Book Title: Shikshopnishada
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, 
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009619/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri jamazatAbdIe navaluM najarANu - 11 zrIsiddhasenadivAkarasUrikRtASTAdazIdvAtriMzikopari nUtanavRttiH ngingaietrddessttre * mUlasaMzodhanam - vRttinavasarjanam - gurjarAnuvAdaH - sampAdanam , bairAgyadezanAdakSa-AcAryadevazrImadvijayahemacandrasUrIzvaraziSya AcAryadevazrImadvijayakalyANabodhisUrIzvarAH * pustakanuM nAma : zikSopaniSad * mULa graMtha : ekavIza dvAtrizikA paikI aDhAramI dvAaizikA. mULa graMthakAra : zrutakevalI mahAtArkika mahAna stutikAra pa.pU.AcAryadeva zrIsiddhasenadivAkarasUri mahArAjA. navanirmita saMskRtavRtti: zikSopaniSada * mULa graMthanuM hastAdarzo dvArA saMzodhana + saMskRta vRtti navasarjana + gurjara anuvAda + saMpAdana : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja saMpUrNa prabaMdha saMzodhana + mArgadarzana + viziSTa artha ciMtana : pa.pU. tArkikaziromaNi AcAryadeva zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI mahArAjA . viSaya : ziSya anuzAsana vidhi. * vizeSatA : zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAjAnI atyaMta gaMbhIra kRti. "guru" thatA pUrva avazya vAMcavA yogya graMtha. prastuta viSayano svataMtra graMtha prAya: A eka ja che. prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA prati : 500 * AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM. 2066, vI.saM.2536 , I.sa.2010 mUlya : rUA. 120/* (c) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha jJAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. * mudraka : zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda. phona : 079-25460295 A juIEWkane anuzAsana ziSyane zIkhaDI Apati pUrve vicAraNIya zrIsiddhasenadivAkarasUrijIno amara saMdeza. 0prakAzaka zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSa zikSopaniSad viraha ma paDajo ehavA guru tANo. () ......ekamodaAL.... abhisidI....... dhanyavaIE. KkI 4 sukRta sahayogI : pa.pU.mAtRdayA sAdhvIjI zrIhaMsakIrtizrIjI ma.sA. tathA. pa.pU.sAdhvIjI zrIjasakIrtizrIjI ma.sA.nI preraNAthI siddhi darzana ArAdhanA bhavana nI zrAvikAo jJAnanidhinA sadvyayanI bhUri bhUri anumodanA saMyamIonI saMkhyA jyAre kUdake ne bhUsake vadhI rahI che, tyAre guruonI javAbadArI vadhe che. pravajyApadAna saraLa che, paNa vizuddhapAlana karAvavuM atyaMta kaThina che, sAthe sAthe anivArya paNa che. mahAnizItha sUtramAM kahyuM che ke, je gaNanAyaka pramAdI che temane badhu prAyazcita bhegu karIne, cAragaNuM karIne ApavuM. je svayaM amita ArAdhaka hovA chatAM gacchane sAraNA na kare e pArasaMcita prAyazcitane yogya che. je potAnA duSTa ziSyano tyAga na kare tene saMghanI bahAra kADhavAno daMDa che. puSpamAlAmAM kahyuM che ke je gacchanI upekSA kare che e dIrdhasaMsArI che. je guru sAraNA na kare e jIbhathI cATatA hoya, chatAM sArA nathI, paNa je dAMDAthI phaTakAratA hoya, paNa sAraNA kare e guru sArA che. ziSyone sAraNA na karavI e zaraNAgatonA mAthA kApavA barAbara che. jyAM sAraNAdi nathI, e gaccha choDI devo joIe. A zAavayano parathI gurunI gaMbhIra javAbadArIno aMdAja AvI zake che. jeo ziSyane paMpALIne - thAbaDIne - chAvarIne svArthasiddhimAM mAne che, temane mahopAdhyAyajIno spaSTa upadeza che ke ziSya nahIM paNa zuddha AyAro sadgatimAM laI jAya che. bhagavatI sUtra kahe che ke je gacchanuM samyapha anuzAsana kare che e traNa bhavamAM avazya mokSe jAya che. hA, vidhipUrvaka anuzAsanAdi karavA chatAM paNa jo ziSya pramAdI rahe, to guru zuddha che. kAraNa ke temaNe to AjJApAlana karyuM ja che, evo zrIharibhadrAcAryano abhiprAya che. paNa A vidhinA ajJAnathI ghaNI samasyAo UbhI thAya che, 'ame to kahIne chUTI gayA, have tamAre je karavuM hoya e karo. ItyAdi vRtti vi -......e.modI ..... abhinaMdathI....... dhanyavAda..... prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM. 6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2, phona : 2281830, 22624473 zrI caMdra kAMtabhAI esa. saMghavI, 6/bI, azokA koplekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 9909468532 zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5, mo. : 94265 85904. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad 5 zikSopaniSad pirAHiDHjIma kaiHkawriAzi nakavAyAyAyAnabhAnAvAda vidyAlayabahAnAmamAyApakAmAkramAnAmadhAma ttaaNkaavlaayaa| TET 1 ahen-thI vApaDr HjaHT TTTTTTTS molavAdyAdhAvimAyAmA TETHERef : TT TT TT TT T. (4 - bhAMDArakara InsTITyuTa-pUnA, tADapatrI naM.67) rA, kamara nAnA nAnA nAnA nAnA nAnA nAnA no Like karavA mA - mAmAdA mAmA mA NITI kAma | Like it a | H it gAyaka nI mAtA Tir/ madhaarn Twaa , mArA ' nA nA kAkA mAmAnuM nAma che rAjakAranI mAgane mAnavI - tathA mArA paIST , rAjapanA kAkA kAlakA / Fi na thavAnA | E | no ma ma Na ke rAma - pramANamamiri hilli Tithi | nAma mAra mArI kalama nA niyAmaka, | pApa nA paNa kAma karyAya dIkarA nI kAkAra pAma | ma ma ma | mAyA lAgI , (A-zrI jaina AtmAnaMda sabhA (bhAvanagara) munizrI bhaktivijayasaka prati naM.1021) vidhipAlana nathI. jema sAraNAmAM pramAda e doSa che. ema avidhisAraNA paNa doSa che. e sAraNAdi viSe vizada prakAza pAtharato alAyado prabaMdha vartamAnamAM upalabdha hoya to prAyaH A eka ja dvAciMzikA che. A adbhuta kRti prakAzamAM Ave, teno sadupayoga thAya, ziSyanA samyapha anuzAsana dvArA sva-paranuM kalyANa thAya, e bhAvanAthI tenA para TIkA ane anuvAdanuM sarjana karyuM che. zrIsiddhasenadivAkarasUrijInI prauDha pratibhA A kRtimAM Dagale ne pagale jhaLahaLe che. eTaluM ja nahIM, paNa TIkAkAranI agniparIkSA laI le che. aneka zloko agharA ukhANA jevA che. durgama paMkti ane maMdabuddhi A baMnenA cheDA meLavavAnuM kadAca A sAhasa che. ahIM karelA arthomAM A dvAciMzikA samAI nathI jatI. e to atyaMta gaMbhIra ane virATa svarUpa dharAve che. hajI paNa A viSayamAM gaMbhIra ciMtanane avakAza che. e aMge bahuzrutone mArI vinaMti che. saMskRta TIkAno zabdadeha prAcIna zailIno che. thoDo prayatna karIne, chevaTe anuvAdano sahAro laIne paNa teno abhyAsa karavAmAM Avaze to eno AnaMda alaga ja haze. e abhyAsa dvArA A zailInA aneka graMthonA vAMcana saraLatAthI thaI zakaze. anuvAda dvArA TIkAnA padArtho besADI zakAya e dRSTi ane anuvAdanI rasALa zailI A baMnenuM dhyAna rAkhavA jatAM kyAMka eka bAju DhaLI javAyuM hoya e zakya che. mULa kRtine AdhAre TIkAnuM ane TIkAnA AdhAre anuvAdanuM sarjana thayuM che. pariNAme guru-ziSya - saMyamI mATe ekavacanano prayoga thayo che, anAdarano Azaya nathI, chatAM gujarAtI anuvAdamAM sanmAnavAyI bahuvacanano prayoga na karavAno raMja to rahe ja che, enA mATe ane anya paNa koI kSatio thaI hoya tenA mATe kSamA mAMgu chuM ane kSatinirdeza karavA mATe bahuzrutone namra prArthanA karuM chuM. prastuta dvAmiMbikAnuM saMzodhana traNa hastapatio parathI karela che. viSakatAni:sAmasaMkalpazobhanA manepAmarthanazAnasAmyUminiyamoppadharmApugyopaniyamivArapoNa vizASanAya AhAradienanaranittAmaviSNamanimAbhidhAnImApArisAnavAdhinavanyAcArabAretha midhyAmAnAriranapa gayayAgadaparivAna nAlamAmayazanaSAanAdhinathApananayodhyayamApana- maraNya 'paNa tane tAva, paMpA pA , I'm fiii, kAkA mA " vAva nI nI nAnI pAdhiganAmpanAnAnauvaSayAnamamamanidAnAmyAmasAphalmajanmAcaragataspancanapasanappesaranAmpasina RAnanA vadha kakSA nA vAva mama | | 1 || Rulefr{ ffairs fkaMpa pavRdvinAmanavopakramakamasanamAmalAmiyAnAdinirvikalpaNiyavimasamarazamAsamAmAsAhAjizikA sasasamAdezakAsyampapAcAraHvayaHmarunimAtmanAmamasambasyagavitAnApityAcAnuzAsanamayAcyA dhyAtmazuci-sAmyatejasvIkaruNAratAsavAnyaviraninAdhyAmapasamityaprakopoSazamA rAgayomA kanAdiyAviSayediyasAmAnyAnyanAnimmahInAmAmArabhUpAvAdAralyAcAnirAdhinAmavizizanuparane akalyANAdhinanomataH utpamAyApa sadAnanyAyomaSAnayabhAmamA ninibhyAganikAyamApana upayonanApezaladAcArarUlanekanAsavikasinayarekAnilAmAnulImana zarIramanonalyAmanirgaNadoSa phemanamAnamayopAyAnviminazizivimoAmeSopanapadhipayAmapavizeSanaHpaunmayakA zeSaNavipitAma varSabhayAmAgacayanitArIpha pUnamyAsaDenayAmapasaMkhyAmAnAnubhiraNapasamAdhayaHyAriyAmAhAna dArogakaranayA janmAsurAgAdyAbhAcacArarapAtromAyAcanAcAmanAmINaparimanatyAyAdhivikanidhanAcAra (1 - zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (kobA) hastAdarza naM.13013, patra-22) A kRti para TIkA to lakhI. paNa eka bahu moTo prazna hato ke AnuM saMzodhana koNa karaze ? kAraNa ke AnA saMzodhana mATe jeo sakSama hoya, teo atyaMta vyasta hoya te sahaja che. evI atyA vyavasatA vacce paNa, zAsanaprabhAvanA - zAstrasarjana - adhyApana Adi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zikSopaniSad - anekAneka kAryonI vacce paNa, prabhAvaka pravacano - vAyakAo tathA zrIsaMgha ane zAsananI aneka javAbadArIonI sAthe paNa jemaNe atyaMta udAratA dAkhavIne prastuta prabaMdhanuM saMzodhana kArya suMdara rIte karI ApyuM, te mATe sudIrgha anuprekSA Adino parizrama lIdho, viziSTa arthaghaTanonuM paNa sUcana karyuM evA tArkikaziromaNi bahuzrutapravara zAsana prabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI mahArAjAno upakAra sadA mATe avismaraNIya banI raheze. temaNe sUcavelA viziSTa arthaghaTanone pariziSTamAM darzAvyA che. adhyetAvarga tenuM parizIlana acUka kare. paramakRpALu devAdhideva zrI pallaviyA pArzvanAtha tathA zrI zAmaLA mahAvIrasvAminA pAvana sAnnidhyamAM anaMtopakArI gurudevazrI hemacandrasUrIzvarajInI kRpAthI A sarjana saMpanna thayela che. saMzodhanamAM upayukta hastAdarthonI saMrakSaka saMsthAo tathA jemanA saujanyathI enI nakala prApta thaI evA rASTrazcaMta pa.pU.AcAryadeva zrImadvijaya padmasAgarasUrIzvarajI tathA munirAjazrI kRpAbiMdu vijayajI ma.sA.ne dhanyavAda ghaTe che. zrI pArzva koyuTarsa - zrI vimalabhAIno sahayoga paNa smaraNIya che. Ama aneka paribaLothI saMpanna thayela prastuta sarjana zrIzramaNasaMghane samarpita karatAM dhanyatA anubhavuM chuM. jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam. zikSopaniSad zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu UMjhAmR4 85 Mjha.. pariveSaka pa.pU.vairAgyadezanA dakSa A. hemacandrasUrIzvaraziSya A. kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. 1. siddhAMtamahoTha mahAkAvyam - sAnuvAda. 2, bhuvanabhAnavayam mahAkAvyam - sAnuvAha, savArta5. 3. samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. 4. paramapratiSThA kAvyama - sAbuvAha, kalAtmaka Albama sAthe. 5. jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. 6. premamaMdiram - kalyANarmAdarapAThapUrti stotra - sAnuvAda, savAas. 7. chaMdolaMkAranarUpaNam - kavi banavAno zorTakaTa - pokeTa SAyarI. 8. tattvopaniSad 9. vAdopaniSad | zrIsiddhasenadavAkarasUrikRta 10. vedopaniSad - SaSThI, aSTamI, navamI ane aSTAdazI 11. zikSopanaSad ! U dvAaNakA para saMskRta TIkA - sAnuvAda. 12. AvopaniSad - zrIsiddhasenaMdavAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrI hemacandrAcAryakRta adbhuta stutaonA rahasya - sAnuvAda. 13. sattvopaniSad - yogasAra caturthaprakAzavRtti - sAnuvAda. (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) 14. devadharmopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta devadharmaparIkSA graMthanI gurjara TIkA 15. paramopaniSad - mahopAdhyAyathrI yazovijayajI de kRta pAMca 'parama" kRtio para gurjaravRtti 16. ArSopaniSa-1] zrI pratyekabuddhapraNIta RSibhASita 17. ArSopaniSad-2 (IsabhAsiyA) AgamasUtra para saMskRta TIkA. - pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAno caraNakiMkara vijaya kalyANabodhisUri Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad 18. vairAgyoUnaSad - zrIhariharopAdhyAyakRta bhartRharinirveda nATaka bhAvAnuvAda. 19. sUktorpanaSad - paradarzanIya adbhuta sUktono samuccaya tathA rahasyAnuvAda 20. karmoniSad - siddhAntamahodhi zrIpremasUrIzvarajIkRta karmasaddhi graMtha para bhAvAnuvAda. 21. vizeSoniSad - zrI samayasuMdaropAdhyAyajIkRta vizeSazataka graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. rara. hiMsoniSad - zrI haribhadrasUrikRta svopajJa avarei alaMkRta hiMsASTaka graMtha para gurjara TIkA. ra3. ahiMsoniSad- ajJAtakartRka (pravAtaH zrIharibhadrasUri mahArAjA kRta) nAvacittaprakaraNa para saMskRta TIkA-sAnuvAda. veda thI mAMDIne bAIbala sudhInA dharmazAstronA rahasya. navanirmita saptaka prakaraNa sAnuvAda. zrI haribhadrasUrita lodnirNaya graMtha para saMskRta vRtti (bhAga-1). 27. AtmounaSad - zrI udayanAcAryakRta Atmatattvaviveka graMtha para gurjara TIkA (bhAga-1). 28. sAmyorpanaSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta sarmAdhasAmyaDharyANikA citra sAnuvAda. 29. sadbodhounaSad - sadbodhacandvoya paMcAryANakA para saMskRta vArtika sAnuvAda 30. stotrorpanaSad - zrIvajrasvAmikRta zrIgautamasvAmistotra - sacitra sAnuvAda. ra4. dharmoniSad - 25. zamorpanaSad - 26. lokorpanaSad 10 zikSopaniSad 31. darzanounaSad-1 zrI mAdhavAcAryakRta sarvadarzanasaMgraha 32. darzanorpanaSad-ra graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. 33. rAmAyaNanA teja kiraNo - rAmAyaNI mATe paryApta AlaMbana 34. asparzeniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta aspRzRtivAda para gurjara vRtti adhyAtmakalpadrumanA ryANikSopadezAdhikAra tathA zikSApaMzikA para gurjara vArttaka + sAnuvAda sAvasUri tivicAra aSTAvakra gItA para saMskRta vRtti. saTIka zrIratnazekharasUrita saMbodhasati graMtha para gurjaravRtti 35. hitounaSad - 36. jJAnopaniSad - 37. saMbodhoniSad - zrIpUjyapAdasvAmikRta ISTopadeza graMtha para saMskRta TIkA-sAnuvAda 39. vimohorpanaSad - zrIyazapAlamaMtrIkRta moharAjaparAjaya nATaka para viSamapaThavyAkhyA ane anuvA 40. zrAmaNyonaSad - darzAvadha tidharma para narghArmita prakaraNa (bIjuM nAma zramaNathataka) 41. saphaLatAnuM saranAmuM saphaLa jIvana jIvavA mATe saphaLa kimiyAo 38. ISToniSad - 42. sUtropaniSad - zrIsUtrakRtAMgasUtra-dvitIyazrutaskaMdha para saMskRta saMgrahaNI. (zrIsUtrakRtAMgaThIpikA bhAga-ranA punaH saMpAdana sAthe.) 43. pravrajyoniSad - ajJAtapUrvAcAryakRta pravrajyAvidhAna prakaraNa para gurjara vRtti Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - - 11 44. prasannatAnI paraba - vaktA-zrotA baMnene upayogI vairAgyade rasajharaNA. 45. dezanopaniSad - vairAgyadezanAkSa pU. gurudevazrInI vAsanAonuM saMskRta kAvyamaya avataraNa. 46. jIrAvalA juhArIe - gIta guMjana. 47. upadezopaniSad - upadezaranakoSa graMtha para vizaTha vRtti. 48. prArthanopaniSad - alaMkArika stutio para tAtparyavRtti sAnuvAda. 12 - zikSopaniSad -# zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) (2) mULIbena aMbAlAla zAha ha. ramAbena paMDarIkabhAI zAha parivAra - khaMbhAta (muMbaI) - zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha - (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) In Process..... * aMgopaniSad - adhAtR amudrita Agama aMgacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtta vargopaniSad 1 - arvAdha amudrita Agama vargacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti boTikopaniSad - arvAdha amudrita kRtio-boTika pratiSedha, boTika nirAkaraNa, digaMbaramata khaMDana, boTikorATananA samanvaya sAthe ane prAcIna graMthonA AdhAre digaMbaramatanI gaMbhIra samIkSA che. AgamopaniSad - AgamautapakSanarAkaraNa (visaMvAda - prakaraNa) para vizada vivaraNa e duHSamApanaSad - duHSamAMDekA graMtha para vivAda vRtti. ja AyAropaniSad - zrIdevasuMdarasUrikRta sAmAcArI prakaraNa para vizada vRtti che zrutasamuddhAraka che 1. bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.) 2. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 3. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma.sA.) 4. zrI zrIpAlanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI (preraka : pa.pU.ga.A.rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda s.ma.sA.) zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivarya). 6. nayanabAlA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa, kalpanA (preraka : pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayadhoSasUrIzvarajI mahArAja) 8. zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazALA TrasTa, dAdara, muMbaI 9. zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMdha, muluMDa, muMbaI (AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 10. zrI sAMtAkrujha che. mUrti. tapAgaccha saMdha, sAMtAkrujha, muMbaI (preraka : AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSona - 13 11. zrI devakaraNa mUlajIbhAI jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vi.ma.sA.) 12. saMdhavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta (pU.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.tathA pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU.sA. zrI divyazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13. bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-40006. (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijyajI ma.sA.) 14. zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (preraka : pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.) 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda (preraka : pa.pU. AcAryadeva zrI rucakacaMdrasUri ma.) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMdhANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMdha, bombe senTrala, muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI, paDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. o. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma.sA. nA saMyamanI anumodanArthe) 19. zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : vairAgyaderAnAdakSa pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pU. muni zrIkalyANabodhi vi.ma.) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda (preraka : pU. AcArya zrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma.sA.) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda (preraka : pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.). 23. mahAvIra jaina che. mUrtipUjaka saMdha, pAlaDI, zeTha kezavalAla mUlacaMda jaina upAzraya, amadAvAda. (preraka : pa.pU. AcArya zrIrAjendrasUri mahArAja sA.) 24. zrI mATuMgA jaina e. mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI 25. zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMdha, nAdiyA (rAjasthAna) (preraka : pU. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) - zikSonA 26. zrI vizA osavAla tapAgaccha jaina saMdha, khaMbhAta (preraka : vairAgyadezanAdakSa pa.pU. AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI-4La 009. 28, zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (parama pUjya vairAgyadezanAdA AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA saMvata 2053nA pAlitANA madhya cAturmAsa prasaMge). 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, amarelDa epArTamenTa, aMdherI (IsTa), muMbaI (preraka : munizrI netrAnaMda vijayajI ma. sA.) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina ke. mUrtipUjaka saMdha, jainanagara, amadAvAda. (preraka : munizrI saMyamabodhi vi.ma.) 31. zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadAvAda (pa.pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 2052nA cAturmAsa nimitte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma.sA.nA preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, nijhAmapurA, vaDodarA 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA (preraka : pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (preraka : pU. munirAja zrI anaMtabodhi vijayajI ma.sA.) 35. zrI rAMdera roDa jaina saMdha, surata (preraka : pU.paM. akSayabodhi vijayajI ma.sA.) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI (preraka : munizrI aparAjita vijayajI ma.sA.) 37. zrI javAhara nagara jaina che. mUrtipUjaka saMgha, goregAva, muMbaI (preraka : pU. A. zrIrAjendrasUri ma.sA.) 38. zrI kanyArAlA jaina upAzraya, khaMbhAta (preraka : pU.pra.zrI raMjanazrIjI ma. sA. ane pU. pra.zrI IMdrIjI ma.sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa.pU.sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma.sA. tathA pa.pU.sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA.) 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI | (preraka : pU. paMnyAsapravara zrIjayasuMdaravijayajI gaNivarya) 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (preraka : pU.paM. zrI varabodhivijayajI gaNivarya) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad * 15 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI (preraka : pa.pU.A. zrIguNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrIpuNyaratnavijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrIyazoratnavijayajI gaNivarya) 42. zrI koImbatUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, koImbatUra 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda (pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA. nI gurumUrtipratiSThA prasaMge thayela AcArya paMnyAsa-gaNi padArohaNa-dikSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI) 44. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbaI (preraka : pU. munizrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma.sA.), 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadaguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbaI 46. zrI pArzvanAtha che. mUrti. pU. jaina saMgha, sAMdhANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.ma.) 47. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina che. mU. pU. saMdha jaina- nagara, amadAvAda (pU. munizrI satyasuMdara vi.ma.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 48. ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbaI (preraka : pU. munizrI ratnabodhi vijayajI ma.sA.) 49. zrI marIna DrAIva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbaI 50. zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka : munizrI satvabhUSaNa vijayajI) 51. zrI govAlIyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka:gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.) pare. zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMdha, bANagaMgA, muMbaI 53. zrI vADIlAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbaI (preraka : munizrI rAjapAlaviyajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 54. zrI prInsesa sTrITa, luhAra cAla jaina saMdha (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vi.) 55. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (pUrva), muMbaI (preraka : munizrI rAjapAla vijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijyajI gaNivara) 56. sAdhvIjI zrI suryayazAzrIjI tathA suzIlayazAzrIjInA pAla(pUrva) kRSNakuMjamAM thayela cAturmAsanI AvakamAMthI 57. zrI premavardhaka devAsa che. mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka : pU.A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivajiyajI ma.) - zikSopaniSad << 58. zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samA roDa, vaDodarA (preraka : paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya) 59. zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa, kolhApura (preraka : pU. munirAja zrI premasuMdara vijayajI) 60. zrI dharmanAtha po. he. jainanagara che.mU.pU. saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsapravara puNyaratnavijayajI mahArAja) 61. zrI dipaka jyoti jaina saMdha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka : pU.paM. zrI bhuvanasuMdara vijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrI guNasuMdara vijayajI gaNivarya) 62. zrI padmamaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAgala, punA (preraka : pa. kalyANabodhi vijayajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe, paM. vizvakalyANa vijayajI) 63. omakAra sUrIzvarajI ArAdhanA bhavana, surata (preraka : A. guNaratnasUri ma.nA ziSya munizrI jinezaratnavijayajI ma.) 64. zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMdha, nAyaDu kolonI, ghATakopara (pUrva) muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 65. zrI Adizvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 66. zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema (preraka : pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 67. zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhivi.ma.sA.) 68. zrI vilepArle zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha enDa ceriTIjha, vilepArle (pUrva), muMbaI (preraka pa.pU.A.zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 69. zrI nensI kolonI jaina che. mU.pU. saMdha, borIvalI, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vi. ma.sA.) 70. mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra (preraka : pa.pU.paM. zrIkalyANabodhi vi.nA ziSya muni zrIbhaktivardhana vi. ma.tathA sA. zIlAzrIjInA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. suputro navInabhAI, cunIlAla, dilIpa, hiteza) 71. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emarelDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva) (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSad - - 17 72. zrI dharmavardhaka hai. mUrtipUjaka jaina saMgha, kArTara roDa naM.1, borIvalI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsa pravara zrIkalyANodhi vijayajI gaNivarya) 73. zrI umarA jaina saMdhanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAjazrI jinezaratna vijayajI ma.sA.) 74. zrI kezarIyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAjasthAna (preraka : pa.pU. mu.zrI mecaMdra vi.ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhivi.ga.) 75. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI (pUrva), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI hemadana vi.ma.sA.) 76. zrI jaina che. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA 77. zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMdha, vikrolI (pUrva), muMbaInI ArAdhaka bahanoM dvArA jJAnanidhimAMthI 38. zrI ke.pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 79. zeTha kanaiyAlAla bheramalajI ceriTebala TrasTa, caMdanabAlA, vAlakezvara, muMbaI 87. zAhe jesIMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe | (ha : prakAzacaMdra je. zAha, AphrikAvALA) (preraka : paMnyAsapravara zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 81. zrI navA DIsA che. mUrtipUjaka jaina saMdha, banAsakAMThA 82. zrI pAlanapura jaina mitramaMDaLa saMdha, banAsakAMThA (preraka : pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 83. zrI UMjhA jaina mahAjana (preraka : pU.paMnyAsapravara aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU. munirAja zrI hemadarzanavijaya ma.), 84. zrI sImaMdhara jaina dairAsara, emarelDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI (preraka : pU.sA.zrI svayaMprabhAzrInA ziSyo pU.sA.zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85. zrI bApunagara che.mU. jaina saMgha, amadAvAda. 86. zrI zephAlI jaina saMdha, amadAvAda 87. zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda (preraka ! sA.zrI suvarNaprabhAzrIjI ma. tathA sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.) - zikSonA 88 zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMdha (prareka : A.zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.) 89. zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA. 90. zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, vIramagAma (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 91. zrI mahAvIra che.-mUrtipUjaka jaina saMgha, vijayanagara, nAraNapurA, amadAvAda. 92. zrI sImaMdharasvAmi jaina saMdha, aMdherI (pUrva), muMbaI. (preraka : A.zrI svayaMprabhAzrIjI ma.) 7. zrI akAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMdha (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 94. zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacandra kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 95. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha - saMsthAna, khyAvara (rAjasthAna) (preraka : A. zrI puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA.) 96. pAlanapuranivAsI maMjUlAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI) (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 97. