Book Title: Ranpur Tirthna Lekho
Author(s): Jinvijay
Publisher: Z_Prachin_Jain_Lekh_Sangraha_Part_02_005113_HR.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249659/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANapura tIrthanA lekha. ArasaNanA lekhe pachI rANapuratIrthanA lekhe Ave che. rANapura, geDavADanI heTI paMcatIrthImAMnuM mukhya tIrtha che. mAravADa dezamAM jeTalAM prAcIna jaina maMdira che temAM rANapuranuM maMdira sAthI he, kimatI ane kArIgarIne daSTie enupama che. e maMdira kyAre ane koNe baMdhAvyuM e ghaNuja zeDa jene jANe che. Arki lejIkala sarve opha inDiAnA sana 107-18 nA enyuala rIporTamAM zrIyukata DI. A. bhAMDArakara ema.e, e madiranA viSayamAM eka vistRta lekha lakhele che. temAM e maMdiranA baMdhAvanAra gharazAhano itihAsa ane zi95nI daSTie maMdiranuM vistRta varNana ApyuM che. e varNana A lekha vAMcanArane khAsa upayogI hevAthI, te saMpUrNa atra ApavAmAM Ave che. jodhapura rAjyanA geDavADa prAMtanA desarI jIllAmAM rANapura nAme eka sthAna AveluM che. te sAdaDIthI cha mAIla dUra che ane hAlamAM ujajaDa che. te ADAbalA ka (aravalI) nI pazcima bAjunI khINamAM AveluM che ane mAravADamAM te sauthI suMdara sthaLa che. ahIM keTalAMka devAlayo che temAMnuM eka pahelA tIrthakara AdinAthanuM mukha devAlaya mukhya che. ane Ane lIdhe jena leke tene mAravADanAM paMca tIrthomAMnuM eka tIrtha gaNe che; tathA, * mAravADa tathA mevADanI vacce AvelI parvatonI hArane ADAbalA kahe che. ane Aja nAmane TIMDe (Tod) aravalI kahyuM che. A doSayukta uccAra TaDanAM pustaka vAMcanArAja kare che ema nathI paraMtu rAjaputAnAnA loko paNa temanI bhASAmAM aravalI ema kahe che ane "ADAbalA" e zabda jANatA paNa nathI. ADAbalA ADA (AMtara) + vaLA agara vaLI (parvata). eTale ke mAravADa ane mevADa vacce AMtara karanAra parvata (pregnesa ripiTa, ArkIolojIkala sahuM vesTarna sarakala, 1907 -8, pA. 47-48 ), 593 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthanA lekho. naM. 307] 186) avalokana, te devAlayane eTaluM badhuM pavitra gaNavAmAM Ave che ke tene rANapurakahe che. tyAM hamezAM jAtrALuo AvyA jAya che, jemAM ghaNAkharA gujarAta ane pazcima rAjaputAnA tathA paMjAbanA paNa hoya che. pahelAM, zatruMjayanI mAphaka rANapura ane bIjA sthaLonAM jana devAlayonI dekharekha paNa hemAbhAI haThIsiMga rAkhatA hatA. jyAre temanI sthiti nabaLI paDI gaI tyAre sAdaDInA mahAjano te devAlayonI dekharekha rAkhavA lAgyA, paraMtu temAM ghaNI avyavasthA thavAthI temanI dekharekha AnandajI kalyANajI ne soMpavAmAM AvI; A nAma amadAvAdamAM sthapAelI hiMdusthAnanA jana lekonI samAjane ApavAmAM AveluM che. AnandajI kalyANajIno eka ejanTa sAdaDImAM rahe che ane tene rANapurajInA kArakhAnAne munIma kahe che. A kArakhAnAnuM kAma rANapura, sAdaDI, mAddA ane rAjapurAnAM jaina devAlayonI dekharekha rAkhavAnuM che. - jyAre huM rANapura gayo hato tyAre te ejanTa mane maLavA Avyo hato. teNe mane comukha devAlayanA judA judA bhAga dekhADyA ane bhAMgelAM taraMga vigere batAvyAM ane te majabuta zI rIte banAvavAM te vize mAre abhiprAya pUchayo. tene tathA tenA somapurA ne 1906 ne amAre progresa rIporTa dekhADayo jemAM bhAMgelA pATaDAne AdhAra ApavAne batAvelI yuktio hatI. paNa AthI te lekane satiSa thayo nahi. ane temaNe kahyuM ke AnandajI kalyANajIe 20000 rU. nakakI karyA che tethI te otaraMge navI karavI joie. * salATano dhaMdho karanArA brAhmaNanI eka jAtanuM nAma somapurA che. AvuM nAma paDavAnuM kAraNa ema kahevAya che ke, te jatinA mULa sthApakane janma somavAre thaye hato tathA te somanAtha mahAdeva (prabhAsapATaNa)nA devAlayane bAMdhanAra hatuM. A daMtakathA pramANe, siddharAja jayasiMhe temane gujarAtamAM Azraya Ape, kAraNa ke tyAM ghaNAM devAlaya baMdhAtAM hatAM. tyAMthI temane devAlaya bAMdhavA mATe Abu upara laI gayA ane tyAMthI teo geDavADamAM prasaryA. rAjaputAnAmAM samapurAnI ekaja jAta che ke jemanI pAse junA hastalekhe che tathA jeo hastalekho viSe kAMika jANe che. AmAMnA be ghaNAja buddhizALI jaNAya che. ekato nannA khammA je mane rANapuramAM maLyo hato ane jene A devAlayanuM samArakAma soMpavAmAM AvyuM hatuM; bIje kevaLarAma je vidvattA mATe prakhyAta che. te bAlI prAMtanA kesilAvane rahevAsI che, paNa te mane jAlora prAMtanA AhAramAM maLe hato. tyAM devAlane punarUddhAra karavA mATe vANIAe tene reka hato. 594 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jainalekhasaMgraha, (187) - rANapura e devAlayanA bAMdhanAra viSe tathA te bAMdhavAnI rIte