Book Title: Shripal Parivarno Kuldharma
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249335/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma madhusUdana DhAMkI solaMkI samrATa jayasihadeva siddharAja tema ja kumArapAlanA sabhAkavi, prAgvATavaMzIya kavirAja zrIpAla, temanA putra kavi siddhapAla, tathA pautra vijayapAla dharma jaina hatA tevuM upalabdha madhyakAlIna sAdhanothI itihAsavettA muni jinavijaya evaM jaina sAhityavettA mohanalAla dalIcaMda dezAI, munivara kalyANavijaya, muni caturavijaya, dA. bhogIlAla sAMDesarA, prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA", muni tripuTI', tathA paMaMbAlAla premacaMda zAha ItyAdi sAMprata kALamAM thaI gayelA jaina vidvAnonuM kathana che. solaMkIkAlIna jaino evaM jainadarzana paratve khAsa sahAnubhUti na dharAvatA hovA chatAM durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI paNa zrIpAlane "jaina poravADa vaizya" mAnatA hatA. prastuta sarva vidvAnonI mAnyatAthI bhinna mata tAjetaramAM zrImad zAMtikumAra paMDyAe prakaTa karyo che. temanA kahevA pramANe labhyamAna pramANothI zrIpAla ane temanA vaMzaja "jaina nahIM paNa hindudharmI hovAnI spaSTa chApa paDe che"10. sAmprata lekhamAM AthI A banne matonI samIkSA karI tathya zuM hoI zake te aMge vicArI jovA yatna karIzuM. zrIpAla ane tenA vaMzaja jaina hovAnA pakSamAM je mata che te to astitvamAna samakAlika tathA uttarakAlika pramANono prathama dRSTie je sIdho artha thaI zake che tenA AdhAre, vizeSa vicAraNA karyA sivAyano che; prastuta vidvAnonA manamAM e viSaya sambaddha svAbhAvika ja koI zaMkA UThI ja nathI; eTale temaNe te saMbaMdhamAM koI sAdhaka-bAdhaka pramANonA AdhAre carcA karI nathI. AthI ahIM sau prathama e viSaya para je aitihAsika noMdho evaM pramANAdi upalabdha che te peza karI, te pachI tenuM je prakAre arthaghaTana zrIpaMDyAne abhimata che te bAbata para emanA maMtavyo uddhata karI, vistArathI nirIkSaNa-parIkSaNa karavAno ja mArga grahaNa karavo joIze. zrIpAla-siddhapAla-vijayapAla aMge upalabdha thatAM je sauthI mahattvapUrNa pramANo che te temanI potAnI kRtionAM che, ane koIka koIka samakAlika anya lekhakonAM sAThyo paNa mojUda che, je A pramANe che: (1) jayasiMha siddharAje mALavAmAM ratalAma-koTA paMthakamAM (purANA upalA mALavAmAM AvelA bilpAMkanA zivAlayanA saM1198 I. sa. 1142mAM karAvelA uddhAranI zrIpAla kavi viracita prazasti", (2) kumArapALe baMdhAvelA AnaMdapura (vaDanagara)nA prakAranI kavi zrIpAle racelI saM. 1208 I. sa. 1152nI prazasti; (3) brahagacchIya ajitadevasUriziSya hemacandranA nAbheyanemidvisaMdhAnakAvyanuM saMzodhana zrIpAle karyA saMbaMdhano mulakartAno RNa svIkAra. enI miti prApta nathI paNa racanA saMbhavatayA kumArapALayuganA pUrvArdhamAM thaI hovI ghaTe. (4) zrIpAla-kArita caturvizatijina stavana kavirAja zrIpAlanI A sivAyanI anupalabdha kRtiomAM siddharAja dvArA nirmApita sahastraliMga-taTAka (purANuM abhidhAna durlabharAjasara; navanirmANa prAya: IsvI 1137)nI, tathA siddhapura khAtenA rudramahAlaya (prAya: IsvI 1138-1144nA gALAmAM kyAreka)nI prazastio, ane temaNe vairocanaparAjaya nAmaka sAhityika kRti (nATaka ? kAvya ?) racelI tevA 13mA-14mA zatakanA caritAtmaka-prabandhAtmaka ullekho. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vd. I. 1996 zrIpAla-parivAranokuladharma (tadatirikta zrIpAlanI vartamAne aprApya kAvya-kRtiomAMthI cUMTI kADhelAM padyo jalpaNanI sUktimuktAvalI (IsvI 1247-60) tema ja zArgadhara kRta zArgadharapaddhati (A. I. sa. 1363) aMtargata maLe che; paNa prastuta sUktiono to zuddha lalita sAhityanA kSetramAM samAveza thato hoI sAMprata carcAmAM tenI upayuktatA nathI.) (5) zrIpAlaputrI siddhapAle pauSadhazALA baMdhAvelI; ane temAM vAsa karIne bahagacchIya vijayasihasUri ziSya somaprabhAcArye saM114 I. sa. 1184mAM jiNadhammapaDibohojinadharmapratibodha nAme kumArapALanI jaina gAuthyadharma-zikSAdIkSA sambandhanI hakIkatane kendramAM rAkhIne upadezAtmaka grantha racelo. siddhapAlanI koI akhaMDa kati prApta nathI. paNa tenI lupta kRtinAM, ujajayantagiritIrtha sambaddha be eka padya somaprabhAcArye uddhata karelAM che". (da) zrIpAla-ba, bhitanA svargagamana pazcAtanI. tenA smAraka rUpanI, arbada parvata para delavADAgAmanI vikhyAta vimalavasahInA pazcAtakAlIna balAnaka-maMDapamAM rAkhavAmAM Avela mitivihIna pratiSThAndaka, khAMbhIrUpI, pratimA". (7) siddhapAlaputra kavi vijayapAlanI eka mAtra kRti draupadI svayaMvara (nATaka) upalabdha che. ATalAM srota to samakAlika che; paNa kavivara zrIpAlanA jIvana viSe kaMIka vizeSa ane navIna hakIkato rAjagacchIya prabhAcandrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1333 I. sa. 1277) tathA nAgendragathvI meratuMgAcAryanA prabandhacintAmaNi (saM. 136 1/Isa. 1305) aMtargata noMdhAyelI che. te pachInA kALanI noMdhomAM koI khAsa upayukta yA navIna vAta nathI maLatI. have prAyaH uparanA srotonA AdhAre eka eka muddA para paMDyA mahodaye je chaNAvaTa karI che te joI tenA para ahIM kramazaH vicAra karIzuM. vicAraNA pramANonI je upara kramavArI rajU karI che te anusAra nahIM paNa zrImAnuM paMDyA je kramamAM prastuta kare che tene anusarIne karIzuM. (1) "vijayapAlanA draupadIsvayaMvaranA nAndI zloko ane zrIpAlanA 'vaDanagara prAkAraprazasti'nA ghaNA zloko ApaNane vijayapAla ane tenA pUrvajo hindudharmI hatA evuM anumAna karavA prere che. 