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha che.mU. jaina saMdha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (I), (preraka : pa.pU.AzrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 98. zrI RSabha prakAzabhAI gAlA, saMghANI ghATakopara (ve), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 99. zrI pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavana, sAbaramatI. (pa.pU. vyAkhyAna vAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI divya kRpAthI) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zanaba gautamoccAramAtreNa, zikSopaniSadaM dizan / trilokIgurutAzrIkaH, zrIvIraH stAt sumaGgalam / / sAraNAdyudyatatvaM yad, gurukartavyamIritam / tatra zrIsiddhasenasya vacanaM vivRNomyaham / / iha hi paramakAruNikaH zrIsiddhasenadivAkarasUrirguruziSyaparamparAnibandhanAM pravacanAvyucchittiM viikssmaannsttpraannbhuutmnushaasnvidhimupvizannAda - vaizAvi dezakAlAnvayAcAravayaHprakRtimAtmanAm / sattvasaMvedavijJAnavizeSAccAnuzAsanam / / 1 / / 'goyamA !" ATalA uccAramAtrathI jemaNe zikSopaniSad no saMdeza Apyo che evA trilokagurupaNAthI zobhatA zrIvIra prabhu samyak maMgala thAo. AgamamAM gurunuM mahattvanuM kartavya kahyuM che - sAraNAdimAM udhatatA. e viSayamAM zrIsiddhasenadivAkarasUrinA vacana para huM vivaraNa karuM chuM. paramakaruNAnidhi zrIsiddhasenadivAkarasUrijIe joyuM ke, jinazAsananI paraMparAnI avicchinnatA guru-ziSyanI paraMparAnA kAraNe ja che ane e paraMparAno prANa hoya to e che anuzAsananI vidhi. 1. bhagavatA goyamA ityuccAreNaiva zikSopaniSad diSTA / tathA ca zrIjIvAbhigamavRttiH- 'goyamA' anena lokaprathitamahAgotraviziSTAbhidhAyakenAmantraNadhvaninA''mantrayannidaM jJApayati pradhAnAsAdhAraNaguNenotsAhya vineyasya dharmaH kathanIyaH itthameva samyak pratipattiyogAditi / 2. jinAgama iti gamyam, ujjutto sAraNAisu ityukteH| 3. 2 - copArA 4, 1 - yezA - zikSopaniSad - AtmanAM dezakAlAnvayAcAravayaH prakRtiM sattvavairAgyavijJAnavizeSAccAnuzAsanamityanvayaH / AtmanAM pramAdapadAdapramAdapadaM vinetuM yogyAnAM vineyAnAM dezAdikaM dezAdihetukAM prakRtiM vA''zritya teSAmeva sattvAdivizeSAd vicAraviSayIkRtAt tadanurUpasAraNAdikaraNenAlambanabhUtAdanuzAsanaM kartavyamiti tAtparyam / tatra dezaH pUrvAdi:, tattaddezIyaziSyo hi tattaddezIyazItoSNatAdikaM sukhena saheta, viparyayaM cAsahamAno durdhyAnaM yAyAditi prathamamevAsya dezazcintyaH / dezavizeSAdAhArasaMhananasvabhAvAdivizeSo'pi bhavati, yathA mATe e vidhino ja upadeza ApatA kahe che pramAdasthAnathI apramAdasthAnamAM laI javA yogya vineyaziSyonA deza, kALa, anvaya, AcAra, vaya, prakRti, sattva, vairAgya ane vijJAnane dhyAnamAM rAkhavA dvArA tene anurUpa sAraNAdi karavA dvArA anuzAsana karavuM joIe. // 1 // ahIM pahelA naMbaramAM dezano vicAra karavAno kahyo che. pUrvapazcima-dakSiNa vagere alaga alaga dezonA ziSyo hoya. te - te dezonA ziSyo te-te dezanI ThaMDI-garamI vagerene sukhethI sahana karI zake. paNa jo tene tenAthI taddana viparIta paristhitimAM javAnI pharaja pADavAmAM Ave, to e sahana na karI zake ane kadAca durgAna pAme. jema ke mAravADanI vyakti ThaMDI-garamI sahI le paNa kadAca bhejavALI havA mAphaka na Ave, athavA muMbaInI vyaktine jodhapura, jayapuranI garamI asahya banI jAya. mATe AjJA karatA pahelA ja teno deza vicAravo joIe. 2 vaLI dezanI viziSTatAthI AhAra, saMhanana, svabhAva vagerenI paNa viziSTatA thAya che. jemake pUrvadezamAM prAyaH cokhAno AhAra vaparAya che. mAravADamAM ghauMno AhAra vadhu vaparAya che. hajI vicArIe Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - pUrvadezeSu taMdUlAhArabahulatA, maruSu tu godhUmAhArapradhAnatA / maruSu dRDhasaMhananatA, itareSu na tathA / mumbAdiSu naisargikamaudAryamitareSu na tathA evaM cAvicintya dezAta svaparasaGkleza evaM phalam na tu pratipattyAdi, iti tadvimarza Avazyaka evamanyatrApi yojyam / tathA kAlavimarzo'pi kArya:, yaduta duHSamAkAlo'yam, tadanubhAvAdalpasattvA vakrajaDAzca prAyo vineyAH, tatastadanurUpamevAnuzAsanaM mayA kartavyam, nApi tadapratipattyAdI kopAdiH kartavya iti / to ghauMnA AhAramAM paNa gAmaDAnI jADI laTTu roTalIthI TevAyela vyaktine suratI ThumakAmAM bhUkhyA ja rahevuM paDe. ane zaheranI vyakti dALa, bhAta, zAka, roTalIthI TevAyela hoya ene mAravADamAM mAtra roTalI ne caTaNI jeTaluM zAka maLe to kaphoDI hAlata thaI jAya. je viparIta paristhiti mATe ghaDAI gayA che, temanI vAta judI che. vaLI mAravADI bAMdho majabUta hoya, sahanazIla hoya, bIjAnA zarIra eTalA samartha na paNa hoya. muMbaIgarAmAM svAbhAvika udAratA saMbhave, bIjAmAM tevI na paNa hoya. te te dezanI rItabhAta, bhASAno paNa prabhAva paDato hoya che. jema ke kacchI vyakti sAthe kAma pAra pADavuM hoya, to sarvottama bhASAmAdhyama kacchI ja hoI zake. mATe ja AcAryanA guNomAM bhAvajJatA, vividhabhASAnuM jJAna vagereno ullekha karAyo che. mATe dezano vicAra karyA vinA ADedhaDa anuzAsananI pravRtti karavA jatA tenuM pariNAma mAtra svaparasaMkleza ja Ave. paNa teno svIkAra, paripAlana vagere phaLa na maLe. mATe dezano vicAra Avazyaka che. A ja rIte kALa vagere badhAnA viSayamAM samajavuM joIe. bIjo vicAra karavAno che kALano ke - A duHSamAkALa che. tenA prabhAve ziSyo prAyaH alpasattva ane vakra-jaDa hoya che. mATe - zikSopaniSad - yadvA kAlaH zizirAdiRtu:, tadvicAraH kartavyaH / grISme hi tapo duSkaraM nizAsvAdhyAyazvAlyo bhavati itarasmin cetarA iti cintanamapi vArA * yadvA kAla iti divasasya tadAtanaH samayaH, tatsamayocitAbhidhAne hi tatpratipattisambhavaH, nAnyatheti / yadvA dezakAla iti samastazabdo'vasarArthaH / bhikSAbhramaNapratyAgasatyena santAyAta sudhAnte pi vacanaM kavAyata ityanavasaro'sI sAraNAderityAdiravasaretaravivekaH kartavyaH / mAre A vAto dhyAnamAM rAkhIne tene anurUpa ja anuzAsana karavuM joIe. vaLI eno paNa ziSya asvIkAra kare athavA to sAme thAya to paNa mAre gusso vagere na karatAM baraphanI jema ThaMDA rahIne kRpAvRSTi karavApUrvaka ziSyanuM kalyANa karavAnuM che. athavA kALa eTale zizira vagere Rtu, teno vicAra karavo joIe. jema ke unALAmAM viziSTa tapa karavo muzkela hoya che. rAtrisvAdhyAya paNa ocho thaI zake che. enAthI ulTu ziyALAmAM. tapa saraLa hoya che ane rAtrisvAdhyAya ghaNo thaI zake che. mATe kALane anurUpa anuzAsana karavuM sAruM che. athavA to kALa eTale divasano te samaya. je samaye je ucita hoya enuM anuzAsana karo to teno svIkAra zakya bane, nahIM to svIkAranI badale kadAca saMgharSa thaI jAya. athavA to 'dezakALa' A Akho zabda 'avasara' arthamAM samajavo. mahAtmA bharabapore gocarI mATe pharIne pAchA AvyA hoya, mAthuM ja nahIM, zarIranI sAte dhAtuo atyaMta tapI gaI hoya, khUba ja thAkI gayA hoya e vakhate komaLa zabdanI zikhAmaNa paNa kadAca vajraghAta banI jAya. mATe e sAraNAdino avasara ja nathI. evI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zikSopaniSad tathA vayA bAlayuvAdyavasthAvizeSaH, tadvicAraH kartavyaH / tadanusAritvAtprAyo balasya, na hi gajAnA lIlotpATyaM sarvAtmanA'pi pipIlikAbhiH kRSyata iti yuktaiva tdpekssaa| tathA prakRti:- sukhaprajJApanIyatAdiH, tadapekSayA sAmAdiniyoga: kAryaH / yathA loke'pi-adhISva putraka ! prAtardAsyAmi tava modakAn / zikSoniSad tathA'nvayA - jaatikulaadishcintyH| yadyasau rAjakulAderAgataH, tadA prAyo'sahiSNurbhavati, codanAvaco'pyuccairucyamAnaM zalyAyata ityabhAvitAvasthAyAM vizeSeNa tadvicAraH kartavyaH pravrajyApratikuSTakulaM tu ziSyasyAsambhavitamiti nAtra tadvArtA, kintu rAja-purohita-zreSThiprabhRtikulAnurUpamanuzAsanaM krtvymityaashyH| kulanizcayo'pi kathamityatrAha- AcAra iti| AcAraH kulmaakhyaatiityukteH| yathA harivaMzotpattijJAte bharturAcArAd bhAryAyAstahuSkulatAnizcayaH / tatastadvimarzo'pi nyAyyaH / rIte sAraNAnA avasara -anavasarano viveka karavo joIe. anvaya eTale jAti-kuLa. mAtRpakSane jAti kahevAya ane pitRpakSane kuLa kahevAya. teno vicAra paNa karavo joIe. jo e ziSya rAjakuLa vageremAMthI Avyo hoya to e prAyaH asahiSNu hoya. ene jarA UMyA svare preraNA karIe to ya jANe vIjaLI paDI hoya evuM lAge, kAnamAM zULa bhoMkAyAno anubhava thAya. mATe jyAM sudhI evA ziSya tana-manathI barAbara ghaDAI na jAya, tyAM sudhI vizeSathI AvI bAbatono vicAra karavo joIe. je kuLa dIkSA mATe niSiddha che, evuM kuLa to ziSyanuM saMbhavita ja nathI mATe ahIM tenI vAta nathI. paNa rAjA, purohita, zreSThI vagere kuLane anurUpa anuzAsana karavuM joIe, evo Azaya che. pra. :- kyAreka evo 'kesa' paNa AvI jAya, jenA kuLa vagere nizcita na hoya, tyAre zuM karavuM ? u. :- ziSyanA AcAra parathI tenA kuLano nizcaya thaI zake che. jema ke harivaMzanI utpattinI kathAmAM pati (aDadhI rAte) varasAdamAM 1. AcArAH kulamAkhyAti, dezamAkhyAti bhASitam / sambhramaH snehamAkhyAti, vapurAkhyAti bhojanam / / iti smpuurnnvRttm| thAya mATe ja kapaDAM na bhIMjAya eTale nirvastra dazAmAM ghare Ave che. bhale raste koI jotuM na hoya, paNa A AcAra parathI pati nIcakuLano che ema patnI samajI jAya che. mATe AcArano vicAra paNa ucita che. tathA umarano vicAra karavo joIe, ke te bALa che, yuvAna che. AgheDa che ke vRddha che. kAraNa ke baLa paNa prAyaH uMmarane anusAre hoya che, upalakSaNathI glAna che, tapasvI che.. ItyAdi vicAra paNa karavo joIe. hAthIo jene ramatamAtramAM uMcakI le, tene kIDIo badhI zakti lagADIne TasanuM masa paNa na karI zake. mATe umara vagerenI apekSA paNa yogya che. tathA prakRti eTale ke svabhAva. koIne bedhaDaka kahI zakAya. sukhethI samajAvI zakAya. koIne bahu sAcavIne bahu premathI kahevuM paDe. pra. :- are ! paNa evuM thoDI cAle ? emAM ziSyatva kyAM rahyuM ? guruno adhikAra kyAM rahyo ? u. :- svabhAva e svabhAva. ArAdhanA karavI- karAvavI hoya to enI apekSAe ja samajAvaTa karavI paDe. athavA to svabhAva eTale je vyakti je rIte 'lAIna' para Ave te rIte anuzAsana karavuM joIe. jemake lokamAM paNa kahevAya che - beTA ! tuM bhaNa huM.. (sAma), savAre tane lADavA ApIza (dAma), nahIM bhaNe to tArA nAnA bhAIne ApI daIza (bheda), ane tAro kAna maraDI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSataan vA'nyasmai pradAsyAmi, karNAvutpATayAmi te - iti / yathAyogamapramAdapratipAdanaM hi gurukartavyamiti kiMsAdhyo'yamitiprakRtivicAraH zreyAn / tathA sattvaM vyasanAzanisannipAte'pyavicalitaprakRtibhAvaH, tadapi vicArayitavyam, anyathA'pravRttyAdidoSAH / tathA saMvegA-mokSAbhilASA, so'pi prekssyH| tadavicchede tadupAyecchA'vicchedaH, tatazca tatpravRttyaviccheda iti saMvegaprakarSe tUpadezakasya sAkSimAtratA, yadvA tatrApyanuzAsanam, yathoktaM pravartakalakSaNe - asahaM ca nAkhIza (daMDa). je upAyathI ziyano pramAda jAya e upAya ja gurunuM kartavya che mATe ziSya zenAthI pramAda choDe ema che - evo prakRtino vicAra zreyaskara che. tathA sarva eTale mAthe Abha tUTI paDe to ya peTanuM pANI ya na hale evI aDaga vRtti, eno paNa vicAra karavo joIe, nahIM to apravRtti vagere doSo thAya. tathA saMvega eTale mokSanI abhilASA. te paNa jovI joIe. mokSanI abhilASA avicchinna hoya to mokSanA upAyanI abhilASA paNa avicchinna rahe che. ane tenAthI te upAyanI pravRtti paNa avicchinna hoya che. mATe saMveganI prakarSadazAmAM to upadezaka sAkSImakhema ja banI rahe. athavA to tyAre paNa anuzAsana karavuM paDe. jemake pravartakanA lakSaNamAM kahyuM che ke e asahu-asahanazIla-asamartha zakti uparAMta tapa, vaiyAvaccAdi karato hoya ane temAMthI pAcho vALI yathAzaktinI bhUmikAe laI jAya. athavA to samartha saMvegI paNa jJAnanA abhAve avidhi vagere karatAM hoya tyAre paNa anuzAsana 2. sAmApArIkaraNam | 8 - zikSopaniSad niyaTTei - iti / itarathA tu saMvegamAtrAnurUpaM yathArhamanuzAsanaM vidheyam / tathA vijJAnaM draSTavyam, yadutA'sAvanAbhogena pramAdaM sevate'nyathA vaa| yadvAsau gItArtha itaro vetyAdi vicintyAnurUpaM krtvym| ___atheyaM dezAdivicAraNA vyarthA, ziSyAnukUlAnuzAsanAya hi seSyate, tadapi samyakpratipattaye, sA tvanyathA'pi siddhA, nirvicAraM gurvAjJApAlanasyaiva ziSyakartavyatvAt, yuktAyuktapAlanaparihAradvAreNa kalyANameva vicAraphalamabhimatam, guruvacanaM tvayuktamapi kalyANakaramiti yuktava saMbhavI zake. ane jyAre evo prakRSTa saMvega na hoya tyAre to saMveganA pramANAnusAra dhIme dhIme upara lAvavA prayatna karavo joIe. tathA vijJAna = Abhogano vicAra karavo ke e anAbhogathI - ajANatA ke sahasA pramAda seve che ke anyathA ? athavA to e gItArtha che ke agItArtha ItyAdi vicArIne ene anurUpa karavuM joIe. pra:- tame to tamArA ja gANA gAo cho, juo, A deza vagerenI badhI vicAraNAo nakAmI che. tame amane eTalo javAba Apo ke A badhI mAthAkUTa zA mATe karo cho ? ziSyane anukULa anuzAsana karavA mATe ja ne ? e paNa teno barAbara svIkAra thAya enA mATe ja ne ? paNa svIkAra to enA vagara paNa thavAno ja hato. Ama zuM bAghAnI jema juo cho ? jarA samajo, ziSyanuM kartavya zuM che ? koI vicAra karyA vinA gurvAjJAnuM pAlana karavuM. vicAra karIne karavAnuM paNa zuM hatuM ? ucitanuM pAlana ane anucitano tyAga karavA dvArA kalyANa thaI zake enA mATe to mANasa vicAra karIne ucita-anucitano viveka kare che. jyAre gurunuM vacana to anucita hoya to paNa ziSyanuM kalyANa ja thavAnuM che mATe gurvAjJA avicAraNIya che - e barAbara ja che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ > zikSopaniSad tdvicaarytaa| Aha ca- juttAjuttaviyAro guruANAe na jujjae kAuM / daivAo maMgalaM puNa jaM hujjA taMpi kallANaM - iti / zraddhAvato hi vineyasya gurUpadezamAtrameva pravRttibIjam / itarasya tu dezAdyanubhAvAdhInatvena guruvacanopekSayiturvineyatvameva durghaTam, gurubhAvAnuvartaka iti tallakSaNAyogAt / dezAdivicArapurassaramanuzAsane tu sphuTa eva viparyaya iti / atrocyate / nirvicAraM gurUktipAlanaM tadbhAvAnuvartanaM cotkRssttdharmAcArya bahumAna kulakamAM kahyuM che ke - gurvAjJAmAM ucitaanucitano vicAra na karavo joIe, jo bhavitavyatAthI anucita AjJA thaI gaI haze to paNa tenA pAlanathI ziSyanuM ekamAtra kalyANa ja thaze. ziSyane to guruvacana para apAra zraddhA hoya. "mArA gurudevanI A AjJA che" ATaluM tenA mATe tenA pAlanamAM macI paDavA mATe pUratuM hoya. ane tame jenA para vyAkhyAna pharamAvI rahyA cho, evA ziSya to A badhA deza vagerenA prabhAva heThaLa guruvacananI upekSA kare che e to kharA ziSya ja nathI. kAraNa ke ziSyanuM lakSaNa ja kahyuM che ke e gurunA bhAvone anusarato hoya. ane A lakSaNa to temanAmAM che ja nahIM. are, ziSyane kAMI kahetA pahelA gurune deza, kAla, anvaya vagere ATalo badho vicAra karavAno hoya to to gurue ziSyanA bhAvone anusaravAnuM thayuM ane e to bilkula zIrSAsana ja che. bolo, have tamAre AnA bacAvamAM kAMI kahevuM che ? u. :- tamArI vAto sAva khoTI to nathI ja. have emAM je samajavAnuM bAkI che te samajo. vicAra karyA vinA ja guruvacananuM 1. dharmAcAryabahumAnakulakam / / 33 / / 2. gurorniveditAtmA yo gurubhAvAnuvartakaH / muktyarthaM ceSTate nityaM sa vineyaH prakIrtitaH / iti pUrNalakSaNam / - zikSopaniSad - ziSyalakSaNaM vijJeyam / na cotkarSavirahe vineyatvavyAghAta eva / liGgaM vinApi liGginaH sambhavAcca, dhUmavikalAgnivat / avazyametadevamabhyupeyam, anyathA vakkajaDA ya pacchimA ityAgamavirodhaH / Aha caaviNIyasikkhagANa u jayaNAe jahociyaM kujjA iti / na cAvinI tallakSaNasambhava iti zaikSeNAsya sAmAnAdhikaraNyameva durghaTamiti nipuNaM pAlana karavuM ane temanA bhAvone anusaravuM- A utkRSTa ziSyanuM lakSaNa che.1 evI utkRSTatA na hoya to ziSyatva ja nathI evuM na kahI zakAya. 90 pra. :- lakSaNamAM evuM kahyuM ja nathI ke e utkRSTa ziSyanuM ja lakSaNa che. A to tamAruM kalpanAzilpa che. u. :- ThIka che, bIjI rIte samajo. kadAca e ziSyamAtranuM lakSaNa hoya to ya vAMdho nathI. lakSaNa = oLakhacihna = liMga. jema dhUmADo e agninuM liMga che, paNa dhUmADA vinAno paNa agni tapAvelA saLiyAmAM hoI zake che ema e lakSaNa vinAnA paNa ziSya hoI zake che. (zrIkRSNa mahArAjA kSAyika samyakatvanA svAmi hatA. chatAM aMta samaye temane viziSTa krodha Avyo hato. tyAre 'upazama' nAmanuM samyaktvanuM lakSaNa nathI ja ghaTatuM Ama chatAM lakSyarUpa samyakatva hAjara ja che. mATe lakSaNa vinA lakSya na ja rahe evo ekAMta na rAkhI zakAya.) jo A vAta nahIM mAno to "rArama tIrthanA sAdhuo vakra-jaDa hoya che" evA Agamavacanano virodha Avaze, kAraNa ke teo paNa ziSya tarIke sammata che, paNa peluM lakSaNa vakratAdine kAraNe baMdhabesatuM nathI. anyatra paNa kahyuM che ke avinItaziSyone mATe jayaNAthI yathocita karavuM. have avinItamAM to te lakSaNa rahevAnuM ja nathI mATe avinIta evo ziSya Avo 1. idamapi dazApekSayoktam, anyathA chedasUtroktavRkSArohaNajJAtenApariNatAdiziSyabhedA vizeyAdA 2. uttarAdhyayanasUtram||23-7|| rU. yazaryAtivRttAnuskRtam| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - 99 nibhAlanIyam / evaM ca prajJApanIyatAtAratamyabhAjAM tAdRzAnAmanugrahAya dezAdivicAraNayA tadanuvartanaM pUrvoktanyAyena yuktameva, itthameva paripUrNayogyatAyogAcca, ratnavat / tadAhurAcAryAH - aNuvattaNAe sehA pAyaM pAvaMti, joggayaM paramaM / rayaNaMpi guNakkarisaM, uvei sohammaNaguNeNa / / aNuvattago a eso havai daDhaM jANaI jao stte| citte cittasahAve aNuvatte taha uvAyaM ca- iti / prayoga ja khoTo TharavAnI Apatti Ave. jyAre zAstrakAre e prayoga to karyo ja che, mATe ame karela arthaghaTana ja barAbara che. tame sUkSmadaSTithI jozo to tamane paNa e vAta samajAI jaze. A rIte ochI-vattI prajJApanIyatAvALA tevA ziSyonA anugraha mATe pahelAM batAvyuM tema dezAdi vicAraNAthI temane anusarIne anuzAsana karavuM ucita ja che. A rIte AgaLa vadhatA vadhatA ja temanAmAM paripUrNa yogyatA pragaTe e saMbhavita che, ratnanI jema. zrIharibhadrasUrijIe kahyuM paNa che - "anuvartana karavAthI ziSyo prAyaH parama yogyatAne pAme che. ratna paNa ratnazodhakanA prabhAve guNotkarSane pAme che. guru barAbara jANe che ke - jIvo aneka prakAranA che, aneka prakAranA svabhAvavALA che, emanA svabhAvonuM anuvartana karavA jevuM che - tathA A rIte te thaI zake - A badhu samajI guru atyaMta anuvartaka thAya che." pra. :- paNa guruvayana svAbhAvika rIte ja saMdara-kalyANakara che to pachI A badhI vicAraNA zA mATe ? zeraDInA rasamAM te kAMI sAkara nAkhavAnI hoya ? 2. ratnajodhapramANetyartha | 2. zvavastuE || 6-7 || 3, je avicArita tahati kare che, tevA pUrNa samarpita ziSyane anuzAsana karatA pahelA paNa guruyo tenA hita mATe dezAdino vicAra karavAno ja che, e paNa prastutamAM samajI levuM. 72 - zikSopaniSad na ca prakRtisundaraM guruvacanamiti kimetadvicAraNayeti vAcyam, svataH sundarasyApi pAtrAsundaratayA'zubhanidAnatvAt, Aha ca- pauMjiyavvaM dhIreNa hiyaM jaM jassa savvahA / AhAro vihu macchassa, na pasattho rAnI muvi - rUtti ___ dezAdinirapekSamanuziSya ziSyadoSodbhAvanaM tu gurumAndyam, prAhuzca - AcAryasyaiva tajjADyaM yacchiSyo naavbudhyte| gAvo gopAlakeneva kutIrthenAvatAritAH - iti / tasmAdanuzAsakasya dezAdisApekSatocitA / upalakSaNametat, tenaanyaanypynushaasklkssnnaanyvgntvyaani| tAnyeva vizeSaNadvAreNa jJApayannAha u. :- svarUpathI suMdara vastu paNa jo kharAba patramAM jAya to e azubhanuM kAraNa banI jAya che. tAMbAnA vAsaNamAM dUdhanI zuM dazA thAya ? mATe ja zAstrakAroe kahyuM che - je jenA mATe sarvathA hitakAraka hoya teno ja ghIrapuruSoe prayoga karavo joIe. mAchalIno AhAra paNa jo galayatra-mAchalI pakaDavAnA "huka" mAM bharAvelo hoya to e tenA mATe prazasta nathI. mATe jo guru dezAdinI apekSA rAkhyA vinA anuzAsana kare rAkhe, ne pachI bUmAbUma kare ke - ziSyo kAMI mAnatA ja nathI, svacchaMdI che vagere... to pachI e gurunI ja khAmI che. kahyuM che ne ? ziSya samajato nathI e gurunI ja jaDatA che. A to enA jevuM che ke govALiyo khoTA rastethI gAyone taLAvamAM pANI pIvA utAre, pachI te gAyo lasarI paDe, DubavA lAge ke tophAna macAve e bagho e govALiyAno ja doSa kahevAya. mATe anuzAsaka dezAdine sApekSa rahe te ucita che. A to upalakSaNa che, tenA parathI bIjA paNa anuzAsakanA lakSaNo samajavA joIe. e lakSaNone ja vizeSaNa che. navAImAmavRFITguNvatafma 2. totAniyA | / // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 *zikSopaniSad - - 03 bAhyAdhyAtmazuciH saumyastejasvI krunnaatmkH| svaparAnvarthavidvAgmI jitAdhyAtmazca shaasitaa||2|| anvayo ythaashrutH| bAhyaM dharmopakaraNam, adhyAtma zarIram, tayoH zuciH zaucavAn anuzAsako bhavatIti smbndhH| anyathA malaklinnavastragAtrAdijugupsayA'bhinavazrotuH pratyuta doSasambhava iti| ___yadvA mUtrAdyazuciviraharUpA zucitA'tra draSTavyA, Aha ca - yad dravyopakaraNabhaktapAnadehAdhikArakaM shaucm| tad bhavati bhAvazaucAnuparodhAdyatnataH kArya-miti / yadvA bAhyAcAre cittavRttI ca zuciH, vimuktamalakalaGkatayA dvArA jaNAvatA kahe che - anuzAsaka bAhya-adhyAtma baMne rIte pavitra hoya, saumya, tejasvI tathA karuNAtmaka hoya, sva-paranA avarNano jJAtA, viziSTa vacanalabdhimAn tathA adhyAtmavijetA hoya.III bAhya = dharmopakaraNa, adhyAtma = zarIra, te baMnemAM je zauca dharAvatA hoya te anuzAsaka tarIke yogya che.anyathA to sAva melA ghelA vastra-zarIrAdithI navA zrotAne gupsA thavAthI ulTa nukazAna thavAno vAro Ave. athavA to ahIM mUtra vagerenI azuci na hovA 35 pavitratA samajavI. kahyuM paNa che - je dravya-upakaraNa-AhAra-pANI-zarIrane anulakSIne zauca che te bhAvazaucanA anuparodhathI yatnapUrvaka karavA yogya che. athavA to bAhyAcAra ane cittavRtti-baMnemAM malinatA-kalaMkanA abhAve pavitra ema artha karavo. kAraNa ke nizcaya-vyavahAra baMne zikSopaniSad pavitra ityarthaH, nizcaya-vyavahArobhayasyApyanapalApyatvAt, bAlAdisarvAnugrahapravRttatvAcca, uktaM ca - bAlaH pazyati liGgaM madhyamabuddhivicArayati vRttam / AgamatattvaM tu budhaH parIkSate sarvayatnena - iti, tatazca tacchucirasI satpratipattidvAreNAtyantamupakartA bhavati / vacanAdapi vRttAderadhikAnubhAvavattvAditi / svayamupadizyamAnAcArAkaraNe tu vitathA''zaGkayA zroturmithyAtvavRddhiprasaGga iti bhAvanIyam / evaMvidho'pi cet caNDastadA'draSTavyo bhavati, sUryavadityAha saumya iti, darzanamAtrajanitAlAda ityarthaH / anapalAya che. ane anuzAsaka to bAla vagere badhA jIvonA anugraha mATe pravRtta thayo che. SoDazaka prakaraNamAM kahyuM che - "bAla liMga-veza jue che, madhyamabuddhi AcAra jue che, paNa paMDita to sarvayAthI AgamatatvanI parIkSA kare che." mATe anuzAsaka e traNe bAbatomAM pavitra hoya to e sarva jIvone samyaka pratipatti karAvavA dvArA atyaMta upakAraka bane che. vaLI vacana karatAM paNa AcArAdino prabhAva vadhu hoya che. pote jeno upadeza Ape che e ja AcArane na karavAmAM to zrotAne lAge ke - A vAto khoTI ja haze, sAcI hota to pote ja AcaraNa kema na karata ? ane AvI vicAradhArAthI tenA mithyAtvanI vRddhi thAya, e sArI rIte samajavuM joIe. jo Avo paNa anuzAsaka gabharAvI de evA AkAravALo hoya to koI tenA darzana paNa na kare, sUryanI jema. mATe bIjuM lakSaNa kahe che - saumya. jemanA darzana mAtrathI AnaMda thaI jAya tevo. tevo paNa jo pratibhArahita hoya to parAbhava pAme, rAkhavI 2. zaRTI-2nI 2, kuzvata daza8: |Ira-2TI vRtti: | 6. pramitiH ? Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 zikSopaniSad tAdRzo'pi yadi niHpratibhastadA parAbhavAspadam, bhasmavat, ityAha tejasvIti, auddhatyAdidoSadhvAntavidhvaMsipratibhAdiprakAzasampanna ityarthaH / so'pi yadi nighRNa udAsIno vA, tadA'hitamevopadizenopadizedvetyAha karuNAtmako dayAsvarUpaH kRpAvatAra iti yaavt| na ca saumyatayaiva nighRNatAnavakAza iti vAcyam, yatastatra bAhyAkArasaundaryAdhikAraH, atra tu cittavRtteradhikAra iti / na cAdhyAtmazucitayA tadanavakAza iti vAcyam, zarIrapakSe'vakAzatAdavasthyAt / na ca cittavRttipakSe'navakAzaH, nighRNe tacchucitAgandhasyApyabhAvAt, tatazcAyuktamevedaM vizeSaNamiti vAcyam, jema. loko agnine namaskAra kare ne rAkha para paga mUkIne jatA rahe, mATe trIjuM vizeSaNa kahe che - tejasvI. je uddhatAI, ahaMkAra vagere doSonA aMdhakArane dUra karanArA pratibhA tathA Adeya-subhagayaza nAmakarma rUpI prakAzathI saMpanna hoya. te paNa jo nirdaya hoya ke upekSaka hoya to ahitano ja upadeza Apaze. athavA to upadeza ja nahIM Ape mATe cothuM vizeSaNa kahe che. karuNAtmaka = dayAsvarU5. jANe sAkSAt kRpAno avatAra. pra. :- tamArI AvI ThokaM Thoka amArI pAse nahI cAle. je anuzAsaka saumya che e nirdaya hovAno ja nathI. mATe A vizeSaNa mukavAnI jarUra ja kyAM hatI ? u. :- juo, saumya-vizeSaNamAM bAhAkAranI suMdaratAno "Topika" hato. ahIM to cittavRttinI vAta che. pra. :- ThIka che, paNa e cittavRtti to adhyAtmazuci vizeSaNamAM ja AvI gaI ne ? u. :- nA, adhyAtmano eka artha karyo che - zarIra, ane e pakSe cittavRttino avakAza Ubho ja rahe che. pra. :- are, paNa bIjo artha cittavRtti paNa karyo che ne ? e - zikSonaSat << tadantarbhUtasyApi prAdhAnyakhyApanAya pRthagnirdezasya nyAyAnapetatvAt, yathAbrAhmaNA AyAtAH, kauNDinyo'pyAyAta iti / prAdhAnyaM cAsya karuNAmantareNopakArApravRtteH, anuzAsanasya cotkRSTopakArarUpatvAt, Aha canopakAro jagatyasmiMstAdRzo vidyate kvacit / yAdRzI duHkhavicchedAdehinAM dharmazAnA rUtti arthamAM to dayA paNa AvI jaze, kAraNa ke je nirdaya hoya temAM cittavRttinI pavitratA zakya ja nathI. mATe A vizeSaNa nakAmuM ja che. u. :- nA, bhale "karuNAtmaka" - vizeSaNano temAM samAveza thaI gayo hoya, to paNa tenI pradhAnatA batAvavA alaga ullekha karavo ucita ja che, jema ke brAhmaNo AvyA, kauDinya paNa Avyo. ahIM hakIkatamAM kauDinya paNa brAhmaNa ja hovAthI alaga ullekhanI jarUra na hatI. chatAM paNa enuM prAdhAnya batAvavA alaga ullekha karyo che. ApaNe paNa bolatAM hoIe chIe ne - mANaso AvI gayA, pramukha sAheba paNa AvI gayAM. to zuM pramukha sAheba mANasa nathI ? che ja, paNa temanuM mahattva batAvavA alaga nirdeza karyo che. pra. :- tame to eka vAra bhASaNa cAlu karo eTale vacce pUchavAno avasara paNa nathI ApatA. 'pradhAnatA" kevI rIte che e to kaho. u. :- "karuNAtmaka' - vizeSaNanuM prAdhAnya eTalA mATe che ke karuNA vinA upakAra-pravRtti thatI ja nathI. ane anuzAsana e utkRSTa upakAra che. dharmabiMdumAM kahyuM che - duHkhono viccheda karavA dvArA dharmadezanA e jIvo para evo upakAra che ke enA jevo upakAra A vizvamAM kyAMya nathI. Ama chatAM prayojana vinA to maMdabuddhi paNa pravRtti karato 2. dharmavaDu: ||2|| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 zikSopaniSad tathApi prayojanamanuddizya mandasyApyapravRttirityAha svaparAnvarthavit - AtmanaH pratipAdyasya cAnurUpamarthaM prayojanaM vettItyarthaH / tatra svamanantaraM prayojanaM tattvAGgIkAraNajanitanirjarA, parasya tattvapratipattirapramAdazca / paramparaM tUbhayasyApyapavargAvAptiriti / svaprayojanavettA'sau nirjarAsantuSTaH kathaJcidapratipattyAdAvapi na sngklishyte| tathA cArSam- na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati / / iti / paraprayojanajJAne tvayaM vizeSaH - na hi sarveSAmutkRSTAlambanenaiva nathI, mATe pAMcamuM vizeSaNa kahe che - svaparAnvarNajJAtA - je potAnuM ane zrotAnuM anurUpa prayojana jANe. ahIM potAnuM anaMtara prayojana - tatvano svIkAra karAvavA dvArA thayelI nirjarA ane bIjAnuM - tattvasvIkAra ane apramAda. paraMpara-prayojana to baMnenuM mokSaprApti che. potAnuM prayojana barAbara samaje eTale kyAreka bhavitavyatAdithI zrotA svIkAra na kare, sAmo thAya, to ya anuzAsakane saMkleza na thAya kAraNa ke e barAbara samaje che ke mane to nirjarA thaI ja che. tatvArthasUtramAM kahyuM che ne - hitazravaNathI sarva zrotAno dharma thAya ja evo ekAMta nathI. paNa je anugrahamatithI kahe che e vaktAno to ekAMta dharma thAya che. paraprayojananA jJAnamAM A vizeSa che - badhAM kAMI utkRSTa AlaMbanathI ja zubhapravRtti kare evuM nathI hotuM. Ama samajIne anuzAsaka zodhI kADhe ke evuM kayuM kAraNa che ke je ene apamAdaprAti karAvI ApavA, tenI pravRtti karAvavA samartha che, ane pachI te prayojananA mAdhyame paNa tene apramAdamAM joDe. che. tevArthamANasandhArica Ara / - zikSonava << zubhapravRttirbhavatIti jAnAnaH zAstA kiMhetorasAvapramAdamApnuyAditi tatpravRttihetutAM yAtuM pratyalaM prayojanaM vetti, tatazca tatpratipAdanenA'pyapramAde yojyti| gItArthA hyekAntAnabhiniviSTAH pariNAmasundaraM dIrghadRSTyA paryAlocya yena kenApi prakAreNa dharmaniyogaM kurvantIti / ata eva dravyasamyaktvamAropya mithyAdRkpravrAjanamapi teSAM saGgatimaGgati , anyathA'tiprasaGgAditi bhAvanIyam / yadvA svaparAnvarthaviditi svaparasiddhAntavyutpattimAn, taditarasya pravacanaviDambakatAsambhavAt, ata evAhurAcAryAH - savvattha Nicchiyamai - ti tathA vAgmI mitatvAdiviziSTavacanasampannaH, uktaM ca- mitaM ca sAraM ca vaco hi vaagmiteti| mitamapi dvidhA- svarataH pramANatazca / gItArthone ekAnta-abhiniveza na hoya. teo to jenuM pariNAma suMdara Ave teno dIrdhadaSTithI vicAra karIne koI paNa prakAre dharmaniyoga kare che. A ja kAraNathI teo mithyASTine paNa dravyasamyaktanuM AropaNa karIne dIkSA Ape che, e paNa saMgata kare che. anyathA to e pravRtti paNa mRSAvAdAdi doSonuM sthAna banI jAya. athavA to svaparAQrthavatAno bIjo artha e thaI zake ke e sva-parasiddhAntamAM vyutpatti dharAvatA hoya- tenA rahasyonA pAragAmI hoya, jo A guNa na hoya to zakya che ke kyAreka e anuzAsaka pravacanahIlanAmAM nimitta banI jAya. mATe ja viMzati viMzikAmAM kahyuM che ke e sarvatra nizvaya dharAvatI matinA svAmI hoya. chaThuM vizeSaNa che vAgmI = mitapaNu vagerethI viziSTa vacanathI saMpanna. mita ane sAra vacana e ja vAgmitA che. mita paNa be 6. dRzyatAmadhyAtmasAra: |Ira-67 || 2. vigativiziTIl7-2 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zikSopaniSad cA samuccaye, evaMvidhaH zAsitA'nuzAsanakartA bhavatIti vRttArthaH TIT nanu yathoktavizeSaNaviziSTe zAsake dezAdisApekSamapyanuzAstari cedapratipattyAdidoSAstadA sarvamapIdaM tuSakaNDanAyata iti cet ? atrAha tulyaprakopopazamA rAgAdyA mArutAdiva / viSayendriyasAmAnyAt sarvArthamiti zAsanam / / 3 / / mArutAdiva viSayendriyasAmAnyAt tulyaprakopopazamA rAgAdyA iti sarvArthaM zAsanam - ityanvayaH / mArutAdiva - pavanAdiva, viSaya:- stryAdiH, indriyaM cakSurAdi, tayoH samAnabhAvaH sAmAnyama, tasmAt, tulyA - sadRza: prakopaH - zikSopaniSad - - 9e yathA'lpasaGkhyeSu zrotRSu muktakaNThaM garjanupahAsyatAM yAtIti svaro'pi sabhAnurUpa AvazyakaH, evamanyatrApi svayamUhyam / upalakSaNaM caitat saMskAravattvAdivacanasampadAmiti tA api yathAsambhavaM drssttvyaaH| tathA jitAdhyAtmaH svabhyastajJAnAdiH, yadvA'dhyAtmam - manaH tadvazIkartRtvena tadvijetetyarthaH / yadvA''tmAnamadhikRtya jAyate tadadhyAtmam - krodhAdikam, tadvijetA, tAdRzasya vidvadadhikAnubhAvavattvAt, ata evAha granthakRt - yatnaH zrutAcchataguNaH zama eva kAryaH - iti / prakAre che - svarathI ane pramANathI. jema ke 5-50 zrotAnI sabhAmAM hajAro zrotA hoya tema gaLA phADIne garjanA kare to e hAMsIpAtra bane che. mATe svara paNa sabhAnurUpa hoya e jarUrI che. pramANa paNa jarUrathI vadhAre-ochuM na hovuM joIe. je vAta TUMkamAM patI zake che enuM ati laMbANa e vAgmitAnuM virodhI che. A muddA saMskAravattA vagere vacanasaMpattinuM upalakSaNa che. bhagavAnanA 35 vANInA guNo paNa yathAsaMbhava hovA joIe. jemake svaprazaMsA-paraniMdA na hoya, koInuM marmavedhI vacana na hoya.. vagere. tathA adhyAtmavijetA- A chelluM vizeSaNa che. eno artha che jemaNe jJAnAdino atyaMta abhyAsa karIne svabhAvagata banAvI dIdhA hoya, athavA to adhyAtma = mana, tene vaza karavA dvArA tenA vijetA evo bIjo artha thaI zake. athavA to trIjo artha - AtmAne adhikRta karIne thAya te adhyAtma - krodha vagere. tenA vijetA. AvI vyaktino prabhAva vidvAna karatA paNa vadhu hoya che. mATe ja mUlakAre paNa sAtamI babIsImAM eka preraNA karI che - zruta karatA paNa sogaNo yatna prazamamAM ja karavo joIe. 