Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzodhana viruddha kaTTaratA : gherI cintAno viSaya DaoN. madhusUdana DhAMkI aTale aka vizvavizruta sthApatyazAstrI, itihAsavettA, purAtAttvika ane AgamAdi zAstronA bahuzruta adhyetA. potAnI vilakSaNa smaraNazakti ane marmavedhI nirIkSaNakSamatAne kAraNe, potAnA rasanA athavA saMzodhananA viSayatalasparzI parIkSaNa ane te dvArA potAne jaDelA niSkarSanuM akATya tarkopUrvaka chatAM vaijJAnika - nahi ke vaitaMDika .. rIte pratipAdana, o temanI saMzodhana paddhatino meM anubhavelo vizeSa che. potAnA saMzodhana-pratipAdanane kAraNe koi rUDhipUjakane kadIka khoTe lAgyAnI jANa thAya to, potAnA te pratipAdanamAMthI leza paNa vicalita thayA vinA paNa, nirgrantha mArganA kSamAdharmane anusarIne pelA rUDhipUjakanI kSamA mAgI le; ane jo temanA saMzodhanane, koi buddhimAna mANasa, anya pramANo dvArA anyathA puravAra karI Ape to, jAheramAM ane likhita rIte potAnI kSatinA svIkAra tathA temAM karavo ghaTato pheraphAra karavA jeTalI saMzodhakasulabha kheladilI temaja udAratA darzAvI zake, tenuM nAma DhAMkIsAheba. mAro anubhava che ke Do. DhAMkIne purAtattvanAM, itihAsanAM tathA AgamAdinAM pramANo darzAvIne temanA mata ke saMzodhana sAthe tame matabheda darzAvo to teo bahu rAjI thAya. paNa pramANa athavA AdhAro vinA ja, ADedhaDa jo tame temane khoTA pADavAno AyAsa karo to temanA pramANAdhArita ane tarkabaddha savAlono pravAha avo vahe ke bhalA bhalA aTavAI jAya. AvA vilakSaNa vidvAna DaoN. DhAMkI) jaina itihAsanI keTalIka viziSTa bAbatone aMge aneka zodhalekho lakhyA che, je te te samaye aneka zodhasAmayiko vageremA prakAzita thayA ja hatA, paNa thoDA vakhata agAu te lekho 'nirgrantha aitihAsika lekha samuccaya' bhAga 1/2 o nAma granthastha thaIne sulabha banyA che. A banne granthonuM, mAhitI ApatuM avalokana, 'anusandhAna' mAM pUrve pragaTa thayuM ja che. itihAsa ane saMzodhananA kSetre kAma karanAra vargamAM teno samAdara paNa jhAjhero thayo che. muzkelI thoDAka rUDhipUjaka athavA to rUDhijaDa lokone paDI che. A
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ June-2006 loko, potAne maLelI rUDha ane pAramparika mAnyatAothI judI vAta koI saMzodhaka kare, o vAtane svIkAravA to nahi, paNa baradAsta karavA paNa taiyAra nathI hotA. ame je rUDhigata bAbata paratve je mAnyatA dharAvIo chIo te ja sanAtana satya che, ane te rIte mAnavAmAM ja dharma, dharmazraddhA TakI zake che, tethI jueM, arthAt svIkRta pAramparika satyane khoTuM pADe tevU kAMI paNa mAnavaM ke lakhavU, te paramparA pratyeno achAjato aparAdha cha; AvaM, vastavamAM anucita gaNAya tevU valaNa A keTalAka lokoo apanAvyuM che. saMzodhake karela pratipAdanonuM pramANa purassara nirasana karavU te aka svastha gaNAya tevU valaNa che. kvacit pramANo khoLatAM ke rajU karatAM na phAve to paNa, 'tame game te saMzodhana karo, ame to amArI pAramparika mAnyatAne ja svIkArIhUM' AIM kahI to te paNa pramANika valaNa gaNAya. paraMtu, AQ kazuM ja karavAne badale, te saMzodhakanAM