Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ esa magge Ariehi paveie (pro. zrI kalyANamala lor3hA) AcArya samantabhadra kA kathana hai - ko apanA kara lokamAnasa ke sarvAdhika nikaTa pahu~ce - unhoMne devAgamanabhoyAna-cAmarAdivibhUtayaH / bhASAyI ahaMkAra ko naSTa kiyA aura AcAra dharma ko hI mukhya ginA 1 samAja kI Antarika cetanA ko navIna jAgati dii| unakA mAyAviSvapi dRzyante, nAtastvamasi no mahAn / / dhArmika pratipAdana aura phala vartamAna se sanniviSTa thA - unhoMne devoM kA AnA, gagana vihAra, chatra-cAmara Adi vibhUtiyA~ batAyA ki jisa kSaNa dharmAcaraNa hotA hai usI kSaNa karma kA bhI aindrajAlika vyaktiyoM ko bhI saMbhava hai - Apake pAsa devatA Ate. kSaya hotA hai / umAsvAtI ne isI se kahA ki dharma se upalabdha sukha the, chatra-cAmara evaM yaugika vibhUtiyoM se sampanna the, isalie Apa pratyakSa hai| unakA kathana hai - mahAn nahIM - ApakI mahAnatA yaha hai ki Apane satya ko anAvRta nirjitamadamadAnAM vAkkAyamanovikAsahitAnAm kiyA / satya ko anAvRta karanA. usakA parama rahasya udaghATita karanA hI sarvAdhika mahatvapUrNa hai / vahI divya patha kA pAtheya hai / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm / RSiyoM ne yahI udghoSa kiyA thA - sa-prazamaratiprakaraNa - 238 / hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukham arthAt jo vyakti jAti, kula, bala, rUpa vaibhava aura jJAna-mada ko tatvaMpUSannapAvRNu satyadharmAya dRSTaye / IzAvAsyopaniSad / 5 / nirasta karatA hai, kAma-vAsanA para vijaya pAtA hai - vikRtiyoM se yaha kauna sA satya hai, jisako pAne para aura samajhane para kucha zeSa rahita hotA hai - AkAMkSAoM se hIna hotA - use isI janma meM usI kSaNa mokSa hotA hai / yaha pratyakSa upalabdhi manuSya ko bhaviSya se nahIM rahatA | bhagavAna mahAvIra ne kisa satya kA saMdhAna kiyA thA / AcArya hemacandra ne bhI kahA - adhika vartamAna ke prati Azvasta karatI hai / usakI upayogitA jitanI AdhyAtmika hai, utanI hI jAgatika bhI / zreyasa kI sAdhanA kSipyeta vAnyaiH sadRzIkriyeta vA hI dharma hai - yahI hai Atma prakAza aura caitanya kA pUrNa Aloka / tavAMdhrapIThe luThanaM surezituH / bhagavAna ne batAyA zAzvata dharma hai - kisI bhI prANI kA atipAta idaM yathAvasthita vastudezanam, na karo upadruta - na karo - paritRpta na karo - adhIna mata karo / paraiH kathaM kAramapAkariSyate / / mahAvIra kA yaha upadeza, ahiMsA kA yaha udghoSa Atmodaya aura lokodaya donoM dRSTiyoM se mAnya hai / AcArya samantabhadra ne isI se indra Apake pAda-padmoM meM loTate the, yaha dArzanikoM dvArA khaMDita ho jina zAsana ko sarvodaya kahA - sakatA hai - ve apane iSTadeva ko bhI indrajita kaha sakate haiM, para Apane jisa parama yathArtha kA nirUpaNa kiyA hai vaha to sadaiva sarvAntavad tad guNa-mukhya kalpaM nirvivAda hai / prazna uThatA hai vaha yathArtha kyA hai ? jo zAzvata hai| sarvAntazUnyaJca mitho'napekSam bhagavAna mahAvIra hameM bArabAra smaraNa karAte haiM ki satya se yukta sarvApadAmantakaraM nirantaM puruSa dharma ko grahaNa kara zreya samajhatA hai - isI se unakA Adeza sarvodayaM tIrthamidaM tavaiva |hai : "he puruSa ! satya ko acchI taraha jAno, satya kI ArAdhanA aba lokodaya yA sarvodaya kI