'draupadIsvayaMvara'nA prathama zlokamAM kavi vijayapAla bhagavAna zivanA tripurAntaka svarUpanuM je surekha ane sasaMdarbha varNana karyuM che te kavino A paurANika kathAnaka mATeno UMDo Adara ane paricaya pragaTa kare che. "bIjA nAndI zlokamAM lakSmIpati viSNunI stuti karavAmAM AvI che. emAM kavino devI lakSmI tathA bhagavAna viSNu taraphano Adara pragaTa thAya che. kavie "driaupadIsvayaMvara' nATakamAM bhagavAna kRSNane paNa je rIte kendrasthAne mukI ApI emanA caritrane uThAva Apyo che te paNa kavino kRSNa taraphano AdarAtizaya pragaTa kare che. draupadIsvayaMvara"nuM vAcana karatAM. kavi jaina haze ema jarA paNa lAgatuM nathI. UlaTAnuM te hindudharmI hovAnuM vizeSa pratIta thAya che"20. A dalIla prathama dRSTie to ghaNI ja pratItijanaka lAge che; paNa AnI sAme keTalAka muddAo che. prastuta nATaka vedamArgI rAjA bhImadeva dvitIyanI AjJAthI pATaNanA purANamArgI tripuruSaprAsAdamAM bhajavavA mATe racAyuM hatuM. AthI nAMdInA zloko tema ja kathAvastu purANa evuM bhAratAdi sAhitya Azrita hoya te ucita, sayukta, ane svAbhAvika che. Avo ja eka dAkhalo jaina pakSe mojUda che. jemake bhRgukacchanA zakunikAvihAranA caityavAsI adhiSThAtA jayasiMhasUri dvArA viracita hammIramadamardana nATaka tyAM bhImezvara maMdiramAM bhajavavA mATe racAyuM hatuM ane temAM nAMdI maMgala rUpe brahmA, viSNu, ane maheza dvArA "jayoti" Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha (parabrahma)nI stuti che, jinendranI nahIM. kAzamIrI mahAkavi bilhaNe potAnA jaina prazrayadAta sA--maMtrI kArita zAtyutsavagRha (sAnta-sahikA ?)mAM AdinAthanI rathayAtrAnA utsava prasaMge bhajavavA karNasundarInATikA racelI ane temAM nAMdInA zloka rUpe jinastuti che22. ethI karIne bilDaNa jaina hovAnuM koI ja kahetuM nathI ! tema chatAM vijayapAla mULe jaina hoya, ne jainadharma choDI mAhezvarI banyA hoya to te paNa asaMbhavita nathI. vAghelAyuganA madhyamAM AvA koI koI dAkhalAo banyAnuM noMdhAyuM che, (2zrIyuta paMDyA AgaLa vadhatAM lakhe che : "vijayapALanA pitAmaha zrIpAla paNa hindu haze ema emaNe racelI "vaDanagaraprAkAraprazasti'ne AdhAre kahI zakAya ema che"25. "zrIpAle racelI 'vaDanagaraprAkAraprazasti'nA prAraMbhamAM bhagavAna zivane praNAma karI prathama zlokamAM emanI saMkalpazaktine praNAma karyA che. A ja prazastinA aDhAramA zlokamAM gaNezano ane zatrumaMDaLano saMhAra karanAra devImaMDaLano paNa bhAvapUrvaka ullekha che. paMdaramA zlokamAM caMDInuM rakta pIne prasanna thatAM devI tarIke ullekha che. vIsamAM ane ekavIsamA zlokamAM anukrame brahmAjIe karelA mahAyajJone avasare UbhA karelA yajJathaMbhono ane brAhmaNonA avirata vedaghoSano ullekha che. zloka 14mAmAM pRthvIno uddhAra karanAra siddharAja jayasiMhane devAdhideva mahAdevanI AjJAthI pRthvIno uddhAra karanAra bhagavAna viSNu sAthe sarakhAvyA che. jyAre kumArapAlane svargamAMthI UtarelA hari sAthe sarakhAvyA che. zloka 23mAM vaDanagaranA brAhmaNo yajJo vaDe devonuM paNa rakSaNa kare che ane zAntika tathA pauSTika karma vaDe bhuvana ane rASTranI paNa rakSA kare che evo brAhmaNane mATe Adarabharyo ullekha che. kavi prazastimAM vAraMvAra brAhmaNonA vedaghoSano ullekha kare che ane zloka 24mAM A killAnI racanA brAhmaNonA rakSaNa mATe karavAmAM AvI hovAnI noMdha kare che. A koTa amara raho," evI abhilASA pragaTa karatAM kavi aMta bhAgamAM pRthu ane sagara rAjAnA akSaNa thazano ullekha kare che je enuM purANakathAonuM jJAna pragaTa kare che. Ama samagra prazastinuM anuzIlana karatAM e spaSTa pratIta thAya che ke kavine brAhmaNo mATe UMDo Adara che ane brAhmaNadharma tathA hindupurANo sAthe ene ghaniSTha nAto che. hindu dharmanA devadevIono paNa te emanA paurANika saMdarbho sAthe sAdara ullekha kare che. vAraMvAra enuM dhyAna brAhmaNo ane enA vedaghoSa tarapha vaLe che eTale kavi hindudharma pALato hovAnuM sabaLa kAraNa prApta thAya che. vaDanagaramAkAraprazasti' lekha kumArapAle vaDanagara pharato killo baMdhAvyo tene lagatI arthAta nAgarika sthApatyane lagato vi prazastilekha che, dhArmika sthApatyane lagato nahi. AthI ahIM nAgarabrAhmaNonuM ke hindu devadevIonuM ATaluM saMkIrtana karavAnI kavine koI anivArya AvazyakatA na hatI. dA. ta. somezvara pote brAhmaNa purohita hovA chatAM Abu upara tejapAle baMdhAvelA neminAthacaityanI prazasti racatAM maMgalAcaraNamAM tathA aMtamAM neminAthanI sAdara stuti kare che te e sthApatya dhArmika hoI tyAM Avazyaka gaNAya. evI rIte vastupAle racelA "naranArAyaNAnaMda'mAM paNa mahAkAvyanA nAyaka tarIke zrIkRSNanI stuti hoya te svAbhAvika che." zrI paMDyAe uThAvela A muddo paNa pahelI dRSTie dhyAna kheMce tevo ja nahIM, jacI jAya tevo paNa lAge che. paNa kavivarNita vibhAvo marugUrjara nAgarika vAstuzAstranA durgavidhAnanA pariprekSyamAM to barobara baMdhabesatA thAya che. durgano hetu saMrakSaNano ane ethI vIra ane raudra rasano che, jinezvara-yogya prazamarasane tyAM sthAna nathI. ethI ja to durganI pratolI-puradvAramAM koikanAM khattako para vighnahartA vinAyaka tema ja bhairava, caNDikA, kAtyAyinI Adi ugra devatAonI mUrtio temaja aMdaranI bhittio para mAtRkAdinAM rUpo kaMDAravAmAM Ave che. jhIMjhuvATaka (jhIMjhuvADA) temaja darbhAvatI (DabhoI)nA 12mI-13mI zatAbdInA solaMkI evaM vAghelAkAlIna puradvAronA nirIkSaNathI A vAta spaSTa banaze. kavi jaina upAsaka hoya to paNa Education international Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vol. II - 1996 zrIpAla-parivArano kuladharma dRSTie AvI prazasti racI zake che. tyAM te svadharmane nahIM, rAjakuladharma evaM pracalita lokadharmane anusare che. AthI zrIpAla paurANika paraMparA ane Alekhanone