Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamano mahimA bhAratamAM dhArmika parvonI ujavaNI sAthe vratasaMyama ane tyAga-tapazcaryA avinAbhAve saMkaLAyelAM che. bhAratIya paraMparAmAM aneka saMta-mahAtmAoe jIvanane samajavAno, tenA hetune pAmavAno sthUla-sUkSma puruSArtha karyo che. potAnA ane anya aneka lokonA anubhavonA AdhAre teoe jIvananAM sthUla tathA sUkSma rahasyonI zodha karIne mAnavakalyANa mATe uttama jIvanavyavasthAno bodha karyo che. mAnavadehane spardhAdi pAMca mukhya indriyo maLI che. e indriyonA vyApArane calAvanAra sUkSma mana paNa maLeluM che. arthAt manuSya saMjJI paMcendriya prANI che. mana eTaluM sUkSma, gahana ane akaLa che ke enA tamAma vyApArone, taraMgone, spaMdanone khuda manuSya pote samajI zakato nathI. mananA vyApArone gatimAna karanAra AtmA che. enI zakti apAra, amApa che. indriyonA keTalAka vyApArI najare joI zakAya che. cittanA vyApAro dekhAtA nathI ke bIjAne batAvI zakAtA nathI, paraMtu anubhavAya ke samajAya che. Atmatatva dazyamAna nathI, paraMtu tarkathI siddha che ane anubhavathI pratIta che. Atmatattvano sAkSAtkAra, AtmasvarUpanuM darzana alpa samayane mATe kyAreka koI virala mahAtmAone thAya che. ahorAtra deha ane AtmAnI bhinnatA potAne spaSTa rahyA kare evI anubhUti to ethI paNa virala che. bhAratIya jIvanamImAMsakoe upabhoga karatAM tyAga ane saMyama upara vadhAre bhAra mUkyo che. manuSya ane manuSya vaccenA tathA itara jIvasRSTi sAthenA parasparanA sukhamaya, zAMtamaya vyavahArane mATe keTalAka niyamonI AvazyakatA rahe che. potAnA zarIrane taMdurasta rAkhavA mATe jema keTalAka niyamo jarUrI che, jema samAjane taMdurasta rAkhavA mATe paNa keTalAka niyamonI jarUra che, tema potAnAM mana ane AtmAne svastha rAkhavA mATe paNa niyamonI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 jinatatva jarUra che. ApaNe tyAM prAcIna samayathI "yama" ane "niyama' evA be zabdo vaparAtA AvyA che. vyavahAramAM parasparanI anukULatA mATe vyakti, samAja ke rAjya dvArA nakkI thayelAM niyaMtraNone "niyama kahI zakAya. keTalAMka niyamo, niyaMtraNa kAyadAnuM svarUpa dhAraNa kare che ane tenuM ullaMghana karanArane zikSA thAya che. mANasa svecchAe potAnA jIvanane mATe keTalAMka niyaMtraNa svIkArI le tene "yama" kahevAmAM Ave che, manuSyanuM jIvana jeTaluM yamapradhAna teTalA niyamo ZOOL $241 43. 'The best government is that which governs the least' e yamapradhAna samAjamAM zakya che; paraMtu manuSyanuM jIvana jema vadhu yamarahita tema kuTuMba, jJAti, samAja ke rAjyane vadhu niyamo ghaDavA paDe. jema niyamo ane kAyadAo vadhAre karavA paDe tema samAjamAM tenA ullaMghananuM ane saravALe daMbha, aprAmANikatA ane kuTilatAnuM pramANa vadhe ane enI kriyApratikriyA uttarottara vadhatI cAle. bhAratIya saMskRti upabhoga-pradhAna nahi, paraMtu saMyama-pradhAna rahI che. IzAvAsyakathita tena cana munI e eno maMtra che. tyAga ane saMyama upara duniyAnA badhA ja dharmomAM ochovatto bhAra mUkavAmAM Avyo che, paraMtu sAMskRtika dRSTie joIe to pAzcAtya saMskRti karatAM pIrasya saMskRtimAM tyAga ane saMyamano mahimA vizeSa che. skUla indriyo dvArA bhogavAtA bhautika sukhamAM ja ekaMdare moTA bhAganAM manuSyo racyAMpacyAM rahe che. sAruM kamAvuM, sAruM khAvuMpIvuM, suMdara vastro paridhAna