Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ O bhaMvaralAla nAhaTA zAsana devI ambikA ambikA devI dvAviMzaMtama tIrthaMkara zrI neminAtha bhagavAna kI zAsana devI hai| prabhAvazAlI evaM jAgarUka hone se isakI mAnyatA na kevala jainoM meM hI rahI hai kintu jainetaroM meM bhI isakA sArvabhauma pracAra huA hai| ambikA mAtA kI mUrtiyAM aneka sthAnoM para pUjyamAna saMprApta hai| aneka myUjiyamoM meM bhI isakI kaI mUrtiyAM upalabdha haiN| sarvaprathama yaha zAsana devI kaise huI yaha jAnane ke lie isakA pUrvabhava vRttAnta yahAM jinaprabhasUri kRta "vividha tIrtha kalpa" se diyA jAtA hai| ambikA devI kA vividha tIrtha kalpa meM varNana zrI ujjayaMta giri zikhara ke maMDana zrI neminAtha bhagavAna ko namaskAra karake kohaMDI devI kalpa vRddhopadezAnusAra likhatA huuN| saurASTra deza meM dhanadhAnya sampanna koDInAra nAmaka eka nagara hai| vahAM somanAmaka Rddhi-samRddha, SaTkarmaparAyaNa, vedAgamapAragAmI brAhmaNa thaa| usakI aMbiNi nAmaka strI thii| yaha zIla rUpI mUlyavAna alaMkAra ko dhAraNa karane vAlI thii| usake do putra the||- siddha aura 2- buddh| eka dina pitR zrAddha pakSa Ane para somabhaTTa ne zrAddha ke dina brAhmaNoM ko nimaMtrita kiyaa| ve brAhmaNa vedapAThI evaM agnihotra karane vAle the| aMbiNi ne jImaNavAra ke lie khIra, khAMDa, dAla-bhAta vyaMjana pakvAnAdi taiyAra kiye| usakI sAsu snAna kara rahI thii| usI samaya mAsakSamaNa ke pAraNe ke lie eka sAdhu usake ghara meM bhikSArtha aayaa| usako dekhakara ambikA uThI aura bhakti pUrvaka usa munirAja ko bhAta-pANI dekara prti-laabhaa| sAdhu bhikSA lekara calA gyaa| sAsu nahA karake lauttii| rasoI meM jAne para usane dekhA ki khAdya padArtha para zikhA nahIM hai| use bar3A krodha AyA aura bahU se bolI ki tUne yaha kyA kiyA? "pApinI ! abhI to kuladevatA kI pUjA hI nahIM kI hai aura na brAhmaNoM ko bhojana hI karAyA hai aura na piMDadAna hI huA hai| ata: tumane agni-zikhA kisa prakAra se sAdhu ko de dii|" sAsU ne vaha sArA vRttAnta apane putra soma bhaTTa ko khaa| vaha bhI bahuta nArAja huaa| usane apanI patnI ko ghara se nikAla diyaa| parAbhava se dukhI hokara ambiNI apane donoM putroM ko lekara calI gii| vaha bahuta dukhI huii| usane apane eka bacce buddha ko goda meM liyA aura dUsare putra siddha kI aMgulI pakar3akara calane lgii| mArga meM pyAsa se pIr3ita hokara putra pAnI kI mAMga karane lge| vahAM pAnI upalabdha nahIM thaa| ambiNI azrupUrNa ho gii| ThIka usI samaya sAmane eka sarovara dikhAI diyaa| usa amUlya zItala jala se usane apane donoM putroM kI pyAsa bujhaaii| bhUkhe bAlakoM ne jaba bhojana mAMgA to sAmane rahA AmravRkSa tatkAla phlaa| ambikA ne unheM Amraphala khilaaye| jaba ve AmravRkSa ke nIce so rahe the taba ve pattaleM jina para unhoMne Amraphala khAye aura unheM pheMka diyA thA ve ambikA ke zIla prabhAva se sone kI ho gii| isa prakAra se ve pattaleM, done aura bAhara bikharI huI jUThana saba sone aura motI ke ho gye| usI samaya usake ghara jise vaha chor3a kara AI thI vahAM bhI agnizikhA yukta bartana bhare dekhe| usakI sAsa ko vaha saba camatkAra mAlUma huaa| usane apane beTe soma bhaTTa se kahA ki beTA terI bahU sulakSaNI aura pativratA hai usako tU vApasa ghara le aa| ___mAM dvArA diye AdezAnusAra beTA pazcAtApa kI agni meM jalatA huA vaha apanI patnI ko vApasa livA lAne ko gyaa| aMmbiNI ne apane pati ko AtA huA dekhA to usane dizAvalokana kiyA to sAmane kUpa dikhAI diyaa| usane jinezvara bhagavAna kI mana meM avadhAraNA karate hue apane Apako kueM meM girA diyaa| use supAtra dAna kA phala mile, vaha kAmanA kii| zubha adhyavasAyoM se bharakara vaha saudharma kalpasthita cArayojana vAle kohaNDa vimAna meM ambikA devI nAmaka mahArddhika devI huii| vimAna ke nAma se use kohaNDI bhI kahate haiN| somabhaTTa ne use kueM meM girate hue dekhakara vaha svayaM bhI kueM meM gira gyaa| vaha bhI mara karake vahIM para deva huaa| abhiyaugika karma se siMharUpa dhAraNa kara vaha ambikA devI kA vAhana ho gyaa| anya loga yaha bhI kahate haiM ki ambikA ne raivantagiri para jhampApAta kiyA thA somabhaTTa bhI usake pIche vahIM marA thaa| ambikA bhagavatI ke cAra bhujAeM haiN| inake dAhine hAtha meM Amralumba evaM pAza hai| bAeM hAtha meM putra evaM akuMza dhAraNa kie hue haiN| unakA zarIra tape hue sone jaisA hai| yaha neminAtha bhagavAna kI zAsanadevI hai| isakA giranAra zikhara para nivAsa hai| usake mukuTa, kuNDala, muktAhAra, ratnakaMkaNa nUpUrAdi sarvAMgaAbharaNa ramaNIya hai| vaha samyag dRSTi se sabake manoratha pUrNa karatI hai| vighna dUra karatI hai| usa devI kA maMtra maMDalAdi hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa/68