lakhANone ane tene granthane pAchAM kheMcI levAnI athavA to te para pratibandha lAdavAnI peravI karavI, te to sarvathA apramANika, asvastha ane hAnikAraka valaNa ja banI rahe tema che. Aq hAnikAraka valaNa DaoN. DhAMkInA upara ullekhelA grantha paratve thoDAka rUDhipUjaka lokoo apanAvyu hovAnuM jANavA maLe che, je kharuM hoya to khUba ja kheda janaka che. DaoN. DhAMkIo 'navakAra' vize aka vicArottejaka ane saMzodhanAtmaka lekha lakhyo che. o lekhathI A lokonI zraddhAviSayaka dhAraNAnA pAyA hacamacI UThya che. tethI temaNe potAnA taniSTha prayatno karIne A granthone 'ayogya' TharAvIne tenA para 'pratibandha' kahI zakAya tevI paristhiti lAdavAno prabaMdha karyAnuM jANavA maLyuM che. vadhumAM, A grantha sAthe 'kastUrabhAI lAlabhAI smArakanidhi'nuM nAma prakAzaka tarIke joDAyuM hovAne kAraNe, tenA saMcAlako, pelA rUDhijaDa lokonA Agrahane adhIna thaI gayA hovArnu paNa jANavA maLe che. prasaMgopAtta eka bIjI bAbata paNa ahIM ullekhavI jarUrI lAge che. DaoN. DhAMkI zilpa-sthApatyazAstranA vizvakhyAta viziSTa vidvAna che. bhAratanAM mandiro vizenA vizvakozanI temanI yojanA ane te viSayanA temanA grantho, e zodhakSetranA itihAsa- aka sImAcihna gaNAya che. temanA A viSayanA jJAnano lAbha jaina saMghane maLe te hetuthI, zeTha kastUrabhAI lAlabhAI tathA munirAja zrI puNyavijayajI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 jevA mahAnubhAvoo, keTalAMka jaina purAtana mandironA zilpa zAstrIya paricayo taiyAra karI ApavA DaoN. DhAMkIne kaheluM. tadanusAra DaoN. hAMkI) ATheka tIrthonA paricayo taiyAra karI ApyA, je Monographs kahIM zakAya tevI pustikAo (sacitra) rUpe prakAzita paNa thayA che. A paricayo paramparAgata AsthAnA poSaNa-saMvardhana mATe nahi, paNa te te tIrtha/ mandiranA zilpazAstrIya tathA sthApatyakIya paricayanI prApti khAtara ja lakhAyA che te to svayaMspaSTa che. je kAma aMgrejImAM thAya to vizvabharamAM tenuM bhAre mUlya aMkAya, te kAma, jaina saMghanA lAbhArthe, ja gujarAtImAM, Do DhAMkI) karyu. paNa pelA rUDhijaDa lokone A mUlyavAna kAma paNa nA gamyu. jANavA maLyA mujaba temaNe ama kaDaM ke ' A pustikAomAM te te tIrtha pratye bhakti ane zraddhA jAge-vadhe, tevU kAMI ja lakhANa nathI, mATe A pustikAo para pratibandha hovo joIo.' phalataH A ja saMcAlakoo pelA lokonI A mAgaNIno paNa svIkAra tathA amala ko hovAnuM jANavA maLe che. jaina samAjanI sAMprata netAgIrI atyAre kayA mArge che tenuM A be ghaTanAomAM spaSTa pratibimba jovA maLe che, je jotAM, vivekabhAna-vihIna, dharma tathA sampradAyane zobhe tevI udAratA temaja vicArazIlatA vihoNI, jaDatA ane kaTTaratAno bhayajanaka roga jaina samAjane lAgu paDyo che ke zuM ? ovI dahezata have jAge che. pratyeka dharma ane tenI paramparAne jema teno potAno itihAsa che, tema ane potAnA AgavA tihAsika goTALA paNa hoya che. ApaNe tyAM, aitihAsika tathyo ane sAdhanonI noMdha ane mAvajata karavAnI prathA-paddhati ja nathI. mahadaMze badhu kaNTha ane karNa-paramparAthI ja nabhatuM AvyuM che. bahu moDethI