Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ puna: paMcAvana varSe- [36] prastuta vArtAsaMgraha sAMbhaLate gaye ane paMcAvana varSa pahelAMnI sthiti tAdaza thavA lAgI. darzanazaktinI sAthe dazya jagata pa pAmatAM je nirAlakhatA AvelI temAM paheluM avalaMbana mukhyapaNe zAstronuM maLyuM. e zAstro eTale saMskRta, pAli ke prAkRta nahi, paNa mukhyapaNe kAMIka jUnI ane kAMIka navI evI mizrita gujarAtI bhASAmAM lakhAyela jaina paraMparAne lagatA keTalAka viSayanAM zAstro. pahelavahelAM e avalaMbana prApta thayAnuM varSa vi. saM. 1954 hatuM, ema yAda Ave che. AjathI papa varSa pahelAM je zAstrIya viSayoe manane eka navI dizA pUrI pADavAnuM kAma karyuM hatuM te vizvamAM eka geya viSaya hato kathA ke upadezane laga. AvAM paraMparAgata kathAo ke upadeze sajajhAyane nAme jene paraMparAmAM prasiddha che. sajajhAyane saMskRta paryAya che svAdhyAya. ApaNe jANIe chIe ke samagra Arya paraMparAomAM svAdhyAyanuM keTaluM mahattva che. taittirIya upaniSadamAM je kahevAmAM AvyuM che ke svAdhyAya ane pravacana ja tapa che, te vastu ekeeka paraMparAmAM chavatI rahI che. jaina paraMparA, je mukhyapaNe tapasvI agara tapaHpradhAna saMsthA hoI bAhyatyAgalakSI manAya che, temAM paNa kharekhara bhAra te svAdhyAya ane dhyAna jevA antastA upara ja ApavAmAM Avyo che. eTale sAdhu agara gRhastha, jeo vrata, niyama Adi tapanA vividha prakAmAM rasa letA hoya che, teo paNa sajhAyanA pATha ane zravaNa pratye UMDI zraddhA sevatA hoya che ne temAM sIdho rasa anubhave che. eTale jyAM gaMbhIra zAstrAbhyAsanuM vAtAvaraNa na hoya ke tenI sAmagrI na hoya tyAM paNa sajajhAya nAme jANItA geya sAhitya dvArA leke vidyArasa anubhave che ane paraMparAgata ucca prakAranI sAttvika bhAvanAonA saMskAra jhIlatA rahe che. A sajajhAya nAmaka sAhityavibhAga eTalo badho sarvapriya che ke bhAgye ja e kaI jaina haze ke jene kaI ne kaI sajhAya kaMThastha na haya, agara bIjI kaI sajhAya gAya tyAre tene temAM AkarSaNa na thAya.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSe - [ para sajhAya ke rAsAenuM paMthabheda bhulAvavAnuM sAmarthya sajhA vividha DhALomAM hoya che ane e DhALe paNa sugeya hoI game tene gAvAmAM rasa paDe che. jeo sAmAnya rIte paNa gAI na zakatA hoya teo bIjAonuM sajhAyagAna sAMbhaLI tallIna thatA hoya che. core ane ThAkuradvAre zrAvaNa-bhAdaravAmAM rAmAyaNa ke mahAbhAratanI kathAo vaMcAtI. gAmanA loke bapore kathA sAMbhaLavA maLe. kathAkAra mahArAja kaI anerI chaTAthI kathA kare ane artha samajAve. rasa eTale badhe jAme tene sAMbhaLavA janAra paMthabheda bhUlI jAya. jema rAmAyaNa, mahAbhArata ane bhAgavatanI kathAomAM paMthabheda bhulAvavAnuM sAmarthya anubhavyuM che, tema ja sajajhAya ke rAsa nAmanA jaina geya sAhityanA lalakAra ane samajAvaTa vakhate paNa paMthabheda bhUlI zretAo ekatra thayAnuM citra Aje paNa mana sAme upasthita thAya che. keI sukaMTha sAdhu ke sAdhvI agara gRhastha-zrAvaka judI judI sajhA gAya, rAsanI DhALe gAya tyAre moTI medanI jAmatI, ane A ja dhArmika ke sAMskRtika jIvananuM te vakhate gAmaDAMomAM ane zaheramAM paNa eka mahAna parva banI rahetuM. A parvarase mane alaMbana pUruM pADayuM tyAre keTalAMka supAtra sAdhvIonI dvArA moDhethI ane lakhela tema ja chApela pustaka uparathI paNa meM keTalIka sajA kaMThastha karI. chaMda, stavana Adi anya geya prakAranI sAthe sAthe sajhAnI DhALe yAda karavAne, ene bhaDALa vadhAravAne ane ene gAI punarAvRti karavAne eka nityakrama banI gaye, jene huM mArA vidyAvyavasAyanuM prathama pagathiyuM ane navI dizA ughADavAnuM eka kAra kahuM chuM. sajajhAyonA be prakAra te vakhate meM je sajhA kaMThastha karelI tene moTe bhAge te vakhate mudrita ane upalabdha sajhAyamALA " bhAga pahelA-bIjAmAM hatA. sajhAye be prakAranI hoya che. eka asavRttionA de varNavI savRttionA guNa gAnArI ane bIjI koI jANatI sucarita vyaktine TUMkamAM jIvanaprasaMga pUre. pADI te dvArA tyAga ke saMyamanuM vAtAvaraNa sarjanArI. jemAM krodha ane lebha jevI vRttionA avaguNa dRSTAMta dvArA batAvavAmAM AvyA hoya ne kSamA tema ja satiSanA lAbha varNavavAmAM AvyA hoya te pahele prakAra. jemAM bhagavAna mahAvIra ke gautama jevA mAnya puruSonA jIvanane koIne koI prasaMga gavAya hoya te bIjo prakAra,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 ] darzana ane ciMtana rAsAonI prAcInatA upara je rAsane nirdeza karyo che teno thoDe khulAso atre Avazyaka che. AcArya hemacaMdra sAhityanA vividha prakAromAM "rAsaka" paNa eka prakAra gaNAvyo che. bhAgavatamAM rAsapaMcAdhyAyI jANItI che. e ja rAsakaprakAra madhya kALathI apabhraMza, jUnI gujarAtI ane cheka navA yuganI gujarAtImAM kheDA Avyo che, ane te "rAsu", "rAma" ke "rAsa' tarIke jANIto che. kathApradhAna sajajhAya e A yuganI vArtA ke navalikAnuM sthAna lete eka geyaprakAra che, jyAre rAsa e A yuganA navalasAhityanuM sthAna leto tatkAlIna kAvyuM ke mahAkAvya prakAra che. rAsamAM mukhya pAtranI saLaMgasUtra jIvanakathA grathita heIne tenI AsapAsa aneka nAnImoTI upakathAo varNavavAmAM Ave che, jene lIdhe te eka suva geyakAvya banI rahe che. meM je sajajhAyone eka sAthe sarakhe saMgraha yAda karele temAM keTalI sajajhA evI hatI, jemAM prastuta saMgrahamAMnI keTalIka vArtAo vaNAyelI che. dA. ta. naMdiNa, saMyatirAja, dhajAzAlibhadra, mRgAvatI, kapilakumAra, kaNika -ceTaka Adi. tethI jyAre prastuta vArtAsaMgraha sAMbhaLavA lAge tyAre e lagabhaga paMcAvana varSa pahelAMnI mAnasika bhUtAvaLanA saMskAre jAgrata thayA, ane jANe e paMcAvana varSanA paDadAne sAva seravI teNe mane e bhUtakALamAM besADI dIdhe ! e ja bhUtakALanA saMskAravaza