Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhAvalokano-1 - madhusUdana DhAMkI saptAhAMtanI chuTTIomAM navarAze anusaMdhAnanA pAchalA aMko vizeSa dhyAnapUrvaka avalokana karavAno moko maLelo. e sauMmAM judA judA zodhakSetrone upayukta viSayo ane temanAM pAsAMonA abhyAsa mATe vipula pramANamAM sAmagrI apAyelI che. jema jema kramAMka AgaLa vadhato Ave che tema tema pragaTa thaI rahelI aneka sAhityAdi adyAvadhi ajJAta-alpajJAta prAkRta-saMskRtAdi vividha prAcInamadhyakAlIna kRtio, jUnI bhASAomAM maLatA viziSTa zabdonI carcAo vagairenI mAtrA vadhatI jatI dekhAya che, jenA thakI nAnakaDA vinamra prayatna rUpe thayelA prAraMbhathI AgaLa vadhIne anusaMdhAna have zodha-sAmayikanI kakSAe pahoMcI gayuM che. AcArya vijayazIlacaMdrasUri evaM prA. DA. harivallabha bhAyANInAM phaLadAyI sahiyArA saMpAdana tema ja temAM temanAM bannenAM tejasvI pradAno mATe paNa banneno jeTalo AbhAra mAnIe teTalo ocho che. anusaMdhAna 'aMka 3'thI laI pachInA keTalAka aMko aMtargata pragaTa thayelI (ane mArA nijI zodhakSetranA rasavartuLa aMdara AvI jatI) keTalIka sAmagrI atirikta vibhAvo, vicAro, kathano, aitihAsika pAsAMo Adi para ahIM DhUMkANamAM avalokano rajU karIza. (1) 'aMka 3'mAM AcArya vijayazIlacandrasUrie prakAzamAM ANela, tapAgacchIya vijayadAnasUriziSya sakalacaMdrakRta 'sImaMdhara jinastavana'(prAyaH IsvI 16mI sadI, AkharI caraNa)mAM padyaguccho para, pratyeka guccha je je rAgA gAvAno hato teno nirdeza paNa devAyelo che. A vastu saMgItazAstranA, ane temAMve purANA rAgonA itihAsanA abhyAsIone amuka aMze upayogI nIvaDe tema che. tadanusAra temAM rAga 'gauDI' (madhyakAlIna saMgItazAstro tema ja karNATaka saMgItano rAga 'gauDI'), 'husenI vaIrADI', 'malhAra'. 'mAlavA gauDI' (karNATaka saMgItano mAyA mAlavagauDa), 'dhoraNI' (ajJAta) ane 'dhanyAsI' (karNATaka saMgItamAM Aje paNa e .ja abhidhAna, paNa hiM. dhanAzrI), eTalAM rAganAmo maLe che. AmAM 'husenI vaIrADI' abhidhAna dhyAna kheMce tevaM che. 'vaIrADI e karNATaka saMgItamAM jJAta 'varADI' (jema ke pantuvarADI, kuMtalavarADI)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-17.161 abhidhAna joDI dekhaNA banAvI tamAma ustAdo dvArA ka. AgaLa joDalI ane prAcIna vibhASA 'vArATI'nuM smaraNa karAvI jAya che. AgaLa joDelo 'husenI' zabda batAve che ke muslima ustAdo dvArA kaMI nahIM to ye mogala jamAnAthI navA rAgo banAvI temAM sarjakanuM vyaktigata arabbI vA phArasI abhidhAna joDI devAnI prakriyA = prathA cAlu thaI gayelI. vartamAne pracalita 'vilAsakhAnI toDI', 'husainI kAnaDA', 'husainI yamana' vagere AvI prakriyAnA phaLarUpe udbhavelAM che. 'malhAra' rAga Aje paNa. e ja nAme oLakhAya che; paNa madhyakAlIna saMgItazAstromAM 'vibhASA' (rAginI) darzaka nAma 'mallArI' maLe che. alabata prAcIna saMgItazAstromAM AvatAM e ja (ke tenAM pUrvaja samAna) nAmavALA rAgo, mogala yuganA jaina sAhityanA uparyukta rAgo, ane AjanAM e ja (ke pachI taniSpanna) nAmo dharAvatA rAgonI svarAvalI tema ja saMcAra eka yA samAnarUpI haze ke kema teno vizeSa vigatonI prAsi na thAya tyAM sudhI nirNaya karavo muzkela che. anusaMdhAna 'aMka 10'mAM munivara mahAbodhivijaya dvArA saMpAdita tapAgacchIya muni puNyaharSa viracita 'lekhazrRMgAra' (IsvI. 1582)mAM paNa thoDAMka rAganAmo maLe che : jemake 'asAurI' (hiM. AsAvarI), 'madhumAdha' (hiM. madhumAdhasAraMga, karNATakI saMgItano rAga 'madhyamAdi'), 'desAkha' (dezAkhya, eTale ke hiM. deza), 'mAlavIguDu (karNATakano mAlavagauDa), 'dhanyAsI', 'goDI', (gauDI) ane 'guDIdhanyAsI' (gauDadhanyAsI). . (2) 'aMka 3'mAM munivara