viSe nIce pramAbenI hakIkata tyAM kahevAya che. dhannA ane ratnA nAmanA be bhAIo pioravADa jAtanA hAI sirohI sTeTanA nAdiyA gAmanA rahevAsI hatA. koIka musalamAna bAdazAhanA putra jene potAnA bApa sAthe cheSa hato te rAjaputAnAmAM thaIne jato hato. A banne bhAIoe teno krodha zAMta karyo ane pitAnA pitAne tyAM javA mATe AjIjI karI. AthI bAdazAha eTalo badho khuza thayo ke teNe te banne bhAIone pitAnI pAse rAkhyA. paraMtu, thoDAka vakhata pachI temanA vize keTalIka aphavAo uDavAthI temane keda karavAmAM AvyA. bAdazAhe 84 jAtane sikkAno daMDa karyo ane temane choDI mukyA. A be bhAIo potAne deza AvyA paNa potAnuM gAma nAndIyA choDI daIne TekarI upara AvelA pAlagaDa ( rANapurathI dakSiNe) rahyA. teoe mAdaDImAM eka devAlaya bAMdhyuM jene rANapura kahetA kAraNa ke devAlayanI badhI jagyA rANA kuMbhA pAsethI teoe kharIdI hatI. vaLI te jagyA evI zarate ApavAmAM AvI hatI ke tenuM nAma kuMbhArANunA nAma uparathI pADavuM. "raNa" e "rANA" nuM TuMku rUpa che ane "pUra " e "pioravADa" nuM TuMku rUpa che. eka rAtre dhannAe svapanamAM mAlagaDamAM eka vimAna dekhyuM tethI teNe keTalAka somapurAne bolAvyA, ane te vimAnanuM varNana karyuM tathA tene palAna banAvavA temane kahyuM. temAM muMDADAnA rahevAsI dIpAM nAmanA somapurAne sthAna pasaMda karavAmAM Avyo. kAraNa ke teNe svapnamAM jeelA vimAnanI barAbara nakala utArI hatI. jyAre mAdaDI ujajaDa thayuM tyAre uttaramAM cha mAIla dUra AvelA sAdaDImAM leko AvI vasyA. dhannA, tene bhAI ratnA, ane ratnAnuM kuTuMba A badhAM pAlagaDathI sAdaDImAM AvI rahyA ane tyAMthI thoDA vakhatamAM ghANerAvamAM gayAM. ghaNerAvamAM mane eka nathamalajI zAha maLyo je kahe che ke huM cAdamI peDhIe ratnAnA vaMzano chuM. dhanAnA vaMzamAM koI nathI kAraNa ke te putrahIna maraNa pAmyo hato. nathamalajIe mane kahyuM ke rANapuranA devA *_A uparathI jaNAya che ke dhanA ane ratnA zAha hatA. zAha eTale sAdhu; ane A nAme paisAdAronAM nAme sAthe AvatAM ema lekho uparathI jaNAya che ( jemake, vimala zAha, sAdhuguNarAja, vigere) monIara vIlIyamsanA kepamAM sAdhune artha vepArI, dhIradhAra karanAra ema Ape che. ane te artha ahIM barAbara bese che. vaLI zAha ane sAdhu tathA zAhukAra ekaja che. lekika mAnyatA pramANe jyAre vepArInA pAse 84 jAtanA sikakA hoya tyAre tene zAha agara zAhukAra kahe che. 595 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tItha nA lekhA, na, 307 ( 188 ) layamAM mULa sAta mALa karavAnA hatA jemAMnA hatA; ane A devAlaya adhurU' thayAthI hAla paNa astrAthI hajAmata karAvatAM nathI ema kahevAya che. temAMnA dhANerAvamAM rahenArA jANavA lAyaka che. AvA bAra kuMTuM che jenA mANasA caitra vadi 10 ne divase rANapuramAM bharAtA meLAmAM kezara tathA attara lagADavAnA, AratI utAravAnA ane navI dhvajA caDhAvavAne haka dharAve che. A hakkanA amala eka pachI eka kuTuMbe kare che. ane te eTale sudhI ke jo kASTha kuTu MbamAM purUSa na heAya te vidhavA paNa na kuTu enAM purUSa pAse peAtAnA kharce A hakaka calAve che. vaLI Azvina zudi 13 ne divase paNa Ave bIjo utsava thAya che. te vakhate mAtra dhvajA caDhAvavAmAM AvatI nathI. * have, e devAlayamAM kAtarelA lekhAmAM zu` Ave che te ApaNe joie A lekhAmAM lAMkhA tathA jarUranA lekha eka dheALA paththara upara kAtarAle! che jenuM mApa 11" paheALAI = 3'3" uMcAI che. e lekha saMskRta gadyamAM hAI 47 lITIne che. jamaNI bAjue AvelI mukhya devakulikAnA dvAranI pAse AvelA eka sta MbhamAM te zilA ge|velI che. x x x A lekha ghaNI rIte upayAgI che. kAraNa ke temAM udepura saMsthAnanA vaMzanA mULa sthApaka bAppAthI zarU karIne vyavasthita yAdI ApI che. paNa vadhAre jarUranI bAbata e che ke temAM e devAlaya tathA tenA bAMdhanAra viSenI paNa hakIkata Ave che pahelIja lITImAM, je devane A devAlaya a`Nu karyuM che temanuM nAma Ave che. temAM jina yugAdIzvara jemane catumu kha paNa kahelA che. temane namaskAra karelA che. pahelA tIrthaMkara RSabhanAthanuM bIjuM nAma yugAdIzvara che ane * catumu kha ' e zabda uparathI jaNAya che ke te devAlayamAM sthApita karelI mUrti cAra mukha vALI che. tethI lAkika bhASAmAM tene RSabhanAthanuM cAmukha devAlaya kahe che. tyAra pachInI 29 lITIomAM, je rAjAnA vakhatamAM e devAlaya boMdhAvyu hatuM tenAM vaMzanI hakIkata Ave che. paNa ahIM e badhI hakIkata javA do. je rAjAnA vakhatamAM e devAlaya baMdhAyu te rANA kuMbhA hatA. bAkInI lITomAM kahevAmAM AvyuM che ke A devAlayane bAMdhanAra paramA ta " kahelA che, eTale ke ahu tene A uparathI jaNAya che ke tene dhama jaina