Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAnubhUti se rasAnubhUti kI ora - AcAryarana zrI dezabhUSaNa jI kI kAvya-kSaNikAeM svAnubhUti jaba rasAnubhUti kA saMsarga pAkara samaSTi taka pahuMca jAtI hai to tatvacintana kI abhivyakti kAvyazakti se guMjAyamAna rahatI hai| saca to yaha hai ki vizva prasiddha dharma granthoM kI asAdhAraNa lokapriyatA kA eka mahattvapUrNa kAraNa yaha bhI hai ki dharmaprabhAvanA ko kAvya sAdhanA kA maNikAMcana saMyoga milaa| kAvya kA svara pAte hI abhivyakti deza-kAla-pAtra kI saMkucita paridhiyoM se Upara uThakara vizvajanInatA kA rUpa dhAraNa kara letI hai pariNAmataH udghATita satya kisI vyaktivizeSa yA dharmavizeSa ke hI amAnata nahIM raha jAte apitu samagra mAnavatA hI unase lAbhAnvita hotI hai| AcAryaratna zrI dezabhaSaNa mahArAja kI nimnalikhita paMktiyoM kA bhI yahI Azaya hai : bahuta se kyA eka ciMgArI cAhie koyale svayaM dhadhaka uTheMge / bahuta se kyA eka manuSya cAhie manuSyatA svayaM nikhara uThegI // I vyaSTi se samaSTi kI ora padayAtrA karane se svAnubhUti kA rasAnubhUti ke rUpa meM jo rUpAntaraNa hotA hai bhAratIya kAvyazAsya meM use 'sAdhAraNIkaraNa' kI prakriyA ke nAma se jAnA jAtA hai jisakA tAttvika bhAva hai 'asAdhAraNa kA sAdhAraNa' ho jaanaa| Upara se aisA lagatA hai asAdhAraNa kA sAdhAraNa athavA sAmAnya ke rUpa meM parivartana koI acchA lakSaNa nahIM hai kyoMki lokavyavahAra meM sAmAnya se vizeSa banane kI ora hI logoM kI chavi dekhI jAtI hai parantu saca to yaha hai ki tattvacintana aura kAvya sAdhanA kI apanI alaga ho AcAra saMhitA hai / koI bhI acche se acchA vidvAn yA vilakSaNa pratibhA sampanna kavi bhI isa kSetra meM AtA hai to use sarvaprathama nijI svAbhimAna va svatva ke bodha ko bhulA denA hotA hai tabhI vaha eka acchA kavi yA tattvavettA bana sakatA hai| kAraNa spaSTa hai vyaSTi samaSTi kI ora jA rahA hai, asAdhAraNa sAdhAraNa bana gayA hai tathA svAnubhUti rasAnubhUti ke rUpa meM abhivyakta ho gaI hai| jainadharma ke prabhAvaka AcAryoM meM se bhaktAmarastotra ke praNetA zrI mAnatuGgAcArya se bhalA kauna paricita nahIM / kintu jinendra bhakti ke bhAva se saMpUrita mAnavuGgAcArya kA 'mAna' galita huA sA jAna par3atA hai jaba ve kahate haiM ki vasanta kAla meM AmramaMjarI jaise kokila ko kUMjane ke lie vivaza kara detI hai vaise hI jinendra bhakti kA bhAva bhI unheM 'mukharita' hone ke lie bAdhya kara rahA hai : sumana-saMkalpa apatatAM parihAsadhAma tvadbhaktireva mukharAkurute balAnmAm / yatkokilaH kila madhau madhuraM viroti taccArucUtakalikAnikarakahetuH // mAnaGgAcAvaM kI svAnubhUti rasAnubhUti ke rUpa meM 'mukharita' huI to deza-kAla-pAtra kI sImAoM se ve Upara uTha gae aura Adi jina ko buddha, zaMkara, brahmA tathA viSNu ke rUpa meM dekhane lage : : DaoN0 mohanacanda buddhastvameva vibudhAcitabuddhibodhAtvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaGkaratvAt / dhAtAsi dhIrazivamArgavidhevidhAnAd vyaktaM tvameva bhagavan puruSottamo'si // bhAratIya kAvya sAdhanA kA itihAsa cAhe vaidika paramparA se sambaddha ho yA zramaNa paramparA se isI tathya kI puSTi karatA hai ki kAvyAbhivyakti yA to 'ArAdhanA' ke bhAva se utprerita huI yA phira kAruNika 'saMvedanA' ne balAt kAvya ko phUTane ke lie vAya kiyA / Adi kAvya rAmAyaNa ke sambandha meM rASTrakavi maithilIzaraNa gupta kI aisI hI dhAraNA hai| : rAma tumhArA carita svayaM hI kAvya hai| koI kavi bana bana jAe sahaja saMbhAvya hai / / 81
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma ke prabhAvaka AcAryoM ne mAnava prakRti kI isa pravRti ko bhalI-bhAMti se samajhA hai| pariNAmasvarUpa jainadharma kA adhikAMza sAhitya kAvyasAdhanA se vizeSa utprerita rahA hai| jinasena evaM guNabhadrakRta AdipurANa evaM uttarapurANa utkRSTa zailI ke mahAkAvya haiM tathA aneka paravartI kAvyoM ke upajIvya bhI haiN| isI paramparA meM AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja kI kAvya sAdhanA kI pRSThabhUmi bhI atyanta vaibhavazAlI rahI hai| bAlyakAla se hI nATya-abhimaMcana tathA saMgIta gAyana ke prati unakA rujhAna rahA thaa| eka dAyitvapUrNa digambarI sAdhanA ke AcArya pada kA nirvAha karate hue bhI unhoMne 'bharatezavaibhava', 'aparAjitezvarazataka' Adi utkRSTa kAvya kRtiyoM para vyAkhyAparaka bhASya likhe / upadeza sAra saMgraha ke aneka sandarbha aise haiM jahAM para mahArAja zrI kA vAgvaibhava sundara 'kAvyAbhivyakti ke rUpa meM sphuTa huA hai| svAnubhUti se rasAnubhUti kI ora jAne kA anubhava mahArAja zrI ne kiyA hai aura AtmAnubhUti kI prakriyA ko samajhAte hue kahA hai-"Atmalocana vaha hai jo paralocana kI vRtti ko nirmUla kara de / AtmanirIkSaNa vaha hai jo paradoSa darzana kI dRSTi ko miTA de / dUsaroM kI AlocanA vahI kara sakatA hai jisameM Atma-vismRti kA bhAva prabala hotA hai|" maulika sarjana ke lie AtmAnubhUti kI anivAryatA ko rekhAGkita karate hue mahArAja zrI ne kahA hai-"Aja AlocakoM kI bharamAra hai, maulika sraSTA kama aura bahuta kama / kAraNa saiddhAntikatA adhika hai, anubhUti kama / siddhAntavAditA se AlocanA pratiphalita hotI hai aura anabhUti se maulikatA / siddhAnta se maulikatA nahIM AtI, maulikatA ke AdhAra para siddhAnta sthira hote haiN|" AcArya zrI ne jainadharma ke tattvacintana ko prabhAvazAlI DhaMga se prastuta karane ke uddezya se kAvya kSetra kI vibhinna pratIka yojanAoM, bimba-vidhAnoM, aprastuta vidhAnoM kA Azraya lete hue maulika kAvyasarjana ko bhI Adhunika AyAma die haiN| prAcIna kAla se hI nItikAroM evaM kAvya rasikoM ne 'anyokti' vidhA kI kAvya racanAoM se jIvana ke yathArtha satyoM kA udghATana kiyA hai / AcArya zrI dezabhUSaNa mahArAja ke prakIrNa upadeza sandarbho meM 'anyokti' kA puTa atyanta prabala hai / isa vidhA ke antargata