Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara tathA digambara ke samAna-asamAna mantavya' samAna mantavya nizcaya aura vyavahAra dRSTi se jIva zabda kI vyAkhyA donoM saMpradAya meM tulpa hai| pRSTha-4 / isa saMbandha meM jIvakANDa kA 'prANAdhikAra' prakaraNa aura usakI TIkA dekhane yogya hai| mArgaNAsthAna zabda kI vyAkhyA donoM saMpradAya meM samAna hai| pRSTha-4 / guNasthAna zabda kI vyAkhyA-zailI karmagrantha aura jIvakANDa meM bhinna-sI hai, para usameM tAttvika artha-bheda nahIM hai / pRSTha-4 / upayoga kA svarUpa donoM sampradAyoM meM samAna mAnA gayA hai | pRSTha-5 / karmagrantha meM aparyApta saMjJI ko tIna guNasthAna mAne haiM, kintu gommaTasAra meM pA~ca mAne haiN| isa prakAra donoM kA saMkhyAviSayaka matabheda hai, tathApi vaha apekSAkRta hai, isalie vAstavika dRSTi se usameM samAnatA hI hai / pRSTha-12 / kevalajJAnI ke viSaya meM saMjJitva tathA asaMjJitva kA vyavahAra donoM saMpradAya ke zAstroM meM samAna hai| pRSTha-13 / __vAyukAya ke zarIra kI dhvajAkAratA donoM saMpradAya ko mAnya hai / pRsstth-20| chAdmasthika upayogoM kA kAla-mAna antarmuhUrta pramANa donoM saMpradAyoM ko mAnya hai / pRSTha-20, noTa / bhAvalezyA ke saMbandha kI svarUpa, dRSTAnta Adi aneka bAteM donoM saMpradAya meM tulya hai / pRSTha-33 / / caudaha mArgaNAoM kA artha donoM saMpradAya meM samAna hai tathA unakI mUla gAthAe~ bhI eka-sI haiM / pRSTha-47, noTa / samyaktva kI vyAkhyA donoM saMpradAya meM tulya hai / pRSTha-50, noTa / vyAkhyA kucha bhinna sI hone para bhI AhAra ke svarUpa meM donoM saMpradAya kA 1. isameM sabhI pRSTha saMkhyA jahA~ grantha nAma nahIM hai vahA~ hindI cauthe karmagrantha kI samajhI jAya /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara-digambara ke samAna mata 341 tAttvika bheda nahIM hai / zvetAmbara-granthoM meM sarvatra zrAhAra ke tIna bheda haiM aura digambara-granthoM meM kahIM chaha bheda bhI milate haiM / pRSTha-50, noTa ! parihAravizuddha saMyama kA adhikArI kitanI umra kA honA cAhie, usameM kitanA jJAna Avazyaka hai aura vaha saMyama kisake samIpa grahaNa kiyA jA sakatA hai aura usameM vihAra Adi kA kAlaniyama kaisA hai, ityAdi usake saMbandha kI bAteM donoM saMpradAya meM bahuta aMzoM meM samAna haiN| pRSTha-56, noTa / kSAyikasamyaktva jinakAlika manuSya ko hotA hai, yaha bAta donoM saMpradAya ko iSTa hai | pRSTha-66, noTa / kevalI meM dravyamana kA saMbandha donoM saMpradAya meM iSTa hai / pRSTha-101, noTa / mizrasamyagdRSTi guNasthAna meM mati Adi upayogoM kI jJAna-ajJAna ubhayarUpatA gommaTasAra meM bhI hai / pRSTha-106, noTa / garbhaja manuSyoM kI saMkhyA ke sUcaka untIsa aGka donoM saMpradAya meM tulya haiN| pRSTha-117, noTa / indriyamArgaNA meM dvIndriya zrAdi kA aura kAyamArgaNA meM tejaHkAya Adi kA vizeSAdhikatva donoM saMpradAya meM samAna iSTa hai / pRSTha-122, noTa / vakragati meM vigrahoM kI saMkhyA donoM saMpradAya meM samAna hai / phira bhI zvetAmbarIya granthoM meM kahIM-kahIM jo cAra vigrahoM kA matAntara pAyA jAtA hai, vaha digamba rIya granthoM meM dekhane meM nahIM aayaa| tathA cakragati kA kAla-mAna donoM sampradAya meM tulya hai| vakragati meM anAhArakatva kA kAla-mAna, vyavahAra aura nizcaya, do dRSTiyoM se vicArA jAtA hai| inameM se vyavahAra-dRSTi ke anusAra zvetAmbara-prasiddha tattvArtha meM vicAra hai aura nizcaya-dRSTi ke anusAra digambaraprasiddha tattvArtha meM vicAra hai| ataeva isa viSaya meM bhI donoM sampradAya kA vAstavika mata-meda nahIM hai ! pRSTha 143 / avadhidarzana meM guNasthAnoM kI saMkhyA ke viSaya meM saiddhAntika eka aura kArmagranthika do, aise jo tIna pakSa haiM, unameM se kArmagranthika donoM hI pakSa digambarIya granthoM meM milate haiM / pRSTha-146 / kevalajJAnI meM zrAhArakatva, AhAra kA kAraNa asAtavedanIya kA udaya aura audArika pudgaloM kA grahaNa, ye tInoM bAteM donoM sampradAya meM samAna mAnya haiM / pRsstth-148| guNasthAna meM jIvasthAna kA vicAra gommaTasAra meM karmagrantha kI apekSA kucha bhinna jAna par3atA hai / para vaha apekSAkRta hone se vastutaH karmagranya ke samAna hI hai / pRSTha-161, nott|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 ____ jaina dharma aura