Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. sevA-saujanya mUrti zrI RSabhadAsa rAMkA bhUmikA : bhAratanA ja nahi, videzomAM vasatA jaino paNa jemane potAnA priya ane AtmIya gaNatA te sevA ane saujanyanI mUrtisamA zrI RSabhadAsa rAMkA eka ajAtazatru vyakti tarIke jaina samAjamAM sarvatra jANItA che. temaNe potAnuM vyaktitva miTAvI daIne samasta jaina samAjanI sAthe temaja samagra bhAratIya mAnavasamAja sAthe AtmIyatA keLavI hatI. potAnuM jIvana samaSTine samarpaNa karI dIdhuM hatuM. zrI RSabhadAsa rAMdhrane jaina samAjanI sauthI lokapriya vyakti gaNI zakAya. janma, bALapaNa ane vyavasAya : rAMkAjIno janma mahArASTranA khAnadeza jillAnA phatepura gAme tA. 3-12-1903nA roja thayo hato. temanA pUrvajo mULa rAjasthAnanA jodhapura rAjayanA vatanI hatA. temanA dAdAnuM nAma dhanarAjajI ane pitAnuM nAma pratApamalajI hatuM. kula pAMca bhAIbaheno hatAM. traNa baheno ane be bhAIomAM teo uMmaramAM sauthI moTA hatA. teonA kuLanA nAma viSe kahevAya che ke raMku nAmanI bakarInI eka ucca jAta paMjAbamAM thAya che, tenA vALamAMthI taiyAra thatA kApaDano vepAra karavAne kAraNe temanA pUrvajonuM kuLa rAMkA' nAmathI oLakhAyuM. 223
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 arvAcIna jaina jyotirdharo - cIlAcAlu keLavaNI to temane ATha dhoraNa sudhInI ja prApta thaI zakI hatI, kAraNa ke cauda varSanI nAnI uMmare ja pitAjIne teo vepAramAM madada karavA lAgyA hatA. A kAmamAM thoDo vakhata vitAvyA pachI temaNe khetI ane gopAlananuM kArya karatI "vaccharAja khetI limiTeDa" nAmanI kaMpanImAM bhAgIdAra tarIke kAma karyuM. thoDAka samayamAM A kAryamAMthI nivRtta thayA ane temaNe vImAno vyavasAya svIkAryo. A ja temanuM arthopArjananuM mukhya ane dIrdhakAlIna sAdhana rahyuM. A vyavasAyamAM temaNe ghaNA dAyakAo sudhI kAma karyuM. I. sa. 1971mAM temAMthI teo saMpUrNapaNe nivRtta thayA. rASTrIyatAno raMga: gAMdhI ane gokhale dvArA prerita "svadezI vastuono ja upayoga karo' AMdolanathI prabhAvita thaIne temaNe vIsa varSanI yuvAna vaye, khAdInA pracAra-prasAra ane vitaraNa-vyavasthAnA kAryamAM jhukAvyuM. divase-divase temanA upara rASTrIyatAno raMga vadhAre ne vadhAre caDhato ja gayo. svataMtratAnA sainika tarIke temaNe I. sa. 1931mAM "mIThAnA satyAgraha mATe sADAcAra mAsano temaja I. sa. 1932mAM dhULiyA ane visApuramAM lagabhaga teTalA ja samaya mATe jelano kArAvAsa bhogavyo. I. sa. 1942nI "hiMda choDo'nI laDatamAM nAgapura jelamAM tera mahinA sudhI temane pharIthI jelamAM rahevuM paDyuM. bhAratIya svAtaMtryanI laData daramiyAna A prakAranI vividha sajA bhogavI temaNe potAnA niSThAvAna, svataMtra senAnI tarIkenA vyaktitvano paricaya Apyo. mahApuruSonA samAgama ane sAnnidhyamAM : AjhAdInI prApti pahelAM ane vizeSa karIne AjhAdInI prApti pachI rASTrIya kakSAnA aneka mahApuruSonA samAgamamAM rahevAnuM saubhAgya temane prApta thayuM. prAraMbhamAM vardhA, jalagAMva ane pUnAnI AjubAjunA jillAomAM temanuM