'ya' samuccaya arthamAM che. athavA to yogabiMdu vagere graMthonA anusAra tattvaciMtana vagere paNa - adhyAtmano artha karI zakAya. AvA guNono svAmI anuzAsaka hoya che evo vRtArtha che. ||rA. - pra. :- zAbAza, tame to anuzAsakanuM adbhuta varNana karyuM. paNa A badhA vizeSaNothI saMpanna anuzAsaka deza, kALa vagerenI anusAre tamArA badhA sUcanone dhyAnamAM rAkhIne anuzAsana kare to ya jo asvIkAra vagere doSo thatA hoya, u sahana karavuM paDatuM hoya, to pachI A badhI rAmAyaNa photarA khAMDavA jevI phogaTa thaI jaze ne ? u. :- divAkarajI eno ja uttara ApI rahyA che, sAMbhaLo - jema pavanathI, ema viSayendriya sAmAnyathI tulyaprakopaupazamavALA rAgAdi hoya che mATe zAsana sarvArtha che.ll3II jema pavanathI ja agni dedIpyamAna thAya che ane pavanathI ja che. sata saptama | 2. na - vi| rU. yogitu: //368TI, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad vastuto na vipryyH| ajJAnAdeva tadbhAnaM jJAnI tatra na muhyati / / hetutvaM pratipadyante naivaite niyamaspRzaH / yAvanta AzravAH proktAstAvanto hi parizravA iti| bhavatu, kimatrAnuzAsanasyAyAtamityatrAha- iti - tasmAt, sarve - kRtsnA arthAH- kRtyA yasmAt tat sarvArthaM zAsanam - anuziSTirbhavatIti zikSopaniSad - - 9 prAbalyam, upazamo- mandatA yeSAM te rAgAdyA abhissvnggprdvessaadicittprinnaamaa| idamuktaM bhavati - yathA pavanasakAzAdevAgneH prajvalanalakSaNaH prakopo bhavati, pavanAdeva vidhyApanalakSaNa upazamo'pi bhavati, tathaiva samAnAdevAGganAdiviSayAttadgrAhakacakSurAdIndriyAcca rAgAdiprAbalyaM tanmandatA'pi bhvti| Aha ca - bAhyadRSTeH sudhAsAraghaTitA bhAti sundrii| tattvadRSTestu sA sAkSAd vinnmuutrpitthrodrii|| atattvadarzananibandhano hi rAgaH, tattvadarzinastu sa nivartata eva / ubhayadarzanaviSayastu sa evAGganAdiH, indriyamapi tadeva cakSuriti / uktaM ca - bhavanirvANahetUnAM jhAya che. Ama agnino prakopa tathA upazama pavanathI ja thAya che, te ja rIte eka ja viSaya ane eka ja IndriyathI rAgAdinI prabaLatA ane maMdatA paNa thAya che. jema ke cakSathI strIne jovAmAM Ave e to ekanI eka kriyA che - samAna pravRtti che. paNa je bAhyadRSTithI jue che tene temAM sudhAnA sArathI nirmita suMdarInA darzana thAya che ane tattvadRSTithI jue che ene to sAkSAt mala-mUtrathI bharelA bhAjananA darzana thAya che - kAgaDA-kUtarAnA bhakSya ane khadabadatA kIDAo vALI gaTaranA darzana thAya che. baMne dRSTimAM strIrUpI viSaya ane cakSarUpI Indriya to samAna ja che. = sAmAnya che. chatAM tenAthI bAhyadRSTi jIvane rAgAdino prakopa thAya che ane tatvadaSTi jIvane rAgAdino upazama thAya che. rAganuM kAraNa che atatvadarzana, mATe tattvadaSTAne to rAganI nivRtti thAya ja che. Ama eka ja nimittathI rAga-virAga thAya che - evuM joI 2. gAnasAra | 26-4|| idamatra tAtparyam - yathA varSAjalamekamapi zukti - padmapatra - taptalohAdipAtravizeSAt pariNAmavizeSa pratipadyate, tathaikamevAnuzAsanaM pratipAdyavizeSAt zubhAzubhAdisarvapariNAmarUpANAM kAryANAM kAraNaM bhavati / zakAya che. adhyAtmasAramAM kahyuM che - mokSa ane saMsAranA hetuomAM vAstavamAM viparyaya nathI. arthAt samAnatA che. eka ja vastu mokSanuM paNa kAraNa banI zake che ane saMsAranuM paNa. Ama chatAM e baMnemAM viparyAya bhAse che, tenuM kAraNa che ajJAna. mATe jJAnI temAM muMjhAto nathI. duniyAnI dareka vastu ekAMte saMsAranuM ja kAraNa che ke mokSanuM ja kAraNa che - evuM nathI. AcArAMga sUtramAM paNa A ja kAraNathI kahyuM che ke jeTalA Azrava che eTalA ja parizrava che. pra. :- tame to mana mUkIne varasI paDo cho. paNa AmAM anuzAsananI vAta kyAM AvI e to kaho. u. :- basa.. e ja muddo Ave che. AvI paristhiti che mATe anuzAsana paNa svIkAra, asvIkAra, sAmano vagere yathAsaMbhava badhA kAryAnuM kAraNa bane che. sarva artho-kAryo tenAthI saMbhave che. tAtparya e che ke jema varasAdanuM pANI to ekanuM eka ja che. paNa jo e svAtinakSatramAM chIpamAM paDe to motI bane che. kamaLapatra para paDe to motI jevuM bane che, tapelA loDhA para paDe to vinAza 1. adhyAtmasArA 68-646, 2 38 || 2. arthakRtye yoganavi chemanoja 24|| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zikSoniSa - 23 ata eva dezanAyAH kudharmAdinimittatAbhidhAnaM sUrINAM saGgacchate, nihnavotpatterapi pravacanamUlakatvAt / pramANaM cAtra tadeva pAramarSam - je parisavA te AsavA iti / ayameva vastumAtrasvabhAvo yadubhayahetuH, tataH pUrvoktavidhinA'dhikAribhiranuzAsane yatitavyam, pratipattivyabhicAre'pi phalAvyabhicArAt, tadAhuH - abodhe'pi phalaM proktaM zrotRNAM munisattamaH / kathakasya vidhAnena niyamAcchuddhacetasaH - iti / / 3 / / nanu bhavatvabodhe'pi kathakaphalam, tathApi kAruNikapravRttI bodhasyApi prayojanabhAvAt pAtretaraviveka ucyatAma, yenA'syAnazAsanayatno dvidhA'pi pAme che, gAyanA mukhamAM jAya to dUdha bane che. ane sApanA mukhamAM jAya to jhera bane che. Ama pagane anurUpa pariNAma pAme che. tema anuzAsana paNa ziSyane anusAre zubha-azubha vagere sarvapariNAmarUpa kAryonuM kAraNa bane che. mATe ja - dezanA kudharma vagerenuM paNa nimitta che - AvuM zrIharibhadrasUrijInuM vacana saMgata bane che, kAraNa ke nihnavonI utpatti paNa pravacanathI ja thaI che. ahIM paNa te ja paramarSivacana pramANa che - "je parizravo che te ja Azravo che." vastumAtrano A ja svabhAva che ke e baMnenuM kAraNa bane che. mATe pUrvokta vidhi mujaba adhikArIoe anuzAsanamAM yatna karavo joIe. kAraNa ke kadAca svIkAra na thAya to ya potAne to phaLa maLavAnuM ja che. dharmabiMdumAM kahyuM che ne - zrotAone bodha na thAya to ya vidhisahita zuddhacittathI dharma kahenArane avazya phaLa maLe che, ema zreSThamunioe kahyuM che. llall pra. :- bhale bodha na thavA chatAM dharmakathIne phaLa maLatuM hoya paNa je karuNAthI dezanAnI pravRtti kare che tene to evI paNa bhAvanA hoya ne ke zrotAne bodha thAya. to pachI eno anuzAsanano prayatna 1. darimadrasUrivRtArTajharam |Ira8-8|| 2, dharmaviju://// zikSopaniSad phalegrahiH syAditi cet ? atrAha - hInAnAM mohabhUyastvAd, bAhulyAcca virodhinAm / viziSTAnupravRttezca, kalyANAbhijano mataH / / 4 / / sugmo'nvyH| hInAnAM kRSNapAkSikatvena pradIrghabhava - mAlinyAtizayAtattvAbhinivezAdimUlakAdhamatAbhAjAM mohaH - muktidveSAdivikArakAraNamajJAnam, sa bhUyAn yeSAM te mohabhUyAMsaH, tadbhAvo moha - bhUyastvam - tasmAt, caH - tathA virodhinAM kAruNikakathake'pi pratilomaprakRtitayA sthANU - kaNTaka- sthAnIyAnAM bAhulyAt - prabhUtabhAvAt, ratnavaNijo hi stokA eva bhavantIti / tAdRzAnAmanuzAsanaM bhujaGgAnAM baMne rIte saphaLa thaI jAya evo pAtra-apagano viveka karI Apone, jethI enuM pariNAma amRta ja Ave. jhera Ave ja nahIM. u. :- divAkarajI A ja viveka darzAvI rahyA che - hIna jIvo mohabahala che, virodhIo ghaNA che, mATe viziSTa anupravRttithI kalyANathI suMdara jana abhimata che. Imall je jIvo kRSNapAkSika hovAnA kAraNe atidIrdhasaMsAra, atizaya malinAzayatA, atattvAbhiniveza - kadAgrahane kAraNe adhama kakSAnA che = hIna che, teo muktidveSAdi vikAranA kAraNabhUta ajJAna = mohanI bahulatA dharAve che. tathA karuNAthI hitazikSA Ape tenA pratye paNa jeo pratikULa svabhAva rAkhatAM hovAthI jhADanA pUMThA-kAMTA jevA che - urdu naDe evA che evA virodhIo paNa ghaNA hoya che. hIrAnA vepArIo to thoDA ja hoya che. tema AtmakalyANanI dRSTi, kRtajJatA dharAvatA zrotAo paNa ochA hoya che. hIna ane virodhIone anuzAsana karavuM e to sApane dUdha 6. 5 - maira | 2. * - cAvI vinA rU. 6 - mana: | Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - payApAnamivAnAyetyanarthaparihArapravaNatayA viziSTA, arthasAdhakatayA'nurUpA ca pravRttirupadezakriyA, manISiNAM hyanuzAstRNAmIdRzyeva pravRttistasmAt kalyANAbhijanaH - zuklapAkSikatAdiyogAnmuktyadveSajijJAsAdibhAvenA''gamiSyatkalyANatvenAbhijAto bhavyajano mataH - pAtratvenAbhISTaH / upalakSaNametat, tenAnyAnyapi pAtrapratipAdanaparANi vAMsi bodhyAni, yathA - madhyastho buddhimAn arthI, jaatyaadigunnsnggtH| zrutakRcca yathAzakti, zrotA pAtramiti smRtaH - iti| zuzruSA cAtra pradhAnaM lakSaNam - yathoktama- zuzruSA cehAdyaM liGga pIvaDAvavA jevuM che. jenuM pariNAma anartha ja che. mATe evI pravRtti ke je anarthano parihAra karavAmAM kuzaLa hovAthI viziSTa hoya tathA arthasAdhaka hovAthI anurUpa hoya -buddhimAna anuzAsakonI e ja upadezAvRtti hoya che. mATe je jIvo zuklapAkSika hovAnA kAraNe alAsaMsArI, haLukarmI, a5saMklezavALA hoya. tethI ja temane muktiadveSa vagere guNonI prApti thaI hoya, tatvajijJAsA, tattvapRcchAnI IcchA, tatvapajJApaka yoganI IcchA, tenI pAse gamana, tatvapRcchA, tattvamatipatti vagerene kAraNe jeo bhaviSyamAM kalyANane pAmanArA che. mATe ja AdhyAtmika dRSTie teo suMdara hoya, evA bhavya jIvo pAtra tarIke saMmata che. A to upalakSaNa che. mATe anya paNa pAtrapratipAdana karatAM vacano jANI levA. jema ke - madhyastha, buddhimAna, arthI, (tatvanI garaja dharAvanAra) jAti vagere guNathI yukta ane yathAzakti sAMbhaLela vacanono AcaraNa karanAra evo zrotA pAtra che. pAtranuM mukhya lakSaNa che zuzruSA, jema ke kahyuM che - ahIM vidvAno zuzraSAne prathama liMga tarIke varNave che. tenA abhAve paNa saMbhaLAvavuM e to sirA (bhUgarbhagata jalapravAha - jalabhaMDAra) vinAnI - zikSopaniSad << khalu varNayanti vidvAMsaH / tadabhAve'pi zrAvaNamasirA'vanikUpakhananasamam / / rUti T4 aa nanu pAtratvenAbhimatA api sarve'pyekarUpA mitho vizeSabhAjI vaicatrAda - utpannotpAdyasandehA, grnthaarthobhyshktyH| bhAvanApratipattibhyA-manekAH zaikSabhaktayaH / / 5 / / anvayo yathAzrutaH / utpannAH - jJAnAvaraNakarmakSayopazamasAmarthyaNAdhyApakaprayAsamantareNa svata eva prAdurbhUtAH, utpAdyAH - adhyApakoktayuktizaktarutpAdayituM zakyAH, sandehAH - smaanvissykviruddhdhrmsmbhaadharatImAM kUvo khodavA jevI niSphaLa pravRtti che. llall pra. :- sarasa, pAtra-apAtrano viveka to thaI gayo. paNa je pAtra jIvo tarIke saMmata che te badhAM paNa sarakhA ja hoya che ke temanAmAM paNa paraspara taphAvata hoya che ? u. :- e ja kahI rahyA che - utpanna tathA utpAgha saMdehavALA, graMtha-artha -ubhayamAM zaktimAna, bhAvanA ane pratipattithI aneka prakAranA ziSyo hoya che. paI jemane adhyApakanA prayatna vagara ja, jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanA sAmarthyathI potAnI meLe ja saMdeha utpanna thayA che tevA ziSyo hoya che. tathA jemane evo kSayopazama nathI paNa adhyApaka emane aneka yuktiothI samajAve, tenA prabhAve saMdehanuM utpAdana karAvAya tevA paNa ziSyo hoya che. ahIM saMdeha eTale samAnaviSayamAM viruddha dharmanI saMbhAvanA 6. voza 64 rAmu || -6 / 2. - kaca0 | Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zikSonA - 0 vnaavissyaashcittprinnaamaa| nanu jJAnAvaraNakarmakSayopazamena sandehavirahA, tadabhAve ca sandeho bhavatIti prasiddham, viparyayastvatra dRzyata iti cet ? satyam, navaraM sandehA atra tattadviSayavimarzanaipuNyodbhUtAstatsvarUpapratipattinibandhanabhUtAzca draSTavyAH, nAtimandasya tAdRzasandehodbhavo'pi, jJAnAvaraNakSayopazamahetukatvAttasya / avazyametaditthamaGgIkartavyam, anyathA tdutpaaviSayaka citapariNAma. jema ke nadI kinAre cAlatA mANasane kAMIka caLakatuM dekhAya che ane saMzaya thAya che ke A zukti che ke rajata (chIpaluM che ke cAMdI) ? ahIM vastu = dharmI to eka ja che paNa temAM zuktitva | rajata = dharma viSenI saMbhAvanA che. vaLI e gharmo paraspara viruddha che. baMne eka vastumAM saMbhavita nathI. to e saMbhAvanAne saMzaya kahevAya. pra. :- agaDama-garama calAve ja rAkho cho, paNa jarA sAMbhaLo to kharA, jJAnAvaraNakarmanA kSayopazamathI saMdehaviraha thAya = saMdeha na thAya ane e kSayopazama na hoya to saMdeha thAya evuM prasiddha che. tamArI vAtomAM to avaLI gaMgA dekhAya che. u. :- sAcuM kaho cho, paNa ahIM je saMdehonI vicAraNA che e te te viSayanA ciMtananI nipuNatAthI thayelA che, ane e saMdeho ja te te viSayanA svarUpanA jJAnamAM paraMparAe kAraNa bane che tema samajavuM. bhaNAvanArA paMDito ya kahetA hoya che ke - "badhuM samajAI gayuM, ene kAMI samajAyuM nathI. jeTalA saMzayaprazno che eTaluM ja samajyo che. jeno kSayopazama bahu ocho che ene to evo saMdeha paNa thato nathI. pra. :- AnuM nAma corI para zijorI. eka gapu mAryuM eTale bIjA gappA hAMkavA ja paDe. saMdehanA svarUpane to tame sAruM evuM - zikSoni << dnaabhidhaanaanupptteriti| na caivamapramANatayA saMzayasyAjJAnarUpatvena jJAnAvaraNIyakSayopazamakAryatvAnupapattiriti vAcyam, tattvapratipattyabhimukhasya tasyehAkukSipraviSTatvena jJAnaprakAratvAt, adhikaM mahAbhASye / ___ nanUtpanna utpAdyo vA dvidhA'pi sandehaH kSayopazamahetukA, anyathA'jIve'pi tatprasaGgAditi cet ? satyam, kintvAce kSayopazamasya prAdhAnyavivakSA, apare tcitarAbhiyogasyeti na doSaH / na cezvaraceSTitamiti macaDI nAkhyuM. paNa divAkarajI kyAM AvuM kAMI kahe che ? A to tamAruM kapolakalpita che. u. :- nA, A vastusthiti che, jene svIkAravI ja paDaze. anyathA saMdehanuM utpAdana karavA tarapha divAkarajIe "utpAdha" pada dvArA saMketa karyo che tenI saMgati nahIM thAya. - pra. :- are, paNa enI saMgati karavA jatAM bIjI asaMgati thAya che tenuM zuM ? saMzaya to apramANa hovAthI ajJAnasvarUpa che. to pachI - jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI ajJAna thAya - A vacana asaMgata nathI ? u. :- nA, kAraNa ke tattvanI pratipattinI tarapha gati karato e saMdeha hakIkatamAM 'IhA' mAM aMtarbhata thato hovAthI jJAnano ja prakAra che. ajJAna nathI. A viSayamAM vadhu spaSTatA mATe vizeSAvazyakabhANa joI zakAya. pra. :- ThIka che, paNa saMdeha utpanna hoya ke utpAdha, baMnenuM kAraNa kSayopazama ja hoI zake. jo Ama na mAno to nirjIva vastune paNa saMdehanI anubhUti thavAno prasaMga Avaze. u. :- sAcI vAta che, paNa ahIM prathamamAM kSayopazamanI pradhAnatA vivakSita che, bIjAmAM adhyApakanA prayAsanI, mATe doSa nathI. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSa - 2e vAcyam, prAmANikapramANitatvAt, tadidamAha - arpitAnarpitasiddheriti / tathA granthe - sUtrAvadhAraNe, arthe - arthAvadhAraNe, ubhaye - sUtrArthadvaye zaktiH - kSayopazamavizeSajaM sAmarthyam yeSAM te grnthaarthobhyshktyH| keSAJcit sUtrAvadhAraNazaktireva bhavati nArthAvadhAraNa iti bhAvaH, evmnydpyuuhym| tathA'vadhRtasUtrArthabhAvanAkuzalA vAkya-mahAvAkya - aidamparyArthacintananipuNAH kecid bhvnti| kecit pratipannamAtre'vatiSThante tathAvidhakSayopazamAbhAvAnnAvadhRtabodhaM sUkSmatAM nynti| yadvA pratipattAvanyArthaH - kecid yadavadhRtaM tat svAcAraviSayIkRtya prtipdynte| nanu vidhyAdau pra. :- A to cokhkhI manamAnI che. u. :- nA, kAraNa ke ziSTapuruSone paNa A mAnya che. tatvArthasUtramAM kahyuM che - arpita - anarpita rUpe siddhi thAya che. jenI virakSA karIe e arpita thayuM. na karIe e anarpita thayuM. eka vyakti pitA, putra bane che. mATe baMne prakAranI vivakSA sAcI ja che. ema ahIM paNa samajavuM. vaLI keTalAka ziSyanI graMtha = sUtranA ja avadhAraNamAM zakti hoya che. keTalAkanI arthanA ja avadhAraNanI, to keTalAkanI baMnenA avadhAraNanI zakti hoya che. ahIM zaktino artha che vicitra prakAranA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamavizeSathI maLela sAmarthya. tathA keTalAka ziSyo je sUtrArtha dhAraNa karyA che tenI bhAvanAmAM kuzaLa hoya che. eTale ke vAkyartha, mahAvAkyartha ane aidaMparyArthanA ciMtanamAM nipuNa hoya che. jyAre keTalAka pratipazvamAtramAM - jenI pratipatti karI che, jeTaluM samajyA che, tyAM ja rahe che. eTale ke tathAvigha kSayopazama na hovAthI jeTaluM samajyA che e bodhane sUkSma 2. taravArthasUtram | - II rU0 zikSopaniSad yatnavadityanenaM bhAvanAyAmeva pratipattisamAveza iti cet ? satyam, kintu kriyAnayaprAdhAnyavivakSayA pRthagnirdeza itydossH| evaM bhAvanApratipattibhyAmanekA bahuprakArAH zaikSANAM pratipAdyAnAM bhaktayo vibhaagviroghA manniAA T. ___ tAsAmevA''cAraM varNayannAha - banAvatA nathI. athavA to pratipattino bIjo artha e thaI zake ke jeTaluM samajyA che teno AcAraviSayarUpe svIkAra kare che = tenuM AcaraNa kare che. pra. :- sUtrArthaciMtana dvArA jeo aidaMparyArtha sudhI pahoMce che teo to bhAvanA jJAnane pAmI jAya che. ane SoDazakaprakaraNa, dharmabiMdu prakaraNa vageremAM kahyuM che ke jene bhAvanAjJAna thayuM che teo avazyapaNe jJAnane anurUpa AcaraNa kare ja che. mATe AcaraNavALA to "bhAvanA" mAM ja AvI gayAM che. to pachI pratipattimAM temane kema laI zakAya ? u. :- sAcI vAta che. paNa temanI pradhAnatA batAvavA alaga nirdeza karyo che. Azaya kriyAnayanuM mahattva batAvavAno che ke mAtra jJAnathI kAMI na vaLe, AcaraNa paNa hovuM ja joIe. je AvI gayuM che tenI paNa pradhAnatA batAvavA alaga nirdeza karavAmAM doSa nathI evuM pUrve sAbita karyuM ja che. Ama bhAvanA ane pratipattithI ghaNA prakAranA ziSyonA vibhAgo hoya che. pI. emanA AcAranuM varNana karatAM kahe che - 2. koipaNa prajarajamna ? ?- Tii Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zikSonA - kartRprayojanApekSastadAcArastvanekadhA / cikitsitavadekArthapratilomAnulomataH / / 6 / / tadAcArastu kartRprayojanApekSa ekArtha - pratilomAnulomato'nekadhA, cikitsitavat - ityanvayaH / tadAcAraH - tAsAM zaikSabhaktInAmAcAro granthAdyavadhAraNayatnAdiH, tuka - puna:, rtA - tattavALAravidhAtA, tasya prathonanaM pravRttinavandanam, tenApekSA yasyeti kartRprayojanApekSaH / ___ idamuktaM bhavati yasya hi zaikSasya sUtrAvadhAraNa eva prayojanam, tadyatno'pi tatsApekSaH - tatsAdhanapravaNaH syAditi / yadvA 'mokSAyaiva tu ghaTate viziSTamatiruttamaH puruSa' ityAdhuktottamAdilakSaNAnAM kartRNAM temano AcAra kartAnA prayojanane sApekSa ekAryamAM pratilomaanuloma thakI aneka prakArano hoya che. jema ke cikitsAmAM. 11911 hamaNAM jaNAvelA ziSyonA vibhAgavizeSano AcAra eTale granthAvaghAraNa vagereno prayatna Adi pravRttio. e te te AcAranA kartAnA prayojana = pravRttinuM kAraNa, tenI apekSA rAkhe che - tene sApekSa hoya che. jema ke je ziSyane sUtrAvadhAraNanuM ja prayojana che. teno prayatna paNa tene ja sApekSa haze = te ja prayojananI siddhi karavAmAM tatpara haze. athavA to - vizimati utama AtmA mokSa mATe ja prayatna kare che - vagere tatvArthasUtrasUcita uttama vagere AtmAo kartA bane, tyAre te te prayojanane sApekSa AcAra thAya, evo paNa artha thaI zake. 1. 6 - "yata* 2, 6 - "netA rU. - F ** 4. thItAvArthamAthasInyarijAII II 32 zikSopaniSad tattatprayojanasApekSa AcAraH syaadityrthH| __yadvA kapekSaH, prayojanApekSazca tadAcAraH, kartA jJAnAvaraNamohanIyAntarAyakarma-vicitrakSayopazamasampannaH, tattatkSayopazamabhedAdAcArabheda iti naanuppnnm| prayojanApekSA tu puurvvt| eke'dvitIya evArthe vastuni pratilomaH - pratikUlabhAvaH, anulomA - anukUlabhAvaH, tasmAt anekadhA prabhUtaprakArA, atraivodAharaNamAha cikitsitavat - vyAdhipratikriyAvat / ayamatrAzayaH / yathaiva piTakAdicikitsAvidhI tadupazamalakSaNa eka evArthaH - prayojanam, tathApi piTakAdivizeSAt taccikitsAvizeSo bhavati, yathA kasmiMzcit piTake chedo dIyate, iyaM cikitsitasyAnulomakriyA, kasmiMzcit tu tatparipAkArtha tadvRddhyupAyAH prayujyante, athavA to - kartAne sApekSa tathA prayojanane sApekSa temano AcAra hoya che - evo paNa artha thaI zake. kartA jJAnAvaraNIya, mohanIya, aMtarAya vagere karmonA aneka prakAranA kSayopazama dharAvato hoya che, te te kSayopazamanA bhedathI AcAra bheda thAya e saMgata ja che. prayojananI apekSA pUrvavat samajavI. e AcAra eka ja vastumAM pratikULa-anukULabhAvathI aneka prakArano hoya che. ahIM cikitsAnuM udAharaNa ApyuM che. Azaya e che ke jema gumaDA vagerenI cikitsAnI vidhimAM prayojana to eka ja che - gumaDuM maTADavuM. to paNa jevuM gumaDuM hoya tevI cikitsA karavI paDe. alaga alaga jAtanA gumaDAmAM alaga alaga jAtanI cikitsA upayogI thAya. jema ke koI gumaDAmAM cheda apAya che - e cikitsAne anukULa kriyA che. koIka gumaDAmAM to te barAbara pAke e mATe gumaDu vadhe evA upAya karavAmAM Ave che. Ama to gumaDuM maTADavAnuM che paNa A to ulTa vadhAravAmAM Ave che Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSaiyN pratilomakriyA / vastutastu kriyAdvayamapIdaM cikitsAprayojanAnukUlameva / evaM grahaNAsevanazikSAdAyakagItArthanirdezena zaikSasyApi bhavavyAdhicikitsAvidhiH prvrtte| apavAdAcaraNamApAtatastatpratilomaM pratibhAsate, utsargAcaraNaM tvanulomam, vastutastu dvayamapi dravyAdyapekSayA gItArthanirdezana kriyamANatvena bhavavyAdhyupazamakRttvAdanulomameveti / / 6 / / / syAdetat, yatrendriyAyatanalakSaNazarIrapravRttistatra mano'pi yunakti, mana indriyeNeti vacanAt, tatazca manasaH zarIrAnucaratvena pratilomapravRttI bhavavyAdhyupazamo durghaTa iti cet ? satyam, sphaTikasyopAdhisAdRzyamiva mATe sthUladaSTie e cikitsAne pratikULa kriyA che. hakIkatamAM to e baMne kriyA cikitsAnA prayojana (gumaDuM maTADavuM) ne anukULa A rIte grahaNazikSA - AsevanazikSAdAyaka gItArthagurunA nirdezathI ziSyanI paNa bhavaroganI cikitsAvidhi pravarte che. jemAM apavAdAcaraNa (upalI daSTie) cikitsAne pratikULa bhAse che. utsargIcaraNa anukULa bhAse che. hakIkatamAM to te baMne ya dravya, kSetra, kALa, bhAva nI apekSAe karAtA hovAthI saMsAravyAdhine maTADanArA hovAthI cikitsAne anukULa ja che. IIkA pra. :- zarIrane IndriyAyatana kahevAya che. jyAM tenI pravRtti thAya che tyAM mana paNa joDAya che. kAraNa ke kahyuM che ke AtmA mana sAthe ane mana Indriya sAthe joDAya che. mATe mana zarIrane anusaratuM hovAthI jyAre bhavavyAdhinI cikitsAne pratikULa pravRtti = apavAdAyaraNa thaze tyAre zarIra hiMsAdi pravRtti karaze | karAvaze to mana paNa emAM javAnuM che. mATe e rIte to bhavaroga maTaze ja nahIM. u. :- amuka apekSAe tamArI vAta sAcI che. jema sphaTika upAdhine kAraNe = pAse rAkhela jAsudanA phUla vagerenA kAraNe tenA - zikSopaniSad vicAro'pi prAya AcArasAdRzyaM bhajate vizeSeNAbhAvitazaikSANAm / ata eva zarIramanaubhayahitanimittavettA'nuzAsakaH zreSThaH, yathAsambhavaM pIDAparihAreNa vyAdhyupazAmakakuzalavaidyavadityAzayenAha zarIramanasostulyA prvRttirgunndossyoH| tasmAttadubhayopAyAnimittajJo vishissyte||7|| zarIramanasorguNadoSayostulyA pravRttiH, tasmAttadubhayopAyAnimittajJo viziSyate - itynvyH| zarIra - vadhu, mana - vitta, tayo:, TE - retI chatnopathAradvijevo lAla vagere varNano thaI jAya che tema vicAra paNa prAyaH AcAra jevo thaI jato hoya che. temAM paNa abhAvita zaikSanA vicAra para to AcAranI vizeSa asara thatI hoya che. mATe ja je anuzAsaka zarIra ane mana, e baMnenA hitakAraka nimitane jANe che e zreSTha guru che. jema ke je vaida ADaasara vagerethI thatI pIDAno zakya hoya tyAM sudhI parihAra karIne roga maTADe e kuzaLa kahevAya che. A AzayathI divAkarajI kahe che - zarIra ane mananI guNa ane doSamAM samAna pravRtti thAya che. mATe te baMnenA upAyathI nimittajJa viziSTa bane che.ll7ll ahIM guNa = vihitAvaraNa ane doSa = niSiddhAcaraNa ema artha levo. evo nyAya che ke kAraNamAM kAryano upacAra thaI zake, "jema ke jaLa e ja jIvana che." ema kahevAya che. kAraNa ke jala e jIvananuM kAraNa che. ema ahIM vihitAvaraNa mATe ja guNano prayoga karAyo che. kAraNa ke e guNa = lAbha = kalyANanuM kAraNa che. evI rIte niSiddhAcaraNa mATe doSanA prayogamAM paNa samajavuM. - A baMnemAM zarIra ane mananI samAnapaNe prakarSathI vRtti = 2. huM - pAyAnA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad hitAcaraNam, tathA doSaH - niSiddhAcaraNam, tayostulyA samAnA pravRttiH - prakarSeNa vRttiH - vyavasthitirbhavatIti zeSaH / yathA vapuSi hiMsApravRtte manasi prAyo nirghRNatA syAditi / tasmAt anantaranirdiSTahetoH, tadubhayam - zarIramanoyugmam, tasmai upAyaH hitAnubandhyupeyasAdhakaH, tasmAt - tadanuzAsanAt, nimittajJaH tatsiddhinibandhanavettA nipuNonuzAsako viziSyate vaiziSTyaM prapadyate, bhAvArthastu bhAvita eva / na caikAntavidhiniSedhavirahAdasAramidamiti vAcyam, utsargApekSatvAt / na cobhayopAyaviraha eva yajjIvasyopakArAya taddehasyApakArakam / rahevApaNuM thatuM hoya che. zarIra jemAM pravRtta thAya temAM mana paNa pravRtta thAya che. jema ke zarIrathI hiMsAnI pravRtti thatAM, manamAM prAyaH nirdayatA Ave che. A kAraNathI zarIra ane mana baMnenuM hita karanAra evA upAyanuM anuzAsana karavA dvArA je baMnenA sAdhyanI siddhinA kAraNane jANe che evo nipuNa anuzAsaka bIjA guruothI viziSTa = caDhiyAto che. AnuM tAtparya to pahelA ja samajAvyuM che. pra. :- adbhuta... adbhuta... tame to sasalAne ziMgaDA ugADo cho. bhalA mANasa ! jinazAsanamAM ekAMtavidhi-niSedha che ja nahIM to pachI A vihitAcaraNa (guNa) ne A niSiddhAcaraNa (doSa) Avo bheda ja kyAMthI thaI zake ? tamArI A badhI vAto pAyA vinAnI ImArata jevI che. u. :- ekAMta vidhi-niSedha nathI e vAta sAcI, paNa ahIM je vihita ane niSiddhanI vAta che e utsarganI apekSAe samajavAnuM che. pra. :- ThIka che, paNa ubhaya upAyanI tame je vAta karo cho e to che ja nahIM. je jIvane upakAraka hoya che tevuM AtApanA vagere, te zarIrane kleza ApavA dvArA apakAraka hoya che ane je zarIrane upakAraka hoya che tevuM mevA-miSTAnna vagere, te jIvane rAga karAvavA 37 - zikSopaniSad - yaddehasyopakArAya tajjIvasyopakAraka - mityukteH, tatazca tajjJAbhidhAnaM khapuSpaparAgagrahaNoktiM sparddhata iti vAcyam, anekAntAt / abhidadhanti cAtra kAyo na kevalamayaM paritApanIyo, mRSTai rasairbahuvidhairna ca lAlanIyaH / cittendriyANi na caranti yathotpatheSu vazyAni yena ca tathADaDarita ninAnA - miti ||7|| nanvevaM dehadukkhaM mahAphalaM - imeNa ceva jujjJAhi ityAdyAgamavirodha iti cet ? na kevalamityanena tatrApyanekAntasyaiva darzitatvAt, dvArA apakAraka hoya che. bhAvamana to AtmapariNAma rUpa hovAthI jIva pote ja che. mATe zarIra ane mana baMnene upakAraka evo to koI upAya ja nathI. mATe evA upAyano jANakAra AvI tamArI je vAta che e to AkAzakusumanI parAga levAnI vAtane ya TapI jAya che. 36 u. :- nA, kAraNa ke je zarIrane upakAraka hoya e manane apakAraka ja hoya evo koI niyama nathI. A viSayamAM zAstrakAroe sacoTa sUcana karyuM che - A zarIrane mAtra paritApanA ja ApavAnI che evuM nathI ane mAlamalIdAthI paMpALavAnuM ja che, evuM paNa nathI, je rIte citta ane Indriyo unmArge na bhaTake ane aMkuzamAM rahe te rIte jinezvaroe AcaraNa (vihita) karyuM hatuM.