darzana : guNasthAna meM upayoga kI saMkhyA karmagrantha aura gommaTasAra meM tulya hai| pRSTha-167, noTa! - ekendriya meM sAsAdanabhAva mAnane aura na mAnanevAle, aise jo do pakSa zvetAmbara-anthoM meM haiM, digambara-anthoM meM bhI haiN| pRSTha-171, noTa / - zvetAmbara-granthoM meM jo kahIM karmabandha ke cAra hetu, kahIM do hetu aura kahIM pA~ca hetu kahe hue haiM; digambara granthoM meM bhI ve saba varNita haiM / pRSTha-174, noTa / bandha-hetuoM ke uttara bheda Adi donoM saMpradAya meM samAna haiN| pRSTha-175, noTa / - sAmAnya tathA vizeSa bandha-hetuoM kA vicAra donoM saMpradAya ke granthoM meM hai| pRSTha-181, nott| eka saMkhyA ke artha meM rUpa zabda donoM saMpradAya ke granthoM meM milatA hai / pRSTha-218, noTa | ... karmagrantha meM varNita dasa tathA chaha kSepa trilokasAra meM bhI haiN| pRSTha-221, noTa / uttara prakRtiyoM ke mUla bandha-hetu kA vicAra jo sarvArthasiddhi meM hai, vaha paJcasaMgraha meM kiye hue vicAra se kucha bhinna-sA hone para bhI vastutaH usake samAna hI hai / pRSTha-227 / karmagrantha tathA paJcasaMgraha meM eka jIvAzrita bhAvoM kA jo vicAra hai, gommaTasA meM bahuta aMzoM meM usake samAna hI varNana hai / pRSTha-226 / asamAna mantavya zvetAmbara-granthoM meM tejaHkAya ke vaikriya zarIra kA kathana nahIM hai, para digambara-granthoM meM hai| pRSTha-16, noTa / ... zvetAmbara saMpradAya kI apekSA digambara saMpradAya meM saMzI-asaMzI kA vyavahAra kucha bhinna hai| tathA zvetAmbara-granthoM meM hetuvAdopadezikI Adi saMjJAoM kA vistRta varNana hai, para digambara-graMtho meM nahIM hai / pRSTha-36 / . zvetAmbara-zAstra-prasiddha karaNa paryApta zabda ke sthAna meM digambara-zAstra meM nivRttyaparyAsa zabda hai| vyAkhyA bhI donoM zabdoM kI kucha bhinna hai| pRSTha-41] zvetAmbara-graMthoM meM kevala jJAna tathA kevaladarzana kA kramabhAvitva, sahabhAvitva aura abheda ye tIna pakSa haiM, parantu digambara graMthoM meM sahabhAvipna kA eka hI pakSa hai| pRsstth-43|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara-digambara meM matabheda 343 lezyA tathA zrAyu ke bandhAnandha kI apekSA se kaSAya ke jo caudaha aura bIsa bheda gommaTasAra meM haiM, ve zvetAmbara-granthoM meM nahIM dekhe gae / pRSTha-15, noTa / ____ aparyApta avasthA meM aupazamikasamyaktva pAe jAne aura na pAe jAne ke saMbandha meM do pakSa zvetAmbara-granthoM meM haiM, parantu gommaTasAra meM ukta do meM se pahilA pakSa hI hai / pRSTha-70, nott| ajJAna-trika meM guNasthAnoM kI saMkhyA ke saMbandha meM do pakSa karma-grantha meM milate haiM, parantu gommaTasAra meM eka hI pakSa hai | pRSTha-82, noTa / gommaTasAra meM nArakoM kI saMkhyA karmagrantha-varNita saMkhyA se bhinna hai| pRSTha-116, nott| dravyamana kA zrAkAra tathA sthAna digambara saMpradAya meM zvetAmbara kI apekSA bhinna prakAra kA mAnA hai aura tIna yogoM ke bAhyAbhyantara kAraNoM kA varNana rAjavArtika meM bahuta spaSTa kiyA hai / pRSTha-134 / manaHparyAyajJAna ke yogoM kI saMkhyA donoM saMpradAya meM tulya nahIM hai| zvetAmbara-granthoM meM jisa artha ke lie AyojikAkaraNa, zrAvarjitakaraNa aura AvazyakakaraNa, aisI tIna saMjJAe~ milatI haiM, digambara-granthoM meM usa artha ke lie sirpha zrAvarjitakaraNa, yaha eka saMkhyA hai| pRSTha -155 / zvetAmbara-granthoM meM kAla ko svatantra dravya bhI mAnA hai aura upacarita bhii| svarUpa donoM saMpradAya ke granthoM meM eka sA nahIM hai / pRSTha -157 / kisI kisI guNasthAna meM yogoM kI saMkhyA gommaTasAra meM karma-grantha kI apekSA bhinna hai / pRSTha-163, noTa / dUsare guNasthAna ke samaya jJAna tathA ajJAna mAnanevAle aise do pakSa zvetAmbara-granthoM meM haiM, parantu gommaTasAra meM sirpha dUsarA pakSa hai / pRSTha-166, nott| guNasthAnoM meM lezyA kI saMkhyA ke saMbandha meM zvetAmbara granthoM meM do pakSa haiM aura digambara-granthoM meM sirpha eka pazca hai ! pRSTha-172, noTa / jIva samyaktvasahita marakara strI rUpa meM paidA nahIM hotA, yaha bAta digambara saMpradAya ko mAnya hai, parantu zvetAmbara saMpradAya ko yaha mantavya iSTa nahIM ho sakatA kyoMki usameM bhagavAn mallinAtha kA strI-veda tathA samyaktvasahita utpanna honA mAnA gayA hai| [cauthA karmaprantha