anurUpa devastuti prazasti aMtargata kare te sandarbhanA svarUpane jotAM susaMgata manAya, yogya ja gaNAya. bIjI vAta e che ke durga-pratolI Adi 'devAlaya' na hovA chatAM vAstuvidhinA karmakAMDa anusAra temanI sthApanA kiMvA pratiSThA devatAonA AhvAna-pUjana-yajanAdi kriyAo dvArA sampanna thAya che. jo manuSyane rahevAnA AvAsa paNa khAtamuhUrtathI laI gRhapraveza paryanta vAstugrantho ane karmakAMDanA grantho kathita dhArmika vidhipUrvaka thatAM hoya to nagaradurga, kuMDa, vApI AdinI zuM vAta karavI. ! paurANika kriyAkAMDa-vidhi madhyakALamAM to jIvanamAM sarvatra vaNAI gayelI. AthI vaDanagarano prAkAra 'nAgarikavAstu'nI vyAkhyA aMtargata AvI jato hovA chatAM enI racanAthI laI sthApanA sudhInI brAhmaNIya kivA paurANika dharmavidhiothI para nathI. AthI kavi somezvara vedavAdI brAhmaNa hovA chatAM maMtrI tejapALa nirmApita delavADA sthita jinamandiranI prazasti prastuta saMracanA 'devAlaya' jinadevanI stutithI prAraMbha karI zake, paNa e ja nyAye, kavi zrIpAla jaina hoya to paNa vaDanagaranA durganI paurANika devatA52ka prazasti te nAgarika vAstukRti hovAthI race nahIM paNa emano potAno dharma vaidika hoya to ja racavA prerAya tevI dalIla tathyasammata ke tarkasammata jaNAtI nathI. jo nAgarika sthApatyanI racanAmAM dhArmikapaurANika ullekho lAvI ja na zakAtA hota to to zrIpAla brAhmaNamArgI hoya to ye temAM evA ullekho lAve ja nahIM ! vastutayA devamaMdiranI hoya ke durga sarakhI nArika saMracanAnI prazasti hoya, prazastikArano vyaktigata dharma temAM prabhAvI banI zakato nathI. brAhmaNa somezvara jinAlayonI prazastio racI zake to jaina zrAvaka zrIpAla zA mATe brAhmaNIya devamandironI evaM durga-taTAkAdinI prazasti na race ? digambara jaina muni rAmakIrttie kumArapALanI citrakUTa (citoDa)nA samidrezvaranA maMdiranI IsvI 1151nI dAna-prazasti zivastuti sAthe racI che; ane zvetAmbara bRhadgacchIya jayamaMgalAcArye rAjasthAnamAM sUMdhA pahADa paranI cAhamAna cAcigadevanI IsvIsana 1269nI prazasti paNa zivanI jaTAnA candramAne tathA devI pArvatIne vaMdanA daIne racI che9. rAjAonI vinaMtIne mAna ApIne jo jaina munio paNa zivAlayAdinI prazastio racI zakatA hoya to gRhastha jaina kavi, emAMye pAchA darabArI zAyara, paurANika DhaMganI stuti sametanI prazasti race to temAM kazuM ayukta vA ajugatuM nathI, ke nathI e koI Azcaryajanaka yA asaMbhavita ghaTanA. ene laIne prazastikAranA dharma viSenI kalpanA bAMdhavI tapUrNa nathI. AthI A, ane tad AnuSaMgika muddAo para to zrIpAlane purANamArgI TharAvI zakAya tema nathI, Akhare zrIpAla ke vijayapAlanA padyAdimAM rasapUrvaka sanmAnapUrvaka paurANika devatAonA je prAsaMgika ullekho che te paNa kAvyamaya uktiomAM paurANika varNanA mAtra che. pote tevuM svadharma-daSTithI AsthApUrvaka mAne che tevuM tyAM abhipreta nathI*. eka dhyAnamAM rAkhavA jevI vAta e paNa che ke jaina paMDito, kavio brAhmaNIya dArzanika tema ja kathA-sAhityanA ucca koTInA adhyetA hatA. brAhmaNadharmo bahumatI samAjamAM rahevAthI, ane anyathA bhAratanI bRhad Arya saMskRtinI ja saMtati hovAthI, zramaNamArgI hovA chatAMye jaino brAhmaNIya dRSTithI sArI rIte paricita hatA. AthI ja prasaMga paDye brAhmaNIya kathA-viSayo para paNa naipuNyapUrvaka lakhI zakatA, sarasa racanAo karI zakatA, ke eno ullekha potAnI racanAomAM (kyAreka vyaMgamAM paNa) karatA*. (zrI paMDyAe maMtrIzvara vastupAla viracita 'naranArAyaNAnandakAvya' aMtargata (maMgalAcaraNamAM nahIM) kRSNa-paramAtmAnI je gaMbhIra zabdomAM prAsaMgika stuti che tene saMdarbhanI dRSTie zrI paMDyAe prastuta to TharAvI che, paNa tyAM te kA2Nasara vastupALa jaina nahIM, bhAgavatadharmI haze tevo tarka upasthita karyo nathI. vastupAla saMbaMdhI teo kuladharme jaina hovAnAM DhagalAbaMdha pramANo mojUda na hota to zrI paMDyAe zrIpAla saMbaMdhamAM je tarkaNA ane abhigama apanAvyAM che tenA anusaraNamAM vastupAlane paNa vedavAdI ja ghaTAvavA paDe.) 77 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha vaDanagaranA anulakSamAM tyAMnA brAhmaNo ane tyAM vedaghoSAdinA ullekho paNa vaDanagaranA viziSTa darajjAnA sandarbhamAM susaMgata che. vaDanagara nAgara-brAhmaNonuM jabarajasta kendra hatuM. tyAM vaidika dharma ane brAhmaNonI bahumatI ja nahIM, sarvoparItA tema ja tenuM vaDanagara sAthe ekatva hatuM. tyAMnA karmakAMDI vedaniSTha brAhmaNonI caturdizAmAM prasiddhi hatI. AnaMdapuranA nagaradevatA, hATakezarUpe rahela, bhagavAna zaMkaranI bhAre pratiSThA hatI. 12mA zatakanAM tyAM avaziSTa rahelAM jabbara toraNo ane tenuM pratimAvidhAna darzAve che ke vaDanagaramAM paNa rudramahAlayanI barobarInuM eka mahAnU, hAla vinaSTa, mahAmeru jAtinuM, (moTe bhAge siddharAja kArita) zivamandira paNa hatuM, bIjAM paNa aneka paurANika deva-devIonAM maMdiro tyAM hovAnuM skandhapurANanA ''nAgarakhaNDa''thI siddha che. A badhuM jotAM je nagaranI rakSA khAtara kumArapALa vapranI racanA karAve tenI prazastimAM prasaMgocita yathArthavAdI ullekho Ave tenA AdhAre prazastikAranA nijI dharmano nirNaya karI zakAya nahIM. 