Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda : eka samIkSA ( sa (zrI mAvajI ke. sAvalA, gAMdhIdhAma) jagatanA darzana zAstramAM syAdvAda e jaina darzananuM eka uccArIe chIe yA vidhAna karIe chIe e mAtra AMzika satya AgavuM ane mUlyavAna pradAna che. syAdavAnI samaja vagara jaina hovAnuM ane enI satyatA enA 'naya' para AdhArita hoya che. darzananI jJAna mImAMsA ane dravya mImAMsAne sArI rIte samajI sAdvAdamAM A sidhdhAMtane samajAvavA mATe "aMdha - hasti - zakAya ja nahiM. 'syAdvAda maMjarI'nA TIkAkAra haimacaMdrAcArya svAvAda | nyAya' nuM prasidhdha udAharaNa ApavAmAM Ave che. cha aMdha vyakti nI paribhASA karatAM kahe che ke ' anaMta guNAtmaka dravyuM '; eTale ke | hAthInA judA judA aMgano sparza karIne hAthInuM. je varNana kare e vastuomAM nityatA, anityatA Adi aneka guNonI upasthiti varNana kadI paNa hAthInA Akhe AkhA AkAra ke svarUpa samajavAmAM hoya che dravyamAM mAtra anaMta guNonI upasthiti hoya che eTaluM ja upayogI thAya nahi ane hAthInA varNana aMge e aMdha vyaktio. nahi paNa eka-meka thI virUdhdha prakAranA guNonI upasthiti hovAnuM vacce matabheda cAlato ja rahe. judI-judI. dArzanika dhArAo. paNa jaina darzana svIkAre che. A rIte dravyanI bAbatamAM jaina vaccenA matabhedonuM kAraNa paNa kaMIka AvA ja prakAranuM hoya che. ' darzanano anekAntavAdano sidhdhAMta syAdvAdanI nakkara bhUmikA banI AthI jaina dArzaniko evuM sUcave che ke pratyeka vAkya ke naya rahe che. (Judgement) nI AgaLa 'syAd zabda mUkavo joIe. 'syAd' DaoN. rAdhAkRSNane jaina darzanane Pluralistic Healism kahayuM che; zabdane kAraNe evuM sUcita thAya che ke enI sAthe joDAyelA aTale ke jaina darzana bahu sattAvAdI che temaja vAstavavAdI che; vidhAnanI satyatA amuka apekSAe ja eTale ke koI eka cokkasa kAraNa ke jaina darzana pratyeka AtmAnAM ekamekathI. bhinna evA draSTikoNa puratI sImita che. e vizeSa draSTIkoNa sivAyanI bAbatamAM astitvane svIkAre che ane jagatanA astitvane paNa eka vAstavika e vidhAna mithyA paNa hoI zake. hakIkata tarIke svIkAre che. AnI sAme sAMkhya darzana mAtra puruSa - ahiM ema jaNAya che ke jainonA paMcamahAvratamAM mRSAvAda paNa ane prakRti evAM be ja tattvonuM astitva mAnya karatuM hovAthI eka mahAvrata che vANInA bArAmAM mRSAvAdano doSa na lAge e mATe dvaitavAdI kahevAya che ; jyAre vedAnta darzana eka mAtra brahmatatvanI. A prakAranI syAdvAdanI jaina dArzanikonI vyavasthA susaMgata ja che. sattA - astitva mAnya kare che tethI ekatatvavAdI, Monistic | eka oraDAnA khUNAmAM paDelA lAla raMganA ghaDAne joIne "ghaDo che" kahevAya che. ema kahevAne badale "amuka apekSAe (syA) ghaDo che" ema kahevuM. A rIte tAttvika padArthonA bArAmAM jevI rIte jainadarzana bahu joIe, kAraNa ke 'svAdu' zabdathI e spaSTa thAya che ke ghaDAnuM sattAvAdI che, evI ja rIte jJAna mImAMsAmAM paNa jaina darzanano