Book Title: Samyag Darshan Gyancharitratrani Mokshmarg
Author(s): Rammurti Tripathi
Publisher: Z_Kailashchandra_Shastri_Abhinandan_Granth_012048.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212165/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH Aca ThI, vikrama vizvavidyAlaya, ujjaina jaina cintAdhArAko vizeSatAe~ cArvAkako chor3akara hindU saMskRtimeM aisI koI cintAdhArA nahIM hai jo janma-maraNakI zRMkhalA na mAnatI ho / brAhmaNa, bauddha evaM jaina-tInoM hI dhArAyeM ise svIkAra karatI haiN| ina sabameM kevala mImAMsAdhArA ho aisI brAhmaNavargIya cintAdhArA hai jo zRMkhalAkA samuccheda nahIM mAnatI / anyathA aura sabhI dhArAyeM janma-maraNakI zrRMkhalA bhI svIkAra karatI haiM aura usakA samuccheda bhii| yaha dUsarI bAta hai ki inameMse jahA~ hInayAnI bauddha dhArA anAtmavAdI hai, vahA~ zeSa AtmavAdI / jaina cintAdhArA na to cetanA aura padArthake vikalpameM padArthavAdI hai aura na hI bauddhoMkI bhA~ti anAtmavAdI / niSkarSa yaha hai ki vaha AtmavAdake prati AsthAvAn hai aura janma-maraNakI zRMkhalA svIkAra karatI huI usakA samuccheda bhI mAnatI hai / jaina cintAdhArA una logoMse sahamata nahIM hai jo carama puruSArthake rUpameM samuccheda yA AbhAvAtmaka sthitikI ghoSaNA karate haiN| ataH yaha na to isa prazna para ki jIvanakA carama lakSya mokSa kyA aura kaisA hai, anAtmavAdI hInayAnI bauddhoMse sahamata hai aura na hI AtmavAdI nyAya tathA vaizeSikase / kyoMki jahA~ eka ora anAtmavAdI hInayAnI samucchedake anantara zUnya hI zUnyakI ghoSaNA karatA hai, vahA~ AtmavAdI nyAya-vaizaSika samucchedake bAda bhI AtmAkI sthiti mAnatA haA use prastaravata jJAnazUnya svIkAra karatA hai| sAMkhya pAtaJjalakI bhA~ti AtmavAdI hotA haA bhI samacchedake anantara nirAnanda svarUpAvasthiti mAtra bhI use carama puruSArthake rUpameM iSTa nahIM hai| vaha vedAntiyoM aura AgamikoMkI bhA~ti caramasthitiko svarUpAvasthAna to mAnatA hai, cidAnandamaya svabhAvameM pratiSThita to svIkAra karatA hai parantu dvaitavAdiyoMkI bhA~ti kisI atirikta paramezvarako nahIM mAnatA / antataH advaitavAdiyoMkI bhA~ti cidAnandamaya svarUpAvasthAnako hI puruSakA carama puruSArtha mokSa svIkAra karatA huA bhI apaneko isa artha meM viziSTa kara letA hai ki vaha AtmAko madhyama parimANa svIkAra karatA hai, na aNu parimANa, na hI mahat parimANa / vaha mAnatA hai ki AtmA anAdi paramparAyAta Avaraka karmamalase Acchanna rahakara janma-maraNake du:saha cakrameM kaSTa bhogatA rahatA hai| isI cakrase makta honeke lie jaina tIrthaMkaroMne mokSamArgakA vicAra karate hae jo kucha kahA hai, prastuta sUtra usIkA nidarzaka hai| muktikA artha 'sva-bhAva' prApti duHkhase mukti sabhI cAhate haiM para yaha mukti kSaNika bhI ho sakatI hai aura Atyantika bhI / Atyantika makti isa cintAdhArAke anusAra tabhI sambhava hai jaba sAdhaka svabhAvameM sthita ho jAya / isa dhArAke anusAra 'sva' bhAvameM pratiSThita hone meM bAdhaka hai AvaraNa karma / yadi inakA kSaya ho jAya, to AtmA svarUpameM sthita ho jAya, sva bhAvameM A jAya / usakA sva bhAva saccidAnandayatA hI hai| yahI Atyantika sukha hai kyoMki isake bAda karmoMkI upAdhi laganevAlI nahIM hai| koMkA Atyantika abhAva hI to mokSa hai / duHkhakA anubhava inhIM koMke kAraNa to hotA hai| jahA~ karmokA kSaya ho gayA, vahA~ duHkha -117-. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA~ ? itanA hI nahIM, vahA~ svabhAvakA sukha, pratibandhakake nirAkRta honese, vyakta ho jAtA hai| ataH vastutaH mokSa abhAvAtmaka nahoM, sva-bhAvAtmaka hai| isIlie yaha svAbhAvika hai, ajita nhiiN| eka bAta aura samajhanI caahiye| yaha mokSa yA svabhAva sukha nayA paidA nahIM hotA jisase usameM nAza sambhAvita ho| sUrya para bAdala A jAya to andhakAra aura haTa jAya, to prakAza para bAdala haTanekA artha yaha nahIM ki usa sUryameM nayA prakAza utpanna ho gayA hai jo pahale avidyamAna thA / bAdalakI bhA~ti eka bAra yadi karmA gayA, to yaha vAdalopama karmAvaraNa phira AnevAlA nahIM hai| sAtha hI, svabhAvakA sahaja sukha vyakta ho gayA, to vaha phira jAnevAlA nahIM hai| sAtha hI, tatvataH vaha kahIM aura se nayA AyA haA bhI nahIM hai, sva-bhAva sukha hai| sukhAtmA svabhAvakA unmeSa hai| yahI mokSa hai| isake astitvameM tarkase anubhava adhika pramANa hai| mokSamArga pratipAdaka sUtrakI vyAkhyA : kevala jJAnamArgase mukti nahIM ___ isI mokSakA mArga hai-samyakdarzana, samyakjJAna tathA samyakcaritra / pUrva pUrvase uttarottarakA unmeSa sambhava hai / para uttarottarase pUrva pUrvakA astitva nizcaya hai| sUtrakArane ina tInoMko sammilita rUpameM mokSamArga kahA hai| sUtrameM do pada haiM-samyagdarzanajJAnacAritrANi tathA mokSamArga, donoM hI sAmAsika pada haiM / darzanajJAnacAritrANi dvandva samAsa hai, ataH samAsaghaTaka pratyeka pada pradhAna hai| phalataH dvandake AdimeM vidyamAna samyaka zabdase sabhIkA svatantra sambandha hai| isa prakAra sUtrake eka aMzakA artha hai-sa samyakajJAna tathA samyakacAritra / mokSamArgakA artha spaTa hai---mokSakA mArga / abhiprAya yaha ki ye tInoM sammilita rUpameM mokSa mArga hai| isa dRSTise tInoM eka hai| isIlie sUtrameM vizeSaNakA bahuvacanAnta honA aura vizeSyakA eka vacanAnta honA 'vedAH pramANam'kI bhA~ti sAbhiprAya aura sArthaka hai| niSkarSa yaha hai ki mokSamArgake prati tInoMkI sammilita kAraNatA hai / kucha logoMkI dhAraNA hai ki anubhava aura zAstrIya pramANa yaha batAte haiM ki baMdha mAtra ajJAnase hotA hai aura mokSa mAtra jJAnase, ataH tInoMkI sammilita kAraNatA avicArita-ramaNIya hai, vicArita sustha nahIM / niHsandeha jJAnase ajJAna nivRta hotA hai aura ajJAnanivRtti se bandha dUra hotA hai / sAMkhyadarzana prakRti aura puruSa viSayaka viparyaya jJAnase bandha tathA anyathAkhyAtise mokSa mAnatA hI hai| nyAya darzana bhI tattvajJAnase mithyA jJAnakI nivRtti honepara mokSa kahatA