vyAvahArika dRSTi se jaina dharma ko hI dharma kI ArAdhanA hai, kyoMki satya meM rata buddhimAna manuSya saba pApa-karmoM kA kSaya kara detA hai upayogitA dekheM | jaina dharma AcAra vicAra ko mahatva detA hai, yahI mAnavIya naitikatA kI AdhArazilA hai | vaiSNava dharma meM jo mahatva kA "saccaM mi pehAvI kuvvahA"-AcArAGga / gItA kA hai, bauddha dharma meM dhamma pada kA - vahI mahatva jaina dharma meM isa para vicAra karane ke pUrva maiM spaSTa kara dUM ki vahI dharma - vahI. uttarAdhyayana kA hai, vaha jaina dharma kI gItA hai / jainAcAryoM ne darzana - vahI adhyAtma sarva svIkRta aura dezakAlAtIta ho sakatA AcAra ke bhinna-bhinna artha kie haiN| hai, jo vyaSTi ke sAtha samaSTi ke bhI maMgala kA AdhAra ho / jo AcArya abhayadeva ne tIna artha vyakti ke lie bhI parama mAnya ho para sAtha meM ho lokasiddha bhii| AcaraNa, Asevana aura vyavaharaNa jaina dharma ko prAyaH vyaktiniSTha dharma kahA jAtA hai - yaha samIcIna kiyA hai / sthAnAGga (2/72) meM use nahIM / vaha jitanA vyaktiniSTha hai, utanA hI lokaniSTha bhI / yaha zrutakarma aura cAritra dharma kahA hai| ThIka hai ki vIra prabhu ne sAmAjika vyavasthA kA koI vidhAna nahIM umAsvAtI AcAra ko samyag darzana kiyA / sAmAjika paramparA aura avadhAraNA ko parivartazIla batAyA samyag jJAna aura samyag cAritra ginate para - jina zAzvata naitika mUlyoM kI unhoMne vyAkhyA kI ve vyakti haiN| aura samAja donoM ke lie samAnarUpeNa hitakara haiM / ve loka bhASA uttarAdhyayana ke anusAra - yathArthava ko yaha dAzI zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa AzA taja kara anya kI, eka Aza arihanta / jayantasena kare sadA, janma maraNa kA anta //
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAra mAnA / bhArahIna pr| isI se. yahI manuSyatva / norAMcadasaNaM yeva, carittaM ca tavo thaa| usameM tapa ko bhI sammilita kiyA hai| sthAnAGga meM usake pA~ca bheda- jJAnAcAra, darzanAcAra, caritrAcAra, tapAcAra va vIryAcAra kie gae haiM / ina bhedoM kI tAtvika vyAkhyA meM na par3akara yahI kahanA paryApta hai / AcAra kA artha hai - "Acaryate iti AcAra:" - AcaraNa hI AcAra hai - arthAt sadAcAra | halAyudha koza ke anusAra "vicAra" bhI AcAra kA hI eka rUpa hai / bhAratIya manISiyoM ne "AcAraH prathamo dharmaH" kaha kara use prathama dharma mAnA / bhagavAna mahAvIra ke anusAra bhI: "AcAraH prabhavo dharma:"- AcArahIna manuSya kabhI pAvana nahIM hotA kyoMki "AcArAt prApyate vidyaa"| manu kA spaSTa kathana hai - "sarvasya tapaso mUlAcAraM jagRhuH param / AcAra hI sadAcAra hai / mAnavIya nItibodha hI AcAra hai : nIti zabda NIJ (prApaNe) isa dhAtu se "adhikaraNa" athavA "karaNa" isa artha meM "ktin" pratyaya jor3akara vyutpanna hotA hai / "nI" kA artha hai "le jAnA" | manuSya ko satya dizA kI ora le jAnA hI nIti kA artha hai - nayanAnnItirucyate / nayana vyApAra karatA hai - le jAtA hai duSpravRttiyoM se sadpravRttiyoM kI ora - vyakti ko lokamaMgala kI ora | nIti aihika aura pAralaukika kalyANa kA sAdhana hai / veda ke anusAra - Rju nItino varuNo mitro naya tu vidvAn (1-90-1) | mitra varuNa hameM kuTilatA rahita nIti kA suphala deN| aba jaina dharma meM AcAra ke vyAvahArika svarUpa ko dekheM / bhagavAna mahAvIra ne manuSyatva ko hI pradhAnatA dI / mahAvIra ke anusAra prANiyoM ke lie cAra aMga durlabha haiM - manuSyatva, saddharma, zraddhA aura saMyama / udAharaNa leM - uttarAdhyayana kA kathana hai "evaM bhANussagakAmAdevakAmANa antie (7-12) ve kahate haiM devatAoM meM kAmabhoga manuSya se hajAra guNA adhika hai / jaina dharma ke anusAra manuSyatva hI mAnavIya naitikatA kA mUlAdhAra hai: cAritra, tyAga, dayA, prema, aura sevA hI manuSyatva ke mApadaNDa haiM / bhagavAna mahAvIra ne apane antima pravacana meM mAnavIya jIvana kI sarvoccatA batAte hue kahA - "mANussaM khu su dullahaM", manuSya jIvana bar3A durlabha hai / unhoMne batAyApArasakA cattAri paramaMgANi, dullahANIha jntunno| mANusattaM suI saddhA, saMjayami ya vIriyaM / / (uttarAdhyayana 3-1). manuSya se mahatvapUrNa manuSyatA hai - vahI jIvana kA alabhya varadAna hai / unhoMne bala diyA prakRtibhadratA, mana, vacana aura kSamA kI saralatA - kartavyaniSThA aura satya kI Antarika saccI anabhati para | isI se vizva cetanA kA vikAsa sambhava hai - aura yahI mAnava dharma hai, yahI manuSyatva hai, isase hI Atmadarzana sambhava hai / bhagavAna mahAvIra manuSyoM ko "devANuppiya" kahakara sambodhita karate the / AcAra amitagati ke anusAra - manuSyaM bhava pradhAnam" mAnuSa satya hI sarvazreSTha hai / jaina dharmAnuyAyI isa manuSyatva kI prApti ke lie prArthanA karatA hai satveSu maitrI guNiSu pramoda, kliSTeSu jIveSu kRpAparatvam / mAdhyasthabhAvaM viparItavRttau sadAyamAtmA vidadhAtu devaH / bhAratIya dharma sAdhanA kA yahI parama lakSya hai - 'manurbhava' / manuSya bano / vaidika Adeza hai - "jyotirgataH pathorakSaH dhiyA - kRtAn" / buddhi se pariSkRta jyotimArga kI rakSA kara "mAnumanbihiM - prakAza patha para cala / yaha prakAza patha tabhI milatA hai jaba binA kisI bhedabhAva ke sabhI jIvoM ke sAtha maitrI, karuNA aura samatA se tAdAtmya ho / jo jIva-vyakti sarvAtmabhUta hai - saba prANiyoM ko apane hRdaya meM basAkara vizvAtmA bana gayA hai, usake lie na to andhakAra hai - aura na pApa / savva bhUyappa bhUyassa sammaM bhUyAi paaso| pihiAsavassa daM tassa pAvakammaM na baMdhai - dazavaikAlika 4 isa virATa satya kI upalabdhi tabhI ho sakatI hai, jaba vyakti meM Atmika samAnatA ho / merI dRSTi meM yahI mahAvIra kA prathama siddhAnta hai | samatA kA bodha hI dharma hai - samiyAeM dhammo Araehi paveie / yahI samatva jIvana ke sAre vaiSamya ko samApta kara ahiMsA kA sAtvika udreka karatA hai / mahAvIra ne manuSya ko AtmanirNaya aura AtmAnuzAsana kA adhikAra diyA / unhoMne AtmavAda ke sAtha-sAtha sApekSatA (syAdvAda) kI rAha batAyI / prema, maitrI, karuNA, pramoda, aparigraha kA yahI rahasya hai| manuSya meM ina sadguNoM ke vikAsa ke lie Avazyaka hai ki vaha hiMsA, pramAda, rAga, dveSa, moha, mithyAtva, ghRNA, krodha Adi se mukta ho / kaSAya jIvana kI Urdhva gati aura usake vikAsa meM bAdhaka haiN| mahAvIra ne na jodhapura vizvavidyAlaya ke pUrva kulapati / 1959 se 1979 taka kalakattA vizvavidyAlaya meM hindI ke saMkAyAdhyakSa evaM sAMskRtika bhASA maMDala ke adhyakSA rAjasthAna hindI graMtha akAdamI ke kArya vikAsa ke saMsAdhanoM va vidhiyoM kI anuzaMsA ke lie | gaThita eka