Prabuddha Jivan 2015 05

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/526082/1

Page #1

ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ-૩ (કુલ વર્ષ ૬૩) અંક-૨ • મે, ૨૦૧૫ • પાના ૪૪ કીમત રૂા. ૨૦
RNI NO. MAHBIL/2013/50453
YEAR:3, ISSUE : 2, MAY 2015, PAGES 44. PRICE 20/
596થજી
ઉપલીઆ U

Page #2

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
સાયમન
વધુ કમાણીની ધૂન
જિન-વચન શ્રુતજ્ઞાન, લાભ, જાતિ, તપ અને બુદ્ધિનું અભિમાન ન કરવું
न बाहिरं परिभवे अत्ताणं न समुक्कसे ।। सुयलाभे न मज्जेज्जा जच्च तवसि बुद्धिए ।।
| (૨. ૮-)
ક
બીજાઓનો તિરસ્કાર ન કરવો તથા પોતાનું ચડિયાતાપણું ન બતાવવું. પોતાનાં શ્રુતજ્ઞાન, લાભ, જાતિ, તપ અને બુદ્ધિનું અભિમાન ન કરવું.
વર્તમાન યુગમાં અબજોપતિ વૉરેન બફેટ એમને ખૂબ મજા આવે છે અને કહે છે કે જીવનની બેશુમાર ધનસંપત્તિ ધરાવતા હોવા છતાં છેક સામાન્ય પળોમાં પણ અખૂટ આનંદ છુપાયેલો ૧૯૫૮માં માત્ર એકત્રીસ હજાર પાંચસો ડૉલર છે. આ અબજોપતિ એમ માને છે કે બીજાની સાથે આપીને ખરીદેલા ઘરમાં રહે છે. ત્રણ બેડ-રૂમનું પોતાની તુલના કરીને વધુ કમાણી કરવાની ધૂન આ ઘર છે અને એમણે ક્યારેય પ્રાઈવેટ જેટથી વ્યક્તિને ક્યારેય સંતુષ્ટ કરી શકતી નથી. આથી પ્રવાસ કર્યો નથી.
- ૨૦૦૬માં એમણે પોતાની સંપત્તિનું દાન નિશાળમાં અભ્યાસ કરતી વખતે આપકમાઈ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. એણે થોડીઘણી સંપત્તિ કરવા માટે અખબારના ફેરિયાનું કામ કરતા હતા નહીં, પણ ૮૩ ટકા સંપત્તિ બિલ એન્ડ મિલિન્ડા અને પિતા ધનવાન હોવા છતાં ખિસ્સાખર્ચ ગેટ્સ ફાઉન્ડેશનને દાનમાં આપી દીધી. કાઢવા માટે અખબાર વેચતા હતા. વોરન બફેટ ૨૦૦૨માં ઍપ્રિલમાં મેડિકલ ટેસ્ટ કરતાં માને છે કે પૈસાથી ખુશીઓ ખરીદી શકાતી નથી. ખબર પડી કે એમને કૅન્સર થયું છે. પાંચેક મહિના એમના શોખ પણ ઘણા સાધારણ છે. સારવાર લઈને ફરી કામે લાગી ગયા અને આજે અસ્તાચળના સમયે સમુદ્રના કિનારે ખુલ્લા પગે ૮૩ વર્ષના વૉરન બફેટ ઑફિસ અને સામાજિક ચાલવાનું એમને વધુ પસંદ છે. કૉફી શોપમાં કાર્યોમાં ડૂબેલા રહે છે. બેસીને આવન-જાવન કરતા લોકોને જોવામાં
Never hate or humiliate others and never show your superiority. Never boast of your scriptural knowledge, gains, caste or community, penance and intellect.
સર્જન-સૂચિ
કુતિ
કર્તા
પૃષ્ઠ
2008
(ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ ગ્રંથિત ‘બિન વન'માંથી)
‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ની ગંગોત્રી ૧, શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ પત્રિકા
૧૯૨૯ થી ૧૯૩૨ ૨, પ્રબુદ્ધ જેન
૧૯૩૨ થી ૧૯૩૩ બ્રિટિશ સરકાર સામે ન ઝૂકવું
એટલે નવા નામે ૩, તરૂણ જૈન - ૧૯૩૪ થી ૧૯૩૭ ૪, પુનઃ પ્રબુદ્ધ જૈનના નામથી પ્રકાશન
૧૯૩૯-૧૯૫૩. ૫. પ્રબુદ્ધ જેન નવા શીર્ષ કે બન્યું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'
૧૯૫૩ થી • શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘના મુખપત્રની ૧૯૨૯ થી,
એટલે ૮૫ વર્ષથી અવિરત સફર, પહેલા સાપ્તાહિક, પછી અર્ધમાસિક અને ત્યારબાદ માસિક • ૨૦૧૫ માં 'પ્રબુદ્ધ જીવન'નો ૬૩મા વર્ષમાં પ્રવેશ - ૨૦૧૩ એપ્રિલથી સરકારી મંજૂરી સાથે 'પ્રબુદ્ધ જીવન’
એક સંયુક્ત ગુજરાતી-અંગ્રેજી માં, એટલે ૨૦૧૩
એપ્રિલથી ગુજરાતી-અંગ્રેજી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ વર્ષ-૨, • કુલ ૬૩મું વર્ષ. ૨૦૦૮ ઑગસ્ટથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન અને પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા સંસ્થાની વેબ સાઈટ ઉપરથી જોઈ-સાંભળી શકશો.
પ્રબુદ્ધ વાચકોને પ્રણામ પૂર્વ મંત્રી મહાશયો જમનાદાસ અમરચંદ ગાંધી ચંદ્રકાંત સુતરિયા રતિલાલ સી. કોઠારી મણિલાલ મોકમચંદ શાહ જટુભાઈ મહેતા પરમાણંદ કુંવરજી કાપડિયા ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ ડા, રમણલાલ ચી. શાહ
૧. પ્રકૃતિનો એકલવીર રક્ષક મનસુખભાઈ સુવાગીયા ડૉ. ધનવંત શાહ ૨. અરિહંત અને સિદ્ધમાં સામ્ય અને તફાવત શું છે? ડૉ. પ્રવીણ સી. શાહ ૩. ધર્મગ્રંથોનું પુનઃસંકલન
જશવંત મહેતા ૪. ઉપનિષદમાં વૈશ્વાનર વિચાર
ડૉ. નરેશ વેદ ૫. ત્રિદિવસીય હેમચંદ્રાચાર્ય કથા ૬. નવકારની સંવાદયાત્રા
ભારતી દિપક શાહ ૭. મહાવીર જયંતી ૨૦૧૫ માટેનો સંદેશ ૮. ‘જીવતરની વાટે અક્ષરનો દીવો’ : પ્રાણવાન જીવનકથા
ડૉ. ગંભીરસિંહ ગોહિલ ૯. ભાવ-પ્રતિભાવ ૧૦. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને પ્રાપ્ત થયેલ અનુદાન ૧૧. સર્જન-સ્વાગત
ડૉ. કલા શાહ 12. Not a cheating idea
Acharya Muni Shree Vatsalyadeepji
Trans. : Pushpa Parikh 13. "The Journey Through Shree Uttradhyayan Sutra"
Reshma Jain 14. Enlighten yourself by Self Study of
Jainology Lesson 6 (1)-Sangh,Rules for Ascetics & Lay Followers
Dr. Kamini Gogri 15. The Second Chakravarty Sagar Raja Dr. Renuka Porwal 16. The Second Chakravarty Sagar
Pictorial Story (Colour Feature) Dr. Renuka Porwal ૧૭, પંથે પંથે પાથેય : આંસુ ભરી હય યે જીવન કી રાહેં
ઈન્દિરા સોની
00043
SS

Page #3

Regd. With Registrar of Newspaper for India No. MAHBIL/2013/50453 • ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ : ૩ (કુલ વર્ષ ૬૩) • અંક: ૨૯ મે ૨૦૧૫ વિક્રમ સંવત ૨૦૭૧ વીર સંવત ૨૫૪૧૦ વૈશાખ વદિ તિથિ-૧૩૦.
૦ ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ પત્રિકા ૦ ૦ ૦
(પ્રારંભ સન ૧૯૨૯થી)
UG? JAG
૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા.૨૦૦/-૦ ૦
૦ છૂટકે નકલ રૂા. ૨૦-૦૦
માનદ તંત્રી : ડૉ. ધનવંત શાહ
પ્રકૃતિનો એકલવી૨ ૨ક્ષક 'મનસુખભાઈ સુવાગીયા ,
જીવનમાં ક્યારેક એવી આશ્ચર્યજનક ઘટના બને છે કે એને ગોંડલ પહોંચવાની અડધા કલાકની વાર હતી અને અમારા જોગાનુજોગ કહેવી કે એને ચમત્કારના ખાનામાં મુકવી? બુદ્ધિ બિપીનભાઈએ પોતાની ઈચ્છા પ્રગટ કરી– “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં એક જોગાનુજોગ કહે અને ભીતરની વાચા એને માત્ર ચમત્કાર જ નહિ વખત ગીરની ગાયોનું રક્ષણ કરનાર એક ભાઈ વિશે લખાયું હતું. એ કુદરતની સંકેત ભાષા પણ કહે, તો અણુ-પરમાણુના તત્ત્વો એને ભાઈને મારે મળવું છે અને એ ગાયો પણ જોવી છે.” મેં કહ્યું, ‘તમે વિચારોની તીવ્રતાની તાકાત પણ કહે, જે હોય તે.
મુંબઈમાં મને કહ્યું હોત તો એ બધી વિગતો લઈ લેત. અત્યારે મને તો બન્યું આમ
કાંઈ જ યાદ નથી.’ મેં મારા મગજને ફટકાર્યું અને મનસુખભાઈ એવું આ વરસે ફેબ્રુઆરીમાં અમે સંસ્થાના કાર્યકરો અને દાતાઓ આર્થિક નામ નીકળ્યું, પણ એક નામથી પગેરું ઓછું મળે? અને આ તરફ સહાયની રકમનો એક અર્પણ
=] બિપીપનભાઈની તીવ્ર ઈચ્છા. કોઈ કરવા હિંમતનગર વિશ્વમંગલ આ અંકના સૌજન્યદાતા
તાલ મેળ ન મળે. વિચારો અને સંસ્થામાં ગયા. સામાન્ય રીતે હરહોલિનેસ મહામંડલેશ્વર
ઈચ્છાને હવામાં ફેંકી દેવા સિવાય અમારો પ્રવાસ બે દિવસનો હોય માઁ યોગશક્તિ સરસ્વતીની
કાંઈ છૂટકો જ ન હતો. છે, પણ આ વખતે અમારા ચિરસ્મૃતિમાં પ્રેમાંજલિ અર્પણ
અમે નિરંજનભાઈના આદરણીય મિત્ર શ્રી
આશ્રમમાં પહોંચ્યાં. બેઠા, થોડાં સંયોજકઃ નીરૂબેન સુબોધભાઈ શાહ બિપીનભાઈ જૈને મને કહ્યું કે આ
સ્વસ્થ થયા અને મારા મોબાઈલની આ વખતે આપણે બેઉ સૌરાષ્ટ્રની સફરે પાંચ-છ દિવસ જઈએ અને ઘંટડી રણકી. સામેથી અવાજ “હું મનસુખભાઈ સુવાગીયા બોલું છું. સૌરાષ્ટ્રનો ગોંડલ, જૂનાગઢ, સોમનાથ જવાનો કાર્યક્રમ મેં ઘડી કાઢ્યો. મુંબઈ આવું ત્યારે મારે તમને મળવું છે.' ક્ષણભર તો હું દિમૂઢ બની
અમદાવાદથી મોટર રસ્તે અમે નીકળ્યા. ગોંડલ પાસેના ઘોઘા ગયો. આને જોગાનુજોગ કહેવાય? બિપીનભાઈ અને મનસુખભાઈની વદરમાં ભક્ત કવિ મિત્ર ડૉ. નિરંજન રાજ્યગુરુના આશ્રમે જવાનું પ્રબળ ઈચ્છાના તરંગોની શક્તિ કહેવાય? શું કહેવાય? મારું આકર્ષણ. એક વખત આ સાત્વિક ભૂમિનો સ્વાદ અને સુગંધ મેં મેં કહ્યું, “હમણાં જ તમને યાદ કર્યા હતા', ને મેં બધી વાત કહી. અને મિત્ર કુમારપાળ દેસાઈએ ચાખ્યા હતા, એટલે એના પુનઃસ્વાદનો મને કહે “ભગવાનની ઇચ્છા છે એટલે આવું થાય જ. હમણાં ક્યાં ભાવ મારા આત્મામાં ક્યારનોય ઊગી ચૂક્યો હતો.
છો ?' મેં કહ્યું, નિરંજનભાઈના આશ્રમમાં. અને કહે, ‘એ તો અમારા • શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપૉર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ટેલિફોનઃ ૨૩૮૨૦૨૯૬ • ઑફિસ સ્થળ સૌજન્ય : શ્રી મનીષભાઈ દોષી. • શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c. No. બૅન્ક ઑફ ઈન્ડિયા CD A/c. No. 0039201 000 20260 • Website : www.mumbai-jainyuvaksangh.com • email: shrimjys@gmail.com Web Editor: Hitesh Mayani-9820347990