loka vyavahAra yA prakRti Adi kI vibhinna vastuoM ko lakSya karake sArvabhaumika satyoM kA udghATana kiyA jAtA hai| aisI kAvyAbhivyaktiyAM itanI abhivyaMjanA-pradhAna hotI haiM ki sAmAnya vyakti bhI sahaja bhAva se tattva ko grahaNa kara letA hai| sAmAnya upadeza kI apekSA aisI anyoktiparaka abhivyaktiyAM manuSya ke hRdaya para apanA amiTa prabhAva chor3ane meM adhika samartha hotI haiN| Adhunika hindI sAhitya meM 'kSaNikA' zailI dvArA kAvya lekhana kI pravRti atyanta lokapriya hotI jA rahI hai| isI zailI ke mAdhyama se AcArya zrI kI kAvyakSaNikAoM ne bhI mAnava jIvana ke kaTu satyoM ko udghATita kiyA hai| ina paMktiyoM ke lekhaka ne upadeza sAra saMgraha(prathama bhAga)se aneka kAvyamaya kSaNikAoM aura anyoktiyoM ko vividha zIrSakoM ke mAdhyama se saMkalita rUpa meM prastuta karane kA prayAsa kiyA hai| prakIrNa rUpa se yatra tatra bikhare hue upadezoM ko bhAva sAmya kI dRSTi se eka zIrSaka ke antargata lAne kI ceSTA kI gaI hai| kiMcit saMkalanAtmaka evaM prastutIkaraNa sambandhI parivartanoM evaM saMzodhanoM ke atirikta samagra bhAvaparakatA evaM zabda yojanA kI dRSTi se mahArAja zrI kI maulikatA ko banAe rakhA gayA hai / 'o bandI dekha !' sarvAdhika mahattvapUrNa kSaNikA hai jisameM mAnava mana dvArA indriyoM kI dAsatA grahaNa karane kI durbalatAoM kA hRdayAkarSaka varNana milatA hai / indriyAM apane bAhya viSayoM se parAbhUta ho jAne ke kAraNa AtmonmukhI vRtti se parAGa mukha ho gaI haiN| isI mAnavIya durbalatA ko videzI zAsana kI gulAmI ke rUpaka meM bAMdhA gayA hai| videzI sattA kA tana aura mana donoM para adhikAra ho gayA hai| isa paratantratA ko jaMjIroM meM jakar3A huA mAnava bhogavilAsa ke puSpasaundarya se mohita hai aura kaida kara liyA gayA hai| rUpa-rasagandha ke kaTIle tAroM se usakI svatantratA avaruddha ho gaI hai| svatantratA, mukti, Aloka aura samatA se vaMcita mAnava mana apane viSaya bhogoM kI lolupatA ke kAraNa dAsatA kI jaMjIroM meM jakar3atA hI jA rahA hai| "viSaya bhogoM' se lipta manuSya mukti kI ora jAnA bhI cAhe to bhI vaha vahAM taka pahuMcane meM kitanA asamartha hai-isa bhAva kI saundaryAbhivyakti 'vivazatA' nAmaka kSaNikA meM kI gaI hai| nayanAbhirAma sundariyoM se Atma-prakAza kA mArga avaruddha ho gayA hai| dhanavaibhava kI zAna zaukata ne tattva dRSTi ko Dhaka diyA hai| 'saMghe zakti kalau yugeM' meM usa bher3acAla kI pravRti kA pardAphAza kiyA gayA hai jaba bhautikavAdI sukhavAda ke zoragula meM adhyAtma cetanA kuMThita ho jAtI hai aura manuSya jAnatA huA bhI sAMsArika sukhoM meM hI Atma kalyANa mAnatA hai| saMgha cetanA kA yugIna svara use isa ora jAne ke lie vivaza kie hue hai| 'karmaNyevAdhikAraste' nAmaka kavitA meM AmravRkSa ke pratIka dvArA phalaprApti ke samAja zAstra ko samajhAyA gayA hai| isa prakAra prastuta saMgraha meM anekAneka anyoktiyAM prakRti kI kisI vastu vizeSa kI vizeSatA dvArA jIvana ke kaTu satyoM kA AbhAsa karAtI huI hameM tattvacintana kI gaharAiyoM meM le jAtI haiM / AzA hai kAvya rasika evaM zraddhAlu loga mahArAja zrI kI ina kSaNikAoM se Anandita hone ke sAtha-sAtha jJAnAnvita bhI hoNge| 82 AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI kI kAvya-kSaNikAe 1. o bandI dekha ! 