Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti-stAtrAdi-sAhityamAM kramika parivartana parivartanazIla sa'sAramAM evI eka paNa vastu nathI ke je darekedareka bAbatamAM deza-kALa AdinA parivartana sAthe nave| avatAra dhAraNa na kare. A aTala niyamathI ApaNu stuti-steAtrAdiviSayaka sAhitya paNa vicata nathI rahI zakayuM, arthAt jagatanI ananya vibhUtinuM pAtAmAM dana karanAra ane te ja vastune khAne sAkSAtkAra karAvanAra tIrthaMkara deva Adi jevI mahAvibhUtione lagatuM stuti-stetrAdi sAhitya upayukta zAzvata niyamathI aspRSTa nathI rahI zakayuM, e ApaNe ApaNA samakSa vidyamAna vividha ane vipula stuti-tatrAdi-viSayaka sAhityanuM digdarzana karatAM saheje joI zakIe chIe. eka samaya evA hateA ke jyAre, atyAre ApaNI najara sAme devapAsanAne lagatuM je citravicitra stuti--steAtra-tavanAdi-viSayaka sAhitya vidyamAna che te leza paNa na hatuM; tema chatAM ekakhIjA dana, ekabIjA saMpradAya ane ekabIjI prazna sAthenA sahavAsane kAraNe janasamAjanI abhirucine te te tarapha DhaLelI joI dharma dhuraMdhara jainAcAryAe e prakAranA sAhityanA nirmANa tarapha peAtAnI najara deoDAvI ane krame krame e jAtanA sAhityane sAgara relAvA lAgyA. stuti-stotrAdi sAhityanuM sarjana ane temAM kramika parivartana Aje ApaNA samakSa vidyamAna saMgItAlApathI bharapUra stuti-stUtra-stavanAdine lagatA sAhityarAzine joI ApaNane jarUra e AzaMkA thaze ke je jamAnAmAM AjanA jevuM stuti-steAtrAdi sAhitya nahi hoya te jamAnAnI janatA Atmadarzana karanAra--karAvanAra mahAvibhUtionI prArthanA ka rIte karatI haze ? para Mtu te yuganI janatAnA jIvana ane mAnasane! vicAra karatAM enA uttara saheje ja maLI rahe che ke te yuganI stuti-upAsanA-bhakti e mAtra atyAranI jema kAvyamAMka-vitAmAM ke chAmAM-vANImAM utAravArUpa na hatI; kintu te stuti e mahApuruSonA caritane ane temanA pavitra upadezane jIvanamAM utAravArUpa hatI. eTale te jamAnAmAM atyAranI jema DhagalAbaMdha ke citravicitra stuti-stAtrAdi sAhityanI prajAne AvazyakatA nahAtI jaNAtI. e ja kAraNa hatuM ke te yuganI janatA mATe AcArAMgasUtra AdimAM AvatI upadhAnazrutAdhyayana, vIrarastutyadhyayana Adi jevI virala chatAM vizada stutie basa thatI hatI, jemAM tIrthaMkaradevanA vrata ane bhAreAbhAra tyAgajIvananuM satya svarUpamAM varNana hatuM. A stutie jIvananA talane spanAra tema ja bhAvavAhI hoI e dvArA ekAMta
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti-stavAdi sAhityamAM kramika parivartana [158 jIvanavikAsanI Icchuka te yuganI janatA mahAvibhUtionA punita paNe vicarI jIvanane vAstavika stutimaya banAvatI hatI. paraMtu kudaratanA aTala niyamane AdhIna jagata ane janatA kyAre paNa sthirasthAyI nathI rahyAM, nathI rahetAM ane raheze paNa nahi. dezakALane palaTAvA sAthe janasAdhAraNanI abhiruci badalAI ane stuti-sAhityanA navIna sarjananI AvazyaktA AgaLa vadhI. pariNAme jainadharmanA prANa samA gaNatA AcAryazrI siddhasena divAkara ane temanI samakakSAmAM ja kadama rAkhanAra svAmI zrI saMmatabhadrAcArya jevA dharmadhuraMdhara AcAryavone stuti-sAhityanA navasarjananI AvazyakatA jaNAI ane e AcArya yugale gaMbhIrAtigaMbhIra, tAttvika jJAnapUrNa stuti-sAhityane jhare vahAvyo, jenAthI jainadarzana ane jainasAhitya Aje gauravavaMtuM che. uparyukta be mahApuruSanA stutisAhityanI tulanAmAM mUkI zakAya evA stuti-sAhityano umere karanAra pAchalA samayamAM kalikAlasarvajJa AcArya zrI hemacaMdra ane nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI e be mahApuruSo khAsa dhyAna kheMce che, jemaNe gaMbhIra tattvajJAnathI bharapUra