Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 anusandhAna - 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 AcArya hemacandrasUri racita stotra - saritA DaoN. mItAbena je. vyAsa bhAratIya sAhityamAM UrmikAvyanI samRddha paramparA prApta thAya che. UrmikAvya laghu chatAM AtmasaMvedanApUrNa, saMgItamaya, Urmi AvegathI sabhara hoya che. jemAM mAnavabhAvano svayambhU AviSkAra Atmanivedana zailImAM jovA maLe che. vaidika sAhityamAM aka-okathI sundara stotra maLe che. yajurvedanI rudrAdhyAya stuti tenA dRSTAnta svarUpe che. je bhAvaspandanathI bharapUra, sahaja, sarala zailImAM abhivyakta thayuM che. stu dhAtu saMskRta vyAkaraNamAM Ave che jeno artha thAya che stuti karavI, prArthanA karavI. A 'stu' dhAtune judAjudA pratyayo lAgI stotra, stuti, stavana Adi zabdo bane che. stotra kAvyanA mukhya vibhAgamAM (1) zaiva stotra (2) zAkta stotra (3) vaiSNava stotra (4) anya devI-devatA stotra (5) jaina stotra ( 6 ) bauddha stotrano samAveza thAya che. stotrakAvyamAM IzvaranuM guNagAna karIne kavi potAnA hRdayanI vedanA tathA AkAMkSA zraddhApUrvaka vyakta kare che; jene prArthanA kahevAya che. prArthanA dareka dharmamAM hoya che. parantu bhAratIya saMskRtimAM oka vizeSatA jovA maLe che ke temAM nijalInatA ane komaLatA vyakta karatA bhaktane bhagavAnanA udAra hRdayano paricaya thAya che. stotrakAvyane bhAratIya saMskRtimAM upAsanAnuM zreSTha sAdhana mAnavAmAM AvyuM che. temAM rahelI geyatA, lalitatA, bhAvArdratA, saMgItamayatAne kAraNe kAntAsammita upadezanI anubhUti karAve che. stotrakAvyamAM kaThoracitta manuSyane pariplAvita karavAnI prazaMsanIya zakti rahelI che. AcArya hemacandrasUrinuM pradAna gujarAtanA sAhitya jagata mATe aNamola, avismaraNIya che. AcAryazrIo vyAkaraNa, alaGkAra, chanda, koza, mahAkAvya Adi kSetramAM noMdhanIya kRtio ApI che. AmAM stotranuM kSetra paNa alipta rahyuM nathI. stotra sAhityamAM teoo kula 6 kRti racI che. jemAM (1) sakalArhat stotra (bRhaccaityavandanastotra) -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 103 (2) viMzatiprakAza - (vItarAgastotra) (3) mahAdeva stotra (4) zrI arhannAmasahasra-samuccaya (siddhasahasranAmastotra) (5) anyayoga-vyavaccheda dvAtriMzikA (6) ayoga-vyavaccheda dvAtriMzikA. no samAveza thAya che. A dareka stotrano TUka paricaya A mujaba che. (1) sakalArhat stotra : ___ A stotranuM nAma tenA prathama zlokanA prathama pada sakalArhat parathI rAkhavAmAM AvyuM che. tenuM anya nAma bRhaccaityavandana prApta thAya che. ahIM kula 33 padyono' samAveza thayo che. jene 'triSaSThizalAkApuruSacaritra'nA ArambhamAM sthAna maLyuM che. A oka mAGgalika stotra che. jainonA pratikramaNanA ArambhamAM A stotrano pATha karavAmAM Ave che. stotranA prArambhamAM AvelI be gAthAmAM arhatapaNAne namaskAra karavAmAM AvyAM che; kAraNa ke aha~tatvathI ja arihaMta oLakhAya che. tyAra bAdanI gAthAomAM covIsa tIrthaMkara prabhune kramazaH varNavAyA che. jemAM tIrthaMkara paramAtmAnI vizeSatAo, atizayatAo, vilakSaNatAono ullekha karavAmAM Avyo che. pratyeka gAthAmAM pratyeka paramAtmAnI bhinna-bhinna AyAmathI stuti karavAmAM AvI che. A stotra para traNa TIkAo racAI che. A stotrano gUrjaragirAmAM padyAnuvAda -gadyAnuvAda- vivecana puSkaLa pramANamAM prApta thAya che. (2) vItarAgastotra : __ A saMskRta sAhitya, uttama bhaktistotra che. AcAryazrInA bhaktahRdayanI utkaTatA ahIM pragaTa thAya che. A stotra vIsa bhAgamAM vaheMcAyela hovAthI "viMzatiprakAza' tarIke oLakhAya che. A stotramA kula 20 stavo, darekamAM adhikAMza 8-8 zloka che kula 186 padyano samAveza thayo che. A stotramA viSaya-vaividhya puSkaLa che. jemAM 1. kharekhara 26 padyo che. saM.