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA pUrvaka ArAdhanA karane vAle bhaktoM ke aneka prakAra kI Rddhi-samRddhi dekhI jAtI hai| unheM bhUtapizAca, DAkinI aura duSTa graha parAbhava nahIM karate haiN| putra, kalatra, dhana-dhAnya, rAjazrI Adi saba sampanna rahate haiN| (lekha ke anta meM maMtra diyA jA rahA hai|) isa prakAra se ambikA devI ke bahuta se maMtra rakSA karane vAle haiN| yaha smaraNa yogya mArga kSemAdigocara hai| una maMtroM va maNDala ko yahAM vistAra bhaya se nahIM diyA jA rahA hai| inheM gurumukha se jAnanA caahie| vaha kalpa nirvikalpa cittavRtti se bAMcane, sunane vAle saMmohita pUrNa hote jaba ambikA zAsana devI ho gaI vaha satata jAgaruka rahakara zAsana sevA meM pravRtta hokara bhaktoM kI manokAmanA pUrNa karane lagI to samasta bhAratavarSa meM usakI mUrtiyAM aura mandira banane lage evaM jinAlaya evaM svataMtra mandira bhI pratiSThita ho gye| giranAra parvata kI dUsarI TraMka ambikA devI ke lie prasiddha hai| sudUra baMgAla meM bhI eka ambikApura hai jahAM ambikA devI kA mandira hai| usake pAsa hI bhagavAna RSabhadeva kA prAcIna mandira hai| hameM nadI pAra karake basa dvArA bAMkur3A jAnA thaa| ata: prAcIna jaina mandira kA sUkSmatA se adhyayana nahIM kara ske| parantu ambikA mandira kA jIrNoddhAra baMgalA saMvat 1320 dinAMka 16 phAlguna ko rAjA rAIcaraNa dhavala ne rAnI lakSmIpriyA kI smRti meM karAne kA ullekha dekhA thaa| pAkavIra meM eka prAcIna pAMca mandiroM kA samUha hai jahAM aneka khaNDita mUrtiyAM haiM inameM se eka ambikA kI bhI hai| nADola ke dAMtA gAMva kI paMcatIrthI ke lie likhA hai, "dAMtA gAMvane deharo juhArUM jgdiish| jogamAyA adhiSThAyakA jaya ambA deviish'| do eka jagaha dakSiNI bhArata meM bhI ambikA devI ke nAma se gAMva haiN| zrI jinaprabhasUrijI mahArAja ne sAta sau varSa pUrva "vividhatIrtha kalpa" kI racanA kI jisameM aneka sthAnoM meM ambikA devI ke mandiroM kA ullekha kiyA hai| ujjayaMta kalpa meM ambikA ke Adeza se kAzmIra ke ratna zrAvaka ne lepya maya biMba ke sthAna para pASANapratimA sthApita kii| isI meM aMbikA Azrama pada meM svarNa siddhi prayoga kI camatkArika bAta bhI likhI hai| revantagirikalpa meM likhA hai ki kAzmIra ke zrAvaka ajita va ratna Aye the| pratimA gala jAne se unhoMne AhAra tyAga diyA to ambikA ne saMghapati ko uThAkara ratnamaya bimba kaMcana bAlANaka se eka tIra se khIMca pratimA lAkara rakha dii| unheM sIdhe dekhane para manA karane para bhI unhoMne dekhA to vaha nizcala ho gii| devI ne kusuma vRSTi pUrvaka jaya-jaya kAra kiyaa| aba bhI giri para car3hane para ambikA devI kA bhavana dikhAI detA hai| kannauja se yakSa nAmaka eka maharddhika vyApArI ke gujarAta Ane para aNahilapura pATana ke nikaTa lakSArAma meM Akara ThaharA, vahAM sArtha sahita rahate varSAkAla A gyaa| megha barasane laga gye| bhAdave ke mahine meM bailoM kA sArA sArtha kahIM calA gyaa| patA nahIM lgaa| vaha vyApArI atyaMta cintA meM so rahA thaa| ambAdevI prakaTa huI aura kahA, beTA sote ho yA jAgate ho| seTha ne kahA ki mAM mujhe nIMda kahAM? jisakA sarvasva bhUta bailoM kA sArtha calA jAve use nIMda kahAM? devI ne kahA bhadra! isI lakkhArAma meM imalI ke vRkSa ke nIce tIna pratimAyeM haiN| tIna puruSa jamIna khudavA kara inheM grahaNa kro| eka pratimA ariSTanemi bhagavAna kI, dUsarI pArzvanAtha bhagavAna kI aura tIsarI ambikA devI kii| yakSa seTha ne kahA ki bhagavatI ! imalI ke vRkSa bahuta haiM ata: usa vRkSa ko kaise jAnA jAe? devI ne kahA ki dhAtumaya maNDala evaM puSpoM kA Dhera jahAM dekho, usI sthAna para tInoM pratimAeM haiN| unheM prakaTa karane para tumhAre baila svayaM A jaaveNge| ina pratimAoM ko prAtaH kAla pUjA vidhAna pUrvaka karake prakaTa kI gii| brahmANagaccha ke AcArya zrI yazobhadra sUrijI ke padhArane para saM0 502 mArgazIrSa pUrNimA ko dhvajAropaNa mahotsava huaa| ve ariSThanemi bhagavAna kohaNDI kRta pratihArya se Aja bhI pUje jAte haiN| jinaprabhasUrikRta yaha kalpa 33 granthAgraMtha parimita hai| kAzmIra se Aye hue ratana zrAvaka ne girinAra para kuSmANDI ambikA ke Adeza se lepyamaya bimba ke sthAna para pASANamaya neminAtha pratimA sthApita kii| ambAjI ke Adeza se svarNasiddhi, raupya siddhi Adi prApta kii| isa prakAra se ambikA devI ko nhavaNa, arcana, gandha, dhUpa, dIpaka se pUjana kara praNAma karake dhanArthI artha lAbha grahaNa karate haiN| ___ vividha tIrtha kalpa ke pRSTha 7 para giranAra para ambikA ke varNana kI gAthA... siMha yAnA hema varNA siddhabuddha sutAnvitA kRprAyaM lumbibhRta pANiratrAmbAsaMgha vighnht||3|| isa parvata para suvarNa sI kAntivAlI siMhavAhinI, siddha aura buddha nAmaka putroM ko sAtha liye hue kamanIya Amra kI lumba jisake hAtha meM hai aisI ambA devI yahAM rahI huI hai| yaha saMgha ke vighnoM kA saMhAra karatI hai| ___ ahicchatrA kalpa meM likhA hai ki prAkAra ke samIpa neminAtha bhagavAna kI pratimA sahita siddha buddha dhArita, Amralumba dhAraNI siMha vAhinI ambikA devI vidyamAna hai| mathurAkalpa meM likhA hai ki vahAM naravAhinI kuberA aura siMhavAhinI ambikA devI vidyamAna hai| hastinApura ke donoM kalpoM ke anusAra vahAM ambikA devI kA devakula thaa| satyapura (sAMcora) tIrthakalpa ke anusAra vallabhI ke zIlAditya dvArA ratnajaTita kAMgasI ke lie apamAnita zaMkA seTha gajjaNapati hamIra ko car3hAke lAyA taba candraprabha pratimA ko ambAdevI aura kSetrapAla ke bala se gaganamArga dvArA devapatana le jAI gii| _ vividhatIrtha kalpa meM eka rocaka prasaMga aura varNita hai| isameM gAMdhAra janapada sarasvatI pattana meM madana sArthavAha ujjayanta giri kA mahAtmya sunakara vahAM gyaa| mArga meM devI ne rUdana karatI strI ke rUpa meM hutAsana praveza kraayaa| agni kA jala ho gyaa| devI ne stuti mahimA kii| Age ambA ke vara se bhIla ko jItakara mathurA stUpa aura campaka meM vAsupUjya svAmI kA vandana-pUjana kiyaa| saurASTra ke mArga se mithyA dRSTi devI ne parIkSA pUrvaka saMtuSTa hokara jaya jayakAra kiyA aura nirvighna yAtrA karane ko hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa / 69