vipula stuti-stotra, sAhitya saryuM che. Azcarya ane dilagIrIno viSaya e che ke uparyukta mahApuruSanI gaMbhIra kRtio tarapha ApaNuM lakSya jarA sarakhuMya jatuM nathI. astu. AcArya zrI siddhasenanI kAtrizikAo, svAmI zrI samaMtabhadranuM svayaMbhU stotra, AcArya zrI hemacaMdranI ayogavyavacchedakAciMzikA, agavyavahedakAciMzikA ane vItarAgastotra, nyAyAcArya zrI yazovijayopAdhyAyakRta vIrarastuti, zaMkhezvara pArzvajinastuti, pratimA zataka, paramAtmasvarUpa paMcaviMzatikA-A badhI stutionuM sthAna jaina sAhityamAM ati gauravabharyuM che, paraMtu e badhIone carcavAnuM tema ja teno paricaya ApavAnuM A sthAna nathI. upara jaNAvela hatutio pachI AcArya zrI siddhasenakRta kalyANumaMdira stotra ane AcArya zrI bhAnatuMgakRta bhaktAmara stotra Adi stotro Ave che. A stotromAM gauravabharyA ane sUkSma buddhigamya tatvajJAnanuM sthAna bhaktirase lIdhuM che. ane A jAtanI abhiruci vadhatAM mahAkavi zrI dhanapAla, mahAkavi bihUNa, kavicakravatI zrIpAla, gUrjarezvara mahArAjA zrI kumArapAla, mahAmAtya zrI varatupAla AcArya zrI jinaprabha, AcArya zrI munisuMdara Adie RSabha paMcAzikA Adi jevI anekAneka bhaktirasabharI kRtio jenadarzanane athavA jena sAhityane arpaNa karI che. A pachI citravicitra stuti-stotra-sAhityanuM sthAna Ave che. A vibhAgamAM seMkaDo jenAcArya tema ja jaina munioe phALo Apyo che. tema chatAM kharataragacchIya AcArya zrI jinaprabhe vidhavidha bhASAmaya ane vidhavidha chaMdamaya citravicitra stuti-stotra-sAhityanA sarjanamAM je vizALa phALo Ape che e sauthI mokhare Ave che. A AcAryanA jeTaluM vipala ane vidhavidha prakAranuM stutistotra-sAhitya keI e saryuM nathI ema kahevAmAM ane jarAye atizakti thatI nathI. uparyukta stuti-stotrAdine lagatuM samagra sAhitya moTe bhAge saMskRta bhASAmAM gUMthAyuM che. joke mahAkavi zrI dhanapAla, AcArya zrI jinadattasUri vagere vidvAnoe prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM keTalAMka stuti-stotronI racanA karI che paNa tenuM pramANu saMskRta-bhASAbaddha stotro karatAM bahu ja ochuM che. lagabhaga AcArya jinaprabhasUrinA jamAnA pahelAMthI stuti-stotrAdi sAhityamAM bhAvavAhI bhaktirasa ANavAne badale enuM sthAna pAMDityadarzane lIdhuM, arthAta vidhavidha bhASA, vidhavidha chaMdo ane
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160]. jJAnAMjali vidhavidha yamaka-zleSa-citrAlaMkAramaya kRtio gUMthAvA lAgI tyArathI e rAtromAM kalAmaMdira stotra, bhaktAmara stotra, RSabha paMcAzikA, vItarAgastotra, ratnAkara paccIsI Adi stotronA jevI bhAvavAhitAe gauNarUpa lIdhuM ane tenuM mukhya sthAna lagabhaga zabdADaMbare lIdhuM. A kahevAne artha e nathI ke uparyukta AlaMkArika kRtiomAM bhaktirasa nathI ja hota; emAM bhaktirasa hoya che to kharI ja, paraMtu bAhya zAbdika tema ja Arthika citravicitratA zodhavA jatAM AMtara bhaktirasa DhaMkAI jAya che athavA jhAMkho paDI jAya che. A pramANe saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM racAtA ratuti-stotrAdi-sAhitye lagabhaga soLamI sadImAM na palaTo khAdhe, jene pariNAme je rastuti-stotrAdi-sAhitya saMskRta, prAkRtAdi bhASAmAM nirmANa thatuM hatuM te anukrame vadhAre ne vadhAre gujarAtI bhASAmAM gUMthAtuM cAlyuM. AnI asara eTale sudhI thaI ke nyAyAcArya zrImAna yazovijapAdhyAya ane temanA sahAdhyAyI zrImAna vinayavijayopAdhyAya jevAne paNa A jAtanuM vipula stuti-stavanAdi-sAhitya sarjAvAnI AvazyaktA jaNAI athavA ema kahIe ke pharaja paDI. A badhAne pariNAme gujarAtI bhASAnA stuti-sAhityamAM DhagalAbaMdha