Page #4

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫ માર્ગદર્શક અને ગુરુ.' પછી % -
IS ૫૦ ચેકડેમ અને એક થી બે તળાવ * જળ-ગાય-કૃષિ-ગામડું-પ્રકૃતિના પ્રશ્નો જોઈ ને નિરંજનભાઈએ મોબાઈલ ઉપર
નિર્માણની સ્કૂરણા થઈ, પણ ત્યારે માંહ્યલાને જે વેદના થઈ, તેની સંવેદનામાંથી જ એમની સાથે વાત કરી, આશ્ચર્યોના |
રાજ્ય કે દેશભરમાં આવી કોઈ સરકારી ગુણાકાર થયા અને છેલ્લું વાક્ય – ક જબ , જળરક્ષા, ગીર ગાયરક્ષાની અંતઃસ્કૂરણા થઈ.
શ્રી યોજના નહોતી. ક્ષણવાર અટક્યા વગર
. “હું રાજકોટમાં મારી ફેક્ટરીમાં છું. ગોંડલ અડધા કલાકમાં પહોંચીશ. ઈ. સ. ૧૯૯૮માં જાતે જ જળરક્ષાનો સંકલ્પ લઈ, હું ગામડાંઓમાં તમે જમીને આરામ કરો. ત્યાં હું અબઘડી પહોંચું છું.’ તળપદી મીઠી ગયો. જૂનાગઢ જિલ્લાના જામકા ગામે ગ્રામસંગઠન, ચેકડેમ તળાવની કાઠિયાવાડી ભાષાનો ટહૂકો મેં માણ્યો. બિપીનભાઈ દૃષ્ટાભાવે, મરક યોગ્ય સ્થળ પસંદગી, લોકફંડ, શ્રમદાન અને જાતે જ સૂઝેલી ચેકડેમની મરક હસતા હસતા આ લીલા જોઈ રહ્યા હતા.
નવી સસ્તી-સરળ ડીઝાઈનના પાંચ સિદ્ધાંતથી માત્ર દશ લાખ રૂપિયામાં ડૉ. નિરંજનભાઈએ આ મનસુખભાઈની પ્રવૃત્તિની માંડીને વાત પ૧ ચેકડેમ અને ત્રણ લાખ રૂપિયામાં બે તળાવો બંધાવ્યા. તા. ૨૦કરી અને અમારું મન અહોભાવ અને આશ્ચર્યથી છલકી ઊઠ્યું. મનમાં ૧૧-૧૯૯૯ના રોજ દેશનો પ્રથમ જળક્રાંતિ દિન મનાવ્યો. ગુજરાત મળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા જાગી. કુદરત પણ કેવી અદ્ભુત છે. એ આપમેળે સરકાર, મહાનુભાવો સાથે ૫૦ હજાર લોકોને જળરક્ષાનો સંકલ્પ કેવા પાસા ગોઠવી આપે છે!
લેવડાવ્યો. કાંતણા શ્રી સ્વામી સચ્ચિદાનંદજી (દંતાલી) એ આ ચેકડેમ ડૉ. નિરંજનભાઈના પરિવારના ભોજન ભાવને મહાણી હું મારા અભિયાનને દેશની પાંચમી ક્રાંતિ, જામકાને જળક્રાંતિની જન્મભૂમિ રૂમમાં આરામ કરવા ગયો. અડધા કલાકે ઊઠ્યો તો બાજુના રૂમમાં અને આગળ ચાલનારને જળક્રાંતિના પ્રણેતા તરીકે બિરદાવ્યાં. મનસુખભાઈ અને બિપીનભાઈ ગોષ્ટિમાં મસ્ત.
પ્રજાશક્તિથી રાષ્ટ્રની જળક્રાંતિના ઇતિહાસનો પાયો નંખાયો. લોકોને મનસુખભાઈનો વાણીપ્રવાહ વણાટક્યો વહી રહ્યો હતો. ઉત્સાહ શ્રમદાન- લોકફંડની પ્રેરણા આપવા અમે અનેક ગામોમાં સવારથી અને “એનર્જી” ઊર્જાનો ધોધ. ઉંમર ૪૫ થી વધુ નહિ હોય. કૉલેજનું સાંજ અને રાત્રે પરોઢ સુધી દિવસોથી મહિનાઓ શ્રમદાન કર્યું અને ભણતર? લ્યો, એમની પુસ્તિકામાંથી થોડાં એમના જ શબ્દો. આ લોકફંડ આપ્યું. અમે ૩૦૦ ગામોમાં ૩૦૦૦ ચેકડેમ-તળાવો એમની કર્મયાત્રા:
બંધાવ્યાં. આ અભિયાનની સફળતા જોઈ રાજ્ય સરકાર, સાધુ-સંતો, “મેં કૉલેજ કે વિદ્યાપીઠ જોઈ નથી. માત્ર ૧૨ ધોરણ સુધીનો ઉદ્યોગપતિઓ સૌ સહભાગી થયા. ચેકડેમ-તળાવ યોજનાથી ગામેગામ ગામડાનો અભ્યાસ. પરિવાર-સગામાંથી કે સામાજિક-ધાર્મિક ક્ષેત્રની કૃષિ ઉત્પાદન-ઘાસચારો-ગ્રામ રોજગારી બેથી ત્રણ ગણા વધ્યાં. કૃષિકોઈ વ્યક્તિ મારા આ સેવાકાર્યની પ્રેરક નહોતી. જળ-ગાય-કૃષિ- કિસાનો, ગામડું, ગોવંશ અને પર્યાવરણને નવજીવન મળ્યું. ગામડું -પ્રકૃતિના પ્રશ્નો જોઈ માંહ્યલાને જે વેદના થઈ, તેની આ કર્મયાત્રા દરમિયાન સૌરાષ્ટ્રના ૧૦૦૦ ગામોનું સર્વે કરીને સંવેદનામાંથી જ જળરક્ષા, ગીર ગાયરક્ષા, લુપ્ત થતા ભારતીય જાણ્યું કે માત્ર ૫૦૦૦ જ શુદ્ધ ગીર ગાય બચી છે. લુપ્તતાને કિનારે ગોવંશરક્ષા, ગાય આધારિત કૃષિ, શ્રેષ્ઠ વનસ્પતિઓનું જતન, ભારતીય આવેલી ગીર ગાય રક્ષાની અંતઃસ્કૂરણા થઈ. ઈ. સ. ૨૦૦૦માં ગીર સંસ્કાર વારસાનું જતન, વ્યસનમુક્ત-પ્રાણવાન માનવસમાજ અને ગાય રક્ષાનો સંકલ્પ કર્યો. તા. ૧૯-૦૯-૨૦૦૩ના રોજ જામકા સુવર્ણભૂમિ ભારત નિર્માણની અંતઃસ્કૂરણા થઈ. અંતરાત્મામાંથી જ ગામને “ગીર ગાય આપણા આંગણે'નો સંકલ્પ લેવડાવ્યો. જામકા એની રક્ષાનો સહજ સંકલ્પ થયો. હજારો ગામોના અજાણ્યા લોકોને ગાયને ગીર ગૌવંશનું દેશનું પ્રથમ આદર્શ ગામ બનાવ્યું. સમગ્ર દેશ આ નવા માર્ગે ચાલવાનું આવાહન કરતા તળિયાથી ટોચના અસંખ્ય ગૌશાળા-પાંજરાપોળો દ્વારા ગોરક્ષા કરવા મથી રહ્યો હતો ત્યારે અમે લોકો આ યાત્રામાં જોડાયાં. જે કાર્યો કે કાર્યપદ્ધતિનો મને અનુભવ તેનાથી તદ્દન જુદો જ માર્ગ લીધો. અભિયાનના પ્રારંભે ૩૦૦ ગામના જ નહોતો તેના ક્રાંતિકારી પરિણામો આવ્યાં. એ જોઈને મારા લોકોની ગીર ગાય અભ્યાસ યાત્રાઓ કાઢી અને હજારો ગામના લોકોને અંતરાત્મામાંથી નિરંતર અવાજ ઊઠે છે કે, જળ-ગાય-ગામડું-કૃષિ ગીર ગાય આપણા આંગણેનો સંકલ્પ લેવડાવ્યો. સૌરાષ્ટ્રના અનેક અને પ્રકૃતિ સાથેના આગલા જન્મના કોઈ અનુબંધ સાથે જ ગિરનાર ગામોમાં લોકોના આંગણે ગીર ગાયો બંધાવી, જાતવાન નંદીથી પર્વત અને ગીર જંગલ વચ્ચેની ભૂમિ ખડપીપળી ગામે ખેડૂત કુટુંબમાં ગામેગામ અને ગૌશાળાઓમાં ગોસંવર્ધનનો પ્રારંભ કરાવ્યો. આ માતાશ્રી ચતુરાબા અને પિતાશ્રી લાલજીભાઈને ત્યાં મારો જન્મ થયો. સફળતાથી ૧૦ લાખ ગીર ગાય નિર્માણની અંતઃસ્કૂરણા થઈ. તા. પરમાત્મા અને પ્રકૃતિ અને નિરંતર નવા વિચારો અને અખૂટ પ્રેરણા ૬-૧૧-૨૦૦૫ના રોજ ૫૦૦ ગામના લોકોને ગિરનારની પ્રદક્ષિણા આપે છે.
કરાવીને ૧૦ લાખ ગીર ગાય નિર્માણનો સંકલ્પ લેવડાવ્યો. પ્રજાશક્તિથી સૌરાષ્ટ્રની કારમી જળસમસ્યા જોઈને-વેઠીને, ગામે ગામ ૫ થી લુપ્ત થતા ભારતીય ગોવંશને આબાદ કરવાનો ભારત ખંડમાં પ્રથમ • ૧ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૨૦૦/-(U.S. $ 20) • ૩ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૫૦૦/-(U.S. $ 50) • ૫ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૯૦૦/-(U.S. $ 80) • ૧૦ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૧૮૦૦/-(U.S. $180) શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c.No.બૅન્ક ઑફ ઈન્ડિયા CD A/c.No.003920100020260