huM Aje kAMIka lakhavA prerA chuM ane tethI ja meM punaH paMcAvana varSe---' evuM mathALuM pasaMda karyuM che. sajhAyasAhityanI vyApakatA bharadariye vahANu bhAMge ane DUbate musAphara kaI nAnakaDAzA khokharA pATiyAne meLavI tene Teke Teke kinArA sudhI pahoMce agara tene AdhAre dariyA vacce ja bIjA koI sAbUta vahANane meLavI le tenA jevI ja, "saMjajhAya" nAmanA sAhityaprakArathI maLela TekAne lIdhe mArI sthiti thaI che, ema kahI zakAya. te kALe e "sajajhAya" sAhityanuM gaurava mAre mATe nirAzAmAM ekamAtra TakA pUratuM ane bahu te vakhata vitADavA pUratuM hatuM, paNa e TekAe tyArabAdanAM paMcAvana varSomAM je je vidyAnAM kSetre kheDavAnI vRtti jagavI ane je je anekavidha saMskAra meLavavAnI taka pUrI pADI te badhAne saLaMga vicAra karatAM ema lAge che ke te vakhate je sajajhAya" sAhityane huM sAmAnya lekhate tevuM e sAmAnya nathI. jema ene bhUtakALa ghaNe che tema
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSa [ 550 enI vyApakatA paNa ghaNI che. A bAbata ahIM prastuta saMgrahamAMnI keTalIka vArtAonA dAkhalAthI ja spaSTa karavI ThIka lekhAze. jaina kathAsAhityamAM kendraparivartanane paDa prastuta saMgrahamAM kule bAra vArtAo che. temAMnI chellI traNa vArtAo madhyayuganI che, jyAre bAkInI badhI vArtAo bhagavAna mahAvIranA samayathI mAMDI vikramanI bIjI sadI sudhInAM lagabhaga sAta varSane sparze che. badhI ja vArtAonuM mULa jaina sAhitya ja che. jaina sAhitya--khAsa karI kathAsAhitya--kaI eka kALamAM ane eka ja pradezamAM ke eka ja hAthe nathI racAyuM. jema jema jaina paraMparAne prAdhAnya ane prabhAvanuM kSetra badalAtuM gayuM tema tema tenA kathAsAhityamAM paNa e kendraparivartananuM pratibiMba paDyuM che. jyAre vaizAlI, rAjagRha, caMpA ane pATaliputra jevI nagarIo jana prabhAva nAM kendro hatAM tyAre racAyela ke te smRti uparathI racAyela sAhityamAM te kendrone paDa che; vaLI jyAre avaMtI (ujjayinI) ane madhyabhArata jaina prabhAvanAM kendro banyAM tyAre racAyela keTalIka kathAomAM te kendranA paDaghA che. jyAre jaina prabhAva pazcima hindustAna-khAsa karI gUjarAta-mAM AgaLa vaLe tyAre lakhAyela sAhityamAM e kendranA paDaghA che. A rIte paraMparAnA prabhAvanA kendranA parivartana sAthe ja kathAoe jaina sAhityamAM navA navA pizAka dhAraNa karyA che. A vastu prastuta. saMgrahanA lekhake dareka vArtAnI mAMDaNImAM ene je paricaya Ape che te uparathI ja vAcaka samajI zake tema che. prastuta vArtAonAM pA ane tene AdhAra prastuta saMgrahamAMnI bAra vArtAo paikI eka vArtAonAM mukhya pAtra etihAsika che; jevAM ke, keNika, ceTaka, halla, vihala, mRgAvatI, zakaTALa, Arya rakSita, udayana maMtrI, AmRbhaTa jevAM; ane tenI sAthe saMkaLAyelI hakIkate keTaleka aMze aitihAsika che, jyAre bIjI vArtAone atihAsika kahevA jeTale AdhAra nathI. tema chatAM e vArtAonuM mULa vastu prAcIna jaina sAhityamAM atyAre paNa upalabdha che. keTalIka vArtAonAM mULa to jaina AgamamAM paNa che; jema ke, naMdiNa, saMyatirAja, kapilakumAra, dhannA-zAlibhadra, zAla-mahAzAla; jyAre keTalIkanAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pepara 3 darzana ane ciMtana mULa niryukti ane zUrNi AdimAM che, te bIjI keTalIkanAM mULa gUjarAtamAM lakhAyela prabandhasAhityamAM che; jema ke, udayana maMtrI, AmrabhaTa ane bhUyarAja.* jaina paraMparA bauddha jevI anya zramaNa paraMparAonI peThe ja, brAhmaNavarga pradhAna nathI. emAM kSatriya ane gRhapati vaizyanuM prAdhAnya rahetuM AvyuM che. tethI ja ApaNe prastuta vArtAonAM mukhya pAtromAM moTe bhAge kSatriya ane vaizya varNa nihALIe chIe. brAhmaNoe jaina paraMparA svIkAryAnA dAkhalA virala che, e hakIkata jaina itihAsamAM jANItI che. Arya rakSita brAhmaNa hatA ane jaina bhikSu banyA te e viralatA ja sUcave che. prAcIna AgamamAM ke te uparanA bhASya, niryukita ke cUNi jevA TIkAgraMthamAM je nAnImoTI kathAo Ave che temAMthI keTalAMka pAtronAM nAma, prAtaHsmaraNIya smRtisaMgraharUpe racAyela "bharaphesarabAhubalinAmanI eka * A saMgratumAMnI vArtAonAM prAcIna mULa nIce mujaba maLe che? pahelI vArtAnA mukhya pAtra naMdiNano ullekha AvazyakarNinA cothA adhyacanamAM tathA naMdIsUtramAM autpattikI buddhinA varNana prasaMge maLe che. bIjI vArtAnA nAyaka saMyatirAja ane chaThThI vArtAnA kapilakumAra ullekha uttarAdhyayanasUtramAM che. trIjI vArtAmAMnAM dromAM ane Arya rakSitane ulekha Avazyaka niryukita, carNi ane dazavaizAlikanI agatyasiMhanI cUrNimAM che. A sarNi mu. zrI. puNyavijayajIne sarvathA navI ja maLI che, ne te bIjI badhI caNio karatAM ghaNI jUnI che. cothI vArtAmAMnA zakarALa maMtrIno ullekha AvazyakanikuMtimAM tema ja baha5mAM che. pAMcamI vArtAmAMnA dhanA-zAlibhadrane ullekha ThANAMgasUtranA dazamA sthAnakanI TIkAmAM che. sAtamI zAla-mahAzAlanI vArtAnuM mULa uttarAdhyayananA dazamA adhyayananI TIkAmAM che. AThamI mRgAvatInI tathA navamI kaNikaTikanI vArtAnuM mULa mahAvIracaritramAM che. emAMnA hula-vihuddhano ullekha bhagavatIsUtranA sAtamA zatakanA navamA uddezamAM che. dasamI udayana maMtrI, agiyAramI AmrabhaTa ane bAramI bhUyAjanI vArtAne AdhAra "prabaMdhaciMtAmaNi che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSa [ 553 padabaMdha prAkRta sajajhAyamAM maLI Ave che. e sakjhAyanI saMskRta TIkAmAM TIkAkAre te te sUcita pAtronI vistRta jIvanarekhA ApelI che. prastuta vArtAnA lekhake e TakAgata jIvanarekhAone AdhAre keTalIka vArtAomAM lIdhe che, te keTalIka vArtAonA AdhAra tarIke emaNe prabaMdhaciMtAmaNi jevA madhyakAlIna prabaMdhasAhityane upayoga karyo che. vArtAone sAmAnya sUra lekhake pratyeka vArtA dvArA je rahasya sUcita karavA dhAryuM