hateA. dharaNAka hatA. tene (tIrthaMkarAtA) mahAna bhakata. . avalAta. mAtra cAra karavAmAM AvyA ratnAnA vaMzanAM mANasA ratnAnA je varALe che 596 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jainalekhasaMgraha, (189) [ rANapura vaLI jANavuM joIe ke tene saM. eTale ke saMghapati ( saMdha eTale jaina yAtrALuone samUha, tene doranAra) kahyA che. jena lekamAM ema manAya che ke saMgha kADhIne yAtrAnAM sthaLoe pharavuM ane saghaLA kharca pitAne mAthe veThavo e eka puNyanuM kAma che ane paisAdAra grahasthoe kADhelA bhAre saMghane ghaNuM varNana jana graMthomAMthI maLI Ave che. tethI ema kahI zakAya ke dharaNAka mAtra dhamathI jaina hati ema nahi paraMtu te custa jana hato. vizeSamAM kahyuM che ke te prAgvATa vaMzabhaNa hatA eTale ke te pioravADa vANIAnI jJAtino hato. tenA kuTuMba viSe bIjI paNa hakIkata ApI che. tenA dAdAnuM nAma mAMgaNa ane bApanuM nAma kurapAla hatuM. tenI mAnuM nAma kAmalade ApyuM che. tenA bApa tathA dAdAne saMghapati kahyA che. A uparathI ema jaNAya che ke dharaNuka pathama saMgha kADhanAra che ema nahi paraMtu tenA kuLamAM saMdha kADhavAno rivAja hato. 32-34 lITIomAM kahevuM che ke A dhArmika kAryomAM guNarAja nAmanA bIjana jana dhanADhaye tene madada karI che. mAtra saMgha kADhavAmAM jenI pavitratAnI kIrti che ema nahi paraMtu teNe ane jAharI, piMDaravATaka, ane sAlera jevA sthaLomAM navA devAlaya baMdhAvyAM che tathA junAM devAlayo samarAvyAM che. lI. 39-40 mAM ema Ave che ke rANapuramAM A comukha devAlaya baMdhAvavAmAM paNa tenA kuTuMbanAM bIjAM mANasoe tene madada karI hatI. tenA moTA bhAI tathA bhatrIjAonAM nAme ApelAM che. tenA moTA bhAInuM nAma ratnA che tenI strI rannAde hatI jenAthI tene cAra putro thayA. lAkhA, manA, nA, ane sAliga. bIjAM nAma ApyAM che te dharaNAkanA putranAM che. dharaNAkane potAnI strI dhAladethI ochAmAM ochA be chokarA thayA hatA temanAM nAma, jAjJA ane jAvaDa. tyAra pachI rANapura nAma paDavAnuM kAraNa AvyuM che. lI. 41-42 mAM spaSTapaNe kahyuM che ke rANapura nAma rANuM kuMbhakarNanA nAma uparathI paDayuM che. A devaLa guhila rAjAnA hukamathI ahIM bAMdhyuM che ema lAge che. vizeSamAM kahyuM che ke vatumuvayurIzvavihAra (eTale ke apabhanAthanuM mukha devAlaya) nA nAmathI te oLakhAtuM hatuM, paNa vaya nA nAmathI paNa oLakhAtuM hatuM. lI. 46 mAM ema kahevAmAM AvyuM che ke sUtradhAra pAke te bAMdhyuM hatuM. * saMghanA varNana mATe jue presa riporTa, Aka bolaoNjIkala sarSe vesTarna sarala, 1907-1908, pA. papa. 597 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIyanA lekhA, naM. 307 ] ( 190 ) avalAkana. tyAMnI pracalita vAta tathA lekhonI hakIkatane jo ApaNe sarakhAvIe tA mAluma paDaze ke te khate maLe che. laiAkika vAteA pramANe bAMdhanArAnAM nAme dhannA ane ratnA che. lekhamAM dhannAne badale dharaNAka Apyu che ane ratnAnu nAma eja che. laiAkika vAte pramANe dhannA ratnAne nAnA bhAi hatA ane lekhamAM paNu temaja che. vAte pramANe mULa tee sirehInA nAnTinA rahevAsI hatA. lekhamAM AnA viSe kAMI ullekha cheja nahi, paraMtu lekhamAM bIjI eka sUcanA ApI che ke dharaNAe ( dhannAe ) ajAharI, piMDaravATaka, sAlera vigere sthaLeAe devAlayAne punarUddhAra karyAM che ajAharI ane sAlera e nAme hAla paNa eja pramANe khelAya che ane hAlanuM piDavADA teja piMDaravATaka hAvu joie. A badhAM sthaLe sarAhI sTeTamAM hAI nAnkriAnI pAseja che. tethI kadAca tee nAnkriAnA rahevAsI hAi zake. tyAMnA lAkA kahe che ke te pAravADa vANIA hatA ane pAravADa e prAgdhATanuM prAkRta rUpa che. lekhamAM paNa kahyuM che ke teo prAgdhATa jJAtinA hatA. lAkika vArtAmAM kahyA pramANe devAlayanA plAne karanAra dIpA hatA je depAkanuM TuMkuM rUpa che. mAtra ekaja bheda paDe che. lAkika vRttAMta pramANe dhannA te krUrajana hatuM nahiM paNa lekhamAM tenA be putrA nAme jAjJA ane jAvaDa kathA che. bAkI bIjI badhI rIte A banne hakIkatA bare bara maLI rahe che. A devAlayanI mulAkAta lenAra mAtra ekaja yurApIyana gRhastha che. jemanu nAma sara jemsa phargyu sana che. AzrayanI vAta che ke TeDe (Tod) tenI mulAkAta lIdhI nahi. te paNa ''enAlsa enDa enTIkavITIjha eka rAjasthAna" (Annals and Antiquities of Rajasthana) namanA petAnA pustakamAM bhA rANAnA varNanamAM temaNe tene TuMke vRttAMta ApyA che. te kahe che ke tenI pratibhAnA A namunAe uparAMta e dhArmika makAne rahevA pAmyAM che eka Ayu uparatu kumbhA zAma ' je tyAM bIjAM vadhAre upAgI makAneAne lIdhe DhaMkAI gayuM che paNu bIje sthaLe jANavAlAyaka thai paData. bIjI je dhaNuMja meTuM che, ane lAkhA rUpiAnI kiMmatanuM che ane jenAM khaca mAM kuMbhAe 80000 pAuMDa ApyA che, te mevADanI uMcI bhUminA pazcima utArathI jatA sAdarI ghATa (Sadrippass) mAM bAMdheluM che ane te RSabha devane arpaNa kareluM che. te ghaNA ekAMta sthALamAM AveluM che tethI julamamAMthI baccu < . 