Page #5

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન સંકલ્પ લેવાયો. ગાયને કૃષિની કામધેનુ > . * ૧૨ વર્ષના ચિંતન, દર્શન, કર્મ અને અનુભૂતિમાંથી
ત, સર્જાયું. જૂનાગઢનું જામકા ગામ સિદ્ધ કરવાની ભાવનામાંથી સન | .
જળક્રાંતિ, ગીર ગાય ક્રાંતિ અને દેશી ૨૦૦૪માં ગાય આધારિત કૃષિનો : ‘ગોવર’ શાસ્ત્રનું સર્જન થયું.
| ગાય આધારિત કૃષિની જન્મભૂમિ તરીકે વિચાર જન્મ્યો.
વિશ્વ વિખ્યાત થયું છે. ભારતના ૧૦ હજારથી વધુ ગામોના લાખો જામકાથી પ્રારંભ કર્યો. સમગ્ર રાજ્યમાં ઉત્તમ પરિણામો આવ્યાં લોકો આ યોજનાઓ જોવા જામકા આવ્યાં છે. ભારત અને વિશ્વના છે. જમીનની ફળદ્રુપતા અને ઉત્પાદન વધ્યાં છે. ઝેર અને રસાયણોથી અનેક દેશોના તજજ્ઞોએ આ યોજનાઓને રાષ્ટ્ર અને વિશ્વને પ્રેરક જમીન-જળ અને જીવસૃષ્ટિને ઉગારવાની સાચી દિશા મળી છે. શાપર- યોજનાઓ ગણાવી છે. રાજકોટ મુકામે ગુજરાતના ૧૫ હજાર લોકોને ગોસંસ્કૃતિ નિર્માણનો અમારી શ્રદ્ધા છે કે સમગ્ર ભારત અને વિશ્વને ગાયના વર્ણસંકરણની સંકલ્પ લેવડાવ્યો.
ભયાનક ભૂલ સમજાશે જ. ભારત અને વિશ્વ દેશી ગોવંશરક્ષાના માર્ગે વર્તમાન ગોવેદ ગ્રંથનું વિચારબીજ ગીર ગાય આપણા આંગણે” વળશે જ. ૧૬ કામધેનુ સૂત્રના અમલથી ભારત દેશ ફરી દૂધાળપુસ્તક લખ્યું. ૧૨ વર્ષના ચિંતન, દર્શન, કર્મ અને અનુભૂતિમાંથી જાતવાન દેશી ગોવંશથી સંપન્ન થશે. વિશ્વના દેશો ગોપાલન, ગાય ‘ગોવેદ શાસ્ત્રનું સર્જન થયું. યુવાન વયે આ સેવાયજ્ઞમાં જીવન સમર્પ આધારિત જીવન, ગાય આધારિત કૃષિ તરફ વળશે. લગભગ એકલપંડે દીધું. દેશના ૩૦૦૦ થી વધુ ગામોમાં એકથી અનેક વાર જઈ ૪૦૦૦થી આરંભેલી આ કર્મયાત્રામાં દેશના હજારો ગામોના અસંખ્ય લોકો વધુ બેઠકો, ગ્રામસભા, સંમેલનો કર્યા. જેઓ અભણ હોવાથી વાંચી સમર્પણ ભાવથી જોડાયાં છે. જળક્રાંતિ, ગીર ગાય ક્રાંતિ અને ગાય શકતા નથી એવા અસંખ્ય ગામોના ખેડૂતો અને ગોપાલકો પાસે જઈને આધારિત કૃષિના તેઓ ખરા સર્જક છે. મારો અહેસાસ છે કે, સંવેદના, જળરક્ષા, દેશી ગોવંશરક્ષા, જાતવાન નંદીથી ગોસંવર્ધન, ગાય આધારિત પ્રચંડ ઈચ્છાશક્તિ, પ્રશ્નોને મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવાનો સંકલ્પ, જાતનો કૃષિ, જાતવાન દેશી વૃક્ષોનું વાવેતર અને જતન તથા વ્યસનમુક્ત જ મહાપુરૂષાર્થ અને સમર્પણ-એ જીવનથી લઈ જગતની તમામ પ્રાણવાન જિંદગીનો સંકલ્પ લેવડાવ્યો. ગીર ગાય આપણા આંગણે, સમસ્યાને ઉકેલવાનો શાશ્વત માર્ગ છે. નિરંતર અને નિષ્કામ કર્મ મારો ગીર ગાય ગ્રંથ-ગોવેદ, ગાય આધારિત કૃષિ અને આરોગ્ય દાતા દેશી જીવનધર્મ છે, કેમ કે ઘોર અંધકારમાં દીપકને જાતે ઓલવાઈ જવું ગાય પુસ્તકોની ૬ લાખથી વધુ નકલોનું દેશભરમાં વિતરણ કર્યું. જ્યારે કેમ પાલવે? અહોભાવથી થતા સત્કર્મનો ક્યારેય થાક લાગ્યો જ ખેડૂતો-ગોપાલકો-ધર્મસ્થાનો, સરકાર સૌ દેશી ગોવંશથી વિમુખ થઈ નથી. માનવોના દીપકને જાતે ઓલવાઈ જવું કેમ પાલવે ? અહોભાવથી રહ્યા હતા તેવા વિકટ કાળે મહાપરિવર્તન આવ્યું. ગુજરાતમાં બે લાખથી થતા સત્કર્મનો ક્યારેય થાક લાગ્યો જ નથી. માનવોનો માંહ્યલો જાગશે વધુ દેશી ગાયો લોકોએ આંગણે બાંધી છે અને વર્ણસંકરણ જાનવરોનો જ, ભારત ખંડનું ભૂતળ જળસંપન્ન થશે, ૧૦ કરોડ જાતવાન દૂધાળ ત્યાગ કર્યો છે. રાજ્ય અને દેશભરમાં ખેડૂતો દેશી ગાય આધારિત દેશી ગોવંશ, ગાય આધારિત સમૃદ્ધ કૃષિ, ઉત્તમ વનસ્પતિઓ, જાતવાન કૃષિ તરફ વળ્યાં. કચ્છ-ઉત્તર ગુજરાતની લુપ્તતા તરફ ગયેલી કાંકરેજ પ્રાણીઓ અને પ્રાણવાન માનવોથી ભારત ખંડ શોભી ઉઠશે એ મારી ગાયને ઉગારવા તા. ૧૨-૨-૨૦૧૪ના રોજ ચ્છના નાના રણમાં શ્રદ્ધા છે. ભારત વિશ્વને જીવનવિકાસથી રાષ્ટ્ર વિકાસનો શાશ્વત માર્ગ વચ્છરાજ બેટમાં લોકોને કાંકરેજ ગાય આપણા આંગણેનો સંકલ્પ બતાવશે, આવા સત્કાર્યો જ ઈશ્વરનું કાર્ય છે. લેવડાવ્યો. કચ્છ-ઉત્તર ગુજરાતમાં ગ્રામસભાઓ-સંમેલનો, સાહિત્ય ચાર વેદ, ઉપનિષદો, ગીતા, મહાભારત અને આયુર્વેદ ગ્રંથો વિતરણથી લોક ચેતના જાગી છે. કચ્છ-ઉત્તર ગુજરાત જાતવાન-દૂધાળ ચરકસંહિતા, કશ્યપ સંહિતા, આર્યભીષક સહિત ૫૦૦ શાસ્ત્રોકાંકરેજ ગાયોથી સંપન્ન થશે જ. ગીર ગાય આપણા આંગણે સફળ પુસ્તકોનો ઊંડાણથી અભ્યાસ કર્યો છે. ઋષિ પુરુષ વૈદ પાંચાભાઈ યોજનાએ સમગ્ર દેશ અને વિશ્વને દેશી ગોવંશરક્ષાનો સાચો માર્ગ દમણીયા (એમ.ડી. આયુર્વેદ-ઉના), શ્રી સનત મહેતા (માજી બતાવ્યો છે. ચેકડમ-તળાવ યોજનાની સફળતાએ ભારત અને વિશ્વમાં નાણાપ્રધાન)નું માર્ગદર્શન મળ્યું છે. જ્ઞાનવારસાની આ ધરોહરને ઊંડા જતા કે ખલાસ થઈ રહેલા ભૂગર્ભ જળને ફરીથી ઊંચા લાવી મારા પ્રણામ. ભૂતળને કાયમી જળસંપન્ન રાખવાની દિશા આપી છે. જળરક્ષાની આ વિશ્વના એક માત્ર સમૃદ્ધ, સુશિક્ષિત, શ્રેષ્ઠ અને વિશ્વમંગલની સૌથી સસ્તી, સરળ,
ભાવનાથી સંપન્ન ભારત દેશમાં પરિણામલક્ષી અને પર્યાવરણ | મારો અહેસાસ છે કે, સંવેદના, પ્રચંડ
* મારો અહેસાસ છે કે, સંવેદના, પ્રચંડ ઈચ્છાશક્તિ, પ્રશ્નોને | લુટારુ અને ધર્માધ વિદેશીઓનું સંગત યોજના છે. આ કાર્યોથી | મળમાંથી ઉખેડી નાખવાનો સંકલ્પ, જાતનો જ મહાપુરૂષાર્થ અને |
ક્રૂર શાસન આવ્યું. વિશ્વની ગામડાંઓમાં જ્ઞાતિ, જાતિ, સમર્પણ-એ જીવનથી લઈ જગતની તમામ સમસ્યાને ઉકેલવાનો | જ્ઞાનજ્યોત સમાન ભારતીય ધર્મોથી ઉપર ઉઠીને એકતા, સંપ , શાશ્વત માર્ગ છે.
વિદ્યાપીઠો બાળી નાખવામાં અને નવસર્જનનું વાતાવરણ
આવી, તોડી પાડવામાં આવી

Page #6

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫ અને રાજ્યાશ્રય ન મળતા કે
૩૦૦૦ ચેકડેમો બાંધી T'અજ્ઞાન, આળસ અને અહંકાર સર્વ રોગોનું મૂળ છે.’ | | નિર્દોષ બાળકોની કતલ થઈ
દેશને જળરક્ષાનો માર્ગ જશે એવા પ્રજાના ભયથી બાકીની વિદ્યાપીઠો બંધ થઈ ગઈ. પછી દેખાડનાર સંસ્કૃતિ અને સંસ્કારનું જતન કરનાર આ તરવરિયો માણસ અંગ્રેજો આવ્યાં. ભારતીય સંસ્કૃતિ નષ્ટ કરવાની કૂટનીતિથી હજારો પ્રતિજ્ઞા લે છે કે, “મારે દશ વર્ષમાં એક લાખ દેશી આંબા, અને દશ વર્ષ પહેલા સેંકડો વિષયો સમાવતી ભારતીય શિક્ષણ પદ્ધતિના સ્થાને લાખ વૃક્ષોનો ઉછેર કરવો છે અને દશ લાખ ગીર ગાયોના નિર્માણનો અંગ્રેજી શિક્ષણ આવ્યું. જેના દ્વારા માતૃભાષા, હજારો વર્ષ જૂની સંસ્કૃતિ- મારો શંખનાદ છે.” બીજે દિવસે મનસુખભાઈ અમને શ્રમદાનથી શાસ્ત્રોનો જ્ઞાન વારસો, કૃષિ પરંપરા, વિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ ભારતીય ગોવંશો, એમણે નિર્માણ કરેલા ચેકડેમ જોવા લઈ ગયા, પછી ગીર ગાય જોવા ગોપાલન, સેંકડો પ્રકારના ઉદ્યોગો અને કળા, વિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ જામક લઈ ગયા. અમારા બિપીનભાઈ તો ખુશ ખુશ. બીપીનભાઈ આહારવિજ્ઞાન અને પરિવાર વ્યવસ્થા, સેંકડો પ્રકારના કલાત્મક સભ્ય જ્યાં જ્યાં ગાયના દર્શન ત્યારે એમના મુખ ઉપર ગજબનું સ્મિત પથરાઈ વસ્ત્રો, યોગ, આયુર્વેદ, શાકાહાર અને વિશ્વ કલ્યાણની આધ્યાત્મિક જાય. ગાય વિશેનું જ્ઞાન પણ ખરૂં. કોઈ પ્રાચીન ભવમાં એઓ ગાયના ધરોહર (પરંપરાગત જ્ઞાન-સંસ્કાર)ને નષ્ટ કરવાની યોજના બની. મહા ધણના માલિક હશે. જામકામાં અમે મનસુખભાઈનું કાઠીયાવાડી આજે આપણને ભૌતિક વિકાસ, ધન, ફેશન વધતા દેખાય છે, પણ આતિથ્ય મહાયું. ત્યાંથી તેઓ અમને ગિરનારદર્શને લઈ ગયા. અમારી માનવજીવનના, સંસારના, પ્રકૃતિના અને રાષ્ટ્રના શાશ્વત મૂલ્યો અને યાત્રા ફળી. બિપીનભાઈ અને મનસુખભાઈની ઈચ્છા શક્તિનો પરચો સંપત્તિ તીવ્ર ગતિએ નષ્ટ થઈ રહ્યાં છે. ભ્રાંત વિકાસ રૂપી અને દેશી જોયો. ગોવંશ વિનાશના અંધકાર યુગમાં ભારતના અનમોલ દેશી ગોવંશો આ માણસ પાસે સંસ્કૃતિની ક્રાંતિ માટે મૌલિક દૃષ્ટિ છે એની પ્રતીતિ અને પ્રાકૃતિક-સાંસ્કૃતિક વારસાને પુન:પ્રસ્થાપિત કરવા અમે એમણે લખેલા ૨૦૦ પાનાના સચિત્ર પુસ્તક “ગોવેદ’ વાંચવાથી થાય જળરક્ષા-દેશીગોવંશરક્ષા, ગાય આધારિત કૃષિ, ઉત્તમ વનસ્પતિઓ છે. તથા સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોનું જતન અને વ્યસનમુક્ત પ્રાણવાન મનુષ્ય શ્રી મનસુખભાઈના કાર્યોને ભારતના સંતો પૂ. મોરારિબાપુ, બાબા નિર્માણની કર્મજ્યોત પ્રગટાવી છે. તે ભારત વાસીઓ, આપણા જ રામદેવ તેમ અન્ય પૂજ્યજનો અને ચિંતકો, વિચારકો અને મહાપુરુષાર્થ અને પરાક્રમથી ભારતને પુનઃ સુવર્ણભૂમિ રાષ્ટ્ર રાજકરણીઓએ વધાવ્યા છે, અને પ્રોત્સાહિત કર્યા છે. આ બધાની બનાવીએ. ભારતીય ધરોહર એ આપણા પૂર્વજોના અનમોલ સંશોધનો સાબિતી એઓ અમને ફોટા અને પ્રેસ કટિંગ સાથે ઉત્સાહથી દેખાડે અને મહાન વારસો છે. અન્યનું આંધળું અનુકરણ કરવાના બદલે ત્યારે આપણી સમક્ષ આશ્ચર્યોનો દરિયો ઘૂઘવવા માંડે! આપણી ધરોહરના મૂલ્યોને સમજીએ, અપનાવીએ અને વિશ્વ પ્રકાશિત ડૉ. નિરંજન રાજ્યગુરુ શ્રી મનસુખભાઈના કાર્યને બિરદાવતા લખે કરીએ.'
ઉપરના બધાં વાક્યો મનસુખભાઈ ઉત્સાહ અને ગજબના “આપણાં સમાજમાં આજે તાતી જરૂરિયાત છે ચાર પ્રકારના આત્મવિશ્વાસથી બોલી ગયા. અમે સાંભળતા જ રહ્યા, જાણે આ ઉપાસકોની. ગો-સેવક, ગો-સાધક, ગો-વિ અને ગો-સિદ્ધ. સ્નેહીશ્રી માણસના શરીરમાં વિવેકાનંદ કે તુર્કના કમાલ પાયા પ્રવેશી ગયા ન મનસુખભાઈમાં આ ચારે લક્ષણો દૃષ્ટિગોચર થાય છે. એમની સાથે હોય!
જે જોડાશે તેમાં ઉપર્યુક્ત ચારે ગુણોના અંકુર કોળી ઉઠશે એમાં મને બે દાયકાથી આ જળ, ગાય અને પ્રકૃતિની સેવામાં રત અને મસ્ત, કોઈ શંકા નથી. આ પ્રચાર માટે દર વરસે ભારતના લગભગ ૪૫૦ ગામોમાં જઈ ફરી અત્યારે એવા વિષચક્રમાં સમગ્ર સૃષ્ટિ ફસાયેલી છે કે જમીન, જંગલ, વળે, આપણને આશ્ચર્ય થાય એટલી વારમાં તો પોતાના થેલામાંથી જળ, જનાવરો અને સમસ્ત માનવ જાતનું ભયંકર રીતે શોષણ થઈ કાગળિયા કાઢી એ બધાંના નામ અને મોબાઈલ નંબર આપણને ધરી રહ્યું છે. આ શોષણને સમાપ્ત કરવું હશે તો ધર્મ, અર્થ, કામ અને
મોક્ષ એ ચારે પુરુષાર્થોને પોષણ આપે એવી એક માત્ર વિદ્યા એમની દેશી ગાય આધારિત કૃષિ જોવા ભારતના અને વિદેશના ‘ગો વિદ્યા'ને ફરી પુનર્જીવિત કરવી પડશે. એક નવા યુગના લાખો લોકો આવી ગયા.
ગોવર્ધનધારીને સૌએ પોતાની ટચલી આંગળીનો ટેકો આપવો જ મનસુખભાઈ કહે, આપણે દેશી ખાતર ખોયું અને વિદેશનું ઝેરી પડશે. તો જ સમસ્ત માનવજાત બચી શકશે. ખાતર લાવી મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓને ધનથી સમૃદ્ધ કરી આપણે રોગી આ કળિયુગના સમયના પ્રાણવાન અને પ્રજ્ઞાવાન શ્રી બન્યા, બળદને ભૂલ્યા, આ બળદનો હવે કોઈ ભાવ નથી પૂછતું કારણ મનસુખભાઈએ તો સતનાં બીજનું વાવેતર કર્યું છે. હા, એ અવશ્ય કે ટ્રેક્ટર આવ્યા અને એમાં ઓઈલ વાપરી હિંસક આરબોને સમૃદ્ધ ઊગશે, એના છોડ વધીને કબીર વડ સમ થશે, ને એના મીઠાં ફળ કર્યા, ટ્રેક્ટર કંપનીને નફો આપ્યો અને શ્રમની બાદબાકી કરી. ભવિષ્યની પેઢીઓને જરૂરથી ચાખવા મળશે. નેહી શ્રી મનસુખભાઈ

