Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtiniketana [2] lAMbA vakhatanI zAMtiniketana javAnI tIvra IcchA ane pratyakSa paricita zrI kSitihatasena ane patra dvArA ane sAhityakRti dvArA paricita zrI vidhuzekhara bhaTTAcAryane AgrahapUrNa patra, e be baLe bhegAM thayAM eTale mAre zAMtiniketana javAnuM thayuM. hIrAthI barAbara 99 mAIlane aMtare balapura sTezana che. je gayI ane kalakattA vacce che. jI. AI pI. relavenuM eka raTezana che. tyAMthI lagabhaga be aDhI mAIlane aMtare zAMtiniketana (ravIndranAtha ThAkuranuM prasiddha sarjanasthAna) che. ravIndranA pitAzrI devendranAthe sAdhanA karelI tethI ja te sthAna kavizrIe pasaMda kareluM. kavizrInI saMsthAnuM nAma vizvabhAratI che. tenA mukhya be aMze che. eka zAMtiniketana, bIju zrIniketana. zAMtiniketanamAM sAhitya, kalA ane zAstrane abhyAsa thAya che. eTale temAM bauddhika zikSaNa mukhya hoya ane te dvArA zAMti meLavavAno saMbhava hovAthI e bhAganuM nAma zAMtiniketana rAkhavAmAM AveluM che. bIjA bhAgamAM udyoga dhaMdhAnI goThavaNa che. tene hetu Arthika hoI tenuM zrIniketana nAma ApavAmAM AvyuM che. mane te kalpanA thaI ke zAMtiniketana karatAM buddhiniketana athavA dhIniktana nAma hota to dhIniketana ane zrIniketana e prAcIna krama vadhAre sacavAta. astu. zrInitana saMsthA, zAMtiniketanathI beeka mAIlane aMtare che. huM tyAM bahu ja thoDuM rahyo chuM ane temAM mAre vadhAre vakhata tyAMnA vidyopAsaka guja-vargaziSyavargamAM gayo tethI huM je lakhuM chuM te deDatI TrenamAM beThelA musAphare lIdhelA keI pheTA karatAM paNa taddana apUrNa hevAnuM, chatAM mAtra baMgALamAMnI ja nahi paNa hiMdustAnanI prasiddha saMsthAomAMnI e eka ja saMsthAne adhUrI paNa AlekhuM te tenI pUti AgaLa kaI karI le evI AzA rAkhuM chuM. zAMtiniketana sTezanathI uttara dizAmAM AveluM che. tenA dvAramAM dAkhala 13
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194] darzana ane ciMtana catAM ja eka atithigRha che, je maharSinuM mULa zAMtiniketana hatuM. atithi gRhavAse pUrvAbhimukha thaI UbhA rahIe to cheka uttarane che. ane cheka dakSiNane cheDe be makAno AvelAM che. temAM paheluM kavizrInuM che ane bIjuM baDAdAdAnuM. dizA pramANe e banne makAne anukrame uttarAyaNa ane dakSiNAyananA nAmathI tyAM prasiddha che. mAtra e be makAnanA nAmamAM ja nahi paNa tyAMnAM bIjAM nAnAM moTAM makAnonAM nAmamAM, tyAMnI vRkSAvalInI saMjJAomAM ane bIjI aneka bAbatomAM kavitAnI pratibhA dekhA de che. pAMthazAlA, gupalI, nArI--bhavana, zizuvana, kalAbhavana, pustakAgAra, zAlavIthI, AmrarAji, AmalakikAnana, chAtimatala (saptaparNa tala) e badhAM saMskArI nA khAsa vizrInI pratibhAnAM nidarzaka che. AzramanAM makAno sAmAnya rIte sAdAM che. kusavALAM makAno e prAcIna saMpatti che. have pAkAM makAne thatAM jAya che. pANInI pUrI taMgAza chatAM vividha vRkSaghaTAo