vimalakIrtivijaya dvArA vi.saM. 1165 (IsvI 1109)mAM bharucamAM rANI zrAvikAe paurNamika dharmaghoSasUri pAse dhAraNa karela dvAdazavrata saMbaMdhanuM prAkRtamAM maLI Avela varNana virala vastu che. A prakAranA thoDAka dAkhalA A agAu prakAzamAM AvelAM, jemake chADA zrAvake saM. 1216 (IsvI 1160)mAM mAnatuMga (bRhadgacchIya ?)pAse, saM. 1254 (IsvI 1188)mAM ratnAdevI zrAvikAe bhadraguptasUri pAse, e ja rIte e madhyakALamAM zrIyAdevI zrAvikAe (bhadraguptasUri pAse ?), yazomatI zrAvikAe bhadrabAhusUri pAse, anya koIe caMdrasUri pAse, vagere. (go Catalogue of Palmleaf manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara, Cambay, Pt. 2 GOS. 149, Comp. Muni Punyavijaya, Baroda 1966, pp. 218220.)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-17. 162 __(3) prastuta 'aMka 3'mAM ja DhUMkI carcA (pR. 28-29) aMtargata "(9) 'ghauMlI' ' zabda para bhAyANI sAhebe sasAra carcA karI che. saurASTranA kaMThALanAM zaheromAM 'la'ne badale 'ra' bolAto hoI tyAM, mULabhUta svastika AkAra ghauM vaDe (kyAreka cokhA vatI paNa) bAjoTha para (ke jamIna para) karavAnI kriyAne 'ghauMlI pUravI' ema kahevAne badale 'ghauMrI kADhavI' evo zabda prayoga sAMbhaLavA maLe che. ghauMlI, 'svastika' uparAMta tenA koNomAM parivardhita bhujAothI sarjAtA 'akSaya svastika' (jIvAjIvAbhigamasUtra AdimAM AvatAM 'akkhaya sothiyA')nA AkAre paNa ALekhavAmAM Ave che. ahIM A khAsa saMdarbhamAM eka anya haitavanI spaSTatA karavAnI jarUra che. jainomAM ghaNAkALathI 'akSaya svastika'ne 'naMdyAvarta' mAnI levAmAM Avyo che, je moTo bhrama che. bIjI vAta e che ke sadIothI 'naMdyAvarta'nA uccAra ane joDaNI (munio paNa madhyayugathI laI Aja divasa sudhI) 'naMdAvarta' sarakho kare che je bhUlabhareluM che. ___'naMdyAvarta' e 'akSaya svastika'thI judI ja AkRti cheAje lagabhaga 1500 varSathI tenI asalI AkRti bhulAI gaI che. kozakArI anusAra tene jalacara 'mahAmatsya' ke 'aSTapAda' (giant squid, octopus)vA 'karoLiyA' ke pachI 'tagara'nA kulanI AkRti samAna gaNe che. A saumAM pAda (ke pAMkhaDIo) vaLelI hoI, te upamAnanA AdhAre asalI naMdyAvartanI pIchAna thaI zake che. tenI AkRti mauryakAlIna calaNI mudrAo (kArSApaNa) para . ane mathurAnA zakakAlIna jaina AyAgapaTTo para--ane Ama IsvIsan pUrve trIjI sadIthI laI IsvIsananI pahelI sadI sudhI aMkita thayelI jovA maLe che. svastika, akSaya-svastika, ane naMdyAvartanI AkRtio A sAthe rajU karuM chu (juo pR. 165) te uparathI traNenA dekhAvamAM raheDhaM aMtara spaSTa thaze. 'svastika' ane 'naMdyAvarta'no samAveza aSTamaMgalomAM thAya che. 'naMdyAvarta'ne sthAne zilpacitrAdi aMkanomAM jainomAM 'akSaya svastika'nI citraNA TheTha 11mI sadIthI to thatI AvI che. jemake kuMbhAriyAnA zAMtinAtha jinAlaya(prAyaH IsvI 1082)nA gUDhamaMDapanA dvAra uparanA aSTamaMgalapaTTamAM asalI naMdyAvartane badale akSaya-svastika korelo che-je bhUla zocanIya che. vartamAnamAM paNa jainomAM akSaya-svastikane ja naMdyAvarta tarIke kUTI mAravAnI pravRtti rahI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 17 * 163 che. 