Page #7

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
સુવાગીયાએ આપણા દેશમાં જળક્રાંતિ અને લૂપ્ત થયેલી છતાં પરંપરિત આપણે એ સોને અભિનંદીએ. ગોવિદ્યાના ક્ષેત્રમાં જે યજ્ઞ આદર્યો છે તેમાં પરમાત્મા કાયમ માટે જળ એ સર્વ જીવ માત્રનો આત્મા છે. જળ નહિ સાચવીએ તો આ સ્વાચ્ય, શક્તિ, હિંમત અને અનુકૂળતા આપતા રહે એવી પ્રાર્થના પાણી માટે ભવિષ્યમાં ઠેર ઠેર પાણિપતો રચાશે. આ માણસ માણસ સહ ખરા અંતરના અભિનંદન...ધન્યવાદ...”
જાતની આવતીકાલને ઠારી રહ્યો છે. બળદોનું રક્ષણ, જીવદયા, વ્યસનમુક્તિ અને ધર્મ નિર્પેક્ષતા, જેવા ભાવ જાગે તો મનસુખભાઈનો સંપર્ક કરો. આ પ્રકૃતિ રક્ષક કાર્યોને પણ પોતાના થેલામાંથી કાઢતા એઓ સંસ્કાર વચન ઉચ્ચારે આપણને બોલાવે છે, તન, મન, ધનથી પ્રોત્સાહિત કરવા. એમનો છે, 'અજ્ઞાન, આળસ અને અહંકાર સર્વ રોગોનું મૂળ છે.” એમના મોબાઈલ નંબર- 09426251301 (જળક્રાંતિ ટ્રસ્ટ-રાજકોટ-02827મોઢેથી આ વાક્ય સાંભળીએ ત્યારે સાદા પેન્ટ અને સાદા બુશ શર્ટમાં 252509). તમારો એક ફોન તમને આ ઈસમના થનગનતા ઉત્સાહ ‘સજ્જ' એવા માણસની અંદર કોઈ ચિંતક કે સાધુજન ન દેખાય તો અને પ્રેમની પ્રતીતિ કરાવી તમને પણ એવા કરી દેશે એ મારી આપણી દૃષ્ટિનો જ દોષ.
‘ગેરંટી'. પોતાના કાર્યને સમગ્ર દેશ અને વિશ્વ પાસે લઈ જવા માટે હવે તો
E ધનવંત શાહ એમની હાક સુણી’ અનેક સંસ્કૃતિ રક્ષકો એમની સાથે જોડાયા છે
drdtshah2hotmail.com અરિહંત અને સિદ્ધમાં સામ્ય અને તફાવત શું છે?
1 ડૉ. પ્રવીણ સી શાહ
સિધ્ધ
અરિહંત ૧. ચાર ઘાતી કર્મનો નાશ કરી કેવલજ્ઞાન પામેલા હોય છે. પણ ચાર ૧. આઠેય કર્મનો નાશ કરી મોક્ષને પામેલા છે. છતાં જ્ઞાન અરિહંત અઘાતી કર્મ હજુ બાકી છે.
જેટલું જ હોય છે. ૨. દરેક ચોવીશીમાં માત્ર ૨૪ જ તીર્થકરો-અરિહંત થાય છે. અને જિન ૨. સિધ્ધોની સંખ્યા અસંખ્ય હોય છે. જિનશાસનની સ્થાપના કરતા શાસનની મોક્ષમાર્ગની સ્થાપના કરે છે.
નથી પણ અરિહંતે સ્થાપેલા મોક્ષ માર્ગને સાધીને સિધ્ધ થાય છે.
માટે અરિહંતો પ્રથમ પદે છે. ૩. અરિહંતના આઠ પ્રાતિહાર્ય સહિત ૧૨ ગુણ હોય છે
૩. સિધ્ધના ૮ કર્મોના નાશથી ૮ ગુણ હોય છે. ૪. પાછળના ત્રીજા ભવે સવિ જીવ કરું શાસન રસીની ભાવના સાથે ૪. આવી કોઈ આરાધના જરૂરી નથી.
વીશ સ્થાનક તપની આરાધના કરીને તીર્થકર નામકર્મ બાંધી છેલ્લા
ભવે તીર્થકર થાય છે. ૫. સમકિત પામ્યા પછી તીર્થંકરના ભવ સુધી તેમના ભવની ગણત્રી પ. ભવોની ગણત્રી શાસ્ત્રમાં નોંધાતી નથી.
મૂકાય છે. . કેવલજ્ઞાન પામ્યા પછી દેવતાઓએ રચેલા સમવસરણમાં ધર્મની ૬. ધર્મની સ્થાપના કરતા નથી.
સ્થાપના અને ગણધરોની-ચતુર્વિધ સંઘની રચના અરિહંત દ્વારા થાય
૭. ધર્મની સ્થાપના પછીના આયુ ધ્ય ચાલે તેટલા વર્ષો સુધી ૭. સિધ્ધ ભગવાનને આવો વ્યવહાર કરવાનો હોતો નથી.
આહાર-વિહાર કરે પણ દેવરચિત ૯ સુવર્ણના કમળ ઉપર પગલાં ભરીને ચાલે અને ૩૪ અતિશય, વાણીના ૩૫ ગુણ યુક્ત દેશના
આપે. ૮. અરિહંત ભગવંતો મનુષ્યના દેહ આકારે રૂપી છે. |
૮. સિધ્ધ ભગવંતો નિરાકાર નિરંજન અરુપી છે. ૯. અરિહંતનું નિવાસ સ્થાન નિર્વાણ ન પામે ત્યાં સુધી પૃથ્વી ઉપર છે, ૯. સિધ્ધ પરમાત્માઓ લોકને અંતે આવેલી સિધ્ધશીલા ઉપર હોય છે.
લોકમાં છે. ૧૦. પરમાત્માની વાણી દેવ દુંદુભીના નાદ સાથે માલકોષ રાગમાં સો ૧૦. સિધ્ધ ભગવંતો દેશના આપતા નથી માત્ર જગત દૃષ્ટા જ છે.
પશુ-પક્ષી મનુષ્ય-દેવો પોત-પોતાની ભાષામાં સમજી શકે એવી એક યોજન=૪ ગાઉ=૮ થી ૧૦ માઈલ સુધી સંભળાય.

Page #8

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
ધર્મગ્રંથોનું પુનઃ સંકલન
[ આ વિષયને સ્પર્શવો એટલે ગરમ તાવડી પર હાથ મૂકવા જેવું છે. પરંતુ સત્યની રોટલી તૈયાર કરવા માટે તાવડી ગરમ તો કરવી પડશે જ. વર્તમાનમાં વિજ્ઞાને આપણી સમક્ષ કેટલાં એવાં રહસ્યો અને સત્યો પ્રગટ કર્યા છે જે શાસ્ત્રો સાથે સંમત ન હોય. ખુલ્લા મને મંથન તો કરવું જ રહ્યું. આ વિષય ઉપર પ્રાજ્ઞજનોને પોતાના વિચારો પ્રસ્તુત કરવા નિમંત્રણ છે. – તંત્રી ]
1 જશવંત મહેતા
ડૉ. શ્રી ધનવંતભાઈએ નવેમ્બર ૨૦૧૪ના “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં sustenance He gave them from animals (fit for food). ‘ઈસ્લામ, અહિંસા અને ધર્મગ્રંથો’ શીર્ષક લેખમાં પ્રત્યેક ધર્મે પોતાના
But your God is One Allah, submit then your wills to
Him in Islam) and give the good news to those who ધર્મગ્રંથોમાં ઊંડી દૃષ્ટિ કરી મૂળ તાત્પર્યને વફાદાર રહી, વર્તમાનને
humble themselves.' લક્ષમાં રાખી પુનઃસંકલન કરવા સૂચન કર્યું છે. દર વર્ષે બકરી ઈદને
આયાત ૩૪ દિવસે લાખોની સંખ્યામાં નિર્દોષ પ્રાણીઓની ધર્મના નામે ઈસ્લામના
‘પ્રાણીઓના બલિદાનનો અધિકાર અમે દરેક વ્યક્તિને આપ્યો અનુયાયીઓ દ્વારા હિંસા થાય છે તે હિંદુ તથા વિશેષ કરીને જૈન ધર્મના
છે જેથી અલ્લાહના નામે પોષણ આપવા માટે (ભૂખ ભાંગવા માટે) અનુયાયીઓની ધાર્મિક લાગણીને મોટી ઠેસ પહોંચાડે છે. ડૉ. શ્રી મહેબુબ
અને ઉત્સવ મનાવવા માટે પ્રાણીઓને પ્રદાન કર્યા છે. તમારા સૌનો દેસાઈ જેવા ઈસ્લામ ધર્મના અનુયાયી પણ દુઃખની લાગણી સાથે આ
અલ્લાહ એક જ છે માટે તમે સદા તેને સમર્પણ કરો અને આ શુભ હિંસાને નિરર્થક, અન્યાયી અને ગેરવ્યાજબી ઠરાવે છે. પણ એ હકીકત
સંદેશો જે નમ્રતા ગ્રહણ કરે તેમને આપો.' છે કે ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ જેવી તટસ્થ અને ખુલ્લી રીતે વિચાર કરનારી
Ayat 36 (open-minded) વ્યક્તિઓ દરેક ધર્મમાં અલ્પ સંખ્યામાં છે અને
The sacrificial camels We have made for you as ઈસ્લામમાં કદાચ અતિ અલ્પ સંખ્યામાં હશે.
among the symbols from Allah; in them is (much) good કુરાનમાં નીચે જણાવેલી આયાતો નિઃશંક ભગવાન (અલ્લાહ)ને for you. Then pronounce the name of Allah over them રીઝવવા માટે પ્રાણીઓના બલિદાનનું સમર્થન કરે છે. (નોંધ : નીચે as they line up (for sacrifice). When they are down on રજૂ કરેલી કુરાનની આયાતો મેં ઈસ્લામ ધર્મના વિદ્વાન શ્રી અબ્દુલ્લા
their sides (after slaughter), eat thereof, and feed such
as (beg not but) live in contenment, and such as beg અબ્દુલ્લ યુસુફઅલીના અંગ્રેજી પુસ્તકમાંથી અક્ષરશઃ રજૂ કરી છે. કુરાન
with due humility. Thus have We made animals subject અસલ અરબી ભાષામાં લખાયેલું છે.) નીચે આ આયાતોનો ગુજરાતી to you, that you may be grateful.' અનુવાદ છે. વાચક સમજી શકશે કે ઘણી વખત અક્ષરશ: અનુવાદ આયાત ૩૬ મુશ્કેલ થાય છે અને ભાવાનુવાદ અનુવાદ માટે મેં શક્ય રીતે મારી
“કુરબાની માટેના ઊંટો પણ અમે તમારા માટે અલ્લાહના પ્રતીક મેળે કર્યા પછી ડૉ. ધનવંતભાઈની પણ મદદ લીધી છે અને ઈન્ટરનેટ
' તરીકે તમારી ભલાઈ માટે આપ્યા છે અને તેમને હારબંધ ઊભા કરી ઉપરથી ગુજરાતી અનુવાદ વાંચ્યા પછી બને એટલી કાળજી લઈ યથા
તેમને માટે અલ્લાહની બંદગી કરો અને તેઓની કતલ (વધ) થયા યોગ્ય સુધારા કર્યા છે.
પછી જ્યારે તેઓ ઢળી પડે ત્યારે તેઓને આરોગો અને વિનમ્રતા Surah 22 Ayat 32
સાથે સંતોષજનક લાગણીથી ન માગનારાઓને ખવડાવો. આવી રીતે Such (is his state), and whoever holds in honour the
અમે (અલ્લાહ) તમારા માટે જનાવરો બનાવ્યા છે જેથી તમે અમારા symbols of Allah, (in the sacrifice of animals), such LLC4 -11.' (honour) should come truly from piety of heart.' Ayat 37 આયાત ૩૨
"It is not their meat nor their blood, that reaches Allah, આ હકીકત છે (પ્રાણીઓના બલિદાન આપતી વખતે) અને જે it is your piety that reaches Him. He has thus made કોઈ અલ્લાહની પવિત્ર નિશાનીઓ માટે આદર વ્યક્ત કરે તેઓનો
them subject to you, that you may glorify Allah for His આ ભાવ અંતરના ઊંડાણમાંથી આવવો જોઈએ.”
guidance to you and proclaim the good news to all who
do good.' Ayat 34 To every people did We appoint rites (of sacrifice), that
આયાત ૩૭ they might celebrate the name of Allah over the
‘હકીકતમાં ન તો માંસ અલ્લાહ સુધી પહોંચે છે કે ના તો લોહી,