||7|| pra. :- are, paNa A rIte to - zarIrane duHkha ApavuM mahAphaLadAyaka che, A tArA zarIra sAthe ja yuddha kara - vagere Agamavacanono virodha nahIM Ave ? u. :- nA, kAraNa ke "mAtra" paritApanA nathI ApavAnI AvuM kahevA dvArA emAM paNa anekAMta ja batAvyo che eTale ke zarIrane kaSTa ApavAno niSedha nathI karI dIdho. hakIkatamAM to koI paNa 6. Topaveza / / / / 2. dhRtamimAM vyavastuvRtto Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad * 30 vastutastu vidhyAderdalikApekSatvAd gItArthA evAtra pramANam, vaidyavadityAzayenodAharaNameva spaSTayati bheSajopanayazcitro ythaamyvishesstH| channaprakAzopahitaH suvidhijJAnayantrayoH / / 8 / / yathA''mayavizeSata: suvidhijJAnayantrayoH channaprakAzopahito bheSajopanayazcitraH - itynvyH| ___ yathA - yadvat, vidhyAdyanekAntadRSTAntopadarzanamidamityAzayaH / AmayavizeSataH - vAtAdiprakopajanitatvaviziSTarogApekSayA suvidhiH - satkriyA - sadoSadhasyApi samyak prayuktasyaiva guNAvahatvAt, jJAnam - tttdaarogyvidhi-niSedha puruSanI apekSAe hovAthI AmAM gItArtho ja pramANa che. jema ke be jaNane tAva hoya temAMthI ekane vaida zIro vAparavAnuM kahe ane bIjAne lAMghaNa karavAnuM kahe - emAM vaidano pakSapAtAdi nathI paNa te to rogI tathA roganI avasthAvizeSa kAraNa che. juo, divAkarajI vaidanA dRSTAMtane ja samajAvI rahyA che - jema rogavizeSathI savidhi ane jJAnanA yaMtra viSe gupta prakAzathI paripuSTa auSadhapratipAdana anekaprakAranuM hoya che. llcil jinazAsanamAM vidhi-niSedhano (caturtha vrata sivAya) ekAMta nathI tenuM udAharaNa ApatA divAkarajI kahe che ke jema koI roga vAtanA prakopathI thayo hoya, koI pittanA ke kaphanA prakopathI thayo hoya tema roganI vizeSatAnI apekSAe samyaka cikitsAnI kriyA karavAmAM Ave che. kriyAnuM mahattva eTalA mATe che ke sAcI davA paNa samyapha prayoga karavAthI ja lAbhadAyaka thAya che. vaLI samyapha prayoga 1. daliyaM pappa Niseho hujja vihi vA jahA roge|| odhaniyuktaH-55 / / 2. kha - dhinna | rU. 3 - chaag | 4. ra - di suvi 1 - di stu i . - *nayaMtra"| T - natrayaMmAM 30 - zikSopaniSad << zAstrapadArthaparikarmitamatitA, tadantareNAndhakriyAyA iva pratyapAya-phalatvAt, te ropadAra sakSamatayA - sAro thAyane, taya:, channa- prAkRtajanAgamyatayA gUDhaH prakAzaH - tattadrogasantamasatiraskartodyotaH, tenopahitaH - svazaktI prAptapuSTiH , bheSajaH - auSadham, tasyopanayaH -zatapAkAdividhinA rugNagaNakRttvApAdanaM tadabhAvonnayanamiti yAvata, citro'nekaprakAraH, nAnAvirodhAbhAsakalito'pIti yAvat, bhavatIti zeSaH / tathAhi vijJA vaidyA rogavizeSe viSamapyupayuJjantIti prasiddham / mATe te te ArogyazAstranA padArthothI mati parikarmita hovI joIe. enuM samyaka jJAna na hoya to AMdhaLAnI kriyAnI jema ulTa nukazAna thaI jAya. Ama jJAna ane sakriyA e baMne rogane dUra karavAmAM samartha hovAthI ArogyanA sAvanabhUta yaMtra jevA che. A yaMtro viSeno vizada prakAza sAmAnya lokone mATe agamya hovAthI gUDha che. eTale ke kuzala vaidha sivAyanuM jagata to A viSayamAM aMdhArAmAM ja che. A ja prakAza te te rogarUpI aMdhakArano vinAza kare che. e prakAzathI jeNe potAnI zaktimAM puSTi meLavI che, evA auSadhano rogI tathA rogane anurUpa upayoga karavA mATe tene zatapAka vagere vidhithI yogya banAvavAmAM Ave che, jethI tenAthI rogIne phAyado thaI zake. arthAt suvidhi ane jJAnathI ja auSadhanA ucita upayoga dvArA roga maTADI zakAya che. A upayoga athavA auSadhane rogIne phAyadAkAraka banAvavAno prayoga aneka prakArano hoya che. eTaluM ja nahIM kyAreka virodhAbhAsavALo paNa hoya che. jema ke kuzaLa vaidyo amuka roga vizeSamAM jherano paNa davA tarIke upayoga 1. upadadhAti puSNAtIti upadhAnam - tamApannaH / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - - rUe tadvadeva zaikSavizeSAdvidhiniSedhAzcitratA pratipadyanta ityAdhupanayaH sugamaH, ata eva mUlakAreNopekSitaH / / 8 / / nanu yathA zarIramanazcikitsayorvidhyAdicitratAsAdRzyam, tathA kiM phale'pi sAdRzyamAhosvitkazcidvizeSa ityatrAha - vapuryantrajitA doSAH punrbhyaashetvH| prasaGkhyAnanivRttAstu nirnvysmaadhyH||9|| anvayo yathAzrutaH / vapuH - zarIram, tadevAnekazirAsthijAlAdikalitatvAdyantramiva yantram, tena tasmin vA jitA vAtAdisAmyApAdanena karatA hoya che. te ja rIte ziSyavizeSane kAraNe vidhi-niSedho paNa aneka prakAranA hoya che... vagere upanaya sugama che. mATe mULakAre e upanaya darzAvyo nathI. dA. pra. :- zarIra ane mana baMnenI cikitsAmAM eka samAnatA to joI ke baMnemAM aneka prakAranA vidhi-niSedha hoya che. paNa zuM e baMnenI cikitsAnA phaLamAM paNa samAnatA che ? ke pachI koI vizeSatA-taphAvata che ? u. :- hA, baMnenA phaLamAM taphAvata che. jene svayaM divAkarajI ja batAvI rahyA che - zarIrayaMtranA jItelA doSo pharIthI abhyAsanA hetu bane che, jyAre mananA doSonI nivRtti niranvaya samAdhi bane che.IIII. zarIra ja aneka naso, hADakA vagerenA mALakhAthI baneluM hovAthI yaMtra jevuM che, mATe ene yaMtra kahyuM che. temAM vAta-pitta-kaphanI viSamatAthI aneka vikAro thAya che. vAtAdinA sAmyanA upAyo karavA dvArA e doSone dUra karavAmAM Ave tyAre yogAsano ane 6. 23 - caitrI 2. T - niranna | 40 - zikSonA nirAkRtA doSA vAtAdivikArAH, punaH - anantarApekSayA bhinnaphaladyotakaH, abhyAsaH - tattadAsanaprANAyAmAdyAsevanam, tasya hetavaH - nimittakAraNAni bhavantIti zeSaH / pratibandhakAbhAvasyApi kthnyciddheturuuptvaat| na hi vAtAdivikRtazarIrastattadAsanAdipratyala iti pratItam / ___ yadvA zaikSasyavobhayopAyajJanirdiSTavidhinA nirAkRtAH zarIradoSA tapovaiyAvRttyaprabhRtiyogAbhyAsasya hetavo bhavantItyarthaH, na hi glAnatAbAdhitastadabhyAsakSama iti| prANAyAma vagerenuM Asevana sukhethI thaI zake che. mATe yogAsano vagerenA abhyAsa mATe te upayogI kAraNa che. pra. :- tame ahIM doSonA abhAvane abhyAsanA kAraNa tarIke raju karyo che. paNa e to zakya ja nathI. kAraNa ke abhAva to zUnyarUpa che. ane zUnyamAMthI koInuM sarjana na thaI zake, nahIM to mATI vinA paNa ghaDo banI javAnI Apatti Ave. - u. :- tamArI vAta sAcI che, mATI vinA ghaDo banI ja na zake. paNa samajo ke mATI vagere badhI sAmagrI hAjara hovA chatAM kuMbhArano tophAnI dIkaro ghaDo banAvavA deto na hoya, to e dIkarAnI gerahAjarI paNa eka apekSAe ghaDAnuM kAraNa banI zake ne ? e ja rIte ahIM paNa doSorUpI pratibaMdhakano abhAva abhyAsanuM kAraNa bane che. ane e vAta to anubhavasiddha che ke vAtAdinA prakopathI jenI tabiyata bagaDI gaI che, e te te Asana vagere karavA mATe samartha thato nathI. athavA to ziSyanA zarIranA doSo pUrvokta ubhaya (zarIra-mana) upAyajJAtA gItArthe nirdiSTa karelI vidhi mujaba dUra karavAmAM Ave tenAthI taddana nIrogI banela ziSya tapa-vaiyAvacca vagere karavA mATe samartha banI jAya. glAna mahAtmA tapa vagereno abhyAsa karavA prAyaH Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - tadetadvapurdoSanivRttiphalam, adhunA manodoSanivRttiphalamAha - prasaGkhyAnam - buddhiH, tasmAnnivRttAH - vikArajananAkSamatayA'satprAyA doSA ajJAnAdayaH, tuH - prAktanaphalAdvaiziSTyadyotakaH, nitarAmanuyanti viSamAvasthamapi naiva muJcantIti niranvayAH samAdhayaH - tattvasvarUpamAtrAvabhAsalakSaNAH paramAnandapradAzcittapariNAmA bhavantIti zeSaH / uktaM ca dehAbhimAne galite, jJAnena paramAtmanaH / yatra yatra mano yAti, tatra tatra samayaH - tA na ca nirgato'nvayo yebhya iti vigrahaprasaGga iti vAcyam, samartha thaI zakatA nathI. A to zarIranA doSonI nivRttinuM phaLa kahyuM che, have mananA doSonI nivRttinuM phaLa kahe che - buddhi - manamAMthI doSonI nivRtti thAya eTale ke ajJAnAdi doSo eTalA moLA paDI jAya ke potAnA vikAro batAvI na zake mATe nahIvatuM thaI jAya. tyAre e koI paNa sukha-duHkhanA nimitomAM paNa viSamAvasthAmAM paNa na ja jAya tevI samAdhio banI jAya che. samAdhino artha che - jyAM mAtra tatvasvarUpano pratibhAsa thAya che evo parama AnaMdadAyaka cittapariNAma. eka vAra paramAtmasvarUpanA jJAnathI huM zarIra chuM AvuM abhimAna-mithyAjJAnaajJAna jatuM rahe, pachI to mana jyAM jyAM jAya, tyAM tyAM samAdhio ja hoya che. pra. :- samAdhinI UMcI UMcI vAto karo cho ne samAsamAM locA karo cho. niranvayano vigraha to ema thavo joIe ke- jemanAmAMthI anvaya nIkaLI gayo che te. u. :- nA, prakaraNAnusAra upasargonA aneka artha thatAM hoya che. mATe ame karelA arthamAM bAdha nahIM Ave. pra. :- ThIka che, paNa tame je vyAkhyA karI enA para dhyAnathI 42 - zikSopaniSad upasargANAmanekArthatvAt / na ca doSANAmeva samAdhitApratItiprasaGga iti vAcyam, savizeSaNe hItyAdinyAyAd doSanivRttereva samAdhitAbhidhAnAt T6 IT doSanivRttyupAyameva prakaTayannAhayathA nirdizya sNyogaadvaataadhaarogbhktissu| tathA janmasu rAgAdyA bhAvanAdaramAtrayoH / / 10 / / vicAra karo. manamAMthI nivRttadoSo e ja samAdhio banI jAya che. = doSo samAdhi bane che. bolo, tamArA ciMtano alaukika che ke nahIM ? u. :- nA, kAraNa ke evo vAya che ke savizeSane di vinirvadhe vizeSa mupasaMmata: - jyAre koI paNa vidhi - niSeghamAM vizeSaNa lAge tyAre e vidhiniSedha vizeSya aMzane choDIne vizeSaNa aMzamAM samajavA joIe. jema ke koI kahe ke kAyo pApaDa nahIM cAle, eno artha e nathI ke pApaDa ja nahIM cAle, paNa e artha che ke kAco nahIM cAle. Ama vizeSyane choDIne vizeSaNamAM e niSedha samajavAno che. tema ahIM paNa nivRtta thayelA doSo samAdhio bane che. ema kahevAno bhAvArtha e ja che ke nivRttitvathI viziSTa doSa samAdhio bane che. eTale ke nivRtti samAdhio bane che. mATe tame Apela dUSaNa rahetuM nathI. have tame pharIthI mULazloka joI lo eTale spaSTatA thaI jaze. ICTI doSanivRttinA upAyane ja pragaTa karatA kahe che - jema vAta vagerenA ugra rogonA prakAromAM nirdeza karIne saMyogathI, tema janmomAM rAga vagere bhAvanA ane AdaranI mAtrA hote chate dUra thAya che. ll1oll 2. F - RAtA 3 - dvItA | Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zikSonA yathA vAtAdhArogabhaktiSu nirdizya saMyogAt, tathA janmasu rAgAdyA bhAvanAdaramAtrayoH - ityanvayaH / yathA - yadvat, manodoSanivRttyupAyapratipAdanAya vapurdoSanivRttyupAyalakSaNodAharaNopanyAso'yamityarthaH / vAtaH - zarIrAntargataprANAdivAyuprakopaH, sa AdiryeSAM te vAtAdayaH, AdinA pittakaphagrahaH, taiH, AsamantAt rogAH - rugNabhAvAH - ArogAsteSAM bhaktayo vibhAgavizeSAH prakArA iti yAvat, tAsu kuzalavaidyena nirdizya puruSAdyanurUpaM nirdeza kRtvA, saMyogaH - auSadheSu rogApahArakSamatayA samyak yogaH, tasmAt ' have mananA doSonI nivRttino upAya batAvavA mATe udAharaNa tarIke zarIranA doSanI nivRttino upAya batAve che. ke jema zarIramAM rahelA prANa" vagere vAyuonA prakopa, pitta-kapha-prakopathI ugra rogonA vibhAgavizeSo = prakAro thAya che. tevA rogomAM kuzaLa vaida roga, roganuM nimitta, havAmAna, rogInI prakRti vagerene anurUpa nirdeza karIne auSadhionuM evuM mizraNa kare che jenAthI rogo dUra thaI zake ane tenA dvArA zarIranA doSonuM nirAkaraNa kare che.. tevI rIte saMsArarUpI rogamAM rAga, dveSa vagere doSo che. e doSone bhAvanA ane AdaranI yogya mAtrAne joDIne sevana karavAthI dUra karI zakAya che. - zikSonA vapurdoSA niraakriynte| tathA janmasu bhavAbhidhAnavyAdhiSu rAgAdyA abhiSvaGgAprItyAdidoSA bhAvanA - sajjJAnabhAvitatA, candanagandhavat, AdaraH - satkriyA''dRtiH tadAsevanamiti yAvat, tayonizcayavyavahArarUpayormAtrA - bhavauSadhatayA grahaNAyocitapramANam, tayoH dvitayamAtrayoH samyak yojitayoH satyornivartanta iti gmym| nanu nizcayavyavahArayoH svato'nyo'nyasamanuviddhatvena guDazuNThIvattayormAtrAsaMyogAsambhavAd viSamo'yaM dRSTAntopanyAsa iti cet ? satyam, kintu sthUlAbhiprAyeNa tattatprAdhAnyavivakSayA vA jJAnakriyAvivekena ahIM bhAvanA = sajJAnathI bhAvitapaNuM ane Adara = samyaka kriyAnuM sevana. jJAna e nizcaya rU5 che. ane kriyA e vyavahArarUpa che. e baMne evI samyak mAtrAmAM joDAya ke saMsAraroganuM auSagha banI zake, ane tenAthI saMsAraroga dUra thaI jAya. pra. :- tamArI gADI vahelA-moDA paNa pATA parathI utarI jarUra jAya che. goLa ane sUMThamAM ucita mAtrAno saMyoga karI davA banAvI zakAya che. paNa nizcaya-vyavahAramAM evo saMyoga zakya ja nathI. kAraNa ke te baMne judA juda hotA ja nathI. e baMnenuM svarUpa to anyonya samanuviddha hoya che. mATe koI paNa vastu nizcaya-vyavahAra ubhayarUpa ja hoI zake. to pachI eka-eka chuTTA laIne saMyoga kevI rIte karazo ? Ama tame dravyarogamAM auSadhasaMyoga batAvI bhAvarogamAM ya saMyoga ThokI dIdho. paNa ahIM to e dRSTAMtanuM sAmya ja nathI. u. :- tamArI vAta sAcI che, paNa sthUla abhiprAyathI athavA nizcaya ke vyavahAramAMthI ekanI prAdhAnyanI vivakSAthI- A jJAna che. suratanavinizcaya:Tl2-4/ 1. zAMDilya upaniSaddhAM daza prakAranA zarIravaMtargata vAyu batAvyA che. vAyu | kArya vAyuM kArya prANa zvAsocchavAsa, udharasa nAga oDakArAdi jApAna malamUtravisarjana nimIlana- palakArAdi vyAna hAnopAdAnaceSTAdi kUkara bhUkha lAgavI udAna unnayanAdi devadattA taMdrA zarIra-poSaNAdi dhanaMjaya glaeNmAdi Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSavypdesh itydossH| gItArthA hi zaikSAnurUpeNa svAdhyAya - vaiyAvRtyAdiniyogena tanmAtrAvaiSamyamapAkurvanti, vaiSamye tasyaiva pratibandhakatvApatteH, parApavAdamUlakatvenA''pAtasamIcInatve'pyasamIcInatvAt, tathAha mUlakAraH - paraviyAlaNe modA - tti citamAtrAdhamevANamiti dvata || ane A kriyA- Ama viveka karIne alaga-alaga vyapadeza karyo che mATe doSa nathI. Azaya e che ke gItArtha guruo ziSyane anurUpa svAdhyAya, vaiyAvacca vagereno niyoga karIne e mAtrAnI viSamatA dUra kare che. koIne svAdhyAyano-jJAna-dhyAnano bahu rasa hoya ane glAnasevA vagerenI upekSA karatA hoya to guru ene ucita pramANamAM levAmAM joDe jethI tenA auSadhanI mAtrA viSama na thaI jAya. mUThI goLa ne capaTI sUMTha bheLavIe to zuM dazA thAya ? je goLa roga dUra karavA mATe hato - Arogya mATe hato, e ja Arogyano pratibaMdhaka banI jAya. e ja rIte svAdhyAyadi paNa saMsAraroganuM auSadha hovA chatAM tenI viSamamAtrAne kAraNe bhAva-ArogyanuM pratibaMdhaka banI jAya. kAraNa ke temAM vaiyAvaccano apavAda che - upekSA-tiraskAra che. mATe pahelI najare samyaka lAgatA hovA chatAM vAstavamAM samyaka nathI. mATe ja divAkarajIe sanmatitarkamAM kahyuM che ke - 'sarva nayo potapotAnA abhiprAyathI satya hovA chatAM jyAre teo anya nayano apalApa kare che tyAre asatya banI jAya che." A ja rIte jJAnakriyA nayamAM paNa samajavuM joIe. ahIM sAra e che ke ucitamAtrAnuM auSadha ja vAstavika auSadha banI zake. ll1oll. 46 zikSopaniSad evaM sAmAnyaM nirdizyopAyavizeSAnnAhayAtrAmAtrAzano'bhIkSNaM prishuddhnibhaashyH| viviktaniyatAcAra smRtidoSairna bAdhyate / / 11 / / anvayo ythaashrutH| yAtrA - saMyamacaryA, yA trAyate bhImabhavATavIbhayAditi tanniruktiyogAt, tadabAdhAkAriNI mAtrA - pramANaM yatra tadyAtrAmAtram, tadazanam - bhojanam yasya sa yAtrAmAtrAzanaH / idamuktaM bhavati, nAtimAtraM bhoktavyam, jADyAdidoSApatteH, brahmaguptivirAdhanAcca / nApyatIvonamAtram, yogahAnyAdidoSAnuSaGgAt / kintu sNymyaatrocitmaatrmityaashyH| Ama nizcaya-vyavahAranA saMtulananA nirdeza dvArA upAya sAmAnya batAvyo. have temAM ja keTalAka vizeSa batAvatA kahe che - je yAtrAmAtra bhojana kare che, vAraMvAra parizuddha jevo Azaya dharAve che, vivikta ane niyata AcAravAna che e smRtidoSothI bAdhA pAmato nathI. ||11| je bhayaMkara bhavATavInA bhayathI bacAve tene yAtrA kahevAya. A vyAkhyAnA yogathI ahIM yAtrA = saMyamacaryA samajavI. tene bAdhA na kare tevI mAtrA je bhojanamAM hoya te yAtrAmAtra bhojana che. AvuM bhojana je kare che te che "yAtrAmAtrAzana." Azaya e che ke vadhAre paDatuM bhojana na karavuM joIe. kAraNa ke tenAthI jaDatA, ALasa vagere doSo thAya tathA brahmacaryanI vADanI virAdhanA paNa thAya. bahu ochI mAtrAmAM paNa bhojana na karavuM joIe. kAraNa ke . -1 - sano 2. * - nattA / rU. 1 - cAra mR 4. * - TgrastA 5. Aha ca- accAhAro na sahe atinideNa visayA uijjti| jAyAmAyAhAro taMpi pakAmaM Na icchAmi - iti (AvazyakaniyuktI-1280) tataH snigdhatvAdimAtrA'pi yAtrAnuguNA'nusandheyA iti|| 1. pucchijjA paMjaliuDo kiM kAyavvaM mae ih| icchaM nioiuM bhaMte veyAvacce va sannA || 3rAdhyayanam |Ira 6-6 // 2. satata: II -28 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zikSopaniSad - na ca jahanneNegasitthaM - ityAgamavirodha iti vAcyam, jaghanyonodaryA api yoganirvAha evAnujJAnAt, tadvirahe vikRSTatapaso'pi niSiddhatvAt uktaM ca - yena yogA na hIyanta iti / nanvevaM dhanyAdivRttasyAsamyaktApattiH, utthAnAdihAnidarzanenAnazanAGgIkaraNAditi cet ? na, AgamavyavahArivyavahRtatvAt, anyathA tvekAdazAGgabhRttvoktirapi plavate, navamAsIyaparyAye tadyogavahanasyApyasambhavAdityatra jina eva pramANam / tasyaitAvadevAyUrdaSTavA tena tattapo'najJAtamiti naasmyktaagndho'pi| tenAthI yogonI hAni thAya. paNa je mAtrAthI saMyamamAtrA vyavasthita thAya teTalI mAtrAmAM bhojana karavuM joIe. pra. :- bolane vAlA bhI divAnA aura sunane vAlA bhI divAnA. ochuM na vAparavuM Ama kahIne uNodarI tapa ja uDAvI dIgho, uttarAdhyayana sUramAM to jemAM mAtra ekaja dANo vAparavAno che - evo paNa uNodarI tapa batAvyo che. e vacanano virodha nahIM Ave ? u. :- nA, kAraNa ke e jaghanyauNodarInI anujJA paNa tyAre ja apAya che jyAre yoga-nirvAha thato hoya. ane je yoga nirvAha na thAya to aTTamathI uparano = vikRSTa tapanI bhAvanA hoya to ya teno niSedha karAyo che. jJAnasAramAM kahyuM che - tevo ja tapa karavo jenAthI yogahAni na thAya. pra. :- A to tame ulamAMthI cUlamAM paDyAM. uttarAdhyayana sUtrano virodha dUra karatAM aMtakRzAno virodha AvI paDyo. kAraNa ke A rIte dhannA aNagAra vagerenuM AcaraNa khoTuM Thare che. kAraNa ke 8 mahinA chaThThane pAraNe AyaMbilano tapa karyA pachI temaNe joyuM ke 2. 3rAdhyayana rU 0-6 / 2. AvazyaniryuMff - mitravRtti:// - 272 // rU . sAnasAra://rU 6-7 || 48 - zikSoni << tathA'bhIkSNaM - punaH punaH, manodoSalezenApyakalaGkitatvAt pari samantAt zuddhA - nirmalaH, tasya nibhA - sadRzaH, AzayaH - cittapariNAmo yasya sa prishuddhnibhaashyH| yadyapi kAlAdidoSAnna parizuddhAzayatAsambhavaH, tatsAdRzyaM tu syAdapIti tadyatnopadezaH / ekasminneva divase bahuzubhAzubhapariNAmasambhave'pi punaH punarvIryollAsAt saGkle- have utthAnAdimAM zarIranuM sAmarthya nahIvata che - tyAre anazana laI lIdhuM. have yoganirvAhanI vAta ja kyAM rahI ? u. :- dhannA aNagAranA tapanI vIraprabhue anujJA ApI hatI. mATe e AgamavyavahArI (kevaLajJAnIthI 10 pUrvI sudhInA mahAtmAo) vaDe vyavahata hato. mATe emAM khoTApaNAno avakAza nathI. ene sAdhAraNa niyamo paNa lAgatA nathI. jo Ama na mAno to e ja AgamamAM ghannA aNagAra agiyAra aMganA dhAraka hatAM- evI je vAta che e paNa saMgata nahIM thAya. kAraNa ke mAtra 9 mahinAnA paryAyamAM 11 aMganA joga karavA paNa saMbhavita nathI. mATe A viSayamAM prabhu vIra ja pramANa che. prabhue joyuM ke temanuM nava mahinAnuM ja AyuSya che mATe tevA tapanI anujJA ApI. mATe dhannA aNagAranuM vRta to asamyaka nathI ane yoganirvAha thAya evo ja tapa karavo joIe A vAta paNa asamyaka nathI. tathA mAnasika doSathI leza paNa kalaMkita na hovAthI je atyaMta zuddha Azaya hoya, tenA jevo Azaya = citapariNAma, je vAraMvAra dharAve che - te che parizuddhanibhAzaya. Azaya che ke kALa vagerenA doSathI atyaMta zuddha Azaya bhale na Ave, paNa tenA jevo Azaya to azuddhimaMdatAthI AvI zake, mATe enA mATe prayatna karavo joIe. vAraMvAra kahevAnuM rahasya e che ke jIvane eka ja 6. paDhezamAnA 6 6 0 || Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - - 4 zasthAnAdvizuddhisthAnaM prayAtItyabhIkSNAbhidhAnam / tathA vivikto'nyayogacintAdyakaluSitaH, niyataH - apuSTAlambane'kAlasevitatvAdidoSAkaluSitatvAd dhruvazcAcAro yasya sa viviktniytaacaarH| anyamuddoSasya sarvAnarthabIjatvAt , avidheH paribhavarUpatvAt , apuSTAlambane tyaktasyAvajJAtaprAyatvena bhavAntare'pi durlbhtvaaptteshceti| sa smRtiH - matiH - mana iti yAvat, taddaSakairdoSaiH - rAgAdibhirna bAdhyate - na saGklizyate / yadvA bhuktabhogI zaikSastatsmaraNAdidoSairna divasamAM ghaNA zubhAzubha pariNAma saMbhavita che. mATe vAraMvAra vIryollAsathI je saMkleza sthAnathI vizuddhisthAnamAM gamana kare che te tathA jeno AcAra anya yoganI ciMtA vagerethI akaluSita hovAthI vivikta che tathA puSTAlaMbana vinA akALa sevitapaNu vagere doSothI paNa akaluSita hovAthI niyata che te viviktaniyatAcAra che. eka yogamAM bIjA yoganI ciMtA e sarva anarthonuM bIja che. avidhi karavI e vidhipatipAdaka zAstra vacanono anAdara, dveSa che. ane puSTAlaMbana vinA jenI kAlAdiniyatatAno tyAga karAya athavA to sAva choDI devAya te to avajJAta jevuM kahevAya = te anuSThAnanuM apamAna karyuM kahevAya. ane tenA kAraNe e anuSThAna bhavAMtaramAM paNa durlabha thaI jAya mATe e doSone choDavA joIe. smRti eTale mana, tene dUSita karanArA rAgAdi doSo vaDe parimitabhoktApaNuM vagere hamaNA jaNAvelA guNovALI vyakti bAdhita thatI nathI = rAgAdi vaDe enuM mana saMkliSTa thatuM nathI. bIjo artha e thaI zake ke e vyakti je muktabhogI hoya to tene gRhasthAvasthAmAM bhogavelA bhogonuM smaraNa thavAthI brahAcaryamAM 2. daza: J24-1 | 2. yorfvastuHll240 // rU. taravArthasUtramll2-3 // Spo zikSopaniSad bAdhyata ityaparo'pyarthaH / AcArAdisAmarthyapratihatatvAtteSAmityAzayaH T11TI evaM doSAbAdhitasya zaikSasya yogakSemArtha gurukrtvymaahaadeshsmrnnaaksseppraayshcittaanupkrmaaH| yathArasaM prayoktavyAH siddhysiddhigtaagtaiH||12|| siddhyasiddhigatAgatairAdezasmaraNAkSepaprAyazcittAnupakramA yathArasaM prayoktavyAH - itynvyH| siddhiH cikIrSitakRtiH, asiddhiH tadakRtiH, te yathAsaGkhyaM gatairagataizca, siddhi prAptaH, asiddhiM cAprAptairityarthaH / na ca punaruktamiti je doSo lAge tenAthI e bAdhita thatI nathI. kAraNa ke AcAravicAranI zuddhine kAraNe tene tenuM smaraNa ja thatuM nathI mATe e doSonI zakti kSINa thaI jAya che. [11] A rIte doSothI abAdhita ziSyanA yogakSema mATe gurunuM kartavya kahe che - siddhiprApta - asiddhiaprApta anuzAsakoe Adeza, smaraNa, AkSepa, prAyazcita ane anupakramane rasAnusAre prayojavA joIe. Ilal siddhi eTale je karavAnI IcchA hoya tenuM karaNa. asiddhi eTale tenuM akaraNa. jemane siddhi prApta thaI che ane asiddhi prApta nathI thaI tevA anuzAsakoe have kahevAya che te AdezAdino prayoga karavo joIe. pra. :- siddhine pAmelA che enA parathI ja asiddhine nathI pAmyA e artha maLI jAya che to pharIthI te kahevAmAM punarukti nathI ? u. :- nA, kAraNa ke e kahevA dvArA pUrve kahela vastuno niyama 6. 23 - zrama: | - HTT Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad vAcyam, niyamArthatvAt, yathocyate - ahaM gRhameva yAmi, nAnyatreti / saphalArambhairevAnuzAsakai vyamiti tAtparyam, na ca parAdhInatvAdazakyopadezo'yamiti vAcyam, amUDhalakSyAnAM svAdhInatvAt, bhagavadvat / na hi te tAdRzAdezAdau pravartanta eva, yatrAsiddhisambhavaH syAditi / AdezaH - zAsanam / nanvAdeze kriyamANe na ANAveyavvA - iti siddhAntabAdha iti cet ? na, bhajanAbhAvAt, ayamAzayaH - Adeza: - AjJApanI bhASA dvidhA, paralokAbAdhinI itarA ca, tatra svaparAnugrahabuddhyA zAThyamantareNa AmuSmikaphalasAdhanAya pratipannahikAlambanaprayojanA - avazyapaNuM bAMdhavAmAM Ave che. jema ke vyavahAramAM paNa bolAtuM hoya che - huM ghare ja jAuM chuM, bIje nathI jato. A niyama bAMdhavA dvArA eka saMketa Apyo che ke anuzAsakoe saphalAraMbhI banavuM joIe. pra. - prayatna saphaLa thAya ke na thAya e potAnA hAthanI vAta nathI. mATe tamArI A vAta azakyatAno upadeza che. u. :- nA, kAraNa ke jeo amUDhalakSya hoya che, temane e vAta svAdhIna hoya che. jema ke bhagavAne joyuM ke dezanA ApIza to niSphaLa jaze mATe jarA mAMgalika jevuM karI ATopI lIdhI. Ama amUDhalakSya anuzAsako evA Adeza vageremAM pravRtti ja nathI karatAM ke jemAM asiddhino saMbhava hoya. Adeza eTale AjJA. pra. :- are, jo anuzAsaka AjJA karaze to - sarva jIvone AjJA na karavI - evA siddhAntano bAdha nahIM Ave ? u. - nA, kAraNa ke emAM bhajanA che. jene prajJApanAsUTamAM A rIte spaSTa karI che - Adeza eTale ke AjJApanI bhASA. te be prakAre che. eka paralokane abAdhaka. ane bIjI paraloka-bAdhaka. 42 zikSopaniSad vivakSitakAryaprasAdhanayuktA vinItavineyajanaviSayA sA paralokAbAdhinI, eSaiva ca sAdhUnAM prajJApanI, paralokAbAdhanAt, itarA tcitaraviSayA, sA ca svapara - saGklezajananAt mRSetyaprajJApanI saadhuvrgsy| Aha ca - aviNIyamANavaMto kilissai bhAsai musaM taha y| ghaMTAlohaM nAuM ko kaDakaraNe pavattejjA ? iti / itthaM cAtra paralokAbAdhinyAjJApanIbhASAlakSaNa Adeza: kartavyatayopadiSTa ityadoSaH / temAM je sva-paranA anugrahanI buddhithI, kapaTa vinA, paralokanA phaLanI siddhi mATe AlokanA AlaMbananA prayojanavALI, jenAthI vivakSita kAryanI siddhi thaI zake, vinIta-vineyajana = vinaya vALA ziSyane je kahevAtI hoya te paralokane abAdhaka che ane e ja bhASA sAdhuone bolavA yogya che. kAraNa ke AvI bhASA bolavAthI paraloka bagaDato nathI. paNa je AvI bhASA nathI athavA to bIjI badhI yogyatA hovA chatAM paNa ziSya ja vinIta nathI mATe yogya bhASA paNa ayogya pagane kAraNe anucita banI jAya che. mATe evI AjJAno ziSya svIkAra na kare, sAmo thAya, anuzAsakane paNa krodha-mAnano udaya thAya, pariNAme svaparano saMkleza thAya mATe e bhASA paralokabAdhaka hovAthI mRSAvAda che. mATe sAdhavRdane bolavA yogya nathI. je avinItane AjJA kare che, e saMkaleza pAme che tathA mRSA bole che. ghaMTa banAvavA mATenuM loTuM hoya tenAthI caTTAI banAvavAno prayatna koNa kare ? A rIte ahIM anuzAsakane Adeza karavAno je upadeza Apyo che temAM Adezano artha paralokane abAdhaka AjJApanI bhASA karavo mATe emAM doSa nathI. bIjA naMbamAM prayoga karavAno che sAraNAno. eTale ke ziSya 2. prazaTSnAvRtti: || patram - ra6 0 | 2, vigativijhiTET/I7- II Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSad tathA smaraNam - antarbhAvitaNyarthatvAt smAraNam - vismRtAcArasya smRtipathAnayanam / yadvA'vismRtAcArasyApi pramAdino mRdutayaiva vismRtAcArasyeva smAraNam / gItArthA hyubhayahitAnubandhimRSAmapi bruvANA ArAdhakAH, pramANaM cAtra pAramarSam - 'uvautto cattAri bhAsAi bhAsamANo ArAhago' - tiA yadvA'nuzAsako vineyavizeSAdyapekSayA smAraNAmapyupekSya svayameva tatprabodhAya smaraNaM karotIti yathAzrutArthaH, yathA - aho ! vismRtaM me parvadevavandanam, adhunA'pi kurve - ityAdi / tatazca tannizamya zaikSo'pi je AcAra bhUlI gayo hoya tene yAda karAvavuM. pra. :- ahIM mULamAM to maraNa zabda che, tame to mAraNa no artha karyo. u. :- keTalIka vAra prAcIna zAstromAM prerakAryathI aMdara bhAvita thayelA zabdono prayoga karyo hoya che. TIkAkAroe te mujaba artho karyA hoya evuM paNa jovA maLe che. mATe AvuM arthaghaTana anucita nathI. Ama chatAM paNa smaraNa zabda laIne paNa AgaLa artha karela che. Ama to je bhUlI gayo hoya tene yAda karAvavAnuM hoya paNa kyAreka koI yAda hovA chatAM pramAda karato hoya tyAre paNa tene komaLatAthI... premathI jANe e bhUlI gayo hoya ema yAda karAvavuM ene paNa sAraNA kahevAya. pra. :- are ! paNa e to mRSAvAda che. jyAre khabara ja che ke e jANI joIne kare che. to pachI yAda karAvavuM e anucita nathI ? u. :- nA, kAraNa ke gItArtha guruo sva-parane hitAnuMbadhI mRSA bole to ya ArAdhaka che. ahIM paramarSionuM vacana pramANa che - upayukta cAre prakAranI bhASA bolanAro ArAdhaka che. 4 zikSopaniSad tatkartumutsahata iti| tathA akSepaH - apratikSepaH, parAbhavaparihAra ityrthH| duHSamAkAlAdyanubhAvenAlpasattvA vineyA aparasAkSikaM kSatinirdezAdi svamarmodghATanaM tadvadhaM ca manyamAnAH kadAcitsvaparAnarthaM kuryuriti jAnAno naiva tatkSepa karoti, prAyaH sarveSAmapi priyasvamAnatvAt, iti tatpuSTikRdeva codanaM zreyaH, tathA cArSam- palhAyaMto va maNaM sIsaM coei Ayario - iti / athavA to anuzAsaka ziSyavizeSanI apekSAe yAda karAvavAnuM paNa choDIne svayaM smaraNa karIne tene pratibodha kare. jema ke - are ! Aje caumAsI caudazanA devavaMdana to bhUlI ja gayo. cAlo, have paNa karI lauM vagere. pachI e sAMbhaLIne ziSya te karavA mATe utsAhita thaI jAya. trIjA naMbaramAM karavAno che apratikSepa = parAbhavano parihAra. duHSamA kALanA prabhAve ziSyonuM satva alpa hoya che. mATe jo bIjAnA sAMbhaLatA temanI bhUlano nirdeza karavAmAM Ave, to kadAca temane lAge ke gurujI mAruM marmodghATana kare che - mAro marmavedha kare che. ane pachI saMklezathI kadAca sva-parano anartha kare. mATe A paristhiti dhyAnamAM rAkhIne anuzAsaka temano pratikSepa na kare. upalakSaNathI yathAzakya temanI vAtane mAna Ape, temanI vAta toDI na pADe vagere paNa samajavuM joIe. prAyaH badhAne svamAna hAluM hoya che. mATe enI puSTi karanArI preraNA zreyaskara che. maharSie kahyuM che ne - jANe manane atyaMta AlAda ApatA hoya, te rIte gurue ziSyane preraNA karavI. cothA naMbaramAM karavAnuM che prAyazcitta. je prAyaH karIne cittane , 3paDhezamAnATI 04ll Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ > zikSopaniSad prAyaH cittaM zodhayatIti prAyazcittam, vineyamanonirmalIkaraNaM hyanuzAsakaparamakartavyamityasau pratirUpopAyaprayogeNa tat karoti / yadvA vineyasya lajjAdyapasArya pramAdaceSTitasyAlocanAM kArayitvocitaM prAyazcittaM pradatta ityarthaH / anyathA dharmAvasthAnAsambhavAt uktaM ca dhammo suddhassa viTTara - kRti / tathA'nupakramaH sarvathAnavasaraM dRSTvA'pravRttiH upekSA smAra NAdyakaraNamiti yAvat / na hi yadaiva zaikSaH pramAdyati tadaiva smAraNAdi kartavyamevetyekAnto'sti, akAlavRSTeH zasyavinAzakatAvadanavasarAnu zuddha kare tene prAyazcitta kahevAya. anuzAsakanuM parama kartavya che ke e ziSyanA manane nirmaLa kare. mATe eNe ucita upAyathI e kArya karavuM joIe. athavA to ziSyanI zarama, kSobha, ahaMkAra, gArava vagerene dUra karIne tenA pramAdakAryanI AlocanA karAvIne ucita prAyazcitta Ape - evo paNa artha thaI zake. kAraNa ke malina AtmAmAM dharma TakI zakato nathI. uttarAdhyayanasUtramAM kahyuM che ke - zuddha jIvano dharma sthiti pAme che. pAMcamo naMbara Ave che anupakramano. jyAre sarvathA avasara ja na hoya tyAre sAraNA vagere kAMI na karavuM. upekSA karavI. gurue sAraNAdi karavA joIe, e vAta sAcI paNa evo kAMI niyama nathI ke jyAre ziSya pramAda kare tyAre ja tAbaDatoba tene sAraNAdi karI ja devAnA. eno avasara paNa jovo paDe. akALe thayelo varasAda to ulTu dhAnyano vinAza notaranAro thAya che, te ja rIte anavasare anuzAsana karavAthI asvIkAra, pradveSa vagere aneka doSo saMbhavita che. 6. tathA pAtoSanAgumuLAH - cothI! padhruvI ya - cAri (koSIta = gapatrIkA = zarama choDAvanAra)| 2. 