78 (3) mahAnAma paMDyA AgaLa vadhatAM avaloke che : 'prabhAvakacarita' ke jyAM zrIpAlanuM vRttAnta kaMIka vistArathI prApta thAya che tyAM paNa eNe karelI pAdapUrtiomAM eno hindudharma taraphano prema pragaTa thato jaNAya che. zrIpAla sAthe spardhA karanArA garviSTha devabodhe pAdapUrti mATe je pAdo mUkyAM hatAM temAM eka pAda A pramANe hatuM 'pautra sopi pitAmahaH'' kavi zrIpAle e pAdanI pUrti A pramANe karI che mUrtimekAM namasyAmaH zambhorambhomayImimAm / abjotpannatayA yasyAH pautraH so'pi pitAmahaH // -prabhAvarita ''he sU rita', zto 28, pR 164. ahIM kavi zrIpAla bhagavAna zivanAM ATha svarUpo paikI jalamayI mUrtine je bhAvathI praName che te jotAM paNa eno hindudharma ane ziva taraphano bhaktibhAva pragaTa thato jaNAya che. Ama zrIpAla brAhmaNadharmI hovAno pUro saMbhava che. kavi prAgvATavaMzano hato eTalA mAtrathI ene jaina mAnI levo te bahu pratItikara lAgatuM nathI, kAraNa ke badhA ja prAgvATavaMzIoe pahelethI jainadharma ja aMgIkAra karyo hato evuM koI paNa pramANa nathI. A prAgvATavaMzanA vaNiko ja atyAre poravADa tarIke oLakhAya che ane poravADamAM jaina ane vaiSNavo banne prakAranA viNako hoya che". uparanA muddAno mahad aMze uttara pAchaLa thaI gayelI carcAmAM AvI jAya che. prAgdhATa vaNikomAM Aje to jaina ane vaiSNava dharmIo dekhAya che. paNa madhyayuganA prAgdhATonA je kuDabaMdha abhilekho maLyA che te lagabhaga badhA jaina ja che. (ghaNA jainadharmIoe 16mA zatakanA aMtima caraNanA arasAmAM zrImad vallabhAcAryanI kaMThI bAMdhelI.) jo prAgdhATa kavi zrIpAla vaiSNava hota to svayUthIya hovAne kAraNe bhAgavata AcArya devabodhe tenI je prathama mulAkAte ja, tenA aMdhatvane lakSya karIne, krUra upahAsapUrvaka viDaMbanA karelI te na karI hota. e kAraNasara lAMbA samaya sudhI banne vacce cAlelA vaimanasyanI prabhAvakacaritamAM laMbANapUrvaka noMdha levAyelI che. bIjI vAta e che samasyApUrti sambaddha je vAto caritakAro-prabandhakAro lakhe che tene prAmANika mAnI levAnI jarUra nathI. ghaNI vAra evI uktionA kartA judA ja kavio hoya che ! prabandhakAro prasaMgocita game te pAtranA mukhamAM te goThavI de che. uparyukta ukti zrIpAla kavinI ja hoya to paNa enI koI kRtimAMthI, prazastimAMthI (jevI ke sahasraliMgataTAkanI)mAMthI te lIdhelI hoI zake. kavi zrIpAla viracita caturvizatijinastuti 52 mahAbhAga paMDyAnA khAsa vicAro che, yathA : 'kavie racelI ''vastuviMzatininastuti''no abhyAsa karatAM jaNAya che ke kavi jainonA tIrthaMkarone stave che kharA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol. - 1996 zrIpAla-parivArano kuladharma 79 paNa emAM bhAvo ke bhaktinI utkaTatA ke UMDANa jaNAtAM nathI. emAM jainadharma, purANa ke tattvajJAnanA saMdarbho paNa nathI. trIjA tIrthakara saMbhavanAthane kavi "zaMbhava' tarIke saMbodhe che. A stotramAM kavie atyaMta prAsAdika, saraLa ane yama kamathI bhASAmAM tIrthakaronI stuti karI che. tIrthakaronA guNonuM Alekhana sAmAnya prakAranuM che, ane koI paNa tIrthaMkaranuM vaiyaktika mahattva ke saMdarbha pragaTa karatuM nirUpaNa nathI. kavi zrIpAlane hemacaMdrAcArya ane zvetAmbaravAdI devasUri sAthe nikaTano saMbaMdha hato eTale emanI sAthenA saMbaMdhone kAraNe pote hindudharmI hovA chatAM tIrthakaronI sarvasAdhAraNa stuti karatuM A stotra racI ApyuM hoya ema na bane ? siddharAja jayasiMha ane kumArapAlanA jainadharma taraphanA Adarane kAraNe brAhmaNa ane jainadharmIo vaccenuM jhanuna moTe bhAge osarI gayuM hatuM te ApaNe jANIe chIe eTale je rIte hemacaMdrAcArye somanAthanI stuti karatuM stavana racyuM hatuM te ja rIte zrIpAle vedadharmI hovA chatAM enuM covIsa tIrthaMkaronI stuti karatuM A stotra racyuM hovAno saMbhava che. bAkI vijayapAle brAhmaNadharma aMgIkAra karyo hoya ema paNa mAnI zakAya ema nathI, kAraNa ke ene e prakAranI pharaja paDI hoya evuM lAgatuM nathI. eTale vijayapAlanuM kuLa prathamathI ja hindudharmI hoya ane zrIpAla tathA siddhapAle jainadharmIo sAthenA ghaniSTha saMbaMdhone kAraNe jainadharma tarapha Adara ane ahobhAva rAkhyA hoya ema mAnavAne kAraNa che. siddhapAle pATaNamAM jaina pauSadhazALA baMdhAvI hatI tethI tene jaina gaNI zakAya nahi, ema to mULarAja ane siddharAja jayasiMha jevA rAjAoe paNa jaina prAsAdo baMdhAvI ApyA hatA paraMtu pote parama mAhezvara hatA."32 brAhmaNadharmIe jaina tIrthaMkaranI stuti racI hoya tevo mArA dhyAnamAM eka ja dAkhalo che : mahAkavi bilDaNa (IsvI. 11mI zatInuM aMtima caraNa). emaNe pArzvanAtha-aSTaka kadAca potAnA prazrayadAtA zA-mastrInA paritoSa mATe racyuM hoya. tenI zailI tema ja padyaguphananAM rIta-raMga jaina racayitAonI maulika racanAothI judAM paDI jatAM hovAnuM mane lAgyuM che. paNa zrIpAlanA viSayamAM tevuM nathI. tyAM kavie kananI stuti karyA bAdanA padyamAM sarva jinanIjha, tyAra bAda jinAgamanI, ane pachI vAgIzvarInI stuti dharAvatuM padya daI, AkharI padyamAM kattIrUpe potAnuM nAma pragaTa karyuM che. A prakAranI caturvidha stutinI prathA bappabhaTTasUrinI caturvizatijinastuti (prAyaH IsvI 8mI zatI AkharI caraNa)thI laI pachIthI aneka zvetAmbara jaina stotromAM maLe che. uparyukta stutinA racayitA zrIpAla brAhmaNamArgI hota to prastuta praNAlInI sUkSma vigato temanA khyAlamAM hota ke kema te vastu praznArtha banI rahe che. jaina stotro sAdhAraNatayA tIrthakaronA guNAnuvAda-lakSI ja hoya che ane temAM jaina paurANika AkhyAyikAo-caritonA saMdarbho-ariSTanemi sambaddha koI koI virala stotranA apavAda bAda karatAM--maLatA nathI : ane je stutikAro saiddhAttika vA dArzanika DhaMganI stuti race che zvetAmbara pakSe siddhasena divAkara (paMcama zatI pUrvArdha), hemacandra (12muM zataka) ityAdi stutikAro ane digambara pakSe samantabhadra A8 Isa. 175625), pAtrakesari (7mI zatAbdI), bhaTTa akalaMkadeva (8mI sadI), vidyAnaMda (10mI sadI pUrvArdha), amitagati (10mI 11mI sadI) ityAditemAM ja tattvajJAnanI jhalaka maLe che, anya munio racita stotromAM nahIM. vItarAgarUpa tIrthakaro Atmika guNo, sarvathA sAttvika svabhAva, ane karmamukta sthitine