3. Astika-nAstika o bandI ! tU pUchatA hai-parAjaya kyA hai ? nAstika ne AtmA kA astitva na mAnA to kyA ? parAjaya hai videzI sattA ke sAmane AtmasamarpaNa ! usake pAsa vidhi kA akSaya koSa hai ! videzI tere deza ke hara kone meM ghusatA jA rahA hai Astika ne AtmA kA astitva mAnA to au sokha rahA hai terI deha se anavarata rakta use eka ke badale vizAla niSedha zAstra ko racanA par3A! yahI rakta sIMca rahA hai videzI zAsana ke taru mUla ko tAki usameM khila sakeM taraha taraha ke raMga biraMge phUla 4. saMghe zakti kalau yuge dekha ! yahI terI paratantratA hai ! udhara mere sAthI bhI to khar3e haiM ! videzI kisma ke phala phUloM ne tujhe itanA lubhAyA hai pukAra pukAra kara kaha rahe haiM ! dekha ! yahI hai terI paratantratA kA hetu ! are ! paraloka kisane dekhA hai ! videzI senA tujhe eka aise durga meM bandI banA cukI hai vijaya kA Ananda kisane lUTA hai !! jisake pAMcoM dvAroM meM lage haiM kaMTIle tAroM ke ghane jAla ye paudgalika sukha hameM pratyakSa haiM ! o bandI ! mAnA zAsaka udAra dila kA hai ye bhoga hamAre niHsarga haiM !! to kucha suvidhAeM bhI mila sakatI haiM ! inheM parAjaya kauna kahatA hai ? phira bhI dekha ! banda hI par3e haiM svatantratA ke dvAra ! vartamAna ko chor3a rahA hai ! phUloM kI jisa seja meM tU soyA hai bhaviSya ke lie daur3a rahA hai !! inake kezara meM ulajha gae haiM tere paira ! .. jarA dekha ! banda hI par3e haiM mukti ke dvAra are nipaTa mUrkha hai ! ye hIroM kA hAra upahAra nahIM hai zabda-rUpa-rasa-gandha-sparza ! yaha hai terI AkhoM kA manamohaka upahAsa sukha duHkha ke hamAre sAthI haiM ! parantu dekha ! banda hI par3e haiM jyoti ke dvAra ! inake durbhedya saMgha ko bhalAjisa prAsAda meM tU bandI hai vaha hai zatru kA vijaya stUpa ! parAjita kauna kara sakatA hai ? jisameM parAjita vyakti sadaiva gAtA hai viSamatA ke gIta apana bhI sabake sAtha hI caleMge ! o bandI dekha ! banda hI par3e haiM samatA ke dvAra ! jo sabake sAtha hogA! vahI apana kA bhI sahI !! 2. vivazatA o sarvajJa ! maiM terA mArga kaise jAnUM ? 5. karmaNyevAdhikAraste dekho na ! ye kajarAre bAdala maMDarA rahe haiM ! "karma meM terA adhikAra hai, phala meM nahIM" DhAMka diyA hai inhoMne merI AkhoM ke prakAza ko ! sadiyoM se manuSya ise gAtA AyA hai ! o sarvadarzin ! maiM tujhe aba kaise dekhU ? parantu taru use sAkSAt nibhAtA AyA hai !! dekho na ! ina gagana cumbI aTTAlikAoM ko ! jhuke hue Amra vRkSa ne sambodhita kiyAkaida kara lI hai inhoMne merI pAradarzI dRSTi