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA kampilapura meM aThAI kI zakrAdeza meM bhramaNa nirdiSTa ambikA devI ne ahirAtra se 84 yojana dUra saurASTra deza pahuMcA diyaa| pakSopavAsI mayaNa ne gajapadakuMDa meM nahAkara giranArajI para abhiSeka kiyaa| pratimA galita hone se sabane AhAra kA tyAga kiyaa| ambikA ne vaizramaNa ke nirdeza para pAraNA kraayaa| isake bAda vahAM kA camatkArika varNana hai| nemi jiNesara caraNa ambhoSa mahuvara aMbikadevituhaM, saMghahasAnidhukari suha bhoya dehimaNa vaMchiya udaya riddhi // 30 // bhagavAna mahAvIra ke bhrAtA nandivardhana nirmApita 22 dhAtupratimAoM ko 581 varSa bAda ambAdevI ne lAkara canderI ke siddha maTha meM rkhaa| bIkAnera ke vRhat bhaMDAra meM jinaprabha sUri paramparA kI vi.saM. 1485 ke lagabhaga likhI huI ajJAtaka vikRta ambikA devI pUrvabhava varNana talaharA ga. 30 kA hai| isakI aMtima gAthA nimna hai... yuyaNa vayaNa kiMpisuNevi kiMpimuNevi niyabuddhi baliNa cari tumhAra bani devi pUra maNoraha amha tar3a || 26 | pratiSThAna kalpa meM likhA hai ki ambA devI Adi vahAM ke caitya meM basate hue bhakta zrI saMgha ke upasarga naSTa kara sahAyya karatI hai| kapardiyakSa kalpa meM ambA devI kA nAma bhI sammilita hai / DhiMpurI tIrtha stavana meM bhI dvAra ke samIpavartI cha: bhujAoM kA kSetrapAla aura ambikA devI kA ullekha hai| ArAsaNa tIrtha kA prAsAda nirmANa ambikA devI kI kRpA se huA hai| isakA varNana upadeza-saptati meM diyA huA hai jo nimna hai "ArAsaNa tIrtha pAsila nAmaka zrAvaka dvArA ArAsaNa gAMva meM nirmApita aura devaguptasUri dvArA pratiSThita caitya anukrama se tIrtha rUpa meM pratiSThita huaa|" eka bAra muni candrasUri ke ziSya AcArya devasUri bhRzukaccha cAturmAsa sthita the / usa samaya kAnhar3a nAmaka eka yogI krUra sAMpoM ke 84 karaNDiye lekara vahAM AyA aura kahane lagA ki he surendra ! mere sAtha vivAda kIjiyegA nahIM to yaha siMhAsana tyAga deveM / AcArya ne kahA ki he mUrkha ! tere sAtha vivAda kaisA ? kyA zvAna ke sAtha kabhI siMha kA yuddha hotA hai ? yogI ne kahA ki maiM sarpa krIr3A jAnatA hU~ jisase mahala Adi sthAnoM meM jAkara dUsare logoM se adhika puraskAra prApta karatA huuN| AcArya mahArAja ne kahA- he yogI ! hameM kisI prakAra kA vAda karanA abhISTa nahIM hai kyoMki muni tatvajJa hote haiM aura vizeSa kara jaina muni to vizeSa tatvaprAjJa hote haiN| phira bhI tumheM yaha kautuka hI karanA ho to rAjA ke samakSa vivAda karo kyoMki vijaya icchukoM ko caturaMga vAda karanA caahie| yogI aura AcArya mahArAja zrIsaMgha ke sAtha rAjyasabhA meM Aye / rAjA ne unheM sammAna pUrvaka siMhAsana para baitthaayaa| AcArya mahArAja udayAcala para ArUr3ha sUryabiMba kI bhAMti suzobhita the| yogI ne kahA- rAjendra sukhAvaha vAda hotA hai, jo prANAntaka vAda hai ataH merI zakti ko dekhiye| AcArya mahArAja ne use zekhI baghArate hue dekhakara kahA- are barAka, tumheM patA nahIM hamaloga sarvajJa putra haiN| phira AcArya mahArAja ne apane cAroM ora sAta rekhAeM banAI yogI dvArA bahuta se sAMpa chor3e gaye para kisI ne hIraka jayantI smArikA rekhA kA ullaMghana nahIM kiyaa| yogI ne udAsa hokara dUsarA prayoga prArambha kiyaa| usane kadalIpatra nAlikA meM se eka sAMpa chor3A jisase vaha patra turanta bhasma ho gyaa| duSTa yogI ne kahA- suno logoM ! yaha raktAkSa pannaga zIghra anta karane vAlA hai| yaha kahate hue mahAjanoM ke dekhate-dekhate sarpa ko chor3A phira dUsare sarpa ko bhI chor3A jo usakA vAhana ho gyaa| yogI dvArA prerita siMhAsana para vaha car3hane lgaa| AcArya mahArAja to svastha citta se dhyAnArUr3ha ho gye| saca loga hAhAkAra karane lge| yogI bhI muskarAne lgaa| guru mahArAja ke mahAtmya se vaha dRSTi viSa sarpa prabha ho gyaa| tapa ke prabhAva se eka zakunikA aaii| usane sarpayugala ko uThAkara turanta narmadA taTa para chor3a diyaa| yogI dInatApUrvaka guru mahArAja ke caraNoM meM girakara nirahaMkAra ho kara calA gyaa| saMgha ko apAra harSa huaa| rAjA ne mahotsavapUrvaka guru mahArAja ko svasthAna para phuNcaayaa| usI rAtri ko guru mahArAja ko eka devI ne Akara kahA ki he bhagavana ! maiM sAmane vAle vaTavRkSa para rahane vAlI pakSiNI thii| jaba maine ApakI dharma dezanA sunI to maiM usI samaya marakara kurukullAdevI huii| maiM hI sakunikA banakara sAMpoM ko uThA le gaI thii| guru mahArAja ne "karUkulA stava " kI racanA kii| isake pATha se bhavya janoM ko sAMpoM ke bhaya se dUra kara sakate haiN| kIrtiratnasUrizAkhA ke kavi devaharSa ne jinahari ke rAjA ne DIsA gajala kI racanA kI jise zrI agaracanda nAhaTA ne abhaya jaina granthAlaya prati saM. 1699 patra gAthA 120 se svAdhyAya patrikA ke varSa 7 aMka meM prakAzita kI hai| jisakA aMza isa prakAra hai... Adi- caraNa kamala guru lAyacita saba janaku sukhadAya / ke pratibodhA haTha kiyA vipula sujJAna batAya // gAUM guNa DIsA guhira sIddha pAtA subhayAna / samaraNI aMbA siddhi vighna vihAra dIye dhana vRddha // 6 // aMta- rUpa vicitra chatra aDola bAdhe adhika jasa alola / suNatAM maMgala gAna deva kuzala guru vaMchita dAtA / cugalI cora mada cUra sadA sukha Apai sAtA / caMdragaccha sIracaMdaguru jinaharSa sUrIzvara gAje / pratapo drya jimapUra bhajyAM saba dAlidra bhAjai / puNya sujasa kIdho pragaTa jihAsiddha ambA mAtAdhaNI / kavidevaharSa sukha thI kahe diyai sujasa lIlAghaNI // 2 // ArAsaNa gAMva ke neminAtha mandira kA nirmAtA gogA maMtrI kA putra pAsila bahuta hI prasiddha hai| isake liye kahA jAtA hai ki vaha prArambha meM bahuta hI nirdhana thaa| eka bAra vaha guru mahArAja ke pAsa nivedana karane AyA to chAr3A kI putrI hAMsI ne usakI bar3I majAka ur3AI ki kyA vaha bhI maMdira banA rahA hai| 99 lAkha vyaya karake rAjA ne mandira banavAyA hai vaisA kyA Apa bhI bnaaveNge| usane guru mahArAja dvArA batAI gaI vidhi ke anusAra ambikA devI kI ArAdhanA kii| dasa upavAsa karane ke bAda ambikA pragaTa huI usane kahA ki mere prabhAva se sIse kI khAna cAMdI kI ho jaavegii| tuma use grahaNa kara nirmANa kArya karAo / vidvat khaNDa / 70