vyakti jAMca Ayoga meM niyukta / kaI vizva vidyAlayoM pro. zrI kalyANamala loDhA ke salAhakAra tathA vizeSajJa ke rUpa meM kArya kiyA / kaI zaikSika pravRttiyoM va saMsthAoM se sambaddha / kaI rASTrIya stara kI saMsthAoM se sanmAna evaM puraskAra prApta / bhAratIya Adhunika sAhitya para labdha pratiSThita vidvAna, lekhaka, kuzala-vaktA / kaI vizvavidyAlayoM ke semInAroM meM vistAra se bhASaNa / samprati - 2-e, dezapriya pArka IsTa, kalakattA - 700 029. zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa deva sadA arihanta ko, dhyAve jo dina rAja / jayantasena janama saphala, duSkarmokA ghAta / /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAne kitanI bAra ina doSoM ke prati hameM saceta kiyA - kahA - "mahuttama vi na pamAyae" tU muhUrta ke lie bhI pramAda na kara / eka paurANika ghaTanA kA ullekha bhI kara dU~ | lakSmI ko eka bAra patha meM baiThI dekha kara indra ne pUchA - "Ajakala Apa kahA~ rahatI haiN|" usakA uttara thA - guravo yatra pUjyante vANI yatra - susaMskRtA / adantakalaho yatra, tatra zakra vasAmyaham // arthAt maiM vahAM rahatI hU~ jahA~ prema kA akhaNDa rAjya hai, - samAja meM kalaha-kolAhala nahIM hai, jahA~ karuNA aura maitrI hai, sahakAritA hai- eka prakAra se yaha uttara jaina dharma ke naitika pratyayoM ko spaSTa karatA hai / mAnava-jIvana meM yaha naitika bodha tabhI sambhava hai jaba saMkalpa aura zraddhA kA aDiga bala prApta ho - kahA bhI hai - "zraddhA pratiSThA lokasya devo" | vIraprabhu kahate haiM "zraddhA parama dullhaa"| prANimAtra meM jijIviSA prabala hai / sabako jIvana priya hai - Aja to vijJAna ne yaha bhI siddha kara diyA ki per3a-pauMdhoM, latA-puSpoM sabameM vahI prANa-priyatA aura jijIviSA hai, jo manuSya meM hai / vartamAna kAla meM vaijJAnikoM dvArA kI gayI gaveSaNAe~ isakA pramANa hai / isIlie kahA bhI hai - abhedhyamadhyasya koTasya surendrasya surAlaya / sadRzo jIvane vAMchA tulyaM mRtyubhayaM dvayoH / / mahAvIra kI ahiMsA kA yahI siddhAnta hai | AcArAGga meM unhoMne hiMsA kI vibhinna sthitiyoM kA varNana kiyA hai - sarvaprANI, sarvabhUta, sarvajIva, sarva tattvoM, ko asat apriya hai, mahAbhaya kA kAraNa duHkha hai / mahAvIra ne kahA - satve jIvA viicchanti jIviuM namarijiuMkAya _ tamhA pAri vaha koraM niggaMthA vajjayaMtiNaM // sabhI sUkha cAhate haiM - duHkha nahIM, "savvepANo suhasAyA duha paDikUlA" / ahiMsA kA aisA yaha darzana anyatra durlabha hai / isake lie AvazyakatA hai - saMyama, viveka aura samatva kI / zAMtasudhArasa meM upAdhyAya vinayavijaya likhate haiM : adhunA parabhAva saMvRti hara cetaH parito'vaguNThitAm dumavAtormirasAH spRzantu mAm / citta para cAroM ora AvaraNa DAlane vAlI parabhAva kI kalpanA se dUra haTeM, jisase Atma cintata rUpI candana vRkSa kA sparza kara Ane vAlI vAyu kI urmiyoM se cUne vAle rasa-kaNa kSaNa bhara ke lie chU jAeM / sAra tatva hai "jo samosatvabhUdesu thAvaresu tasesuvA" / yaha samabhAva 'kathanI' se nahIM 'karanI' se AtA hai - "bhaNantA akarentAya baMdha modhakkha paiNNiNe", vAyA viriya metteNa samAsA senti appayaM" | AtmA kI gaharAiyoM taka pahu~cane se, vizuddha antaHkaraNa se rAgadveSa rahita jIva kA ananya pariNAma hai - Atma darzana | AcArya somadeva ne vyakti ke sAtha-sAtha sAmAjika jIvana meM bhI samabhAva ke AcaraNa ko pratiSThita karane ke lie kahA - "sarvA satveSu' hi samatA sarvAcaraNAnAM paramAcaraNam" / jaina darzana meM naitikatA kA AdhAra yahI samabhAva hai - usakI upalabdhi hotI hai - jJAna, sadAcAra, tapa, zIla aura saMyama se "Ayao bahiyA pAsa tumhA na haMtA na vidhAie" - dUsare prANiyoM ko AtmA tulya dekhanA Avazyaka hai | samabhAva kI yaha pramukhatA prAyaH sabhI bhAratIya dharma aura darzana meM milatI hai, para jaina dharma meM usakA vizeSa upayoga hai / isane jaina dharmAnuyAyiyoM ko udAra aura vinaya sampanna banA diyA / udAratA kI mUla bhitti jIvana kI una mahAna prakriyAoM se anusyUta hotI hai, jahA~ mAnyatAoM meM na to pUrvAgraha rahatA hai aura na saMkIrNa manobhAva / jainAcAryoM ne isI udAratA kA udghoSa kiyA hai| paMcaparameSThi ko hI leM - isameM na to kahIM tIrthaMkara kA nAmollekha hai aura na dharma kA hI - jo bhI arihaMta haiM, siddha haiM, AcArya upAdhyAya aura sAdhu haiM - una sabako namaskAra hai / udAra caritra vAle hI vasudhA ko apanA kuTumba samajha sakate haiM / AcArya haribhadra, AcArya siddhasena va AcArya hemacandra Adi aneka AcAryoM ne isI udAratA kA pramANa diyA / pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu yuktimad vacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / isa udAra dRSTikoNa ke sAtha hI vinaya kA naitika guNa jur3A hai| jainadharma kAya, vAcika aura mAnasika vinayazIlatA para jora detA hai / vinaya hI dharma kA mUla hai | "dhamassa viNao mUla" jaina dharma kI mAnyatA hai ki "viNao mokkhadvAraM, viNayAdA saMjamo tavo NANaM' - vinaya hI mokSa kA dvAra hai / vinaya se hI saMyama, tapa aura jJAna sambhava hai kyoMki vinaya se citta ahaMkAra zUnya hotA hai - sarala, vinamra aura anAgrahI / udAratA aura vinaya AcAra-vicAra ke do naitika mUlya haiN| jainadharma ne jisa prakAra samatva, audArya aura vinaya ko mahatva diyA - usI prakAra saMyama, kSamA, Arjava, mArdava ko bhI / dharma ke cAra dvAra haiM - kSamA, santoSa, saralatA aura vinaya / AcArya kuMda kuMda ne dvAdazAnupekSA meM daza dharma isa prakAra batAe haiM : kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya aura brahmacarya / krodha AtmA ko saMjvalita karatA hai | Aja yaha pramANita ho gayA hai ki krodha Adhi-vyAdhi kA kAraNa hai - usakA hanana apekSita hai / isameM DaoN. viliyamsa kA mata draSTavya hai / "bhavati kasya na kAryahAniH" - krodha kisakI hAni nahIM karatA / kSamA baira kA nAza karatI hai - samasta jIvoM se kSamA mAMganA antarbAhya kI nirmalatA kA pramANa hai / "mRdorbhAvaH mArdavam" mArdava, komalatA va Arjava RjutA hai, arthAt saralatA va sahajatA / zauca anAsakta bhAva hai / vaha lobha kA nirAkAraNa hai - jahA~ lAbha hai, vahA~ lobha hai - "jahA lAho tahA loho" | lobha aura lAbha eka-dUsare se jur3e haiM / zauca unheM nirasta karatA hai "soyaM aluddhA dhammo vagaraNusavi" | satya hI prajJA hai / jaina dharma kahatA hai "pannA samikkhae dhamma" - prajJA se hI dharma kI mImAMsA sambhava hai / mahAvIra kahate haiM-muni ! loka ka svarUpa satya kI khoja zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa prIta bhalI