che tene sphoTa karatAM pahelAM, samagra vArtAsaMgrahane ekaMdara ane sAmAnya sUra zo che te jANavuM egya lekhAze. badhI vArtAone ekaMdara ane sAmAnya sUra che vIravRtti darzAvavAno. bhale e vRtti judI judI rIte, ane jude jude mArge tema ja jude jude prasaMge tIvra ke tIvratama rUpe avirbhAva pAmatI hoya, paNa saMgrahamAMnI evI eke vArtA nathI ke jemAM vIravRttine udde ka sUcavAta na hoya. vIratAnuM mULa utsAhamAM che. utsAha e eka cAlu jIvanakramanA sAmAnya vaheNamAMthI chalAMga mArI chUTavAne ane keTalIka vAra te A cheDethI taddana sAme cheDe jaI UbhA rahevAne vIryapradhAna ullAsa che. pakSI ane svalakSI vIravRtti Ale ullAsa e ja manuSyane Itara prANuothI judA pADe che. vAgha, siMha jevAM krara ane tephAnI prANIomAM zaktine Ubharo dekhAya che; keTalIka vAra te vIravRttinuM rUpa paNa dhAraNa kare che, paNa e vRtti manuSyanI vIravRtti karatAM nAkhI che. pracaMDa baLazALI ane AvegI itara prANIone jusso chevaTe paralakSI hoya che; ene koI virodhI hoya tenI sAme ja te lavAya che. Itara prANIone jusso kadI svalakSI banI ja nathI zakata; pitAnA virodhI ke duzmanane mArI ke phADI khAvAmAM ja e pariName che. jyAre manuSyane varSollAsa agara jusse e paralakSI hoya chatAM te svalakSI paNa bane che. manuSya vadhAremAM vadhAre jyAre AgamAM taNAte hoya ane pitAnA vidhInI sAme samagra zakti ajamAvatA hoya tyAre paNa enAmAM evI eka zakayatA rahelI che ke tene e paralakSI jussA sAva dizA badalI svalakSI banI jAya che ane te ja vakhate tene pitAnI jAta upara pitAne gusse ke Avega ThAlavavAne prasaMga ubho thAya che. e ja svalakSI vIravRtti che ane e ja mAnavatAnI mAMgalika bhUmikA che;
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 ] darzana ane ciMtana manovRttinA abhyAsa uparathI ema lAge che ke manuSya jAtimAM zakyatA game teTalI hoya chatAM, sAmAnya dhoraNa te evuM ja dekhAya che ke, bhANasa je pravAhamAM janame hoya ke je vaheNamAM taNAtA hoya temAM ja jIvana gALavA pUratI mAMDavALa karI le che ane anukULa saMgenI vAta to bAjue rahI, paNa pratikULa saMga sudhdhAMmAM te moTI phALa bharI zakatA nathI; chatAM evA paNa asaMkhya dAkhalAo dareka deza ane dareka kALamAM maLI Ave che ke jemAM mANasa Urmi ane vRtinA vegane vaza thaI eka cheDethI sAva sAme ane bIje cheDe jaI bese. vaLI tyAM cena na vaLe ke TharIThAma na thAya te mANasa pAcho prathama cheDe AvI Ubho rahe che. AvuM sAmasAmenA cheDA upara pahoMcI javAnuM lelaka jevuM manovRtticakra mANasa jAtamAM che. tema chatAM te lolaka jevuM yAMtrika nathI ke je eka biMdue pahoMcyA pachI tyAMthI acUkapaNe pAchuM ja phare. jyAM lagI mANasane jusso, utsAha ke Urmi paralakSI hoya tyAM lagI te te lelakanI jema yAMtrika rahe, paNa svalakSI thatAM ja te yAMtrika maTI jAya che, ane vivekapUrvaka keI eka ja cheDe TharIThAma thaI mAnavatAnI maMgaLasUti sarje che. temAMthI ja AtmazodhananA ane te dvArA saguNonA strotanA phuvArA phUTe che. asAdharaNa veganI jarUraH vIravRttinAM vividha pAsAM je vyaktimAM A asAdharaNa vega nathI janamato te keI kSetramAM bahu lIluM ke navuM nathI karI zakato. ItihAsamAM je je pA amara thayAM che te AvA koI svalalI jussAne lIdhe ja. ene ApaNe eka vIravRtti jevA zabdathI oLakhAvIe te e egya lekhAze. vIrattinAM pAsAM te aneka che. kyAreka e vRtti raNagaNamAM ke virodhI sAme prajvaLI UThe che, te kyAreka dAna ane tyAgane mArge; vaLI kyAreka prema ane parINane raste, te kyAreka bIjA sa dvArA. Ama ene AvirbhAva bhale, bhinna bhinna rIte ane bhinna bhinna prasaMge thato hovAthI judA dekhAya, chatAM mULamAM te e AvirbhAva svalakSI ja banele hAI ene sAtvika utsAha ke sAtvika vIrarasa kahI zakAya. saMgrahamAMnI dareka vAtanuM mukhya pAtra e AvA koIne koI prakAranA sAtvika vIrarasanuM ja pratIka che e vastu vAcaka dhyAnapUrvaka joze te samajI zakAze. A che A vArtAono sAmAnya sUra. have ApaNe eka eka vArtA laI e vize kAMIka vicAra karIe -
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSe - [ papapa. pratyeka vArtAne sUrI prathama vArtA upara je vIravRttine nirdeza karyo che te vIravRtti kSatriyaprakRtinA pAtramAM je rIte AvirbhAva pAmatI dekhAya che te karatAM brAhmaNaprakRtinA pAtramAM kAMIka judI ja rIte AvirbhAva pAmatI dekhAya che. kSatriyaprakRti eTale paraMparAgata rajoguNapradhAna prakRti. emAM caMcaLatAnI ane jussAnI vRttinuM mizraNa dekhAya che. A vastu prathama vArtAnA mukhya pAtra naMdiSeNamAM lekhake vyakta karI che. naMdiNa e rAjagRhInA kSatriya nareza biMbisAra apara nAma zreNikane putra che. ladhu vaye bhagavAna mahAvIranA tyAga-tapasyAmaya sAtvika vAtAvaraNathI AkarSAI tyAgIjIvana svIkAravA te taiyAra thAya che. bhagavAna enI kSatriya prakRti ane kumAravRttino dIrdhadaSTithI vicAra karI tene saMpUrNa tyAganuM sAhasa kheDatAM roke che, paNa naMdiNa chevaTa te ro rAjaputra ane kSatriya prakRtine, eTale e pitAnA tyAgalakSI Avegane rokI zakato nathI. te tyAgI te bane che, paNa tenuM mana jema jema vadhAre ne vadhAre tAruNyamAM praveza kare che tema tema tenI bhegavAsanAo vadhAre ane vadhAre utpAdaka banatI jAya che. naMdi ene zamAvavA ane kAbUmAM levA anekavidha dehadamana kare che, paNa e damana chevaTe te dehazeSaNamAM ja pariName che. naMdiSeNa rahyo svamAnI, eTale tene pitAnI sAdhanA bhegattinuM upazamana karatI na jaNAI ke tarata ja te Avegane sAme cheDe jaI nirNaya kare che ke je dehadamana bhagavAsanAnuM zamana nathI karatuM te evA dehadamanathI zo lAbha? ane bhogamAM paDI apajaza meLavavAthI, paNa zuM lAbha?