zaheramAMthI kaMTALelAne lalacAve tevI che. abhyAsane samaya ane vidyAvibhAga sarakArI hAIskUla ane kolejamAM calAvatA badhA bauddhika viSayo zAMtiniketanamAM zIkhavavAmAM Ave che. dareka viSayanA eka khAsa ane sAdhAraNa abhyAsI zikSaka tema ja adhyApaka tyAM che. meTrika ane ema. e. sudhInI khAsa zAMtiniketananI upAdhi DigrI) rAkhI parIkSA levAmAM Ave che. ane je sarakArI DigrIo che te sarakArI saMsthAomAM jaIne paNa parIkSA ApI zake che. eTale zAMtiniketananuM zikSaNa sarakArI parIkSAne anulakSIne, tema ja svaparIkSAne anulakSIne vidyArthIonI IcchA pramANe ApavAmAM Ave che. pAThyakrama paNa tadanusAra jAdo ja paDI jAya te svAbhAvika che. sAmAnya rIte bAre mahinA zikSaNane samaya savAre sAtathI daza ane bapore bethI cAra vAgyA sudhI hoya che. prAtaHkAle zikSaNane AraMbha thayA pahelAM badhAM niyata sthAne ekatra thAya che, ane prArthanA zarU karavAmAM Ave che. game tyAM ane game tyAre prArthanA ke gItamAM, abhinayamAM ke anya prasaMge je kAMI gAvAmAM ke bhajavavAmAM Ave che te mAtra kavizrInI kRti ja. jyAM tyAM lakhavAmAM AvelA vAkyo paNa kavizrInI pratibhAnAM ja AkarSaka apa che. vargo badhA jhADa nIce ja cAle che. varasAdamAM jyAre besavuM zakya na hoya tyAre varga baMdha rahe che. agara koI makAnanA (zakya hoya to) dalAnamAM calAvavAmAM Ave che. varga cAlato hoya tyAre nAnA vidyAthI enuM mana na lAge to gurune jarA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtiniketana [1lpa paNa bhaya rAkhyA sivAya niHzaMkapaNe ramyA kare che. hAIskUla sudhInuM zikSaNavAhana mAtra baMgALI bhASA ja che, kolejanA viSayo aMgrejI mAraphata calAvavAmAM Ave che. A sivAya tyAMnI AkarSaka saMsthA kalAbhavana ane vidyAbhavana che. e be bhavano eka ja makAnamAM che. upara kalAbhavana ane nIce vidyAbhavana che. kalAbhavanamAM prasiddha citrakAra naMdalAlabasunI pIMchI vividha rUpe darzana de che. pAsenA myujhiyamamAM vidyArthI ane vidyArthinIo judA judA kamarAmAM samAhita ane citranI tAlIma lIdhA ja kare che. nIcalA bhAgamAM hasanmukha ane vidyAnika bhaTTAcArya vidhuzekharathI satata pithIo uthalAvatA ane vidyArthIone bhaNAvatA beThelA rahe che. emAM moTo pustakasaMgraha che. emAM (mAruM smaraNa sAcuM hoya te) chapAyelAM pustake lagabhaga pAMtrIsa hajAra che, ane hastalikhita cAra hajAra. vizeSatA e che ke duniyAnI prasiddha prasiddha badhI bhASAomAM je mahattvapUrNa pustake chapAyAM che te badhAM e saMgrahamAM che. ane moTe bhAge dareka dezanI sarakAra taraphathI e kiMmatI pustaka kavizrIne bheTamAM maLelAM che. eTale e pustakasaMgrahane tema ja myujhiyamane kavizrIne bheTasaMgraha kahI zakAya. mahAtmAjIne Aja sudhImAM maLelAM game tevAM mAnapatro ekaThAM karavAmAM Ave to tene paNa eka Avo vizALa saMgraha bane. hastalikhita pithIomAM moTA bhAga tibeTana graMthane che. e