arihanta kI, karo sadA sukhakAra / jayantasena nizcala mati, pAvata jalanidhi pAra //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ karo | satya-sAdhanA antaHkaraNa ko nirmala banAtI hai / AcArya samantabhadra ne jisa satya ko anAvRtta karane kA ullekha kiyA hai, usakA AdhAra hai vicAra aura viveka se bolanA, krodha kA parityAga karanA, lobhagrasta na honA, nirbhaya rahanA aura ha~sI na karanA / ye hI satyavrata kI pA~ca bhAvanAe~ haiM / dazavaikAlika ne cAra AvegoM kA damana isa prakAra batAyA gayA hai - krodha kA upazama se mAna kA mRdutA se, mAyA kA RjutA se aura lobha kA santoSa se / vIraprabhu ne kahA AcAra zuddhi ke lie AhAra zuddhi Avazyaka hai aura vicAra zuddhi ke lie AcAra zuddhi / ahiMsA ke pazcAt satya dvitIya mahAvrata hai / saMyama vaha naitika guNa hai, jisake binA Atmopalabdhi sambhava nahIM / saMyama Antarika vRtti kI pavitratA aura indriyoM kA antarmukhI pravAha hai / umAsvAtI ne "tattvArtha sUtra meM" saMyama para vizeSa prakAza DAlA hai / bhagavAna mahAvIra ne Adeza diyA - jayaMcare jayaM ciTThe jayamAsaM jayaM sae / jayaM bhuMjanto bhAsanto pAvakarmana baMdhai / / mana, vacana aura karma kI sAvadhAnI saMyama hai| jainadharma manuSya ko naitika mUlyoM se jor3atA huA, use Atmadarzana kI prajJA bhUmikA para le jAtA hai | Aja manuSya vivekahIna ho gayA hai - vivekahInatA use spardhA, svArtha, sattA aura sampatti, hiMsA, moha, lobha, tRSNA, durbhAva, kaSAya kI ora le jAkara pAzavika banA rahI hai / - yaha arAjakatA jitanI bAhara hai utanI hI bhItara | pradUSaNa kI vibhISikA jahA~ samUce paryAvaraNa ko naSTa kara rahI hai, vahA~ manuSya ke antaHkaraNa ko bhI / adhikAralipsA ke Age kartavyaniSThA samApta ho gayI hai | Aja vaijJAnika bhI apanI prayogazAlA se pare yaha nirdvandva bhAva se svIkAra karate haiM ki vizva-zAMti kI saMbhAvanA vijJAna aura takanIkI jar3a zakti se saMbhava nahIM / vaha saMbhava hai adhyAtma kI preraNA se aura mAnavIya jIvana kI naitika uccatA se / jainadharma kI arthavattA manuSya ko punaH manuSyatva kI naitika uccatA aura adhyAtma kI ora le jAne meM hai / bhagavAna mahAvIra ne jo krAnti kI thI, vaha usake antarbAhaya ko satyAbhimukha karane kI thI / usakI pAzavikatA ko samApta kara jIvana meM pUrNatA kI upalabdhi ko | ahiMsA, satya, asteya, aparigraha aura brahmacarya ko, vIraprabhu ne jina naitika mUlyoM ko, manuSya ke AcaraNa ke lie anivArya batAyA thA - Aja vizva ke sabhI cintaka unheM hI sarvatobhAvena svIkAra karate haiM / Adhunika nItizAstra kA AtmaprasAdavAda (iyUDyomoniz2ma) isakA udAharaNa hai / naitika uccatA vyakti ke mAnasika, vaiyaktika aura sAmAjika sahakAritA aura sAmaMjasya se hI saMbhava hai | mAnavIya pUrNatA ke lie usake saMvegoM aura kaSAyoM para bauddhika niyaMtraNa Avazyaka hai / Adhunika nItizAstra vyakti ke AcaraNa ke lie mUlya caitanya ko anivArya ginatA hai / isI prakAra anya siddhAnta "milyorijma"kA hai / isakI mAnyatA hai ki manuSya apane Atmika vikAsa se jIvana ko uccatama banA sakatA hai| yahI Atmadarzana kI sthiti hai / isa siddhAnta ke anusAra mAnava mUlataH saMtrAsa, avasAdamaya aura nairAzyapaNaM nahIM hai| manaSya apane AcaraNa se apanA aura anya vyaktiyoM