----A vicAra tene AtmaghAta karavA prere che, paNa AmavAtanI chellI kSaNe vaLI tenuM manalelaka sAme cheDe jaI thobhe che ane vicAra kare che ke dehapAta e koI kAyamI ukela nathI. jANe ke tenA manamAM bhagavAna mahAvIre bhAkhela bhAvIne paDo na paDI rahyo hoya tema e pAcho utkaTa tapa ane dhyAnamAM ja lIna the. ene tapayogathI labdhi ke vibhUti sAdhI. te bhikSAparyaTanamAM acAnaka eka gaNikAne tyAM pahoMce che; dharmalAbha ApI Ubho rahe tyAM to gaNikA ene ema kahIne mehapAzamAM pADe che ke ahIM te dharmalAbha nahi paNa arthalAbha joIe! naMdiSeNa rogaprApta vibhUtibaLathI dhanavarSa karAve che ne chevaTe e ja dhana ne e ja vezyAnA bhegapabhogamAM paDI AveganI bIjI ja dizAmAM taNAya che.. Ama bhagavAnanI AgAhI sAcI paDe che, paNa nadiSaNa e kAMI mAtra caMcaLatAnI ja mUrti nathI. kAMcana ane kAminInA vazIkaraNamAM paDyA chatAM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 ] dana ane ciMtana tenA mananA UMDA pradezamAM dhamabhAvanAnAM ane sayamanAM bIja tA vavAI cUkathAM che. te tyAgI maTI pUrA bhAgI banyA, paNa enI tyAgaruci kAyama che. te rAja kAI ne kAI vyaktine tyAga tarapha vALe che ane aneka jaNane tyAgI banAvavAnuM jANe vrata lIdhu hoya tema te vezyAnA dharamAM rahyA chatAM, niyamitapaNe potAnA udyoga cAlu rAkhe che. vaLI nadiSaNa e kAI sAmAnya mATInA mAnava nathI. enI bhAgavAsanAne! paripAka thayeA che te yeAgya nimitta paNa maLI jAya che, eNe karela sakalpa pramANe je divase tene tyAga svIkAranAra navI vyakti nathI maLatI ane bhAjana vagerenA dainika kramamAM moDuM thAya che tyAre pelI gaNikA mIThuM meNuM mAre che ke kAI khIjo tyAga lenAra na maLe te! tame ja kAM nathI taiyAra thatA ? gaNukAe meNuM te mAyuM. maphaeNrImAM, paNu e jANItI na hatI ke enI mazkarI aMte bhAre paDaze ! e kayAM jANItI hatI ke A nadi kAI nA vacce rahe tema nathI ? nadiSaNanI siMhavRttine eTaluM ja joItuM hatuM. ane te pAcho cAlI nIkaLyo. dehadamanathI upazAMta nahi thayela bhAgavAsanA bhAgathI upazAMta khetI ane sAthe ja dha-ArAdhane je bIjo vAvyAM hatAM tenA paNa sAttvika karA svAbhAvika rIte UgyA. Ama bhagavAsanAnA uparAma ane tyAgasayamanA vivekI saskAro e khate sumeLa thatAM ja potAnA dharmaguru bhagavAna mahAvIra pAse jaI sthira manathI vanodhananA kAmamAM lAgI jAya che. nadiSaNanI jIvanarekhA te! lekhake AkarSaka rIte AlekhI che; temAM ghaNe sthaLe AvatuM mAnasika vRttie!nuM vizleSaNa anubhavasiddha ane dhyAna kheMce evuM che. paNa upara je TUMka sAra ApyA che. te uparathI eTaluM jANI zakAro ke kSatriyavRtti kevI caMcaLa ane chalAMga mAranArI hoya che. e vRtti jyAre kAnUmAM Ave che tyAre te keTalI kA sAdhaka ane che, ane kAnUmAM na Ave tyAM lagI te mANasane kevI rIte daDAnI peThe AmathI tema phagALe che! AkhI vArtAne dhvani to chevaTe e ja che ke aMtaravAsanA aLavatI hoya te! dehadamana kAragata thatuM nathI. jyAre e vAsanAnuM baLa eka ke bIcha rIte upazAMta thAya tyAre ja sAdhanA dharmasAdhanA nIvaDe che. A satya bhale na oiSNunI vArtAmAM nirUpAyuM hoya, paNa te AkhI mAnavajAta mATe sAcu che. eTale lekhake nardiSNunI vArtA dvArA vAcakanuM dhyAna e mukhya satya tarapha ja AkaSavA suMdara rIte prayatna karyAM che. chaThThI vArtA ; kapilakumAra, je chaThThI vArtAnA nAyaka che, te vize ahIM ja
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSa [ 557 ceADu kahI daIe. nardiSaNa e kSatriya prakRtino che, jyAre kalikumAra brAhmaNu prakRtinA. nardiSaNa kSaNamAtramAM rAjavaibhava tyajI tapa-tyAga tarapha DhaLe che ane vaLI temAMthI vyuta thaI pAche bhAga bhaNI bhAge che. kapilakumAra sarasvatInI sAdhanA karatAM karatAM vacce ja eka taruNI tarapha AkarSAya che ane e sAdhanAne tyAMja jatI karI guruvAsa cheADI taruNI sAthe cAlI nIkaLe che. nardiSeNu vize bhagavAna mahAvIre bhAkheluM satya sAdhu kare che, te kapilakumAra vize vidyAgurue kalpeluM bhAvI sAcuM paDe che. nardiSeNa gaNukAnA pAzamAMthI ekAeka chUTI mULa mAge pAcho phare che, tema ja kapilakumAranu paNu khane che. patnInA AgrahathI garIbI nivAravA rAjadvAre dAna meLavavA jatAM jyAre tene rAnna taraphathI joI e te mAgI levAnuM kahevAmAM Ave che tyAre kapilakumAra * A mAguM, te mAguM, ATaluM mAguM teTaluM mAguM ?---- evI aneka prakAranI vikalpajALeAmAM sapaDAya che, paNa tarata ja tenI svalakSI vIravrutti--kahe ke dharmavRtti--pragaTe che ane te kAMI paNa meLavavAnA lAbhathI taddana UMcA UDI parama saMtoSanI bhUmikA upara jaI bese che. have ene kAI vastu lalacAvI zakatI nathI. Ama je theDI kSaNeA pahelAM dInattithI ka'gALa dekhAtA te ja thoDI paLeAmAM sAva badalAI mAsa ca jaMtuSTe joDarthavAna hA viH evI sAmya avasthAmAM Ave che. Ama kSatriyaputra na diSaNanu jevuM patanotthAna jovAmAM Ave che tevu ja patanAhvAna brAhmaputra kapilakumAramAM pazu dekhAya che. AvAM patanAtthAna dvArA lekhake manuSyasvabhAvanu vAstava citra ja khecyuM che. -- bIjI vArtA saMyatirAjanI che. saMyatirAja paNa kSatriyaprakRttinA che.. ene mukhya nAda che zikAranA, te zikAra pAchaLa eTalo badho ghelo che ke jANe tenA jIvananu te dhyeya ja na hoya! enI A hiMsAparAyaNa caMcaLa vRtti ja eka divasa ene sAva sAme cheDe laI jaI mUke che. te zikAra pAchaLa paDI eka bhAgatA mRgalAne tIrathI vIdhe che. mRgalu tIra vAgatAM ja DhaLI paDe che, lakSyavedhanI saphaLatA joI satirAja malakAya teTalAmAM to tenI najara sAme navu ja jagata khaDu thAya che jyAM e zikAra paDyo che tyAMja najIkamAM eka prazAMta ahiMsaka vRttinI sAkSAt smRti na hoya evA yogImunine dhyAnamudrAmAMthI UThatA te nihALe che. muni mRgalAnA prANatyAgathI duHkhI che teA khIjI khAjI te zikArane vIMdhanAra zikArInA ajJAna ane mithyA kRtyathI paNa du:khI che. muninuM sAttvika duHkha kalyANugAnI che. pelA saMyatirAja muninA mukha tarapha joI rahe che ke e tapavI zApa ke keA te nahi.