thoDAka lokone itihAsa-bodha jAgRta thatAM temaNe, prabandhAdirUpe, temane upalabdha ovI vigatonI noMdha karI jarUra; paNa temAM samayanA, nAmonA temaja vigatonA aTalA badhA vyatyayo, vyutkramo thayA ke tenA kAraNe ananta goTALA sarjAyA. jyAre vidvAna saMzodhako, Adhunika arthAt vaijJAnika paddhatithI saMzodhana karavA beThA, tyAre AvA goTALA temanI zodhaka dRSTithI pakaDAvA mAMDyA. jaina itihAsanI ghaTanAono, vyaktiono tathA tenA kALano nirNaya karavo
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ June-2006 45 hoya tyAre, vidvAnoo, bhAratavarSanA rAjakIya itihAsane, anya aTale ke vaidika ane bauddha jevA matonA itihAsane, bhASAprayogone, sAhityika tathA zilAlekhI pramANone, purAtAttvika utkhanano ane zodhakhoLo dvArA sAMpaDatAM tathyone - A badhAMne paNa najara samakSa rAkhIne, tenA pariprekSyamAM ja nirNaya karavAno hoya che. pAramparika dhArmika mAnyatAone 'sAcI ja' mAnIne ja jo temane saMzodhana karavAna hoya to to pachI temanAM saMzodhanano artha ja kyoM rahe che ? have jyAre A badhI bAbatone lakSyamA laIne koI aeka jaina ghaTanAno nirNaya karavAno hoya, to te vakhate pachI dhArmika paramparA ke mAnyatA zuM che teno vicAra saMzodhaka mATe aprastuta ja banI rahe. alabatta, potAnA saMzodhanano artha ane upayoga, dhArmika mAnyatAnI paramparA para prahAra karavA mATe karavAnu, sAcA saMzodhakanA manamAM paNa na hoya, tenuM kAma to potAne sUjhelaM saMzodhana vidvAno tathA vicArako samakSa rajU karI devAnuM ja hoya che. pachI teno svIkAra karavo ke na karavo te to paramparAnI icchA upara ja nirbhara hoya che. Ama chatAM, saMzodhakanA Azaya upara malinatAno AkSepa karavo ane temanA saMzodhanane tathA tenA prasAra-pracArane rokavAnI yojanA karavI, te to bauddhika kSamatAnI dRSTio pachAta hoya tevA samAjamAM ja zobhe; jainone nahi. ___ jaina munio to vicArazIla hoya; udAra hoya; potAnI paramparAgata vAtonuM bahumAna temanA hRdayamAM akhUTa ja hoya, paNa sAthe sAthe, navAM ane pramANabhUta avAM saMzodhano temaja vicAro paratve amano dRSTikoNa jijJAsAsabhara hoya ane tiraskArabharyo to nahIM ja. ___aka rUDha mAnyatA, dhAro ke seMkaDo varSothI cAlI AvatI hoya; badhA ja teno svIkAra zraddhAbhera karatA hoya; ane o mAnyatA paratve koI saMzodhaka vidvAna, adhikRta pramANo darzAvavApUrvaka, te mAnyatAthI taddana viparIta vAta zodhI batAve, to temAM teNe aparAdha zo karyo ? hA, paramparA te pramANabhUta vAtane svIkAre to tene 'mithyA'nA tyAgano ane 'satya' nA puraskArano samyaktva-lAbha jarUra thAya; paNa tema karavU jo zakya na hoya to, tema karavA mATe pelA saMzodhaka ApaNane kAMi pharaja to pADavAnA nathI ja ! to pachI saMzodhaka ane tenA saMzodhanathI ApaNe ATalA badhA DarIo chIo zA mATe ? akaLAi javAnuM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 zA mATe ? antima kahI zakAya tevAM pagalAM bharavAnuM zA mATe ? AthI to aq thaze ke mULe jaina hoya tevA vidvAna ke saMzodhaka to ApaNI pAse che nahi. navA taiyAra thAya tevo aka paNa saMyoga ApaNe rahevA paNa