hai| miSthyAjJAnase doSa, doSase pravRtti, pravRttise janma aura janmase dukhakI santati pravahamAna hotI hai| isI sarvamUla mithyAjJAnakI nivRtti jJAnase hotI hai| vaiziSaka bhI mAnate haiM ki icchA aura dveSase dharmAdharma aura unase sukhadukhAtmaka saMsAra hotA hai / yahA~ chahoM padArthoMkA tattvajJAna hote hI mithyAjJAna nivRtta hotA hai| bauddhoMkA dvAdazAMga pratItya samutpAdavAda prasiddha hai hI aura isakA mUla avidyA hai, anyathA jJAna / tatvajJAnase isakI nivRtti honepara samasta dukhacakra samApta ho jAtA hai / isI prakAra jaina siddhAnta bhI hai| yahA~ mithyAdarzana, avirati Adi bandha hetu haiM / isa prakAra jaba sarvatra jJAnamAtrako hI mokSakA vyaMjaka mAnA gayA hai, taba yahA~ bhI kevalajJAnako hetu mAnanA cAhie / jJAnake sAtha darzana aura caritrako nhiiN| yaha kahanA ki samakAlotpAdake kAraNa darzana, jJAna aura caritra bhinna haiM hI nahIM, amAnya hai / anubhava tathA pramANa aura pariNAma bhedase siddhabhedakA nirAkaraNa samakAlotpAda mAtra hetuse saMbhava nahIM hai / samakAlotpAdakatA to do sIgoMmeM bhI hai, kyA isIlie ve eka ho jaayeNge| abhiprAya yaha hai ki darzana, jJAna tathA caritra tIna haiM, eka nhiiN| ataH ukta rItise ina tInoMkI sammilita mokSamArgatA mAnanekI jagaha kevalajJAnako hI mokSa mArga mAnanA cAhie / vedAnta bhI kahatA hai 'Rte jJAnAnna maktiH' / -118 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina cintaka isakA uttara dete hue yaha kahate haiM ki yaha ThIka hai ki jJAnase ajJAnakI nivRtti hotI hai parantu jisa prakAra sAyanakA zraddhApUrvaka jJAnakara upayoga yA sevana kiyA jAya, tabhI ArogyarUpa pUrAphala milatA hai, usI prakAra zraddhA aura jJAna pUrvaka, niSThAke sAtha kiyA gayA AcaraNa hI abhISTa phala paidA karatA hai / jisa prakAra ajJAniyoMkI kriyA vyartha hai, usI prakAra kriyAhInakA jJAna vyartha hai aura usake lie donoM hI vyartha hai, jisameM niSThA yA zraddhA nahIM hai / isa prakAra abhISTa phalakI prAptike nimitta zraddhA, jJAna tathA caritra-tInoM sammilita kAraNatA hai| tInoMkI sammilita kAraNatAkA nizcaya ho jAneke bAda eka-eka ghaTakake svarUpapara vicAra aba prasaMga prApta hai| samyakdarzana samyaka eka nipAta zabda hai jisakA artha hotA hai prshNsaa| kabhI-kabhI mithyA yA asamyakake virodhameM bhI isakA prayoga hotA hai| isa prakAra samyaka vizeSaNa vizeSyoMmeM sambhAvita mithyAtvakI nivRtti phalataH unakI prazastatA athavA abhyarhatAkA bhI dyotaka hai / samyagiSTArthatattyayoH' ke anusAra samyak zabdakA artha, iSTArtha athavA tattva bhI hotA hai| para nipAta zabda anekArthaka hote haiM / ataH prasaMgAnusAra prazasta artha bhI liyA jA sakatA hai| yoM tattva artha bhI liyA jA sakatA hai jisakA abhiprAya tattva darzana bhI kiyA jA sakatA hai| 'darzana' zabda darzana bhAva yA kriyAparaka to hai hI, darzana sAdhana-paraka tathA darzanakartA-paraka bhI hai| arthAt darzana kriyA to darzana