kAraNe anugraha ke abhizApa devA asamartha che : AthI temanI pAse aihika vAsanAo-AkAMkSAo tRpta karavAnI, ke bhautika kalyANanI kRpA yAcanAo-prArthanAo karavI arthahIna banI jAya che. vaLI paurANika devatAonI jema temanA bahiraMganI stuti5-AbhUSaNo, Ayudho, vAhana, saMginI, ityAdinI stutipUrvaka varNanA karavAnI prathA svAbhAvika rIte ja jaina stavanomAM jovA maLatI nathI, kemake tene tyAM avakAza nathI. tyAM temanA Atmika guNone sparzatI uktio ja jovA maLe che. AthI zrIpAla kArita stuti saMpUrNapaNe jaina rItinuM anusaraNa ane jaina stutinA vaNalakhyA niyamonuM pAlana vA anusaraNa kare che. jaina Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 madhusUdana DhAMkI Nirgrantha stotramAM zvetAmbara mAnatuMgAcAryakuta bhaktAmara stotra (prAyaH IsvI chaThThI-sAtamI zatI), ke digambara kumudacandrAcAryanA kalyANamandira stotra (prAyaH IsvI 12mI sadInuM prathama caraNa) jevI thoDIka kRtione bAda karatAM bhaktirasanI utkaTatA Adi tattvo jovA maLatAM nathI. ethI zrIpAla kArita stutimAM e tattvonI anupasthitine kAraNe kartA jaina nathI tema kahI zakAya tema nathI. meM hajAreka jeTalA jaina stotrono abhyAsa karyo che, ne tenA AdhAre kahI zakuM chuM ke zrIpAlanI stuti bahiraMga-aMtaraMgathI bilakula jainakArita hovAno ja bhAsa Ape che, ane ethI tenA kartA jaina hovAnI samIcInatAne paDakArI zakAya tema nathI. kavie padyomAM pAdAntayamakano upayoga karyo che, jevuM temanI pUrve bappabhaTTasUri, zobhanamuni, jinezvara sUri, ItyAdi ane temanA pachI digambara dvitIya devanandI (IsvI 12mI zatI uttarArdha) eve aneka ajJAta madhyakAlIna-uttara madhyakAlIna zvetAmbara kartAonI kRtiomAM jovA maLe che. AlaMkArika cAturInA pradarzanathI rasAtmakatAnI thatI hAni to keTalAMye jaina stotromAM joI zakAya che, jevuM zrIpAlanI kRtimAM paNa banyuM che. anyathA kAvya-camatkRtinI dRSTie UMcI guNavattA dharAvatI kuDibaMdha jaina stutio paNa A ja prakAranI, eTale ke buddhijanita hoI, kaMThastha karavA yogya nathI hotI, A paLe mane eka samAntara dRSTAnta yAda Ave che; digambara paramparAmAM prAyaH IsvI AThamI zatAbdImAM thaI gayelA mahAkavi dhanaMjayanA rAghavapADavayam nAmaka dvisaMdhAna kAvyanuM. prastuta kAvyamAM brAhmaNIya rAmAyaNa tathA bhAratakathA anukramathI ekaeka dvi-arthaka padyamAM vaNI levAmAM AvI che. drAviDasaMdhIya digambara muni vAdirAje temanA pArzvanAthacarita (I. sa. 1025)mAM, ane temanI pahelAM pratIhArarAjanA brAhmaNIya sabhAkavi, mahAnuM kAvyazAstrI rAjazekharanI eka ukti (prAyaH IsvITa 900)mAM uparyukta kAvyanI. prazaMsA karI che. kAvya-vastu uparathI to pahelI najare kavi dhanaMjaya brAhmaNamArgI ja jaNAya : paNa temanI prasiddha kRti nAmamAlAmAM jaina nirdezo che. ane emaNe viSApahArastotra nAmathI prasiddha darzanaparaka "sAdhAraNajinastava' paNa racyuM che. zrI paMDyAnI kavi zrIpAla aMge prastuta karelI sthApanAnA mUlagata siddhAnto pramANe to A jainadharmI manAtA kavirAja dhanaMjayane paNa vedavAdI ja gaNavA joIe : ane uparyukta stotra temaNe koI ne koI digambara jaina muni paratvenA temanA Adara-anurAgane kAraNe ja banAvyuM haze tema kahevuM joIe ! tema ja nAmamAlAmAM jina mahAvIrane lagatA ullekho paNa e ja kAraNathI karyA haze, tema mAnavuM ghaTe ! alabatta, mane dhyAnamAM che tyAM sudhI to koIe rAghavapANDavIyamune laIne dhanaMjaya jaina na hovAno tarka karyo nathI te ahIM jaNAvavuM joIe. carcAmAM eka nAno muddo rahI jAya che. vAdI devasUri tema ja AcArya hemacandra svayaM ucca koTinA stutikAro hatA. temanI sAthe nikaTano saMbaMdha hovAne kAraNe "temane mATe zrIpAla caturvizatIjinastuti racI Ape tema mAnavuM vadhu paDatuM gaNAya. have rahyo "saMbhava' ane 'zaMbhava' aMgeno mudo. prAkRtomAM tAlaba "za'ne sthAne datya "sano prayoga thAya che. tRtIya tIrthaMkaranuM "saMbhava' rUpe abhidhAna mULe ardhamAgadhI bhASAmAM nibaddha suprasiddha Agamika caturvizatIstava (prAya: IsvI prathama zatAbdI), tema ja te pachI devavAcaka kRta nandIsUtra (prAya: IsvI paMcama zatI madhyabhAga)nI utthAnikAnA maMgalastavamAM maLe che. ane keTalAka saMskRta jaina stutikAroe tema ja TIkAkAroe teno yathAtatha svIkAra paNa karyo che. paNa bIjA ghaNA stutikArone saMskRta bhASAmAM to mULa abhidhAna "zarbhava' hovAnuM abhimata che, jenA IsvI chaThThI zatAbdIthI laI 17mI zatAbdInAM anekAneka dRSTAMto che. ahIM temAMthI thoDAMka pramANarUpe uakIzuM, jethI e mudAnuM svataH nirAkaraNa thaze. dakSiNanI digambara jaina paramparAmAM thaI gayelA dArzanika kavi, vAdimukhya samantabhadranA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol, II. 1996 zrIpAla-parivArano kuladharma bRhasvayaMbhUstotra (prAya: IsvI 600) nAmaka "caturvizatI jinastotramAM "zarbhava" rUpa che, "saMbhava' nahIM. yathA : - zAzvava: sava-ta-ro. santapyamAnasya janasya loke / AsIrihA''kasmika eva vaidyo vaidyo yathA'nAtharujAM prazAntyai // 1 // - nAgendrakulanA vimalasUrinA pahemacariya (prAya: IsvI 473)mAM granthArambha karelI stutimAM "saMbhava' rUpa che, kemake racanA prAkRtamAM che; paNa tenA pallavita svarUpe racAyelA, dAkSiNAtya paramparAnA AcArya raviSeNanA saMskRta padhacarita (IsvITa 677)mAM, pAdAnta-yamaka sAthe "zaMbhava' rUpa jovA maLe che. zaMbhavaM zaM bhavatyasmAdityabhikhyAmupAgatam // - pApurA -4' raviNanA prAya: samakAlIna ane karNATamAM thayAnuM manAtA jaTAsiMhandInA varAMgacaritanA caturvizatijina stutyAtmaka padyasamUhamAM paNa "zaMbhavarUpa ja maLe che. yathA : nAbheya Adyo'jita zaMbhavai ca tato'bhinandaH sumatiryatIzaH / -vArita, ra7 rU7' putrATa saMghanA AcArya jinasenanA harivaMzapurANa (I. sa. 784)mAM paNa granthArabhe ""caturvizatijinastuti" aMtargata yamakAMkita caraNamAM zaMbhava rUpa ja jovA maLe che.... yathA : zaM bhave vA vimuktau vA bhaktA yatraiva zambhave / bhejurbhavyA namastasmai tRtIyA ca zambhave // - harivaMzapurANa 1.5 zvetAmbarAcArya bhadrakIrti aparanA bappabhaTTasUrinI padAnayamakayukta caturvizatinistuti (prAya: 8mI zatAbdI aMtima caraNomAM paNa "saMbhavane badale "zambhava' ja rUpa che. pAdAntayamaka paNa tenI puSTi kare che. yathA : nI avanavaruM hRti ! sevi ! te vanditAmitistutipraa'gmtridshpaavlii vanditA / yadIyajananIM prati praNuta taM jinezaM bhavaM nihantu manasaH sadA'nupamavaibhavaM zambhavam // uparanA IsvI, AThamI zatInI stutinA dRSTAnna pachI, dazamI/11mI zatAbdInA saMdhikALe thayelA, paramArarAja muMja ane bhojanA sabhAkavi dhanapAlanA ladhubanyu zvetAmbara jaina muni zobhananI padAntayamaka yukta caturvizatijinastuti (prAya: IsvI 1OOO)mAM paNa "zarmavarUpa che. ahIM paNa pAdAntayamakathI zambhava" rUpa ja hovAnuM siddha thAya che : yathA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha nibhinnazatrubhavabhaya ! zaM bhavakAntAratAra ! tAra ! mamAram / vitara jAtajagattraya ! zambhava ! kAntAratAratAramamAram / / A cha vastutaH sAta) daSTAnto kavirAja zrIpAlanA samaya pUrvenAM che. emanA kALa pachInAM to aneka dRSTAMto che, temAMthI mAtra traNekanAM uddharaNa ApI bAkInAnA sandarbho darzAvavA paryApta thaze. emAM jo Ie to tapAgacchIya dharmakIrti apanAma dharmaghoSasUri (IsvI 13mI zatAbdI uttarArthanA caturvizatIjina stavanamAM "zambhava' rUpa A rIte maLe che* : jaya madagajavAriH, zambhavAntarbhavA'rivrajabhidiha tavA'ri-zrIna kenApyavAri / vadhatama vAri-svaMsana ! zIkhavADa, prazamazikharivAri, pronnabhaddAnavAriH madhyakALamAM racAyelA, digambara sampradAyamAM prasiddha, "suprabhAtastotramAM paNa 'zambhava' rUpa maLe che49 zrImannatAmara kIriTamaNi prabhAbhirAliDhapAdayuga durdhara karma dUra / zrInAbhinandana ! jinAjina ! zambhavAkhya - tvarddhayAnato'satataM mamaM suprabhAtam // e ja rIte kharataragacchIya suprasiddha jinaprabhasUri (kAryakAla prAyaH IsvI 1290-1340)nA caturvizatijinastavamAM paNa varatAya che50. zrImAn kairavabandhuravilocano gAruDacchavivapurvaH / zambhavajino'stvahInasthitibhAk tArkSyadhvajaH prItyai ! // te pachI to 1pamAthI 17mA zatakanAM aneka stotramAM e ja tathya sAme Ave che : jemake tapAgacchIya yugapradhAna AcArya somasuMdarasUri (IsvI 13901460), emanA mahAnu ziSya munisundarasUri (15mI zatI pUrvArdha), ane e banne mahAn AcAryonA keTalAka ziSya-praziSyAdinI racanAomAM ane chevaTe mogalakAlIna suprasiddha dArzanika vidvAn upAdhyAya yazovijayanI kRtimAM paNa e ja rUpa jovA maLe che : yathA : zambhava ! sukhaM dadattvaM bhAvini bhAvAravAvAraga ! vizvam | vAsavasamUhamahitA'bhAvini pAvAgaravIravaDa ! vizvam | A badhuM jotAM "zarbhava'nA prayogathI zrIpAlane ajaina ghaTAvavAnuM to eka kora rahyuM, UlaTuM teo A sUkSmatara vAtathI mAhitagAra hoI jaina hovAnI vAtane vizeSa puSTi maLe che !54 have joIe kavirAjaputra siddhapAla kArita jaina vasatInI vAta. e saMbaMdhamAM zrI paMDyAnI vAta Ama to ThIka jaNAya che : paNa zaiva solaMkI rAjAo jinamadiro baMdhAve te vAta sAthe mAhezvarI yA bhAgavata gRhastho dvArA jinAlayo vA pauSadhazALAonA nirmANane sarakhAvI zakAya nahIM. rAjAono dharma sarva Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol. II - 1996 zrIpAla-parivArano kuladharma 83 dharmIonA pAlana ane pratyeka dharmanA iSTadevo prati Adara dekhADavAno hoya che. paNa gRhastha saMbaddha dAkhalAo----eka apavAda sivAya---vastutayA jaina sandarbhamAM jANamAM nathI. pUrNimAgacchanA muniratnasUrinA amamasvAmicarita (I sa 1169)nI prAptaprazastimAM kumArapALanA mahAmauhurtika rudranA putra mantrI nirnayabhaTTa -- bhUdanano jaina zrAddha (zrAvaka)nI jema jinendra zAsananI unnati arthe dhanavyaya karanAra viprarUpe ullekha cheSa. yathA : - zrIrudrasya kumArabhUpatimahAmauhUrttikasyAtmajo maMtrI nirnaya ityudAttacarito vipro'pi suzrAddhavat / bhaTTaH bhUdanasaMjJitazca sugurostasyaiva bodhAbdhadhAt sArddhaM yena jineMdrazAsanadhanaunnatyaM dhanasya vyayAt // ane A dAkhalAnA AdhAre to draupadIsvayaMvaranATakanA racayitA evaM jaina pauSadhazAlA baMdhAvanAra siddhapAlane paNa purANamArgI ghaTAvI zakAya. pharaka (yA vAMdho) eTalo ja che ke amamaciratanA prazastikAre jinazAsana paratve sahAnubhUti hovA chatAM tyAM temane brAhmaNa ja ane zrAddha nahIM, zrAddhavat eTale ke jaina zrAvakavat hovAnuM kahyuM che, svIkAryuM che. jyAre kavirAja zrIpAla ke kavi sidghapAla (ke vijayapAla) vedamArgI hovA saMbaMdhamAM koI ja noMdha samakAlika yA uttarakAlIna jaina lekhakoe lIdhI nathI ! AthI kavi zrIpAlano vAdIndra devasUri evaM hemacandrAcArya sAtheno anurAgapUrvakano saMbaMdha, devasUri-kumudacandranA siddharAjanI sabhAnA vAda prasaMge nAgara mantrI gAMgila tema ja (sarasvatIpurANakAra) kezava ane e ja nAmadhArI be anya brAhmaNa paMDitonI jema kumudacandrano pakSa levAne badale devasUri pakSe rahevAnuM pasaMda karavuM, kumArapALanI ujjayantagiri-zatruMjayagirinI yAtrAmAM kavinuM zAmila thavuM, caturvizatijinastavanI janmajAta jaina kavinI jema ja racanA karavI, bhAgavata devabodha dvArA kavinI nirdaya nirbhatsanA, kavivaranA bandhu zobhitanI khAMbhInI sthApanA pATaNanA koI zivamandiranA prAMgaNamAM thavAne badale, ane jo arbudAcala paranA devakulagrAmamAM ja koI