astitva kALavizeSa, sthAnavizeSa temaja guNavizeSanI apekSAe. draSTIkoNa anekavAdI Pluralistic che. eTale ke dravyanA bArAmAM jaina darzanano anekAntavAda ane jJAnanI bAbatamAM syAdvAda e syAdvAda sidhdhAMtano bhAvArtha evo paNa thaI zake che ke eka ja sikkAnI be bAjAo samAna che ema kahI zakAya. jainonI draSTI matamatAMtara bArAmAM udAravAdI che. syAdvAda dvArA. | ApaNe joyuM ke vastumAM anaMta guNo che; sAmAnya rIte anya dArzanika dhArAonI upekSA karavAne badale AvI je te manuSya koI eka ja samaye vastunuM nirikSaNa eka cokkasa. draSTIkoNathI dArzanika dhArAmAM amuka apekSAe satyatA hoI zake evuM gRhita ja karI zake. pariNAme enuM AvuM darzana - avalokana AMzika ja thaI zake che. vaLI. koI paNa eka vicArane pUrNa paNe satya lekhavAnuM ' hoya. bIjA zabdomAM kahIe to sAduvAdanI draSTIe svIkArI zakAya nahi, kAraNa ke ema karavAthI. vastuomAM anaMta guNonuM hovuM ane emAM tArkika draSTie ekAMtavAdano (Fallacy of exclusive mAnava zAnendriyo nI sImita particularity) doSa Ave. ahiM e paNa noMdhavuM joIe ke grahaNazaktinA kAraNe A bAbata pAzcAtya tattvaciMtanamAM Adhunika navyavastuvAdio (Neo-Realists) anivArya paNe eka hakIkata banI rahe paNa have ekAMtavAdano virodha karatA thayA che. ekAMtavAdanA doSathI. che. AthI eka cokkasa samaye eka mukta thavA mATeno syAdvAda jevo sidhdhAMta anya koI darzanomAM vizeSa draSTIkoNathI vastunA thatA AMzika jovAmAM nathI Avato. jJAnane jaina dArzaniko 'naya' kahe che saptabhaMgI naya : AthI e spaSTa thAya che ke koIpaNa pAzcAtya tarkazAstramAM vidheyavAcaka ane niSedhavAcaka zrI mAvajI ke. sAvalA bAbatamAM ApaNe je abhiprAya (Affirmative and Negative) ema be prakAra bheda vidhAna mIranArAri binA, , rAtI vibhAga 47 mAnavatA kA mUlya kyA? isa kA karo vicAra / jayantasena saphala bane, jIvana kA vyavahAra / /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ svIkAravAmAM AvyA che. syAdvAda anusAra naya-parAmarza (Judgamert) sAta prakAranA hovAnuM sthApita karavAmAM Ave che. koIpaNa vastu viSe yA to e vastunA guNa viSe Ama judA-jADA sAta prakAre varNana thaI zake che. AvA pratyeka nayanI AgaLa 'svAdu' zabda joDavAne kAraNe e naya ekAMtika yA nirapekSapaNe satya nathI evI spaSTatA sUcita thAya che. A sAte sAta nayane cAra AdhAronI saMdarbhamAM paNa samajavAnA hoya che. A cAra AdhAra cheH (1) dravya (2) kSetra (3) kALa ane (4) bhAva. saptabhaMgI nathanuM nirUpaNa karavA mATe jaina dArzanikoe paDA nuM draSTAMta pasaMda karyuM che. A sAta prakAranA nayanuM ahiM ApaNe mAtra saMkSepamAM ja nirUpaNa karIzuM; kAraNa ke jaina munivaro ane vidvAno enAthI sArI rIte piricata ja che (1) syAd ghaDo che : Ano artha eTalo ja thAya ke amuka apekSAe eTale ke eka cokkasa sthaLe eka nirdhArita samaye amuka AkAra prakAranA ghaDAnuM astittva che. : eTale ke cokkasa sthaLe amuka