hai hI, vaha Atmazakti bhI darzana hai jisa rUpameM AtmA pariNata hokara darzanakA kAraNa banAtI hai| svayaM darzana AtmasvabhAva hai, ataH vaha kartA AtmAse bhI abhinna hai| abhiprAya yaha hai ki tattvataH darzana AtmAse bhinna nahIM hai / tathApi, svabhAvakI upalabdhike nimitta jaba AtmA aura darzanameM thor3A bheda mAnakara calanA par3atA hai taba use bhAva aura kAraNarUpa bhI mAnA jAtA hai / __'darzana' zabda dRzi dhAtuse banA hai| ataH yadya pi ise bhAva paraka mAnanepara 'dekhanA'ke hI arthameM mAnanA ucita pratIta hotA hai, tathApi cUMki dhAtuyeM anekArthaka hotI haiM, ataH yahA~ usakA artha zraddhAna hI liyA gayA hai / isIlie samyaka darzanako spaSTa karate hue zrI umAsvAtine usakA artha tatvArtha zraddhAna hI kiyA hai| yoM darzanakA artha zraddhAna hI hai, para kahIM koI atattvArthakA bhI zraddhAnakA viSaya na banA le, isIlie tattvArthakA spaSTa prayoga kiyA gayA hai / tattvArthameM bhI do Tukar3e haiM, tattva tathA artha / tattvakA artha hai-tatkA dharma / bhAva mAtra jisa dharma yA rUpake kAraNa hai, vahI rUpa hai tattva / arthakA artha hai jJeya / isa prakAra tattvArthakA artha hai-jo padArtha jisa rUpameM hai, usakA usI rUpase grahaNa / zraddhAna bhI bhAva karma tathA karaNa vyutpattika hai / niSkarSa yaha hai ki tattva rUpase prasiddha arthokA zraddhAna hI tattva zraddhAna hai| yaha samyaka darzana sarAga bhI hotA hai aura vItarAga bhii| pahalA sAdhana hI hai aura dUsarA sAdhya bhI hai / prathama, savega, anukampA aura Astikyase jisakA svarUpa abhivyakta hotA hai, vaha sarAga darzana haiM tathA mohanIyakI sAta karma prakRtiyoMkA atyanta nivAsa honepara AtmavizadrirUpa vItarAga samyakagdarzana hota hai| ubhayavidha samyaka darzana svabhAvataH bhI saMbhava hai aura paropadeza vaza bhii| nisargaja samyaka darzanake lie antaraMgakAraNa hai, darzana mohakA upazama, kSaya yA kSayopazama / yadi sAdhakameM darzana mohakA kSayApazama ho, to binA upadezake hI tattvArthameM zRddhA ho jAtI hai| jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjara, evaM mokSa sAta tatva hai| adhigamaja samyaka darzanake nimita do haiM, pramANa tathA ny| abhiprAya yaha hai ki tattvArtha -119 | Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaka zraddhA naisargika bhI hai aura naimittika bhii| eka anya dRSTise samyaka darzanake tIna bheda bhI haiN| 1. kSAyika 2. aupazAmika 3. kSAyopazAmika / samyajJAna jJAna pA~ca prakArake hai, mati, zruta, avadhi, manaHparyaya tathA kevala / matyAvaraNa karmake kSayopazama honepara indriya aura manakI sahAyatAse arthoMkA manana mati hai| zrutAvaraNa karmake kSayopazama honepara jo sunA jAya, vaha zrata hai| ye donoM hI jJAna parokSa mAne jAte haiN| parokSa isaliye ki ina jJAnoMmeM jJAnasvabhAva AtmAko svetara indriya tathA manakI apekSA hotI hai| ataH ye donoM parAdhIna honese parokSa haiN| avadhi, manaHparyaya tathA kevala-ye