Page #9

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
પરંતુ તમારા અંદરની પવિત્ર લાગણીઓ અલ્લાહ પાસે પહોંચી જાય transgress limits; for Allah loves not transgressors.'. છે. આવી જ રીતે તેમને તમારે આધીન કર્યા છે કે અલ્લાહ તમને સુરાહ ૨-આયાત ૧૯૦ હિદાયત બક્ષી છે તેના માટે તમે તેની સ્તુતિ કરો અને તે રસૂલ તું ‘અલ્લાહને ખાતર જેઓ આપની સાથે લડાઈ કરે તેની સાથે લડો ભલાઈ કરનારાઓને ખુશખબર આપી દે.’
પરંતુ હદનું ઉલ્લંધન ન કરો કારણ ઉલ્લંઘન કરનારા અલ્લાહને પ્યારા એક સમયે હિંદુ ધર્મના પણ અનેક અનુયાયીઓમાં યજ્ઞમાં દેવોને નથી.” રીઝવવા નિર્દોષ પ્રાણીઓની બલી ચડાવવાનો રિવાજ સામાન્ય હતો પણ તેની પછીની જ આવતી આયાત ૧૯૧માં જણાવ્યું છે કે પણ ભગવાન મહાવીર અને ભગવાન બુદ્ધ ધર્મને નામે પ્રાણીઓ પર And slay them wherever you catch them, and turn them થતી હિંસાનો પ્રચંડ વિરોધ કરી સમાજમાં જાગૃતિ લાવતા આ અમાનુષી out from where they have turned you out; for tumult પ્રથાનો અંત આવ્યો અને હિંદુ ધર્મના મોટા વર્ગે માંસાહારને પણ
and oppression are worse than slaughter, but fight them
not at the Sacred Mosque, unless they (first) fight you તિલાંજલિ આપી.
there; but if they fight you, slay them. Such is the reકુરાનની ઉપર જણાવેલ આયાતોમાં હિંસાને ચોક્કસ સમર્થન સાંપડે
ward of those who suppress Faith.' આ આયત નિ:શંકપણે છે અને ડૉ. ધનવંતભાઈએ યથાર્થ રીતે જણાવ્યુ છે કે “આ ગ્રંથોમાં
હિંસાને સમર્થન આપે છે. જ્યાં જ્યાં હિંસાનું નિર્દેશન છે એનું પણ નિર્દેશન કરાવી એ શબ્દોનું
આયાત ૧૯૧ અર્થઘટન જગત પાસે મૂકવું જોઈએ.’ એ હકીકત છે કે અન્ય ધર્મો
| તમને જ્યાંથી પણ તેઓની ભાળ મળે ત્યાંથી ગોતી તેઓની કતલ કરતા ઈસ્લામમાં તેમના મૂળભૂત ગણાતા ધર્મગ્રંથ કુરાનમાં જે લખાયું
કરો અને તમને જ્યાંથી કાઢી મુક્યા હોય ત્યાંથી તેઓને તગેડી મુકો છે તેનું સ્વતંત્ર અર્થઘટન કે તેના વિષે અંગત મંતવ્ય જણાવવાની કેમકે જલમ સહેવા કરતા કે માનસિક પીડા ભોગવવા કરતા તેઓની મહેબૂબ દેસાઈ જેવા સૌમ્ય (moderate) કે ઉદારમતવાદી (liberal) કતલ કરી નાખવી સારી. જેઓ આપણી માન્યતાને ન સ્વીકારે તેના ઈસ્લામ ધર્મના અનુયાયીઓ હિંમત દાખવતા કદાચ અચકાતા પણ
માટે આવો બદલો લેવો જોઈએ. પરંતુ પવિત્ર મસ્જિદ પાસે તેઓ હશે કેમ કે તેમ કરવામાં રૂઢીચુસ્ત મૌલવીઓ અને તેના અનુયાયીઓ લડાઈ ઝઘડા ન કરે ત્યાં સુધી તમે પણ મસ્જિદ પાસે ઝઘડો ન કરો. જો તરફથી તેઓ ભય પણ અનુભવતા હોય અને તેઓને પોતાનો જીવ તેઓ તેમ કરે તો તે પણ જોખમમાં મૂકવાની શક્યતા નકારી ન શકાય. કુરાનમાં સુરાહ આ ઉપરાંત સુરાહ ૫, આયાત ૧૦ પણ હિંસાને ચોખું સમર્થન ૧૦૯માં નિઃશંક અન્ય ધર્મની માન્યતાઓ પ્રત્યે સહિષ્ણુતા દર્શાવવામાં
BALU 9. "Those who reject Faith and deny Our Signs આવી છે.
will be companions of Hell-Fire.' ‘જે આપણી માન્યતા કે 1. Say: O you that reject Faith,
આપણે ચિંધેલો માર્ગ ન અનુસરે તેઓનું સ્થાન નર્કમાં નિશ્ચિત છે.' 2. I worship not that which you worship.
આ ઉપરાંત સુરાહ ૯ આયાત ૨૯માં પણ ઈસ્લામને સ્વીકારે નહિ 3. Nor will you worship that which I worship.
તેના માટે જીઝીયાવેરો ભરવાનું સૂચવ્યું છે. 'Fight those who
believe not in Allah nor the LastDay, nor hold that for4. And I will not worship that which you have been want
bidden which has been forbidden by Allah and His to worship,
Apostle, nor acknowledge the religion of Truth, (even 5. Nor will you worship that which I worship,
if thay are) of the People of the Book, until they pay the 6. To you be your way, and to me mine.
Jizya with willing submission, and feel themselves sub
dued.' સુરાહ ૧૦૯ ૧. અહો, આપ જેઓ આસ્થાને નકારો છો.
સુરાહ-૯ આયાત ૨૯ ૨. જેને આપ ભજો છો તેને હું નથી ભજતો.
‘જેઓ અલ્લાહને તથા કયાતમના દિનને ન માને, જેઓ અલ્લાહ ૩. ન તો, જેને હું ભજું છું, તેને આપ ભજશો નહિ.
તથા તેના ફરિસ્તાઓએ બતાવેલ માર્ગને ન અનુસરે, આપમેળે ૪. અને જેને આપ ભજવા ટેવાયેલા છો તેને હું પણ નહિ ભજું.
જીઝીયાવેરો ના ભરે તથા અન્યને આમ કરતા રોકે તો તેઓ સાથે ૫. ન તો. જેને હું ભજું છું, તેને આપ ભજશો નહિ.
લડાઈ ચાલુ રાખો.' ૬. આપ આપને રસ્તે હું મારા રસ્તે.
ઔરંગઝેબ અને અન્ય મુસ્લિમ રાજ્યકર્તાઓએ હિંદુ પ્રજા પર આ આ ઉપરાંત સુરાહ ૨, આયાત ૧૯૦ માં પણ લખ્યું છે કે 'Fight આયાતને અમલમાં મૂકી જીઝીયાવેરા લાદયો હતો અને હિંદુ સમાજની in the cause of Allah those who fight you, but do not જે ગરીબ વર્ગની પ્રજા આ વેરો ભરી શકે તેમ નહિ હતી તેઓને