'naMdyAvarta 'mAM naMdInA Avartanano, dhurIne AdhAre goLa goLa pharavAno bhAva rahelo che; jema arahaTa (reMTa) athavA ghANIno baLada cakkara cakkara phare tema meM upara je citra ApyuM che te mathurAnA IsvIsannI prathama sadImAM aMkAyela AyAgapaTTamAM vacce moTAM mAMgalika cihna rUpe koreluM che. tenI caturbhujAo mAchalInA uttarAMga jevI batAvI hoI kozakAroe kahela 'mahAmatsya' naM pratimAna paNa tyAM sArthaka banatuM joI zakAya che. uparyukta traNe AkRtio keTalIka vAra apasavyakramathI (eTale ke UlaTA kramathI) paNa AlekhavAmAM Ave che. khoDIdAsa paramAre 'ghaDaMlI' ane 'svastika'nI AkRtio viSaya paranI carcAne AgaLa dhapAvatAM anusaMdhAna aMka 4 (pR. 86 - 88 para) vizeSa kahyuM che ane tyAM bhAyANI sAhebanI paNa e para vizeSa noMdha che, je abhyasanIya che. zrI paramAre " gaumUtrika" zabda ane teno vartamAne pracalita gujarAtI paryAya "baLada mUtaraNAM" viSe paNa vAta karI che. zilpamAM paNa "gaumUtrika" bhAta maMdironA dvArabaMdhamAM 'patrazAkhA' para koravAmAM AvatI ane vRddha somapurAo to Aje paNa e bhAtane bolacAlamAM baLada-mUtaraNAM ja kahe che. (4) 'aMka 4' mAM AcArya vijayapradyumnasUrie haribhadrasUrinA 'paMcAzaka' prakaraNanuM sadIothI 20muM vilupta thayeluM prakaraNa kADhI pragaTa kartuM che, je eka apUrva upalabdhi che. AcAryazrIne dhanyavAda. joke tenuM zailI, vastu, ane saMdarbhonI dRSTie vizeSa parIkSaNa thavuM jarUrI che. (5) 'aMka 5'mAM (pR.1- 3) mAM AcAryavara vijayasUryodayasUri dvArA prakAzamAM AveluM "dhumAvalI - prakaraNa" eka sarasa ane manohArI racanA che. temAM AvatA aMtima 'bharaviraha' zabda parathI temaNe te (yAkinIsUnu ) haribhadrasUrinI racanA hovAnuM je sUcana kartuM che te asthAne nathI. bhASA- kalevara ane saMgaThana jotAM te racanA IsvIsananA 10 mA zatakathI pahelAMnI hoI zake che : ane te AThamA saikA pachInI ane koI caityavAsI jatinI na hoya to haribhadrasUrinI paNa hoI zake che. A aMge vizeSa adhyayana karIne AkharI nirNaya levo ghaTe (mane to te prathama dRSTie haribhadrasUrinI ja hoya tema lAge che.)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. anusaMdhAna-17 * 164 (6) uparyukta aMkamAM (pR. 40-41 para) munizrI bhuvanacaMdrajIe "zatrujayamaMDana RSabhadeva-stuti" prakAzita karI che, je racanA tIrthanAyaka saMbaMdhamAM eka vizeSa ane pazcAtkAlIna hovA chatAM kAmanI kahI zakAya tevI, upalabdhi che. 34mAM padyamAM kA nAma 'vijayatilaka' Apyu hovA chatAM temaNe 'jaina gUrjara kavio' tema ja 'gujarAtI sAhitya koza'nA AdhAre tene tapAgacchIya vijayadAnasUriziSya 'vAsaNA'nI kRti hovAnuM kahelaM; paNa 'aMka 6' (pR. . 114) para " 'zajaya-maMDana RSabhadeva-stuti'nI prApta vadhu hastaprato" aMtargata AgaLanA sAMpratakAlIna lekhakoe karelI bhUla, tenI TIkAnA AraMbhanA ullekha anvaye, munizrIe sudhArI lIdhI che, te yogya thayuM che. prastuta vijayatilaka sUri tapAgacchanA ja hatA ane temano sattA samaya saM. 1673-1676 (IsvI 1617-1620) hovA- mo.da.dezAIe jaina sAhityano saMkSipta itihAsa aMtargata noMdhyuM che. (7) anusaMdhAnanA pAMcamA aMkamAM ja munimahodaya zrI ratnakIrtivijayajI dvArA be sarasvatI-stotra prakAzita thayAM che. jemAMnuM prathama to sArAbhAI navAba dvArA 'mahAprabhAvika navasmaraNa' (amadAvAda 1937)mAM pragaTa thaI cUkyuM che. tenA kartA che bhadrakIrti aparanAma bappabhaTTisUri (kavikarmakAla prAyaH IsvI 770-839).. zrIlakSmaNa bhojake paNa emaNe e saMbaMdhamAM munijInuM dhyAna doreluM tema mane vAta karelI. jyAre bIju zrutadevatAnuM sarasvatyaSTaka navIna jaNAya che. racanAmAM gUMthAyelA paJcatriMzadguNopetA, saMsRSTivigamadhrauvyadarzikA, jJAnadarzanacAritra-ratnatritayadAyikA, syAdvAdihRdayAmbhojasthAyinI, syAdvAdavAdinI jevAM viziSTa saiddhAMtika-dArzanika ghacarakAMo uparathI saMgrathananI Adata digaMbara kartAnI hovAno bhAsa karAve che. kyAMka kyAMka brAhmaNIya khayAlAtano paNa sparza varatAya che. jemake manupUrvasvarUpiNI, bhuvanezvarI, brahmabIjadhvanimayI, hajjADyAndhakArasya haraNe taraNiprabhA, ityAdi.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ svastika A akSaya mvastika rahA vana