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ usane tadanusAra neminAtha ke jinAlaya kA nirmANa kraayaa| isa mandira kI pratiSThA municaMdrasUri ke ziSya vAdIndra zrI devasUri ne kI thii| vimala zAha ko bhagavatI ambikA kA iSTa thaa| usakI sAdhanA karane se use apAra dhana sampati milii| isase hI usane aneka mandira, saMghayAtrAyeM Adi kiiN| vimala vasahi kI deharI saM. 21 meM eka mUrti hai| vahAM do mUrtiyAM haiM jo samvat 1088 ke AsapAsa meM banI huI hai| prAcIna ullekha : __ ambikA devI eka prAcIna devI hai| isake kaI udAharaNa prAcIna ullekhoM meM bhI diye gaye haiN| vaidika sAhitya meM bhI zaktisvarUpA devI kA ullekha hai| ye prAcIna deviyAM devagatiprApta deviyAM haiN| ve vibhinna nAmoM se jAnI jAtI haiN| pratIkAtmaka guNoM se saMyukta hone se eka pada vizeSa hai| cAra prakAra ke devoM kI Ayu kama se kama dasa hajAra varSa aura utkRSTa teMtIsa sAgaropama kI Ayu jainAgamoM ke anusAra hai| nAma kA arthavarNana pratIkAtmaka hai| yAnI vaha jaise mahiSAsura mardinI, moha mahiSAsura aura aMdhakAsura ajJAna, trizUla triratna Adi samajhanA caahie| apanI-apanI mAnyatA ke anusAra unakI pUjA karanA caahie| brahmA, viSNu, maheza bhI utpAda vyaya aura dhrauvya ke pratIka haiN| deviyAM kucha vaimAnika, kucha bhuvanapati, vyaMtara bANa, karArarUpa prakAra kI hotI haiN| jaisA ki apanI jAti karma prakRtyAnusAra kucha samyagdRSTi aura kucha mithyAdRSTi vAlI hotI haiN| eka kI AyuSya pUrI hone para usa pada para Ane vAlI deviyAM apanI karmaprakRtyAnusAra utpanna hokara apanI ArAdhanA virAdhanA yA pravRtti pUrvajanma ke saMskAroM ke anusAra hotI haiN| kaI mithyA dRSTi deviyAM jainAcAryoM ke samparka meM Akara samyak dRSTi prApta kara apanI hiMsaka pravRtti tyAga detI haiN| maNidhArI jinacandrasUri ke samparka meM Ane se AdhigAlI devatA samakitI devI hokara dillI ke mandira meM adhiSThAtA kA sthAna prApta kiyaa| seTha mANakacandra tapAgaccha ke adhiSThAtA maNibhadra bne| nagarakoTa kA vIrA sunAra bhI jinapatisUrijI ke upadeza se ArAdhaka bnaa| phira anazana pUrvaka mara karake adhiSThAyaka deva huaa| susANI mAtA surANoM va dUgaDoM kI kula devI samyaktva dhAriNI hai| nAkor3A bhairava ke sambandha meM kahA jAtA hai ki sakhalecA gotrIya zrAvaka the| isI prakAra se bhagavAna neminAtha jI kI adhiSThAtrI devI giranAratIrtha kI zAsana devI hii| dhareNandra evaM padmAvatI to bhagavAna pArzvanAtha kI kRpA se indra evaM indrANI hue| zatrujaya kA adhiSThAyaka kApardi yakSa bhI grAma mahattara yA sarapaMca thA jo sAtoM vyasana-pApa karma meM Asakta thaa| munirAja ke cAturmAsa meM navakAra maMtra aura Adizvara bhagavAna kI bhakti se anazana karake kapardiyakSa (kavaDa yakSa), adhiSThAyaka deva huaa| usakI patnI bhI anazanapUrvaka marakara kapardikA vAhana hAthI huii| paumacariya meM jo 472 I. ke AsapAsa likhA gayA thA, siMhavAhinI ambikA kA varNana hai| vizeSAvazyaka bhASya kI TIkA meM koTyAcArya vAdI gaNi ne ambu kuSmANDI kI gAthA 3590 meM ullekha kiyA hai| vi.saM. 1390 meM jina prabha sUri jI dvArA hastinApura tIrthakalpa stavana gAthA 20 meM "bhASate utta jagaseva pavitrI kaarkaarnnm| bhavanaM ca ambikA devyA pAtrikosapta kachaMda / / (7) meM ullekha kiyA hai| kharataragaccha paTTAvalI saMgraha pR. 42 meM isa prakAra ullekha hai"tasminnavasare vimaladaNDa nAyakena gurjararAjJA sammAnite nArbudAcaladhAritryAM ArAsana nagare ambAyA: kuladevyA prAsAdaHkArita statragamya svapnedevyA darzanaM dattaM khaDge grahANetyuktvA rUpyatrambaka khAnIdarzate ca tayA tata stena mahat sainyaM kRtvA devI mahAtmyena catuviMzati dezAgRhItAH / chatrANi agretADyante baNik kulatvAt zIrSe vana sthApyante tsyeti| anya sAkSya : kharatara gaccha ke sAhitya meM ambikA devI kA kAphI vistAra se ullekha milatA hai| isakI paTTAvalI (kharataragaccha vRhada gurvAvalI) meM nimna ullekha hai 1- stambhana, zatrujaya, ujjayaMta Adi sthAnoM para pArzvanAtha, RSabhadeva, neminAtha kI mUrtiyAM evaM ambikA kI mUrtiyAM sthApita karane kA ullekh| pRSTha saM. 17 2- saM. 1236 meM ajamera meM mahAvIra evaM ambikA kI mUrtiyAM sthApita kii| (pR. 29) 3- vi.saM. 1318 meM bhIlar3I meM ambikA sahita kaI pratimAoM kI pratiSThAeM kraaii| (pR. 51) 4- vi. saM. 1362 yazodhavala ke putra thirapAlane ujjayanta meM ambikA devI kI mAlA grahaNa kii| (pR. 63) 5- vi. saM. 1380 meM mAnatuMga vihAra zatrujaya kI pratiSThA ke samaya aneka mUrtiyoM kI pratiSThAyeM kii| inameM ambikA devI kI eka thii| (pR. 72) 6- dillI ke rayapati seTha ke saMgha meM jina kuzala sUri ne bar3e vistAra se pUjA utsava kiyA thaa| (pR. 76) 7- vi. saM. 1377 meM ambikA kI eka mUrti derAvara nagara ke lie jina kuzala sUri ne pratiSThApita kI thii| 8- 'zatruJjaya vaibhava' ke