mukhya kAryakSetra rahyuM. ahIM teone vinobA bhAve, mahAtmA gAMdhIjI, kedAranAthajI, jamanAlAlajI bajAja, bALa gaMgAdhara TiLaka ane pro. jAju jevI aneka mahAna vyaktiono saMparka thayo. potAnA jIvanamAM viziSTa guNagrAhaka dRSTi keLavI hovAne lIdhe sevA, sAdAI, pAradarzaka prAmANikatA, vyaktigata jIvananI kaDaka zista, ucca pavitra vicAro, ahiMsA, svArtha tyAga ane samUhakalyANanI bhAvanA jevA mAnavamAMthI mahAmAnava banAvanArA sadguNo temaNe potAnA jIvanamAM AtmasAna karyA. traNa dAyakAo uparAMta vividhalakSI racanAtmaka kAryomAM ane rASTrIya AMdolanomAM mahattvapUrNa sevAo ApavA chatAM pada, pratiSThA ke paisAnI temaNe kadI lAlasA rAkhI nahIM. eTaluM ja nahIM paraMtu AjhAdI pachI pradhAna ke rAjyapAlanuM pada svIkAravAne badale samAja-sevAmAM ane rAhatakAryomAM temaja tyArapachI jaina samAjanI ekatAnA kAryamAM ja teo agresara rahyA. potAnuM vyaktitva miTAvI samaSTimAM samAI javAnI temanI A laganI ghaNI tIvra hatI, tethI kauTuMbika jIvanamAM teo mAtra khapa pUrato ja rasa letA. temanA dharmapatnI zrImatI rAjakumArI eka pavitra, pativratA ane sevAniSTa sannArI hatAM. temaNe rAMkAjIne khUba khUba sahakAra Apyo. rAjakumArIjIe varSA, vimaLA ane zazi ema traNa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevA-saujanya mUrti zrI RSabhadAsa rAMkA 225 putrIo ane rAjendra nAme eka putrane janma Apyo hato. jayArathI temano ekano eka putra rAjendra nAnI bImArIthI ja mRtyu pAmyo tyArathI temanA hRdaya para vajapAnatulya du:kha paDyAno anubhava thayo ane magaja upara eka prakAranI kAyamI asara thaI gaI. AvA kasoTInA samaye paNa rokAjIe pote to khUba ja zAMti ane samatA jALavI rAkhyAM hatAM ane A duHkhadAyaka viyoganA prasaMgane paNa bhagavadbhaktinA avasaramAM pheravI nAkhyo hato. A prasaMga satsamAgama dvArA temaNe prApta karelA prauDha vivekajJAnanI saune pratIti karAve che. sevAnuM vizALa kSetra : temanAmAM sevA, karuNA ane anukaMpAnA saMskAra janmajAta hatA. teo koIne paNa du:kha joIne dravI jatA. temAM vaLI vAraMvAra zrI jamanAlAlajI bajAja ane zrI vinobA bhAve sAthe vardhA mukAme temane rahevAnuM banyuM. AthI sevA karavAnI temanI bhAvanA vadhAre daDha thaI. AjhAdI pahelAMnA varSomAM A bhAvanae mukhyatve svataMtratA saMgrAmamAM sakriyapaNe gAMdhIjInA vicAro pramANe cAlavAnuM svarUpa lIdhuM, kAraNa ke rAjakIya svataMtratA vinA bhAratane Arthika svataMtratA prApta nahIM thaI zake ema temane lAgatuM. temanI sevAvRtti prAraMbhanAM varSomAM mukhyatve khAdInA pracAraprasAramAM, gausevAne lagatAM anekavidha kAryomAM, harijanonA utkarSanAM kAmomAM ane tyArapachI kasturabA-smAraka ane gAMdhI-smArakanAM kAyoMmAM prakaTa thaI. vividha prakAranAM rAhatanAM kAryomAM teoe ApelI sevAo kharekhara prazaMsanIya ane advitIya che. A rAhatakAryo duSkALapIDita manuSyo mATe hoya, dharatIkaMpane lIdhe UbhI thaI gayelI paristhiti saMbaMdhI hoya ke ativRSTi athavA pUrane lIdhe UbhI thaI hoya, rAMkAjI temanA sAthIdAro