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa8: darzana ane ciMtana Ape ? paNa muni te te muni! emanuM mauna jeTaluM vadhAre vakhata cAle che teTaluM ja UMDethI rAjAnuM mana vadhAre levAya che. e vicAravamaLamAM gothAM khAya che. tene je zApa ane ThapakAne bhaya hatuM tene badale te te muninA maunamAM karuNa varasatI jue che. muni saMyatirAjanI hitakAmanAne jema jema UMDA vicAra kare che tema tema e vicAranA paDaghA, mauna dvArA ja, saMyatirAja upara eTalA sakhata rIte paDe che ke chevaTe tenuM mana prathamanI zikAravRttine eka cheDethI sAva bIje cheDe jaI UbhuM rahe che, ane hiMsAvRtti e ahiMsA tema ja karuNAvRttimAM palaTe khAya che. saMyatirAja tyAM ne tyAM muninA caraNamAM haMmeza mATe ahiMsA ane karuNane sAkSAta karavA saMkalpa karI le che ne rAjavibhava tyaje che. saMyatirAjanI vIravRtti paralakSI maTI jyAre svalakSI thaI tyAre ja tenAmAM maMgaLasUti pragaTI. lekhake A vArtA jUnA graMthamAMthI lIdhI che, paNa tenI rajUAta eTalI sArI rIte thayelI che ke vAcaka te vAMcatAM vAMcatAM pitAnAmAM udbhavatI paraspara virodhI evI sAmasAmenI vRttione pratItikara rIte nihALI zake, bhAratamAM dharma sAdhanA aneka rIte thayelI che, paNa temAM mukhya sAdhanA te ahiMsAnI ja che. brAhmaNa, bauddha, jaina badhA ja kathAsAhityamAM ahiMsAno bhAva vikasAvatI kathAo maLI Ave che, te ja e bAbatamAM pramANa che. Ama to AvI kathA kAlpanika lAge, paNa jyAre te koI dAkhalAmAM vartamAna kALamAM anubhavAya tyAre te kAlpanika kathAo paNa eka vAstavika satya nirUpatI hoya tevI pratIti thAya che. hamaNAM ja hindustAna TAImsa (tA. 14-1-53) mAM AvI eka ghaTanA chapAI che? nivRta sarasenApati janarala kariapA eka vAra saMyatirAjanI peThe zikAranA zokhe sAbara pAchaLa paDayA. temaNe tene vIMdhyuM ane te cIsa pADIne DhaLI paDyuM. tenI cIsa sAMbhaLatAM ja. kariappAne AtmA paNa sayaMtirAjanI paDe aMdarathI cIsa pADI UThyo. pelI zikArI paralakSI vRtti te ja vakhate svalakSI banI ane temaNe te ja vakhate zikAra tyAgavAno saMkalpa karyo eTaluM ja nahi, paNa pitAnA adhikAra taLenA amaladArane sUcavyuM ke je zikAra karavo ja hoya to potAnA jAnanuM jokhama hoya tevo zikAra karo. * Avo ja prasaMga vaDA pradhAna paMDita javAharalAla neharunA jIvanamAM Ave che. juo temanI AtmakathAne gujarAtI anuvAda, trIjI AvRtti, pR. 32.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSe { paMca enA artha e che ke nirdoSa ane garIbaDAM prANIone zikAra karI temAM puruSArtha caritArtha thayAnA gava na lezo. A paNa eka hiMsAmAMthI ahiMsA bhaNI pagalAM mAMDavAnI zarUAta che. lekhake vArtAmAM kahyuM che tema je karmoMmAM eTale AI te pajavavAnA karmamAM zUrA hoya te ja vRtticakra badalAtAM dharmAMmAM eTale sahunuM hita sAdhavAnA kAryomAM zauya lekhatA thaI jAya che. satirAjanI kathAmAM hi MsAvRttimAMthI ahiMsAne sAva bIje cheDe jaI besavAno je dhvani che te pratyeka samajadAra mANasanA manamAM ochevatte aze kayAreka raNakAra kare ja che. A vArtAmAM satirAja ane muni e bannenA mauna milanaprasaMganu je citra lekhake AlekhyuM che te vAMcatAM ema thaI Ave che ke jANe bannenI manovRttinI chI ja na paDI hAya ! trIjI vArtA che sAmAnI. e dRzapura ( vartamAna maMdasAra )nA eka rAjapurAhitanI patnI che. janame ane svabhAve paNa e brAhmaNI che. enA vaMza ane kuTuMbamAM brAhmaNaparaMparAnA vidyAsaMskAra ja uttarAttara vikasata cAlyA Ave che. te vArasA potAnA jyeSTha putrane maLe ane tene te vikasAve e draSTi e purAhita ane purAhitapatnInI rahI che. jyeSTha putra rakSita te samayamAM vidyAdhAma tarIke jANItA pATaliputramAM Ara varSa lagI vidyAbhyAsa karI jyAre vatanamAM pAchA kare che tyAre tene rAjya taraphathI bhAre Adara thAya che. rakSita zAstrIya vidyA bhaNIne AvyA che, paNa te mAtRbhakta hAI mAtAnuM darzana karavA te tenuM vAtsalya jhIlavA talasI rahyo che. mAtAnuM putra pratye vAtsalya paNa jevuM tevuM nathI. te putranI vidyAsamRddhithI prasanna che kharI, paNa tenA manamAM UMDA ane vAstavika saMaoSa nathI. sAmAnya mAtA saMtatinI je vidyA ane je samRddhithI saMtoSAya te karatAM sAmAnuM ghaDatara mULe ja judu chuM. tethI jyAre rakSita mAtAnA pagamAM jaI paDe che tyAre tene mAtA joIe teTalI prasanna nathI jaNAtI. chevaTe ghaTasphoTa thAya che ane rakSita jANavA pAme che ke 'je ane jeTalI zAauya vidyAo zIkhyo huM tema ja je sarasvatI upAsanA karI che, teTalAmAtrathI mArI mAtAne pU satASa nathI. hu. aparA vidyA ( laukika vidyAe) uparAMta parA vidyA ( AdhyAtmika vidyA ) paNa meLavuM te sAce brAhmaNa thAuM evI mAtAnI tIvra jhaMkhanA che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ] darzana ane ciMtana aparA vidyA ane parA vidyAH zvetaketunI vAta svamAnI kevaLa aparA vidyAmAM pUrNatA na mAnavAnI ane parA vidyA sudhI AgaLa vadhavAnI tAlAvelI ApaNane prAcIna yuganA vAtAvaraNanI yAda Ape che. chAMdogyopaniSadamAM zvetaketunI vAta Ave che. ene pitA uddAlaka AraNi e paNa sabhAnI prakRtine yAda Apate brAhmaNa che. jyAre zvetaketu bAra varSa lagI gurukuLamAM rahI aneka zAstrIya vidyAo-aparA vidyAo--bhaNuM pAcho pharyo tyAre pitA AruNie tene eka prazna pUchyo ke "tuM badhuM zIkhe khare, paNa e zIkhyo che ke je eka jANavAthI badhuM jaNAI jAya? A prazna parA vidyA-AtmavidyA-brahmavidyAno hato. te kALe zAstrIya vidyAo zIkhanAra ane zIkhavanAra puSkaLa hatA, paNa brahmavidyA virala hatI. tethI ja ucca koTinA vidvAna ane AdhyAtmike pitAnAM ziSya ke saMtatine adhyAtmavidyA meLavavA khAsa preratA. chevaTe pitA AruNi zvetaketune pite ja