ko ! "phala dene ke lie hotA hai apane lie nahIM" o nirvighna ! maiM tere pAsa kaise AU~ ? kacce phaloM ko maiM bAdhe rakhatA hU~ tere siMha dvAra para baiThe haiM bhayaMkara praharI ! kyoMki ve khaTTe hote haiM, abodha hote haiM ! bichA die haiM jinhoMne kAToM ke kaMTIle jAla ! miThAsa unameM jaba AtI hai o vItarAgI ! maiM tere patha para kaise calUM? to unheM de diyA karatA hU~ unmatta ho cukA hUM sunahare sapanoM kI mAdakatA se taru ne phala ko samajhAyA maiM AnA cAhatA hUM magara paira lar3akhar3A rahe haiM ! "bhalA paripakva ke lie kaisA bandhana" ! sRjana-saMkalpa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. garvonmAda sasmita kavi ne TiTTibha se kahA"he kave ! aisI kalpanA mata kara ki maiM garvonmatta huuN| rAtri meM jaba gahana andhakAra chA jAtA hai sArA jagat nizcinta sukha se sotA hai aise meM kucha aniSTa bhI ho sakatA hai yadi aise meM nirAlamba AkAza nIce gira par3e maiM socatA hUM use kauna jhelegA ? isalie maiM apane pairoM ko Upara kie sotA hU~ kave ! vizvAsa kara yaha merA garvonmAda nhiiN|" 10. surakSA eka tane para aneka zAkhAeM haiM eka zAkhA para aneka phala ! eka phala meM aneka bIja hote haiM bIja phira kabhI vRkSa baneMgeisa ummIda se phaloM ne unheM apane udara meM chipA rakhA hai ! 6. Atma-balidAna jeTha ke dhadhakate mahIne meM dhUpa baha rahI thI vikarAla bana kara ! eka panihArina ne jala kA bharA ghar3A kATha kI paTTI para TikA diyA ghar3e ke nIce thA garama lU se santapta! pAnI kA pyAsA reta kA Dhera ! kabhI kabhI bandhana asahya hotA hai ! balidAna kA bhAva mukharita huA maine dekhA-jala bindu TapakA pyAsI reta ne use sokha liyA phira dUsarA bindu TapakA para vaha bhI na baca sakA! maiM nahIM jAna sakA-nIce girate hue aura sokhe hue jala binduoM ke mukti prema ko ! au reta kI samarasa nRzaMsatA ko kintu maine dekhA ki aba ghar3A khAlI hai! 7. svapna sRSTi dera rAta ke ghupa aMdhere meM kabUtara AyA apane nIr3a meM maMgala prabhAta kA svapna TUTa gayA AlA khAlI thA kevala aMDe the unakA poSaNa karane vAlI nahIM thI vaha nirAza cAroM ora ghUmA para use nahIM pA sakA maiMne usakI nirAza-karuNa AkhoM meM jhAMkA usakI mUka vedanA ko par3hA aura AtmA ko TaTolA mujhe smaraNa ho AI vaha vANI jahAM saMyoga hai vahAM viyoga bhI hogA jo saMyoga meM sukhI hai vaha viyoga meM duHkhI hogA saMyoga-viyoga se Upara uTha sake aisI anubhUti usameM kahAM! viyogI kabUtara ro rahA thA aba apane aNDe bhI usake lie bhAra the mAM hI mamatA kA prema de sakatI pitA nahIM kintu yaha bhAra usa billI ko nahIM lagA jisane kabUtara kI svapna sRSTi ko eka hI jhapaTa meM uThA liyA thA 8. vasudhaiva kuTumbakam zatru vaha nahIM jo hamAre hI jaisA hai manuSya manuSya jaisA hai isalie manuSya manuSya kA zatru nahIM ! dIpa Aloka detA hai bhale hI vaha pUraba kA ho yA pazcima kA Aloka kA zatru Aloka nahIM ho sakatA! 