caityavaMdana, stuti, stavana, devavaMdana, pUjA, bhAsa, gIta, phAga vagere kaMI kaMI prakAranI kRtiono umero thaye. A sivAya bhinna bhinna dezamAM pAdavihArathI vicaratA jainAcAryAdie te te dezanI bhASAmAM keTalIka racanAo karelI che, arthAta gujarAtI, hiMdI, mAravADI, paMjAbI, kacchI, dakSiNI, phArasI vagere aneka bhASAmAM anekAneka kRtio karI che. A badhI kRtio joke ghaNI thoDI maLe che, tema chatAM te dvArA deza-kALa ane prajAnI asara sAhitya upara kevI ane keTalI thAya che enuM mApa ApaNane maLI rahe che. A badhA kathanano sAra e che ke, eka kALe ApaNe rastuti-sAhityanA viSayamAM kyAM hatA ane tyAMthI khasatA khasatA Aje kyAM AvyA ? tema ja ene aMge ApaNe kevuM ane keTaluM parivartana anubhavyuM ?--eno khyAla AvI zake. eka kALe rasutinuM svarUpa tIrthakaradevanA carita ane upadezane zraddhApUrvaka jIvanamAM utAravuM e hatuM. te pachI e mahApuruSane, temanA dharma ane tattvajJAnanI jhINavaTathI parIkSA karI, oLakhavA sudhI ApaNe AvyA, arthAta vizuddha zraddhAbaLathI khasI ApaNe tarkanI sarANe caDyA. te pachI vaLI kALAMtare ApaNe e mahApuruSanA jIvananI, dharmanI ke temanA tattvajJAnanI tarka dvArA sUkSma parIkSA karavAnuM buddhine kaSTadAyaka kArya dUra mUkI bhaktirasamAM bhaLyA. khare ja, AthI ApaNe prajJAnI tIvra kasoTIthI kaMTALIne buddhinI maMdatAmAM praveza karyo, ema nathI lAgatuM? A pachI anukrame pAchA haThatA haThatA chevaTe ApaNe vidhavidha bhASA, chaMda, alaMkAra Adi sAthe saMbaMdha dharAvatA zabdADaMbaramAM AvI thobhyA. bhASAnI pasaMdagI mATe paNa ApaNe jabaradasta palaTo khAdhe che. vedika ane bauddha saMskRtinA prabhAvane lIdhe jainadharmane pitAnI priyatama prAkRta bhASA jatI karI tenA badale saMskRtabhASA apanAvavI paDI che. chaMda, alaMkAra AdinI pasaMdagImAM paNa lagabhaga ema ja banyuM che, arthAta gAthA, vaitAlIya Adi amuka gaNyA-gAMThayA chaMda tema ja alaMkArone pasaMda karanAra jaina saMskRtine vidhavidha chaMda, alaMkAra Adi svIkAravA paDayA che. A badhI vAta mukhyatve karIne saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM gUMthAyela stuti-stotrasAhityane lakSIne thaI. chevaTe A badhAyamAMthI palaTI khAI gujarAtI bhASA ane judA judA prakAranAM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti tetrAdi sAhityamAM kemika parivartana [161 rAga-rAgiNInI pasaMdagImAM moTe bhAge sahavAsI prajA ane saMpradAyAMtaranI asara ghaNI ja thaI che, e ApaNe te te kRtionA prAraMbhamAM Apela cAla athavA rAha batAvanAra kaDI uparathI samajI zakIe chIe. gurjara stuti-sAhityanA sarjana pachI khAsa parivartana e thayuM ke citravicitra zabdADaMbaragarbhita stuti-sAhityanA nirmANa samaye osarI gayela bhaktirasa keTaleka aMze pAcho nave avatAre Avyo. upasaMhAra prastuta lekhamAM, ApaNA vizALa stuti-sAhitya upara deza, kALa, dharma, prajAnI saMskRti AdinI keTalI ane kevI asara thaI che e TUMkamAM jaNAvavAmAM AvyuM che. e uparathI e sAhityanA praNetAo upara te te deza, kALa AdinI asara keTalA pramANamAM paDI haze enuM anumAna ApaNe dorI zakIzuM. jagatanI mahAnamAM mahAna gaNAtI vibhUtio paNa pitAne yuganI asarathI mukta rahI zakatI nathI. AcArya siddhasena, AcArya malavAdI, AcArya jinabhadra, AcArya haribhadra, AcArya hemacaMdra, zrI yazovijApAdhyAya Adi jevA samartha puruSonA graMthonuM sUkSma nirIkSaNa karIzuM to jaNAze ke e mahApuruSo paNa potAnA deza-kALanI asarathI mukta rahI zakyA nathI, eTaluM ja nahi, paNa prasaMga AvatAM bhinna bhinna prakAranI lAgaNIonA AvezamAM paNa AvI gayA che. ["zrI jaina dharma prakAza, suvarNa mahotsava vizeSAMka, caitra, saM. 1991]