Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. : - :: ; 3 hakIka 36. zrAvaka-ziromaNi sAhU zrI zAMtiprasAdajI * bALapaNa ane bhaNatara : 20mI sadImAM thayelA uttama jaina sadgRhasthonI prathama haroLamAM jemanuM nAma potAnI guNAtizayatAne lIdhe sahajapaNe zobhe che tevA dharma, artha, kAma ane mokSane aviruddhapaNe saphaLatApUrvaka sAdhanAra AdaraNIya zreSThIvarya zrI zAMtiprasAdajIno janma tA. 22-5-1911 nA roja najIbAbAdamAM thayo hato. temanI janmabhUmi najIbAbAda pazcima uttara pradezanA bijanora jillAmAM AvelI che; gaDhavAla jillAnI sarahada ane himAlayanI taLeTI tyAMthI bahu dUra nathI. temanA dAdAnuM nAma salekhacaMdra hatuM. eka mahAna dharmAtmA ane samAjasevaka tarIke teo AjubAjunA vistAramAM prasiddha hatA. zAMtiprasAdajInA pitAzrInuM nAma dIvAnasiMhajI ane mAtAjInuM nAma mUrtidevI hatuM. temanuM prAraMbhika zikSaNa najIbAbAdamAM thayuM hatuM ane kaoNlejanuM zikSaNa prathama meraThamAM ane tyAra pachI banArasa hiMdu vizvavidyAlayamAM thayuM hatuM. bhaNavAmAM teo eka buddhimAna vidyArthI tarIke prasiddha hatA. temaNe bI. esasI. (B. Sc.)nI DigrI prathama zreNImAM pAsa karI hatI. 25
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 arvAcIna jaina jyotirdharo * kauTuMbika ane vyAvasAyika jIvana : sAhU parivAranA umadA, udAra ane kulIna saMskAro temanAmAM prAraMbhika yuvAvasthAthI ja jhaLakyA hatA. A uMmare paNa niyamita prabhudarzana tathA AjubAjunA hastinApura Adi tIthomAM javAnuM tathA dhArmika utsavomAM bhAga levAnuM teo cUkatA nahIM. temanAM dharmapatnInuM nAma mArANI hatuM. mArANI prasiddha mAravADI udyogapati zrI rAmakRSNa dAlamIyAnAM ekano eka dIkarI hatAM. nAnI uMmaramAM ja mAtAno viyoga thavAthI ramArANIno uchera zeTha jamanAlAla bajAjanA sAMnidhyamAM thayo hato. AthI dezaprema, svAzraya, AtmavizvAsa ane sarvadharmasamabhAvanA saMskAra temane nAnapaNathI ja mAyA hatA. zAMtiprasAdajInA lagnasaMbaMdhathI dezanA be ugna saMskArI ane saMpattivAna kuTuMbonuM milana thayuM, ane maNi-kacanano saMyoga thAya tema dasa-paMdara varSanI aMdara viziSTa puNyodayathI temanuM kuTuMba bhAratanAM agragaNya kuTuMbomAM viziSTa sthAna pAmyuM. temanA traNa putronAM nAma azoka, Aloka ane manoja che tathA putrInuM nAma sau. alakA che. jema jema lakSmInuM Agamana thatuM gayuM tema tema samAjasevA ane saMskAranuM sAmrAjaya sarva kuTuMbIjanomAM phelAvA lAgyuM. vividha vyavasAya, udyoga ane vyApAramAM teonI kuzAgra buddhi, mANasone pArakhavAnI zakti, sTApha pratyenI udAra nIti ane udyogapati ane vahIvaTakartA tarIkenI temanI AgavI koThAsUjha-A badhA dvArA bhAratanA audyogika kSetro thoDA ja varSomAM temaNe ucca sthAna prApta karI lIdhuM. Ama duniyAmAM durlabha evA lakSmI ane sarasvatInA subhaga samanvayathI A kuTuMbanI khyAti dezamAM sarvatra prasaravA lAgI. mAnavatAvAda ane samAjasevAnA jyotirdhara : dayA, namratA, udAratA, sAdAI, saraLatA, mAnavamAtra pratye prema vagere guNo temane potAnI ucca kuLaparaMparA tathA mAtA mUrtidevI taraphathI gaLathuthImAMthI maLyA hatA. samAjasevAnAM kAryo karavAnI paNa temanA vaDIlonI eka paraMparAgata khAsiyata hatI. sAhUjInA jIvanamAM te aDhAra varSanI uMmarathI ja dekhAya che. I. sa. 1929mAM hastinApuramAM maLelA akhila bhAratIya yuvaka-saMmelananI kAryavAhImAM temaNe je bhAga bhajavyo hato tenAthI samAjasevA karavAno temano adamya utsAha, saMgaThana karavAnI zaktina, vahIvaTI