3ttarAdhyayanam ||rU-22|| - zikSopaniSad - zAsanAdapratipattyAdidoSasambhavAt / tasmAt kadAcittacceSTitAjJa ivo - pekSamANo'nupakramamavalambata ityarthaH / eta AdezAdayo yathArasaM vineyasya saMvegAdirasamavadhArya tamanatikramya tadanurUpamiti yAvat, etaccAdyavRtte bhAvitameva prayoktavyAH - svaparahitAnubandhitayA'nuzAsakena prayogaviSayIkAryAH / / 12 / / atha kadAcidasahana: zaikSaH, sukhocitatvAdabhAvitatvAcca, tasmi nucitakartavyamAha 56 paraprazaMsA svakSepo viparItamupekSitaH / utkarSApakarSI caitA vinayonnayajAtayaH / / 13 // mATe keTalIka vAra anuzAsake jANe ziSyanA pramAdanI jANa ja na hoya tema tenI upekSA karIne anupakramanuM ja avalaMbana karavuM joIe. vartamAnamAM alpasattvajIvone dhyAnamAM laIne - amuka samayanA gALA pachI ja premathI kahevuM vizeSa hitAvaha che. e Adeza vagere ziSyanA saMvega, nirvedanA bhAvane jANIne tene anurUpapaNe karavA joIe. A vastu pahelA zlokamAM vicArI ja che. prayoga karavo eTale anuzAsake sva-parane hitAnubandhI thAya e rIte tenuM vidhAna karavuM. 119211 have ko'ka kesa evo che ke ziSya pUrvAvasthAmAM sukhazIla hovAthI tathA haju paNa bhAvita na thayo hovAthI asahanazIla che. tyAre karavAnuM - ucita kartavya kahe che - paraprazaMsA, svakSepa, viparItane upekSita, utkarSa ane apakarSa A vinayanI unnati karanArA prakAro che. II13II chuM. TM - vitam|| 2. 3 - po vivinayotrayA rU. che - caiva 1 - jaina 4. rasa- zabda bhAvavAcI paNa che evuM SoDazaka vRtti / / 2-15 / / mAM jaNAvela che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - Po anvayo yathAzrutaH / parasa eva zaikSo'nyo vA, tasya prazaMsA - gunnvrnnnaa| svaprazaMsayA gurau bahumAnavRddhyA sa tadAjJAkAGkitAdikaM pratipadyate, priyapradAtuH priyIbhavanAt / na ca 'naiva putrA' iti nItivirodha iti vAcyam, ziSyAdhikArAt / nanu tatrApyayaM nyAyaH, puttA ya sIsA ya samaM vibhattA - ityukteriti cet ? satyam, tathApyanekAntaH, avasarocitopabRMhaNAyAH samyaktvAcAratayA''vazyakatvAt, tadabhAve svaparasaMsAravRddhinidarzanasya pravacane prasiddhatvAcca / para eTale te ja ziSya athavA bIjuM koIka, tenI prazaMsA = guNavarNanA. potAnI prazaMsA sAMbhaLIne ene guru pratye bahumAnanI vRddhi thAya ane te AjJAkAMkSIpaNuM vagere guNane pAme = tene AvI bhAvanAo thAya ke guru mane kAMIka Adeza kare, vagere. kAraNa ke svaprazaMsA to badhAne priya hoya che ane evo niyama che ke je potAne priya vastu Ape e vyakti paNa priya banI jAya che. pra. :- tamArI vAto mAnIne to guruone pastAvuM paDaze. nItizAstro kahe che ke kadI putronI prazaMsA na ja karavI. tame to ulTa karavAnuM zIkhavADo cho. u. :- ahIM putranI nahIM, ziSyanI vAta che. - pra. :- are bhAI ! ziSyane paNa e ja nIti lAgu paDaze kAraNa ke ziSya ane putro samAna jevA che evuM gautamakulakanuM vacana che. u. :- ThIka che, to ya temanI prazaMsA na ja karavI evo koI ekAMta nathI. kAraNa ke avasarane ucita upavRMhaNA e to Avazyaka che. zAstramAM evuM paNa dRSTAMta prasiddha che jemAM gurue ziSyonI ArAdhanA-prabhAvanAnI upabRhaNA na karavAthI temaNe e pravRtti ja 1. pratyakSA guravaH stutyAH, parokSe mitrbaandhvaaH| bhRtyAzca kAryaparyante, naiva putrA mRta: ciya: - ti pUrvavRtta| 2. nautamakum |* // 48 - zikSopaniSad yadvA parasyetyanyasya kasyacit prazaMsA, yathA'dhikRtazaikSasya vaiyAvRttyasmAraNAdikamupekSyAnyavineyasya vaiyAvRttyaM prazaMsati, tacchravaNena so'pi vaiyaavRttyaayotshte| puruSAdinirapekSasmAraNAdikRdapi smAraNAdipramAdiguruvadaparAdhyatIti tatsApekSatAyatnaH zreyAnityatra paramArthaH / ___tathA svasyAtmanaH kSepaH - nindA, puSTAlambanenApavAdapade'pi pratisevite'nanutApe prAyazcittavRddhaH, saMvignatAkSateH / taddarzanena zaikSo'pi vipariNamate, yathA sarvANyapi vratAni sthApanAmAtramityAdi, evaM coditapraticodanAdidoSA api drssttvyaa| anuzAsakakRtAtmakSepaM tu choDI dIdhI, pariNAme guru-ziSyo baMneno saMsAra vadhI gayo. bIjo artha e thaI zake ke para eTale e ziSya sivAya bIjA koInI prazaMsA. jema ke amuka ziSyane vaiyAvaccanI preraNA karavAnI upekSA karIne bIjA ziSyanI vaiyAvaccanI prazaMsA kare. e sAMbhaLIne tene paNa vaiyAvaccano utsAha jAgI uThe. je guru ga7nI upekSA karIne sAraNAdi karavAmAM pramAda kare te jema aparAdhaka che, tema puruSa (zikhavizeSa) vagerene nirapekSa sAraNAdi kare te paNa aparAdhaka che mATe emAM sApekSatAno prayatna kalyANakArI che, evo ahIM paramArtha che. bIjo naMbara che svaniMdAno. niMdAnuM eka kAraNa e hoI zake ke je puNAlaMbanathI paNa apavAdamArge doSa sevyo hoya teno pazcAttApa - AtmaniMdA (arere, meM khoTuM karyuM, na kare to vadhAre prAyazcita Ave. vaLI saMvijJatAnA bhAvane paNa TakAvI na zakAya. e joIne abhAvita ziSyanA paNa bhAva paDI jAya. e samaje ke badhA vrato sthApanAmAtra ja che - nAmanA ja che. A uparAMta tene kyAreka amuka doSanA vAraNAdi karavAmAM Ave tyAre te sAmo . puSpamAlA //rU 3 6-42 / 2. tathA thATE:- aTytAva nirara - tiA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad nizamyAsI cintayati- aho ! saMvignA me guravaH, nirahaGkArAH, saMyamaikapratibaddhahRdayAzca kathamanyathA puSTAlambana-pratisevite'pyasmatsamakSamevamAtmanindAM kuryuH iti / yadyanuzAsako brUyAdaho'hamadhanyo'dya caturdazyAmapyupavAsAsamartha ityAdi, tadA zaikSaH prativakti ko'yaM bhavatAM vArddhakyAdyapahRtabalAnAmupavAsAvasaraH ? mamaivopavAsAnujJA dIyatAmiti / avimRSTasmAraNe tvabhAvitatvena - bhavanta eva kiM na kurvanti ? ityAdi brUyAccintayedveti / tathA viparItam ukto'pyanuzAsanapratikUlaM kurvANaH zaikSa upekSitaH javAba Ape ke tame to AvuM karatAM hatAM, vagere.. tenA badale jo anuzAsaka pote ja AtmaniMdA kare to te sAMbhaLIne ziSya vicAre aho ! A mArA gurudeva saMvijJa che. emanuM hRdaya eka mAtra saMyamamAM ja pratibaddha che. anyathA ATalA gADha kAraNe paNa je doSa sevyo che, enA mATe amArI sAme A rIte AtmaniMdA kema kare ? jo anuzAsaka kahe ke- are... huM keTalo kamabhAgI ! Aje caudaze paNa upavAsa karavA samartha nathI, vagere. to ziSya pratyuttara ApatA kahe - gurudeva ! Apa to vRddha cho, glAna cho, ApanAmAM zakti paNa nathI. Apane to upavAsa karavAnI paristhiti ja kyAM che ? ema karo, mane ja upavAsa karavAnI anujJA ApI do. paNa Avo koI vicAra karyA vinA sIdhe sIdhuM- kema Aje caudazano upavAsa nathI karavo ? ItyAdi kahe, to ziSya sIdho pratiprazna kare ke - tame ja kema nathI karatA ? vagere. kadAca bole nahIM, to ya tevo vicAra to AvI jAya. trIjuM kArya che - jene preraNA karavA chatAM paNa anuzAsanathI viparIta - pratikUla vartana kare tenI upekSA karavI. ucita avasara na ys 60 - zikSopaniSad - - anavasare smAraNAdyaviSayIkRtaH / tadAsyopekSA kartavyeti bhAvaH / gurubahumAnahAnyAdihetuko vaiparItyasambhavaH syAt, tadbhAvollAsApAdanamantareNaiva smAraNAdi doSAyaiva, abhinavajvare zamanIyavaditi vakSyate / upekSitastu kadAcidvimRzeta aho madanuzAsakagAmbhIryam, yajjAnAno'pi macceSTitaM mayi kRpAvRSTimeva tanotItyAdi / tatazca svayamevAnuzayaparaH pramAdamAlocyApramAdaM pratipadyeta / tathotkarSaH - yathAvasaraM tadvacanAdarAdinA tadanugrahaH, tathAhurvRttikArA:- AnamantItyAdeH punaruccAraNaM ziSyavacana AdaropadarzanArtham, gurubhirAdriyamANavacanA hi ziSyAH santoSavanto bhavanti, tathA ca sati Ave tyAM sudhI tene sAraNAdi na karatAM mAtra upekSA karavI. viparItatAnuM kAraNa gurubahumAnamAM hAni vagere hoI zake, ene e bhAvollAsa jagADyA vinA ja sAraNAdi karavAthI to nukazAna ja thavAnuM che. jemake navA tAvamAM zamanauSadhathI nukazAna thAya. e AgaLa kahevAze. AvA samaye sau prathama jo upekSA ja karI hoya- "leTa go" karyu hoya ane potAnA vartanamAM enI koI asara lAvavA na dIdhI hoya to kadAca e ziSya vicAre ke "mArA anuzAsakanI kevI gaMbhIratA che ! ke te mAruM kArastAna jANatA hovA chatAM paNa mArA para kRpAvRSTi ja kare che." pachI kadAca pote ja pazcAttApamAM tatpara thaIne pramAdanI AlocanA karIne apramAdano svIkAra kare. cothuM kartavya che utkarSa = avasare tenA vacanano Adara, amala vagere karavA dvArA tenA para anugraha karavo. vRttikAra zrImalayagiri mahArAje kahyuM che ne - 'Anamanti' vagere padonuM pharI uccAraNa ziSyanA vacanamAM Adara batAvavA mATe che ja. guru chu. prajJApanavRtti||rR.22/ Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara zikSopaniSad - paunaHpunyena praznazravaNArthanirNayAdiSu ghaTante, loke cAdeyavacanA bhavanti, evaM prbhuutbhvyopkaarstiirthaabhivRddhishceti| AdinA'bhISTadAnAdigrahaH / anyathAnuraktasyApi viraktisambhavAt / yathAha rAjanItirapi - svayamanavekSaNaM deyAMzaharaNaM kAlayApanaM vyasanApratIkAro vizeSavidhAvasambhAvanaM ca tantrasya viraktikAraNAnIti / ___ apakarSaH - yathAvasaro nigrahaH, alpAnugrahaH, ananugraho vA / apramattasyocitopabRMhaNAdivaJcitasya, pramattasyApi srvthopekssitsyaikaantprshNsiziSyonA vacanano Adara kare eTale ziSyo saMtoSa pAme, pharI pharI prazno kare, tenA uttaro dhyAna daIne sAMbhaLe, te arthano nizcaya kare, ane Ama jJAnanA paripAkane pAmIne lokamAM Adeya vajanavALA thAya. A rIte ghaNA bhavo para upakAra thAya, tathA tIrthanI atyaMta vRddhi thAya. ahIM vagerethI IcchitadAna vagere samajavA joIe. jo A badhuM na karavAmAM Ave to ziSyane guru para prema hoya to ya dveSamAM palaTAI zake. jemake rAjanItimAM paNa kahyuM che - pote dekhabhALa na rAkhavI, temanA pagArano bhAga paDAvI levo, tAtkAlika kartavya samaye samaya pasAra thavA devo, ApattinuM nivAraNa na karavuM ane vizeSa vighAnamAM-prasaMge mAna na ApavuM- viziSTa parAkrama jevA samaye paNa jANe kAMI karyuM ja na hoya tema dhyAnamAM ja na levuM - ucita prazaMsA-puraskArAdi na karavA. A badhA parivAra-nokaracAkara-sainyAdinA virAganA kAraNo che. pAMcamo che apakarSa = avasarane anurUpa nigraha - abha. anugraha ke ananugraha karavo. utkarSa- apakarSanuM mahattva eTalA mATe che ke apramatta ziSya 2. nItivacAmRtam ||22-28ii. zikSopaniSad tasya vaa'hitsmbhvaat| na ca prazaMsayA punaruktamiti vAcyam, tatra vAGmAtreNAnugraha ukta, atrAbhISTadAnAdinA'pIti vishessaat| cA smuccye| etA anantaranirdiSTA vinayaH - anuzAsanasatpratipattiprabhRtilakSaNaH zaikSAcAraH, tamunnayantIti vinayonnayA jAtayaH prakAravizeSA santIti zeSaH / etAbhiH paraprazaMsAdibhiH zaikSo'nuzAsanaM samyak pratipadyata iti bhAvaH / tatphalatvena tAsAmapyanuzAsanarUpatvAditi / / 13 / / paNa jo ucita upavRMhaNAthI vaMcita na rahe, athavA pramatanI paNa mAtra upekSA ja karAya athavA mAtra prazaMsA ja karAya, to teonuM ahita saMbhave che. pra. :- tamArI TIkA ja kahe che ke e bogasa che. AgaLapAchaLano vicAra karazo to tamane ya A vAta samajAI jaze. utkarSamAM tame je vAta karI e to prazaMsA mAM paNa AvI gaI che. to e punarukti nathI ? | u. :- nA, kAraNa ke prazaMsAmAM vacanamAtrathI anugraha kahyo che, utkarSamAM to ISTadAna vagerethI paNa anugraha karavAno kahyo che mATe baMnemAM pharaka che. A pAMce vinayanI vRddhi karanArA prakAro che. tenA samyaka prayogathI anuzAsanano samyapha svIkAra karavo vagere ziSyano AcAra unnati pAme che. pra. :- are, paNa prazaMsA vageremAM anuzAsana to karyuM ja nathI. to pachI - ziSya anuzAsanano samyaka svIkAra kare che - ema zI rIte kahI zakAya ? u. :- hamaNAM ja joI gayA te mujaba anuzAsanathI je phaLa (apramAdapratipatti) joIe che e phaLa A prazaMsA vagerethI paNa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziloni - nItisarvasvamupadizannAhasvAsthyAt padatrayAvRttyayonayaH sthaanvrtmnH| zaikSadurbalagItArthagurUNAmarthasiddhaye / / 14 / / sthAnavartmanaH svAsthyAt padatrayAvRttyayonaya: zaikSadurbalagItArthagurUNAmarthasiddhaye - ityanvayaH / sthAne vartma yasyAsI sthAnavA, ucitAnuzAsanapathapathiko'nuzAsaka ityarthaH, tasya, svAsthyAt - samAdhyanatikramAt, padatrayam - jJAnadarzanacaraNalakSaNasthAnatritayama, sthAnapadaM ratnatrayIparaM siddhAnte maLI zake che. mATe samAna phaLanI apekSAe prazaMsAdi paNa anuzAsana svarUpa ja che. ll1all nItisarvasvano upadeza ApatA kahe che - ucitamArgagAmIno - svasthatApUrvaka padatraya-AvRtti - A lokhaMDI nyAya zaikSa, durbala, ane gItArthagurunA prayojananI siddhi mATe che. ll14ll je ucita anuzAsana mArge gamana kare che te anuzAsakanI eka mAtra sarvoparI nIti e ja hoya ke jema svasthatA rahetI hoya - asamAdhi na thatI hoya te mujaba badhI zakti lagAvIne ratnatrayImAM udhama karavo. pra. :- AnuM nAma arthanI kheMcatANa. mULamAM to padagaya eTaluM ja kahyuM che. tame darzana-jJAna-cAritra kyAMthI laI AvyA ? u. :- pada = sthAna.sthAna zabda AgamamAM ratnatrayI arthamAM prasiddha che. jema ke - je zramaNa jayaNAvAna gacchane choDIne caraNakaraNamAM atyaMta zithila pArzvasthonA gacchamAM praveza kare che te 64 - zikSopaniSad prasiddhaM yathA - so ThANe pariccayai tinni - iti , tasmin AsamantAt vRttiH - aatmvyvsthitiH| yathAsamAdhi ratnatrayI ArAdhyA iti bhAvaH / etadanantarokto'yo - lohaM tadvadabhedyo nayaH - anuzAsananItiH, zaikSAH - abhinavatvAdiviziSTaziSyAH, durbalAH - glAnaprabayobAlatapasvinaH, teSAmanuzAsanaviSayANAM tathA gItArthAnAM - svabhyastasUtrArthAnAM gurUNAM - anuzAsakAnAmarthaH - prayojanam, taccAnantaramapramAdapratipattyAdi, paramparaM tu mokSaH, tasya siddhiA - niSpattiH, tasyai bhavatIti zeSaH / ayamayonayastatsiddhipratyala iti bhAvaH / / 14 / / kimetadAvRttiphalamityatrAha - darzana-jJAna-cArirUpa traNa sthAnano parityAga kare che. yathAsamAdhi ratnatrayI ArAdhanA karavI. A loTA jevI abhedhajemAM doSa na hovAthI khaNakhoda na karI zakAya - tevI anuzAsana nI nIti che. navA-purANA ziSyo, glAna, vRddha, bAla, tapasvI vagere azakta mahAtmAo ke jemane anuzAsana karavAnuM che tathA jemaNe sUrArthano sArI rIte abhyAsa karyo che evA guruo ke jeo anuzAsaka che. A baMne pakSano je artha = prayojana che - anaMtara prayojana = apamAdapratipatti vagere, paraMpara prayojana = mokSa, e prayojananI siddhi = niSpatti pUrvokta nItithI thAya che. eTale ke pUrvokta lokhaMDI nIti ziSya ane guru baMnenA prayojananI siddhi karAvavA samartha che. ||14ll pra. :- ratnatrayInI AvRttinuM phaLa zuM maLaze ? u. :- e ja kahe che - 1. gurutattvavinizcayaH / / 3-40 / / trINi sthAnAni jJAnadarzanacAritrarUpANi iti taddatta: | 2. T- nayasthI/ 2. ra3 - tArtha: purI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoghaniSad - * 7 aasevnpriihaarNprisngkhyaanshaantyH| parISahA vapurbuddhinimittAsamakalpakAH / / 15 / / anvayo ythaashrutH| Asevanam - cAritrAcArAnuSThAnam, parisamantAt hriyante duSkarmANi yena sa parIhAraH - vicitrataponuSThAnam, parisamantAt saGkhyAyante jJAyante jagadvartipadArthasArthA aneneti parisaGkhyAnam - samyagjJAnam, tathA zAntiH - upazamaH, samagralakSaNopalakSitasamyagdarzanopalakSaNamidam, samyakcAritratapojJAnadarzanAnIti samAsArthaH / tathA mArgAcyavananirjarAbhyAM parisamantAt sahyanta iti parISahAH Asevana, parIhAra, parisaMkhyAna, zAnti ane parISaho zarIra ane buddhinA nimittamAM atulya samartha che. ll15ll. Asevana = cAritrAcAranuM anuSThAna, jenAthI duSTa karmonuM atyaMta apaharaNa = nirjarA thAya te parihAra = vicitra taponuSThAna. jenAthI jagatamAM rahelA padArthanA samUho atyaMta spaSTa ane yathArthapaNe jaNAya te parisaMkhyAna = samyaka jJAna. zAnti eTale upazama. je samyaktanuM prathama lakSaNa che. enA dvArA samagra lakSaNothI upalakSita evuM samyagdarzana samajavAnuM che. Ama AkhA samAsano artha che samyapha cAritra, tapa, jJAna ane darzana. mokSamArgathI bhraSTa na thavAya eTalA mATe ane nirjarA mATe sahana karavAmAM Ave te parISaha kahevAya. te sudhA, tRSA vagere 22 prakAranA che. pra. :- parISaho to cAriAmAM ja AvI gayAM che, pachI pharIthI kahyAM, mATe punarukti doSa nathI ? u. :- nA, kAraNa ke enA upanyAsamAM viziSTa prayojana che. . 5 - ridAra: pari zikSopaniSad - kSudhAtRSAdayaH, na ca cAritrAntarbhUtatvena punaruktiriti vAcyam, vizeSaprayojanavattvAdupanyAsasya, anyathA tapaso'pi tatprasaGga: / prayojana tu niruktisiddham / abhidadhanti cAtra - aduHkhabhAvitaM jJAnaM, kSIyate duHkhasannidhau / tasmAdyathAbalaM dukhairAtmAnaM bhAvayenmuniH - iti / sarve'pyete vapuH - zarIram, buddhirmanaH, tayornimittam - doSanivRttilakSaNaM prayojanam, tasmin asamAH - atulyA, kalpakAH - samarthAH / anantaranirdiSTA AsevanAdayo vapurmanaubhayahitopAyajJagItArthanirdiSTatvena e prayojana to parISahanI vyAkhyAmAM ja jaNAvI dIdhuM che. A viSayamAM kahyuM paNa che - je jJAna meLavavA sAthe duHkhone sahana karavAno abhyAsa nathI karyo, evuM jJAna du:kha AvatAM kSINa thaI jAya che. mATe munie baLane anusAre potAnI jAtane du:kho vaDe bhAvita karavI joIe = yathAzakti sahanazIlatA keLavIne duHkhone jIravavAno abhyAsa karavo joIe. parISahone sahana karavAmAM AvuM prayojana che, mATe enuM vizeSa mahattva hovAthI, prAdhAnya ApIne cAtrimAM aMtarbhata hovA chatAM alaga nirdeza karyo che. Ama chatAM jo alaga nirdezano virodha karo to tapano nirdeza paNa nahIM thaI zake, kAraNa ke e paNa cAritramAM aMtarbhata ja che. A badhA zarIra ane mananA doSonI nivRttinuM je prayojana che tene siddha karavAmAM atulyarUpe samartha che. kAraNa ke A Asevana vagere zarIra-mana baMnene hitakAraka evA upAyane jANanArA gItArthoe nirdiSTa karela hovAthI te baMnenA doSonuM nivAraNa karavA mATe atyaMta samartha che. pra. :- mananI vAta to gaLe utare che. paNa, zarIra mATe parISaha 2. samAdhitatram |ii? 02TI, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSatdubhydossnivaarnnaayaatyntN zaktA iti hRdayam / na ca parISahAdau vapuHkSayadarzanAdasadidamiti vAcyam, tapastulanApravRttajinakalpArthinA vyabhicAradarzanAt, sa hi kSudhAparISahaM tathA'bhyasyati, yathopasargAdinA SaTmAsyanazanenApi na baadhyte| alpAdhikamAtrAyAmanubhavasiddhamapIdam, tathA ca sphuTaiva vapurdoSanivRttiH, dazAvizeSe tu tatkSayo'pyabhISTa eva, tatrApi nimittAntareNa saGgantavyam TI9 || vagere hitakAraka kevI rIte thaI zake ? temAM to ulTo zarIrane ghasAro thato dekhAya che. u. :- nA, kAraNa ke evo ekAMta nathI. zArAmAM jinakalpanA svIkAranI je vidhi batAvI che, temAM mahAtmAe tapa tulanA karavAnI hoya che. temAM sudhAparISahane sahana karavAno evo abhyAsa kare ke kyAreka upasarga, aMtarAya vagere kAraNe jo cha mahinA sudhI gocarI na maLe to ya vAMdho na Ave. A prabhAva tenA parISaha-abhyAsano ja che. bAkI sAmAnya mANasane to eka TaMka choDavuM ya bhAre paDI jAya. mATe zarIrane e rIte ghaDavAmAM parISaha upayogI bane che ema mAnavuM ja paDaze. ane ochA-vattA pramANamAM to ApaNane paNa e anubhavasiddha che. roja bapore gocarI jatAM mahAtmAne to roDa garama che eTalo paNa khyAla na Ave ane pahelI vAra ko'ka zrAvaka ughADA page sAthe Avyo hoya enI dayanIya dazA thaI jAya. Ama zarIranA doSanI nivRtti parISahone sahavAthI thAya che, e spaSTa ja che. ane amuka bhUmikAe to zarIrano kSaya paNa ISTa ja che. te bhUmikAne anurUpa zarIranA nimittanI paNa saMgati karI levI. jema ke strI-parISaha vageremAM kyAreka maraNa paNa abhimata hoya che. vipA. 68 zikSopaniSad gurukrtvyaantrmaahasuuyaakssepkautkucypriihaasmith:kthaaH| svarasvApAsanAhAracaryAH pazyannivArayet / / 16 / / kAyo yathAzrutA | sUyA - vyaM, kSepa - nindA, va: - kutsitasaGkocanAdikriyAyuktaH, tadbhAvaH kautkucyam - anekaprakArA mukhanayanAdivikArapUrvikA parihAsAdijanitA bhANDAnAmiva viDambanakriyA, parIhAsaH - narmabhASaNATTahAsaprabhRtiH, mithaH - gRhisaMyatAnyatareNa sa, vathA - vRthAgaDanA:, tA. tathA svairaH - svacchandaH, apuSTAlambanAd gurvnujnyaanirpeksstvaaccaagurunuM anya kartavya kahe che - IrSA, niMdA, kokuTya, parIhAsa, paraspara vAto, svachaMda nidrA-Asana-caryAne jotA nivAraNa karavuM. ll16 asUyA eTale IrSA, kSepa eTale niMdA. je kharAba saMkocana vagerenI kriyAthI yukta hoya e kuhuya kahevAya eno bhAva = kaulucca = ekadama halakA naTaDA-bhAMDa lokonI jema aneka prakAranA mukha, nayana vagerenA vikAravALI parihAsa vagerethI thayelI viDaMbanakriyA. parIhAsa eTale majAka, mazkarI, aTTahAsa vagere. gRhastha ke saMyamIbemAMthI koInI paNa sAthe nakAmI vAto. A badhuM anuzAsaka joIne tenuM nivAraNa kare. tathA je doSo puSTAlaMbanathI = gADha kAraNe na sevyA hoya = niSkAraNa ke najIvA kAraNathI sevyA hoya athavA to evuM gADha kAraNa hovA chatAM paNa gurvAjJAnirapekSapaNe sevyA hoya e doSo apavAdamArga tarIke paNa mAnya nathI. e to unmArga che. svachaMdatA che. che. - atU| 2. - thI rU. 6 - vairaHTT/ 4, 6 - dAra: | - dAra yaE | 6. zyAgavRtti: || Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go * zikSopaniSad syApavAdapadAspadatvasyApyasambhavAta, svApA - divAnidrAdiH, AdinA rogAdi vinA nikhilanizAzayanagrahaH / tathA Asanam - niSIdanam, svairazabdaH pratyekamabhisambandhanIyaH, tatazca svacchandaM sAmAcAryatikrameNAsthiratayA yatra tatrApramArjitadRSyamArjitayoranupayogenopavezanamityarthaH, tathA cArSam - athirAsaNe kukkuie jattha tattha nnisiiyi| AsaNammi aNAutte pAvasamaNu tti vuccai - AvA svachaMda doSonuM paNa vAraNa karavuM joIe. emAMthI keTalAkano ullekha kare che (1) nidrA = divase sUvuM, roga - ugra vihAra vagere kAraNa vinA AkhI rAta (sUryAstathI sUryodaya) sUvuM athavA be praharathI vadhu nidrA levI. (2) Asana = sAmAcArIno bhaMga karIne - kAje lIdhA vinA, asthirapaNe jyAM tyAM - trasAdi saMsakta bhUmimAM, pramArjana karyA vinA, jema tema pramArjIne, anupayogathI - pramAdathI besI javuM e svaccheda Asana che. uttarAdhyayanasUtramAM kahyuM che ke - je asthirAsanavALA, kukucapaNAvALA (kukurano artha zloka - pUrvArdhamAM samajAvyo che.) jyAM tyAM bese che, teo AsanamAM anupayukta che. teone tIrthakaroe 'pApI zramaNa' kahyA che. Asanano bIjo artha che - mAsakalpa vagere vihAramaryAdAnuM ullaMghana karIne eka ja sthAne lAMbo samaya rahevuM. saMnyAsopaniSaddhAM kahyuM che - AMsana, pAgalopa, saMcaya, ziSyasaMcaya, divAnidrA, vRthAAlApa - A cha vastuo yatine baMdhana karanArI che. 6. 3rarAdhyayanam |ii 7-63 / 2. Asana = cAturmAsa vinA sthiratA karavI, pAtralopa = adhika parigraha rAkhavo. saMcaya = kAlAtaroga mATe saMgraha karavo. tathA lAbha, pUjA vagere mATe parigraha karavo. ziSyasaMcaya = karuNAbuddhi vinA svArthAdi malinAzayathI ziSya karavo. - saMnyAsopaniSad - zikSoniva yadvA mAsakalpAdyatikrameNaikasminnaiva sthAne prabhUtakAlaM nivAsa Asanam, tathAhuH pare'pi - AsanaM pAtralopazca saJcayaH ziSyasaJcayaH / divAsvApo vRthAlApo yaterbandhakarANi SaT- iti / na ca vAsasayaM pi vasaMtA - ityArSabAdha iti vAcyam, puSTAlambanApekSatvAttasya, atra tu svairatayA tdvirhaat| yadvA striyA saha sanniSadyAgatasya svairAsanaM vijJeyam, jinAjJollaGghanAt, tathA ca pAramarSam - no itthIhiM saddhiM sannisijjAgae viharittA havai se niggaMthe - iti / yadvA svairAsanaM satyapi sAmarthya bAlAdyapratitarpitayA ratnatrayI pra. :- zAbAza, tame to kAkaDe mAkaDuM joDI dIdhuM. bhalA mANasa ! e to jainetara thAya che. ApaNA zAstramAM to zuM kahyuM che, khabara che ? kevA mAthuM khaMjavALavA lAgyA ? juo, upadezamAlAmAM kahyuM che ke - 100 varSa eka ja gAmamAM rahe to ya ArAdhaka che. u. :- e vacana gADha kAraNanI apekSAe che. ahIM to je niSkAraNa svachaMdatAthI mAsakatpAdino tyAga kare che tenI vAta che. mATe e to doSarUpa ja che. svachaMda Asanano trIjo artha che - strI sAthe eka Asane besavuM, athavA ekAMtamAM besavuM. paramarSinuM vacana paNa che ke - je strIo sAthe eka Asane na bese te nigraMtha che. anyatra paNa kahyuM che ke mAtA, bahena ke putrI sAthe paNa ekAMtamAM na besavuM. kAraNa ke IndriyasamUha baLavAna che jemAM vidvAn paNa moha pAme che. svaccheda Asanano cotho artha che - chatI zaktie bAla, vRddha, glAna, tapasvInI ucita sevAnI upekSA karIne beThA rahevuM. 6. saMnyAsoni II68 2. 3LaHTAT/36? rU. 32TMyanam |ii 6-3 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad nirutsAhatayA vaudaasiinym| tathA svairAhAraH - yAtrAmAtrApekSayAtikRtvaH, atimAtraM cAhArAbhyavaharaNam, upalakSaNamidam, tena rasArthabhakta - tImanAdisaMyuktabhakta - pracchannabhadrakabhogaprAntAnayana' - gurutanniyuktanirapekSagRhIta - maNDalyatikramagRhIta - ityAdinA'pi svairAhAro vijJeyam, kvacidapavAdo'pyatra yathA'bhaktachanda - glAna - sukhocitAbhAvitAnAM saMyojanAnujJA'pi dIyata - ityAdyanyato vijJeyam / yathAzaktitapo - vidhigrahaNa - maNDalivyavasthAnatikramapurassaram puSTAlambane'pi gurutanniyuktAnujJayA bhuktamevAsvairAhAra ityanyaH sarvo'pi athavA to ratnatrayImAM utsAha choDIne beThA rahevuM - udAsIna rahevuM - kAryazIla na thavuM. (3) svachaMda AhAra = pUrvokta yAtrAmaprahAra karatAM vadhAre paDato ke malinAzayathI ocho AhAra vAparavo. A to upalakSaNa che, mATe tenA parathI svAda mATe vAparavuM, zAka-dALamAM bheguM karI vAparavuM, sArI vastu chUpI rIte vAparIne jevI tevI vastu lAvavI, guru ke guruniyukta adhikArInI anujJA vinA, temanI vyavasthAnI sApekSatA vinA, mAMDalIno bhaMga karIne lIdheluM vagere paNa svaccheda AhAra che. AmAM kyAMka apavAda paNa che. jema ke koIne aruci hoya athavA to koI glAna hoya, koI bahu sukhazIla hoya ane hajI bhAvita na thayA hoya, temane saMyojanAnI anujJA paNa apAya che, vagere oghaniryukti, Avazyakaniryukti vagere graMthothI jANI zakAya. jemAM yathAzakti tapa hoya, vidhithI vahoryuM hoya, mAMDalIvyavasthAnuM 1. uttarArthanamll3-27I 2. niyukti: || ma.ra1-0 0 || 3. yuvainika || 6-2-33 / 4, opaniryuktit://640-78To. zikSopaniSad svairAhAra iti tAtparyam / tathA caryA - svaravihAraH - anantaranirdiSTasvApAdyanyat sarvamapi svairAcaraNam / etatsarvamapi pazyan - prajJAcarmacakSuSA - upalabdhiviSayIkurvan, upalakSaNametat, tena niyuktAdeH zRNvan ityAdyApyUhyam / nivArayet - prastutaprabandhoktebhyaH puruSAdhucitopAyaprayogeNa tattadoSAnapAkuryAt / / 16 / / mA bhUdekAntanivAritasya nirveda ityanyadapi tducitmaahviniitairbhaavvijnyaannaanaarskthaasukhaiH| vizraMsanamanirdiSTamanartha sAdhyasAdhayoH / / 17 / / ullaMghana na karyuM hoya, puSTAlaMbane paNa guru ke guruniyukta adhikArInI anujJAthI ja vAparyuM hoya e ja asvacchaMda AhAra che. mATe e sivAya badho svachaMda AhAra samajavo evuM ahIM tAtparya che. (4) caryA = nidrA vagere traNa sivAyanuM sarva svachaMda AcaraNa. Ane anuzAsaka potAnA carmacakSa ane prajJAcakSuthI joIne A prabaMdhamAM darzAvelA puruSa vagerene ucita upAyonA prayoga vaDe te te doSone dUra kare. ahIM mULamAM "pazya" kahyuM che. e to upalakSaNa che. tenA parathI pote niyukta vizvAsapAtra adhikArI vagere pAsethI sAMbhaLIne tenuM nivAraNa kare, ItyAdi paNa samajavuM joIe. ll16ll pra. :- are, paNa guru ziSyanI pAchaLa paDIne A badhu nivAraNa karavA satata Toka Toka karaze to ziSya kaMTALI nahIM jAya ? u. :- hA, koI kaMTALI paNa jAya. mATe ja gurune karavA yogya bIjuM paNa kahe che - bhAvavijJAna, vividharasavALI kathAo dvArA sukha upajAvavAthI vikaeNsana, sAdhya sAdhakanA anarthano anirdeza (karavA joIe.) II1nA 9. T - vifA 2. - dRnathI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - 03 bhAvavijJAnanAnArasakathAsukhairvinItairvizresanam, sAdhyasAdhayoranarthamanirdiSTam - itynvyH| ____ bhAvAnAM jagadudaravartipadArthasArthAnAM, vijJAnaM tatparyAyAdibodhavizaSTaM jJAnam, yadvA vineyasya bhAvAnAM cittapariNAmAnAM yathArthatayA yathAsambhavaM tadanurUpapratibhAvavattayA ca viziSTaM jJAnaM bhAvavijJAnam, nAnA - anekaprakArAH, rasAH-vIrahAsyaprabhRtayazcittAnandadAyakAni kAvyAdyaGgAni, tairmanojJAstanmayA vA kathAH - bharatacakriprabhRtivRttavArtAH, tA eva sukhAni - manonivRtinibandhanAni, taivinItaiH vizeSeNa - ziSyaprakRti jagatanI madhyamAM rahelA padArthonA samUhonuM temanA paryAyo vagerenA bodhathI viziSTa jJAna te bhAvavijJAna che. athavA to ziSyanA mananA pariNAmone yathArtha rUpe jANavA ane zakya hoya tyAM sudhI tene anurUpa pratibhAva Apavo, AvI viziSTatAthI yukta je jJAna te bhAvavijJAna che. jemAM vIra, hAsya, zAMta vagere aneka kAvyanA aMgabhUta raso che, tethI je cittane AnaMda Ape che, evA rasothI je kathA suMdara che athavA je kathA evA rasothI ja banelI che, evI bharatacakravartI vagerenA caritranI vArtAo ja manane AhvAda ApanArI hovAthI sukharUpa che. ziSyanI prakRtine sApekSapaNe ziSyane te kathAo saMbhaLAvavA dvArA mAtra Toka Toka karavAthI thayelA kaMTALAne dUra karavA pUrvaka tene prasanna karavo. pra. :- tame to evA artha karo cho ke jANe sAMbhaLanArA ya tamArA jevA ja che. vikaeNsanano artha to nAza thavo, kharI javuM, paDI javuM thAya. tame to apUrva arthanuM prakAzana karyuM. u. :- dhAtuonA aneka artho hoya che. Ama chatAM tamArA saMtoSa mATe ame e arthamAM paNa saMgati karI ApIe chIe. evI (4 - zikSopaniSad sApekSatArUpeNa nItaiH - tacchravaNaviSayatAM prApitairvizraMsanam - vizeSaNa doSa-nivAraNakanirviNNatApAsanarUpeNa zresanam - ApyAyanam - prsnniikrnnmityartha. kiM yatkiJcidvArtayA'pi vidhesanamAhosvit kazcidvizeSa ityatrAha - sAdhyA - mokSaH, sAdhayatIti sAdhaH - zaikSaH, tayoH pratilomatayA'nartham - pratyapAyAvaham, prayojanakSatestadviruddhatvAcca sAdhyasyAnartham, tata eva sAdhasyApyanartham, nirdiSTam - nirdezaviSayIkRtam, na tad- anirdiSTam - anantaroktakathAyAM ziSyAyApratipAditaM yathA syAt tathA kathA kartavyeti shessH| etaduktaM bhavati - naikAntasmAraNAdinA ziSyanirvedaH kAryaH, nApyekAntavidhesanapravRtteH zRGgArAdikathayA tadahitaM kartavyam, kintu sAdhyAnuguNA vidhesanakArikA: kathA: kAryA iti / / 17 / / suMdara vArtAo vaDe vibhraMsana karavuM = kaMTALAno nAza karavo, kaMTALoudvega dUra karavo. pra. :- ThIka che, je te vArtAthI paNa ziSyanuM manoraMjana karavAnuM, barAbara che ? u. :- nA bhAI nA, je vArtA vagerethI mokSarUpI sAdhya ane ziSyarUpI teno sAdhaka e baMnene je viruddha hovAthI anarthakAraka hoya teno nirdeza na karavo joIe. mokSarUpI prayojanamAM hAnikAraka hovAthI ane tene siddha karavAmAM viruddha hovAthI sAdhyane anarthakara hoya e ja kAraNathI e sAdhyanA sAdhakane paNa anarthakara hoya tenuM vividha kathAomAM ziSya samakSa pratipAdana na karavuM joIe. Azaya e che ke mAtra sAraNAdithI ziSyane udvega na karAvavo. ane mAtra vidhvaMsananI pravRttithI zRMgAra vagerevALI kathAthI tenuM ahita paNa na karavuM paNa vikaeNsana karanArI kathAo paNa evI karavI je mokSarUpI sAdhyanI siddhi karavAmAM sahAyaka bane. