcAI vrata pALanAranuM vartI mArga, rasto darbhanuM Asana 14: mAMcaDo sAma samajAvavuM jamatAM vadhela prAbhRtam bheTachuM bhojana yuyutsuH yuddhanI IcchAvALo azaniH vIjaLI zUkaraH nirAgAH niraparAdhI tRtIyaH sa: krIDanakam ramavAnuM sAdhana vividiSA- jANavAnI IcchA tyAganI bisam kamaLano dAMDalo, IcchAvALo mRNAla. haNavAnI phalakam hAla IcchAvALo paitRSvastreyaH vidhitsuH karavAnI UDavAnI IcchAvALo IcchAvALo nyAsIkRtaH thApaNa karela samIraH pavana ucchiSTam bhiMDa jighAMsuH phoIno putra utpitsuH