AkAra prakAranA ghaDAnuM astitva nathI. (ra) svAda thaDo nathI (4) svAda ghaDo avarNanIya che (3) syAd ghaDo che-ane ghaDo nathI : dAta. oraDAmAM ghaDo che paraMtu agAzImAM nathI. mATIno ghaDI che, paraMtu sonAno ghaDo nathI. * ghaDo kAco hoya tyAre lAla raMgano hoya. pAkyA pachI. kALo raMga hoya athavA to aMdhakAra ne kAMraNe ghaDAnA raMganuM cokkasa varNana thaI zake 31 bAkInA traNa naya uparokata cAra nayanA judA-jAdA saMyojano jevA ja che, je nIce mujaba che. ja 385 (5) syAd ghaDo che ane ghaDo avarNanIya che. (6) svAda ghaDI nathI -ane ghaDI avarNanIya che. (ka) svAda paDI ke ghaDo nathI ane ghI avarNanIya che. He nahi. dA. ta. ghaDo oraDAmAM che paNa agAsImA nathI. mATIno ghaDo che paNa sonAno ghaDo nathI. ghaDAnA raMga viSe cokkasa kahI zakAya evuM nathI. sImA : khAsa karIne baudhdho ane vedAMtIoe syAdvAdanI bhAre AkarI TIkA karI che. emanuM kahevuM che ke eka ja vastumAM astitva zrImad yAsanasAra abhinandI graMtha gujarAtI vibhAga Jy sou p 48 ane abhAva evA paraspara virodhI guNonuM eka sAthe hovuM saMbhavita ja nathI. AvA TIkAkAro kahe che ke prakAza ane aMdhakAra sAthosAtha rahI zake ja nahi. baudhdha zramaNa dharmakIrtie kahyuM che ke, "jainonA AvA paraspara virodhI vidhAno gAMDapaNa mAtra che." zakArAcArye paNa AvI ja TIkA karI che. rAmAnujAcArye sthAAdanI TIkA karatAM kahyuM che ke, "astitva ane abhAva evA paraspara virodhI guNo prakAza ane aMdhakAranI jema kadI paNa sAthosAtha rahI zake nahi." vedAMtIonI eka TIkA evI paNa che ke jo badhA ja naya mAtra saMbhavitatA ja hoya to syAdvAdanA sidhdhAMta anusAra ja syAdvAda pote paNa eka saMbhAvanA mAtra - eka AMzika satya mAtra banI jAya che. dekhItI rIte ja jaNAI Ave che ke AvI TIkAo tarkasaMgata nathI ane spAAdanuM hArda samajayA vagara mAtra pUrvagrahothI prerAIne AvI TIkAo thaI che. IsvIsananI cothI sadI pachIno pAMceka sadIono kALa jaina darzana sAme baudhdho ane vedika darzanono bhAre tIvra hariphAIno samaya gALo hato eTale paNa AvI TIkAo apekSita ja hoya. padArthamAM paraspara virodhI guNo hovAnI vAta TIkAkAronI svAAdanI adhakacarI samajanuM ja pramANa che. pratyeka naya dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe che e vAta TIkAkAronA dhyAnamAM ja nathI AvI. vaLI divA taLe aMdhAruMnuM udAharaNa darzAve che ke eka ja samaye prakAza ane aMdhakAra nuM astitva hoI zake paNa A udAharaNamAM kSetranI apekSAe aMdhakAra ane prakAza sAthosAtha nathI e paNa naya thakI spaSTa che. syAdvAda anizcitatAnuM poSaka che ane pariNAme e 'saMzayavAda' banI jAya che evI TIkA keTalAka pazcimanA vidvAno kare che. AvI TIkA paNa pAyA vagaranI che. ulaTAnuM sAta judA-judA natha thI pratyeka naya dvArA prastuta vidhAna vadhu spaSTa, nizcayAtmaka ane eka cokkasa paristhitine kendramAM (Focus) mUkanAruM banI rahe che. syAdvAdanA sidhdhAMta