Page #10

૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
ઈસ્લામ ધર્મ સ્વીકારવાની ફરજ પાડી હતી.
જોઈએ તેમ દૃઢપણે માને છે. ઈસ્લામના મોટાભાગના રાજ્યકર્તાઓએ ઈસ્લામ અને અન્ય ધર્મો વચ્ચેનું સતત થતું રહેલું ઘર્ષણ
જે જે દેશ પર ચઢાઈ કરી તેની સામે વિજય મેળવતા ગયા ત્યાં આ ઈસ્લામ અને યહુદી તથા ખ્રિસ્તી પ્રજા વચ્ચે કાયમ ઘર્ષણ થતું રહ્યું. આયાતોનું અર્થઘટન રૂઢીચુસ્ત મૌલવીઓને અનુસરીને કરતા રહ્યા છે છે. મારા મતે સુરાહ ૯ની આયાત ૩૦ આમ થવામાં કારણભૂત રહી અને અન્ય ધર્મ પ્રત્યે અસહિષ્ણુતા બતાવી છે અને ફરજીયાત ધર્મ છે. આ આયાતમાં ખ્રિસ્તી ધર્મના અનુયાયીઓએ જીસસ ક્રાઈસ્ટને પરિવર્તન કરાવ્યું છે અને જેઓએ એનો અસ્વીકાર કર્યો તેઓની યા 'Son of God' ભગવાનનો અવતાર માન્યા છે. (જેમ હિંદુ ધર્મમાં તો કતલ કરી છે યા તો પોતાના જ દેશમાંથી તેઓને હાંકી કાઢ્યા છે શ્રીકૃષ્ણને અવતાર માન્યા છે.) તેનું કુરાનમાં સ્પષ્ટ પ્રતિપાદન કર્યું અથવા જીઝીયાવેરો વસુલ કરતા રહ્યા. આના અસંખ્ય દાખલાઓ છે. આ આયાતમાં જણાવ્યા પ્રમાણે - 'The Jews call Uzair a ઇતિહાસમાં મોજુદ છે જેમ કે ઇરાનમાં જરથોસ્તી ધર્મ ૧૩મી સદી son of Allah, and the Christians call Christ the son of સુધી મુખ્ય ધર્મ હતો પણ જ્યારે ઇરાન (પશિયા) પર ચઢાઈ કરી Allah. That is a saying from their mouth; (in this) they મુસ્લિમ (અરબ) રાજ્યકર્તાઓએ જીત મેળવી ઈરાન પર કન્જો મેળવ્યો but imitate what the Unbelievers of old used to say. ત્યારે સમગ્ર પ્રજાને ફરજીયાત ઈસ્લામ ધર્મ અંગીકાર કરવો પડ્યો Allah's curse be on them; how they are deluded away
અને ગણ્યાગાંઠ્યા જરથોસ્તીઓ એ જબરદસ્તીથી ધર્મ પરિવર્તન from the Truth.' સુરાહ-૯ આયાત ૩૦
સ્વીકારવાને બદલે પોતાની પ્રિય માતૃભૂમિ ઈરાન છોડી હિંદુસ્તાનમાં | ‘યહુદીઓ અલ્લાહના પુત્રને ઝુએર કહે છે અને ખ્રિસ્તીઓ ક્રાઈસ્ટ *
આવી કાયમ માટે વસવું પસંદ કર્યું. પર્શિયાના આ વતનીઓને આપણે કહે છે. આ તેઓનું કહેવું છે. તેઓ તેમના નાસ્તિક પુરોગામીઓની
Iી ની પારસી તરીકે સ્વીકારી આવકાર આપ્યો. આ શાંતિપ્રિય પારસી કોમે માન્યતાઓનું અનુકરણ જ કરે છે.
હિંદુ સમાજમાં, જેમ દુધમાં સાકર ભળે “જે ધર્મ વર્તમાન સાથે તાલ મિલાવે છે તે અલ્લાહ તેમને શાપ આપે કારણ
તે રીતે, ઓતપ્રોત થઈ દેશની ઉન્નતિમાં જ ગતિ કરી શકે છે, એ જ જીવંત રહે છે.” તેઓની માન્યતા સત્યથી વેગળી છે.”
મોટો ફાળો આપ્યો છે. ત્યારબાદ ૧૯મી દેખીતી રીતે આ આયાતો અન્ય ધર્મની માન્યતાઓ પ્રત્યે સહિષ્ણુતા સદામાપ
ગા સદીમાં પણ આ જ ઇરાનમાં બહાઈ ધર્મના સ્થાપક બહાઉલ્લાએ ઇસ્લામ દર્શાવતી નથી અને સુરાહ ૧૦૯ અને સુરાહ ૨ આયાત ૧૯૦ના '
. સાથે સાથે અન્ય ધર્મનો (ખ્રિસ્તી, હિંદુ, બૌદ્ધ વગેરે) ઊંડો અભ્યાસ સંદર્ભમાં પરસ્પર વિરોધાભાસી છે અને આવો વિરોધાભાસ કુરાનમાં ૧
કરી સર્વે ધર્મના ઉમદા સિદ્ધાંતોનું સંકલન કરી બહાઈ ધર્મની સ્થાપના અન્ય જગ્યાએ પણ જોવા મળશે. ઈસ્લામ ધર્મના કટ્ટરપંથીઓ આ કરી અને
કરી અને તેને ઈરાનમાંથી પ્રજાના સારા એવા સમુદાયનું સમર્થન સુરાહ ૨ ની ૧૯૧મી આયાત અને સુરાહ ૫ ની ૧૦મી આયાતને પણ મળ્યું અને તેઓએ બહાઈ ધર્મ સ્વીકાર્યો પણ ઈસ્લામના અને અન્ય ઉશ્કેરણીજનક આયાતોનું અક્ષરશ: પાલન કરી અને
. પાલન કરી અને કટ્ટરપંથીઓને આ સ્વીકાર્ય નહોતું અને બહાઈ ધર્મના સર્વે અનુયાયીઓ FAITHનું અર્થઘટન જે ઈસ્લામ ધર્મને અનુસરતા નથી તેઓની ધર્મને પર અમાનુષ અત્યાચાર કરી ઇરાનમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા (આ નામે કો આમ કરવામાં
કલેઆમમાં બે હજાર લોકોને નિર્દય રીતે મારી નાખવામાં આવ્યા અચકાયા નથી. મારા અંગત મત ઓમ કોરનો અર્થ શો થાય ?
હતા). આજે પણ આપણે પ્રમાણે વિશ્વમાં ઈસ્લામ ધર્મના | સવાલ : પ્રાયઃ ઘણાં મંત્રોની શરૂઆતમાં ઓમકાર આવે છે તો
અખબારોમાં તાલિબાનો અને ફેલાવા અર્થે મહંમદ પયગંબર ઓમ કારનો અર્થ શો થાય ?
આઈ.એસ.આઈ.એસ. દ્વારા ધર્મને સાહેબના અવસાન પછી આ | જવાબ : અ, બ, આ, ઉ આ સ્વરો અને મ, આ વ્યંજનો પરસ્પર
નામે નિર્દોષ પ્રજા ઉપર અમાનુષ આયાતો તેમના નામે પણ કદાચ યોગ થવાથી ઓમકાર શબ્દ બનેલો છે. પ્રથમ અરિહંતપદનો આદ્ય
અત્યાચારોના સમાચારો રોજ વાંચતા ઉમેરવામાં આવી હોઈ શકે. અક્ષર અ, બીજા અશરીરી અર્થાત્ સિધ્ધપદનો આદ્ય અક્ષર અ અને
રહીએ છીએ. આજે બહાઈ ધર્મના કમનસીબે આજે ઈસ્લામ શ્રી આચાર્ય પદનો આદિ અક્ષર ત્રીજા આચાર્ય પદનો આદિ અક્ષર આ ત્રણે સ્વરનો યોગ થવાથી આ
શાંતિપ્રિય અનુયાયીઓ ભારત સહિત ધર્મને અનુસરનારા કટ્ટરપંથીઓ રુપ થાય, તેની સાથે ઉપાધ્યાયપદનો અર ઉ મળવાથી ઓ બને ઓ
વિશ્વના અનેક દેશોમાં વસવાટ કરે કુરાનને પયગંબર સાહેબનો
છે. (દિલ્હીમાં બાંધવામાં આવેલું આખરી શબ્દ ગણે છે અને આ બને છે. અ. અ, આ, ઉ, મ–આ પાંચના યોગથી ઓમકાર શબ્દ
બહાઈ ધર્મનું મંદિર આજે સ્થાપત્ય આયાતો વિરુદ્ધ એક પણ શબ્દને બનેલો હોવાથી તે બનેલો હોવાથી તેનો અર્થ પંચપરમેષ્ટી થાય છે. અર્થાત્ ઓમકાર |
કલાનો અનન્ય નમૂનો ગણાય છે.) અલ્લાહની સામેનો મોટો શબ્દ અરિહંત, સિધ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ આ પંચપરમેષ્ઠિ
ડૉ. મહેબુબભાઈ અને ઈસ્લામ અપરાધ (Blasphemy) ગણી તે પદનો બોધક છે.
| ધર્મના સૌમ્ય (Moderate) અને ઉદાર વ્યક્તિને મોતની સજા થવી
વિચારસરણી ધરાવનારા, કુરાને

Page #11

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૧૧.
શરીફની આયાતોમાંથી જે આયાતો વહાવીરાભએ કાવનાતાપ્યાની રવો તા.
તે મહાવીર પ્રભુએ કેવલજ્ઞાન પામ્યા પછી દલો તપ કર્યો? જેટલો છે. જ્યારે અમે ટ્રાન્સપ્લાંટ અન્ય ધર્મ પ્રતિ સહિષ્ણુતા દાખવે સવાલ : મહાવીર પ્રભુએ ૪૨ વર્ષની ઉંમરે કેવલજ્ઞાન પામ્યા
માટે આપેલા કોર્નિયામાં ૧૫ થી છે તેને સમર્થન આપતા રહ્યા છે. પછી ૩૦ વર્ષ દરમ્યાન કેટલો તપ કર્યો ?
૨૦ ટકા જેટલા મુસ્લિમ દર્દીઓનો પણ જો ઈસ્લામને કટ્ટરપંથીઓની | જવાબ : દીક્ષા લીધા પછી સાડાબાર વર્ષ સુધી ધોર તપ કરનારા
સમાવેશ થાય છે. આના મુખ્ય અસરમાંથી બહાર લાવવો હોય તો પરમાત્માએ માત્ર ઠામ ચોવિહારથી ૩૪૯ દિવસ એકાસણ કરીને
કારણોમાં મોલવીઓ એ એવી ઈસ્લામના આ સૌમ્ય (moderate) આહાર વાપર્યો છે પણ તપ-જપ-અનુષ્ઠાન કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે |
માન્યતા ફેલાવી છે કે મૃત્યુ પછી કે ઉદારમતવાદી (liberal) થાય છે. કેવલજ્ઞાન પામ્યા પછી અનુષ્ઠાન કરવાની જરૂર રહેતી નથી
અલ્લાહના દરબારમાં પહોંચતી અનુયાયીઓએ સંગઠિત થઈને 1] એટલે પ્રભુ મહાવીર સ્વામીએ અંતિમ દિવસોમાં છઠ કરીને નિર્વાણ |
વેળાએ શરીર અકબંધ હોવું જોઈએ. ખુલ્લા મનથી કુરાને શરીફની,
One does not own his or પામ્યા-એ સિવાય કોઈ તપ કર્યા નથી. પ્રતિદિન આહાર વાપરતા પરસ્પર વિરોધાભાષી આયાતોની |
her parts of the body like ' હતા. (શ્રી ભગવતી સૂત્ર પ્રમાણે) વિસ્તારથી ચર્ચા કરી અને આમાંથી
eyes, kidney etc; therefore
he cannot gift it to anyone. રસ્તો કઈ રીતે નીકળી શકે તે સૂચવવું જરૂરી છે. દરેક ધર્મગ્રંથો પછી તે It is unlawful to take our cornea from a donated eye કુરાન હોય કે ગીતા હોય કે બાઈબલ હોય કે આપણા જૈન ધર્મના and transplant in the eye of other person and Allah ગ્રંથો હોય તે ઉમદા આશયથી માનવજાતના ઉત્થાન માટે લખાયા કે (Subhana Wa Talala) Knows Best' સંકલન થયા હશે તે નિઃશંક છે પણ સાથે સાથે એ સત્ય પણ સ્વીકારવું વર્ણવ્યવસ્થાને ગીતા દ્વારા સમર્થન રહ્યું કે આ ધર્મગ્રંથો જે સમયે લખાયા હશે તે સમયની લોકોની હિંદુ સમાજમાં ગીતાનું એક ધર્મગ્રંથ તરીકે અનેરું સ્થાન છે. ગીતાનો રહેણીકરણી, રીત-રિવાજ અને જે સ્તર ઉપર વિજ્ઞાનનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્મયોગ, ભક્તિયોગ વગેરેનો ઉપદેશ અને તેનું વાંચન એ એક અનેરો થયું હશે તેને અનુરૂપ તેમાં ઉપદેશો અપાયા છે જેનું સમય જતા બદલાતી લહાવો છે અને વાંચન વખતે આપણે એક વૈચારિક રીતે ઉચ્ચ સ્તરની જીવનશૈલી સાથે પુનઃસંકલન કરવું જરૂરી છે. કમનસીબે મોટા ભાગના લાગણી અનુભવીએ છીએ પણ આજ ગીતાના અઢારમાં અધ્યાયની અનુયાયીઓએ પોતાના ધર્મગ્રંથોમાં જે લખાયું હોય છે તેને બ્રહ્મવાક્ય ૪૧,૪૨,૪૩,૪૪,૪૫,૪૬ અને ૪૭ ની ગાથાઓમાં (verses) (ultimate truth) તરીકે સ્વીકારી લીધું છે અને આ ગ્રંથિમાંથી બહાર નીચે મુજબ જણાવ્યું છે. નથી આવી શક્યા. આમ થવામાં આપણા ધર્મગુરુઓનો પણ મોટો ब्राह्मणक्षत्रियविशां शुद्राणां च परंतप । ફાળો છે. ધનવંતભાઈ લખે છે કે “જે ધર્મ વર્તમાન સાથે તાલ મિલાવે મffખ પ્રવિમiાનિ સ્વપાવUપવૈકુળ: TI૪૬ / છે તે જ ગતિ કરી શકે છે, એ જ જીવંત રહે છે. આ કાર્યથી ધર્મગ્રંથનો છે પરંતપ ! બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્રોનાં કર્મ. પોતપોતાના અનાદર થાય છે એવો સંકૂચિત વિચાર ન કરતા આ પ્રક્રિયા ધર્મને સ્વાભાવિક ગુણોના અનુસાર જુદાં જુદાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યા તાજો રાખે છે એવું વિચારવું એ પ્રજ્ઞા અને હૃદયની વિશાળતાનું પ્રતીક છે. ૪૧ છે.” જેમ વિજ્ઞાનમાં સંશોધન થતું રહ્યું છે અને આપણે પ્રગતિ કરતા ગાથા ૪૧: The duties of Brahmin, Kshatriya, Vaishya, રહ્યા છીએ તેવી જ રીતે આપણા ધર્મગ્રંથોમાં પણ સંશોધન કરવાની as also of Shudra are determined by properties that એટલી જ બલ્ક તેનાથી વધારે આવશ્યકતા છે. પણ હકીકતમાં દરેક are
are born out of their nature.'
शमो दमस्तपः शौचं क्षान्तिरार्जवमेव च । ધર્મ અને સમાજનો મોટો વર્ગ (બહુધા ધર્મગુરુઓના પ્રભાવ હેઠળ)
ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं ब्रह्मकर्म स्वभावजम् ।।४२।। આ પરિવર્તન સ્વીકારવા કે સંશોધન કરવા તૈયાર નથી. જો આપણે આ પરિવર્તન સ્વીકારીએ તો દરેક ધર્મ વચ્ચે સહિષ્ણુતા અને અંદરો
શમ, દમ, તપ, પવિત્રતા, શાંતિ, સરલતા, જ્ઞાન, વિજ્ઞાન અને
આસ્તિકતા, એ બ્રાહ્મણોનાં સ્વાભાવિક કર્મ છે. ૪૨ અંદરની ગેરસમજ પણ દૂર થઈ શકે. જ્યારે ધર્મનું નામ આવે ત્યારે
OLLAL 82: Self-restraint, subduing of the sense, inબુદ્ધિ કે લોજીકનો ઝાઝો અવકાશ રહેતો નથી અને આ હકીકત વત્તે
nocence, mercy, uprightness, piety, true knowledge and ઓછે અંશે દરેક ધર્મના અનુયાયીઓને લાગુ પડે છે.
direct perception of divinity are the Brahmins provinceઆજે અન્ય ધર્મો કરતાં ઈસ્લામ ધર્મમાં રૂઢિચુસ્ત મૌલવીઓની મુસ્લિમ સમાજમાં પકડ ઘણી મજબૂત છે. હું ચક્ષુદાનની પ્રવૃત્તિમાં શૌર્ય તેનો ધૃતિદ્રાક્ષ્ય યુદ્ધે રાણપતાયન સક્રિય રસ લઈ રહ્યો છું. છેલ્લા વીસ વર્ષમાં અમારી ચક્ષુબેંક જોડે નમીવર પાવઠ્ઠ ક્ષાત્રે #ર્મ સ્વભાવગમ્ II૪રૂ I સંકળાયેલા મુંબઈના વિવિધ ચક્ષુદાન કેન્દ્રો દ્વારા ૩૪,૦૦૦ જેટલા શૂરતા, તેજસ્વીતા, ધૈર્ય, દક્ષતા, યુદ્ધમાંથી ન ભાગવું, દાન અને ચક્ષુ પ્રાપ્ત થયા છે પણ તેમાં મુસ્લિમ સમાજનો ફાળો લગભગ નહીવત્ નિઃસ્વાર્થ ભાવે રક્ષણ (ઈશ્વરી પ્રભાવ) એ ક્ષત્રિયોનાં સ્વાભાવિક કર્મ