graMtho mULa saMskRta, pAlimAM ane tenA anuvAda tibeTana bhASAmAM che. kalAbhavanane prANa naMdalAlabAbu ane vidyAbhavanane prANu bhaTTAcAryajI che. bhaTTAcAryajI e eka-dezIya abhyAsI nathI. teo vaidika sAhitya uparAMta jaina ane bauddha sAhityanA paNa abhyAsI che. bauddha graMtha uparanI temanI kRtio prasiddha che. (pAliprakAza, pATimobasutta) teo mAtra saMskRta, prAkRta, pAlibhASAnA ja zikSaka nathI, paNa AjakAla teo tibeTana bhASA khUba parizrama ane ekAgratApUrvaka zIkhave che. je saMskRta graMtha mULa svarUpamAM durlabha che ane je mahatvanA che tenA tibeTana anuvAda sulabha hevAthI te graMtha bhArata vidyArthIone zIkhave che, ane tibeTana anuvAda uparathI pAchuM mULa saMskRta banAvI naSTa graMthane punarjanma Ape che. jainAcArya haribhadranI TIkAvALA bauddhAcArya praNIta nyAya praveza" mULa graMthanuM saMpAdana AcArya dhruva (gAyakavADa orienTala saMskRta sirijha taraphathI) kare che je hajI pUruM thayuM nathI. paraMtu e ja graMthane tibeTana anuvAda saMskRta chAyA sAthe bhaTTAcAryajIe karI dIdho che. vAtacIta, sahavAsa, ane pravRtti dvArA mArA mana upara chApa paDI ke
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196] darzana ane ciMtana bhaTTAcAryajI eTale hasamukhI, saraLa svabhAva sarasvatI devI. teone adhyApana, lekhana ane saMzodhana eTaluM badhuM priya che ke teo Azrama bahAra bhAgye ja kyAM jAya che. teoe saMpAdana karavA dhArelA vipAka ane jJAtAsuta nAmanA be jaina AgamenI likhita pratio meLavavA ane jaina bhaMDAra jevAne gujarAta AvavAnuM AmaMtraNa karyuM. uttaramAM teoe kahyuM ke "huM jaDa chuM. meM tarata ja kahyuM,-" tyAre te bahu sAruM. ame uThAvI laI jaIe te virodha nahi karI zako! pachI to e vidyAbhavana thoDIvAra hAsyabhavana banI gayuM. e badhA prasaMge jatA karI huM mAtra traNa jaNanA. paricayanuM thoDuM citra ApuM. (1) AjakAla bauddha graMthe uparAMta bhaTTAcAryajI jaina graMthe khAsa karI Aga zIkhave che ane sAthe ja tyAMnuM saMzodhana karatA jAya che, ane mArmika vivecananI dRSTie tulana paNa karatA jAya che. emane ziSya paNa anurUpa maLyA che. amUlyacaraNasena eka navajuvAna baMgALI che. e ema. e. elaela. bI. ne ane jaina darzanane abhyAsa karI rahyA che. bhaTTAcAryajI pAse tibeTanA lAmA che, je tibeTana aspaSTa chApavALI pothIo uparathI pharI suMdara akSaramAM nakale utArI le che. (2) kSitibAbu e gujarAtane jANItA hasamukha ane TucakAkAra bhArmika vidvAna che. game te prasaMga hoya, vAta game te hoya temAM emanI vividha anubhavathI vividha rIte khUlavAnI ja. e pite atyAre mAMdA che paNa emanI buddhi ane kalpanA jarAye maMda nathI. jema mAMdA chatAM emanuM zarIra puSTa che, tema emanI kapanA ane anubhava vAto paNa puSTa ja che. (3) kavizrI AvyA tethI ja kSitibAbue mane rekI lIdhe. emanuM premamilana emane anurUpa ja hatuM. pAse