tInoM pratyakSa haiN| pratyakSake bhI do bheda hai-deza pratyakSa tathA sarva pratyakSa / deza pratyakSake bhI do bheda hai-avadhi aura manaHparyaya / sarvapratyakSa eka hI hai-kevala jJAna / vyavahitakA pratyakSa avadhi jJAna, dUsaroMke manogatakA jJAna manaHparyaya tathA sarvAvaraNakSaya honepara kevala jJAna hotA hai| ananta dharmAtmaka vastukA pUrNa svarUpa pramANase arthAt samyaka jJAnase AtA hai aura usake eka-eka dharmakA jJAna karAne vAle jJAnAMzako naya kahate haiN| vaha naya dravyAthika aura paryAyAthikake bhedase do aura phira aneka prakArakA hai| vastutaH pratyeka vastumeM ananta dharma hote haiN| una saba dharmoMse saMyukta akhaNDa vastuko grahaNa karanevAle jJAnako pramANa kahate haiM aura usake eka dharmako jAnane vAle jJAnako naya kahate haiN| isI jJAnakI prApti karaneke liye yogI jana tapa karate haiN| jJAnapUrvaka AcaraNa karanevAleko kisI bhI kAlameM karmabandha nahIM hotaa| niSkarSa yaha hai ki pramANa tathA nayoM dvArA jIvAditattvoMkA saMzaya, viparyaya tathA anadhyavasAya rahita yathArthabodha samyakajJAna kahalAtA hai| samyakcAritra darzana tathA jJAnakI bhA~ti cAritra bhI bhAva, karaNa tathA karma vyutpattika zabda hai| sAmAnyataH ise karmavyutpattika samajhA jAtA hai caryata iti cAritram / jo caryamANa ho, vahI caritra hai| AcaraNa hI caritra hai| saMsmaraNakA mUlakAraNa hai rAga-dveSa / isakI nivRtti ke liye kRtasaMkalpa vivekI puruSakA zArIrika aura vAcika vAhya kriyAyoMse aura abhyantara mAnasa kriyAse virakta hokara svarUpa sthiti prApta / samyakcAritra hai| siddhAvasthA taka pahu~caneke lie sAdhakako apanI naitika unnati ke anusAra kramazaH Age bar3hanA par3atA hai / mokSa mArgake ina sopAnoMko guNasthAna kahate haiN| kisI na kisI rUpameM ina sthAnoM yA sopAnoMkA ullekha sabhI sAdhana dhArAoMmeM hai| ina caudaha guNasthAna yA sopAnoMmeM mithyAtvase siddhi takakA mArga hai| ye caudaha sopAna haiM-mithyAtva- granthibheda-mizra-avirata-samyakdRSTi (saMzayanAza honepara samyak zradvAkA udaya) -dezavirati, pramatta - apramatta - apUrvakaraNa - anivRttikaraNa - sUkSmasAmparAya - upazAntamoha- kSINamoha (mokSAvaraNakarmoke nAzase utpanna dazAyeM)-saMproga kevala (isa sopAnameM sAdhaka anantajJAna tathA ananta sukhase dedIpyamAna ho uThatA hai)-ayoga kevala (antimdshaa)| yahA~ anantajJAna, anantavIrya, anantazradvA tathA anantazAnti upalabdha hotI hai| tatvataH cAritra AtmAkA svarUpa hI hai, ataH usakI abhivyakti darzana aura jJAna gata samyakvatvase hI hotI hai| isa caritra svabhAvakI abhivyaktike lie aNavrata tathA mahAvrata vihita hai-ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya tathA aparigraha / rAga-dveSake kAraNa pA~ca mahApApa hote haiM-hiMsA, asatya, caurya, kuzIla tathA parigraha / inase virati sAdhya hai| isI viratise honevAlA mAdhyasthabhAva hI samyakacaritra hai| yaha do -120 - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArakA hai-sarvadezavirati tathA ekadezavirati / pA~coM pApoMkA yAvajjIvana sarvathA tyAga sakala caritra hai aura eka dezatyAga dezacaritra hai| sarvadezaviratima yati yA sAdha nirata hotA hai aura ekadezaviratimeM zrAvaka yA gRhastha / zrAvakoMke bAraha vrata hai-pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata tathA cAra zikSAvrata / ekadezaviratise sarvadezaviratikI ora bar3hA jAtA hai, mAdhyasthabhAvakI ora uThA jAtA hai, usakI abhivyakti ho jAtI hai| isa sthitimeM pA~camahAvrata hone lagate hai, karane nahIM par3ate / pA~camahAvrata pA~ca mahApApoMkA nirodha hai aura vastutaH dekhA jAya to ye pA~ca mahApApa hiMsA hI haiM / ataH ahiMsA hI mahAvratoMmeM pramukha hai| jainadharmakA hRdaya yahI ahiMsA hai / ahiMsA kI nahIM jAtI, hiMsA nahIM kI jAtI hai / ahiMsA phalita hotI hai| hiMsA nivRtta ho jAya to jo zeSa raha jAyagA, vahI ahiMsA hogii| ataH ahiMsA niSedhAtmaka hai, yaha samajhanA aikAntika satya nahIM hai / hiMsAkA niSedha AcArameM hI nahIM honA cAhiye, vicArameM bhI honA caahiye| vicAragata hiMsA hI ekAnta darzana hai aura ahiMsA anekAnta darzana / isa prakAra samUcA jainadharma apane AcAra aura vicArameM ahiMsA hI hai| hiMsAkI vivRtti rAga-dveSakI nivRtti hai| ataH rAgadveSameM rahakara ahiMsA karanI ahiMsAmeM hI hiMsA karanI hai| rAgadveSa hInakI hiMsA bhI ahiMsA hai| ataH sarvAvaraNamUla hiMsA hI hai| rAgadvaSa hI hai| isa para vijaya prApta karane vAlA jina hai / hiMsAke viSayameM ThIka hI kahA hai : AtmapariNAmahiMsanahetu tvAtsarvahiMsatat / antavacanAdi kevalamudAhRtaM ziSyabodhAya // AtmAke kuddhopayoga rUpa pariNAmoMke ghAta karaneke kAraNa asatyavacanAdi sabhI pApa hiMsAtmaka hI haiM / asatyAdi bhedoMkA pAparUpameM kathana mahaja mandubuddhivAloM ke liye hai| hiMsAko aura spaSTa karate huye kahA gayA hai : yatkhalu kasAyayogAt prANAnAM dravyabhAvarUpANAm / vyaparopaNasyakaraNaM sunizcitA bhavati sA hiMsA / / aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhavatyahiMseti / teSAmevotpatti hasetijinAgamasya saMkSepaH / / jainAgamakA saMkSepa aura sAra yahI hai ki rAgAdi bhAvoMkA prakaTa honA hI hiMsA hai aura unakA aprakaTa, zAnta yA ucchinna ho jAnA hI ahiMsA hai / kaSAya (rAgAdi) vaza apane aura parake bhAvaprANa tathA dravyaprANakA ghAta karanA hiMsA hai| isa hiMsAke cAra rUpa haiM-svabhAvahiMsA, parabhAvahiMsA, svadravyahiMsA, paradravyahisA / abhiprAya yaha hai ki mUla hiMsA rAgadveSa hI hai| isakA prakAza vAhya hiMsA hai| sAdhakako donoM para hI bala denA hai| bhItara anAsakti ho, to bAharI parigraha avazya aparigraha hai| para aparipakva kaSAyavAleko vAhya parigraha prabhAvita karatA hai| ataH bhItara aura vAhya-donoMse sAdhanA karanI cAhiye, AcaraNa karanA caahiye| ataH sAdhakako cAhiye ki pahale vaha asamyaka daSTi bane / dezacaritra dhAraNa karane para vaha paMcama it ho jAtA hai| jaba