Page #12

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
છે. ૪૩
વર્ણવ્યવસ્થાને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે એવું લાગ્યા વગર રહેતું નથી. આ ગાથા ૪૩: Valour, majesty, dexterity, unwillingness વિભાજનથી સૌથી વધારે દલિત (શુદ્ર) વર્ણને સહન કરવું પડ્યું છે. to retreat in battle, charity and sovereignty are the natu- આ અધ્યાયનો સારાંશ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય કે શુદ્ર જે વર્ણમાં જન્મ ral province of a Kshatriya.'
લીધો છે તે વર્ણમાં આ વર્ણ માટેનું નિર્ધારિત કાર્ય કરવા તેઓ કુદરતી कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं वैश्यकर्म स्वभावजम् ।
રીતે આવડત ધરાવે છે અને આ નિર્ધારિત કાર્ય કરવાથી તેઓનું સ્થાન परिचर्यात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम् ।।४४।।
અંતિમ ઉચ્ચ અવસ્થાને પામશે. ગાથા ૪૪ પ્રમાણે શુદ્ર જ્ઞાતિમાં જન્મ ખેતી, પશુપાલન અને વ્યાપાર, એ વૈશ્યોનાં સ્વાભાવિક કર્મ છે.
લેનાર વ્યક્તિ બીજાઓની સેવા કરવાની અન્ય જ્ઞાતિમાં જન્મ લેનાર બીજાની સેવા કરવી એ શુદ્રોનું સ્વાભાવિક કર્મ છે. ૪૪
વ્યક્તિ કરતા કુદરતી રીતે વધારે નિપુણતા ધરાવે છે. દેખીતી રીતે OLUL X 3 : 'Farming, protection of cows (the senses)
અન્ય જ્ઞાતિઓએ આ ઉપદેશનો (ગાથાનો) આધાર લઈ શુદ્ર જ્ઞાતિમાં and commerce are the natural province of a Vaishya,
જન્મ લેનાર વ્યક્તિઓ અન્ય કોઈ કામ કરવા માટે જોઈએ એવી whereas rendering services is the natural calling of a Shudra.'
લાયકાત જન્મથી જ ધરાવતા નથી અને નિમ્ન પ્રકારની સેવા માટે स्वे स्वे कर्मण्यभिरत: संसिद्धिं लभते नरः।
દલિત વર્ગનું શોષણ કરતા રહ્યા. ધીરે ધીરે આ શોષણ અંતિમ કક્ષાએ स्वकर्मनिरतः सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु ।।४५ ।।
પહોંચી ગયું. આ પ્રકારની જન્મના આધારે નક્કી થયેલ વર્ણવ્યવસ્થાને પોતપોતાનાં કર્મોમાં મચ્યો રહેનારો પુરુષ સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. અન્ય ધર્મના ગ્રંથોમાં કોઈ ઉલ્લેખ નથી અને અભ્યાસ અને ખંતથી તે કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે તે હવે સાંભળ. ૪૫
મેળવેલી નિપુણતાને મહત્ત્વ અપાયું છે. આજે પણ જ્યારે ગીતાની ગાથા ૪૫ : Commitment to his own inborn duty brings ટીપ્પણા ધર્મગુરુઓ દ્વારા થાય છે ત્યારે આ અધ્યાય માટે નિષ્પક્ષ man to the ultimate accomplishment and you should અભિપ્રાય આપવાને બદલે તેને મારી મચડીને આજની પરિસ્થિતિને listen to me on how a man achieves perfection through કઈ રીતે તે બંધ બેસે છે તે માટે પ્રયત્ન થતો રહે છે. વર્ણવ્યવસ્થાથી dedication to his innate calling.
થયેલા અન્યાય અને શોષણથી દલિત સમાજના સારા એવા વર્ગ यत : प्रवृत्तिर्भूतानां येन सर्वमिदं ततम् ।
મજબુરીથી હિંદુ ધર્મનો ત્યાગ કરી અન્ય ધર્મ (ઈસ્લામ કે ખ્રિસ્તી) स्वकर्मणा तमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति मानवः ।।४६।।
સ્વીકારી લીધો છે એ હકીકત છે. આ બન્ને ધર્મમાં વર્ણ વ્યવસ્થા વિષે જે સર્વ ભૂતોની પ્રવૃત્તિનો હેતુ છે અને જેણે સમસ્ત જગતનો વિસ્તાર
કોઈ ઉલ્લેખ નથી અને વર્ણના આધારે ઊંચ નીચનો ભેદ નથી. છેલ્લે કર્યો છે તેને પોતાનાં કર્મ દ્વારા પૂજવાથી મનુષ્યને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય
ડૉ. આંબેડકરે પણ હિંદુ સમાજ દ્વારા દલિતો ઉપર થયેલા શોષણના છે. ૪૬.
પરિણામે તેમના પચાસ લાખથી વધારે અનુયાયીઓ સાથે બૌદ્ધ ધર્મ ગાથા ૪૬: 'By adoration of that God, who has cre
સ્વીકારી લીધો.
(ક્રમશ:) ated all beings and who pervades the whole universe. through the undertaking of his natural calling, man attains to final accomplishment.'
બી-૧૪૫/૧૪૬, મીત્તલ ટાવર, નરીમાન પોઈન્ટ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૨ ૧. श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मास्त्वनुष्टितात्।
ટેલિ. નં. : ૯૧-૨૨-૬૬૧૫ ૦૫૦૫ - ૦૯૮૨૦૩૩૦૧૩૦. ઇમેઈલ :
mehtagroup @theemerald.com/jashwant@theemerald.com स्वभावनियतं कर्म कुर्वन्नाप्नोति बिल्बिषम् ।।४७।।
સારી રીતે આચરણ કરેલા પરધર્મથી પોતાનો ધર્મ ગુણરહિત પણ ઉકાળેલું પાણી શા માટે પીવાનું કહ્યું છે? સારો છે. સ્વભાવજન્ય નિયત કરેલું કર્મ કરવાવાળાને દોષ લાગતો સવાલ : ધર્મ શાસ્ત્રકારોએ ઉકાળેલું પાણી શા માટે પીવાનું કહ્યું નથી. ૪૭
છે? પાણી ઉકાળવાથી તો જીવો મરી જાય અને પાપ લાગે. ollell 89 : 'Even though unmeritorious, one's own જવાબ : ત્રણ ઉભરા આવેલું ઉકાળેલું પાણી નિર્જીવ જીવ વગરનું native calling is superior to office of others, for a man
| બને છે અને તેમાં શિયાળામાં ૪ પ્રહર, ઉનાળામાં ૫ પ્રહર અને carrying out his natural obligation does not bring sin
ચોમાસામાં ૩ પ્રહર સુધી જીવો ઉત્પન્ન થતા નથી, જ્યારે કાચા upon himself.' આજથી ૫૦૦૦ કે તેથી વધારે વર્ષો પહેલાં જ્યારે ગીતા લખાઈ
પાણીમાં સમયે સમયે અસંખ્યાતા જીવો ઉત્પન્ન થાય છે અને મૃત્યુ હશે ત્યારે અને આજના સમયના પરિવર્તનને લક્ષ્યમાં લેતા આ અધ્યાયો
પામે છે. આથી ઉકાળેલું પાણી પીવાથી તે સર્વ જીવોનું રક્ષણ થાય અસ્થાને લાગે છે પણ આ અધ્યાયોની નિઃશંક રીતે હિંદુ સમાજ પર
છે. થોડી હિંસામાં અસંખ્ય જીવોની જીવદયા પળાય છે. એક પ્રહર ઊંડી અસર રહી છે અને હિંદુ સમાજને ચાર વર્ષમાં વિભાજન કરનારી
એટલે ૩ કલાક.