kuzaLatA, ane nAnAmoTA saunI sAthe haLImaLIne kAma karavAnI temanI zaktino ApaNane paricaya maLe che. bhAvimAM thanAra temanI mahAna netAgIrInAM eMdhANa A samayathI ja anubhavIonA khyAlamAM AvI gayA hatA. sane 1940nA unALAmAM lakhanaumAM bharAyela bhAratavaSaya digaMbara jaina pariSadanA vArSika adhivezanamAM temaNe tathA mArANIe ApelA sevAo, mArgadarzana, preraNA ane batAvelA athAga utsAhathI te jamAnAmAM jaina loko temane potAnA netA ane mArgadarzaka mAnavA lAgyA hatA. vidhavAvivAha, AMtarajAtIya vivAha, dahejanivAraNano prazna tathA navI ane jUnI peDhI vaccenA nIvra matabhedo jevI vividha sAmAjika samasyAonuM yathAyogya nirAkaraNa karI bahujanamAnya ukela zodhavAmAM teone
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka-ziromaNi sAhU zrI zAMtiprasAdajI 247 sArI saphaLatA prApta thaI hatI. vaLI, jaina ekatAnA prayAsamAM paNa bhArata jaina mahAmaMDaLa jevI jUnI saMsthAnA karNadhAra banIne teoe jAtibaMdhuone protsAhana ApyuM hatuM. samasta digaMbara jaina samAjanI eka sarvamAnya saMsthA banAvavAnA ane sImAM sAdharmIvAtsalya vadhAravAnA hetuthI sana 1974mAM teoe digaMbara jaina mahAsamitinI sthApanA karI. bhAratanA svAtaMtryasaMgrAmamAM temaja san 1965 tathA 1971nAM yuddho daramiyAna teoe lAlabahAdura zAstrIjI tathA zrImatI indirA gAMdhInI sAthe lAMbANa carcA karIne sarvatomukhI sahayoga Apyo hato. janarala hospiTalo, vizvavidyAlayo ane jAhera zaikSaNika saMsthAonA nirmANamAM paNa temaNe udAratAthI dAnagaMgA vahevarAvI hatI. zikSaNa, sAhitya, saMskRti tathA dharma aMgenI sevAo : viziSTa puNyodaya, nyAyasaMpanna udyoga-vyavasAyanI nItio ane sAtizaya vyApArI kunehathI jema jema lakSmI ekadhArI vadhavA lAgI, tema tema sAhu parivAre samAja ane saMskRtinAM kAryo mATe atyaMta udAra dAnanItino Azraya lIdho. AnuM kAMIka anumAna temaNe karelAM nIcenAM kAyathI jANI zakAya ? (1) san 1921mAM mUrtidevI kanyAvidyAlayanI najIbAbAdamAM sthApanA. (2) sAhu jena TrasTanA anvaye "mUrtidevI chAtravRttio" svAvAda mahAvidyAlaya banArasamAM zAstrI, AcArya ema. e., pIeca. DI tathA DI. li.nI DigrIo mATe bhaNatA vidyArthIone ApavAmAM Ave che. atyAra sudhImAM seMkaDo vidyArthIoe A chAtravRttino lAbha lIdho che ane dezanA judA judA bhAgomAM dharma, darzana, sAhitya, itihAsa, temaja saMskRta-prAkRta Adi bhASAonA pracAra-prasAramAM potAnI sevAo ApI che. (3-4) bhAratIya jJAnapITha tathA mUrtidevI graMthamALA : tA. 18-2-1944nA roja sAhu zAMtiprasAdajIe potAnA kuTuMbIjanonA sahayoga ane saMmatithI A mahAna saMsthAonI sthApanA karI. A saMsthAo dvArA uccakakSAnuM prAcIna temaja arvAcIna sAhitya vipula pramANamAM saMskRta, hiMdI, prAkRta, aMgrejI, tAmila, kannaDa vagere bhASAomAM pragaTa karavAmAM Ave che. atyAra sudhImAM adyatana vaijJAnika DhabathI saMpAdita lagabhaga 100 (so) jeTalA graMtho prakAzita thayA che. (5) zAnapITha evorDa : dara varSe bhAratanA saMvidhAne mAnya karela mukhya cauda bhASAomAM pragaTa thayelA sAhityamAMthI mAnavatAlakSI temaja saMskArapreraka zreSTha kRtine rU. doDha lAkha rokaDAnuM pAritoSika apAya che ane tenA kartAnuM zAla oDhADI sanmAna karavAmAM Ave che. AvI rASTrIya staranI sAhityika pravRtti bhAratanA itihAsamAM hajI sudhI bIjI noMdhAI nathI. AthI A yojanAnA puraskartAonI dUraMdezI, udAratA, sAhityaprema ane rASTrIya bhAvanA pratye koI paNa manuSyane svAbhAvikapaNe sanmAna ane AdaranI lAgaNI UpajayA vagara rahI zakatI nathI.