kAraNasara ene thApavAnI hatI to tyAMnA ja prasiddha acalezvaranA purAtana maMdiranA parisaramAM na thatAM vimalavasahImAM kema sthApI e badhA praznono zrIpAlane ane tenA parivArane jaina kalyA sivAya saMtoSajanaka uttara maLI zakato nathI. zobhitane zrI paMDyA jaina hovAnuM kahe che tenuM kAraNa to enA abhilekhamAM ja ene nAbheya (jina RSabha)nA padapaMkajano bhramara kahyo che e hoI zake; paNa e ja lekhamAM tene viSNu sAthe ne patnI zAntAne lakSmI sAthe sarakhAvyAM che ane putra zAMtakane pradyumna kahyo che tenuM zuM ? pakaDa ja karavI hoya to ema kahI zakAya ke AvI upamAo to brAhmaNadharmone ja ghaTI zake, jainane nahIM. mane lAge che ke solaMkIkAlIna jaina samAjane, solaMkIyuganI saMskRti, saMskAra ane te kALe sarjAyela jaina sAhityanI samagratAnA pariprekSyamAM joIzuM to zrIpAla, sidghapAla, ke vijayapAla jaina nathI ane vedamArgI che tevo Agraha ke sthApanA karavA ke tAratamya doravA prerAIzuM nahIM. ema kahevA mATe to taddana sIdhAM ane nakkara pramANonI AvazyakatA rahe che; ane evAM pramANo maLe to zrIpAlaparivAranA kuladharma viSe eTalo sudhAro karI levAmAM koI ja bAdhA na hoI zake. vidvapuMgava paMDyAno lekha vicAraNIya hovA uparAnta emanI ArapAra jatI najara evaM AgavA abhigamane sarasa rIte prakaTa kare che. AvA dhyAna kheMce tevA abhyAsapUrNa, carcabhUSita, evuM carcAkarSaka lekhana mATe teo solaMkIyuganA itihAsanA abhyAsIo taraphathI sAdhuvAdane pAtra saheje ja banI jAya che. khojaprakriyAmAM tAlIma arthe AvA lekhonI upayuktatA apraznIya banI rahe che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 madhusUdana DhAMkI Nirgrantha TippaNo : 1. "prastAvanA", draupavIsvayaMvaram pravartaka zrIkAMtavijaya-jaina itihAsamAlA-paccama puSya, zrI jaina-AtmAnandasabhA bhAvanagara 1918, pR. 1-23, tathA jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1931, pR. 235, 236, kuM 321. 2. "prabandhaparyAlocana", "zrIhemacandrasUri', vmAvaMtra (pApAMtara), zrIjaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara, bhAvanagara, vi. saM. 1987 (I. sa. 1930-31), pR. 102-103. 3. "prastAvanA'', nainastotrama-noi, prathama mALa; amadAvAda 1932, pR. 49-51. 8. "Sripala--the blind poet-laureate at the court of Siddharaja Jayasimha, (1094-1143 A. D.) and Kumarapala (1143-1174 A. D.)." Journal of the Oriental Institute, Vol. 13 No. 3 (March 1964), P.P 252-ff; tathA ''siddharAja jayasiMha ane kumArapAlano prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla", ItihAsa ane sAhitya, amadAvAda 1966, pR. 122-134; tema ja e ja lekha, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava graMtha, muMbaI 1968, gujarAtI vibhAga, pR. 72-78 para punarmudrita. 5. jaina saMskRta sAhityano itihAsa khaMDa 2 : "dhArmika sAhitya" upakhaMDa 1 : lalita sAhitya, zrImukti-kamala jainamohanamAlA : puSya 64, vaDodarA 1968, pR. 241-242-522, 224. 6. jaina paraMparAno ItihAsa (bhAga bIjo) zrIcAritrasmAraka graMthamALA aMka 54, amadAvAda 1960, pR. 667-672. (tyAM kramazaH zrIpAla, siddhapAla, tema ja vijayapAla viSe mUla sAdhanonA AdhAre noMdho lIdhelI che.). 7. "bhASA ane sAhitya," gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4 solaMkI kALa, pra12, amadAvAda 1976pR. 297. 8. gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, saMzodhana graMthamALA graMthAMka 41mo, gujarAta vidyAsabhA, dvitIya saMskaraNa, amadAvAda 1953, pR. 30-307. 9, "mahAkavi zrIpAla, siddhapAla, vijayapAla ane emano dharma" svAdhyAya 50 24, aMka 3, 4, me, ogasTa 1987, pR. 319-324, prastuta lekha jarA zA pheraphAra sAthe draupadIsvayaMvaranA punarmudraNamAM emanI ""prastAvanA" rUpe pharIthI chapAyo che : (juo kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti zikSaNa saMskAra nidhi, kramAMka 7, amadAvAda 1993.) 10. ejana, pR. 324, A vAkya lekhanI phalazrutirUpe sauthI AkharamAM che; ane pUrA lekhamAM prastuta anumAnanA samarthanamAM mULa srotonA AdhAre yuktio rajU karavAmAM AvI che. 11. juo aravinda kumAra siMha, "nA vidvAna zrI virUpAkSa ghandriA (vipara) 1 fjouM, saMvata 2068," Sambodhi, Vol. 13, Nos. 1-4, April 2, 1984-March 1985, Ahmedabad, pR. 2-16. 12. saM. girajAzaMkara vallabhajI AcArya, gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga 2, muMbaI 1935, pR. 41. 13. vigata mATe juo dezAI, jaina sAhityano, pR0 235-236. 14. saM caturavijaya muni, jaina stotra saMdoha, prathama bhAga, prAcIna (jaina) sAhityoddhArajhanthAvalI, prathama pukha, stotrAMka 49, amadAvAda 1932, pR. 121-123. 15. upa2kathita zloko kumArapAla pratibodha 6.0.s. No. 14, First Ed. Baroda 1920, Reprint, 1992, saM. munirAja jinavijaya. TippaNa lakhate samaye mULa grantha upalabdha na hoI, pRSTha kramAMka ane zloko uphaeNkti karI zakAyA nathI. 16 saMdarbhagata lekha muni jayantavijayajI dvArA AbU bhAga ramAM prasiddha thayo che, paNa te grantha sandarbhArthe A paLe labhya na hotAM muni kalyANavijayajI dvArA saMpAdita pATha ahIM TippaNa 56mAM uddhata karyo che. (mULa srota "(3) kAcuM naina saipha-saMa6,' prathanya parivAra, jAlora 1966, pR. 375). 17, juo srota mATe TippaNa, 1. 18. AthI ahIM te sauno ullekha karavo choDI dIdho che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol. II - 1996 zrIpAla parivArano kuladharma 18. paMDyA, "mahAvi zrIpAla.," pR. 321. 20. se . 21. rohanmohatamotivyatikarapraMstAra sArasvataM dhyeyaM brahmaharIzvaraprabhRtibhiyA'tirjayatyavyayam / yasminnaddhatazuramaNDala samudbhUtAstrilokIgRha kroDoddIpanadIpikAraNalavAyante pratApormayaH // 1 // (saM0 minalAla mo. dAsa, G. o. s. x, Baroda 1920, p. 1. 