kA jIvana sudhAra sakatA hai / jIvana meM saMgharSoM se jUjhakara vaha parama Atmacaitanya se saMpRkta ho apanA aura loka kA jIvana naitika pratyayoM se pUrNa kara sakatA hai, para isake lie Avazyaka hai| AcAra aura vicAra kI uccatA aura sAmAjika avasthA meM AmUla parivartana | AtmavizvAsa kI yAtrA meM klAnta hokara baiThanA ucita nahIM / dharma kI paripUrNatA usake sadAcAra, sadvyavahAra aura sadguNoM para hI AdhRta hai / mArTina lUthara kI mRtyu ke pazcAt usake zava ko usakI patnI ne mahAtmA gAMdhI ke citra ke nIce rakhA kyoMki ve ahiMsA, satya, maitrI, pramoda, karuNA aura mAnavIya samatA ke mUrta rUpa the| Adhunika, naitika ciMtana ko prAyaH do prakAra se AMkA jAtA hai - pAraMparika naitika mUlya aura AlocanAtmaka naitika mUlya | eka zAstra sammata jIvana prakriyA ke lie hai aura dUsarA satya ke saMdhAna kA sanAtana pakSa / kahanA na hogA ki bhagavAna mahAvIra ke naitika mUlya - AcAra siddhAnta ina donoM kA pUrNa samanvaya hai - sAmaMjasya / unhoMne hamAre AMtarika aura bAya vyaktitva ko jo AcAra saMhitA dI, vaha deza kAlAtIta, sanAtana aura zAzvata hai| unhoMne batAyA ki bAya aura AMtarika strotoM ke chedana se hI pApa niSkRta hote haiN| unakA kathana hai ki kevala zAstroM ke adhyayana se vyakti Atma-lAbha nahIM kara sakatA, usake lie Avazyaka hai naitika rUpAntaraNa / isIlie vIraprabhu ne kahA "appaNA' sacca me sejjA" tuma satya kA svayaM saMdhAna karo / saMsAra meM na koI ucca hai aura nIca - na zreSTha na hIna / sabhI samAna haiN| unakA spaSTa udghoSa thA - "sakkhaM khu dIsai tavo visase / na dIsai jAi viseSa koi|| jIvana meM vizeSatA sAdhanA kI hai, jAti kI nahIM, karma kI hai, janma kI nahIM - "kammuNA bamyaNo hoi" aura "samayAe samaNo hoi" | mahAvIra kahate haiM - "pramatta manuSya isa loka aura paraloka meM sampatti se trANa nahIM pA sakatA, vaha to svArtha kA sAdhana hai, paramArtha kA nahIM | sampadA mahAmaya kA kAraNa banatI haiM - saMgraha aura parigraha kI bhAvanA meM tyAga, adhyAtma bhAva - anAsakti nahIM / sahI hai ki hamArI yAtrA lambI hai - kahIM koI vizrAma nahIM anyatra saMbala nahIM, pAtheya nahIM | apane Atmabala se hI saMsAra sAgara ke taTa para pahu~canA hai | jo lobha, krodha, mAna, mAyA, rAgadveSa aura indriyAsakti kI vaitaraNI pAra nahIM kara sake, ve usameM DUba jAyeMge, bhavasAgara kA pAra nahIM pA sakeMge - "apAraMgamA e e no ya pAraMgamittae" ise pAra karane ke lie jisa puruSArtha kI AvazyakatA hai, vaha puruSa ke hI bhItara hai, bAhara nahIM - baMdhana aura mukti vahIM hai- bhItara | use anyatra khojanA vRthA hai / duHkha sukha meM samAna bhAva se rahane vAlA pramAdahIna hokara saMyama se uttama caritra prApta karatA hai / isI se jaina dharma zraddhA aura saMyama para bala detA hai / puruSArtha bhAva se saMyama ko samyaka rUpa se svIkAra karanA hai / prabhu ne hameM saceta kiyA ki bhASA kA durAgraha heya hai / batAyA ki kevala vidyA yA zAstra hA manuSya ko zeSa bhAga (pRSTha 13 pr)| nobhAvena svIkAra karate haiN| udAharaNa bhakti vahIM hai - zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (9) mamatA rakha arihanta se, samatA ura meM ghAra | jayantasena vRtti yahI, antara mana kA sAra Ily.org