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 arvAcIna jaina jyotirdharo (6) patrakAritvanA viSayamAM viziSTa yogadAna : vizALa audyogika ane vyApArI kAryavAhIo sAthe saMbaMdha hovAthI vijJApanakArya mATe temanA parivArane bhAratanA vividha samAcArapatro ane patrikAo sAthe saMbaMdha raheto. sane 194panI AjubAju "navabhArata TAimsa'nuM prakAzana dilhIthI cAlu thayuM. ane 1955mAM beneTa kolamena kaMpanI "TAimsa opha inDiyAnA mULa mAlika pAsethI sAhu kuTuMbanA hastaka AvI. te samayathI mAMDIne Aja sudhI teoe bhAratIya patrakAratvamAM potAnA jUthanI kAryakSamatA ane vividhatA, pracAra ane prasAraNa, uccakakSAnuM rahe ane aMgrejI jeTaluM ja, balka tethI paNa vadhAre mahattva hiMdI bhASAne maLe tevo prazaMsanIya prayatna karIne temaNe hiMdI bhASAnA rASTrIya darajajAne sakriya anumodana ApyuM che. uparyukta kAryo uparAMta samasta bhAratamAM aneka vidyAlayo, pAThazALAo, pustakAlayo ane zodha-saMsthAone temaja asaMkhya garIba vidyArthIone teoe udAratAthI pragaTa temaja gupta banne rIte sahAya karI hatI. viziSTa dhArmika sevAo (1) bhagavAna mahAvIranA 2500 mo nirvANa-mahotsava prAdezika, rASTrIya temaja AMtararASTrIya kakSAe atyaMta saphaLatApUrvaka ujavAyo hato. A mahotsavanuM sauthI vadhAre zreya jo koI eka tyaktine ApavuM hoya to te vyakti sAhu zAMtiprasAdajIne ja ApI zakraya. potAnA aMgata saMbaMdhono saduupayoga karIne teoe te vakhatanA rASTrapati, uparASTrapati, pradhAnamaMtrI tathA kendra sarakAranA anya pradhAnone A mahotsavamAM sakriya rasa letA karyA hatA. bhagavAna mahAvIranA rASTrIya smAraka mATe temaNe dilhImAM ja sarakAra dvArA jamInanI phALavaNI karAvI ApI hatI. mahotsava-samitinA teo kAryAdhyakSa hatA. rASTrIya prAMtIya, jillAkIya ane tAlukA stare vividha jaina samitionI racanAnI teoe ja preraNA ApI hatI, jethI mahotsava mAtra moTAM zahero pUrato ja maryAdita na rahetA bhAratanAM nAnAM nAnAM gAmaDAM sudhI paNa prasare ane bhagavAna mahAvIrano vizvamaitrI, sarvadharmasamabhAva ane AdhyAtmikatAno saMdeza sau koIne prApta thaI zake. potAnI dilhI, kalakattA, muMbaI ane anya zaheronI oNphisonAM makAno A kArya mATe teoe phALavI ApyAM hatAM. mahotsavamAM bhAratanA cAreya jaina saMpradAyonA agraNIone dilhImAM eka dhvaja nIce bhegA karavAnuM tathA "samaNasuM" prakAzananuM sAruM evuM zreya zrI sAhUjIne phALe jAya che. (2) jaina vidyA pratye anupama bhakina : sane 1968mAM banArasasaMskRta vizvavidyAlayanA upakrame oNla inDiyA orianTala konpharansanuM adhivezana bharAyuM hatuM. A adhivezanamAM jaina vidyA aMgeno koI kAryakrama nahoto. jyAre sAhUjIne A bAbatanI khabara paDI tyAre teoe keTalAMka tAtkAlika pagalAM bharIne janavidyA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka-ziromaNi sAhU zrI zAMtiprasAdajI 249 viSenI viziSTa ragoSTinuM Ayojana karAvyuM, jemAM jainavidyAnA mUrdhanya vidvAnone AmaMtraNa ApIne khAsa bolAvavAmAM AvyA hatA, uparAMta teoe nIcenI dhArmika-sAMskRtika saMsthAonI sthApanA karI athavA to temane viziSTa sahayoga ApI sakriya banAvI : (1) prAkRta zodha-saMsthAna, vaizAlI, bihAra, (2) svAduvAda mahAvidyAlaya, banArasa (3) e. pI. jena kaoNleja, sAsArAmanagara, bihAra, (4) ahiMsApracAraka samiti, kalakattA, (5) vaNI saMskRta vidyAlaya, sAgara, (6) sAhu purAtattva myujhiyama, devagaDha, (7) bhAratavaSaya digaMbara jaina tIrthakSetra kamiTI, muMbaI, (8) digaMbara jaina mahAsamiti, (9) sAhu