22. prastuta nATikAno nAndIno zloka A pramANe che : arhatrArhasi mAmupekSitumapi kSAmAM tvadarthe tanuM kiM nAlokayase bhaviSyati kutaH strIghAti naste sukham / aGgaiH kAJcana kAntibhiH kuru pariSvaGgaM suparvAGganA lokairitthamudIritaH kSitidharasthAyI jinaH pAtu vaH // 1 // (mAvi baESEE 2thita 'sundarI prasAda zInAtha zarmA saMhita kAvyamAlA, gu. 7, nieya sAgara presa, muMbaI 1832). 23. kema ke vijayapAla spaSTa rUpe potAne jaina hovAnuM kahetA hoya tevuM sIdhuM pramANa nathI. 24. udayana maMtrInA vaMzamAMthI cothI-pAMcamI peDhIe thayelA maMtrI salakSaNa, taduparAnta pATaNanA chADA zreSThinI saMtatimAMthI koI koI, ityAdinA dAkhalAo abhilekha tathA uttara-madhyakAlIna prabandhAdi sAhityamAM noMdhAyA che. ahIM te sauno ullekha upayukta na hoI mULa saMdarbhe TAMkavAnuM choDI dIdhuM che. 25. paMDayA, pR. 321. 26. mena, pR. 321-322. 27, judAM judAM vAstuzAstromAM A vidhionAM vidhAno maLI Ave che. 28. OM namaH // sarvva(jJA)yaH / / namo....[sa]ptAccidagva(gdha)saMkalpajanmane / zarvAya paramajyoti(DIstasaMkalpajanmane / jayatAtsa mRGaH zrImAnmRDAdanAmbuje / yasyakaNThacchavI reje se(ze)vAlasyeva vallarI / yadIyazikharasthitollasadanalpadivyadhvaja samaNDapamaho nRNAmapi vidUrataH pazyatAM anekabhavasaMcitaM kSayamiyatti pApaM drutaM sa pAtu padapaMkajAnatahariH samiddhezvaraH / / ( F. Kilhorn, "XXXIII. - Chitorgadh Stone Inscription of the Chaulukya Kumarapala. The [Vikrama] year 1207," Epigraphia Indica Vol. II, P. 422). 28. OM // zvetAmbhojAtapatra kimu giriduhituH svastamityA gavAkSaH / kiMvA saukhyAsanaM vA mahimukhamahAsiddhidevIgaNasya / trailokyAnandahetoH kimuditamanaghaM zlAghyanakSatramuccaiH / zaMbho lasthalenduH sukRtikRtanutiH pAtu vo rAjyalakSmI // 1 // (F. kilhorn, "No.9 - The Chahamanas of Naddula, G. - Saundha Hill Inscription of Chachigadeva; [Vikrama-] Samvat 1319", Epigraphia Indica, Vol. IX p. 74. * zrIpAla viracita mALavasthita bilapAkanA virUpAkSa maMdiranI prazastino AraMbha paNa zivastutithI ja thAya che. yathA : // OM namaH zivAya // yamaSTAkSo vra(bra)hyA smarati bhajati dvAdazAkSaH kumAraH sahasrAkSaH zakro namati nuvati dvistadakSaH phaNIMdraH / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha asau vAmAkSINAM smaraparavasaM(za) lakSaNIyokSila: virUpAkSaH kSipraM kSapayatu satAM karmajAtaM virUpaM // 1 // 30. paMDyA, pR. 322, 323. 31. prabhAvakacarita, pR. 190 paranuM vRttAnta jevuM. 32. paMDyA, pR. 323. 33. juo jaina stotra saMgraha, bhAga 1 vArANasI vI. nisaM. 2432 Isa. 1912, pR 116-118. 34, juo prastuta stutinAM pagha 26-28, (jai. stosaMbhAga 1, pR. 123.) 35. ziva, viSNu, devyAdinAM aneka stotromAM A bahirogavarNanA spaSTa rUpe jovA maLe che. 36. A vAta Ama suspaSTa che. 37, AnA ghaNA dAkhalAo judAM judAM jaina stuti-stotromAM sArA pramANamAM Ave che, ane jijJAsu pAThakoe tyAM joI levA. 38. juo paM. nAthurAma premI, "dhanaMga1 disaMthAva', jaina sAhitya gaura tihAsa, va 1216, pR. 202-112. 39. ejana. 40 ema bane ke jayAre emaNe rAghavapANDavIyam banAvyuM tyAre temaNe hajI jaina dharmano svIkAra na karyo hoya. karNATakamAM brAhmaNomAMthI koI koIe jaina dharma aMgIkAra karyAnA dAkhalAo che. 41tamanataM 4 vaMduM saMpaniMdrane 2 A ati prasiddha stotra SaDAvazyakamAM samAviSTa hoI aneka sthAnethI prakAzita thayuM che. 42. saM. ao ne. upAdhya, punarmudraNa (hindI anuvAda sahita), vArANasI 1996, pR. 539. 43, saMta paM. 3 darabArIlAla, mANijyacandra-digambara-jainagranthamAlA-samiti, maLyAMka 19, muMbaI vi. sa. 1985 (I. sa. 1929). 44. saMta A. upAdhya, hindI anuvAda sameta punarmudraNa, prakAzana sthaLa anullikhita, 1996, pR. 539. 45. saM. pannAlAla jaina, jJAnapITha mUrtidevI jaina prasthamAlA saM20 27, tRtIya AvRtti, dilhI 1994, pR. 1. 46, stuti tarI [svata para 23, saM. vijayabhadraMkarasUri, madrAsa visaM. 2093 (I. sa. 1987), pR. 2. 47, juti tafor [saMskRta pAna 2), saM. vijayabhadrakarasUri, madrAsa, vi. saM. 2043 (IsvI 1987) pR. 18. 48, ejana pR. 113. 49, juo saM. lalUlAla jaina, zrI digambara jaina kunya vijaya graMthamAlA samiti, puSya kramAMka 4, jayapura 1982, pR. 6. 50. je sto, saMta, pR. 217. 51. mULa grantha A samaye upalabdha na thatAM temAMthI uddharaNa laI zakAyuM nathI. pa2. samaya thato ne tvatrutI vimardana bhavadabhavadapi syAdyato'smAt vizuddham / caraNacaraNayogaH zambhavezo'tha tasmAdaratidaratiraskunizcitaM muktirzama / / gharvitiva, rU. (juo stuti taraMgiNI bhAga 3, madrAsa vi. saM. 2039 / IsvI 1983, pR. 241. 53. su. ta. 2,] pR. 77. 54. chatAM zrI paMDyAnI vAta mAnI laIe to jinastutiomAM 'zaMbhava' prayoga karanArA sau kartAone jaina muni mAnavAne badale brAhmaNIya parivrAjaka ja mAnavA ghaTe ! Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol. II- 1996 zrIpAla-parivArano kuladharma 55. amamasvAmicaritra, dvitIya vibhAga, saM. vizyamuhasUra, amahAvAvi. saM. 1848/5. sa. 1843, 5, 549. pa6, prAgvATAhvaya vaMzamauktikamaNe: zrI lakSmaNasyAtmajaH, zrI zrIpAlakavIndrabaMdhuramalaprajJAlatAmaMDapaH / zrI nAbheyajinAMhipadmamadhupastyAgAdbhutaiH zobhitaH, zrImAn zobhita eva (Sa) puNyavibhavaiH svarNo (o?)kamAsedivAn // 1 // cittotkIrNaguNaH samagrajagataH zrI zobhitaH staMbhakotkIrNaHzAMtikayA samaM yadi tayA lakSmyeva dAmodaraH / putreNAzukasaMjJakena ca dhRtapradyumnarUpazriyA / sArddha naMdatu yAvadasti vasudhA pAthodhimudrAMkitA // 2 // // maMgalaM mahAzrIH //