pRSTha 180 meM isa prakAra se ullekha kiyA gayA hai, ratnAkara sUri atyanta nispRha prakRti ke mahApuruSa the| samatva unake jIvana meM sAkAra thaa| girinAra yAtrArtha padhArate hue parIkSArtha devI ne eka maNi mArga meM rakha dii| samasta ziSya parivAra kA dhyAna usa para jAnA jarUrI thaa| isa suMdara prabhAva pUrNa maNi ko dekhate hI ziSyoM ne jijJAsA kI ki yaha kyA hai ? pUjya ne kahA, "cintAmaNi ratna" ratna kI vAstavikatA kI parIkSA ke lie guru ne kahA ki he maNi! stambha tIrtha jAkara ke jJAnAgAra se saTIka paMcamAMga le A! tatkAla bhagavatI sUtra upasthita kiyA gyaa| parIkSaNa pUrNa huaa| saMyama ke sAmane isa maNi kA koI mUlya na thaa| yathA sthAna rakha dI gaI jo adRzya ho gii| anya prabandhoM meM bhI ambikA devI ke kaI ullekha milate haiN| ambikA ke prAcInatama ullekha mathurA ke kaMkAlI TIle ke samakAlIna mUrti abhI bhI hastInApura meM milI hai isameM ambikA kI mUrti sthApita karane kA ullekha hai| hastinApura se bhI abhI hAla hI meM kucha mUrtiyAM hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa / 71
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ milI thIM inameM padmAsana sthita 21 iMca kI eka mUrti ambikA kI bhI thii| rAjagRha meM vaibhAragiri meM eka zuMga kAlIna dUsarI zatAbdI I. pUrva kI ambikA kI mUrti hai| khaNDagiri ur3IsA meM AdinAtha evaM ambikA kI mUrtiyAM jo IsA kI dUsarI zatAbdI pUrvArddha kI haiN| dakSiNa bhArata meM vailI mUlala (cittUra) meM bhI navIM zatAbdI kI ambikA kI sundara mUrti hai| jinadattasUri evaM ambikA : nAgadeva nAmaka eka zrAvaka thaa| vaha yugapradhAna AcArya ke darzana karanA cAhatA thaa| isa kAraNa usane girinAra parvata ke ambikA zikhara para jAkara tapazcaryA kii| devI ne prasanna hokara usake hAtha meM gupta lipi meM kucha akSara likha diye aura kahA ki jo ise par3ha degA use hI tU yugapradhAna AcArya maannaa| nAgadeva bhramaNa karatA huA kaI jagaha gayA kintu use koI yugapradhAna dikhAI nahIM diyaa| anta meM vaha pATaNa AyA vahAM bhI sabako apanA hAtha dikhaayaa| vahAM virAjamAna jinadata sUri ne ise vAsakSepa kara ziSya dvArA par3hA diyaa| ziSya ne gurudeva kI stuti par3hI, vaha yaha haidAsAnudAsA ivasarvadevA yadIya pAdAbja tale luThaMti marusthalI kalpatarU sajIyAt, yuga pradhAno jinadatta sUri / / yaha zloka bahuta hI pracalita hai| isa sambandha meM nimnalikhita pATha bhI avalokanIya hai| (aitihAsika jaina kAvya saMgraha pR. 30, 46, 216) 1- jiNadatta naMdau supahu jo bhArahaMmi juga pavaro ambA evi pasAyA binnAo naagdevenn...| nAgadeva vara sAvaeNa ujjita cddevinnu| pucchiya jugavara aMbaevi uvavAsa krevinnu| tasu bhatti tuTThAyatIya kari Akkhara likhiyaa| bhaNiu javAiya pamhasaya jugapavara sudhmmiy| bhamiUSa puhavi aNahilapuri jugapahANa tinnijaanniyu| jiNadatta sUri naMdau supahuaMbAevi bakhaNiyau...2 2- jinadatta sUri guru namaue ambikA e devi Ayesi jANiyai cihujuge jugapradhAna saMyaMbharie rAyaDai dIdhau zrI jinadharmadAna...21 3- ambA evi payAsakari jANI juga phaanno| nAgadeva jomuNi pavara vANI amiya sayANo m|| amiya samANa bakhANa jAsu suNivA sura Avai / causaThi jogaNi jAsunAmi nahuMtaNu saMtAvai / jugavara siri jiNadatta sUri mahiyali jaanniiji| nimmalamaNi dIpaMtibhAla jiNa jiNa caMda namijai...10 mantrI ne vaisA hI kiyaa| kalaza, jhAlara va pUjA ke sAmAna sahita gye| jahAM saMketa siddha huA, tIna pratimAeM prakaTa huiiN| eka vajramaya zrI AdinAtha pratimA, dUsarI ambikA mAtA aura tIsarA vAlInAtha kSetrapAla prakaTa hue| brAhmaNoM ne kahA, pratimA to hai para mandira banAne meM bAdhA dI to maMtrIzvara vimala daNDanAyaka ne svarNamudrAeM bichAkara bhUmi grahaNa kI aura bhagavAna RSabhadeva kA jinAlaya nirmANa kraayaa| aThAraha karor3a tirepana lAkha dravya vyaya huaa| saM. 1088 meM vardhamAna sUri jI pratiSThA karavA kara svargavAsI hue| ___ mahAtIrtha AbU kAvya gA-13 se (bhaMvaralAla nAhaTA): guruvarddhamAna sUrIzvara ne ambAdevI se sUcita ho| nirdeza kiyA AdIzvara kI pratimA pragaTegI nizcita ho| dvijagaNa se manapasaMda bhUmi icchita dhana dekara ke caahii| vichavAya svarNamudrAoM ko le leM dharatI jo mana bhAI...3 jinakuzalasUrijI ko ambikA devI kA iSTa thaa| inhoMne kaI ambikAdevI kI pratimAoM kI pratiSThA kI thii| inake lekha bhI diye jA rahe haiM jinodayasUrijI ke saMgha yAtrA meM jAte hue koTinArapura pahuMcane para ambikA devI kI pUjA arcanA karane kA ullekha vijJapti patra meM kiyA gayA hai| jayasAgaropAdhyAya : jinarAjasUrijI ke ziSya jayasAgaropAdhyAya uccakoTi ke vidvAna aura prabhAvaka saMta the| girinArajI para jaba saMghapati narapAla ne lakSmItilaka nAmaka kharataravasahI jinAlaya kA nirmANa karAyA taba ambikA devI ke pratyakSa darzana hone kA ullekha milatA hai... zrI ujjayaMta zikhare lakSmItilakAbhidho vara vihAraH narapAla saMghapatinA yadAdi kaarytumaarebhe| darzayati tadA cAmbA zrIdevI devatA jana samakSam atizaya kalpatarUNAM jayasAgara vAcakendrANAm...2 zrI jinarAja sUri (dvitIya): ve caturtha dAdA zrI jinacandra sUri ke praziSya the| ve ucca koTi ke vidvAn the| unheM ambikA devI kA pUrNa sAnnidhya thaa| unhoMne mer3atA meM bhI ambikA devI kI sthApanA kI thii| vaha unake sAnidhya meM hI vi. saM. 1662 meM nikalI huI pratimA thii| Apane prAcInatama lipi ko par3hA thaa| unake rAsa meM likhA hai ki devI ambikA kI kahI huI pacAsoM bAteM satya sAbita huiiN| devI