598 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcInanalekhasa graha, ( 191 ) [ rANapura "" haze. hAlamAM jaMgalI pazueja tyAM rahe che. * A vaN na pachI temaNe nIcenI TIpa mUkI che. " pAravADa jJAtinA jaina dharmAMnA rANAnA eka pradhAne A devAlayane pAye i. sa. 1438 mAM nAMkhyA. phaMDa ubhuM karIne te devAlaya pUrUM karavAmAM AvyuM. tene traNa mALa che ane tene AdhAra 40 pITathI paNa UMcA paththaranA thAMbhalAe upara rahelA che. aMdaranA bhAgamAM kAcanA kaDakAthI mInAkArI kAma kareluM che. nIcenA devagRheAmAM jaina tIrthaMkarAnI prati mAe mUkelI che. te vakhate hiMdI kArIgarI utaratI sthitimAM hatI tethI temAM bahu suMdaratA ApaNe joi zakIe tema nathI paraMtu tenA uparathI utaratI jatI kArIgarIneA krama ApaNe kADhI zakIe. vaLI AnA uparathI ema paNa jaNAya che ke pahelAMnA mInAkArInI rIta te vakhate paNa hatI. me' te joyuM nahi tethI mane zeka thAya che. '' 6 A pramANe TIDane vRttAMta jo ke ghaNe bhAge kharA che, te paNe temAM khAmIe che. prathama te te devAlayane bAMdhanAra pAravADa jJAtine che te barAbara che; paraMtu te rANA kuMbhAneA pradhAna che e zA AdhAre kaheluM che? vaLI TaDa kahe che ke phaMDa ubhuM karIne e devalaya pUrUM karyuM ene athaze ? valI temaNe kahyuM che ke te devAlaya bAMdhavAne kha` dasa lAkha karatAM vadhu thayeA che ane rANAe temAM 80000 paiMDa ApyA che; A vigata kayA AdhAre lakhI che? trIjI bAbata e che ke te devAlaya ekAtamAM Avyu che mATe musalamAneAnA julamamAMthI bacyuM che e kahevu vyAjabI nathI. leAkAmAM eka evI vAta cAle che ke rAjaputAnA upara jayAre Aragajhebe caDhAI karI tyAre te A devAlayamAM caDhayA hatA ane mUrtio bhAMgavAnI zarUAta paNa karI hatI ane hAla paNa keTalAMka bhAgelAM 'parikarA ' tathA 'teraNA' che je leAkeAnA kahevA pramANe Aragajhebe bhAgyAM hatAM. paraMtu je rAtre e bhAMgavAnuM kArya zarU thayuM teja rAtre te ane tenI begama mAdAM paDayAM; begame svapnamAM rAtre RSabhana.tha tIrthaMkarane joyA ane temane kahetA sAMbhaLyA kai tuM tArA dhaNI pAse A aniSTa kAya baMdha karAva ane bIje dIvase mArI pratimA pAse Arati karAva" A pramANe Ara`gajhebe karyuM ane mUrtinI pUjA karI. pUnA sabhAmaMDapamAM AvelA eka sta Mbha upara eka "" * ToDane enAlsa enDa enTIkavIjha Apha rAjasthAna " pu. 1, pA* 268 (prakAzakaH-lahIrI ane kaMpanI, kalakattA, 1894 ) 599 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparanA lekho, naM. 307 ] ( 192 ) avalAkana, lekhanA mathALe eka AkRti che je A mugala bAdazAhanI che ema leke kahe che. A AkRtie peAtAnA e hasta joDelA che, je te vakhatanI tenI naxsthiti jaNAve che, joke bhAMgelAM kAtarakAme uparathI musalamAnane julama jaNAI Ave che te paNa auraMgajheba jevA custa musalamAna hiMduenI mUrti ene name e mAnya karavuM sarala nathI. A bAbata sAthe jANavuM joie ke A devAlayamAM traNa nAnI digA che jemAMnI e AgaLanA mekhareja e bAjue che ane trIjI eka bIjA mALamAM che. paraMtu ema paNa kahevAya che ke teNe bhAMgavAnuM kAryaM zarU karyuM te vakhate ekaja rAtamAM A traNa digAhe evI IcchAthI AMdhavAmAM AvI che ke jethI vadhAre nukasAna thatuM aTake. auraMgajheba ahIM Avye ke nahi e nakakI nathI paraMtu eTaluM te cekasa che ke musalamAne e makAnane IjA karI che ane e vAta bhAMgelA * parikare!' tathA tAraNA tathA dakSiNanA sabhAmaMDapanA ghummaTa uparathI jaNAI Ave che, ane AvI vadhu IjA thatI aTakAvavA mATe idagAha karAvyA vinA chUTako hateAja nahi tethI temaNe A pramANa karyuM haze. ane rAjaputAnAmAM A pramANe ghaNI vakhata maneluM che. trIjI vAta e che ke sta Mbha upa ranI AkRti musalamAnanIja che e nakakI nathI, te kadAca usamApuranA emAMthI eka vANIyAnI hAya jeNe, nIcenA lekhamAM kahyA pramANe pUrvIne saNAmoMDapa samarAvyA hatA. upara kahyA pramANe A devAlaya cemukha devAlaya che. cAmukha eTale cAra AkRtie cAra dizA tarapha mAM karIne eka ekane pI aDADIne eka besaNI upara besADelI hAya tene samUha. maMdiramAM A meTI AkRtie hevAne lIdhe darekanA mAM taraph eka, ema cAre bAjue dvArA che. A pratimAe dheALA paththaranI banelI che ane te ekaja tIrthaMkara RSa bhanAthanI che. uparanA mALamAM paNa AvuM eka ma Mdira che. jemAM cAra dvArathI jai zakAya che. nIcenA maMdirane, jema bIjA jaina