dIdho nathI ! ane je be-traNa jaNA che, temano lAbha paNa, ApaNI AvI vRtti-pravRttine kAraNe, ApaNane maLato aTakI jaze. kharekhara to ApaNe AvA zodhaka vidvAnono bharapUra lAbha uThAvavo joio. o mATe amanI badhI vAto sAthe sahamata tharbu ke hovU jarUrI nathI hotuM. ApaNI zraddhAne akabaMdha rAkhIne paNa temanA dRSTikoNa tathA vicAro samajI zakAya che. temaNe gaveSelA pramANo jANI zakAya che, ane tenI sAdhaka-bAdhaka carcA paNa thaI zake che. AIM karI zakAya to ApaNe ghaNA ghaNA samRddha banI zakIle amAM zaMkA nathI. bAkI DaoN. DhAMkI viSe aTaluM ja kahuM ke digambaro dvArA thatA aneka zAstrIya tathA tAttvika AkSepono pramANabhUta tathA adhikArapUrvaka prativAda ApanAra - ApI zakanAra, tathA te lokonAM khoTAM saMzodhano tathA arthaghaTanonAM marmasthAnone pakaDI pADIne tenA tarkapUta, zAstrasiddha temaja itihAsasiddha pratyuttara ApanAra jo koi zvetAmbara vidvAna ApaNI pAse hoya to te eka mAtra DaoN. madhusUdana DhAMkI che. AvA vidvAnane gumAvavA- ApaNane pAlave tema nathI, me vAta bhAtra koI sujJa tathA vivekI vyakti ja samajI zake tema che. hA, tamArI pAse paramparAno, AgamAdi paMcAMgIno, tathA anyAnya zakya teTalI adhika vidyAzAkhAono sudRDha abhyAsa hoya to, tame tenA AdhArepramANapUrvaka, Do. DhAMkIo karelA je paNa vidhAno sAme tamane vAMdho hoya, tenuM khaNDana ke teno prativAda avazya lakhI zako cho. vicArazIla ane vivekI manuSyane to Aq karaQ ja zobhe. paNa ATalI-AvI sajjatA kyAthI lAvavI? paNa tevI sajjatA na hoya toya kAMi viveka To na ja cUkAya ! saMzodhana ane pAramparika mAnyatA o be vaccano taphAvata paNa samajavA jevo to cha ja. dA.ta.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ June-2006 47 1. ApaNe tyAM aTale ke jaina saMghamAM, koI paNa pratimA jarA prAcIna hoya ane tenA para lekha-lAMchanAdi nizAna na hoya, to te pratimAne 'samprati rAjAnI bharAvelI pratimA' tarIke oLakhavAmAM kSaNano paNa vilamba thato nathI. 'pratimA jema prAcIna tema tenI upAsanAmAM bhAvollAsa vadhu thAya' ovI zraddhA ja AmAM kAma karatI hoya che te to saheje samajI zakAya tevaM che. have A bAbate saMzodhaka-dRSTino upayoga karavAmAM Ave to A rIte vizleSaNa thaI zake : (1) pratimA para kaccha-kaMdorAnA cihno hoya ja, aTale o vadhumAM vadhu paMdaraso varSa jeTalI purANI gaNAya; te pahelAMnI nahi ja. (2) pratimA ArasapahANanI hoya to te dasamA saikAthI vadhu prAcIna na hoya; Arasano upayoga 10mA saikA pachI ja cAla thayo che. (3) pratimAno AkAra-prakAra jotAM ja te 12 mA ke 15mA saikAnI haze tema anubhavI abhyAsI tatkALa nakkI karI zake. (5) pratimAnI palAThImAM akhaNDa ke truTaka lekha hoya to tenA AdhAre paNa samayano nirdhAra thaI jAya. ____ tAjetaramA ja aka jagyAo borDa vAMcyu : "2200 varasa jUnI A pratimA che." have pratimAnA ghATaghUTa vagere jotAM te spaSTata: vadhumAM vadhu 400 varSa purANI jaNAtI hatI. oka ThekANe bAramA saikAnI pratimA paNa '2300 varSa prAcIna' tarIke vakhaNAya che. saMzodhanathI bIjo koI lAbha nathI thato, paNa mithyA dhAraNAone ke asatya mAnyatAone te rokI zake che, ane satya ke yathArtha mAnyatA tarapha zraddhALune dorI jAya che. paNa jo teno svIkAra karI le, to to pote je sthAnAdino mahimA vadhAravA jhaMkhatA hoya te na vadhArI zakAya. aTale saMzodhanane mithyA TheravavAmAM ja tevAone lAbha rahe che. savAla aTalo ja ke satya hAthavaguM hovA chatAM mithyA dhAraNAne ja yathArtha TheravavAnI A pravRttine 'samyaktva' gaNI zakAya kharI ? 