sakalacaritra dhAraNa karane laga jAtA hai, taba vaha chaThe guNasthAna para pahu~ca jAtA hai| ina tInoM prathama, 'paJcama, SaSTha guNasthAnavAle jIva pariNAmoMkI vizuddhise cyuta honepara dUsare tIsare guNasthAnako prApta hote haiM aura pariNAmoMkI vizuddhi tathA cAritrakI vRddhi hone para sAtaveMse lekara Uparake guNasthAnoMkI ora bar3hate haiN| pahale, cauthe, pA~caveM aura terahaveM guNasthAnakA kAla adhika hai, zeSakA -121 - . Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama / isa sArI sAdhanAko ahiMsAkI sAdhanA kaha sakate haiN| AcArameM ahiMsAke do rUpa haiM-saMyama aura tapa / saMyamase karma pudaguloMkA saMvaraNa tathA tapase saMcitakA kSaya hotA hai| isa prakAra AtmAke sAre AvaraNa naSTa ho jAte haiN| nirAkRta AtmasvarUpa pratiSThita ho jAtA hai / upasaMhAra niSkarSa yaha hai ki sabase pahale samyakadarzana arthAt jIvAjIvAdi sAta tattvoMmeM zraddhA rakhe / yaha zraddhA naisargika bhI ho sakatI hai aura ajita bhii| jaise bhI ho, zraddhAvAn hokara sAtoM tattvoMkA samyakjJAna prApta kreN| arthAta pahale zraddhAvAn honA phira zraddhAgocara tattvoMkA jJAna karanA aura tadanantara yathAzakti zrAvaka vrata yA munivrata dhAraNa karanA cAhiye / jo vyakti paristhitiyoMse vivaza hai, vaha virakti yA anAsaktikI dRr3hatA ke liye vicAra hI karatA rhe| vicAra karate-karate cAritra dhAraNa karanekI kSamatA utpanna ho jAtI hai| binA pUrNa caritrake dhyAna yA samAdhikI siddhi sambhava nahIM hai| utpAdita aura balAnIta anAsakti ko svabhAvagata karaneke lie nirantara vicAra karate rahanA hI eka sAdhana hai / manana yA samyakjJAna hI mArga hai| isa prakAra sAdhaka jitanA hI viSayakI orase vimukha hogA, AtmAkI ora utanA hI unmukha hogaa| jyoM-jyoM Atmacintana karatA hai, tyoM-tyoM AtmAnubhUti hone lagatI hai, tyoM-tyoM saMsAra use nIrasa lagane lagatA hai / isa taraha Atmika zAntikI vRddhi aura tejakI samRddhi Ane lagatI hai| isa dhyAna yA samAdhimeM jo sukha milatA hai, vaha anirvacanIya hai| AnandAvasthAmeM pratiSThita yogI koTi-koTi bhava saJcita karmoko kSaNamAtrameM bhasma kara detA hai| AtmAse paramAtmA bana jAtA hai| ___isa prakAra Alocya sUtrokta ratnatraya asiddha dazAmeM mArga hai, sAdhana hai, AtmAkI hI pariNati rUpa hai| yahI vedAntiyoMke zravaNa, manana, nididhyAsana hai| gItAmeM ise praNipAta, pariprazna tathA sevAke rUpameM kahA gayA hai| bhAvanA, viveka tathA tanmUlaka AcArake sammilita prayAsase hI vyaktimeM nihita paramAtmAvadhika sambhAvanAoMkA vikAsa hotA hai, AtmA paramAtmA bana jAtA hai / vastutaH ye darzana, jJAna caritra AtmasvabhAva hI haiM jo AtmAkI hI pariNata zaktiyA~ haiM, inhoMse svabhAva khulatA hai| ThIka hI haisvabhAvase hI svabhAva pAyA jAtA hai, tabhI to vaha svayaM prakAza hai| svabhAva na kahIM jAtA hai aura na kahIMse AtA hai, svabhAvake hI rUpAntarita sAdhanAtmaka rUpase svabhAvakA hI sahaja rUpa upalabdha ho jAtA hai| - 122 -