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zikSopaniSad - na kevalaM yatkiJcinnivAraNa eva, api tvanyatrApi vidhiniSedhAnekAntaH zreyAn, anyathAnekadoSAnuSaGga iti darzayati - utkSepAsaGgavikSepAH shbdaadityaagbhogyoH| tayoraniyamaH zreyAn purussaashyshktitH||18|| zabdAdityAgabhogayorutkSepAsaGgavikSepAH, puruSAzayazaktitaH tayo pra. :- karI ne garabaDa ? guru pade pahoMcelA kAMI zRMgAra kathA karavAnA che ? ke tamAre enI nA pADavI paDe. u. :- zAstromAM nave rasanuM varNana AvatuM hoya che. paNa tenuM paThana-pAThana sva-parane kalyANakArI thAya, e rIte karavuM joIe. mATe kathA AdimAM ziSyanI pariNati Adino vicAra karIne tene kalyANakara aMza ja kahevo joIe evuM tAtparya che. athavA to ziSyanI bhUmikAne ananurUpa deza-videzanI vAto vagere, jenAthI tenI aMtarmukhatAdinI hAni thAya, bAhyabhAva vadhe, evuM na kahevuM joIe evo artha samajavo. TI17ll Ama amuka vastunA nivAraNamAM koI ekAMta nathI, ke mAtra nivAraNa ja karyA karavuM ke na ja karavuM. e ja rIte bIjI bAbatomAM paNa vidhi-niSedhano anekAMta zreyaskara che. ekAMta pakaDI rAkhatA aneka doSo UbhA thAya che e darzAvatA kahe che - zabda vagerenA tyAga-bhogamAM ukSepa, AsaMga ane vikSepa thAya che. puruSanA Azaya ane zaktine anusAre temano aniyama zreyaskara che. ll18. zrojhendriya vagerenA viSayo zabda vagere che. dravya, kSetra, kALa, bhAvane dhyAnamAM lIdhA vinA temano tyAga karavAmAM Ave athavA to bhogavavAmAM Ave to nimnalikhita doSono saMbhava che. 2. 3 - nima:/ udda - zikSonAlDa raniyamaH zreyAn - itynvyH| zabdAdayaH - zrotrAdIndriyaviSayAH, teSAM tyAgaH - dravyAdinirapekSA parihAra:, bhogaH - tannirapekSamAsevanam, tayoH satyorutkaTaH kSepo vyAkSiptabhAvaH - utkSepaH - unmAdapradveSAdikaluSitacittapariNAmaH, sa syAt / ayamAzayaH / vAtAdibAdhitasyAbhAvitAdervA balAdvikRtityAjanaRkSabhojanAt tattaddoSaprakopanipIDito'sAvutkSiptacittatAdidoSAn prApnoti, tadupadezake ca pradveSAdikaM prayAtIti / tathA AsamantAt saGgaH - tyAjitaviSaye'bhiSvaGgaH, sa syAt, tathAsvabhAvatvena cittasya balAnniSiddhe nikAmaM kaamnaaprvRtteH| tathA vikSepaH - vizeSeNa jJAnAdAvatyantaM nirudyamatArUpeNa kSepaH nirAsabhAva: zUnyamanaskatA - ityarthaH / eta eva doSA tannirviNNasya balAdbhoga (1) ullepa = utkaTa kakSAno vyAkSipta bhAva thAya. eTale ke unmAda, pradveSa vagerethI malina evo cittano pariNAma thAya. Azaya e che ke jene "gesa Trabala" hoya athavA to je hajI bhAvita na thayA hoya, lukhA bhojanathI TevAyA na hoya temane jabaradastIthI vigaItyAga karAvavAthI, lukha bhojana karAvavAthI, temanI vAtaprakopa vagerenI takalIpha khUba vadhI jAya, tenAthI temanuM yita ukSipta thaI jAya, atyaMta taMga thaI jAya, ciDiyo, gussAvALo svabhAva thaI jAya. kadAca pAgalapaNu paNa AvI jAya. A uparAMta tene upadezaka para atyaMta asabhAva paNa thAya. (2) AsaMga :- je vastu (viSaya) choDAvI che temAM atyaMta rAga thAya, kAraNa ke manano svabhAva vAMdarA jevo che. jenI nA pADo temAM tenI kAmanA khUba ja vadhI jAya che. (3) vikSepa :- jJAna, darzana, cAritramAM atyaMta nirudhamatAthI viziSTarUpe kSiptabhAva = zUnyamanaskatA thaI jAya. A doSo jema jabaradastIthI tyAga karAvavAmAM thAya che. tema Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - too kAraNe'pi drssttvyaaH| ataH puruSaH - zaikSavizeSaH, tasyAzayaH - dhRtisaMvegAdipariNAmaH, zaktiH - saMhananAdiH, tadubhayasakAzAt - tadapekSAta iti yAvat, tayoH - zabdAdityAgabhogayoH, aniyamaH - ekAntavirahitatA zreyAn - kalyANakRt / na ca brahmAnekAntaprasaGgaH, glAnAdivikRtibhogAdiviSayatvAt / na ca rasamAtrAnekAntaprasaGgaH, gandhAdinidarzanasyApi sunAmatvatA 18nA jene e viSayono nirveda che ene parANe bhoga karAvavAmAM paNa samajavA joIe. AvI paristhiti hovAthI ziSyavizeSanA vRti-saMvega vagere pariNAmo tathA zArIrika saMghayaNa vagereno vicAra karIne tenI sApekSatAthI zabdAdi viSayonA tyAga ane bhogamAM ekAMta nA rAkhavo e ja sAruM che. pra. :- brahmacarya vrata to nirapavAda che. to pachI tame AvA anekAMtano upadeza Apo cho e urdhya prarUpaNA nathI ? u. :- tame Azaya nathI samajyAM. ahIM brahamacaryanA apavAdanI vAta nathI. paNa pUrve kahyuM tema gesa vagerenI takalIphavALAne tene rAhata rahe tevI mAtrAmAM vigaI bhojana vagere apavAdanI vAta che. pra. :- are ! paNa e to phakta rasanendriyanA viSayano ja apavAda thayo, bAkInA viSayono to ekAMte tyAga ja karavo paDaze ne ? u. :- nA, zaradImAM amuka gaMdhanI vastu davA tarIke sUMghavAmAM Ave che. tAva vageremAM dhAbaLo oDhAya che, mAliza karAya che, cokhkhA kapaDAM vaparAya che. AMkhamAM 'nIlI' nAmano roga hoya temAM lyu kalara jovAthI rAhata thAya che. kAnanA paDadAnI amuka khAmI sudhAravA zaMkhanAda vagere upayogI bane che. Ama pAMce viSayomAM o8 - zikSopaniSad yuktaM caitat, puruSAdyapekSayA tadbhogasyApyuktanyAyena ratnatrayIsAdhanabhUtatvAditi dazApekSayA tadatyAjanameva sAdhyasiddhinibandhanam, anyathA tu pratyapAya ityAzayenAha prAgeva sAdhananyAsaH kaSTaM kRtmterpi| kRcchropArjanabhinnaM hi kArpaNyaM bhajate janaH / / 19 / / kRtamaterapi prAgeva sAdhananyAsaH kaSTam, hi janaH kRcchropArjanabhinnaM kArpaNyaM bhajate, itynvyH| kRtamaterapi- bhAvitabuddherapi, AstAmitarasyetyapizabdArthaH, prAgeva anekAMta saMbhavI zake che. to ya brahAcarya vrata to nirapavAda ja rahe che. ll18ll A anekAMta ucita paNa che. kAraNa ke vyaktivizeSa, dravya, kSetra, kALa, bhAvanI apekSAe hamaNA jaNAvyA mujaba zabdAdino bhoga paNa ratnatrayInA sAdhanabhUta che. mATe amukadazAnI apekSAe to tene na choDAvavA e ja mokSa ke ratnatrayI rUpI sAdhyanI siddhinuM kAraNa che. anyathA to pratyapAya saMbhavita che. e jaNAvatA kahe che - je bhAvitamati che ene paNa pUrve ja sAdhanatyAga kaSTadAyaka che. kAraNa ke mANasa kaSTa maLavAthI alaga ja kRpaNatA pAme che. II19II bIjAnI vAta to javA do jenI buddhi tatvajJAnathI bhAvita thayelI che tene paNa hajI parISaho vagerene sahana karI zake evuM zarIranuM ghaDatara na thayuM hoya tyAre ratnatrayInI siddhinuM upakaraNa choDAvI devAya to e ene kaSTadAyaka banI jAya che. 6. pai - phI 2, 3 - mitre #i #T/ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ > zikSopaniSad - parISahAdisahanasAmarthyaprayojakavapuHparikarmitatvasya pUrvameva, sAdhanaH pagudaNDasthAnIyaM ratnatrayIsiddhyupakaraNam, tasya nyAsaH utsargaH - tyAga iti yAvat, sa kaSTam nipIDakaH, apahRtadaNDasya paGgorivAsya patanapIDaiveti tAtparyam / 79 - di yasmAt, banaH - alpasattvaH prAkRto no, chUTyuM - tuHsaiSTam, tasyopArjanam - adhyAtmani saMyogaH, tasmAd bhinnam anyat kimapyapUrvam, kRpApAtrIkriyata iti kRpaNaH, tadbhAvaH kArpaNyam, tad bhajate prApnoti / sa glAnatvAdinA tAdRzIM dayApAtratAM prApnoti, yathA'sya sisAdhayiSitasAmarthyameva na syAditi bhAvaH / yadvA kArpaNyam - kSudratA, atikaSTito'sau sukhaikalolaH kulIno'pi jemake je lAkaDI vinA cAlI nathI zakato evA pAMgaLA puruSa pAsethI tenI lAkaDI AMcakI levAmAM Ave to tenuM patana ja thAya, te pIDita ja thAya, te ja rIte ratnatrayInI sAdhanabhUta vastuno tyAga karavAthI paNa, tenAthI ja zakya evI ArAdhanAmAMthI patana thAya ane te AtmAne zArIrika, mAnasika, Atmika pIDA ja thavAnI che. kAraNa ke alpasattvavALA sAmAnya loko duHsaha kaSTa AvI paDe tyAre ko'ka apUrva dayApAtratA anubhave che. te mAMdagI, asahAyatA, lAcArI vagere kAraNe evI dayApAtra avasthAne pAme che ke jethI temanAmAM je sAdhanA karavAnI IcchA hatI tenuM sAmarthya ja rahetuM nathI. athavA to kArpaNya eTale kSudratA-tenA para bhAre kaSTa AvI paDe eTale kadAca sukhanI lAlasA khUba ja vadhI jatAM, kulIna hovA chu. anyanyataravuM bhinnam|| dema- 468 / / mite -aremyo vaizirSa pratiSayata iti bhinnm| - zikSopaniSad - maryAdAtikrameNa kSudra:- nIcaH tadbhAvaM tasyAnurUpamAcArAdi drshytiicarcaH ||1|| kathaM mumukSUNAmapi kaSTamAtreNa kArpaNyasambhava iti cet ? zRNu, muktitRSNArUpA hi mumukSutA, tattRptipratyalopAyAntarasambhave svAsAdhyopAyabhUtAtikaSTAnaGgIkaraNam, balAtkAre pratibhagnatvaM copapannamevetyAzayenAtra lokaprasiddhamudAharaNamAha to pipAsAviSayotsedho mRdUttAnarayAvaram / na saMmithyAdi gambhIraM capalAyati yAdasAt / / 20 / / su-moDanvayaH| pipAsA - tRSA, tasyA viSayaH- nanam, tasyozleSaH chatAM paNa maryAdAnuM ullaMghana karIne, te kSudra- nIya jIvone anurUpa evA AcAra, vANI darzAve che. / / 19 / pra. :- mumukSu vaLI kaSTamAtrathI dayApAtra ke kSudra kema banI jAya? u. :- mumukSupaNAno artha che muktinI tRSNA, jyAre e tRSNAne zamAvavA - tRpti apAvavA samartha bIjo upAya saMbhavita hoya, potAne e upAyanuM bhAna paNa hoya tyAre mANasa evA upAyano svIkAra na ja kare ke je ati kaSTadAyaka hovAthI pote sAdhI zakavA asamartha hoya ane evo upAya ene parANe vaLagADavAmAM Ave tyAre e bhAMgI paDe e paNa sahaja ja che. A ja AzayathI ahIM lokaprasiddha udAharaNa kahe che - pipAsAviSayaka utsedha komaLa, chIcharuM, maMdavegavALuM, (pANI) hoya che. saMmithyA, gaMbhIra ane jaLacarathI jenI sthiratA caMcaLa che tevuM (pANI) nahIM. 1AratA pipAsA eTale tarasa, teno viSaya che jaLa. jema ke kahevAya 1. upeyasAdhanata upAyasya tattvAditi zrIharibhadrasUriH / evaM copAyasyApyupeyatvena sAdhyatAsAtiriti) 2. 3 - yAvazAt Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - uththAya: - mahattpati yAvat, mutta mati, navamAtrasya tRSAvissytve'pi sugrAhyatAdivaiziSTyasampannasyaiva spRhaNIyatvenotkRSTatadviSayateti / C9 tadutsedhameva spaSTayati- mRdu komalam, avagAhanAnuguNamityarthaH, paruSaviSamazilAmadhyasthitatvAdivirahAt hiMsrajalacarAdirahitatvAcca / tathottAnam - agambhIram, etena brUDanabhayAbhAva uktaH / tathA rayaH - nadyAdisrotasAM vegaH tasmin varamuttamam, zIghravegamityAzayaH, na tat - avaram - mandavegam, etena plAvanAdisaMzayaviraha AveditaH / che - mane pANInI tarasa lAgI che. e jaLanuM mahattva kaI rIte hoya che ? eno ahIM vicAra che. Azaya e che ke Ama to jaLamAtra pipAsAno viSaya che, to paNa jene saraLatAthI meLavI zakAya, jene meLavavA jatAM jokhama ubhu na thAya, evI viziSTatAthI saMpanna jaLa ja spRhaNIya hovAthI pipAsAno utkRSTa viSaya che. evA utkRSTa viSayanuM mahattva = vizeSatA ja spaSTa karatA kahe che - komaLa eTale nadI, taLAva vagerenuM avagAhana karavuM anUkULa hoya, je pANI kaThora, barachaTa, tIkSNa bhAgovALI zilAo vacce na raheluM hoya, zevALa vagerethI paDI javAno bhaya na hoya, hiMsaka jaLacarothI paNa je pANI rahita hoya. athavA komaLa eTale zarIrane sAnukULa hoya, kSAravALuM na hoya. tathA je pANI UMDu na hoya, ethI DubavAno bhaya paNa na hoya, nadI vagerenA pravAhano vega maMda hoya, bahu jhaDapI vegavALuM pANI na hoya. tethI taNAI javAno bhaya ke evA bIjA bhaya paNa na hoya. A traNa vizeSaNothI viziSTa jaLa tarasyA musApharo vagerene abhilASAno viSaya bane che. je pANI abhilASAno viSaya nathI - zikSopaniSad - etattritayavizeSaNaviziSTaM jalaM pipAsoH pathikAderabhilaSyaM bhavati, kiM punarnAbhilaSyamityatrAha na sammithyA nAtyantamasamyak, avagAhanAnucitamityAzayaH, tadAdi yasya tat sammithyAdi, AdinA viSamazilAdirahitatvAdavagAhanIyatve'pi rayaprakarSAt plAvanAdisAdhvasopetagrahaH / tathA gambhIram - agAdham, tathA yAdAMsi hiMsrajalacarA:, teSAM samUho yAdasam, tasmAt kAraNabhUtAt capalA- atitaralA AsamantAd yatiH - virAma: - sthiratA carca tat -capanAti, layaM mAvaH, pi nadyAdestaddezaH sAmprataM yAdogamanAdiviraheNa sthiraprAyaH, kintu sahasaiva samAgatena tatsamUhena zIghrameva tasya tadbhAvo vicalati / yadvA yAdasAt capalam, ata eva na vidyate yatiH virAmo yatra tat ayati capalaM ca tad ayati ca capalAyati ityaparo'pyarthaH / tadetadayogyam / dara banatuM, te jaNAvatA kahe che - je atyaMta asamyak hoya = jemAM avagAhana karavuM ucita na hoya, te jenI zarUAtamAM che te samithyAdi che. AdithI evuM pANI ke jemAM viSama zilAo na hovAthI avagAhana karI zakAya tema hovA chatAM paNa prakRSTa vegane kAraNe taNAI javA vagereno bhaya hoya. tathA gaMbhIra eTale khUba UMDu, tathA je pANInI sthiratA hiMsaka jaLacaronA samUhane kAraNe caMcaLa hoya. Azaya e che ke bhale nadI vagereno te bhAga hamaNA jaLacaronA gamananA abhAve lagabhaga sthira jevuM hoya paNa acAnaka jaLacaronA samUhathI tenI sthiratA calita thaI jatI hoya. mATe evA pANImAM utaravuM ke najIka javuM paNa jokhamI che. athavA to je pANI jalacaronA samUhathI capaLa che. eTale ja e pANImAM virAma nathI. satata khaLabhaLATa ne caMcaLatA che. evo bIjo paNa artha thaI zake. AvA prakAranuM pANI pIvA mATe Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zikSopaniSad - upanayastu bhAvitaprAyaH sugamazca / yadvA sammithyA - iti jalatvenAsat - mRgatRSNAdi, tadapyayogyaM syaaditi| atrArtha upanayo durghaTa iti vai ? 1, svAnucitopAyAnupAyatvena niSNAratnAvittiAAravA kimiti mumukSorapyasAmarthya kaSTajanitakArpaNyaM cetyatrAhaajJAtakaraNaM janma vpuHsNvitprkaaryoH| tvatprasAdArjanopAyo vissyendriysNvs||21|| ayogya che. - Ano upanaya to lagabhaga samajAvelo ja che ane sugama paNa che. athavA to saMmithyAno bIjo artha e thaI zake ke je jaLarUpe asat hoya jema ke jhAMjavAnA nIra. e paNa pIvA mATe ayogya ja che. pra. :- jeTalA artha nIkaLe eTalA mATe nathI javAnA, upameyamAM saMgati paNa karavAnI che. A arthamAM upanaya kevI rIte ghaTADazo ? ziSya je upAya mATe samartha nathI, jema ke AtApanA, to e mithyA thaI jaze ? e ratnatrayInuM ke mokSanuM sAdhana ja nahI rahe ? u. :- hA, je upAya potAnA mATe ucita nathI, e potAnI apekSAe anupAya che - ratnatrayInuM sAdhana nathI, mATe kathaMcit mithyArUpa ja che.llRoll pra. :- hajI amane tamArI vAto gaLe utaratI nathI. mumukSane paNa zarIranuM sAmarthya ane kaSTajanita mananI zuddhatA kevI rIte thaI zake ? u. :- divAkarajI A ja vAtano javAba ApI rahyA che - zarIra ane mananA prakAronI utpattinuM karaNa ajJAta che. tane prasanna karavAno upAya viSayapravRta Indriyono saMvara che. rilA . T - TnIranA 2, 5 - baMnaiTI 84 . zikSopaniSad vapuHsaMvitprakArayorjanmAjJAtakaraNam, tvatprasAdArjanopAyo viSayendriyasaMvaraH - itynvyH| vapuH - sAmarthyAdyanyataropetaM zarIram, saMvit - kArpaNyAdyanyataropetA mati:, tatha: prAro - mevo, tayo:, ganna - utpatti:, jJAtim - arvAgdRzAnadhigatam, karaNaM - sAdhanam, tadutpAdanimittakAraNam, ajJAtaM karaNaM yasya tadajJAtakaraNam, ayaM bhAvaH - tattatprakArayoH zarIramanasorjanmano nimittaM citrakarmAdirUpaM carmacakSuSAmajJAtamiti / kathaM tajjJAnAdhigama ityatra maGgalAdirUpatvena bahumAnaprakarSAt sAkSAt jJAnameva sambodhayannivAha- tvatprasAdaH - tava prasannatA karmAbhravimuktakevalajJAnavidhUpamatA, tasyArjanam- svAtmanyAvirbhAvaH, tasyopAyaH - avyabhicAri sAdhanam, viSayAH - zabdAdigocarAH, teSu pravRttAnIndri samartha ke asamartha zarIra ane kSadra ke akSadra mahinA je prakAro che temanI utpatti je sAdhanathI thAya che e nimittakAraNa ajJAta che. Azaya e che ke te te prakAranA zarIra ane mananI utpattinuM je kAraNa che te vicitra karma, bhavitavyatA, kALa, svabhAva, puruSakArarUpa che ane carmacakSathI te joI zakAtA nathI, mATe chaghastha jIvone te ajJAta che. pra. :- ajJAta che - ajJAta che - to ghaNI vAra kahyuM. have e ja kahI do ne, ke enuM jJAna zI rIte thAya ? u. :- divAkarajI ja eno javAba ApI rahyA che ane emanA javAbanI vizeSatA e che ke jJAna maMgala vagere-35 hovAthI bahumAna prakarSathI jANe sAkSAt jJAnane ja saMbodhana karatAM hoya tema teo kahe che - he jJAna ! tuM prasanna thAya - eTale ke kevaLajJAnarUpI caMdra parathI karmorUpI vAdaLA dUra thaI jAya - e tArI prasannatAne potAnA AtmAmAM pragaTa karavAno avadhya upAya che - zabdAdi pAMca Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zikSopaniSad - yANi - zrotrAdIni karaNAni, teSAM saMvaraH - pratyAhAraH - viSayebhyaH smaahRtirityrthH| zrotrAdisaMvaralakSaNanigrahanivRttarAgAdiH kSaNAdeva jJAnAvaraNIyaM kSapayatItyAgamaprasiddhatvAd yuktamevAsya kevljnyaanopAyatvamatipArA kimeSa eva jJAnopAya Ahosvidanyo'pi kazcidastItyatrAhayadyajJAnakriye syAtAM syAd jJAnasamayoH zivaH / na hi mAnAdivRttitvAt pRthksNvitkrmkthaaH||22|| viSayomAM pravRtta zrotra vagere Indriyono saMvara. Indriyone potapotAnA viSayomAM jatI aTakAvIe, viSayomAMthI kheMcI kADhIe e pAMcamuM yogAMga che jene pratyAhAra kahevAya che. e ja Indriyono saMvara che. | zrotra vagere Indriyono saMvara karIe e ja temano nigraha che. temano nigraha karatAM karatAM rAga-dveSa moLA paDatA jAya che. ema nigrahano abhyAsa karatAM karatAM rAga-dveSanI saMpUrNa nivRtti thaI jAya che, vItarAgatAnI prApti thAya che ane tenA pachI kSaNavAramAM ja jJAnAvaraNIya karmano kSaya thaI jAya che evuM AgamamAM prasiddha che. mATe viSayapravRta evI Indriyono saMvara kevaLajJAnano upAya che ema kahevuM ucita ja che. ll21] pra. :- zuM jJAnano upAya A ja che ? ke A sivAya paNa koI upAya che ? u. :- A sivAya paNa upAya che. jeno nirdeza divAkarajI karI rahyA che - jo ajJAna ane kyiA thAya to jJAna ane samamAM ziva 86 - - zikSopaniSad yadyajJAnakriye syAtAm, jJAnasamayoH zivaH syaat| hi mAnAdivRttitvAt pRthaksaMvitkramakathA na - ityanvayaH / yadi - cet, vakSyamANakAraNAntarasadbhAvasambhAvanAyAM jJAnAdilakSaNakAryasadbhAvasambhAvanetyAzayaH, mama na jJAnam - ajJAnam, ajJo'hamiti bhAnamityarthaH, tathA kriyA - jJAnAdiprayojanA samyakpravRttiH, te syAtAm - zuklapAkSikatAdiyogyatAsadbhAvAd vinayAdyAvirbhAvena bhavetAm, tadA jJAnam - zruta-cintA-bhAvanAlakSaNottarottaravizuddhisampanno'vabodhaH, tathA samaH - samatAvAn - guNaguNinoH kathaJcidabhedAt samataiva, tattvajJAnasya thAya. kAraNa ke mAnAdimAM vRttithI vividha jJAnanA kramanI kathA thatI nathI. riza have je kAraNo kahevAmAM Ave che, te kAraNonI hAjarI saMbhave to jJAnAdirUpa kAryonI utpatti thaI zake che. mane jJAna nathI - ajJAna che. huM ajJa chuM AvuM bhAna tathA kriyA arthAt jJAnAdi meLavavA mATe samyaka pravRtti. jIvamAM zuklapAkSikatA vagere yogyatA Ave tyAre vinaya, vIrSollAsa vagere pragaTa thavAthI A be vastu prApta thaI zake che. ane te samaye tene zrutajJAna, cittAjJAna ane bhAvanAjJAnarUpa uttarottara vizuddhisaMpanna avabodha = jJAna thAya che. tenAthI samatA paNa maLe che. pra. :- mULamAM to sama- zabda che. eno artha to samatAvAnuM thAya. tame "samatA" artha kema karyo. u. :- evo niyama che ke guNa ane guNI vacce kathaMcit abhedabhAva hoya che. mATe samatAvAne samatA paNa kahI zakAya. - pra. :- ThIka che. paNa jJAnathI samatA thAya evuM kevI rIte kahI zakAya ? 2. 34rAdhyayanam ||21-62-6 // 22-06-08 || 2. thara - cAzAna | | - thAt gAtA rU. - vivRttA 26 - divRttiA 4, 4 - makathA | tha - TmAMtha| T - nAma: jayaTE | Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoniSa - 86 rAgAdinivartakatvena samatAparyavasAyitvAt, tayoH jJAnasamatayoH, tadabhinne tadadhikaraNe puruSa, tadabhinnasyAtmano vetyarthaH, zivaH - kRtsnakarmakSayalakSaNo mokSaH syaat| kathaM tarhi na syAdityatrAha - hiH - yadretoH mAnaH - Atmano jJAnitvena mananam, jAtyAdimadopalakSaNamidam, sa AdiryeSAM kriyAlasatvAdInAM te mAnAdayaH, teSu vRttiH - pradIrghabhavasadbhAvAdihetukA''tmavyavasthitiH, tadbhAvaH - mAnAdivRttitvam, tasmAt, pRthak - cintAdibhedabhinnA, saMvit u. :- tattvajJAnathI rAga-dveSanI nivRtti thAya che e nivRtti ja samatArUpa che. A jJAna ane samatA jenAmAM che e jIva paNa guNI hovAne kAraNe e guNothI abhinna che. mATe jJAna ane samatAmAM = enA dhAraka jIvamAM sarva karmono kSaya thAya che. athavA SaSThI vibhakti laIne jJAna-samatAno = enA dhAraka jIvano mokSa thAya che. pra. :- acchA, to kema mokSa nathI thaI zakato ? mokSa thavAmAM bAdhaka zuM che ? - u. :- jethI jIva pote jJAnI hovAnuM abhimAna kare che. potAne vidvAn samaje che. A zratamada thayo. tenAthI jAti, lAbha, aizvarya vagere mada paNa samajI levA. e abhimAna jemAM Adi che evA kriyAmAM ALasupaNu" vageremAM dIrdhasaMsArI hovApaNu vagere kAraNothI AtmAnuM rahevuM, teno bhAva mAnAdivRttitA che. potAne ajJa mAnavuM ane jJAnAdimAM prayatna karavo jema kevaLajJAnanuM kAraNa banI zake che, mokSa ApI zake che, tema potAne jJAnI mAnavuM ane jJAnAdinA arjanamAM ALasa karavI enAthI mokSa na ja maLI zake e sahaja che. AvI mAnAdivRttitAthI zrutajJAna - cintAjJAna- bhAvanAjJAna 88 - - zikSoni << - jJAnam, tasyAH kramaH - uttarottaravizuddhilakSaNA paripATI, tasya kathAH - vArtAH, tA api na - naiva syuriti zeSaH, ko'vakAza: zivavArtAyAH? saddhetau vyatirekavyabhicAritAvirahAditi bhAvaH / / 22 / / mAnAdimeva spaSTayannAha - mamedamahamasyeti samAnaM maanlobhyoH| catuSTaM yugapadveti yathA jnmvishesstH||23|| idaM mama, ahamasyeti mAnalobhayoH samAnam, yugapadvA catuSTam, yathA janmavizeSataH - itynvyH|| vagere jJAnanI uttarotaravizuddhisvarUpa paripATInI vAta paNa nathI ja thatI. to pachI mokSanI to vAta ja kyAM rahI ? je potAne paMDita mAnIne jJAnamAM udhama ja nathI karato e to zrutajJAnathI ya vaMcita rahI jAya che. pachI AgaLanA jJAnonI paNa saMbhAvanA kyAM rahI ? e Azaya che. pra. :- bhalene e upAyathI mokSa na thAya bIjA upAyathI thaI jaze. zuM vAMdho che ? | u. :- nA, kAraNa ke samyaka darzana, jJAna, cAri e mokSanA sAcA hetu che. sAcA hetunI gerahAjarImAM kadI paNa kArya thaI zake nahIM. tenA abhAve kAryano abhAva ja hoya, mATe jJAnAdi vinA mokSa thavo saMbhavita nathI. ||rA. Ama abhimAna vagere mokSamAM bAdhaka che. temane spaSTa karatA kahe che - A mAruM, huM eno - e mAna ane lobhamAM samAna che. athavA to eka sAthe cAre jema ke janmavizeSathI. paraphall A = sAme rahelI athavA to mArA manamAM rahelI amuka vastu 6. 23 - mAnatA 2. 2 - yu/ rU. 23 - nasavA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 8e zikSoniSa idam - puro'vasthitaM buddhisthaM vA'mukaM vastu mama - madadhInaM matsvAmikamiti yAvat, tathA'ham - svAtmA'sya - tasyaiva vastunaH, ahaM tatsambandhI tatsvAmIti yAvata / iti - uktadvayaM mAnaH - ahar3akAsa, lobhA - mamakAraH, tayoH samAnam - ubhayadoSavikArasAdhAraNaM saMviddvayamidamiti bhAvaH / mAnalobhayoritaretaranAntarIyakatvAt, ahantAvirahe mamakArAsambhavAt, nirmamasya cAhantAbhAvAt / yugapadvA - akrameNa vA, catuSTaM mama - idaM - ahaM - asyetipadacatuSTayalakSaNam / ayamAzayaH - yanmAnalobhayoH sAdhAraNaM saMvedanaM niveditam, tatra padacatuSTayAnyatamabhAve zeSatrayabhAvaH syAdeva, anyonyAvinAbhAvitvAtteSAmiti vyakta eva yugpdbhaavH| mArI che = mane AdhIna che = mArA svAmipaNAthI yukta che. ane huM teno chuM - teno saMbaMdhI chuM. - teno svAmI chuM. A baMne prakAranA saMvedana abhimAna ane lobhamAM samAnarUpe thAya che. Azaya e che ke - mAna ane lobha baMne doSonA vikAramAM A be saMvedana sAdhAraNa - komana che. kAraNa ke mAna ane lobha eka bIjA vinA rahetA nathI. kAraNa ke huMpaNAno bhAva na hoya to mArApaNAno bhAva saMbhavita ja nathI ane jene mamatA nathI ene ahaMkAra paNa saMbhavita nathI. athavA to eka sAthe mAruM - A - huM - Ano AvuM catuSTaya thAya che. Azaya e che ke mAna ane lobhanuM je sAdhAraNa saMvedana kahyuM, temAM cAra padamAMthI eka paNa pada hoya tyAre bAkInA traNa hoya ja che. kAraNa ke e cAre anyonyane avinAbhAvI che, mATe temano yugapa - bhAva pragaTa ja che. - zikSopaniSad yadvA mAnakrodhalobhamAyAlakSaNaM catuSTayamityarthaH / tatrAhaGkAralakSaNo mAnaH, tatkSatI kopaH, tatpUraNaspRhA lobhaH, tadarthaM nikRtiyetyAdinA'nyonyAvinAbhAvaH svayamUhyaH, tatazca sUpapannaH kathaJcid yugapadbhAvaH / na caivaM thovA mANakasAi kohakasAi tao visesahiyA mAyAkasAi visesahiyA lohakasAi tao visesahiyA - iti siddhAntavirodha iti vAcyam, tathA satyapyuktarItyA kathaJcittadhugapattAyAM bAdhakavirahAt / iti - vaakysmaaptii| atraivArthe nidarzanamAha- yathA - yadvat, janmavizeSataH - AvirbhAvavizeSAt / ayaM bhAvaH, yadyapi yugapadbhAvasambhave athavA to catuSTayano artha mAna-krodha-lobha-mAyA ema karavo. temAM ahaMkAra mAna che. ahaMkAra ghavAtA krodha thAya, emAM pATApiMDI karavAnI spRhA e lobha che, ane e malamapaTTA mATe je chaLa-kapaTa karAya e mAyA che. A rIte kathaMcit anyonyAvinAbhAva hovAthI yugapabhAva ghaTe ja che. pra. - tamArI dazA-bAra sAMdhe ne tera tUTe-evI che. AgamamAM kahyuM che ke krodhakaSAyI thoDA che, mAna kaSAyI vizeSAdhika che, mAyAkaSAyI vizeSAdhika che ane lobhakaSAyI vizeSAdhika che. jo cAreno yugapabhAva hoya to AvI saMkhyAviSamatA saMbhavita ja nathI mATe tamane siddhAntavirodha doSa lAge che. u. :- ame je rIte yugapalpaNu ghaNAvyuM e eka apekSAe ja che. mATe siddhAntamAM kahelI vAtano virodha thato nathI. e vAta paNa satya ja che. tathA ame darzAvela apekSAe yugaparA paNa yathAsaMbhava abAdhita che. aneka kaSAyonuM mizra saMvedana paNa anubhavasiddha che. A ja vAta samajAvatA udAharaNa ApatA kahe che - jema ke janma = AvirbhAvanA vizeSathI. Azaya e che ke jo ke yugapadbhAva saMbhavita hoya to "mAru" . pukhamAtAthI |IrU 08 || Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad mametyAdyantasyaiva saMvedanamanupapannam, tathApi yathA nAsato vidyate bhAva iti nyAyAt sarvavastUnAM yugapadbhAve satyapi tattannimittopanipAhetukAt tattadAvirbhAvavizeSAt tattadvastukamotpatti vyapadizyate tathA mAnAdisaMvedane'pi draSTavyam / / 23 / / tattatsaMvedanAvirbhAvaphalamAha mamedamiti raktasya na netyuparatasya ca / bhAvika grahaNatyAgau bahusArAlpaphalguSu / / 24 / / idaM mameti raktasya, na neti coparatasya bhAvikI bahusArAlpaphalguSu 9 - AvA ekAda padanuM ja je saMvedana thAya che e ghaTatuM nathI. kAraNa ke yugapadbhAva to tyAre ja hoI zake jyAre avazyapaNe cAre cAranuM saMvedana eka sAthe ja thAya. - to paNa eka nyAya che ke je atyaMta asat che enuM astitva kadI hotuM nathI. jema ke ghaDo jo pUrve atyaMta asat hoya mATI rUpe paNa sat na hoya to enuM astitva ja na thaI zake. mATe duniyAmAM jeTalI vastu che e traNe kALamAM kathaMcit sat che ja, traNe kALamAM vidhamAna che ja. mATe e badhI vastuno yugapad bhAva paNa che. to paNa te te nimittanA sAnnidhyathI te te vastuno AvirbhAva thAya che. jema ke daMDa, cakra, kuMbhAra vagere nimitta maLavAthI ghaDAno AvirbhAva thAya che. ane kramathI A A vastu utpanna thaI ema kahevAya che. A ja rIte mAnAdi saMvedanamAM paNa samajI levuM. / / 23 / / te te saMvedananA AvirbhAvanuM phaLa kahe che - - A mAruM ema raktanuM, nA nA ema uparatanuM bhAvane kAraNe bahusAra-alpaasAromAM grahaNa ane tyAga thAya che. mAra4nA "A mAruM" Ano artha pUrvanI jema samajI levo. AvA 2 grahaNa tyAgI ityanvayaH / idamityAdi pUrvavat iti anantaranirdiSTasaMvedanena rktsygAvirbhUtAnurAmya, na - teva mama, na - nAdamasya kRti - anantaranirdiSTasNvednenopstsy AvirbhUgarbhavirAgasya vA samuccaye, bhAvikI asAratA tattadbhAvena nirvRrtI, bahu prabhUtaH sAro yeSu te bahusArAH, alpaH- nyUnaH phalgu bhAvapradhAnatvAnnirdezasya phalgutA yeSu te alpaphalgavaH, bahusArAzca te'lpaphalgavazca bahusArAlpaphalgavaH, teSu grahaNam upAdAnam, tyAgaH hAnam, tI bhavata iti zeSaH / yathAsaGkhyaM raktakRtagrahaNamuparatakRtatyAgazca syAtAmiti bhAvaH / bAravAdiviziSTAta eva tasya kAriyoga - - - - - - zopaniSa - - janayanti, uparatasya tu ta evocchiSTatA zophapuSTatA - vdhymnnddnsaMvedanathI jene rAga AvirbhUta thayo che, tenA ane A mAruM nathI, huM eno nathI AvA saMvedanathI jemane duHkhagarbhita, mohagarbhita ke jJAnagarbhita vairAgya AvirbhUta thayo che. e baMne vyaktione rAga ane virAganA te te bhAvone kAraNe thayelA ghaNA sAra ane ochA asAravALA padArthonA grahaNa ane tyAga thAya che. pra. :- alpaphalguno artha tame alpaphalgutA kevI rIte karyo? u. :- zAstrakAronA keTalAka nirdeza bhAvapradhAna hoya che mArva tvatat pratyayathI A mujaba artha karI zakAya che. TUMkamAM ahIM rAgI grahaNa kare che ane virAgI tyAga kare che ema samajavAnuM che. Azaya e che ke bahusAratA, alpaasAratA AvI viziSTatA dharAvatA te ja padArtho rAgIne mArApaNAnI buddhi-mamatva karAvavA dvArA grahaNanI IcchAne utpanna kare che. virAgIne to e ja chu. mAnasAra||2-6 / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - tAdinidarzanena tyAgavRddhi janayanti yathA jilAmahAnyA sarve'pi pudgalAH / ucchiSTeSviva teSvadya mama vijJasya kA spRhA ? iti sAro nisArabhUtvAbhidhAyakavacanaM parigatiphalamidamiti tatraiva yatitavyamiti garbhArthaH / 1 nanuraktasya kuthitakalevare'pyupAdAnabuddhidarzanA bahuvArAdereva - 93 padArthomAM eMThavADanA darzana thAya che. jANe sojA thavAthI zarIra dekhAvamAM haSTapRSTa lAgatuM hoya paNa hakIkatamAM e AnaMdano nahI paNa zokano viSaya hoya che. sAMsArika padArtho paNa evA bhAse che. athavA to prAcInakALamAM koI aparAdhIne vadha karavA mATe laI jAya tyAre tene zaNagAravAmAM Avato hato, jene vadhyamaMDana kahevAtuM. e game teTaluM suMdara hoya to ya du:khano ja viSaya che ema sAMsArika padArtho-bhogasukhomAM ya samajavAnuM che. kAraNa ke enA bhoganuM pariNAma bhayaMkara che. A traNamAMthI eMThavADadarzananA saMvedanane ISTopadezanA vacanathI spaSTa karyuM che meM saMsAranA sarva pudgalone vAraMvAra mohathI bhogavIne choDI dIghA che - khAI khAIne viSTA-vamana dvArA kADhI dIdhA che. have to e eMThavADa che e huM barAbara samajuM chuM. to pachI mane emAM spRhA kevI rIte thaI zake ? pra. :- mohanuM jhera utAranAruM kevuM adbhuta A saMvedana che ! e kevI rIte AvI zake ? u. :- ThANAMga vagere sUtromAM rAgane utAranArA prabhAvazALI vAkyo che. jema ke je sAra khAya che, e asAra khAya che. je asAra khAya che, e sAra khAya che. khUba ja gaMbhIra artho-vALA A subhASitonuM vAraMvAra paribhAvana karavAmAM Ave e vacanothI AtmA pariNata thaI jAya tyAre sahaja rIte AvA virAgamaya saMvedano thAya che. 2. phaTopaveza ||30 || 2. sthAnA|||243|| zikSopaniSad tadviSayatvAbhidhAnamasaGgatamiti cena satvAdupanyAsasya cetteSvapi vadhyamaNDanatAdarzanenoparatireva nyAyyA, tadAnyeSAM tu tAra4|| kathaiva evaM ca tattadgrahaNatyAgA''vartAdyadbhavati tadAhaabhiSikasya saMnyAsakramAt pAzcAtyadarzanam / zUnyaikavikRtAbhyAso rAgiNAM tu yathAzrayam / / 25 / / abhiSitasya saMnyAsakamAt pAnyAtyadarzanam rAgiNAM tu yathAzrayaM zUnyaikavikRtAbhyAsaH ityanvayaH / 94 abhiSiktasya - virAgarasA''plAvitahRdayasya, saMnyAsaH - mnojnypra. :- tame ahIM bahusAra-alpaasAra vastunuM rAgI grahaNa kare che ema kahyuM, paNa je rAgathI mUDha che ene to saDelA maDadAmAM ya grahaNanI IcchA thAya che mATe tamArI e vAta asaMgata che. u. :- nA, kAraNa ke ema kahevAnuM rahasya che ke jo bahusAra alpaasAra vastuomAM paNa jo vadhyamaMDananA vagerenA darzana dvArA vairAgya ja ucita hoya to pachI asAra vastuonI to vAta ja kyAM rahI ? // 24 // A rIte rAgI grahaNa karato rahe che ane vairAgI tyAga karato rahe che. enA punarAvartanothI je thAya che te kahe che - abhiSiktane tyAganA kramathI pAzvAtya darzana thAya che, rAgIone to AzrayAnurUpa mAtra zUnya ane vikRta abhyAsa thAya che. II25 jenuM hRdaya vairAgyanA rasathI bhIMjAyeluM che taraboLa che e abhiSikta che, te suMdara viSayono tyAga kare eTale eno vairAgya vadhu vizuddha bane che. enAthI e pharIthI pUrva karatAM viziSTa tyAga sAya rU. 6 - vaLyA| / - vazvAsu| 4. 