2. zatruJjayatIrthano anargaLa mahimA jaina saMghamA pravarte che teno saghaLoye AdhAra 'zatruJjaya mAhAtmya' nAmanA grantha upara che, o to sarvavidita che. A
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 anusandhAna 36 grantha teramA zatakamAM thayelA A. dhanezvarasUrio racelo che, te paNa tenI prazasti tathA anya sAdhano thakI siddha bAbata che. Ama chatAM, paramparAgata mAnyatA avI che ke A dhanezvarasUri te mallavAdIgaNinA vakhatamAM thayA hatA ane temanI A racanA che. have A grantha mATe, sambhavataH 15 mA zatakamAM koi ajJAta paNa abhyAsI munivare lakhelI granthasUci nAme bRhaTTippanikAmAM "kUTagrantho'yaM" o rIte ullekha thayo che, je vAMcIne aeka vidvAna munijane kaheluM ke A ullekha vahelo jaDyo hota to A grantha arvAcIna hovAnuM puravAra karavA karelI saMzodhanAtmaka mathAmaNa meM na karI hota. vadhu carcA nathI karavI. paraMtu A oka ja ullekha ghaNI badhI pAramparika AsthAo upara praznArthacihna mUkI ApavA mATe pUrato paryApta che. to zuM ApaNe te granthasUcikAra munivarane vakhoDI kADhIzuM ? temanI te sUci upara pratibandha lAdIzu ? kharekhara to o sUci paNa kAyama che, amAM o ullekha paNa yathAvat che; ane chatAM janamAnasamAM sadIothI keLavAyelI tathA vyApelI, A grantha pratyenI tathA zatruJjayatIrtha pratyenI AsthA paNa akSuNNa che. ___ saMzodhana ane saMzodhaka paratveno samagra dRSTikoNa, AthI ja badalavA yogya che. jo me nahi badalAya to te kAraNe thanArI hAni samagra jainasaMghane haze, vidyAjagatane haze, saMzodhanavizvane haze, itihAsane haze, ane tenI sampUrNa javAbadArI AvA pratibandho lAdanArAonI tathA te lAdavAnI preraNA karanArAonI raheze, te ni:zaMka che. vastutaH jaina samAjane lAgevaLage che tyAM sudhI, jaina dharma-darzanane sarvAMgINa rIte samajavA mATe jema AgamonI ane zAstronI jarUra che; tIrtho, mandiro ane pratimAnI jarUra che; AcAryAdi sAdhugaNa tathA gRhasthavarganI jarUra che; tema itihAsanI ane saMzodhanadRSTinI paNa jarUra che; tema zilpa-sthApatyAdi zAstronI paNa jarUra che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ June-2006 dA.ta. eka mUtine ApaNe hajAro varSa purANI mAnatA hoIe, ane tene itihAsAdi 500-700 varSa pahelAMnI ja hovAnuM puravAra/pramANita karI Ape to te zakya che ane temAM nArAja thavAnuM koI vAjabI kAraNa paNa nathI. UlaTuM, Aq thAya to ApaNI bhrAnti-bhrAnta mAnyatA tUTe che, ane vizvasamAjamAM satyanI tathA satyano svIkAra karanAra samAja tarIke ApaNI pratiSThA vadhe che. ekAMgI dRSTine vikRta thatAM vAra lAgatI nathI, tethI sarvatomukha dRSTi have apanAvavI anivArya che. --x