11. vasanta phira AegA eka bUDhA sUkhe vRkSa se bolA oha ! yaha kyA ! phala nahIM, phUla nahIM, eka pallava bhI nahIM ! naMgI TahaniyoM se bhalA kaisI zobhA ? vAha re patajhar3a ! kaisA burA hAla kiyA ! vRkSa bUr3he kI jhurriyoM para muskarAyA aura usakI mUrkhatA para haMsakara kahane lagAmanuja ! basanta phira AegA ! yauvana nahIM 12. bahuta se kyA bahuta se kyA eka ciMgArI cAhie koyale svayaM dhadhaka uThege! bahuta se kyA eka bIja cAhie vRkSa svayaM khila uThege ! bahuta se kyA eka hilora cAhie mana svayaM mahaka uTheMge! bahuta se kyA eka manuSya cAhie manuSyatA svayaM nikhara uThegI! 54 AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. maiM kaise mAnUM ? seTha ne kahA munirAja ! maiM kaise mAnUM"dhana anartha kA mUla hai isalie burA hai" mahArAja ! jaba maiM nirdhana thA to koI kadara na thI maiM saMyamI thA kintu phira bhI beImAna kahA jAtA thA mahArAja ! Aja maiM dhanI hUM loga caraNa cUmate haiM asaMyamI hU~ phira bhI loga mahAnu kahate hai aba batAo maiM kaise mAnUM-dhana burA hai ? 14. milana aura viraha milana meM sukha hai viraha meM vedanA ! mAnava milana premI hai aura viraha-vidveSI ! para use kyA mAlUma viraha ke binA milana kA sukha kaisA ? 15. kATanA aura sAdhanA kATanA sahaja hai sAdhanA kaThina UMcI akelI calatI hai kyoMki usakA kAma hai sIdhA 'kATanA ' sUI dhAge ke binA cala nahIM sakatI kyoMki 'sone' meM aneka ghumAva jo hote haiM !! 16. nepathya meM maiM DhUMDha rahA thA bhagavAn ko `bhagavAn khoja rahe the mujhe ! akasmAt hama donoM mila gae na to ve jhuke aura na maiM jhukA na ve mujhase bar3e the aura na maiM unase laghu thA eka pardA mujhe unase vibhakta kie thA vaha haTA aura maiM bhagavAn bana gayA ! 17. astitvahIna kevala yati hI nahIM sthiti bhI cAhie pavana meM gati hai para sthiti nahIM vaha pala meM hotA hai ThaNDA aura pala meM garama pala-pala meM surabhita aura durgandhita bhI ! * lagatA hai usakA koI apanA astitva hI nahIM ! sRjana-saMkalpa 18. samanvaya bAdala cale jA rahe the barasane ananta ne unakA sammAna kiyA ! bAdala cale A rahe the barasa kara ananta ne unheM chAtI se cipakA liyA !! 16. sApekSatA vaha ThaMDaka kisa kAma kI jo pAnI ko patthara banA de / vaha garmI bhI kyA burI hai jo patthara ko bhI pAnI banA de / / 20. tapa kA camatkAra bhalA laghu bane binA bhI koI U~cA uTha sakatA haiM ? jala bAdaloM se bharakara bhArI huA ki nIce calA gayA ! pAtra meM tapakara laghu huA ki vASpa bana kara ananta meM lIna ho gayA tape binA kauna laghu ho sakatA hai ? aura laghu bane binA kauna ananta ko chU sakatA hai ? 21. gatirodha siganala jhukA, rela calatI gii| vaha stabdha rahA, rela ruka gaI / gatirodha vahAM hotA hai jahAM stabdhatA hotI hai / 22. prakAza aura timira sUrya ! tumhAre pAsa saba kucha hai AvaraNa nahIM ! timira apane aMcala meM samUce vizva ko chipA letA hai| tama meM sAmya hai, ekatva hai ravi, tuma yaha nahIM kara pAte ! tumhAre razmijAla meM vizleSaNa hai, bheda hai| zAnti aura mauna ko lekara AtA hai timira sahasrarazmi tuma lAte ho kAnti aura mula 85