karavAM, sarasa sajAvelA gharamAM rahevuM, khUba haravuM-pharavuM, mahephilonI moja mANavI, svajano, mitro, saMbaMdhIo sAthe maLIne vyavahAranA prasaMgo UjavavA ityAdimAM ja jIvananuM parama dhyeya samApta thaI jatuM hoya evuM aneka lokonA jIvanamAM jovA maLe che. paraMtu indriyArtha padyartha dvArA maLatuM sukha pUla ane kSaNika che, bake sukhAbhAsa che, evI pratIti thAya ane tyAga ane saMyamamAM raheluM sukha vadhu caDiyAtuM che evo jene UMDo anubhava thayo hoya te ja e prakAranA sukhanuM sAcuM mUlya samajI zake. saMyama eTale samyapha yama. arthAt rasa ane rucipUrvaka sAcI zraddhA sAthe uccatara dhyeya mATe svecchAe svIkAreluM niyaMtraNa. saMyama eTale samyak yamanuM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamano mahimA 277 pAlana karavuM athavA yamanuM samyaka prakAre pAlana karavuM. jemanA jIvanamAM svecchAe harSapUrvaka saMyamanuM thoDuM paNa pAlana thatuM haze te anubhavathI kahI zakaze ke asaMyamita jIvana karatAM saMyamita jIvana keTaluM badhuM caDhiyAtuM che! svecchAe samajaNapUrvaka bhogopabhoganAM sAdhano ke padArthono tyAga karavA rUpa saMyamano mahimA ghaNo moTo banAyo che. saMta-mahAtmAonA paricayathI, satsaMgathI ke uttama granthonA parizIlanathI sArAsAra viveka Ave che. jIvanamAM zuM grahaNa karavA yogya che ane zuM tyAjya che e vize paripakva buddhi ethI khIle che. saMyamanuM pAlana sahaja ane AnaMdapUrvaka thAya to emAM koI kaSTa lAgatuM nathI, paraMtu mANasa jo jAgrata na rahe to saMyamamAMthI enI zraddhA UDI javAno saMbhava che. kyAreka AraMbhamAM svecchAe lIdhelA saMyamanuM pachIthI parANe pAlana karavuM paDe evuM paNa bane che. tyAre saMyama na rahetAM nigraha athavA indriyadamana thaI jAya che. saMyamano mArga ghaNo kaThina che. zAstrakAroe ene khAMDAnI dhAra para cAlavA barAbara jaNAvyo che. saMyamano mArga retInA koLiyA jevo ni:svAda, loDhAnA caNA cAvavA jevo kaThina ane bhujA vaDe samudra taravA jevo duSkara che. 'uttarAdhyayanasUtramAM bhagavAna mahAvIre kahyuM che : vAluyA kavale ceva nirassAe u sNjme| asidhArAgmaNaM va dukkaraM caritraM tvo|| jahA bhuyAhiM tariuM dukkaraM rynnaayro| tahA aNuvasaMtenaM dukkaraM dmsaagro|| dharma ke tattvajJAnanI apekSA vagara kevaLa vyavahAradaSTithI joIe to paNa manuSyajIvanamAM sukha ane zAMti mATe saMyamanI AvazyakatA ghaNI moTI che. jo badhA ja mANaso asaMyamI banI jAya to hiMsA, corI, mArAmArI, baLAtkAra, chetarapiMDI vagerenuM pramANa vadhI jatAM manuSya jIvananAM sukhazAMti naSTa thaI jAya che. eTalA mATe ja jIvanamAM saMyamano Adara thAya che, saMyamI strI-puruSonA guNagAna gavAya che. rUDhigata dharmamAM na mAnanAra ke potAnI jAtane nAstika kahevaDAvanAra mANaso paNa asaMyamanI nahIM, paraMtu saMyamanI ja prazaMsA kare che. manuSya saMsAramAM strI, putra, parivAra, ghara, ghana, milakata, nokaracAkara vageremAM ghaNo ja Asakta rahe che. jIvaMta vyaktio ane dRzyamAna skUla