sAthe dIna-du:khiyAMne madada karavA avazya pahoMcI jAya. mahArASTra ane bihAranI dukAnomAM, gujarAtanA pUrapIDitonAM kAryomAM ke rAjasthAnanI bhayaMkara duSkALanI paristhitimAM teo agresara rahyA. bihAranAM duSkALa vakhate zrI jayaprakAzajInI apIlane dhyAnamAM laI teoe aneka kAryakarono sahayoga prApta karI, muMbaImAM mahAvIra kalyANakendrano prAraMbha karyo. A saMsthA dvArA lAkho lokone anAjanI, kapaDAMnI ane vasavATanI bAbatomAM abhUtapUrva ane etihAsika kahI zakAya tevo sahayoga ane mArgadarzana maLyAM. Ane lIdhe samasta bhAratamAM temanA ananya sevAbhAvanI suvAsa prasarI ane saMsthAne paNa A kAyathI bhAratanI eka agragaNya sevA-saMsthA tarIkenuM sthAna prApta thayuM. bhArate jaina mahAmaMDaLa jenonI eka agragaNya saMsthA che. I. sa. 1946 thI teoe A saMsthAnA kAryamAM rasa levA mAMDayo. temanA hRdayamAM jenonI ekatA mATe atyaMta prabaLa bhAvanA hatI. 1948mAM temaNe "jaina jagata'nuM saMpAdanakArya saMbhALyuM. teo A saMsthAmAM vizeSa rasa levA lAgyA, te pahelAM ciraMjIlAla baDajAtyA tenuM kAma saMbhALatA. rAMkAjIno utsAha, kAryakuzaLatA ane niSThA A kAmamAM evAM to asarakAraka nIvaDayAM ke thoDA vakhatamAM saMsthAnA pradhAnamaMtrI tarIke temanI varaNI karavAmAM AvI. . 8 ! arvAcIna jaina jayotirdharo
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jyotirdharo 1949nA maMDaLanA madrAsa khAtenA adhivezanamAM teo pramukha cUMTAyA hatA ane aneka sAmAjika kAryakaronA sahakArathI saMsthAnA navA sabhyo-sAmAnya ane AjIvana- banAvavAnA kAryamAM teo lAgI gayA. "jena jagata" mAsikamAM paNa sArA lekhako lekho molavA lAgyA. A rIte thoDAM ja varSomAM jaina samAjanA eka agragaNya, adhikRta, prauDha, pracArAtmaka ane asAMpradAyika mAsika tarIke tenI gaNatarI thavA lAgI. tenuM bAhyAMtara svarUpa paNa kalAtmaka ane AkarSaka banI gayuM. 15-17 varSanA satata khaMta ane parizramathI temaNe muMbaImAM vasatA dhImAna, zrImAna ane guNavAnono prema ane sahakAra ekacakrIpaNe saMpAdana karI lIdho. 1958thI teoe muMbaImAM sthAyI nivAsa kya jethI A kArya teo khUba ja saraLatAthI, saphaLatAthI, zIghratAthI ane prazaMsanIyapaNe karI zakyA. A prakAre taiyAra thayelI muMbaInA jainonA paraspara sauhArTanI bhUmikAmAM bhagavAna mahAvIrano 2500mo nirvANa mahotsava AvI pahoMcyo. temanA jaina ekatAnA satuprayatnonA pariNAme 1971-72 sudhImAM prabhu mahAvIranI 25mI nirvANa-zatAbdI sAmUhikapaNe UjavavA samAjamAM ekasUtratA AvI gaI ane jillA stare, prAMtIya stare ane rASTrIya stare samitionI racanA thaI. A nimitte zrI vinobA bhAve prerita samaNasUtta nAmanA sarvamAnya jaina graMthanI bhAratIya samAjane ane vizvane bheTa maLI. A eka mahAna aitihAsika kArya hatuM. mahotsavanA samasta kAryakalApamAM sauthI vadhAre utsAha ane kSetroI (field work) karavAnuM zreya zrI rAMkAjIne phALe jAya che, kAraNa ke muMbaI khAtenI maho-avasamitinA maMtrI tarIke teo te mATe satata kAryazIla rahyA hatA. zrI. zAMtiprasAda sAhu tathA zrI. kasturabhAI