3 - mA chu. 6 - miyA 2, 3 - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - viSayatyAgaH, tasya kramaH uttarottaravizuddhimadvirAgaprayuktatvaviziSTaparamparA, tyAgavirAgayoranyonyaprayojakatvAt tasmAt, pAzcAtyadarzanampazcAdbhAgasatkAvalokanam, bhavatIti zeSaH / ayamAzayaH, anAdI saMsAre'dyAvadhi puro'vasthitayogyavastUnAmarvAgbhAgamAtradarzanaM sajjAtam, arvAgdarziNAM chadmasthAnAM tatraiva sAmarthyabhAvAt, asya tUttarottaravizuddhataratyAgAdiyogAta kevalAdityodayena jagadvartipadArthasArvAgbhAgena saha kare che. enAthI vairAgya vadhu vizuddha bane che. A kama satata cAlato rahe che. kAraNa ke tyAga ane virAga parasparanA prayojaka bane che. A krama dvArA e virAgI AtmA ne pAzcAtyadarzana thAya che. anAdi saMsAramAM Aja sudhI tene chadmasthatAne kAraNe bahu bahu to mAtra sAme rahelI, carmacakSuthI joI zakAya tevI vastuonI upalI sapATI-Agalo bhAga ja dekhAto hato kAraNa ke arvAdRSTi - chadmastha jIvonuM prAyaH eTaluM ja jovAnuM sAmarthya hoya che. virAgI jIvane to uttarottara vizuddhatara tyAga vagerenA yogathI kevaLajJAnarUpI sUryano udaya thAya che. jenAthI jagatanA padArthono Agalo bhAga to dekhAya ja che paNa tenI sAthe sAthe pAzcAtya = pAchaLano badho bhAga paNa dekhAya che. A paNa upalakSaNa che, tenA parathI sarvadravya-paryAyonuM jJAna thAya che e paNa samajavuM joIe. pra. :- A to virAgIne prApya phaLanI vAta thaI. rAgIne zuM phaLa maLe che ? uM. :- jemane rAgane kAraNe te viSayamAM upAdeya buddhi thAya che temane to viraNI karatAM viparIta ja phaLa maLe che. kAraNa ke teo virAgIthI viparIta AcaraNa kare che. temanA rAgano viSaya jevo e6 9 - zikSopaniSad tatpAzcAtyAkhilabhAgadarzanamapi bhavati, upalakSaNametat, tenAkhiladravyaparyAyajJAnaM bhavatItyapi bodhyam / ___ tadetadvirAgiprApyaphalam, rAgiNAM tu kimityatrAha - rAgiNaH - abhiSvaGgavattvena tadviSayopAdAnabuddhivantaH, teSAM tu - punaH, viparItatvenaiSAM pUrvasmAdbhinnaphalatetyAzayaH, yathAzrayam - tattadviSayalakSaNAzrayAnurUpam, yadvA citrakarmAdisacivarAgAdyadhikaraNajIvalakSaNAzrayAnurUpam - tamanatikramyeti yAvat, zUnyaH - saMnyAsAdivirahitatvena tatphalavikalaH, ekaH - va7:, vivRta: - rAka vivihAramApatroDagAma: - puna:punarAvana, azakyaparihAratvAttatsAcivyasya tadeva raagaadiphlmityaashyH| Aha ca - avidvAn pudgaladravyaM yo'bhinandati tasya tt| na jAtu jantoH hoya tevI temane upAdeyabuddhi thAya. jema ke sAmAnya bhojanamAM sAmAnya roga thAya, bhAvatA bhojanamAM vadhu rAga thAya, strI vagerenA upabhogamAM enAthI vadhu rAga thAya athavA to vicitra prakAranA karma, bhavitavyatA, svabhAvAdithI yukta je je rAgI jIvo hoya e jIvomAM rAga rahe che, mATe e jIvo rAgano Azraya che. e jIvarUpI Azrayane anurUpa = te jIvane anusAre rAga thAya ane e rAgathI teo pharI pharI e viSayonuM grahaNa karavAno ja abhyAsa kare che. e abhyAsa zUnya hoya che - emAM kadI paNa svecchAthI tyAga karAto na hovAthI tyAganA phaLathI rahita hoya che. emAM mAtra rAganA vikArothI vikRta thayeluM kadarUpuM punarAvartana hoya che. eka vAra jIva rAga-grahaNanA viSacakramAM phasAya eTale emAMthI chUTI zakato nathI. grahaNathI rAma thAya che ne rAgathI grahaNa thAya che. A zUnya ane vikRta abhyAsa e ja rAgAdinuM phaLa che. ajJAnI jIva pudgaladravyamAM AnaMda pAme che, e jIvanuM sAnnidhya cAre gatimAM pudgaladravya choDatuM nathI. e satata cAre gatimAM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e8 zikSoniSa - - go sAmIpyaM caturgatiSu muJcati - iti / pramANaM cAtra pAramarSam - je veyai te baMdhai - iti / tathA ca ratyAdimohanIyodayajanitarAgAdyAviSTastattatkarmANyeva badhnan punastadudaye tadbhAvaM yAti, na ca kiJcicchubhaphalaM prApnotIti sUktaM zUnyakavikRtAbhyAsa iti / / 25 / / evaM rAgAdivipAkavettA'nuzAsakaH svaparayostatparihAraprayatnaparAyaNatAM pagaladravya choDato nathI. e satata cAre gatimAM bhaTakato rahe che. pudgalathI chUTe to mokSe jAya ne ? paNa pudagala sAthe je prema bAMdhe che eno sAtha pudgala choDato nathI. AnA anusaMdhAnamAM paramarSinuM vacana pramANa che - 'jene anubhave che, tene bAMdhe che,' rati arati vagere mohanIya karmonA udayathI jIvane rAgAdi bhAvo jAge che. ane te bhAvomAM jIva te te karmone ja bAMdhe che ane pharI tenA udayamAM te ja bhAvo pAme che. pharI e ja karmo bAMdhe che. Ama punarAvartana-viSacakra cAlatuM rahe che. A ja rAgIne maLatuM phaLa che. pra. :- emAM khoTuM zuM che - rAgIne to sAruM ja che ne ? ene to e ja joIe che. nukazAna to che nahIM. u. :- nA, koI phaLa nathI e zubhaphaLanI apekSAe kahyuM che. bAkI to tenA bhayaMkara phaLo che, e pUrve vadhyamaMDanAdi daSTAMtothI kahyuM ja che. grahaNanI buddhi rAgathI thAya che paNa grahaNa zakya banyuM e to mAtra akAmanirjarAdithI thayela puNyano ja prabhAva che, rAgano nahIM. Ama rAgInuM viSayaka joIne divAkarajIe sacoTa zabdamAM ene raju karyuM che ke e mAtra zUnya ane vikRta abhyAsa che.garapA A rIte rAgAdinA bhayaMkara vipAkono jANakAra anuzAsaka sva-paramAM teno parihAra karavAnA prayatnamAM parAyaNa rahe che. kyAreka zikSopaniSad prayAti, tasya ca kadAcidavinItazaikSAnuzAsanAvasaraH samApadyeta, na ca tatrodvejitavyam, api tUcitopAyA eva pryoktvyaaH| tathA cAcAryAH - ko nAma sArahINaM so hojja jo bhaddavAiNo damae / duDhe vi ya jo Ase damei taM sArahiM biti / / - iti tatrocitamAha anAghAtAspadaM dviSTamanukUlaiH prsaadyet| nimittaphaladAruNyavivekebhyazca rakSayet / / 26 / / anvayo ythaashrutH| AghAtaH - parUSacodanAdiH, tasyAspadam - taducitasthAnam, prajJApanIyatApavitritapAtramityarthaH, yasya paruSAkSaraM coditasyApi gurau pradveSAdilezo'pi nopajAyate samyak pratipadyate ca tene avinIta ziSyanuM anuzAsana karavAno prasaMga Ave, tyAre udvega na karavo joIe. paNa ucita upAyono prayoga karavo joIe. zrI haribhadrasUrijIe kahyuM che ke - je bhadra ghoDAonuM damana kare che e kayo moTo sArathi che ? sAco sArathi to e kahevAya ke je duSTa ghoDAonuM paNa damana kare. mATe evA prakAranA ziSya mATe ucita kartavya kahe che - AghAtane ayogya dviSTane anukULo vaDe prasanna karavo. nimita phaLa, sabhayaMkara ane avivekathI bacAvavo. illl. AghAta eTale kaThora zabdomAM sAraNA vagere. tenA mATe je ucita sthAna = je prajJApanIyatAthI pavitra evo pAtra jIva hoya, ke je ziSyane game teTalI kaThora bhASAmAM preraNA karavA chatAM guru para jarA paNa praaSa vagere na thAya, ane samyapha pratipatti-svIkAra karI le evo ziSya AghAtAspada che. paNa je evo nathI e anAghAtAspada che. tenA evA hovAnuM 6. dhIdamijUra: "gyavaraMtu||7|| 2. * - thI rU. 5 - 7-vaido 4, 5 T - 2rtvat | 6rUpa: Il46 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSonapad - ee tAdRzaH zaikSaH, iti bhAvaH / na tad - anAghAtAspadam, kathametAdRza ityAzaGkyAha-dviSTA - anuzAsakAdI sajAtadveSabhAvaH, yadvA kenacit hetunA dveSaviSayIkRtaH, tam, anukUlA:-pAruSyAdiparihAreNa prahalAdajanakA upAyavizeSAH, taiH prasAdayet - prasAdApagatadveSaM kuryAt / nanu yAdRzo'parAdhaH, tAdRzo daNDa iti lokaprasiddhA nIti:, kimatra pAtratAvicAraNayeti cet ? na, bhinnalakSyatvena nItibhedAt, lokottare hi zAsane'parAdhakakalyANameva lakSyama, daNDo'pi tadarthameva, kAraNa e hoI zake ke tene anuzAsaka vagere upara dveSa thaI gayo hoya. athavA to koI kAraNasara anuzAsaka vagerene enA para dveSa thayo hoya. tenA hita mATe bahArathI gussAno dekhAva karavo paDyo hoya, athavA to chadmasthatAnA kAraNe vAstavika gusso karyo hoya. tyAre e ziSyane koI preraNA karavAmAM lAbhanI zakyatA ochI che, evA samaye kaThoratA vagerene choDIne ene AnaMda upajAve evA upAyo karavA vaDe, tenA dveSane dUra karI, tene prasanna karavo joIe. pra. :- A rIte to ziSyane mAthe caDAvIne bagADI nAkhazo. lokamAM paNa prasiddha nIti e ja che ke jevo aparAdha evo daMDa. pachI emAM pAtratAnI vicAraNAnuM zuM kAma che ? ke ziSya pAtra hoya to kaThora preraNA karavI, nahIM to na karavI ItyAdi. u. :- laukika ane lokottara - A baMne kSetramAM bhinna bhinna lakSya hovAthI nItino bheda che - nIti paNa judI judI che. lokottara zAsanamAM aparAdhInuM kalyANa thAya e ja lakSya hoya che ane e lakSyanI siddhi mATe ja daMDa apAya che. e siddhi na thatI hoya to nathI paNa apAto. laukika jagatamAM to evuM lakSya ja nathI (mATe ja temAM durjanane sajjana banAvavAno koI prayatna karyA vinA tene phAMsI vagereno daMDa karAya che.) mATe tenI nIti judI hoya e sapaSTa ja che. 9oo - zikSopaniSad - na caivaM loka iti sphuTa eva nItibhedaH, pradveSAdimApannasya tvakalyANameveti yuktava paatrtaavicaarnnaa| naitat svamanISikayaivocyate, kiM tarhi ? upanibandhanamapyasya pAramarSaM pArAJcitapAtratAprekSAparam - tilatusatibhAgamitto vi jassa asuho Na vijjai bhaavo| NijjUhaNAriho so sese LikhUTI tri - tI na caivaM paruSacodanA'sambhavApattiriti vAcyam, anekAntAt, tasya cAnAghAtAspadamiti vizeSaNenaiva vijJApitatvAta, kintu sarvatrApi yatanaucitya Avazyake, Aha ca- No kiMci vi paDilomaM kAyavvaM bhavabhaeNa kaThora zabdo kahetA tene guru para asadbhAva vagere thatAM hoya to tenuM akalyANa ja thavAnuM che, mATe pAtratAnI vicAraNA ucita ja che. A vAta mAtra amatithI ja kahevAya che, evuM nathI. zArAmAM paNa eno AdhAra maLe che. bRhatkalpanI eka gAthAmAM evI vicAraNA karI che ke pArAMcita prAyazcit kone ApI zakAya ? be vyaktie evo doSa sevyo che ke emane kADhI mUkavA paDe, to paNa temAMthI je vyaktinI pariNati evI che ke - mane gurue kADhI mUkyo - Avo asadbhAva tene jarA paNa na Ave - are, talanA photarAnA trIjA bhAga jeTalo paNa na Ave tene kADhI zakAya. e sivAyanAne kADhI na zakAya. ene pArAMcitanI jagyAe mUla prAyazcita ja ApI zakAya. pra. :- tame to jANe ziSyonA yuniyananA lIDara ho evI vAta karo cho. A rIte to kaThora zabdamAM preraNA vagere sadaMtara baMdha thaI jaze. u. :- nA, kAraNa ke evo koI ekAMta nathI. kAraNa ke ahIM ziSyane kaThora vacananA niSedhanI ane prasanna karavAnI je vAta kahI che e vizeSa apekSAe che jene anAghAtApada - A vizeSaNathI ja jaNAvI dIdhI che. koIno avinayAdi dUra karavA kAMI pratikULa karavuM 6. gRhatya: 3.4-0 | Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - mnnnnesiN| aviNIyasikkhagANa u jayaNAe jahociyaM kujjA nanvevaM tu gurukartavyamapAzaSyaprasAdane paryasamiti taddvAreNa prajJApanIyatAmupayAtasya tasya kssemaadikrnnaat| tadevA''ha nimittaM rAgAdinibandhanaM strIdarzanAdi, phalam - rAgAdisaGklezAzubhakarmabandhAdirdurantastadvipAkaH, dArayati saMyamapariNatimiti dAruNam * saMyamasamyaktvabhedapratyalabhinnakathAdi, tadastyasyeti dAruNI - loklokopaNa paDe. paNa badhe jayaNA ane aucitya Avazyaka che. kahyuM paNa saMsAranA bhayathI koInuM kaMI paNa pratikULa na karavuM joIe. che paNa avinIta ziSyo mATe jayaNAthI yathocita karavuM. paNa jene pratikULa karavAthI tenuM ahita thaI zake che, tene to sau prathama prasanna karavA ja prayatna karavo joIe. - - - 909 iti / ? na - pra. :- sarasa, e apAtra ziSyanI ArAdhanA karIne, tene prasanna karIne guru kRtakRtya thaI jaze. barAbara ne ? u. :- nA, prasanna karavAnuM to mAdhyama che. tenA dvArA ziSya prajJApanIya bane tyAre tenA yoga-kSema karavAnA che. athavA to e prasanna thAya enA prayatno sAthe bIjI koI preraNA bhale na kare paNa strIdarzana vagere atyaMta bhayaMkara nimittAdithI to tyAre paNa tene bacAvavo joIe. juo, divAkarajI paNa e ja kahI rahyA che nimitta eTale rAgAdinuM kAraNa strInuM darzana vagere, phaLa eTale rAgAdi saMklezathI azubha karmabaMdha vagere bhayaMkara pariNAma. je saMyamapariNatinuM vidAraNa kare che e dAruNa che. jema ke mohonmAdajanaka- vAsanA bhaDakAve tevI azraddhA karAve tevI vAto - jenAthI saMyama ane samyaktvano bheda bhagavAnanA vacana para 2. hastRta yAnivRtta) 2. haiM - vivArane, ghRtRvAriya3nan (3aa - 333) ityunan / - zikSopaniSad - tarAnAvanAdiH tathA viveka vivecanama heyopAdeyajJAnamityarthaH tadabhAvo'vivekaH sarvApAyamUlataH etebhyo nimittAdivivekAntebhyastaM rakSApetyatanayocitapApapurassaraM taM pAlayet / yadvA dAruNAya narakapAtAdipariNAmAya yogyo dAruNyaH kliSTasattvaH, tasmAt tathA viveka:- gurukulavAsAt pRthagbhAvaH, sa ca khAragAdvignasya sambhavet, tatsakAzAdaaperityanyo'pyarthaH / - - nanu ekatra viniveze'pi kAcaH kAco maNirmaNiH iti nyAyAdanAyatanavarjanaM nirarthakamiti cet ? na etannyAyasya kaacaadybhaavukthaI jAya. AvI vAto vagere je kare che te dAruNI che. jema ke tApasa, jogI, vezyA, strIsaMsaktavAsa vagere laukika anAyatana che. jyAre pArzvastha, avasanna, yathAchaMda vagere lokottara anAyatana che. viveka eTale vivecana = heyopAdeyanuM jJAna, teno abhAva aviveka che. je sarva ApattionuM mULa che. anuzAsake nimitta, phala, dAruNI ane aviveka A badhAthI ziSyanuM rakSaNa karavuM joIe ane tenA mATe jayaNAthI ucita upAyono prayoga karavo joIe. athavA to je narakapAta vagere dAruNa pariNAma mATe yogya che, te dAruNya che khUba saMkliSTa, bhAre-karmI jIva che. tenAthI ziSyanuM rakSaNa karavuM. tathA sAraNAdithI kaMTALIne ziSya gurukulavAsa ja choDI de e viveka kahevAya. enAthI paNa ziSyanuM rakSaNa karavuM evo paNa artha saMbhave che. - pra. :- tamArI vAto to jAduI che. jema jema tenA para vicAra karIe tema tema veravikhera thatI jAya che. eka ja DabbImAM kAca ane 902 7 - - - hIro baMne mUkI dIdhA. varaso pachI joyuM to ya kAca e kAca ja rahe che ane hIro e hIro ja rahe che. to pachI anAyatananuM varjana karavAnuM zuM prayojana che ? Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSonA - 103 dravyaviSayatvAt, jIvo hi bhAvukadravyam, tatazcAvazyamasya saMsargaprayuktaguNadoSaprasaGgaH, anyathA tu gurukulavAsasyApi nirarthakatApattiriti bhAvanIyam / nanu tathApi nAtraikAntaH kAntaH, vaicitryAjjIvAnAm, yathAhamajjhaThii puNa esA, aNusaMgeNaM havaMti guNadosA / ukkiTTha-puNNapAvA aNusaMgaNaM na ghippaMti - iti / etadanabhyupagame tu kAlasaukarikAdivRtta u. :- kAya ne hIro abhAvuka dravya che. mATe temAM e nIti yogya che. jyAre jIva to bhAvuka dravya che, mATe ene to saMga evo raMga - lAge ja che. jenA saMsargamAM Ave tene anurUpa guNa-doSo thAya ja che. jo AvuM na hoya to zAstrakAroe jenA para atyaMta bhAra mukyo che evo gurukulavAsa paNa nirarthaka thaI jAya. pra. :- are, paNa evo ekAMta rAkhavo sAro nathI, kAraNa ke badhA jIvo sarakhA nathI. juo, jIva traNa prakAranA hoya che. utkRSTa puSyavALA, madhyama ane utkRSTapApavALA. AmAM saMga evo raMga madhyama jIvone lAge che. paNa je utkRSTa puNya ke utkRSTa pApa dharAve che teone saMsarganI koI asara thatI nathI. tamane AnuM jaDabesalAka udAharaNa paNa ApIe. kAlasaukarika kasAI bhagavAnanA samavasaraNamAM ya jaI Avyo hato ane sthUlabhadrajI kozAvezyAnI citrazALAmAM cAturmAsa paNa karI AvyA hatAM. ane teo baMne sAva nirlepapaNe pAchA pharyA hatA. have tame jarA paNa cUMcA karazo to e caritro paNa upajAvelA mAnavA paDaze. bolo, have kAMI kahevuM che ? u. :- tamArI vAta sAcI che, Ama chatAM pratyeka jIvone mATe anAyatanavarjana ja kalyANakArI che. kAraNa ke e ja ekAMte 2. iniryukti: | |36 3-784 || AyanikuMffi:II 222-2226 // puSamAnA I468nI 2. dizatam ||8|| 98 - zikSoni << vaitathyA''pattiriti cet ?, satyam, tathApi sarveSAmapi tadvarjanameva zreyaH, ekAntahitanibandhanatvAt, saMvAdI cAtra siddhAntaH - tahA vi egaMtahiyaM ti naccA, vivittavAso muNINaM pasattho - iti / avocAma cAnyatra - nimittavarjanaM hi brahmasiddhyupaniSat parA - iti / sthUlabhadrAdivRttAlambanaM tu mugdhAnAM bhavakUpaprapAtanimittamiti pratyekabuddhavattasya kAdAcitkatvenAnAlambyatvameveti dik / / 26 / / kalyANanuM kAraNa che. ahIM siddhAntavayana paNa sAkSI pUre che- to paNa ekAMtahita jANIne munio mATe viviktavAsa prazasta che. ame paNa anyatra kahyuM che ke - nimittanuM varjana e ja brahmacaryanI siddhinuM parama rahasya che. pra. :- AnuM nAma kadAgraha, sthUlabhadrajInuM ATaluM sacoTa udAharaNa ApyuM, e to jotA ja nathI. u. :- sthUlabhadrajInA caritranuM AlaMbana levuM e to mugdha jIvone saMsArarUpI kUvAmAM pADavAnuM nimitta che. eTale ke koI vicAre ke sthUlabhadrajI vezyA sAthe comAsu rahyA, to amAre trIsaMsakta vasati vageremAM zuM vAMdho che ? to enAthI e vyaktinuM atyaMta ahita thAya che. kAraNa ke jema marudevA mAtA jevA cAritranI bAhyasAdhanA vinA mokSe janArA tathA upadeza vinA bodha pAmanArA pratyekabuddho atyaMta viralA hoya che, tema sthUlabhadrajI jevA paNa atyaMta viralA ja hoya che, eTale to zAstrakAroe eka apekSAe zrIneminAtha bhagavAna karatAM ya temanuM kArya duSkara batAvyuM che. (kalATIkA) ane mATe ja to 84 covIzIo sudhI teo amara thaI javAnA che. ApaNI to kaI dazA che, e ApaNe jANIe chIe ane jJAnI jANe che. mATe ApaNe e mahApuruSanA vAda levA jevA nathI. rA. 6. 3ArAthana//rU 2-26 2. soni | // rU. 3pagamatA -286 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A zikSopaniSad evaM nimittAdirakSitasyApi kadAcittadyogaH syAt, taducitamAhasukhaduHkharasairbhedyaM vyaktopaMnatakAraNaiH / prasAdayedupAkhyAnaiH svairAsanamukhAgataiH / / 27 / / vyaktopanatakAraNaiH sukhaduHkharasairbhedyaM svairAsanamukhAgatairupAkhyAnaiH prasAyet - kRtyayaH| vyaktAni prakaTAni udbhaToddAmAnItyAzayaH, upanatAni - adhyAtmani saMyuktAni kAraNAni rAjapUjyatvAdIni yeSAM tAni vyakto - pra. :- A rIte nimitta vagerethI ziSyanuM rakSaNa karavA chatAM kyAreka teno yoga thaI ja jAya to zuM karavuM ? u. :- e ja kahe che - 909 pragaTa AvI paDelA kAraNo che jenA, evA sukha-duHkharasothI bhedhane svairAsanamukha AvelI kathAothI prasanna karavo. II27II pragaTa eTale atyaMta udbhaTa-ugra koTinA kAraNono potAne saMyoga thAya, jema ke rAjA, maMtrI vagere viziSTa vyaktine pUjya thaI jAya athavA to kensara jevI bImArI AvI jAya AvA sukha-duHkha Ave eTale ke satkAra parISaha, kSudhA, roga parISaha vagere sukhaduHkhanA kAraNo AvI paDe. emAM je rAga-dveSane utpanna karavAnuM sAmarthya hoya te temano rasa-pAvara che. tenAthI je saMyamano bheda pAmavAnI-cAritrathI patita thavAnI aNI para hoya tene A upAyothI sthira karavo. ziSyanI svacchaMdatA dUra karI zake evA je kUlavAlaka vagerenA dRSTAnto sphurAyamAna thAya evA kathAnakothI tene prasanna karavo. eTale ke tenI svacchaMdatA dUra karIne tene AjJayogamAM sthira karavA . 6 - sa~ghI 1 - meMyA r. - hopanayA sva - popanatA rU. cA - pramAye yu - sAmetha - zikSopaniSad - panatakAraNAni, taiH sukham satkArAdiparISahopanipAtaH, duHkham - kSudhAdiparISahopanipAtaH, tayo rasAH- abhiSvaGgAdijananasAmarthyalakSaNAH bhedyaH - saMyamabhedayogyatAM gataH, tam, svaiH- bhAvapradhAnatvAnnirdezasya svairatA, tAmasyanti nirAkurvantIti svairAsanAni tAni ca mukhAgatAni - vacanaviSayatayA sphuritAni, tairupAkhyAnaiH kUlavAlakaprabhRtinidarzanaiH prasAdayet nirastasvairabhAvatayA''jJAyogasusthitatAprayuktaprasAdabhAjanIkuryAt, yadvA tanmanoraJjanakRduttamanidarzanaiH svasmin prasAdabhAva-mutpAdayet, mA bhUdasyAtyantAprajJApanIyatAgurupradveSAdiyogAdanartha iti / yadvA''sanaM nirAkaraNam, tadabhimukhamAgataistadbhAvaM pryaatairupaakhyaadvArA prasannatAnuM pAtra banAvavo. bIjo artha e thaI zake ke enI svacchaMdatA dUra karavA mATe kUlavAlaka vagerenI kathAo nahIM, paNa je kathAothI ziSyanuM manoraMjana thAya evA uttamapuruSonA udAharaNo dvArA ziSyanA manamAM potAnA (gurunA) pratye prasAdabhAva utpanna karavo, jethI atyaMta aprajJApanIyatA, gurupradveSa vagerethI teno anartha na thAya. guru pratye prasAdabhAva Ave eTale AjJAMkitatA paNa saMbhave che. gRd - athavA to Asana = nirAkaraNa, nirAkaraNane abhimukha nirAkaraNa karanArA kathAnakothI tene prasanna karavo. pra. :- AmAM vaLI kayo navo artha karyo ? u. :- pUrve svairAsana + mukhAgata Ama samAsa vigraha karyo hato, ahIM saLaMga svairatAnA Asanane abhimukha thayelA - evo vigraha che. pra. :- are, paNa tame kyAranAM Asana-Asana karo cho. te Asana besavAnuM upakaraNa athavA besavAnI kriyA che tame to koI divya artha ja karo cho. = Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 zikSopaniSad - nairitypro'pyrthH| AsanapadamatrArthe granthakRto'pi sammatam, yathAhabahizca citraM kalilAsanaM tapaH iti| nanu yadi zaikSaH sukhAdirasabhedyastadA svairatApagamamAtreNa kimiti cet ? kiM neti pRccha, tasyaiva gItArthanizrApratipattirUpatvena saMyamasthairyAdiprayojakatayA srvsukhbiijtvaat| kiJca yAvanmAtrasvairatApagamena gurukulavAsAtyAgaH, tAvanmAtro'pi tadapagamo guNAya, tenApi rakSAsambhavAt, u. :- AsanamAM 'ka' ghAtu che jeno artha che pheMkavuM, kSepa karavo, nirAkaraNa karavuM. vaLI A artha divAkarajIne paNa mAnya che. kAraNa ke temaNe pote paNa A arthamAM teno prayoga karyo che. jema ke 'bahAra vividha prakAranuM pApanuM nirAkaraNa karanAruM tapa che." pra. :- zAbAza, tamArA pakSe divAkarajIne ya ubhA karI dIdhA. paNa A artha paNa tamArA magajanuM ja utpAdana che ne ? u. :- dhAtunA artha mujaba vyutpatti batAvI TIkAmAM Asanano arthasiddha karela che. vividha vyutpatti mujaba Asana-asana baMne saMgata che. vaLI pApamAM besavuM vagere artha saMgata paNa nathI. mATe A ja artha svIkAravo paDaze. pra. :- ThIka che, paNa jo ziSya sukhAdinA rasathI saMyamabheda pAmI rahyo che to tene bacAvavA svachaMdatAnuM nirAkaraNa karavA mAtrathI zuM thaI zake ? u. :- zuM na thaI zake ema pUcho. kAraNa ke svacchaMdatA javI, eno artha che gItArthanI nizrA svIkAravI ane gItArthanizrAsvIkAra to saMyamasthiratA vagereno hetu hovAthI sarva sukhonuM bIja che. vaLI e gurukulavAsano tyAga na kare eTalA aMze paNa jo svachaMdatA jatI rahe to ya lAbha ja che. kAraNa ke enA bhAva paDI gayA 2. prathama traziTIIraja || - zikSopaniSad Aha ca - yadyapi nirgatabhAvastathApyasau rakSyate sadbhiranyaiH / vennurviluunmUno vaMza dine mada aiti - ti pArakI athedamatyantamasamaJjasaM yad guruH ziSyaM prasAdayet, pattieNa pasAyae - ArAhae tosai - pasAyapehI - ityAdividherviparItatvAt / tatazca tAdRzazaikSasya - sadoSastvam, niSiddhamidaM bhagavatA, etacca tajjJApakaM zAstravacanam, eSa ca taddoSavipAkaH, budhyasvAnyathA vinazyasi - ityAdiprakaTAbhidhAnamevocitam, kiM prasAdaneneti cet ? atrAha - hovA chatAM paNa gurukulavAsathI ya tenI rakSA saMbhavita che. jema vAMsano bAMbu mULamAMthI kapAI gayo hovA chatAM Aju bAju vAMsanI gIcatA hovAne kAraNe jamIna para paDato nathI. tema anya sajjano vacce rahevAthI jeno bhAva jato rahyo che tenI ya rakSA thAya che. ra7ll pra. :- tame game teTalA bahAnA kATo, guru ziSyane prasanna kare - A sAva vicitra pratipAdana che. juo, zAstro zuM kahe che - pratyayathI gurune prasanna karavA, gurunI ArAdhanA karavI, temane saMtoSa Apavo, ziSya gurukRpAkAMkSI thavuM.. tamArI vAto to AnAthI uMghI ja che. mATe evA ziSyane paNa cokhe cokhu saMbhaLAvI devuM joIe ke - tuM gunegAra che. Ano bhagavAne niSedha karyo che. A e darzAvanAruM zAstravacana che. A e doSanuM dAruNa phaLa che. hajI paNa samajI jA, nahIM to duHkhI thaI jaIza. A sivAya kAMI kahevAnI jarUra nathI. tene prasanna karavAnI to vAta kyAM rahI ? u. :- zAbAza, tame to spaSTavaktA cho. paNa divAkarajI A viSayamAM kAMIka judo ja abhiprAya ApI rahyA che. sAMbhaLo - 6. sadgata dharmavinuvRritIrU-40 || Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zikSopaniSad aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodIrNe zamanIyamiva jvare / / 28 / / aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanaM doSAya, abhinavodIrNe jvare zamanIyavat - ityanvayaH / prakarSeNa zAntA prazAntA- kaSAyodayavinirmuktA, na sA aprazAntA, aprazAntA matirbuddhiryasya saH aprazAntamatiH zaikSAdiH tasmin, zAstram - siddhAnta, tasmin san - vidyamAnaH, bhAvaH - jJavizeSaH, tasya pratipAdanam - yathArthamapyabhidhAnam, doSAya kaSAyAbhivRddhipramukhapratyapAyAya prabhavatIti zeSaH / 109 jenI mati aprazAMta che tene zAstranA sadbhAvanuM pratipAdana doSa mATe thAya che. navA udaya pAmelA tAvamAM zamanauSadhanI jema. 28 je atyaMta zAMta che, kaSAyanA udayathI mukta che evI mati prazAMta che. jenI mati evI nathI te aprazAMtamati che. evI ziSyAdi vyaktine zAstramAM rahelo arthavizeSa kahevo = yathArtharUpe tenuM pratipAdana karavuM e kaSAyanI atyaMta vRddhi vagere pratyapAyanuM kAraNa bane che. A ja arthamAM dRSTAMta kahe che - navA thayelA tAvamAM tAvane zamAvanArA auSaghanI jema. navA tAvamAM zamanauSadha ja tAvanI vRddhi vagere doSonuM kAraNa bane che. te ja rIte aprazAMta vyaktine zAstravacananuM pratipAdana paNa guru para pradveSa thavo vagere doSonuM kAraNa bane che. mATe sau prathama e vyaktine prasanna karavA vagere dvArA tene prazAMta karyA pachI ja zAstravacananuM pratipAdana doSane dUra karanAruM che. chuM. - zastro 2. 1 - minA - zikSopaniSad - bannevArthe tRSTAntamAda - minavA - nUtanaH, uddII: - sannAta:, minavazvAsAvaDInzva - minavoddILuM:, smin, jvara: - ro, tadvizeSo vA tasmin zamanIyamiva zamanauSadhavat yathaiva nUtanajvare zamanIyameva jvaravRddhyAdidoSanibandhanam, tathaivAprazAnte zAstravaca:pratipAdanamapi gurupradveSAdidoSanibandhanamiti prasAdanAdinA prazAntI - karaNAnantarameva tatpratipAdanaM doSApaham, jIrNajvare zamanIyavaditi hRdayam / evaM ca na vi kiMci aNunnAyamityAdinyAyAdatrApi vidhyanekAnta iti dhyeyam / / 28 / / itthaM samyak prazAntatAM prApitasya sAraNAdinA sadanuzAsako yadupakaroti tadAha - 990 jema ke tAva paNa jIrNa-juno bane pachI zamana auSadha Apo to e tAvane dUra karanAruM thAya che. pra. :- tamArI badhI vAta sAcI. paNa ziSyae gurune prasanna karavAnA che e zAstravidhinuM zuM ? u. :- eka mAtra maithuna viSe bhagavAne ekAMta niSedha karyo che. e sivAya koI paNa vidhi-niSedha ekAMte karyA nathI. mATe ziSyae gurune prasanna karavA joIe. e sAmAnya saMyogonI vidhi che. vizeSa saMyogamAM pheraphAra paNa karavo ja paDe. (emAM paNa e khyAlamAM rAkhavAnuM che ke ziSya gurune pUjyabuddhithI prasanna kare, guru karuNAbuddhithIhitabuddhithI ziSyano durbhAva dUra karavA prayatna kare) mATe ja divAkarajIe spaSTapaNe 'prasAyaMt' evo nirdeza aneka vAra karyo che. Ama e vidhino paNa anekAMta ja che e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. 