dvArA ja syAdvAda pote eka AMzika satya banI jAya che evI zaMkarAcAryanI TIkAnuM asarakAraka pariNa thavuM ja joIe. ahiM ema jaNAI Ave che ke syAdvAdane mAtra zabdonA cokaThAMmAM samajI zakAya nahi. syAdvAdanA hArdane samajyA pachI ja enI svastha TIkA thaI zake. ema TIkA karavI ja hoya to kahI zakAya ke spAAdanA baeNMkana mATe syAdvAdanI ja AdhAra lenAra vedAMtI eka tarka-paddhati tarIke syAdvAdano svIkAra kare che ane to pachI e ja syAdvAda anusAra emanuM potAnuM darzana (vedAnta darzana) paNa mAtra AMzika satya banI jAya che. svAda dvArA mAnava mananI, mAnava budhdhinI, ApaNI jJAnendriyonI maryAdAo ane sImita zaktiono svIkAra karavAmAM Avyo che AmAM kendra sthAne "satya' AMzika hovAnI vAta nathI paraMtu ApaNI maryAdAo thakI thatuM satyanuM darzana AMzika hovAnI saMbhAvanAnI vAta che. syAdvAda pote kaMI 'parama satya' (Reality) nathI, paraMtu satyanA darzana mATenI eka vivekayukta rekhA che. vedAnta cugalI khAnA hai bUrA, acchA nahIM svabhAva / jayantasena naSTa sadA hotA puNya prabhAva //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana jyAre brahmane ja eka mAtra satya kahIne jagatane mAyA gaNAve che tyAre A sidhdhAMta samajAvavA jAdudA-judA tarko ane udAharaNono Azraya le che advaitavAdanA A pratipAdana mATenA tarko eka arthamAM jAdA judA naya ja kema na gaNI zakAya ? A rIte ja vedAnta darzana jagatanI sApekSa satyatA svIkAre paNa che. - Aje vizvanA keTalAka mahAna gaNAtA dharmomAM paNa kaMIka evuM kahevAmAM Ave che ke, "amArA dharmane zaraNe Avaze eno ja mokSa. thaze" -bAkInAo sadAne mATe dojhakhamAM sabaDaze. jaina darzana AvI kazI ja IjArAzAhIne samarthana ApatuM nathI. jaina darzanamAM sidhdhanA paMdara prakAranAM bhedomAMno eka bheda 'svayaMbudhdha sidhdha' no paNa che (jAoH navatatva prakaraNa gAthA pa8) ane e mATe zrAvati nagarInA kapila brAhmaNanuM draSTAMta ApavAmAM Avela che. bhAratIya tatvaciMtanamAM je UMDANa ane sama tapAsaNI che eno pazcimanA tattvaciMtanamAM ThIka ThIka evo abhAva che; A (1) Method of Agreement (2) Method of Difference (3) Joint Method of Agreement and Difference (4) Method of concomitant variation (5) Method of Residue milanI A tarka padhdhatinA prathama traNa pagathiyAM saptabhaMganIyanA. prathama traNa naya jevAM ja che e dekhItuM che. syAdavAda e pote koI hakIkata ke parama satya nathI paraMtu satya prati laI janAra eka viveka yukta sAdhana che, hakIkatonI cakAsaNI mATenI eka padhdhati che. syAdvAdanuM hArda che, samabhAva, anyanA vaktavya ke vicAra pratye dhIrajapUrvakano Adara sAthosAtha potAnI jAta-tapAsa (Self enquiry) mATe pUrvagraha rahita paNe sadA khullApaNuM- oliver wendell holmes nA eka sutra thI A lekhanuM "The mark of a civilized man is his willingness to re-examine his most cherished beliefs." UMDANa ane samatAnuM kAraNa e dekhAya