devAlayemAM hAya che tema dareka dvAranI AgaLa gUDhamaMDapa nathI para Mtu eka nAnA mukhama Dapa che. vaLI, dareka bAjue jarA nimna ma upara eka eka sabhAmAMDapa che. jemAM javA mATe 'nALa' agara sIDI che. A nALanI bahAra eka eka udhADI kamAna che. ane uce eka nALamaMDapa che. A udhADI kamANeAmAM sIDI mAraphate jai zakAya che paNa sIDIne vadhAre pagathIyAM che ane tethI te 33 FOO AvI sIDIemAM pazcimanI bAjunuM dvAra mukhya gaNAya che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIrtijenalekhasaMgraha (193) [ rANapura mukhya maMdiranA dareka mukhamaMDapanI bAjue eka "mAdara" agara meTuM maMdira che, ane dareka sabhAmaMDapanI sAme "khuTarA mandara " agara nAnuM maMdira che. AvuM nAma ApavAnuM kAraNa e che ke sabhAmaMDapanAM madhya biMduomAMthI relI lITIothI banelA khuNA agara "nAsake" upara te Avela che. A cAra maMdiranI AjubAjue cAra ghummaTanA samUho che je lagabhaga 4ra0 staMbha upara rahelA che. dareka cAranA samUhanI madhyanA ghummaTo traNa mALa uMcA che ane eja samUhanA bIjA ghummaTothI uMcA jAya che. AvA madhyanA ghummaTomAMne eka je mukhyadvAranI sAme che tene aMdara ane upara ema bevaDo ghummaTa che jene AdhAra 16 staMbha upara raheluM che. mukhya maMdiranI cAre bAjue aneka devakulikAo che. jemAM darekane pIrAmIDa AkAranuM chAparuM che paNa AMtara karavA mATe bhIMta nathI. temAM 16 mA saikAnA pUrvArdhamAM banelA lekho che jemAM pATaNa, khaMbhAta vigere sthaLonA jAtrALuo jemAMnA ghaNuM kharA osavALa che temaNe baMdhAvelI devakulikAo viSenI hakIkta AvelI che. rANapura devAlaya nihALavAthI magaja upara je asara thAya te sara jemsa pharagyusane nIce pramANe varNavI che - "A rastaMbhanA vanane aMdarano bhAga jevAthI je dekhAva daSTigocara thAya che te tenA eka maMDapanA dazya (vaDakaTa naM. 134) uparathI jaNAya che; paraMtu staMbhanI AvI goThavaNIthI ajavALAnA ADakatarA mArgane lIdhe tathA ajavALuM AvavAnAM dvAranI racanAne lIdhe game tevA dazyamAM paNa e citAra barAbara utArI zakAya tema nathI. vaLI, tIrthaMkaranI pratimAo vALI devakulikAonI saMkhyA uparathI paNa Azcarya lAge che. madhyamAM AvelAM bAra deva graho uparAMta aMdaranA bhAganI Aju bAjue AvelI 86 devakulikAo che ane temanAM mukhabhAgo upara katarakAma kADhelAM che. rANapuranA e devAlayano bAhya dekhAva vakaTa naM. 13pa uparathI joI zakAya tema che. A devAlayanuM bhoMyataLIyuM uMcuM hovAne lIdhe tathA mukhya ghummaTonI vadhAre uMcAIne lIdhe eka mahAna jaina devAlayano barAbara dekhAva * " hisTarI opha i DIana enDa ina ArkITekTara" nAmanA pustakamAM pharagyusane pA. 240 upara Apela plAna barAbara nathI. ahIM Apele nakazo khare ane vizvAsa rAkhavA lAyaka che. ana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthanA lekhe. naM307] (194) avalokana Ape che kAraNa ke bIjAM junAM devAlamAM bAhya bhAga upara kotarakAmane abhAva hoya che (juo pleTa (a) ane (b)). A devAlayamAM ghaNuM ane nAnA bhAge pADelA che tethI zilpavidyAnI kharI zebhA temAM dekhAI Ave tema nathI, paraMtu dareka staMbho eka ekathI judA che tathA te uttama rIte goThavyA che ane temanA upara bhinna bhinna uMcAInA ghummaTo goThavelA che - A badhA uparathI mana upara ghaNuM sArI asara thAya tema che. kharekhara, AvI sArI asara kare evuM tathA staMbhenI suMdara goThavaNa viSe sUcanA kare evuM hiMdustAnamAM bIjuM ekapaNa devAlaya nathI, goThavaNInI uttamatA uparAMta bIjI jANavA lAyaka bAbata e che ke teNe rekelI jagyA 48000 co. phu. eTale ke madhyakAlIna yuropIya devaLonA jeTalI che ane kArIgarI tathA sundaratAmAM te temanA karatAM ghaNI rIte caDhe tema che." 1 A devAlayanA bAhya bhAgamAM be judI jAtanA paththaro vAparyA che. bheMyataLIA mATe sevADI nAmane paththara tathA bhIMte mATe sonANA nAmane paththara vAparyo che ane pratimAo sivAya aMdara sava dekANe A bIjI jAtane paththara vApare che. zikhara ITonuM bAMdheluM che. jyAre huM tyAM have tyAre aMdaranI bAjue punarUddhAranuM kArya cAlatuM hatuM ane te vakhate dara gADA dITha 5 AnA pramANe nANuM paththara ANatA hatA. senANAne jAgIradAra je jAte cAraNa hato tene A bAbatanI khabara paDatAMja paththarane bhAva dara gADe rU. 1-4-0 karI dIdhe; ane tethI AnandajI kalyANajInA ejanTane A kAma keTalAka vakhata mATe paDatuM mUkavuM paDyuM. A cAmukha devAlayamAM bIjA da paNa ochAM nathI. mukhya maMdiranA uttara-pazcima taraphanA " mAdara "mAM saMmetazikharanuM eka kotarakAma che, ane tenI sAmenA "mAdaramAM eka adhurUM mUkeluM aSTApadanuM kotarakAma che. AmAM pahelAnI bahAra