besADI eka bALakane jema pitA vizvasta citte vAta kare tema teonI pAse beThA pachI mane lAgyuM. teonA kathanano sAra e hato ke mArI apekSA ahIM jaina sAhitya ane tatvajJAnane abhyAsa dAkhala karavAnI ghaNA lAMbA vakhata thayAM che. hajI tene jhIlanAra kArDa maLyo nathI. jene pitAnI raheNI pramANe rahevA dhAre toye ahIM sagavaDa karI zakAya. alabatta, teoe ahIM rahI ataDApaNuM dUra te karavuM ja ghaTe. hamaNAM eka digaMbara gRhastha taraphathI je jaina adhyApaka ahIM mUkavAmAM Avela che te bahu ja saMkucita dRSTie ane sAMkaDe mane rokela che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [197 zAMtiniketana abhyAsIonA mukhya be bhAga paDe che. strI vibhAga, ane puruSa vibhAga, emAM bALaka, kumAra ane taruNa e traNe uMmaranA abhyAsIo che. nArIbhavanamAM kanyAo ane strIo rahe che. tenuM saMcAlana eka zikSita pALaka kare che. zizuvanamAM nAnAM bALako rahe che ane tenA zikSaNasaMvardhana vagerene bhAra tajajJa puruSa ane amuka strIo upara che. je vidyAthIe hAIskUlamAM zIkhe che teno vibhAga jude che ane meTI uMmaranA kaeNlejiyana vidyAthIo judA che. Aje baso vidyAthIo pUrA nathI, temAM gujarAtI paNa che. ekavAra te jyAre (zrI narasiMhabhAI paTela hatA tyAre ) gujarAtI vidyArthIonI saMkhyA 75 sudhI gayelI sAMbhaLelI, paNa Aje te sAta jeTalI che. emAM gujarAtI bena paNa hatAM, je amadAvAdanA jaina kuTuMbanAM che ane hamaNAM citravidyAne ucca abhyAsa karavA jarmanI gayAM che. zAMtiniketanamAM avAranavAra bahAranA moTA moTA vidvAnone bolAvavAmAM ane amuka vakhata sudhI rokavAmAM Ave che. hamaNAM bhASAzAstrI prasiddha vidvAna lenI yAM che. rajAnA divasomAM kalakattA vagere sthaLothI khAsa prophesaro Ave te teonI pAse che te viSaya upara khAsa pravacana karAve che. huM hatA te daramyAna kalakattA yunivarsiTInA gujarAtI bhASAnA adhyApaka thI tAraparavALAnAM vyAkhyAno cAlatAM hatAM, jemAM kavizrI pite paNa hatA. khAnapAnanI sagavaDa gujarAtathI janAra sukha-zIlIone kaMIka phIkI lAge, paNa je gujarAtI vidyAthIo tyAM rahe che teo bahu sAdAIthI ane sahanazIlatAthI vidyAnA lAbha khAtara nabhAvI le che. tyAMne phIno beje e sauthI vadhAre bane che, mAsika aTAra rUpiyAnI phI e bhojana karatAM paNa vadhAre kharcALa che. zrIniketana e zAMtiniketanathI dakSiNa pazcimamAM che, tyAM vidyArthIo te bahu nathI, temAM paNa be vidyArthIo gujarAtI che ane te gAyakavADa sarakAra taraphathI zIkhavA gayelA che. emAMthI eka bhAIe mane bahu ja nehapUrvaka pharIpharIne batAvyuM ane varNana karI saMbhaLAvyuM. tyAMnuM khetIvADI khAtuM meTuM che, paNa pANI vinA sUkuM ane tethI ja mAre mana to nakAmuM paNa che. enA kharcane badale tema ja tyAM rokAyelA moTA moTA upAdhidhArI adhyApakenA zramane badale mAtra pANInA abhAve kyAreya maLI zake tema lAgatuM nathI. jhADa-ropAonA namUnA ghaNuM che, paNa te badhA