ne kahA thA ki Apako pAcaMveM varSa meM AcArya pada milegaa| ambikA hAjarA hajUra thii| "jaya tihuNa" smaraNa karane para ahirUpa meM dharaNendra ne darzana diye the| devI ne unheM bhaTTAraka pada dene kA bhI AzIrvAda diyA thA jo unheM mila gayA thaa| zrI jina siMha sUri ke svargavAsa ke tIna dina pUrva hI unheM yaha jJAta ho gayA thaa| bacapana meM bhI tharAda evaM sAMcora ke bIca unheM "paracA' diyA thaa| jinarAja sUri kRtikusumAMjali evaM aitihAsika kAvya saMgraha meM nimna udAharaNa diyA gayA haighaMghANi pratimAtaNI re vAMcI lipi mahA jaann| ambikA sAdhI mer3ate re ketA karaya bkhaann||||| pArzvanAtha nI sAnidhi, kIdhIe akhiyaat| ghaMghANI pratimAtaNI vAMcI lipi vikhyAta...2 sadaguru sAdhI ambikA thaI kahayau paratakSa / bhaTTAraka pada pAMca mai barasaI pAmisiidakSa...3, hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa / 72
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ milyA jike kahayA aMbikA bIjA bola pacAsa / karai sAnidha gururAjanai hAjari rahi hulAsa... 4 jayatihuaNa samaya kI ahirUpa dharaNIndra bolyau thAisavaccha tuM kharataragaccha muNIMda...5 AjavakI caUI varisa phAguNa sudi zubhavAra sAtamI divasaI tUM lahasi bhaTTAraka pada sAra... 6 tihuM dIhAr3e thAkate tahaM jANayau jinarAja / maraNau jinasiMhasUriyanau e sabala karAmati Aja... 7 bAlapaNA paNi tAharau pUrayau paratau eka / birAda sAMcora vicaI avikA rAkhI Teka... 8 bar3I bakhatI suprasanna vadana jANyo puNya aMkUra / paratakhI devI adhikA huI hAjarA hajUra paratakhi paratau diThae aMbAnaI AdhAra lipi vAMcI ghaghANIyaI jANai sahu saMsAra ( patra 2 se 8 abhaya jaina graMthAlaya prati 6713) tUMThI jehana aMbikA re lAla avicala dIdhI vAca / lipi vAMcI pANIyaha re sahu ko mAnai sAtha ... ai. jaina kAvya saM. 167 jinasAgarasUri rAsa meM.... udayadikhAya aMbikA re lo zrIjinazAsanadeva re / yugapradhAna jinacaMdra jIre karai kRpA nitamevare / ...ai. jaina kAvya saMgraha pR. 170 hIraka jayantI smArikA anya zilAlekhIya sAmagrI : nIce likhe lekha bhI mile haiM jinameM ambikA kI pratimA pratiSThApita ... ai. jaina kAvya saM. pR. 201 karane kA ullekha hai-- 1- saM. 1092 varSa nAgendra saMtAnena itabAraka sya ne aMbikA pratibhA samasta goSTyA kAritA jUnAgar3ha mahAvIrasvAmI ke maMdira meM . 2- saM. 1384 mAgha sudi 5 jinakuzala sUribhiH pratiSThita kAriteca... sA. u... bAlIsa (jayapura zrImAla dAdAvADI) 3- saM. 1380 zrI jinakuzala sUribhi: aMbikA pratiSThitA / ( bambaI meM eka zrAvaka ke pAsa) 4- saM. 1381 vaizAkha vadi 5 zrI jinacandrasUri ziSyaiH zrI jinakuzalasUribhi: (paidoM ke mahAvIra jinAlaya bIkAnera meM) 5- saM. 1483 varSe vaizAkha sudi 5 pragvATa jAti sA abhayapAla bhA. ahiva de pu. sA. rAyasiMhena bhA. lavalI putra sA AsaDa abhaya rAja badattAdi kuTumba yutena zreyase aMbikA mUrti kA pratiSThitA zrI somasundara surabhiH ( ratalAma zAMtinAtha maMdira ) 6- saM. 1525 varSe mAha 5 some uke0 sA0 rAjAkena aMbikA gotra devyA kaa| 7- saM. 1380 kArtika su. 14 zrI jinacandrasUri ziSye zrI jinakuzala sUribhi: zrI aMbikA pratiSThitA jaina tIrtha sarva saMgraha 372 yaha pratimA vyAvara meM hAlA (siMdha) se A gaI hai| isake sAtha saM. 1379 meM zrI jinakuzalasUri dvArA mArgavadI 9 pratiSThita pItala kA siMhAsana bhI hai| 8- khaMbhAta ke ciMtAmaNi jinAlaya meM bhUmigraha meM eka aMbikA gavAkSa hai| isameM devI kI sundara pratimA hai| jisa para saM. 1547 vaizAkha sudi 3 somavAra kA lekha khudA hai jisameM pragavATa jAti ke pAsavIra kI bhAryA pUrI ne apane kuTumba ke zreyArtha zrI aMbikA kI mUrti karAke sumatisAdhusUri se pratiSThita kraaii| 9- sAdar3I ke ciMtAmaNi pArzvanAtha maMdira meM aMbikA mAtA kI saMgamaramara kI eka mUrti jo pAlI meM pratiSThita hai| isakA lekha isa prakAra hai.... siddham saM. ( 13 ) 12 mArga su. 13 zrI u. pallikA sthAne zrI zAMti nAtha caitye / 10- delavADA mevAr3a meM vi. saM. 1476 kA lekha aMbikA kI mUrti para hai yaha mahAtmA zrIlAla jI ke saMgraha meM hai saM. 1476 varSe mArga su 10 dine mor3ha jJAtIya sA. cauhatha bhAryA sAjaNa suta saM. mAnAkena aMbikA mUrtikAritA pratiSThitA zrI... ( nAhara jaina lekha saMgraha 200 ) 11 ujjayaMta giri se bhI kaI ambikA kI mUrtiyAM milI haiN| ina para zilA lekha bhI mile haiM... saM. 1215 varSe caitra sudi 8 ravA vadyeha zrI madujjayanta tIrthe jagatI samasta deva kulikA satka chAjA kuvAli saviraNa saMghavi Tha0 sAlavAhaNa pratipatyA sU. jasahar3a pu. sAvadevena paripUrNA kRtA / tathA Tha0 bharatha suta Tha. paMDi (na) sAlivAhana nAgavarisirAya paritaH (bhAga) catvAri biMbI kRtakuMDAMtara tadadhiSThAtrI zrI aMbikAdevI pratimA devakulikA ca niSpAditA / 12- saM. 1361 phAlguna zudi 3 guruvAre adyeha zrI sarasvatI zrImaccandra kule vasAMcArya zrI varddhamAna saMtAne sAdhvI malaya sundarI ziSyaNI bAI suhava Atmazreyase zrI ambikA devI mUrti: kArApitA zrI somasUri ziSya zrI bhAvadeva sUribhiH pratiSThitA (cha) / 13- vimalavasAhi AbU kI prazasti meM nimna varNana hai (bi. 1378 kA lekha) azoka putrAsaNa pANipallAvA samullasya tskesarazyaM (siMha) havAinA / zizu dvAyAMla kRtavihugahA satI satAM kriyAdvata vinArAma aMbikA // 1 // ayAnvadAtaM nizi daNDaDanAyakaM samAdideza prapatA kilAmbikA / ihAmi (ca) le tvaM kurU sadma sundaraM yugA dibhartuM nirUpAyasa zraya... 10 14- acalagar3ha meM zAMtinAtha maMdira meM aMbikA devI kI mUrti para saM. 1515 varSe ASAr3havAdi zukreukeza vaMze darar3A gotre AsA. bhA. sarayu putreNa saM. maMDalikena bhAga hIrAI su0 sujaNa dvi. bhA. rohiNI pR. bhrA. sA. pAlhAdi parivAra saMyutena zrI caturmukha prAsAde zrI ambikA vidvat khaNDa / 73