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 jinatattva padArtho taraphanI tIvra rAgavALI abhiruci e dharAve che. vaLI manathI paNa te bhinna bhinna indriyonA managamatA viSayonI kalpanA karI rAro che, to vaLI kyAreka tenA viparIta anubhavono khyAla karI te kheda, kleza ke saMtApa paNa kare che. eTale jIvane saMyamamAM rAkhavA mATe sarva prathama indriyone saMyamamAM rAkhavAnI AvazyakatA UbhI thAya che. indriyo tathA manane saMyamamAM rAkhavA mATe bhogapabhoganA padArthono tyAga karavAthI athavA temAMthI rasa ke Asakti kheMcI levAthI saMyama tarapha jIvane vALI zakAya che. paraMtu e vALavA mATe zraddhA sahita jJAnanI apekSA rahe che. indriyArtha padArtho tuccha ane anarthakArI che, jIvane saMsAramAM bhamADanAra che, evI AMtara-pratIti jyAM sudhI na thAya tyAM sudhI mana ane indriyo evA padArtho tarapha vAraMvAra doDI jAya che. vRttionuM krame krame zubha bhAvamAM UdhvarohaNa karavAthI ane cittamAM tyAga, vairAgya, upazama, dayA, saMsAranI kSaNikatA ane anityatA ityAdi bhAvonuM vAraMvAra smaraNa karavAthI citta tathA indriyonI bhautika sukhanA padArthomAMthI nivRtti thAya che. parANe kareluM dehadamana bahu iSTa nathI. kyAreka tenI pratikriyA thAya che. evA dehadamanathI mana ane indriyo bamaNA vegathI bhogapabhoga mATe lalacAya che. Ama chatAM indriyadamana ane manonigrahano zAstrakAroe sarvathA niSedha karyo nathI. keTalAka jIvo evA hoya che ke jeo eka vakhata indriyadamana ke manonigraha karIne saMyama tarapha vaLe to pachI teo svAbhAvika rIte ja ullAsapUrvaka zraddhAsahita saMyamamAM rahe che. bAlajIvone mATe A vizeSa sAcuM che. zikSAnA bhayathI mANasa prAmANika rahe ke phAMsInI sajAnA bhayathI mANasa khUna karato aTake to paNa te vyakti tathA samAjane mATe iSTa ja che. eka vakhata bhayathI aTakelo mANasa samaya jatAM samajaNathI paNa aTakato thaI jAya. jema zALAnAM bALako mATe pharajiyAta zistapAlana aMte upakAraka nIvaDe che tema bAlajIvone mATe indriyadamana upakAraka nIvaDe e asaMbhavita nathI. sarva indriyo ane mana upara vijaya meLavavAthI jIva saMyamamAM AvI jAya che. indriyomAM paNa svAdendriya eTale ke jivA upara vijaya meLavavo ghaNo kaThina manAyo che. AMkha, nAka, kAna, jIbha ane sparza e pAMca indriyomAM rasendriya evI jIbha upara, svAda tathA vAcAnI dRSTie, vijaya meLavavAnuM pramANamAM duSkara che ane anubhavanI vAta che. jIbha uparAMta sparzendriya, upastha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamano mahimA 279 indriya upara saMyama dharAvavAnuM paNa eTaluM ja kaThina zAstrakAroe darzAvyuM che. kAmabhoganI lAlasA jIvane vAraMvAra thayA kare che. tIvra manobaLa na hoya to jIvane asaMyamamAM te ghasaDI jAya che. je mANasa jidvAne vaza karI zake che, svAda ke rasa upara vijaya meLave che te mANasa krame krame upastha sahita badhI indriyo upara vijaya meLave che. indriyo upara saMyama meLavyA pachI citta parano saMyama saraLa bane che. keTalIka vyaktionI bAbatamAM cittanA saMyama pachI indriyo parano saMyama saraLa bane che. pahelAM indriyo uparano saMyama ke pahelAM citta uparano saMyama ? e vivAdamAM ekAne koI niyama nathI, kAraNa ke citta ane indriyonA vyApAro parasparAvalaMbI, vyApaka, gahana ane akaLa hoya che. dareke potAnA anubhava ane zaktine AdhAre potAno niyama ghaDavAno hoya che. kyAreka nimitta maLatAM krodhAdi kaSAyo cittamAM UThe che. tene prasaMge jIva tene vaza banI jAya che. kyAreka jJAna ke samajaNa hovA chatAM paNa prasaMgavazAt pramAdathI krodha, mAna, mAyA ane lobha e kaSAyone vaza banI javAya che. kaSAyo pAparUpa che ema samajI tarata micchAmi dukkaDam karI laIne potAnA cittane