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. Aropa kI bhASA kolAhala hotA hai, hama jaga jAte haiN| zAnti hotI hai, hama so jAte haiN| yaha hamArI Aropa kI bhASA hai sacAI kucha aura hI hai hama jagate haiM tabhI kolAhala hotA hai| hama sote haiM sabhI zAnti rahatI hai zAnti aura kolAhala hamArI hI pariciyAM haiM ! 24. upA aura sandhyA nayA Aloka lie uSA AtI hai| saMsAra jagAne ko ! sandhyA AtI hai kholane ko hamAre jIvana kI eka gAMTha ! eka dina vaha bhI AtA hai jaba jIvana kI sabhI gATheM ho jAtI haiM nizvazeSa 25. vidhi kA vidhAna kaNa kaNa tumhArA madhura hai-Izu ! dekho ! vidhi kA yaha kaisA vidhAna hai ! ye surabhihIna tumhAre hI phUla kyA tumhArI madhurimA ke anurUpa haiM ?. 26. raMga parivartana cA~danI kI saphedI meM raMge khajUra ke tanoM ko vilIna hote dekhA ! aura yaha bhI dekhA ! ki apane hI raMga ke nirvikAra pate zUnya meM nirAdhAra bar3e the 27. utAra car3hAva maiM sAgara kI gaharAI ko vismaya se dekha rahA thA kintu sAgara mere mana kI gaharAI meM huvA jA rahA thA maiM haMsa rahA thA urmiyoM ke utAra car3hAva para ve pahale hI merI kalpanAoM ke utAra car3hAva para haMsa rahI thIM / 86 28. mukti rassI ! mujhe mukti do ! aba tuma lambI ho calI ho ! eka sAtha hI bahutoM ko bAMdhanA cAhatI ho kyA ? vaha saghanatA aba miTa cukI hai ! taba vizvAsa thA aba sandeha ! taba bandhana thA aba mukti ! rassI ! tuma lambI ho calI ho aba mujhe mukti do ! mukti do !! 26. amRta aura viSa amRta pI manuSya klAnta ho gayA hai| Aja use viSa kI bUMdeM pInI hoMgI ! anyathA amRta svayaM viSa bana jAegA ! aba viSa pAna kara ! cirakAla se tU amRta pIne kA AdI hai| terA udgAra bhI vikRta ho calA hai ! laMghana ke krama kA ullaMghana mata kara ! anyathA amRta svayaM viSa bana jAegA ! viSa ko amRta kiyA isalie nIlakaMTha zaMkara banA hai ! jisane viSa ko pacA liyA vaha amara ho gayA ! 30. yaha vahI sundarI hai yaha vahI sundarI hai jisakA yauvana varadAna bana gayA thA ! jisakA hara caraNa hajAroM AMkhoM kA nUpura pahna cukA thA ! jisake saundarya kI gaharAI meM hajAroM sneha bindu samA cukI thIM yaha vahI sundarI hai - jisake bur3hApe ne hajAroM dRSTiyoM meM upahAsa bhara diyA hai jisake hoThoM kI pariyoM meM samA cukI hai ghRNA kI gandha ! jisake suriyoM meM simaTe hue mukhacandra ne jagA die karuNA sAgara meM aneka jvAra bhATe are! yaha vahI sundarI hai ! jisakA bur3hApA abhizApa ho rahA hai ! AcArya ratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 zraddhA kA itihAsa 31. lokAloka isa miTTI ke bartana meM ghI tUne uDelA, bAtI sajAI ! para cingArI tere pAsa kahAM hai ? diyAsalAI mata