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrti kA zrI jinacandra sUribhi : ilorA guphA maMdira : kuzala nirdeza ke sitambara 92 ke aMka meM elorA kI ambikA devI kA sundara citra prakAzita kiyA jisameM phalayukta vizAla AmravRkSa ke nIce devI virAjita haiM, donoM ora donoM putra khar3e haiN| : satanA (madhya pra. ) ambikA kI sabhI mUrtiyAM baiThI huI milatI haiM aura donoM putra eka goda meM aura dUsarA pAsa meM khar3A hotA hai| kucha saparikara aura kaI binA parikara kI haiN| satanA (madhya pradeza) kI pratimA khar3I huI hai yaha kalApUrNa saparikara hai aura donoM putra ubhayapakSa meM khar3e haiN| maiMne isa pratimA kA citra kuzala nirdeza mArca 1994 ke aMka meM prakAzita kiyA hai| nagarakoTa kAMgar3A kAMgar3A meM ambikA kA mUrti maMdira thA, kintu aba nahIM rahA hai| suprasiddha upAdhyAya zrI jayasAgara jI ne vijJapti triveNI meM likhA hai ki kAMgar3A nagara koTa meM zAsana devI amvikA kA camatkArika maMdira hai, jisakA varNana anekazaH saMprApta hai| - bhagavAna kI caraNa sevikA zAsana devI ambikA hai| isake prakSAlana kA jala cAhe vaha eka hajAra ghar3oM jitanA ho to bhI bhagavAna ke prakSAlana ke pAnI ke sAtha pAsa-pAsa hone para bhI kabhI nahIM miltaa| mandira ke mUla garbha gRha meM kitanA hI jala kyoM na par3A ho bAhara se daravAje aise baMda kara die jAe ki cIMTI bhI praveza na kara sake, to bhI kSaNamAtra sArA pAnI sUkha jAyagA / jayasAgaropAdhyAya likhate haiM ki "bArai nemIsara taNai e, thAppeya rAya susammi / AdinAha ambika sahiya, kaMgaDa koTa sirammi / / " ambikA aura ArAsaNa nagara : ArAsaNa nagara candrAvatI ( AbU) ke pAsa hai| yahAM ambAjI nAma kA grAma hai| ise ambA devI kA maMdira kahate haiN| yahAM kaI jaina mandira haiN| mahAvIra svAmI ke maMdira meM ambA devI kI mUrti hai jisa para bi. sa. 1675 kA lekha hai| mUlarUpa se yaha pratimA vi. saM. 1120 meM pratiSThita huI thii| isa para puna: vi.saM. 1675 meM vijaya deva sUri kI pratiSThA kA ullekha hai| purANoM meM AbU kSetra meM ambA jI kA eka prAcIna sthala thA / skandapurANa meM adhikA khaNDa meM isakA ullekha hai| ise caMDikA nAma bhI diyA gayA hai| ise asuroM ke nAza karane ke lie bhagavAna ne prakaTa kiyA thA / Rgaveda meM sarasvatI eka ambikA kA ullekha bhI sArasvata sUkta meM hai / yahAM ambA devI ke lie "aMbI tame" likhA gayA hai| (Rgveda saMhitA maMDala 10 sArasvata sUtra maMtra / ) aitihAsika ullekhoM ke anusAra balabhIpura ke rAjA zIlAditya para musalamAnoM kA AkramaNa ho gyaa| usakI rANI puSpAvatI candrAvatI ke rAjA kI putrI thii| usa samaya rAjA ne bar3I dRr3hatApUrvaka unakA mukAbalA kiyaa| aMta meM usake rAjya kA vinAza ho gayA aura rANI ambA bhavAnI ke mandira meM bhAga gii| bauddha graMtha "DAkArNava" meM ArbudIdevI kA nAma ambikA ke lie kiyA gayA hai| aisA pratIta hotA hai ki yaha ambAjI hIraka jayantI smArikA kA mandira 10-11 zatAbdI ke bAda prasiddhi meM AyA thaa| yaha paramAra rAjA kI kula devI thii| giranAra parvata para saM. 1215 meM isake eka mandira vana jAne kA ullekha eka zilAlekha meM hai| ambAjI meM mAtAjI kA mandira kile ke sAmane moTe gar3ha meM hai| pahale isakA dvAra AtA hai| isake bAda DA. vI. bAju pujArI kA makAna AtA hai| isake bAda kAla bhairava kA sthAna hai| isa mandira ke pAsa eka prAcIna bAvar3I bhI hai| isake Upara eka dharmazAlA hai| isake bAda khulA cauka AtA hai| vahAM se bhagavatI kA mandira zurU hotA hai| isa mandira meM sundara sIr3hiyAM hai isake bAda bhavya maMDapa hai| isa mandira ke zilAlekhoM meM nAgara brAhmaNoM dvArA 15vIM zatAbdI ke ullekha hai| aisA pratIta hotA hai ki mahArAjA kuMbhA ne isa kSetra ko jItA aura ArAsaNa kA nAma badalakara apane nAma para ise "kuMbhAriyA" rakha diyaa| yahAM aura AsapAsa bhI kaI sthAna haiN| inameM gabbara koTezvara Adi sthAna hai| kuMbhAriyA meM amvikA kI mUrti 12vIM yA 13vIM zatAbdI kI hai yaha devakulikA kI bhramatI meM hai neminAtha mandira giranAra meM saM. 1059 I. ke AsapAsa sthApita mUrti hai / zrI jinezvara sUri kRtam : zrI ambikA devI aSTakam : devagandharva vidyAdharairvandite jaya jayAmitra vitrAsane vizrute / nUpurA rAva suniruddha bhunodare, mukharatara kiMkiNI cArutA svare // 1 // UM hIM maMtra rUpe zive zivakare, ambike devi jaya jayantu rakSA kare / sphuratAra hArAvalI rAjitorAsthale, karNa tADaMka rUciramya daMka sthale- 2 staMbhinI mohinI iza uccATane, kSudra vidrAviNI doSa nirvaashinii| jambhinI bhrAnti bhUtagraha sphoTinI, zAMti dhRti kIrtimati siddhi saMsAdhinI // 3 // OM mahAmaMtra vidyeunavadye svayaM, hrIM samAgaccha meM devi durita kSayam / OM pracaNDe prasIdakSaNa (he) sadAnaMda rUpe videhi kSaNam...4 UM namo devi ! divya zvameM bhairave, jaye aparAjite tapta hemacchaveH // UM jagajjanani saMhAra sammArjanI, hrIM kuSmANDi divyAdhi vidhvaMzinI...5 piMga tArotpadya kaNDIrave, nAma maMtreNa nirnAzitopadrave / avasarAnatara raivataka girinivAsinI, aMbike jaya jaya tvaM jagatsavAminI... 6 hI mahAvighna saMghAt nirnAzinI, duSTa paramaMtra vidyA balacchedinI / hastavinyasta sahakAraphala luMbikA, haratu duritAni devI jagadambikA... 7 itijinezvarasUribhiraMbikA, bhagavatizubhA maMtra padaiH stutA / DAvara pAtratA zubhasampada vitaratuprANihaMtvaMzivaM mama...8 aMbikA maMtra (vividha tIrthakalpa se) vayavIyam kula kulajalaha rihaya akkaMtara peaaii| paNaiNi vAyAvasio aMbi devI i ahamaMto...I dhruvabhuvaNa deva saMbuddhi pAsa aMkusa tiloa paMcasarA / Nahasihi 'kulakala abbhAsiamAyA para paNAma payaM...2 yAgugbhavaM tiloaM pAsa siNIhA otaiavantrassa / kuMDaM ca aMviAe namutti ArAhaNA maMto... 3 vidvat khaNDa / 74