AtmaciMtanamAM, paramAtmAnA dhyAnamAM athavA vairAgyanI bhAvanAomAM joDI devuM joIe. zAstrakAroe upamA ApI che ke je sarovaranuM jaLa nirmaLa ane pAradarzaka hoya che temAM hiMsaka jaLacaro rahetAM nathI. tevI rIte mANasa jo potAnA hRdayane nirmaLa ane pAradarzaka banAve to temAM krodhAdi kaSAyorUpI hiMsaka jaLacaro rahI zake nahi. krodhAdi kaSAyone badhA mANaso eka divasamAM nirmaLa karI zakatA nathI. zubha bhAvanAonuM vAraMvAra bhAvana-sevana karavAthI, zubha dhyAnamAM cittane vakhatovakhata parovavAthI saMyamano mahAvaro thato jAya che ane e rIte kaSAya upara kramekrame vijaya meLavI zakAya che. kSamAnA bhAva dvArA krodhane, mAdeva athavA vinramatAnA bhAva dvArA mAyAne ane saMtoSa dvArA lobhane jItI zakAya che. je mANasa kaSAyone maMda paDato nathI, paraMtu tene vadhavA de che te mANasanA kaSAyo anaMtAnubaMdhI banatA jAya che, ane samaya jatAM tene mithyAtvamAM ghasaDI jAya che. samiti, gati, vrata, tapa, cAritrya, virati, vairAgya, nigraha, saMyama vagere zabdo vizALa arthamAM ekabIjAnA paryAya jevA gaNAya che, to paNa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 jinatattva darekanI viziSTa pAribhASika arthacchAyA che. udAharaNa tarIke maunane vANI uparanA saMyama tarIke koI oLakhAvI zake, paraMtu vastuta: teno vacanaguptimAM samAveza thaI jAya che. zarIranI keTalIka pravRttio na karavI tene kAyA uparanA saMyama tarIke oLakhAvI zakAya, paraMtu vastuta: teno samAveza IrSA samitimAM thaI jAya che. jIvonI hiMsA na karavI tene koI saMyama tarIke oLakhAvI zake, paraMtu vastutaH teno samAveza cAritramAM thaI jAya che. pAMca samiti dhAraNa karyA vagara aNuvrata ke mahAvrata dhAraNa karyA ho to tene mAtra virati kahevAmAM Ave che. pAMca samiti sahita aNuvrata ke mahAvrata dhAraNa karavAmAM AvyAM hoya to tene saMyama kahevAmAM Ave che. Ama, bIjA keTalAka paryAyo karatAM "saMyama' zabda vadhu mahattvano ane gahana arthavALo che. saMyamanA prakAra judI judI dRSTie judA judA gaNavAmAM Ave che. mana, vacana ane kAyAne lakSamAM rAkhI saMyamanA mana:saMyama, vacanasaMyama ane kAyasaMyama ema traNa mukhya prakAra gaNAvAya che. keTalAka A traNa prakAranI sAthe "upakaraNa saMyamane umerIne saMyamanA cAra prakAra darzAve che. saMyama (athavA cAritra)nA sthAnAMga sUtra'mAM pAMca prakAra darzAvyA che : (1) sAmAyika saMyama, (2) chedopadasthAnIya saMyama, (3) parihAra-vizuddhi saMyama, (4) sUkSma saMparAya saMyama ane (5) yathAkhyAta saMyama. saMyamanA uparyukta judA prakArone samAvI levA sAthe cAra kaSAyo, indriya anusAra jIvanA judA judA bhedo tathA ajIva tattvane lakSamAM rAkhI saMyamanA 17 prakAra paNa batAvavAmAM AvyA che. saMyama eTale jIvana jIvavAnI kaLA. saMyama eTale jIvanano mahAmaMtra. saMyama eTale Azravano nirodha. saMyama eTale indriyo ane citta upara vijaya meLavI AtmAmAM lIna thavAnuM amogha sAdhana. AcArAMga niryukti mAM kahyuM che ke saMsArano sAra dharma che; dharmano sAra jJAna che; jJAnano sArA saMyama che ane saMyamano sAra nirvANa che. logassa sAraM dhammo, dhammaM ca nANasArayaM biti| nANaM saMjamasAraM, saMjamasAraM ca nivvaannN| eTalA mATe ja bhagavAna mahAvIre utkRSTa dharmamaMgalamAM ahiMsA ane tapathI sAthe saMyamano paNa samAveza karyo che : dhammo maMgalamukkiTuM ahiMsA saMjamo tvo|