pUchelA praznanA uttararUpe brahmavidyAnuM vistRta ane talasparzI jJAna Ape che. mA pite te pitAnA putra rakSitane parA vidyA ApavA nathI besatI, paNa tenI abhiruci ane jhaMkhanA parA vidyA pratye asAdhAraNa che. eTale ja bAra varSa pachI pAchA pharela vatsala putrane evI parA vidyA zIkhavA rajA ApatAM te duHkha nathI anubhavatI. jemAM rakSitane pitAnA guru saliputra pAse pUrva vidyA meLavavA mokale che. pUrva vidyA e jaina paraM: parAne zabda te, paNa te upaniSadonI parA vidyAne sthAne che. pUrva vidyAmAM aparA vidyAo samAya che kharI, paNa tenuM mahatva AtmavidyAne lIdhe che. mAtAnI vRtti satiSavA ane brAhmaNusulabha jJAnavRtti viksAvavA rakSita. bIje kaze paNa vicAra karyA sivAya pUrA utsAhathI jaina gura tasaliputra pAse jAya che; pUrvavidyA meLavavA chevaTe vajasvAmInuM pAsuM paNa seve che. temanI pAsethI prApya saghaLuM jJAna meLavI te mAtAne pharI maLavA AvavAno vicAra kare che, paNa te Ave-na Ave teTalAmAM te mAtAnuM vatsala hRdaya dhIrajanI sImA oLaMge che ane nAnA putra phazune moTA bhAI rakSitane teDI lAvavA ravAnA kare che. kazu paNa chevaTe te sarasvatIne putra ja hato, eTale rakSitanA vidyApAzamAM e sapaDAya che. chevaTe banne bhAIo jaina sAdurUpamAM mAtAne maLe che. ene banne putranI aMtarmukha sAdhanAthI e paritiSa thAya che ke have tenuM mana sthaLa jIvanavyavahAramAM saMtoSAtuM nathI, ane te paNa tyAgane bhAge vaLe che. pitA samadeva pure hita mULe te vaidika
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ puna pacAvana varSe- [ 52 saMskAra dharAvate brAhmaNa che, paNa tene kaI vArasAgata saMpradAyabaMdhana nathI, eTale te paNa patnIne sAtha Ape che ne daMpatI jIvanazuddhi sAdhavA putranI sAthe cAlI nIkaLe che. dhyAna kheMcatI bAbate A kathA mULa te atihAsika che ane te vikramanA bIjA saikAnI dhaTanA che. A vArtAmAM khAsa dhyAna kheMce evI becAra bAbate che : pahelI te e ke brAhmaNa prakRtimAM zAstrIya vidyAone meLavavAnuM sahaja bIja raheluM che. bIjI bAbata e che ke mA e kaI sAdhAraNa mAtA jevI mAtA nathI, tenuM darzana pAradarzI hoI te para vidyA na meLavAya tyAM lagI aparA-zAstrIya vidyAone apUratI ke asAdhaka lekhe che. trIjI bAbata e che ke putra paNa evo ja vidyAkAma ane mAtRbhakata che ke mAtAnI irachAne mAna ApavA ane labhya game te vidyA meLavavA mATe badhuM ja karI chUTe che; eTale sudhI ke, te chevaTe gAedhdhadharma na svIkAratA mAtAnuM mana satiSavA ane pitAnI AdhyAtmika abhilASA tRpta karavA AjIvana tyAgamArge vaLe che. jethI bAbata te kALanA saMskAra jIvana ane rAjakIya jIvanane lagatI che. te kALe mALavAnI ujajathinI ane maMdasera e jaina paraMparAnAM ane sAmAnya rIte vidyAmAtranAM kendro hatAM. ujayinI sAthe te pATaliputrane sajakIya saMbaMdha azokanA samayathI ja bahu vadhI gayelo. te uttarottara vadhe. ja jato hato, ane vikrama saMvatanA prAraMbha sudhImAM te pATaliputranI mahattAnuM sthAna ujajayinIe lIdhuM hatuM. azekane pautra saMprati ujajayinIne sUbe hatA tyArathI jaina dharmane saMbaMdha vadhAre ne vadhAre ujajayinInI AsapAsa vikasyuM hatuM. mA brAhmaNa kuTuMbanI hatI ane chatAM tenAmAM jaina paraMparA pratye uDI mamatA hatI. e sUcave che ke te kALe mALavAmAM jena paraMparA vadhAre prabhAva dharAvatI hovI joIe. pati vaidika paraMparAnA saMskAra dharAve ane patnI jaina paraMparAnA, chatAM dAMpatyajIvanamAM koI athaDAmaNa na Ave e paNa te kALanA saMskArI jIvananuM eka sUcaka lakSaNa gaNAya. A badhI dhyAna kheMce evI bAbate mAnI svalalI vIravRttinI AsapAsa gUMthAyelI che. lekhake samAnI e vIravRttinA citrane e uThAvI Ape che ke te vAMcatAM ja uparanI badhI bAbato eka pachI eka mana upara taravaravA lAge che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ]. darzana ane ciMtana cathI dazamI ane agiyAramI--e traNa vArtAo rAjyabhakta maMtrInI kSAtravaTavALI vIravRttine dAkhave che. trIjInuM mukhya pAtra zakaTALe che. te chellA dhananaMdane brAhmaNa maMtrI che. rAjyalakSmIne veDaphAtI aTakAvavA ane prajAhitanAM kAryo suyogya rIte cAlu rAkhavA khAtara ja rAjakAraNuM dAvapeca ramavA jatAM chevaTe te pitAne hAthe potAnuM balidAna Ape che, ane rAjyataMtrane nabaLuM paDatuM bacAvI le che. udayana maMtrI e gujarAtanA caulukayarAja jayasiMha siddharAjane suvikhyAta uda maMtrI che. te paNa gurjararASTranI tejerakSA karavA ane tenA virodhIone nAthavA dharaDedhaDapaNu paNa raNAMgaNamAM zaurya dAkhavI vIramRtyune vare che ane pitAnuM dhArela lakSya siddha kare che. prajAjIvanane zremamAM piSe evA gurjara rAjyane TakAvavA ne tene pAke pAye mUkavA e maMtrIe prANanI paNa paravA na karI, e ja tenI kSAtravaTa che. agiyAramI vArtAne nAyaka che rAjapitAmaha AmrabhaTa. te caulukyarAja kumArapALane eka mukhya maMtrI ane AcArya hemacaMdrane ananya guNajJa hatA. jyAre eNe joyuM ke kumArapALanA uttarAdhikArI ajayapALe gurjararAjyalakSmIne hINapata lAge evI pravRtti mAMDI che, ne pATaNanA abhyadayane vaNasADavA mAMDayo che, tyAre teNe prANanI paNa paravA karyA sivAya sAmI chAtIe jaI tumAkhI ajayapALane lalakAryo ane enI sAna ThekANe lAvavA prANArpaNanuM jokhama paNa kheDavuM. e eka asAdhAraNa bahAdurI ane kSAtravaTanI aitihAsika vArtA che. uparanI traNe vArtAone lekhake atyAranI Dhabe evI rIte vikasAvI che ke vAMcanAranI suSupta vIravRtti jAge ane sAthe sAthe prAcIna kALanuM tAdaza citra tenI samakSa rajU thAya. A vArtAo ApaNane kahI jAya che ke kSAtravaTa e kaI eka jAtine ja vAraso nathI; te vidyAchavI lekhAtA brAhmaNamAM paNa pragaTe ane gaNatarIbAja lekhAtA vaizyamAM paNa pragaTe. pAMcamI bhikSA nAmanI vArtAnuM mukhya pAtra zAlibhadra che. jene kathAomAM zAlibhadra sAthe dhannAnuM nAma saMkaLAyeluM heI dhannA-zAlibhadra ema joDakuM sAthe ja tavAya-gavAya che. dhanno e zAlibhadrano banevI thAya che, ane zreSThIpatro che ne sAthe ja tyAgI bane che. dharmAcAra ke karmAcArane nirUpatI koI paNa bhAratIya kathA evI bhAgye ja haze, jemAM punarjanmano siddhAMta svIkAyo