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambikA stuti : Amraguccha karAM sArAM nemIzvara kramAbjinIm, maMgaloccAra mukharAmbikA devyai (nama:) svaahaa| zrI amarasindhura gaNikRta : zrI ambikA gItam dezI - garabAnI mAM aMbAI, to darasaNa thI aDasidha navanidha pAI, mAI...1 mAI revaMtagiri UparamAlhe, mAI gahira guNai nitaprati gAjai mAI chata adhika opama chaajai| mAI...2 mAinemIsaranAcaraNa name mAI doSI jananai turata drme| mAI gahirA dukha vai turata damai... mAI 3 mAI cintApiNa mananIcUrai, mAI prema adhika lakSamI puurai| mAI caraNa name udaye sUrai... mAI 4 mAI ArAdhyAMtatakhiNa Avai, pekhI nijasevaka sukha paavai| mAI goraMgI milaguNa gAvai... mAI 5 nija dAsa nI AsA turata pUrai, devI nayaNA naMdacaDhate nuurai| mAI adhikai puNya ne aMkUrai... mAI 6 mAI neha nijara bhara nirakhIjai mAI vaMchita sukha mujha ne diijai| __mAI kAraja etohiva kIjai... mAI 7 varasujasatraMbAla jagata bAjai, sabalI siMgha asavArI chaajai| bhAvaTha bhaya to darasai bhAjai... mAI 8 baDa vakhatI vInatI avadhAro, ika sabala bharoso chai thaaro| avalavesara Apada thI tAro... mAI -9 AtaMka arI alagA harijo, devI sukha saMpata vahilA diijo| "amareza" ApaNar3A jANIje... mAI 10 // iti aMbikA gItam // giranArajI tIrtha meM jo ambikA mandira-zikhara para vartamAna hai vaha vastupAla tejapAla dvArA nirmApita hai usakI sukRta kIrti kallolinI Adi vastupAla prazastisaMgraha meM isa prakAra prakAzita hai| ambikA stotram : puNye girIza zirasi prathitAva tArA mAsUtrita trijagatI duritaaphaaraam| daurgatya pAti janatA janitAvalambA mambA mahaM mahima haimavatI mheym...| yadvaktrakuJja kuharodgata siMhanAdo apyunmAdi vighnakari yUtha ka dhAma maathm| kuSmANDi! khaNDayatu durvinayena kaNThaH, kaNThIrava: sa tava bhakti nateSu bhItim...2 kuSmANDi! maNDanamabhUt tava pAdapadmayugmaM yadIya hRdayAvani mnnddlsy| padmAlayA navanivAsa vizeSa lAbha lubdhA na dhAvati kutoapi tataH pareNa...3 dAridraya durdama tamaH zamana pradIpA: santAna kAnana ghanAghana vaaridhaaraaH| du:khopatapta janabala mRNAla daNDA: kuSmANDi! pAntu padapadma nakhAMzavaste...4 devi! prakAzayati santatameSa kAmaM, vAmetarastava karazcaraNA ntaanaam| kurvan pura: praguNitAM sahakAra lumbimaMbe! vilamba vikalasya phalasya lAbham... hantuM janasya duritaM tvaritA tvameva,nityaM tvameva jinazAsana rakSaNAya, devi! tvameva puruSottama mAnanIyA, kAmaM vibhAsi vibhayA sabhayA tvameva...6 teSAM mRgezvara gara jvara mAri vairi durvAravAraNa jala jvalanodbhavA bhIH / ucchRkhalaM na khalu khelati yeSu dhatse, vAtsatya pallavitamambakamambike! tvam...7 devi tvarjita jitapratipanthi tIrthayAtrA vidhau budha jnaanrNgsNgi| etat tvayistuti nibhAdbhuta kalpavallIhallIsakaM sakala saMgha mano mude'stu...8 varade kalpavalli tvaM stutirUpe sarasvati, pAdAgrAnugataM bhaktaM, lambhayasvA tulai:phalaiH / / 9 / / stotraM zrotrarasAyanaM zruta sarasvA nambikAyA: purazcakre gUrjara cakravartisaciva: zrIvastupAla: kavi: prAta: prAtara dhIyamAna managhaM yaccittavRttiM satA / mAdhatte vibhutAM ca tANDavayati zreya zriyaM puzyati...10 // iti mahAmAtya zrI vastupAla vinirmita ambikA stotram // giranArajI para jo vastupAla tejapAla ne ambikA zikhara yA mandira nirmANa karAyA usakA ullekha unakI prazastiyoM meM sarvatra uparyukta ullikhita grantha ke pR. 28, 44, 46, 48, 51, 54, 56 meM hai| zrI vijayasena sUri kRta revaMtagiri rAsu jo saM. 1288 ke AsapAsa kI prAcIna racanA hai| isa 10, 20, 22 kula 52 gAthA kI racanA kI prathama gAthA meM ambikA devI ko bhI namaskAra kiyA hai aura dvitIya kaMDavaM meM kAzmIra deza ke zrAvaka ratana dvArA abhiSeka karate lepyamaya biMba gala jAne se nirAhAra rahakara ArAdhanA kii| 21 upavAsa hone para ambikA devI ne prasannatA pUrvaka prakaTa hokara kahA, "vatsa tuma kaMcanavAlAnaka se Ate hue maNimaya bimba ko pIche kI ora mata dekhnaa| jinAlaya kI dehalI taka pahuMcate biMba harSAtireka se pIche dekhA aura vahIM bhagavAna neminAtha kI pratimA sthira ho gaI, kusumavRSTi huI Adi varNana hai| vaizAkha sudi pUnama ko jina biMba sthApana kara ajita aura ratana donoM saMghapati bhrAtA svadeza lauTa gye| tRtIya kaMDavaM meM ambikA svAminI ke maMdira kA isa prakAra varNana kiyA hai... girigaruyA sihari caDevi, aMba jaMbAhi baMbA lie| saMmiNie ambika devi deulu dIThu ramAulaM e...| vajjaI e tAla kaMsAla vajaI maddala guhirsr| raMgihiM e naccaI bAla, pekhivi aMbika muha kamalu...2 zubhakarU e Thaviu ucchaMgi vibhakaro naMdaNu pAsi ke| sohai e Ujila siMgi, sAmiNI sIMha siMghAsaNI e...3 dAvaI e dukkhahaM bhaMgu, pUraI vaMchiu bhviyjnn| rakkhai e cauvihu saMdhu, sAmiNI sIha siMghAsaNI e...4 aMta - raMgihi e ramai jo rAsu, sirivijayaseNisUri nimmaviue nemijinu e tUsaI tAsu, aMbika pUrai maNi ralI e...5 sukRta kIrtikallolinI (pR 103) hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa / 75