lAlabhAInI udAra dRSTine lIdhe nirvANamahotsavanI ujavaNI dilhI ane muMbaInA baMne mukhya kendro dvArA ghaNA pracAra-prasArane pAmI. A kAraNathI bhArata sarakAre bhAratamAM ane deza-videzamAM A mahotsavanI ujavaNIne mAnya rAkhI. pariNAme ujavaNI khUba bhavyatAthI thaI. kendrIya ane prAMtIya sarakAroe paNa potapotAnAM kSetromAM te ujavaNI pratye sahakAra ane sadUbhAva darzAvyAM. sAhitya, zikSaNa, sevA, tIrthoddhAra, smArakonI racanA, navA sikkAo bahAra pADavA, kalAtmaka phoTAo, AlbamonuM prakAzana vagere anekavidha kAryo sArI rIte saMpanna thayAM. bhAratamAM tathA deza-videzomAM mahAvIra prabhunI 25 mI nirvANazatAbdI khUba utsAhapUrvaka ujavAI. sAhityanuM prakAzana ane videzomAM prabhunA siddhAMtono pracAra-prasAra e A mahotsavanI viziSTa upalabdhi banyAM. tejasvI jaina vidyArthIone zikSaNanI sarva prakAranI sagavaDo pUrI pADavI ane garIba nirAdhAra mahilAone svAvalAMbI banAvavA mATe temaNe vividha Ayojano karyA. temAM "jana-gRhaudyoga" nAmanI saMsthAe paNa mahilAonA vikAsamAM eka viziSTa yogadAna ApyuM che. vidyArthIo ane yuvAnonA utkarSa mATenI temanI dhagaza apUrva hatI. yuvAzaktimAM teone daDha vizvAsa hato. dhana kamAvAnI kaLA" nAmanA pustaka dvArA temaNe AjIvikAnAM sAdhano prApta karavA aMge yuvAvargane sAruM mArgadarzana pUruM pADyuM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevA-saujanya mUrti zrI nakalabhadAsa rAMkA 227 che. pUnA pAse jaina vidyApracAraka maMDaLa, cicavaDa ane ahamadanagara pAse cAMdavaDanI vagere aneka saMsthAonI sthApanA dvArA vidyArthIone zikSaNamAM AgaLa vadhavA mATenI suvidhAo ane tejasvI vidyArthIone kaoNlarazipa temaja sahayoga ane mArgadarzana maLatAM rahe tevI vyavasthA temaNe karI. aNuvrata AMdolanamAM paNa temaNe viziSTa ane samayocina sevAo ApI che. I. sa. 1967mAM AcAryazrI tulasIjInuM cAturmAsa amadAvAda mukAme thayuM. tyAre aNuvrata AMdolananuM netRtva saMbhALavAnI zrI rAMkAjIne vinaMtI karavAmAM AvI. teozrIe kahyuM ke jo zrI ravizaMkaradAdA tenuM pramukhapada saMbhALe to huM upapramukha tarIke kArya karavA taiyAra chuM. sevA-mUrti zrI ravizaMkaradAdAe tarata ja A kAryane svIkAryuM ane zrI rAMkAjIe potAnA kAryanI javAbadArI saMbhALIne kAryano prAraMbha karI dIdho. 1968 thI 1971 sudhInA cAra varSanA gALA daramyAna upAdhyakSa tarIke teoe aNuvrata AMdolanane bhAratabharamAM prasiddhi ApI hatI. A sAthe sAthe "Azuvrata' pAkSikanuM saMpAdana sucAru rIte lokapriya ane adhikRta daSTithI karIne tene unata ane bahujanamAnya sthitimAM mUkI dIdhuM. temanI sarvatomukhI kAryakuzaLatA ane kAma karavAnI satata dhagazano A pratyakSa purAvo che. svargArohaNa: Ama, satata pAMca dAyakA sudhI rASTranI, samAjanI ane jaina dharmanI ekatAviSayaka vividha sevAo dvArA eka samapita ane Adarza jIvana jIvIne rAMkAjIe tA. 10 Disembara, 1977nA roja pUnA mukAme zAMtipUrvaka dehatyAga karyo. teo potAnA jIvana dvArA AjanA yuvAvargane sevAno mArga cIMdhatA gayA che.