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 anusandhAna-53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga-1 (1) prastAvanAstava (2) sahajAtizayavarNanastava (3) karmakSayajAtizaya varNana stava (4) sukRtAtizaya varNanastava (5) pratihArya stava (6) vipakSanirAsa stava (7) jagatkartRtvanirAsa stava (8) okAntanirAsa stava (9) kaliprazama stava (10) adbhuta stava (11) acintya mahimA stava (12) vairAgya stava (13) virodha stava (14) yogasiddha stava (15) bhaktistava (16) AtmagardA stava (17) zaraNagamana stava (18) kaThorokti stava (19) AjJAstava (20) AzI:stavano samAveza thAya che. tIrthaMkaraprabhunA vividha guNone kendramA rAkhI ahIM varNana karavAmAM AvyuM che. duSkRta nindA, sukRta anumodanA, zaraNAgati bhAvanI keLavaNI ahIM pragaTa thAya che. "AjJA ja mahAna" Avo ghoSa ahIM dhvanita thAya che. stotranA antamAM kahevAmAM AvyuM che ke A pATha karIne cAlukya nareza kumArapAla potAnA manoratha pUrNa kare. AcAryazrIo kumArapAla mATe A stotranI racanA karI che. A stotrano ullekha "moharAja-parAjaya' nAmanA nATakamAM "vIsa divyagulikA"nA nAmathI pragaTa thAya che. stotrakAvyanI vizALa zreNImAM vItarAgastotranuM sthAna viziSTa che. bhaktine lIdhe atyanta madhura kAvya banI rahyaM che. to sAthosAtha kAvyakalAnI dRSTile zreSTha che. AmAM bhaktinI sAthosAtha jainadarzananI uttamatAne pratipAdita karavAmAM AvI che. kAma-rAga, sneha-rAgarnu nivAraNa sukara che parantu atyanta pApI dRSTirAga', ucchedana to paNDito-sAdhu-santo mATe duSkara che. kAmarAga-sneharAgAvISatkaranivAraNau / dRSTirAgastu pApIyAn durucchedaH satAmapi // vItarAga stotramA bhaktinI sAthosAtha dharmasahiSNutA, paradharmasanmAna bhAvanA jovA maLe che. A stotramA rahela rasa, AnandathI hRdayane tallIna karavAnI sahaja pravRtti jovA maLe che. jenAthI A stotranuM sthAna sAhityamAM viziSTa che. (3) mahAdevastotra : A stotranuM anya nAma mahAdevabatrIsI ke mahAdevadvAtriMzikA che. nAma mujaba AmAM 32 padyo ane chelle 33muM padya upasaMhArarUpe AryA chandamAM che. hAla
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 105 prApta thatuM stotra 44 zlokonuM che je darzAve che ke samaya jatA ahIM prakSepa thayA haze. A stotramA mahAdevanAM lakSaNa ane o lakSaNothI lakSita avA devAdhideva mahAdeva A duniyAmAM koNa hoI zake ? anuM savistAra varNana Apyu che. abhayaprada, prazAnta, rAgadveSamukta, jitendriya, nirmohI, lobhamadamukta, kAmavijetA, mahAjJAnI, mahAyogI, mahAmaunI jevA aneka vizeSaNono prayoga karIne hemacandrAcArye jaina matAnusAra vItarAga deva- svarupa darzAvyuM che. AvAM lakSaNo jemAM caritArtha nathI ovA anya koi deva na hoi zake, ovo paNa ono dhvani che. bhavabIjAGkarajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // ___ arthAt jenA bhavarUpI bIjanA aGkaro utpanna karanArA rAgAdi doSa zamI gayA hoya tevA ja koi deva hoya pachI te brahmA, viSNu, maheza ke jina hoya tene namaskAra che. AvI anokhI stuti dvArA AcAryazrI svasiddhAnta anusAra vItarAgadevasvarUpa darzAvIne vAstavika zivatattvane vyakta kare che. vaidika dharmanA trideva brahmA, viSNu, mahezano vicAra jainadharma svIkAre che. parantu tenI bhAvanAmA parivartana che. jagatsarjaka brahmA, pAlaka viSNu ane saMhAraka zaGkara. jagatanI utpatti, sthiti ane saMhArane na mAnanAra jaina dRSTi A traNa svarUpane aka arhata ke jinezvararUpI mUrtinA darzanarUpe nihALe che. ekamUrtistrayo bhAgA brahmaviSNumahezvarAH / ta eva ca punaruktA jJAnacAritradarzanAt // jJAnaM viSNuH sadA proktaM brahmA cAritramucyate / samyaktvaM tu zivaH proktamahanmUrtistrayAtmikA // (4) zrI arhannAmasahastra-samuccaya : stotranA aneka prakAromAM aeka prakAra che nAmAvali stotra. AcAryazrI racita A stotrakAvya paNa A ja prakAra, che. A stotramA anya kAMi khAsa varNana prApta thatuM nathI. parantu paramatattvanA nAmanA punaH uccAraNa jovA maLe che. arhannAmasahasra stotranuM bIjaM nAma "siddhasahasranAmastotra'',