jamaNI bAjue eka zilA che jenA upara giranAra ane zatruMjayanI TekarIo kADhelI che. tenI DAbI bAjue eTale ke uttaranA nAlamaMDapamAM eka sahasakUTanuM ketara kAma AveluM che. upara kahelA bIjA mAdaranI bahAra najIkamAM 23 mAM tIrthaMkara pArzvanAthanuM vicitra kotara kAmavALuM biMba che. jemAM temanA mastaka upara nAganI yukitathI guMthelI phaNAo che. paNa ema kahevAya che ke A zilA bIje sthaLethI lAvavAmAM AvelI { " His:ory of Indian & Estern Architscture" pp 241-2 602 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcInajaimalekhasaMgraha, ( 195 ) [ rANapura che. ema lAge che ke e zilA traNa sthaLethI bhAMgelI che ane pAchaLathI cUnAthI sAMdhelI che. tenI nIce savat 1903 ( I. sa. 1846 ) nA eka nAnA lekha che ane temAM kevalagacchanA karinuM nAma Ave che. A chellA kAtarakAma zivAyanAM khIjA badhAM kAtarakAmA ghaNAM upayAgI che jemane darekane mATe juduM juduM varNana ApavAnI jarUra che ane te bhaviSyane mATe rAkhuM chuM. (lekhanuM bhASAMtara, ) yugAdIzvara zrIcatumu kha jitane namaskAra thAo. vikrama saMvatanA 1496 mA varSe zrImedapATanA rAjAdhirAja zrI 5, 1; zrI guhila, 2; bheAja, 3; zIla, 4; kAlabhoja, 5; bhaTTa bhaTa, 6; siMha cha; mahAyaka, 8; trIjImmANuM, jeNe peAtAnI, peAtAnA putranI tathA strInI seAnAthI tulA karAvI hatI, 9; prakhyAta allaTa, 10; naravAhana, 11; zakitakumAra, 12; zucivamana, 13; kIrtivamana, 14; yeAgarAja, 15; vaTa, 16; vaMzapAla, 17; vairisid, 18; vIrasiMha, 19; zrIrasiMha, 20; ceAsiMha, 21; vikramasiha, 22; raNasiMha, 23; premasiMha, 24; sAmatasiMha, 25; kumArasiMha, 26; mathasiMha, 27; padmasiMha, 28; jaMtrasiha, 29; tejasvisi, 30; samarasiMha, 3; zrIbhuvanasiMha, apane vaMzaja ane zrIallAvIna sultAna tathA cAlumAna rAjA zrIkIka1 ne jItanAra 32; ( tenA ) putra zrIjayasiMha, 33; lasiMha, mAlavAnA rAjA gegAdeva nA jItanAra, 37; zrIkhetasiha, 38; atulanIya, rAjA zrIlakSa, 39; ( tene ) putra rAjA zrImAla, je suvarNa tulAda dAnapuNya paropakArAdi guNarUpa kalpa vRkSone Azraya ApanAra naMdanavana jevA hatA. 40; tenA kulakAnanamAM siMha samAna rANA zrIkuMbhaka, 41; jeNe sahelAgraMthI mahAna killA jevA ke, sAraMgapura, nAgapura, gAgaraNa, narANuka, ajayamerU, maMDeAra, ma'Dalakara, buMdI, khATTa, cATasa, jAnA ane bIjA jItIne ** A 1. e katu te kadAca senagarA mAlavadevanA putra ane vaNavIranA bhAi kIta haze jene mATe vi. sa. 1394 ne eka lekha che. 2---tavArIkha rizata!hamAM ema kaheluM che ke gogAdeva (kAyadava)ne paNa allAuddIne jItyA hatAM. 3 A hliAe nIce pramANe ALakhAvI zakAyaH sAragapura te sIdhIsmAnA tAkhAnA mALavAnuM sAragapura, nAgapura te jodhapura sTeTanA eja nAmanA prAMtanuM mukhya zahera; gAgaraNa te kADha sTeTanuM 'gAgreAna; narANaka te ledhapuranA rAjyanu narANA re dAdupa'thIonA gurUnu' sthAna; ajayamerU te ajamera, maDara te jodhapuranI ' 603 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthanA lekhe. naM. 307] (196). avalokana pitAnuM parAkrama dAkhavyuM hatuM, je gajapatinI mAphaka, potAnA, "bhuja' (hAtha, sUMDha)nA baLathI unnata thayo hato ane jeNe ghaNuM "bhadra " ( zubha guNo, eka jAtanA hAthIo) meLavyA hatA, jeNe garUDanI mAphaka sarpa jevA ghaNuM bleccha rAjAone ghANa kADhayo hato, jenA caraNa kamaLane judA judA dezanA rAjAonI mastakAvalI vaMdana karatI hatI ane je A rAjAonI vipakSatAne pitAnA hastadaMDathI vikherI nAMkhate ha; je pativratA lakSmI ( rAjyazrI, lakSmIdevI ) sAthe goviMdanI mAphaka AnaMda karato hata; jeno prabhAva je dunatinI jhADIne naSTa karavAmAM agninuM kAma karatA hatA, te prasaravAthI pazuonAM ToLAM, eTale ke, vipakSa rAjAo nAzI jatA hatA; jeno "hiMdu sulatAna" evo IlakAba gurjaratrA ane dilhInA sultAnoe ApelA rAjya chatrathI sUcita thayo hata; (je) suvarNasatrane AgAra hato; je paDadarzanadharmane AdhAra hato; tenA caturaMga lazkara rUpI nadIne te sAgara hato; je kIrti, dharma, prajApAlana, sarvAdi guNavaDe zrIrAma, yudhira, Adi rAjAonuM anukaraNa karato hato;-A mahArAjAnA vijayamAna rAjyamAM prAgvaTa jJAtinA mukuTamaNi saMghapati mAMgaNanA putra saMghapati kurapAlanI strI komaladeno putra saMdhapati dharaNAka je tene (rAjA) mAnato hato ane je ahane custa bhakata hata-jenuM zarIra vinaya, viveka, vaiya, audArya, zubhakarma, nirmAlazIla, Adi addabhuta guNa rUpI vAhIrathI jhagajhagatuM che; jeNe zrIsulatAna ahammadanuM pharamAna lIdhuM hatuM evA sAdhu guNarAja 1 sAthe AzcaryakAraka devAlavALA zrI zatruMjayAdi yAtrAnAM sthaLoe jeNe yAtrA karI hatI; ajAharI, piMDaravATaka, sAlera vigere sthaLoe navAM jaina devAlaya (baMdhAvIne) tathA junAM devAlayone jIrNoddhAra karIne, jainadevonAM pagalAMnI uttaramAM cha mela dUra AveluM maMDara; maMDalakara te kadAca mevADanA maMDalagaDha prAMtanuM mukhya zahera; buMdI te hAlanuM buMdI; khATuM te mevADanA nAgapura prAMtanuM khATu agara to jepuranA zekhAvATImAM AveluM khATuM; cATa e jaipura sTeTanuM cATa agara cAkSa je jayapura-savAi-madhapura lAInanuM sTezana che. jenA oLakhI zakAya tema nathI. 