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSe-- [ 563 sivAya kathanI thatI hoya. kharI rIte bhAratIya badhI jIvita paraMparAone AcAra-vicAra punarjanamanI bhUmikA upara ghaDAya che. jayAM bIjI kaI rIte dhaTanAne khulAse na thAya tyAM punarjanma ane karmanA siddhAMtathI khulAsAo meLavAya che. prastuta vArtAmAM e bhAvanuM pratipAdana che. bhagavAna mahAvIra zAlibhadra munine kahe che ke Aje tuM mAtAne hAthe bhikSA pAmIza. zAlibhadra vartamAna janmanI mAtA samIpa jAya che, te khAlI hAthe pAchA phare che. acAnaka vanamAM eka mahiyArI maLe che. te munine joI koI aMdaranI akaLa snehalAgaNIthI pulakita bane che te pitAnI pAsenuM dahIM e munine bhikSAmAM Ape che. muna guru mahAvIranA vacana vize saMdehazIla bane che, paNa jyAre te khulAso meLave che ke mahiyAraNa enA pUrvajanmanI mAtA che tyAre tenuM samAdhAna thAya che. A vArtAmAM janmAMtaranI nehazaMkhalA kevI akaLa rIte kAma kare che te darzAvAyuM che. ane lekhake vArtA dvArA bhAva kavinI rIta thApita prakRttiH sunizA gunAmati mAttaravara' e uktimAMnI karmaprakRtine janmAntaramAM paNa kAma karatI darzAvI che. sAtamI vArtA zAla-mahAzAlanI che. mahAvIra ane buddhanA samayamAM aMga, videha ane magadhamAM tyAgavRttinuM mojuM keTaluM jorathI AvyuM hatuM tenuM pratibiMba A vArtAmAM paDe che. bhAIbhAI vacce ane bApa-dIkarA jevA nikaTanA saMbaMdhIo vacce rAjya mATe laDAI laDavAnI ane ekabIjAnAM mAthAM kApavAnI kathA dezanA kathAsAhityamAM ane ItihAsamAM suvidita che, chatAM evA paNa aneka dAkhalAo che ke jemAM rAjyabha bhAIbhAI vacce aMtara UbhuM karI zakato nathI. zAla rAjya tyajI mahAzAlane gAdI levA kahe che, te mahAzAla ethI na lalacAtAM meTA bhAIne pagale ja jAya che. jema lakSmaNa ane bharata rAmane pagale gayA tema mahAzAla zAlane pagale gaye, ane janmagata sahedarapaNuM dharmagata siddha karyuM. paNa zAla-mahAzAlane eTalA mAtrathI saMtoSa na thayo. temane thayuM ke bhANejane gAdI soMpI che, to te rAjyaprapaMcanA kIcaDamAM kheMcI janmAre na bagADe e paNa jovuM joIe. chevaTe zAla-mahAzAlanA aMtatyAge bhANeja gAMgIlane Akartho ane AkhuM kuTuMba tyAgane mArge gayuM. je ghaTanA Aje jarA navAI upajAve te ja ghaTanA bIje kALe na bane ema te na kahI zakAya. te kALamAM tyAganAM evAM mojAM AvelAM ke jene lIdhe aneka taruNa-taruNIo, kuTuMbIjano tyAga levA lalacAtA. bauddha, jaina ane vaidika traNe paraMparAnA saMnyAsa ke parivrAjaka jIvananAM je prAcIna
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 1 darzana ane ciMtanavarNane che te atyAre kalpita jevAM lAge, paNa temAM ghaNuM satya samAyeluM che. e vastunI pratIti AvI prAcIna kathAo karAve che. vaLI, mahAtmA gAMdhIjIe rASTrIya uddhAranI ahiMsaka kArya paddhati leka samakSa rajU karI, ne pite enA pathika banyA tyAre zarUAtamAM je tyAga ane arpaNanuM citra asaMbhavita jevuM dekhAtuM te ja 1921, 1930 ane 1942 mAM vAstavika baneluM ApaNe sahue joyuM che. saune te kALe eka ja laganI hatI ke ame. kuTuMbasaha paNa gAMdhIjInI hAkalane jhIlIe. pacIsa varSa pahelAM svalakSI vIravRtti judA rUpamAM AvirbhAva pAmelI. A bhAva lekhake zAla-mahAzAlanI vArtA dvArA sUcavyuM che ne vAcakane prAcIna kALanA vAtAvaraNane surekha paricaya karAvyuM che. AThamI rAjamAtA" nAmanI vArtAmAM mukhya pAtra che mRgAvatI. e sAhityamAM prasiddha udayana-vatsarAjanI mAtA ane bhagavAna mahAvIranA mAmA ceTakarAjanI putrI thAya. jyAre enA rUpathI lebhAI ane banevI ujjayinI. rAja caMDapradyota kauzAMbI upara caDI Ave che tyAre, e laDAI daramyAna ja pati svargavAsI thatAM, vidhavA mRgAvatI upara rAjyanI ane pitAnuM pAvitrya sAcavavAnI ema bevaDI javAbadArI AvI paDe che. mRgAvanI kunehathI bane javAbadArIo sarasa rIte pAra pADe che ane chevaTe te putra udayanane gAdIe besADI aMtima jIvana tyAgamArge vItAve che. A vArtA dvArA lekhakane darzAvavuM e che ke strI mAtra bhIra, lAcAra ke pAMgaLI nathI; enAmAM evuM khamIra raheluM che ke te dhAre te aitihAsika vIrabhUti lakSmIbAI ane dharmamUrti ahalyAbAInI peThe bhAremAM bhAre saMkaTa vacce paNa rasto kADhI zake. A tathya te mahAtmA gAMdhIjI pachI AvelI ApaNA dezanI strI jAgRtimAM ApaNe najare ja nihALyuM che. rAjamAtA mRgAvatI e ja satyanI pratIti karAve che. navamI vArtA : "chata ke hAra' nAmanI A vArtA zAla-mahAzAlanI kathA karatAM sAva nokhI paDe che. emAM kaurava-pAMDavanI jAdavAsthaLI jovA maLe che. kauravo ane pAMDavo vacce yuddha thayuM te aitihAsika che ke nahi e eka prazna che, paNa A vArtAnAM be mukhya pAtra ceTaka ane kANika vaccenuM yuddha te nirvivAda rIte aitihAsika che. ceTaka e mAtAmaha che te keNika-je ajAtazatru nAmathI jANItA che te-tene dohitra che. Ama dAdA-bhANeja vacce mahAna yuddha jAme che ane te paNa mAtra eka hAra ane hAthIne ja kAraNe kaNikanA be sagA bhAIo nAme hila, vahaahatA. temane bhAgamAM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSe-- bhaLela hAra ane hAthI laI levAnI keNikanI jIda hatI. pelA banne bhAIo mAtAmaha ceTakane zaraNe gayA. zaraNAgatanI rakSAne kSatriyadharma mAnI ceTake keNikane namatuM na ApyuM, ane chevaTe yuddhamAM te mRtyune paNa bheTayo. Ama eka ja lehInA sagAo vaccenA yuddhanI A kathAmAM mAtra eTaluM ja nathI; te uparAMta paNa kAMIka che, ane te e ke keNika auraMgajhebanI peThe