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna- 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 '"jinasahasranAmastotra'" prApta thAya che. ahIM so-so nAmanuM oka zataka avA daza zatakamAM vibhAjita A stotramAM bhagavAna jinanAM 1008 nAma ApavAmAM AvyAM che. A stotra oka prabhAvaka stotra che. jenA antamAM phalazruti lakhatAM kahyuM che ke A nAmonuM zravaNa, manana, paThana ke jApa atyanta phaladAyI che. (5) anyayogavyavaccheda dvAtriMzikA : 106 A batrIsImAM AcAryazrInI kuzaLa kalama dvArA mahAvIraprabhunI vizada stuti karavAmAM AvI che. prArambhanA traNa zlokamAM bhagavAnanA 4 atizaya ( 1 ) jJAnAtizaya (2) apAyApagamAtizaya (3) vacanAtizaya (4) pUjAtizaya darzAvIne sIdhA ja anya darzana para prahAra karIne tenI AlocanA karI che. 4 thI 9 zlokamAM vaizeSika darzana, 10 mA zlokamAM nyAya darzana, 11 - 12 zlokamAM pUrvamImAMsAdarzana, 13-14 zlokamAM vedAntadarzana, 15mA zlokamAM sAMkhyadarzana, 16-19 zlokamAM bauddhadarzana, 20mA zlokamAM cArvAkadarzananI khUbIpUrvaka carcA karIne nirasana karavAmAM AvyuM che. zloka 21 thI 30 sudhI jainadarzananI pratiSThA karavAmAM AvI che. antamAM jainadarzananI vyApakatA darzAvatA AcAryazrI kahe che ke je rIte bIjA darzanonA siddhAnta akabIjAnA pakSa ke pratipakSa banAvAnA kAraNe IrSyAthI bharelA che, ovI rIte arhan munino A siddhAnta nathI. kAraNa ke ahIM nirUpelAM nayavAda, pramANavAda, saptanaya, anekAntavAda, saptabhaGgI, sakalAdeza ane vikalAdeza Adi yathArtha vastu che anAthI dRSTi sAttvika, tAttvika ane maulika banI zake che. zloka 31-32mAM bhagavAna mahAvIranI stuti karI upasaMhAra ApavAmAM Avyo che. DaoN. AnandazaMkara dhruva kahe che ke A stotramAM cintana tathA bhaktino aTalo sundara samanvaya thayo che ke A stotra darzana tathA kAvyakalA banne dRSTi utkRSTa kahI zakAya tevuM che. (6) ayogavyavaccheda dvAtriMzikA : A dvAtriMzikA stotranuM svarUpa AgaLanA stotranI samAna ja che parantu taphAvata che bannenI rajUAtamAM. AgaLanA stotramAM paramatakhaNDana che jyAre ahIM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 107 svamatamaNDana rajU thayuM che. ArambhamAM bhagavAna mahAvIranI stuti karI saralasarasa zabdomAM jainadharmanuM svarUpavarNana rajU karavAmAM Ave che. saMsAramA AvavAnuM kAraNa che Asrava ane mokSanuM kAraNa che saMvara. jaina siddhAntano A sAra ahIM mAnavAne kAraNe koipaNa virodha Avato nathI. dvAtriMzikA aTale batrIsa zlokono samUha. A banne batrIsImAM AcAryanI bhASA-zailI ucca kavitva guNo yukta che. dArzanikatAnI sAthosAtha bhaktahRdayanI lAgaNIno tIvra svara pragaTa thayo che. anya darzana zAkhAonA siddhAntonuM AlocanAtmaka avalokana karIne bhaktino subhaga samanvaya sundara rIte abhivyakta karyo che. A stavano jeTalAM dArzanika che teTalAM ja sAhityika banI rahyAM che. sAra : A stotra-saritAmAM plAvita banIne AcArya hemacandrasUrinuM kavi hRdaya vedanA, vyathA, AkAMkSA zraddhApUrvaka pragaTa kare che. prArthanA dareka dharmaoka abhinna aMga che parantu ahIM ApaNe joi zakIo chIo ke stotrakAra nijalInatA ane komaLatA vyakta karIne potAnA udAra hRdayono paricaya Ape che. jemAM koi dhArmika saMkIrNatA dekhAtI nathI. antarano umaLako, Atmanivedana ane mAnasika zAnti ahIM pragaTa thatI dekhAya che. stotramA cAhe vItarAga hoya ke mahAdeva hoya temAM samanvayAtmaka dRSTikoNa jovA maLe che. jeTalI zraddhAthI teo mahAvIrane namaskAra kare che oTalI ja zraddhA anya devo tarapha darzAve che. AthI ja kahI zakAya ke AcAryazrI jeTalA dArzanika, AlaMkArika, vaiyAkaraNI che teTalA ja komala hRdayanA Ardra bhaktakavi che. C/o. adhyakSa, saMskRtavibhAga zAmaLadAsa ArTsa kaoNleja, bhAvanagara-1