1 guNarAja, sulatAna ahammada ane pharamAna viSe janala, bee, e. se nA pu. 23, pA. 42 mAM " citoragaDha prazarita " nAme mAro lekha juo. - 2 A sthaLe oLakhavA mATe uparanI TIkA juo. vaLI, presa rIperTa. vesTa. sarkala, 105-6, pA. 48-49 juo. 604 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcInajInalekhasa grahuM, ( 1297 ) [ rANapura sthApanA karIne, duSkALanA samayamAM annakSetre mAMDIne ghaNA paropakArA jeNe karyAM tathA jaina sa MghanA dhaNa satkAra karyAM hatA. AvA aneka sadguNA .rUpI bahumUlya krayANAthI bhareluM evu jenu jIvana rUpI vAhana saMsAra samudrane taravAne zakitamAna thayuM hatuM; peAtAnI srI dhAraladethI utpanna thayelA putre saMdhapati jAnA, saM. jAvaDA vagere tathA tenA (dharaNAkanA) moTAbhAI ratnA ane tenI srI ratnAde tathA temanA putrA lAkhA, majA, senA, sAliga sAthe; rANA zrI bhakaNe peAtAnA nAma uparathI thayela rANapuramAM, peAtAnA hukamathI tailAyadIpaka nAmanuM zrIyugAdIzvara RSabhanAthanuM cAmukha devAlaya baMdhAvyuM. suvihitapurandara gacchAdhirAja, parama gurU, zrIdevasu MdarasUri paTTa prabhAkara, zrIbhRttapAMgacchanA zrIseAmasuMdarasUri je zrIjagaccandrasUri ane zrIdevendrasUrinA vazamAM hatA temaNe pratiSTA karI. A deva laya sUtradhAra depAke banAvyuM che. yAvacca dradivAkara A zrIcatu Mmukha vihAra rahe ! zubhaM bhavatuM. ( 3089) na. 308-09 nA lekhAmAM jaNAvyu che ke-savat 1697 mAM amadAvAdanI pAse AvelA usamApuranA rahevAsI prAgvATajJAtinA sA. khetA ane nAyake, jemane akabara bAdazAhe jagadgurUnuM virUda Apyu che evA zrIhIravijayasUrinA sadupadezathI, rANapura nagaramAM, saM. dharaNAe karAvelA caturmukha vihAramAMnA pUrvadizAvALA daravAjAnA samArakAma sArUM' 48 seAnA maheArA ApI tathA teja daravAjA pAse meghanAda nAmanA eka maDapa karAvye. AkInA lekhedamAM jaNAvyuM che ke amuka sAlamAM amuka gAmanA amuka zrAvakoe A devakulikAe karAvI che. vizeSa hakIkata nathI. rANapuranA A mahAna maMdiranu vistRta varNana upara ApavAmAM Avyu che. A maMdiranI pratiSThA karanAra samasundarasUrinA eka ziSya nAme pa'Dita pratiSThAsAme sA~vat 1554 mAM sonasAmAnya nAmanuM kAvya khanAvyu che. jemAM ukata AcAryanuM vistArathI jIvanacaritra varNavAmAM AvyuM che. e kAvyanA 9 mA sargamAM dharaNAke karAvelA e madiranA pazu 1 A jaina gurUAnI yAdI mATe jIe iDI enTI. pu. 11, 5, 254 256. 605 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthanA lekhe. na. 308-8] (18) avalokana Doka ullekha kare che. zrIyuta DI. Ara. bhAMDArakare lakhelA upari likhita varNanamAMnI kazI paNa hakIkata che ke e kAvyamAM jovAmAM AvatI nathI, paraMtu tethI e hakIkata asatya che ema kAMI kahI zakAya nahi. kAraNa ke pratiSThA mane uddeza dharaNakanuM carita varNana karavAne nahatuM. temaNe te pitAnA gurUnA carita varNana mATe ekAvya banAvyuM che tethI temAM te teTalI ja hakIkata AvI zake, jene semasundarasUri sAthe khAsa saMbaMdha hoya. kAvyakta kathana A pramANe che: dharaNa saMghapatinA bahu AgrahathI, vicaratA thakA semasuMdarasUri eka vakhate rANapura nagaramAM padhAryA. tyAM teo dharaNa seThanI banAvelI vizAla paiSadhazAlAmAM utaryA jemAM 84 te uttama prakAranA kASThanA sta hatA ane je aneka paThThazAlA ( vyAkhyAnazAlA) tathA aneka ceka ane oraDAothI suzobhita hatI. eka divase somasudarasUrie vyAkhyAnamAM jinamaMdira ane jinapratimA banAvavAthI thatA sukRtanuM varNana karyuM te sAMbhaLI dharaNA seThe eka kailAza giri jevuM unnata ane ujajavala maMdira banAvavAnI IcchA karI. te ja samaye teNe aneka buddhizAlI zipio ( zalATe) ne belAvyA ane temanI pAse siddhapuramAM AvelA rAjavihAra nAmanA zreSTha maMdira jevuM sajananI AMkhane AnaMda ApanAra anupama citya taiyAra karAvyuM prathama ghaDelA pASANane yuktipUrvaka jaDIne tene pITha baMdha baMdhAvyuM. pachI tenA upara traNa mALo caNavI madhyamAM aneka ucca maMDapa 1 caturadhikAzItimitaiH staMbheramitaiH prakRSTatarakASThaiH / * nicitA ca paTazAlAcatuSkikApavarakapravarA // zrIdharajanimitA ca SavarAI samasyativira ! tasyAM samavAsAghuH praharSato