Shikshopnishada

SR No.: 009619
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 74
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 893 KB

Page 57

શિક્ષોપનિષદ્ - विषयत्यागः, तस्य क्रमः उत्तरोत्तरविशुद्धिमद्विरागप्रयुक्तत्वविशिष्टपरम्परा, त्यागविरागयोरन्योन्यप्रयोजकत्वात् तस्मात्, पाश्चात्यदर्शनम्पश्चाद्भागसत्कावलोकनम्, भवतीति शेषः । अयमाशयः, अनादी संसारेऽद्यावधि पुरोऽवस्थितयोग्यवस्तूनामर्वाग्भागमात्रदर्शनं सज्जातम्, अर्वाग्दर्शिणां छद्मस्थानां तत्रैव सामर्थ्यभावात्, अस्य तूत्तरोत्तरविशुद्धतरत्यागादियोगात केवलादित्योदयेन जगद्वर्तिपदार्थसार्वाग्भागेन सह કરે છે. એનાથી વૈરાગ્ય વધુ વિશુદ્ધ બને છે. આ કમ સતત ચાલતો રહે છે. કારણ કે ત્યાગ અને વિરાગ પરસ્પરના પ્રયોજક બને છે.
આ ક્રમ દ્વારા એ વિરાગી આત્મા ને પાશ્ચાત્યદર્શન થાય છે. અનાદિ સંસારમાં આજ સુધી તેને છદ્મસ્થતાને કારણે બહુ બહુ તો માત્ર સામે રહેલી, ચર્મચક્ષુથી જોઈ શકાય તેવી વસ્તુઓની ઉપલી સપાટી-આગલો ભાગ જ દેખાતો હતો કારણ કે અર્વાદૃષ્ટિ - છદ્મસ્થ જીવોનું પ્રાયઃ એટલું જ જોવાનું સામર્થ્ય હોય છે.
વિરાગી જીવને તો ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધતર ત્યાગ વગેરેના યોગથી કેવળજ્ઞાનરૂપી સૂર્યનો ઉદય થાય છે. જેનાથી જગતના પદાર્થોનો આગલો ભાગ તો દેખાય જ છે પણ તેની સાથે સાથે પાશ્ચાત્ય = પાછળનો બધો ભાગ પણ દેખાય છે.
આ પણ ઉપલક્ષણ છે, તેના પરથી સર્વદ્રવ્ય-પર્યાયોનું જ્ઞાન થાય છે એ પણ સમજવું જોઈએ.
પ્ર. :- આ તો વિરાગીને પ્રાપ્ય ફળની વાત થઈ. રાગીને શું ફળ મળે છે ?
ઉં. :- જેમને રાગને કારણે તે વિષયમાં ઉપાદેય બુદ્ધિ થાય છે તેમને તો વિરણી કરતાં વિપરીત જ ફળ મળે છે. કારણ કે તેઓ વિરાગીથી વિપરીત આચરણ કરે છે. તેમના રાગનો વિષય જેવો
e૬ ૯
- શિક્ષોપનિષદ્ तत्पाश्चात्याखिलभागदर्शनमपि भवति, उपलक्षणमेतत्, तेनाखिलद्रव्यपर्यायज्ञानं भवतीत्यपि बोध्यम् । ___ तदेतद्विरागिप्राप्यफलम्, रागिणां तु किमित्यत्राह - रागिणः - अभिष्वङ्गवत्त्वेन तद्विषयोपादानबुद्धिवन्तः, तेषां तु - पुनः, विपरीतत्वेनैषां पूर्वस्माद्भिन्नफलतेत्याशयः, यथाश्रयम् - तत्तद्विषयलक्षणाश्रयानुरूपम्, यद्वा चित्रकर्मादिसचिवरागाद्यधिकरणजीवलक्षणाश्रयानुरूपम् - तमनतिक्रम्येति यावत्, शून्यः - संन्यासादिविरहितत्वेन तत्फलविकलः, एकः - વ7:, વિવૃત: - રાક વિવિહારમાપત્રોડગામ: - પુન:પુનરાવન, अशक्यपरिहारत्वात्तत्साचिव्यस्य तदेव रागादिफलमित्याशयः। आह च - अविद्वान् पुद्गलद्रव्यं योऽभिनन्दति तस्य तत्। न जातु जन्तोः હોય તેવી તેમને ઉપાદેયબુદ્ધિ થાય. જેમ કે સામાન્ય ભોજનમાં સામાન્ય રોગ થાય, ભાવતા ભોજનમાં વધુ રાગ થાય, સ્ત્રી વગેરેના ઉપભોગમાં એનાથી વધુ રાગ થાય અથવા તો વિચિત્ર પ્રકારના કર્મ, ભવિતવ્યતા, સ્વભાવાદિથી યુક્ત જે જે રાગી જીવો હોય એ જીવોમાં રાગ રહે છે, માટે એ જીવો રાગનો આશ્રય છે. એ જીવરૂપી આશ્રયને અનુરૂપ = તે જીવને અનુસારે રાગ થાય અને એ રાગથી તેઓ ફરી ફરી એ વિષયોનું ગ્રહણ કરવાનો જ અભ્યાસ કરે છે.
એ અભ્યાસ શૂન્ય હોય છે – એમાં કદી પણ સ્વેચ્છાથી ત્યાગ કરાતો ન હોવાથી ત્યાગના ફળથી રહિત હોય છે. એમાં માત્ર રાગના વિકારોથી વિકૃત થયેલું કદરૂપું પુનરાવર્તન હોય છે.
એક વાર જીવ રાગ-ગ્રહણના વિષચક્રમાં ફસાય એટલે એમાંથી છૂટી શકતો નથી. ગ્રહણથી રામ થાય છે ને રાગથી ગ્રહણ થાય છે. આ શૂન્ય અને વિકૃત અભ્યાસ એ જ રાગાદિનું ફળ છે.
અજ્ઞાની જીવ પુદ્ગલદ્રવ્યમાં આનંદ પામે છે, એ જીવનું સાન્નિધ્ય ચારે ગતિમાં પુદ્ગલદ્રવ્ય છોડતું નથી. એ સતત ચારે ગતિમાં