sukAya che. muragI ucherane dhaMdho tyAM zIkhavavAmAM Ave che. e pazcimanI prakRtimAMthI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198] darzana ane ciMtana ane baMgALanI vRttimAMthI dAkhala thaye heya tema lAge che. eka kukaDo eve hato ke jeNe hamaNAM ja pitAnI suMdaratA ane vyaktitvane lIdhe so uparAMta InAma meLaveluM, enI kiMmata paNa gAya-bheMsa karatAM vadhAre hatI. kukaDIo iMDAM sevavAmAM rokAya te te varSanA traNa mahinA jananakriyA karatI, tethI enA IDAM sevavAnA kAmane bojo utAravA ane tethI prasUti vaDe aMka bhakSakone satejavA tema ja vaMzavRddhi cAlu rAkhavA pazcimIya zodhaka dayALaoe aneka jAtanAM mazIne banAvyAM che. e mazInamAM IMDAM mUkavAthI te pipAya che, sevAya che. kharekhara kukaDIo e rAjyamahiNI athavA zeThANIo che ke jeone janma ApyA pachI saMtati ucheranI leza paNa ciMtA rahetI nathI ane e amerikana athavA jApAna mazIna jaDa chatAM dhAva mAtAnuM pUrepUruM kAma Ape che. manuSyaapa mATe je AvAM mazIna, nIkaLaze te te kAma upara nabhatI dhAvamAtAonuM zuM thaze ? evo bhaya mane e mazIne tapAsatAM lAgyo. muragInI bAbatamAM eka vAta bahu ja adbhuta che ane te e ke tene iMDAM mUkavAmAM paNa muragAnA saMyoganI apekSA ja nathI. eTaluM kharuM ke pusaMgathI IDuM thayeluM hoya te temAMthI baccAM thAya ane puMsaMga vinA I Ape to te bhakSya ja hoI zake, temAMthI baccAM na nIkaLe. bIjI vAta e ke je IDA pujanya che tenI kiMmata teone dara IDe be rUpiyA AvI zake, jyAre pujanya sivAyanA IDAnI kiMmata dara IDe be AnA Ave. A rIte eka muragInI satata jananakriyAzakti chatAM tenA IDAnI kiMmata ane vaMzavRddhimAM puwyogane keTale phALo che e tattva muragAnI jAti sivAya bIjI kaI kaI jAtimAM che te avazya jijJAsAne viSaya che. zrIniketanamAM rezamane udyoga paNa che, te mATe tyAM kIDAo paNa pALavAmAM Ave che ane rezama kevI rIte taiyAra thaI chevaTe kapaDuM bane che te badhuM zIkhavavAmAM Ave che. kIDAono khorAka, teonI kozeTo bAMdhavAnI kriyA teonuM, saMvardhana e badhuM jANavA jevuM to kharuM ja. keseTa taiyAra thayA pachI je kIDe tene bhedI nIkaLI jAya te e kozeTo rezama banAvavAmAM ane kapaDAmAM upayogI na thAya; kAraNa ke te evuM kANuM pADI. de che ke jethI tAMtaNAo tUTI jAya che, mATe kozeTe taiyAra thaye kIDe tene bhedI na de e kALajI khAsa rAkhavI paDe che. kIDAe bhedyA pahelAM tene garama pANImAM nAkhI de eTale kIDe marI jAya ane kAkaDuM akhaMDa nIkaLe.