gacchanetAraH // 2-sa tadeva siddhapurarAjavihAra khyavaravihArasya / sadRzaM sudRzAM ca dRzAM sudhAJjana zaityakRcaityam // medhAnidhAnazilpibhiramaNDayatkhaNDitAMhasi pravare / divase divasezamahA mahAmahe vanamahanIyaH // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jainalekhasaMgraha, (198) | rANapura banAvyAM. nAnA prakAranI putaLIo vigerenA suMdara kotarakAma vaDe alaMkRta thaelA ane jemane joIne lekenA citta camatkRta thAya evA te mUlamaMdirane 4 bAju 4 caMdra jevA ujajavaLa "bhadraprAsAde " banAvyAM. AvI rIte taiyAra thaeluM te madira sAkSAta naMdIzvaratIrthanI sAthe spardhA karatuM hoya tema jaNAtuM hatuM ane tethI tenuM nAma "tribhuvanadIpaka" AvuM rAkhavAmAM AvyuM. pachI temAM sUryanA biba jevAM tejasvI evA AdinAthatIrthakaranAM 4 bibanI semasundarasUrinA hAthe pravitra pratiSThA karAvI. dIna janenA uddhAraka evA dharaNAka zeThe e pratiSThAnA samaye je je Azcarya pamADanArA mahotsave karyA te joIne ke vismayapUrvaka mastaka nahiM dhuNAvyuM ? e mahotsava pachI somadeva vAcakane teNe AcAryapada apAvyuM ane tenA mATe paNa bahu dravya vyaya karIne eka te ja bIje mahotsava karyo. ", meha nAmanA eka yatie saMvat 149 nA kAtika mAsamAM rANakapuranA e maMdiranuM eka stavana banAvyuM che temAM paNa saMkSepamAM A kAvya pramANe ja varNana kareluM che. e stavanamAM dharaNA (dhannA) seThanuM mULa vAsasthAna tarIke rANapura ja jaNAvyuM che, ane tenuM varNana A pramANe Ape che - hIcaDau haraSaI majha ullIuM, rANigapura dIThaI mana vasi", aNahalapura ahinANa. gaDhamaDha maMdira pila sucage, niramala nIra vahuI vici gaLe pApa pakhAlasu age. 1 AmAM rANakapurane aNahilapura ( pATaNa )nI sAthe sarakhAvyuM che tethI jaNAya che ke e sthAna meTA nagara jevuM haze. keTIdhaja vivahArIAnA vasavAvALe ullekha paNa eja vAta sUcave che. 2 rANakapuranI vacamAM eka nadI vahetI hatI; te Aje paNa temaja vahe che. 607 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthanA lekhe. naM. 308-9 ] (200) avalokana, -1/-, 10n . . .. , , , , kyA vAvi vADI hasAlA, jiha bhavaNa dasaI devAlA, pUja racaI tihAM bAlA. varaNa aDhAraI leka savicArI, keTIja vasaI vivahArI, punyavaMta suvicArI. tihAM mukhi saMghavI dharaNa, dAni puNya jagi jasa vastaraNa, jiha bhavaNi udharaNau. e stavanamAM AgaLa jaNAve che ke dharaNAke 50 mukhya salATe belAvyA ane temane suMdaramAM suMdara maMdira bAMdhavA kahyuM tyAre temaNe siddhapuranA caumukhA maMdiranA bahu vakhANa karyA ane depAke kahyuM ke huM zAsvata maMdiranA jevA pramANanuM anupama maMdira banAvI ApIza. te pramANe zeThe depAne te koya eNpyuM. saMvat 1945 mAM mATe duSkALa paDaye te vakhate dharaNAne tenA bhatrIjAe kahyuM ke- relIyAiti lakhapati INi ghari, kAkA hiva kI jaI jaga pari, jagaDu kahIyaI rAyasadhAra, ApaNa pe desyAM leka AdhAra. eTale-ApaNe ghera te lakSmInI lIlA hera che mATe he kAkA have ApaNe jagaDuzAhanI mAphaka karavuM joIe. jagaDue jyAre rAjAone AdhAra Ape hato tyAre ApaNe prajAne AdhAra ApIzuM. e pramANe bhatrIjAnA vacanathI zeThe khullA hAthe salUkAra (dAnazALA=sadAvrata) khullu mukayuM. vaLI e stavanamAM jaNAve che ke-e maMdiranA mukhya devagahanI pazcima bAjunA dvAra AgaLa hamezAM khelo thatA hatA. uttara bAjunAdvAra AgaLa saMghajane besatA hatA. pUrva dizA tarapha vidhyAcala parvatanI bhIta AvelI hatI ane dakSiNa dizAmAM maheATI piSadhazAlA hatIjemAM tapAgaccha nAyaka semasuMdarasUri rahetA hatA. 608 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jenalekhasaMgraha (201 ) [ hastikuMDI vaLI AgaLa jaNAve che ke ccAraI mahurata sAmaTAM e lIdhAM ekaI vAra tu, pahilaI dala mAMDIuM e bIjaI sarkAra tu paiSadhazAlA ati bhalI e mAMDI. deula pAsi tu, catutha9 mahurata gharataNuuM e maMDAvyA AvAsa tu. arthAta-dharaNe seThe cAra karyo ekaja mahUrtamAM prAraMbhyAM hatAM. jemAM paheluM kArya maMdiravALuM, bIjuM dAnazALA khullI mukavAnuM, trIjuM piSadhazALA baMdhAvavAnuM ane cothuM pitAnA rahevA mATe mahAla baMdhAvavAnuM hatuM. maMdiranuM varNana A pramANe Ape che seguMjae siri giranAre rANigapura zrIdharaNuvihAra, vaMdhyAcala adhiku phala lIjaI, saphala janma zrIcaumukha kI jaI, devachaMda tihAM avadhAri, zAsata jiNavara jANe Ari, viharamANu bII avatArI, cakavIsa jiNavara mUrati sArI, tihi jibiba bAvanu nihala, sayala biMba bahattarU jiNaluM, phiratI biMba navi jANa pAra, tIratha na disara avatAra. vividha rUpa pUtalIya apAra, keraNIe arabuda avatAra. teraNa thaMbha pAra navi jANuM, eka jIbha kima kahIya vakhANuuM.