pitAnA pitA biMbisArane keda kare che ane chevaTe tene ja nimitte tenuM mRtyu paNa thAya che. je kALe comera tyAga ane arpaNanuM devI mejuM AveluM te ja kALe najIvI gaNAtI cIja mATe khUnakhAra laDAI laDAvAnuM AsurI mejuM paNa vidyamAna hatuM. manuSyavabhAva ghaNAM pAsAMthI ghaDAyo che. emAMnA AsurI pAsAnuM je darzana vyAse mahAbhAratamAM kaurava-pAMDavanA yuddha dvArA karAyuM che te ja pAsAnuM darzana A vArtAmAM paNa thAya che. jema kaliMganA mahAhatyAkArI vijaya bAda azokane bhAna pragaTayuM ke e vijaya khare viye nathI, e te UlaTo parAjaya che, tema je hAthI meLavavA keNika mahAna yuddha zarU kareluM te yuddha jItavA tene pitAne ja te hAthI mAravAno akalpita prasaMga Avyo ! joke keNika yuddha khare, paNa ene e vasavaso ja rahyo ke te pote ATalA saMhArane aMte kharI rIte cho ke hAryo? vyAse mahAbhAratanA yuddhane varNavI chevaTe te e ja darzAvyuM che ke jItanAra pAMDe paNa aMte hAryA ja che; yuddhanA dekhItA vijayamAM paNa moTI hAra ja samAyelI hoya che. koIne e hAra tatkALa sUjhe te koIne kALa jatAM! ane A vastu ApaNe AjakAla laDAyelI chellI be mahAna laDAI mAM paNa joI che. azaka yuddhavijayane vijaya na gaNuM dharmavijayane ja vijaya tarIke potAnA zAzvata zAsanamAM darzAve che, te yuddhanI taikAlika nirarthakatAne darzAvatuM eka satya che. mAnavajAta A samajaNa nahi pAme tyAM lagI sattA ane zakti dvArA saMhAra thato aTakavAno nathI. chellI vArtA bhUyarAjanI che. temAM paNa lAgaNInI utkaTatA pUrepUrI dekhAya che. jyAre te kAmAMdha bane che tyAre viveka sarvathA choDI de che, ane - jyAre tene vega vivekabhI vaLe che tyAre te kSaNamAtramAM kAmAMdhatAthI mukta -caI kartavyamAM sthira thAya che; tAmasika vRttinuM ugra mejuM sAtvikavRttimAM badalAI jAya che. bhUyarAjanA hAtha kapAyA ne pAchA mahAkALanI upAsanA bAda sAjA thayA e vastu camatkArI dekhAya che, paNa e camakAranI pAchaLa kharI - hakIkata kaMIka evI hevI joIe ke jyAre bhUyarAja kartavyabhraSTa thaze tyAre
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa6] darzana ane ciMtana tene rAjya choDavAnI pharaja paDI, eTale ke enA hAtha heThA paDyA agara teNe ApameLe rAjyane tyAga karyo. paNa jyAre eNe ISTadeva mahAkALanI upAsanA dvArA sAcI dhArmika vRtti ane nyAya vRtti keLavI pitAnI suvAsa phelAvI tyAre tene prajAe punaH gAdI upara sthApavA IchayuM. paNa bhUyarAja te ekane be na thatAM teNe prApta rAjya mahAkALane ja apyuM. A vAta ema sUcave che ke durAcArI rAjA prajAnA hRdayamAM sthAna nathI pAmata; ane jyAre durAcArI paNa sadAcArI bane che tyAre eka vakhata vIpharelI prajA pharI tene satkAratA khamacAtI paNa nathI. sAthe sAthe e paNa sUcavAya che ke ujjayinInA prakhyAta mahAkALano mahimA lekanA hRdayamAM keTalo hate ! ane gujarAtamAM stramahAlayanI AsapAsa ke somanAthanI AsapAsa jema rAjabhakti UbharAtI tema mALavAmanA mahAkALa pratye paNa rAjabhakita UbharAtI. guNagrAhI daSTibiMdunI jarUra ahIM eka bAbata nedhavI yogya lekhAze. te e ke prAcIna kALa ane madhyakALanA kathAlekhaka mAtra pitapotAnI paraMparA sAthe saMbaMdha dharAvatA hoya evAM ja pAtronI kathA ne AlekhatA. ghaNIvAra teo guNagrAhaka dRSTie zIla ane sadAcAranuM mUlya AMkatA, ane tevAM zIla ke sadAcAra jyAM paNa temane dekhAya te bhaNuM pUrNa AdarathI ane udAra vRttithI jetA. merUtuMge prabaMdhaciMtAmaNimAM bhUyarAjano prabaMdha lakhyuM che te koI evA ja udAra guNagrAhI daSTibiMduthI. A vastu sAMpradAyika dRSTithI lakhatA lekhakee apanAvavA jevI che. upasaMhAra tAki jayaMta ane AcArya hemacaMdra kahe che : tA putra vizA navanavImati, arthAta prathamanI keTalIka vidyAo pharI pharI navAM rU5 ane navA piSaka dhAraNa kare che. navIna avatArane uddeza lekarucine saMskAravAne ane vadhAre ne vadhAre piSavAne hoya che. vaLI ene e paNa eka uddeza che ke je vastu prathama mAtra saMpradAyanA vartuLamAM ja jANItI hoya tene cagya rUpamAM sarvagamya karavI ane temAM samAyelAM mAnavIya tane sarvopayogI dRSTithI rajU karavAM. huM samajo chuM ke lekhakane prAcIna vArtAone navuM rUpa ApavAne prastuta prayatna e dRSTithI saphaLa thayo che. Ama to lekhaka mArA keTalAMka varSo thayAM paricita che, chatAM atyAra
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paMcAvana varSa [ 567 lagI huM e na jANute ke temaNe vArtAo paNa lakhI che. 1937 thI 1951 sudhImAM lakhAyelI A vArtAonI jANa mane thaI ane te sAMbhaLI tyAre huM mArA ajANapaNAthI ane lekhakanI AtmA panavRttithI navAI pAmyo. jema jema e vArtAo sAMbhaLo gayo tema tema mane jaNAtuM gayuM ke lekhakanI zakti vyApArI kSetranA saMkula vartelamAM keda thaI na heta athavA tene svastha lekhana mATe joItI sagavaDa ane chUTa maLe te e zakti enA pUrNa rUpamAM juduM ja darzana karAve. lekhakanI bhASA keTalI pravAhabaddha che, keTalI sarala ane rucikara che, tema ja lakhANamAM keTaluM mAnasika, sAmAjika ane sAMpradAyika bhAvanuM-kavacit kavacit kAvyamaya ane chaTAbaMdha-vizleSaNa che te te parIkSaka vAcakonA dhyAnamAM AvyA sivAya rahevAnuM nathI. gujarAta vidyAsabhAnA sahAyaka maMtrI ane mArA ciraparicita zrIyuta jeThAlAla gAMdhIe ja mane prastuta saMgrahathI paricita karyo, ne tethI ja huM e sAMbhaLI javA ane te vize mArA chUTAchavAyA vicAre lakhavA prerA chuM. e badhA mitro evA suparicita che ke temane vize kAMI paNa kahuM te te AtmaprazaMsA ja lekhAya. ahIM te eTaluM ja kahevuM basa thaze ke A vArtAsaMgraha sAMbhaLatAM ja paMcAvana varSa pahelAMnI sthitinAM smaraNothI jema mAruM mana UbharAI gayuM tema, eNe sIcelA rasathI e mana vadhAre saraLa banyuM. 1 1, zrI. ratilAla dIpacaMda desAInA vArtAsaMgraDa bikInI prastAvanA.