che ke ApaNe tyAM kekathI zAstrArthanI. eka vaijJAnika ane taMdurasta paraMparA cAlatI AvI che.'vAde vAde jAyaMti tattvabodhaH' evuM sutra A zAstrArthanI paraMparAnA pAyAmAM che. zAstrArthanuM lakSya jJAnaprAptinuM ane nahi ke vitaMDAvAda nuM. mahAvIra svAmie emanA thanAra gaNadhara gautamanuM samAdhAna AdhAra saMdarbha : Indian Philosophy Vol.1 - Dr.S.Radhakrishnan (2) A Critical Survey of Indian Philosophy by Chandradhar sharma (3) An Introduction to Indian Philosophy by Chaterjee and Datta (4) An Introduction to Inductive Logic-V.V, Akolkar (5) navatarU prakaraNa. zAstrArthanI kathA paNa prasidhdha ja che. pAzcAtya tarkazAstramAM John stuart Mill e Apela. eka tarka padhdhati Mill's Methods tarIke oLakhAya che. Aje Mill nI A padhdhati vaijJAnika saMzodhanomAM paNa anusaravAmAM Ave che. milanI A tarkapadhdhatinA pAMca pagathiyAM nIce mujaba che. (anusaMdhAna pAnA kra. 65 uparathI) adhika adhika prayatna karyA kare. tenA zarIrano gaMdha ane tenuM sarve paNa vatana caMdananAM vAsanI jema (3) vidhvajayaH- bAhaya aMtara vyAdhi ane mithyAtvapa2 jaya sarvatra sugaMdha vistAranAra thAya che. sAmarthya yogano je bIjo bheda meLavavA mATe bane teTalo vadhu prayatna puruSArtha kare. yoga sanyAsa nAmano prApta thAya. caudamAM ayogI kevalI guNasthAna (4) siddhiH- AtmAnuM AtmA vaDe AtmAnuM jJAna thAya hIna AtmA prApta karIne paramapadane meLave che. para kRpA dayA, madhyama prANI para upakAra ane uttama AtmA I karmazubhAzayo tarapha vinayAdi karavAnI ruci thAya. paNa karmanA zubha Azayo je kriyAzuddhinA hetu che. te pAMca che. (5) viniyoga:- potAthI vyatirikta prANIne dharmamAM joDavAnI buddhi yogane aMge keTalI pragati thaI che. tenA darzaka tarIke tenI ghaNI ane te mATe draDha prayatna karavo tenuM nAma viniyoga agatyatA che. karma zubhAzayo (1) praNidhAna (2) pravRtti A pAMca prakAranA Azaya vagara game teTalI kriyA karavAmAM Ave te (3) vidhvajaya (4) sidhdhi (5) viniyoga kriyA dharma prApti mATe thatI nathI. (1) praNidhAna :- kriyA niSThApaNuM, je je kriyAo batAvavAmAM A prakAre dRSTinI vicAraNA ghaNI. TUMkamAM karI che. lAMbI. AvelI hoya che. te karavAmAM Ave, potAnA dharmasthAnathI vicAraNA mATe pUrva puruSo ghaNuM ghaNuM sAhitya ApI. gayA che. nIcenA sthAnamAM rahelA prANI upara dveSa na Ave paNa karuNA pUjya haribhadrasUrIzvarajIe yogadraSTi samuccaya. upaje, teo para dayAnA bhAvo utpanna thAya paNa tenA para kalikAla sarvajJa bhagavaMta hemacaMdrasUrIzvarajIe yoga zAstra ane vairabuddhi na thAya.. pUjya yazovijayajIe evA anekAneka graMthonuM sarjana karyuM che. | (2) pravRtti :- dharma viSayamAM pote ja prayatna karato hoya tenAthI thI vajAronA sAminana graMthAgArAtI vibhAga mAnavatA baDhatI rahe, baDhatA rahe sukarma / jayantasena phirA jagata, isa se baDA na dharma / / www jainelibrary.org