jalA, lakar3iyAM mata ghisa, vaha mUraja rahA bAdaloM kI oTa meM usakI eka kiraNa le A yAda rakha ! yahAM kI cingArI kSitija ke usa pAra ujAlA nahIM banegI ! AsuoM kI syAhI se likhA gayA hai-zraddhA kA itihAsa ! bhakti ke udreka se pighala jAtA hai bhakta kA komala hRdaya ! dekha sakatA nahIM bhagavAn apane bhakta kI isa dazA ko parama kAruNika apane bhakta ke khAtira svayaM hI pighala jAtA hai| 32. dina aura rAta manuSya ne kRtrima prakAza kara rAta ko dina banAnA cAhA para nIMda se adhamuMdI AkhoM ne yaha mAnane se inkAra kara diyA ki abhI dina hai ! dina apane sAtha prakAza lAtA hai isalie vaha spaSTa hai ! rAta isalie andhere meM rahatI hai ki vaha sabako eka samAna banAnA cAhatI hai !! 36. artha-gaurava zabda utane hI hoM jitanA artha ! jala utanA hI o jitanA mIThA ! ve zabda kisa kAma ke jo artha-gaurava ko nigala jAe ! vaha jala kisa kAma kA jo miThAsa ko hI hara le ! 33. nIlA AkAza o draSTA! isa raMgIna cazme ko utAra pheMka ! kisane kahA-AkAza nIlA hai ? jo nIlA hai vaha AkAza nahIM dhUpa aura chAMha-nIle aura sapheda kI rekhA isa sUraja ne khIMca rakhI hai naTarAja ! Upara ko dekha AkAza nIlA nahIM hai, nIce gaDDhA hai ! 37. vyakti aura samUha 34. o videha isa rezamI kIr3e ne apane hAthoM yada jAla kaba bunA thA ? yaha abhimanyu isa cakravyUha maiM kaba ghusA thA? kahAM hai isa jAla kA Adi bindu madhya bindu aura anta bindu ? andara se abhimanyu cillA rahA hai ! maiM usa mukti bindu meM AnA cAhatA hU~ ! jahAM jAloM au vyUhoM kI paramparA hI nahIM hai| vyakti meM nirmANa zakti hai kintu mUlya hai svataMtra ! vyakti-vyakti ke bIca virAma hai zakti saMcaya se hIna jaise-1, 2, 3 (eka, do, tIna) samUha meM nirmANa zakti nahIM svataMtra mUlya se bhI vaMcita ! usameM eka dUsare ke bIca virAma nahIM ! zakti saMcaya se prerita jaise-12 3 (eka sau teisa) sRjana-saMkalpa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. maiM mahAn hU~ ! 38. AvaraNa akiMcana hU~, isalie maiM mahAn hU~ ! kAmanA hIna hU~, isalie maiM sukhI hU~ ! indriyAM saMyata haiM, isalie maiM svatantra hU~! AtmadraSTA hU~, isalie maiM abhaya hU~ ! maiM Azcarya se dekhatA rahA ! sUrya kA abhinandana usane kiyA jo timira ko apane meM chipAe hue thaa| sat kA abhinandana usane kiyA jo asat ko apane meM chipAe hue thaa| janma kA abhinandana usane kiyA jo mRtyu ko apane meM chipAe hue thaa| smita kA abhinandana usane kiyA jo azruoM ko apane meM chipAe hue thaa| maiM Azcarya se dekha rahA hU~ ! timira prakAza kA kavaca pahane hue hai| asat sat kA kavaca pahane hue hai| mRtyu janma kA kavaca pahane hue hai| azru smita kA kavaca pahane hue hai| 40. cintana aura cintA cintana kyA hai ? jIvana darzana kA pratibimba ! cintA kyA hai ? vikRta manobhAvoM kA bhaya ! RC The/ 60ye SOW0cca 06060/ AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana prantha