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtiniketana [19 A kriyA joyA pachI mane jaina tarIke ema lAgyuM ke A udyoga jenene aspRzya che, paNa sAthe ja ema paNa lAgyuM, ke koIpaNa rIte rezamana upaga na ja karI zake, ane te ja sAthe jainAcArya haribhadranA eka graMthanuM vAkya dhyAnamAM AvyuM ke rezama ane bIjAM jaMtujanya vastro e apavitra heI tyAjya che. Aje jyAM apavitratA hoya tyAM pavitratA dAkhala karavAnI ja jANe na hoya! ghaNA leka evI bhrAMtithI rezamI kapaDuM rAkhe che ane tene paherI pratyeka dhArmika kRtyamAM joDAtA pitAne vadhAre pavitra samaje che. tyAM sUtaranuM kAma paNa thAya che. e sUtara milanuM hoya che ane vaNavA sudhInI badhI kriyA zIkhavavAmAM Ave che. jema amadAvAda AzramamAM che tema zrIniketananA saMcAlake zuddha sUtara uparathI kAma le te vaNavAno udyoga zIkhanArane sUtara kAMtavAnI kriyA paNa AvaDe, ane te rIte svAzraya vadhe. tyAM DerI ane kenerI che, paNa mArI sAthe cAlanAra gujarAtI bhAIe kahyuM ke enuM miththA varNana karI kalpita mahattAthI tamAruM AkarSaNa karavA huM nathI IcchatA. meM paNa salAma karI bhAga lIdho. zrIniketanane aMge eka vAtanI khAsa noMdha lauM. tyAM grAmasudhAraNAnuM kAma zIkhavavAmAM Ave che. svacchatA kema rAkhavI, jalAza svaccha kema rAkhavAM, rastAo kevA hovA joIe, makAnI AjubAju kevuM hovuM joIe, khetI, tenAM ejA tathA Dhore vagerenI bAbatamAM mAhitI ApavI tema ja bImArane davA ApavI e badhuM kAma grAmasudhAraNAne aMge che ane temAM ApaNA gujarAtI vidyArthIo zIkhe paNa che. - vizvabhAratIne ekaMdara vArSika kharca lAkha jeTale che, temAMthI kAyamI Avaka 80 hajAra jeTalI che, jemAM phI, kAyamI dAna, vyAja vagereno samAveza thAya che. khUTatI rakama meLavI levAmAM Ave che. vidyAvilAsI adhyApakone maLavAthI AnaMda thaze te karatAM te vadhAre AnaMda mane gujarAtI vidyAthIonA samAgamathI thaze. temAMye amadAvAda, gujarAta mahAvidyAlayamAM rahI gayelA vidyAthIone paricaya thayo tyAre te. tanya harSa saMyamathI ja reke paDyo. gujarAtanuM Atithya gujarAtanI sarahada sudhI ja nahi paNa gujarAtIpaNunI sarahada sudhI vistareluM che e bhAgye ja kahevAnI jarUra hoya. ethI paNa vadhAre saMtoSa mane be kAraNothI thayo. (1) zukala karIne vaDhavANanA brAhmaNa vidyAthI che, je grejyueTa thayA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200]. darzana ane ciMtana che ane have jaina dharmane abhyAsa mukhyapaNe zarU karyo che. kayAM e arthapradhAna ane karI pradhAna jhAlAvADanuM brAhmaNa kuTuMba ane kyAM jaina sAhitya ane tatvajJAnane mukhya abhyAsa. e sthiti jene mATe jema AnaMda ApanArI che tema zaramAvanArI paNa che. Aje grejayueTa ke snAtaka thayelA jaina, jaina dharmanA abhyAsa pAchaLa khAsa maLyA hoya ema huM nathI jANa. (2) bhAI prabhudAsa navasArInA paTela jJAtinA che. atyAre tibeTana zIkhe che. jarmana phrenca e bhaNe che ane vadhAre zIkhavA tatpara che. cAInIjha zakhaze ja, e jyAre zIkhI le tyAre gujarAta purAtattva maMdiramAM Ave e mAgaNI karI che. gujarAtamAM Avo talasparzI abhyAsa thAya te ja sAhitya ane tattvajJAnanuM chIcharApaNuM maTI UMDANa Ave. - kAkA kAlelakara ane AcArya kRpAlAnIne rahevAnA sthAnane aMtima sAnaMda bheTa karI kAzI javA UpaDyo. prasthAna, pu. 5, aMka 6 (vaizAkha, 1984)