28 Ama, ziSyane samyak rIte prazAMta karyA pachI sAraNA vagere karIne sAco anuzAsaka je upakAra kare che te kahe che - . vara roze, kA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999 zikSonA yadanAsevitaM yasya sevitaM vA sa sAdhayet / taccheSAnuparodhena pratirUpArpitaM tpH||29|| sa yasya yad anAsevitaM sevitaM bA, tat zeSAnuparodhena pratirUpArpitaM tapaH sAdhayet - itynvyH| saH - kuzalavaidyavat kAlajJatayA hitoSadhaprayoktA'nuzAsakaH, yasya kRtAparAdhazakSAdeH, yat - AlocanApratikramaNAdyanuSThAnam, Asevitam - kRtapApapratighAtaprayojanenAbhividhinA samyak caritam, na tat - anAsevitam, sevitaM vA - caritaM vA, tat - anantaranirdiSTam, jenuM je anAsevita ke sevita hoya, te zeSanA anuparodhathI anurUpa arpita tapanI siddhi karI Ape. ll29ll je kuzaLa vaidanI jema yogya samayane jANIne hitakAraka auSaghano prayoga kare che, te anuzAsaka aparAdhI ziSya vageree AlocanA, pratikramaNa vagere je anuSThAna barAbara sevyuM na hoya - karelA pApano pratighAta karavAnA prayojanathI paNa zAstrokta vidhi mujaba samyapha na karyuM hoya eTale ke anAsavita hoya, ane je sevita hoya, te anuSThAnane tenI sivAyanA Avazyaka yogomAM bAdhA na pahoMce te rIte, doSa ane dravya, kSetra, kALa, bhAva ne anurU5paNe ziSyane pratipAdita tapa sAdhI Ape. ahIM tapano artha AtyaMtaratapano prakAra prAyazcita samajavo. jenA daza prakAra che. (1) AlocanA (2) pratikramaNa (3) tadubhaya (4) viveka (5) vyutsarga (6) tapa (7) cheda (8) mUla (9) anavasthApanA (10) pArAMcita 6. 4 - mAyA 2- FrNatA - ciMtA 1. sevita - sevitane AgaLa spaSTa karyA che. 992 zikSopaniSad zeSam - AsevitAnyAvazyakAnuSThAnam, tasyAnuparodhena - tadabAdhayA, pratirUpaM doSAnurUpaM dravyAdyanurUpaM ca, arpitaM - zaikSAya pratipAditam, pratirUpaM cArpitaM ca - pratirUpArpitam, tapaH - AbhyantaratapolakSaNaM dazaprakAraM prAyazcitam / tat sAdhayet - svaparakalyANahetutayA niSpAdayet - ziSyAnugrInavicaryAvityarthA nanvanAsevitasAdhanaM zobhanam, sevitasAdhane tu piSTapeSaNameveti cet ? na, abhiprAyAparijJAnAt, AsevitatvaviraheNAsiddhatvAt, siddhAntAbhihitAbhividhinA gItArthanivedanAdipurassaramakRtatvAt, tadantareNa prati A tapane anuzAsaka evI rIte sAdhI Ape ke sva-paranuM kalyANa thAya e rIte ziSyanA anuSThAnano e tapa viSaya bane - ziSya enuM AcaraNa kare. pra. :- anAsavitane sAdhI ApavuM to barAbara che. paNa sevitane sAdhavAmAM to piSTapeSaNa ja che. pelAe karyuM hatuM e ja karAvyuM emAM zuM navuM karyuM ? u. :- tame abhiprAya samajyA nathI. e sevita paNa Asevita na hovAthI siddha nathI. sAdhavAnuM bAkI che. je gItArthane nivedana karavApUrvaka = zuddha AlocanA dvArA prAyazcita nathI karAtuM, e anurU5 tapa hovA chatAM paNa niSphaLa jAya che, jema ke lakSmaNA sAdhvIno tapa niSphaLa gayo hato. mATe je sevita hoya- avidhithI karyuM hoya tene paNa Asevita tarIke samyapha Acarita tarIke sAdhavuM ucita ja che. emAM piSTapeSaNa nathI. - pra. :- are, paNa tame to sevitano je artha karo cho e ja artha anAsevitamAM ya karyo hato. 6. thayadAni.66, ma.6 3, A.ni.24rUra IT Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - 993 rUpasyApi tapaso niSphalatvAt, lakSmaNAryAvat, iti tasyApyAsevitatvena sAdhanaM nyAyyameva / anAsevitasevitayoH samyagasevitatvasAmye'pi ananuSThitAvidhyanuSThitatvAbhyAM vizeSo drssttvyH| atredamavadheyam, prAyazcitte SaSThaprakAre'nazanAditapo bhavati, tatkurvatastasya zeSANAM vaiyAvRtyAdiyogAnAM yathA bAdhA nopajAyate tathA yatitavyam / yadvA yathAsambhavaM sarvaprakAreSvapi tadbAdhA parihartavyeti AsevitatA - virahameva spaSTayati - yadutsRSTamayatnena punareSyaM prytntH| . tatsAdhanaM vA tAdRkSaM na hi sopadhayo budhAH / / 30 / / u. :- nA, baMnemAM pharaka che. anAsavitano artha to je samyaka sevita nathI te ja che, paNa emAM to avidhithI paNa sevita nathI, arthAt sAva karyuM ja nathI. jyAre sevitamAM to avidhithI karyuM che. Ama samyapha sevita na hovuM - A vAstavikatA baMnemAM hovA chatAM eka ananaSThita che jyAre bIjuM avidhyanuSThita che. ahIM zeSAnuparodha kahevAno Azaya e che ke prAyazcittamAM chaThThA prakAramAM anazana, uNodarI vagere tapa hoya che. e tapa evI rIte karAvavo ke jenAthI bAkInA vaiyAvacca vagere yogo sadAya nahIM. athavA to yathAsaMbhava kAyotsarga vagere paNa te bApAno parihAra karIne karAvavA. ll29ll je anuSThAna sevita hovA chatAM paNa zI rIte Asevita nathI tenA viSe divAkarajI spaSTatA kare che - je ayanathI choDI dIdhuM hoya, te pharIthI prayatnathI eSaNIya . # - pA aa - repo 2. * - takathI ja - tadruhya rU. 1 - yudha:| 998 - zikSonA yadayatnenotsRSTam, puna: prayatnata eSyam, tAdRkSaM vA tatsAdhanam, hi budhAH sopadhayo na - ityanvayaH / yat - prAyazcittAdyanuSThAnam, ayatnena - samyagArAdhanAmantareNa, utsRSTam- khedAdidoSopahatenAntarAla eva tyaktam, punaH - bhUyo'pi prayatnataH - vIryollAsaprakarSeNa eSyam - eSaNAviSayam - krtvytyaabhiissttmityaashyH| tathaiva samyagArAdhanAsambhavAt, ayatnotsargahetukAzubhAnubandhamuktibhAvAcca, anyathA tu janmAntare'pi tadanuSThAnadaurlabhyaprasaGga iti bhaavniiym| atha kazcicchaikSavizeSastatkartumasamarthaH, tena tadanuSThAnopAye che. athavA tenuM sAdhana tenA jevuM hoya. kAraNa ke prabuddha jIvo mAyAvI nathI hotA. ll3oll je prAyazcitta vagerenI samyak ArAdhanA na karI hoya. kheda, udvega, kSepa vagere doSothI vaccethI ja choDI dIdhuM hoya, anupayoga, anAdarAdithI karyuM hoya. garabaDiyuM karyuM hoya. e anuSThAna pharIthI vIrSollAsanA prakarSathI karavA yogya che. e karavuM joIe ema ziSTapuruSone abhISTa che. kAraNa ke e ja rIte e anuSThAnanI samyak ArAdhanA saMbhavita che. ane pUrve je ayatnapUrvaka choDI dIdhuM, avidhianAdarAdi karyA enA kAraNe je azubha anubaMdho paDyAM hoya te paNa samyapha ArAdhanAthI ja chUTI zake che. anyathA to bhavAMtaramAM paNa e anuSThAna durlabha thaI jAya e gaMbhIratAthI vicAraNIya che. jo koI ziSyavizeSa e anuSThAnane samyaka ArAdhavA samartha na hoya to teNe e anuSThAnanA upAyamAM yatna karavo joIe . vRSathatAM zaJraVT ||4|| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad 99 yatitavyam, Aha ca - upeyasAdhanatva upAyasya tattvAt iti / so'pyayatnotsRSTaH prayatnenArAdhanIya ityAzayenAha - tatsAdhanaM vA - tasyAnuSThAnasyopAyabhUtaM vA tAdRkSam anantaranirdiSTasadRzamiti / hi yasmAt budhAH zuzrUSA-zamagarbhazAstrayogasampAditazrutacintAbhAvanAsAranirmalabodhakalitAH, upadhiH nikRtiH, anupAyetarAdaraparihArAbhyAmAtmana upeyavaJcanetyarthaH tena sahitAH sopadhayaH, na - zaiva, mavantIti zeSaH kAraNa ke upAyathI upeyanI prApti thaI zake che = sAdhanathI sAdhyanI prApti thaI zake che. mATe upAya paNa upeya banI jAya che = sAdhana paNa sAghya banI jAya che. jema ke koI kahe ke mAre IryAsamiti sArI pALavI che, to tenuM sAdhana che AMkhanI paTutA. e jo na hoya to teNe IryAsamitirUpI upeyanA upAyarUpa AMkhanI paTutAne upaya = sAghya banAvI tenI siddhi karavI ja paDe. Ama jema anuSThAna ayatnathI choDI dIdhuM hoya, to ene prayatnathI ArAdhavAnuM che tema tenA sAdhanane paNa ArAdhavAnuM che, e AzayathI kahe che - te anuSThAnanuM sAdhana paNa tenA jevuM hoya - ayatnatyakta hoya, to e paNa pharIthI IcchanIya che. kAraNa ke jemaNe zuzruSA ane prazamagarbhita zAstronA yogathI zrutajJAna, cintAjJAna ane bhAvanAjJAnathI sArabhUta nirmalabodha prApta karyo che tevA prabuddha jIvo mAyAvI nathI hotA. mAyA karIne teo anupAyano Adara ane upAyano parihAra kare, tenA dvArA potAnA AtmAne upeyathI vaMcita kare te zakya ja nathI. tema karavAmAM ukta nirmalabodha bAdhaka bane che. . 3SkRta yogatavRtto||26|| - zikSopaniSad - mAyAkRtAnuSThAnena tu mahati kAyakleze kRte'pi satphalAptivirahaH, lakSmaNAryAvat, iti yadyapyApAtatasteSAmAlocanAgurvAdivaJcanaM pratibhAsate, vastutastu svAtmaiva tairvaJcita iti bhAvaH / vidhyAdiyatnavadbhAvanAjJAnAnubhAvena budhAnAM tadabhAvaH sUpapanna eveti / / 30 / / anupadhibAhyatapomAtreNApi kRtakRtyatA neti spaSTayati nAtikRcchratapaHsakto manazchAgavadutsRjet / kuzIlAn vA vidagdhA~zca tIrthaM tcchesspaalnm||31| 99 samyak prAyazcittAdi anuSThAna upAya che ane Atmazuddhi, karmakSaya, mokSa A upeya che. jyAre mAyA e anupAya che. tenAthI upeyasiddhi asaMbhavita che. pachI bhale ne game teTalo kAyakleza karIne anuSThAna kare. tenuM sAcuM phaLa na maLI zake. jema ke lakSmaNA sAdhvIjIe 50 varSano ghora tapa karyo to ya tenuM sAcuM phaLa na maLyuM. mATe sthUladRSTie bhale ema lAge ke mAyAvI jIve AlocanAdAtA gurune chetaryA paNa vAstavikatA e che ke teNe potAnA AtmAne ja chetaryo che. prabuddha jIvo to bhAvanAjJAnathI saMpanna hoya che. te jJAnanuM eka lakSaNa che ke e vidhi vageremAM yatnavALuM hoya che. arthAt bhAvanAjJAnanA prabhAve vihitapravRtti ane niSiddhanivRtti avazyapaNe thAya che. mATe evI vyaktimAM mAyA na hoya e yuktiyukta ja che. II3oll mAyA vinA bAhya tapa kare, to ya eTalA mAtrathI kRtakRtyatA nathI thaI jatI e spaSTa karatA kahe che - khUba kaSTarUpa tapamAM Asakta (evo jIva) manane bakarAnI jema choDI na de, athavA kuzIlo ane vidagdhone, te ane zeSanuM chu. A / - / namA ya - sattA namA 2. sattA kRti mudritapAH, smita poparitanaH| rU. 6 - zatAt| 4, 65 - tIrthata che| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad 990 atikRcchratapAsakto manaH chAgavat notsRjet, kuzIlAn vA vidagdhAMzca, taccheSapAlanaM tIrtham - ityanvayaH / atimAtraM - duHsA, kRcchre - kaSTaM yasmin tadatikRcchram, tapaH - anazanAdyanuSThAnam, atikRcchre caitat tapazca - atikRcchratapaH, tasmin saktaH - AsaGgadoSaduSTA, tadekopAdeyabuddhitayA tanmAtraparAyaNa iti mAvaDa, mana - citta, chAvi -sagavat, - nava utkranet - tanniyantraNamupekSyonmuJcet / ugratapasvinA'pi chAgavadyatra tatrATATyamAnaM mana: gupti-guptaM kAryameveti tAtparyam / syAdetat, mA bhUdyatra tatrATanam, kasmiMzcit niyatapade tvadoSa pAlana tIrtha che. Il3II jemAM atimAtrAvALuM duHsahya kaSTa che tevuM anazana vagere tapanuM anuSThAna karavAmAM je Asakta hoya, temAM ja upAdeyabuddhi hovAthI temAM ja je parAyaNa hoya, enuM anuSThAna "AsaMga" doSathI dUSita che. tene upadeza ApatA kahe che ke teNe paNa manane bakarAnI jema choDI na ja devuM joIe. manane niyaMtrita karavAmAM upekSA na karavI joIe. e cAhe game teTalo ugra tapasvI hoya, teNe paNa bakarAnI jema, jyAM tyAM bhaTakatA manane manogatithI sAcavavuM joIe. evuM ahIM tAtparya che. pra. - ThIka che, jyAM tyAM bhale na bhaTake, koI eka jagyAe sthira thaI jAya emAM to vAMdho nathI ne ? u. :- e eka jagyA paNa anucita na hovI joIe. jema ke koI kuzIla-dUSita cAritravALA pratye mana AkarSAtu hoya to te mananuM niyaMtraNa karavuM, choDI na devuM. kAraNa ke temano saMsarga cAritrabhedanuM kAraNa che. 98 * - zikSopaniSad << ityatrAha - kuzIlAn vA - duSTacAritrAn vA pratyAkRSyamANamapi notsRjet, tatsaMsargasya cAritrabhedanibandhanatvAt / tathA suvihitapUrvAcAryebhyo'pyAtmAnaM vidagdhaM manyante te paNDitamAninaH svAbhiprAyeNa vidagdhAH, yadvA vizeSeNa dahanti mugdhasamyaktvamiti vidagdhAH, yathAcchandA ityarthaH tA~zca prati mano notsRjet, teSAmutsUtrabhASitayA samyaktva-vinAzakatvAnmanasA'pi tatsaMsarga necchedityaashyH| yadvA ku: - pRthvI, tadvat zIlaM sarvasahatvalakSaNaM yeSAM te kuzIlA: - saccAritrA ityarthaH, te ca vidagdhAH - sajjJAnasampannatayA gItArthAH, etena saddarzanAkSepaH, shbhaavitvaat| tAn api chaagvnnotsRjedityrthH| tathA jeo suvihitapUrvAcAryo karatAM paNa potAne buddhizALI mAne che te potAnA abhiprAyathI vidagdha che. temaNe pote ja potAne paMDita padavI ApI dIdhI che. athavA to vyutpatti anusAre jeo mugdhajIvonA samyaktane vizeSathI bALe che teo vidagdha che. A baMne arthono saMketa yathAchaMda tarapha che. temanA pratye paNa manane choDI na devuM. teo ucUtrabhASI hovAthI samyakatvanA vinAzaka che. mATe manathI paNa temano saMsarga na Icche evo ahIM Azaya che. athavA to ku = pRthvI, tenA jevuM jemanuM zIla che = badhuM sahI levAno jemano svabhAva che e kuzIla = samyapha cAritranA ghAraka. ane teo vidagdha paNa che = samyajJAna saMpanna hovAthI gItArtha paNa che. AnAthI samyagdarzanano paNa AkSepa thAya che = teo samyagdarzananA paNa ghAraka che tema samajI levuM. kAraNa ke samyajJAnanI sAthe samyagdarzana avazya hoya che. tevA gurune paNa bakarAnI jema choDI na de, evo paNa artha 1. daha bhasmIkaraNe, vartamAne tH| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ > zikSopaniSad ayamAzayaH, yadA hi sadguravaH paramakAruNikatayocitopAyapurassaraM ziSyapramAdaM nivartayitvA tatprAyazcittaM pratipAdayanti tadA kathaJcittattapaH kurvANo'pi bhavitavyatAdiyogAd gurau pradveSAdimApanno tattyAgaM kuryA - diti taM pratyeSa upadezaH, yataste guravaH svayaM caraNAdisampannA duSpratikAropakArAH sAmprataM ca vizeSaNa zuddhividhAtAra iti tadutsarge chAgasadRzatA - pazuvannirvivekataiveti yathA mano notsRjet tathA tAnapi notsRjet gurukulavAsAdRto bhavedityarthaH / vye yadvA cintAmaNI gopAlasya zilAzakalamativat tAdRzacaraNAdiguNasampanne'pyasya mahAmohAbhibhUtatayA chAgasAdRzyabuddhirjAyeta, tadvacca thaI zake. Azaya e che ke, jyAre sadguruo paramakaruNAnA dhAraka hovAthI ucita upAyo karavA pUrvaka ziSyanA pramAdanI nivRtti karAvIne tene tenuM prAyazcitta Ape tyAre kadAca koI rIte e tapa karato hovA chatAM paNa bhavitavyatA vagerenA yoge guru para tene pradveSa vagere thavAthI temano tyAga kare mATe tenA mATe A upadeza che ke - te guruo pote cAritrAdi saMpanna che. emanA upakArano badalo vALavo muzkela che. ane hamaNA to ucita upAyathI pramAda nivArI prAyazcittadAtA thayA hovAthI vizeSa zuddhi karanArA che. mATe temano tyAga karavAmAM to bakarAsAdazatA che - pazunA jevI nirvivekatA ja che. mATe jema manane choDI na devuM tema tevA sadgurune paNa choDI na devA, gurukulavAsano Adara karavo. athavA to jema ciMtAmaNimAM govALiyAne zilAnA TukaDAnI mati thAya, tema te ziSya mahAmohathI abhibhUta thayo hovAthI tene ucca cAritrAdi guNasaMpanna sadgurumAM paNa bakarA jevI buddhi thAya. tene e guru bakarA jevA tuccha lAge ane jema bakarAne choDI devAya tema e gurune choDI de. tenA pratye A upadeza che ke - zikSopaniSad - tatparityAgaM vidadhyAditi taM pratyeSa upadezaH, yad gurukulavAso naiva mocyaH, prakaTaparamAjJArUpatvAdasyeti / syAdetat, atikRcchratapasaiva saMsAramasau tariSyatItyanyadupadezo'pArthaka ityatrAha tat- atikRcchratapaH, zeSaM ca manoguptyanAyatanavarjanagurukulavAsaprabhRti tadavaziSTaM bhagavadvihitamanuSThAnam, tacca zeSaM ca taccheSe tayoH pAlanam vIryAnigUhanAdipurassaraM samyagAcaraNam, tadeva tIrtham - saMsArasAgarottArabhUtam - zeSAnAdareNa tvatikRcchratapo'pi saMsArapArAvArapAraprApaNApratyalamityAzayaH / / 31 / gurukulavAsane na ja choDavo, kAraNa ke A ja bhagavAnanI pragaTa ane parama AjJA che. 60 pra. :- bicAro, ATalo ugra tapa to kare che ane tame ene ThapakAratA ja jAo cho. e tapathI ja e saMsArasAgara tarI jaze. mATe bIjo badho upadeza ApavAno koI artha nathI. u. :- saMsArasAgara taravA mATe be ya vastu joIze. eka to e je ugra tapa yathAzakti kare che te ane bIjuM tenA sivAya je bAkI rahyuM te. jema ke ahIM managupti, anAyatanavarjana ane gurukulavAsano nirdeza karyo che. evuM bIjuM paNa bhagavAne batAveluM anuSThAna samajI levuM. te ane zeSa = tapa ane avaziSTa anuSThAna e baMnenuM samyakpAlana, jemAM jarA paNa vIrya gopavyuM na hoya, vidhi vagere pratye bahumAna hoya evuM AcaraNa ja tIrtha che. tAre te tIrtha evuM AcaraNa ja saMsArasAgarathI tAranAruM che. zeSanA anAdara upekSAthI to khUba ugra tapa paNa saMsArasAgarathI pAra utAravA samartha nathI evo Azaya che. ||31|| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zikSopaniSad - - 99 ____nanu codanAderapi maryAdA bhavati, anuzAsakadhRtezca, kiJcAtmasAkSiko dharma iti kiyantaM kAlaM yAvadevaM zaikSAnuzAsanaM kartavyamiti cait ? satradi yAvadudvejate duHkhAnirvANaM caabhimnyte| tAvanmohasukhArUDhAH svayaM yAsyantyataH param / / 32 / / yAvad du:khAdudvejate, nirvANaM cAbhimanyate, tAvanmohasukhArUDhAH, ataH paraM svayaM yAsyanti - ityanvayaH / yAvat - AvakSyamANAvasthAvizeSaviziSTakAlaM, mano duHkhAt - zArIramAnasaklezAt, udvejate - nirviNNo bhavati, nirvAtyAtmA'treti pra. :- tame batAvela saMpUrNa anuzAsanavidhi ame samajI gayAM. paNa preraNA vagere karavAnI paNa eka maryAdA hoya che. anuzAsakanI dhIrajanI paNa sImA AvI jatI hoya che. vaLI Ama ghakkAgADI kyAM sudhI calAve rAkhavAnI ? Akhare dharma paNa AtmasAkSika hoya che. mATe kyAM sudhI A rIte ziSyanuM anuzAsana kare rAkhavuM ? u. :- divAkarajI A bIsIno upasaMhAra karatAM tamArA ja praznano uttara ApI rahyA che. sAMbhaLo - jyAM sudhI duHkhathI udvigna thAya, nirvANane mAne, tyAM sudhI mohasukha AruDha hoya che. tenA pachI svayaM jaze. II3rA have je avasthAvizeSa kahevAI rahI che te avasthAvALA kALa sudhI anuzAsana karavuM paDaze. e avasthA ja samajI lo - jyAre mana zArIrika ane mAnasika duHkhothI udvega pAme - saMpUrNapaNe nirviNa thaI jAya ane jyAM AtmA paramasukha pAme che e nirvANamokSapadane jhaMkhe = mAtra mokSamAM ja upAdeya buddhi thavAthI saMvega prakarSathI sahaja abhilASathI svayaM tene meLavavA utsuka bane. 2. - mu saDha: | 022 - zikSoniSad - nirvANam - muktipadam, taM cAbhimanyate - abhividhinA tadekopAdeyabuddhilakSaNena saMvegaprakarSeNa manyate zraddhatte, tAvat - anantaranirdiSTAvasthAkAlapUrvasamayAvadhi, te zaikSaprabhRtayo mohaH - ajJAnasantamasam, tajjanyaM sukham - paramArthato duHkhamapi sukhabuddhigRhItaM yatkiJcit, tadArUDhAH - vivekavikalatayA tadekAdhyavasitAstadeva prapannAstadekopAdeyabuddhaya iti yAvat, bhavantIti shessH| tadAha - janmamRtyujarAvyAdhirogazokAyupadrutam / vIkSamANA api bhavaM, nodvijante'timohataH / / kukRtyaM kRtyamAbhAti, kRtyaM cAkRtyavatsadA / duHkhe sukhadhiyAkRSTAH, kacchUkaNDUyanAdivat / / A avasthAvALA kALanA pUrva samaya sudhI te ziSyo vagere ajJAnarUpI aMdhakArathI thatA = mohajanita sukhamAM rAce che. hakIkatamAM duHkha hovA chatAM paNa je te vastumAM sukhanI buddhi thavAthI te temane sukharUpa lAge che. teo viveka gumAvIne te ja vastuno vicAra kare che. tene ja jANe zaraNAgata thaI jAya che. te ja vastu temanI matimAM upAdeya tarIke bhAse che. yogadaSTisamuccayamAM A paristhitinuM AbehUba varNana karyuM che - janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga,zoka vagerethI upadrata = upadravothI yukta evA saMsArane jovA chatAM paNa te jIvo atyaMta mohane kAraNe udvega pAmatA nathI. temane haMmezA akArya kArya lAge che. ane kArya akArya jevuM lAge che. jema khajavAno dardI khaMjavALanA duHkhane matimohathI sukha mAne che, tema te jIvo sukhanI buddhithI du:kha tarapha AkarSAya che. jema te kharajavAnA dardIone khaMjavALa maTI jAya evuM mana 1. sadA nio'bhilAso parANurohAbhiogaparimukko / / caityvndnmhaabhaassym||417|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSoghaniSad - yathA kaNDUyaneSveSAM, dhIrna kacchUnivartane / bhogAGgeSu tathaiteSAM, na tdicchaaprikssye|| baDizAmiSavattucche, kusukhe daarunnodye| saktAstyajanti sacceSTAM, dhigaho dAruNaM tamaH / / iti / bhavAbhinandiviSayatvena viSamodAharaNamiti cet ? satyam, nathI thatuM. khaMjavALa AvatI rahe te khaMjavALatA rahe evI ja IcchA thAya che. tema ISTa kAmabhogonI tRSNAthI - mane A maLe - A maLe ane tene bhogavuM AvI vRttithI duHkhI thAya che. paNa - mArI bhogatRSNA ja jatI rahe, A vRtti AvatI nathI. temane je thoDuM sukha maLe che e paNa tuccha che. tenuM pariNAma bhayaMkara che. jema ke mAchalIne lalacAvavA yaMtramAM mAMsano TukaDo nAkhavAmAM Ave che. e nAnakaDA TukaDAnA bhoganA badalAmAM, mAchalInuM tALavuM vIMdhAI jAya che. pANInI bahAranI taraphaDIne marI jAya che. athavA to hajI jIvatI hoya tyAre ja soyAmAM parovavA, chedanabhedana vagere bhayaMkara duHkho pAme che. bhogasukha paNa tenA jevuM ja che. Ama chatAM temAM Asakta ajJAnI jIvo sadAcArane choDI de che. kharekhara, ajJAna e bhayaMkara aMdhakAra che. jyAre A dazA jatI raheze, saMvega-nirvedanI prApti thaze, tyAre bIjAnI preraNA, vagerenI jarUra nahI paDe, teo pote ja muktimArge gamana karaze. pra. :- tame je varNana karyuM e to bhavAbhinaMdI jIvo che. saMyamI AtmAmAM evA doSo kevI rIte hoya ? u. :- tamArI vAta sAcI che. paNa yathAzakti ArAdhanAmAM paNa 24. - zikSopaniSad kintu vIryanigRhanaprayojakatvenAtrApi kusukhecchA'jJAnAderavazyamabhyupagamanIyatvAdadoSaH, mohasukhArUDhA iti prakaTameva nirdiSTatvAcca / ataH param- uktanivedasaMvegaprApteH pazcAt, svayam - parAbhiyogAdyantareNava yAsyanti - muktimArge gamanaM kariSyanti / sarvasyApi muktiprayAsasya saMvega - nirvedamUlatvAttatprakarSe codanAdyapekSAvirahAt, bhramisaMskAraprakarSe cakrasya daNDApekSAvirahavaditi tAtparyam / mithyA'stu duHsandRbdhaM mama / iti zrIpAlanapuramaNDanapallaviyApArzvanAthasAnnidhye zrIzyAmalamahAvIrasvAmiprasAdAt zrIsadgurukRpayA vedarasAmbaranayane'bde (vi.saM. 2064) tpaagcchiiyaacaarydevshriimdvijyprem-bhuvnbhaanubAdhaka je pramAda che, emAM tuccha sukhanI lAlasA, AMzika ajJAnAdi doSo ja kAraNabhUta che. jene anulakSIne A upadeza ucita ja che. mATe divAkarajIe paNa "mohasukhATa' Avo spaSTa nirdeza karyo che. mokSa mATe je sAdhanA karAya che. e badhI sAdhanAnuM mULa che saMvega ane nirveda. mATe e guNo prakRSTa kakSAe pahoMce tyAre preraNA vagerenI apekSA rahetI nathI. - jema ke cakramAM prakRSTa sthitimAM bhramaNanA saMskAra hoya, pUrapATa vege pharI rahyuM hoya, tyAre lAkaDIthI tene pharAvavAnI jarUra rahetI nathI. evuM ahIM tAtparya che. ahIM me je duSTanirUpaNa karyuM hoya, te mithyA thAo. Iti zrIpAlanapuramaMganapallaviyApArzvanAthanA sAnnidhyamAM zrI zAmaLA mahAvIrasvAminA prasAdathI zrIsadgurunI kRpAthI tapAgacchIya siddhAnta mahodadhi suvizAlagacchanirmAtA AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA nyAyavizArada vardhamAnataponidhi zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI 2. yogatRSTisamukhya I76, 80, 8, 84|| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSopaniSad - padya hemacandrasUrIdharaziSya - panyAsakalyANavadhivijayagaNiguNatA zikSopaniSad | samatAsAgara paMnyAsapravara zrIpadmavijayajIgaNivarya vairAgyadezanAdakSa zrIhemAndrasUrIzvarajI-ziSya paMnyAsa zrIkalyANabodhivijayagaNiguNitA zikSopaniSad pUrvAbhyAsathI pramAda skhalanA konI nathI thatI ? paNa je tenuM samyak nivAraNa kare che tenuM gurupaNuM saphaLa che. je pahelA utsAhathI pravrajyA Ape che, pachI sUtravidhithI temanuM anupAlana karato nathI, te pravacana-pratyenIka che. - AcArya zrIharibhadrasUri mahArAjA 224 * pariziSTa . prastuta kRtinA saMzodhaka tArkika ziromaNi bahuzrutapravara zAsanaprabhAvaka 5.pU.AcAryadeva zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI mahArAjAsUcita viziSTa arthaghaTano tathA spaSTIkaraNo - pRSTha-2, zloka-3 :- pavanathI agninI jema rAgAdi sarva jIvone samAna rIte prakopa-upazamavALA hoya che. kAraNa ke badhAne viSayo maLyA che. badhAne Indriyo maLI che. tethI anuzAsana badhA mATe hoya che. A cAlanA (pUrvapakSa) thaI. cotho zloka pratyavasthAna (uttarapakSa) che. pRSTha-28, paMkti-6 :- jema samyaktva nisargathI ane adhigamathI ema baMne prakAre thAya che. temAM vAstavamAM to baMnemAM kSayopazama ja kAraNa hoya che, paNa prAdhAnyathI vivakSA karAya che. tema prastutamAM paNa samajavuM. pRSTha-29, paMkti-5 :- bhAvanA = abhyAsa. sUtrArtha avadhAraNA vageremAM abhyAsa dvArA keTalAka kuzaLa bane. keTalAka e vagara ja pratipattimAtrathI. . 26 * - pariziSTa - pRSTha-31, zloka-6 :- avataraNikA - zaikSonA prakAra kahyA. zuM A badhA zaikSone samAna AcArano upadeza devo joIe ? evI zaMkAnuM samAdhAna karavA kahe che - gAthArtha - vividha zaikSa e kartA che. dezAdi joIne guru je nirNaya kare che, ke Ane kyAM kSetramAM AgaLa vadhAravo ? athavA kyA doSathI vAravo, vagere... e prayojana. A baMnene najaramAM laIne guru ene te te AcAramAM joDe che. cikitsAnI jema. cikitsA hotI nathI, paNa karavAnI hoya che. ema prastutamAM AcAra kevo che, enI apekSA nathI. paNa kyo AcAra upadezavAno che, enI vAta che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raziSTa* pRSTha-32, paMkti-pa :- ekano eka artha (auSadha-prakriyA vagere). koI roganI cikitsAmAM anukULa hoya, anya rogamAM pratikULa hoya. ema ekano eka AcAra koIka zaikSanA amuka prayojana mATe anukULa hoya, anya mATe pratikULa hoya. jema ke vRddha zaikSa mATe vikRSTa tapa anukULa, bALa zaikSa mATe vikRSTa tapa pratikULa. jene je anukULa hoya ene enuM vidhAna karAya ane pratikULano niSedha karAya. pRSTha-35, paMkti-1 :- 'zarIra ane mananI guNa-doSamAM tulya pravRtti thAya che ema mAnIe to nivRtti paNa tulya mAnavAnI rahe, tethI mAtra zarIranA doSa TaLavA para mananA paNa TaLI jaze. pachI ubhayopAyanI jarUra nahI rahe. eTale artha mAtra ATalo ja levo, ke jema zarIranI guNa-doSamAM pravRtti thAya che, tema mananI paNa thAya che. mATe mananI cikitsA paNa jarUrI hoya che. tethI ubhayanA upAyanI viziSTatA jarUrI che. pRSTha-37, zloka-8 :- sAtamA zlokanA zarIra-mana padanI ahIM anuvRtti laI suvidhi-jJAnayaMtra - A tenuM vizeSaNa banAvavuM. sArI vidhi (kriyA) ane sAru jJAna A be yathAkrama yatra = niyaMtraNa che jenA evA zarIra-mananI cikitsA aneka prakAranI hoya che. channa (gupta) ane prakAza(jAhera)no krama badalIne - zarIranI cikitsA jAheramAM thaI zake, mananI cikitsA gupta thaI zake - Avo artha karI zakAya. pRSTha-39, zloka-9 :- zarIranA niyaMtraNathI (kriyAthI - suvidhithI) jItAyelA doSo pharIthI jAgRta thavAmAM abhyAsa (saMskAra) kAraNa che jenuM evA che. arthAt maMDUka cUrNa jevA che. jema maMDUka cUrNamAMthI deDakAnI pharI utpatti thaI zake che, tema kriyAthI je doSo dUra thAya tenI pharI utpatti thaI zake che. jyAre prasaMkhyAna 28 pariziSTak = jJAnathI jItAyelA doSo avicchinna samAdhinA kAraNa bane che. jema maMDUkacUrNane bhasmIbhUta karyA pachI temAMthI pharI deDakAnI utpatti thaI zakatI nathI, tema jJAna dvArA doSakSaya thAya, pachI doSonI utpatti thaI zakatI nathI. pRSTha-42, zloka-10 :- jema vAta vagere rogaprakAromAM saMyogane apekSIne apAna-udAna vAyu vagere nirdeza karIne (pachI tadanusAra cikitsA thAya che) ema (rAgAdijanya pravRttiomAM) punaH punaH karaNarUpa bhAvanAnA ane (e pravRtti karavAnI lAgaNIrUpa) AdaranI mAtrAnA saMyogathI = saMbaMdhathI (pUrva) janmomAM rAgAdi kevA vadhAryA che, eno nizcaya karI tadanusAra cikitsA karavI. pRSTha-50, zloka-12 :- pahelA sAraNA, chatAM pramAda na chUTe to Adeza = AjJA kare, to paNa kAma na thAya to AkSepa = tiraskAra-bharcanA kare. e pachI prAyazcita = daMDa kare ane to paNa na sudhare to anupakrama = upakramano abhAva. sUtra-arthano upakama nahI karuM evo bhaya batADavo. chaMdobhaMga na thAya eTalA mATe zlokamAM Adezano ullekha prathama che. yathArasa eTale jevo rasa = ruci = yogyatA hoya e mujaba. e na hoya to AkSepa vagere na karI zakAya - upekSA sevavI paDe. pRSTha-5, zloka-15 :- Asevana = parISahonuM sevana = parISaho para vijaya. parihAra = parISahothI bhAgavuM = parISahothI parAjaya pAmavuM. Asevana ane parIvAranA sabhyajJAnathI zAMti = nirbhayatA thaI che jethI evA parISaho zarIra ane mananI keLavaNInA nimitta che, ane e mATe ajoDa sAmarthyavALA che. pRSTha-78, zloka-19 :- kaSTopArjana karatAM bhinna evI kRpaNatAne - bicArApaNAne pAme che, arthAt sAdhanAbhAve kaSTa paDe ane jIva e kaSTane uThAvavAnuM sarva keLave, sAdhana vagara paNa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 939 pariziSTak zAnuparaghena sAdhavaiA athavA zevAnuFrIthena tirUpati sAdhayet ema laI zakAya. pRSTha-121, paMkti-8 :- kuyatIti tu: - saMsAra, tasmAtA saMsArathI uga pAme = bhavanirveda pAme. raziSTacalAvatA zIkhe. AvuM badhu kaSTopArjananuM prayojana siddha thavAnA badale enAthI alaga evuM bicArApaNuM ja AvI jAya che. pRSTha-80, zloka-20 :- avataraNikA - kaSTadAyaka upAya zIgha phaLaprada ane adhika phaLaprada hovAthI gurune ajamAvavAnuM mana thAya. paNa zaikSa kaSTabhIru hoya, to e saraLa upAyane ja cAhato hoya che. pachI bhale e saraLa upAya vilaMbe phaLaprada ane alA phaLaprada hoya. ane chatAM guru kaSTadAyaka upAya ajamAve to kaSTabhIru mumukSune emAM kaSTapradatA dekhAvAthI bhaya lAge che. tethI te zIgha adhika phaLapradatAne e joI zakato nathI. ne tethI e bhAMgI paDe che. pRSTha-5, paMkti-2 :- viSayomAM mohakatA e arvAgdarzana che, mArakatA e pAzcAtyadarzana che. virAgI AtmAne AvuM pAzcAtyadarzana thAya che. pRSTha-108, zloka-28 :- avataraNikA - ziSya gurune prasanna kare, emAM prasanna kare = khuza kare = emanA dilamAM prIti nirmANa kare evo artha che. ahIM guru ziSyane prasanna kare, temAM guru ziSyanA manamAM asadubhAva, dveSa, roSAdinuM je DahoLAmaNa thayuM hoya, te dUra kare. pANInI prasannatA paNa AvA arthamAM Ave che. pANI DahoLAyeluM na hoya eTale prasanna kahevAya che. TUMkamAM prastutamAM prasanna = upazAne. mATe ja 28mA zlokamAM 'aprazAntamatI' - ItyAdi kahyuM che. pRSTha-111, zloka-29 :- Ama to "yastha'thI jene pakaDavo che, tenuM ja "sa' parAmarza karato hovo joIe, paNa artha besato nathI. mATe "taina' adhyAhArathI laI Avo anvaya karI zakAya. - sa yasya pratirUpArpitaM yattapo'nAsevitaM sevitaM vA (tena) tat