jena kaoNleja najIbAbAda, (10) bhAratIya kalAvidyA jaina zodha saMsthAna, mUDIbadrI karNATaka, (11) zramaNa jaina bhajana pracAraka saMdha, (preraka muni vidyAnaMdajI) dilahI. anya dhArmika kAryo (1) "vIranirvANa bhAratI dvArA bhAratanA badhA TocanA jaina vidvAnone saMpradAyanA bhedabhAva vinA puraskRta karyA. (2) emanA jIvananAM chellAM 25 varSa daramyAna prAMtIya ke rASTrIya starano evo dhArmika utsava bhAgye ja haze ke jemAM teoe pratyakSa ke parokSa rUpe hAjarI ApIne tene netRtva, mArgadarzana ane viziSTa sahAya pUrI na pADI hoya. (3) jaina dharmanA badhA tyAgI puruSo tathA vidvAno pratye temane ghaNo ja pUjyabhAva tathA AdarabhAva hato. potAnA bharacaka kAryakramomAMthI paNa vAraMvAra samaya kADhIne teo munionA satsamAgama ane darzanano lAbha letA tathA vidvAnonI sabhAmAM tavajJAna, adhyAtmacarcA, municaryA, zrAvakayAM vagere viSayo upara sakriyapaNe carcA karatA. (4) samasta bhAratanA jainonA agragaNya netA hovAnI rUe jaina samAjane koI paNa prakArano anyAya thato hoya evA prasaMgo UbhA thatA tyAre teo tarata ja sakriya rasa laIne vividha upAyo dvArA tenuM nirAkaraNa karatA. uttarAvasthA: bhagavAna mahAvIranA nirvANa-mahotsava daramyAna emanA AtmAmAM adamya utsAha hato. tethI premaparizrama paNa tene anurUpa ja thayo. paraMtu zarIra to zarIranI rIte ja kAma kare ne ? kAryanA adhika bojAthI temanA zarIra para ghaNI asara thaI. temAM vaLI potAne AjIvana sahayoga ane preraNA ApanAra temanAM dharmapatnI ramArANIno tA. 22-7-1975nA roja viyoga thatAM temane svAbhAvikapaNe ja ghaNo mAnasika AghAta lAgyo. A badhAnI zarIra para viparIta asara thatI gaI. jo ke temaNe ghaNI samatA rAkhI, chatAM hRdayaroganI bImArIe temane gherI lIdhA ane karALa kALa A mahApuruSano paNa tA. 27-10-1977 nA roja koLiyo karI gayo. lAkho
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 arvAcIna jaina jyotirdharo AMkhomAMthI azrunI dhArAo cAlI. samagra bhArata jaina samAje zokaTharAvo pasAra karyA. paraMtu teja-jayotipuMjamAMthI have prakAza na maLatAM, jena samAja ane vizeSa karIne digaMbara jaina samAja nirAzA, sarvamAnya netRtvahInatA ane nirAdhAratAno anubhava karI rahyo che. upasaMhAra : Ama satata cAra dAyakAo sudhI potAnI bahumukhI pratibhA ane dUradezI dvArA rASTrIya, sAmAjika, sAMskRtika, sAhityika tathA dhArmika stare jaina samAjane viziSTa sevAo ApanAra A mahApuruSa Aje ApaNI vacce nathI; paNa temanAM satkAryonI suvAsa ane utsAha mAnavamAtrane ane ApaNI yuvAna peDhIne sevAno, samarpaNano, mAnavatAno ane satata udyamazIlatAno saMdezo Ape che. ApaNane temanA jIvanamAMthI udAra mAnavalakSI abhigama ane samAjasevAnI tatparatA. nI preraNA maLe che. sAhujInI sarvamAnya lokapriyatA ane samuccaya saphaLatAmAM temanA dharmapatnI saumyamUrti, AdaraNIyA mArANIno hisso khUba ja noMdhapAtra che. sevAbhAva, prema, vAtsalya, satata preraNA, vikaTa kALamAM dharma baMdhAvavAnI kSamatA ane jIvananA dareka kSetramAM udAra dRSTikoNa apanAvavAnI nIti-Adi aneka viziSTatAo dvArA temaNe sAhujInA vyaktitvane kaMDAravAmAM eka mahAna sahayogI ane sAcA jIvanasAthI tarIkenI potAnI pratibhAno saune paricaya karAvyo che. sAhujInA anugAmIo-vaDIlabaMdhu zrI zreyAMzaprasAdajI tathA suputra zrI azokakumAra jene paNa temanA pagale cAlIne samAjane sArI evI sevAo Ape che, jethI ApaNane temanA viyogathI UpajelI khoTamAM ThIkaThIka dhIraja ane AzvAsana baMdhAya che.