Page #13

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
-
૧૩
ઉપનિષદમાં વૈશ્વાનર વિચાર
1 ડૉ. નરેશ વેદ
‘વૈશ્વાનર’ સંજ્ઞા ઉપનિષદોમાં વેદસંહિતાઓમાંથી લેવામાં આવી કે, આ અગ્નિતત્ત્વ ત્રણ પ્રકારનું છે; તેને ત્રિશાચિકેત' કહેવામાં છે. એ સંજ્ઞાનો સામાન્ય અર્થ તો “અગ્નિ' છે. પરંતુ ઉપનિષદની આવે છે. એનાથી જ વિશ્વનું અને જીવનનું ત્રિકાત્મક (આધિભૌતિક, વિચારણામાં એ સંજ્ઞાની અર્થછાયાઓ વિસ્તરતી રહી છે. ઈશ, કેન, આધ્યાત્મિક અને આધિદૈવિક) રૂપ તૈયાર થાય છે. એથી જ એને લોકમાં કઠ, પ્રશ્ન, મુંડક, માંડૂક્ય, તેતિરીય, છાંદોગ્ય અને મૈત્રાયણી ત્રિકર્મકૃત ત્રિણાચિકેત અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. આ અગ્નિનું મૂળ ઉપનિષદોમાં આ સંજ્ઞા અને એમાંથી વિકસિત થયેલો સંપ્રત્યય (Con- કોઈ ગુફામાં એટલે કે રહસ્યમય સ્થાનમાં છુપાયેલું છે. તેથી એને cept) નિરૂપાયેલાં જોવા મળે છે.
કોઈ જાણતું નથી. જે મનુષ્ય આ અગ્નિની પ્રક્રિયાને જાણીને પોતાના જેમ કે, માંડૂક્ય ઉપનિષદમાં વૈશ્વાનર એટલે શરીર, એવો અર્થ જીવનનો નિર્ણય કરે છે, તેને સમજાય છે કે જીવ પાર્થિવ વસ્તુઓમાં લેવાયેલો છે. તેમાં કહેવાયું છે કે સર્વ શક્તિઓના સંયોગથી બનેલું આસક્તિ કરે છે, તેથી બંધનમાં આવે છે અને તેથી શોકને પ્રાપ્ત કરે જે સ્થળ માનવ શરીર છે, તેનું નામ “વૈશ્વાનર’ છે. તે જ પ્રાણ અને છે, તો જ્યારે એ આસક્તિ ઉપર જીત મેળવી લે છે ત્યારે તે જીવનમાં અપાનના એક બીજા સાથેના ઘર્ષણથી શરીરની અંદર એક અગ્નિ આનંદ મેળવે છે. ઉત્પન્ન કરે છે, તેને જઠરાગ્નિ કહેવામાં આવે છે. તે ખાધેલા અને યમરાજા દ્વારા નચિકેતાને જે ત્રિણાચિકેત વિદ્યા સમજાવવામાં આવી પચાવે છે. આ જ વાત મૈત્રાયણી ઉપનિષદમાં જુદી રીતે કહેવાયેલી છે. તે વસ્તુતઃ વૈશ્વાનર અથવા અગ્નિની વિદ્યા હતી. તેનું પૂરેપુરું સ્વરૂપ તેમાં કહેવાયું છે કે માનવ શરીરમાં ઉપાશું અને અંતર્યામ નામની બે અગ્નિ, વાયુ અને આદિત્ય નામના ત્રણ નર અથવા ત્રણ જ્યોતિ ધારાઓ વહે છે. તેઓ એક બીજાની સાથે અથડાય છે. તેમના ઘર્ષણથી અથવા ત્રણ સંચાલક પ્રાણોના યથાર્થ જ્ઞાનથી જ જાણી શકાય તેમ છે. શરીરમાં એક પ્રકારની ગરમી કે ઉષ્ણતા ઉત્પન્ન થાય છે. તેને દેવોય મન, પ્રાણ અને વાણી-એ ત્રણ જ્યોતિઓ છે. મન એટલે આદિત્ય એ અથવા દેવની ઉષ્ણતા કહેવામાં આવે છે. કઠ ઉપનિષદ કહે છે જઠરમાં ઘુલોકની જ્યોતિ છે. પ્રાણ એટલે વાયુ એ અંતરિક્ષની જ્યોતિ છે અને રહેલો આ અગ્નિ વૈશ્વાનર નામે ઓળખાય છે. શ્રીમદ્ ભગવદગીતાના વાણી એટલે અગ્નિ એ પૃથ્વીલોકની જ્યોતિ છે. આ ત્રણેય જ્યોતિની ૧૫મા અધ્યાયના ૧૪મા શ્લોકમાં આ જ વાત ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ સમષ્ટિ એટલે જ મનુષ્ય. કહેવાનો મતલબ એ છે કે ભૂભૌતિક (પાર્થિવ) સ્વમુખે આ રીતે કરી છેઃ મહું વૈશ્વાનરો મૂવી પ્રળિનાં વેઢમાશ્રિત: પુરુષ પ્રાણાત્મક પુરુષ અને વિજ્ઞાનાત્મક મનોમય પુરુષ – આ ત્રણેય પ્રાબાપાનમાયુક્ત: પંખ્યામી બન્ને વસ્તુર્વિધર્મી| પ્રાણીઓના દેહમાં રહેલો જ્યારે એક કેન્દ્રી થાય છે ત્યારે વૈશ્વાનર પુરુષ અસ્તિત્વમાં આવે છે. હું વૈશ્વાનર, પ્રાણ અને અપાનના સમાયોજનથી ચતુર્વિધ પ્રકારના આ આખી વાતનું તાત્પર્ય એ છે કે શરીરમાં રહેલો પ્રાણાગ્નિ એ જ અન્નનું પાચન કરું છું. મતલબ કે પ્રાણ અને અપાનના ઘર્ષણથી જે વૈશ્વાનર છે. અમૃતજ્યોતિ ઉત્પન્ન થાય છે તે જ વેશ્વાનર અગ્નિ છે. કેમકે, અન્નને છાંદોગ્ય ઉપનિષદમાં પાંચમા અધ્યાયના અગિયારમાથી અઢારમા ખાનાર અગ્નિ વૈશ્વાનર કહેવાય. પ્રત્યેક જીવની અંદર તે જ સન્નીઃ ખંડ સુધી આ વૈશ્વાનર અગ્નિનું વિવેચન છે. એમનું કહેવું છે કે, આ એટલે કે અને ખાનારો-પચાવનારો પ્રાણાગ્નિ છે. આ સૃષ્ટિમાં બ્રહ્મની અગ્નિ પ્રાણીઓના શરીરોમાં અને સમસ્ત વિશ્વમાં વ્યાપેલો છે. એનાથી શક્તિનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરવાનું સાધન આ ‘માઅગ્નિના જેવું અધિક રહસ્યમય બીજી કોઈ શક્તિ નથી. વૈશ્વાનર અગ્નિ સિવાય આ બીજું નથી.
વિશ્વમાં બીજું કાંઈ જ નથી. આ વૈશ્વાનર જ સમસ્ત ભવનોનો રાજા એનો અર્થ એ થયો કે શરીરમાં રહેતા પ્રાણાગ્નિ માટે પણ આ છે. સંસારમાં જે કરોડો અબજો પ્રાણીઓ છે તે સર્વમાં એક વૈશ્વાનર ઋષિઓએ આ સંજ્ઞા યોજી છે. પ્રત્યેક જીવના કેન્દ્રમાં ‘વેશ્વાનર’ અગ્નિ શક્તિનાં જ ભિન્નભિન્ન રૂપો છે. વૈશ્વાનર એટલે મન, પ્રાણ અને વાક જ ચેતનતત્ત્વ છે. તેનો સંબંધ યમની સાથે છે. ઋગ્વદમાં જેને યમાયન – એ ત્રણેયની સમષ્ટિથી જે જીવનતત્ત્વ પ્રગટ થાય છે તે. આ અગ્નિ કુમાર કહ્યો છે તે જ “કઠ” ઉપનિષદનો નચિકેતા છે. તે વૈશ્વાનરનો છંદ (એટલે કે નિયમ-સ્વભાવ કે પ્રકૃતિ)થી ઉત્પન્ન થાય છે. આ શરીરમાં પ્રતિનિધિ છે. કઠ ઉપનિષદમાં પોતાની ઉપર પ્રસન્ન થયેલા યમરાજા તે ઉત્પન્ન થાય છે અને તેમાં જ તે કામ કરે છે. ઋષિએ આ ઉપનિષદમાં પાસે નચિકેતાએ બીજું વરદાન માગતાં માગ્યું કે સ્વર્ગના અગ્નિનું એનું અનેક પ્રકારે વર્ણન કર્યું છે. રહસ્ય મને જણાવો. એના ઉત્તરમાં
વૈશ્વાનર એ, આમ, જીવશરીરમાં યમરાજે સમસ્ત લોકના કારણરૂપ પ્રાણ અને અપાનના ઘર્ષણથી જે અમૃતયોતિ
રહલો ચૈતન્યનો અંશ છે, તે જરાયુજ, અગ્નિતત્ત્વની વ્યાખ્યા કરી. તેમણે કહ્યું | ઉત્પન્ન થાય છે તે જ વૈશ્વીનર અગ્નિ છે. સ્વદજ, અંડજ અને ઉભિજ્જ – એમ જે

Page #14

૧૪ પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫ ચતુર્વિધ શરીરધારી પ્રાણીઓ છે, તેનો સમષ્ટિગત અધિષ્ઠાતા છે. આ અગ્નિ, અન્વાહાર્યપચન અગ્નિ અને આશ્વનીય અગ્નિ. ગાપત્ય ચતુર્વિધ સ્થૂળ શરીરોનું સમષ્ટિ ઉપહિત ચૈતન્ય વૈશ્વાનર કહેવાય છે. અગ્નિ (ગૃહનો પતિ)માં રોજની સામાન્ય આહુતિઓ અપાય છે. ચાર યોનિના જીવોમાં અનેક રૂપોમાં વિરાજમાન હોવાને કારણે તેને અન્યાહાર્યપચન અથવા દક્ષિણ નામના અગ્નિમાં પિતૃઓને સ્વધાદ્રવ્ય વિરાટ પણ કહે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, વૈશ્વાનરના રૂપમાં અપાય છે અને આશ્વનીય અગ્નિમાં દેવોને આહુતિ અપાય છે. સ્થૂળ શરીરની આ સમષ્ટિને “અન્નમય કોશ' તેમ “જાગ્ર” પણ કહેવામાં ત્યાર બાદ વૈશ્વાનર સંજ્ઞાનો અર્થ આત્મા સુધી વિસ્તર્યો છે. છાંદોગ્ય આવે છે. સ્થૂળ શરીરના આ સમષ્ટિ રૂપથી વિપરીત જે વ્યષ્ટિ ઉપહિત ઉપનિષદમાં કહ્યું છે કે અધ્યાત્મના કેન્દ્રમાં તેજ, જળ અને અન્નનું જે ચૈતન્ય છે તેને ઉપનિષદ અનુસાર ‘વિશ્વ' સંજ્ઞાથી ઓળખવામાં આવ્યું ત્રિક છે તે જ મનુષ્ય શરીરમાં મન, પ્રાણ અને વાણીના રૂપે છે. મનોમય, છે. મતલબ કે વૈશ્વાનરનું સમષ્ટિરૂપ ‘વિરાટ’ છે અને તેનું વ્યષ્ટિરૂપ પ્રાણમય અને વાર્ભય આત્મા જ પુરુષની અંદર રહેલો વૈશ્વાનર અગ્નિ વિશ્વ' છે.
છે. માંડૂક્ય ઉપનિષદમાં આત્માની ચાર અવસ્થાઓની વાત કરવામાં અહીં એટલું સમજાય છે કે આજે આપણે વિજ્ઞાનની પરિભાષામાં આવી છે, એમાં પહેલી અવસ્થાનું વર્ણન, એટલે જ, આ રીતે અપાયું ‘જીવનતત્ત્વ' કહીએ છીએ તેને જ ઋષિઓ ચૈતન્યતત્ત્વ કહે છે. કેન છેઃ જાગ્રત અવસ્થામાં રહેનારો, બહારના જગતના જ્ઞાનવાળો, સાત ઉપનિષદના ઋષિ એટલે તો કહે છે કે જે કાનની પાછળ રહેલી અંગો (માથું, આંખ, મોટું, પ્રાણ, મધ્યભાગ, ગુહ્યભાન અને પગ) સાંભળવાની શક્તિ છે, જે મનની પાછળ વિચારવાની શક્તિ છે અને વાળો, ઓગણીસ મુખ (પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો, પાંચ કર્મેન્દ્રિયો, પાંચ પ્રાણ, વાચાની પાછળ રહેલી બોલવાની શક્તિ છે, તે જ પ્રાણની પાછળ મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત અને અહંકાર) વાળો અને સ્થળ વિષયોને રહેલી જીવનશક્તિ છે અને
ભોગવવાવાળો વેશ્વાનર નામનો આંખની પાછળ રહેલી જોવાની '૨૦૧૫નો વિશિષ્ટ પર્યુષણ અંક
આત્મા એ આત્માની પહેલી અવસ્થા શક્તિ છે. “છાંદોગ્ય’ ઉપનિષદના ચોથા અધ્યાયના અગિયારમાથી | જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ |
વૈશ્વાનર અગ્નિનું વિશ્લેષણ તેરમા ખંડમાં ગાપત્ય, આ વિશિષ્ટ અંકની વિદુષી માનદ્ સંપાદિકા:
કરતાં છાંદોગ્ય ઉપનિષદના ઋષિ દક્ષિણાગ્નિ અને આહવનીય –
કહે છે, આ અગ્નિમાં જે રાતું રૂપ ડો. રશ્મિબેન જિતુભાઈ ભેદા આ ત્રણ અગ્નિઓ, જે આ
દેખાય છે, એ તેજનું રૂપ છે, જે શરીરમાં અને વિરાટ વિશ્વમાં
(09867186440)
ધોળું રૂપ દેખાય છે, એ પાણીનું રહેલા છે, તેમનું રહસ્ય બતાવેલું
શ્રીમતી ભારતીબેન ભગુભાઈ શાહ (જળ)નું રૂપ છે અને જે કાળા જેવું છે. સૂર્ય, ચંદ્ર અને વિદ્યુતમાં જે | (09324115575)
રૂપ દેખાય છે, એ અન્નનું રૂપ છે. પ્રાણમયી ઊર્જાશક્તિ છે, તે જ જૈન પરંપરામાં પરમ તત્ત્વને, આત્માને, પરમાત્માને જાણવાના આવી રીતે અગ્નિનું અગ્નિપણું જ આ શરીરમાં છે. ઋષિઓએ | સાધનાનો માર્ગ એટલે છ આવશ્યક ક્રિયાઓને “પડું આવશ્યક' ક્યાં રહ્યું? એથી અગ્નિ પણ ક્યાં સર્વત્ર આ પ્રાણતત્ત્વનું દર્શન કર્યું | કહેવામાં આવે છે જેમાં સામાયિક, લોગસ્સ, વંદન, પ્રતિક્રમણ, રહ્યો? કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે આ હતું. બધા દેવતાઓ અને દિવ્ય કાયોત્સર્ગ અને પ્રત્યાખ્યાન (પચ્ચખાણ)નો સમાવેશ થયેલો છે. અગ્નિ એ જ ચૈતન્યઅંશ છે, એ જ શક્તિઓમાં તેઓ પ્રાણશક્તિનું અન્ય ધર્મમાં પણ આવી ક્રિયાઓ છે.
પ્રાણરૂપી જીવનશક્તિ છે. સંચાલન અને પ્રતિબિંબ ઉપરના પ્રત્યેક વિષય અને અન્ય ધર્મનાં વિષય ઉપર તજજ્ઞ
આ શક્તિ ઉદીપ્ત, પ્રદીપ્ત અને નિહાળતા હતા. વિદ્વાનો પોતાનું ચિંતન આ અંકમાં પ્રકાશિત કરશે.
દ્રિવિત કઈ રીતે રાખી શકાય એ પણ તેમનું કેહવું છે કે આ
આ અષ્ટાઓ એ સમજાવ્યું છે. વિદ્વાનો અને લેખકોને સંપાદિકાનો સંપર્ક સાધવા વિનંતી. | શરીરરૂપ પુર (નગર)માં પ્રાણરૂપ
એમની રૂપકાત્મક વાણીમાં તેઓ અગ્નિઓ જ જાગે છે એમાં | ક્રિયા અને જ્ઞાનના સમન્વયનો આ વિશિષ્ટ અંક જિજ્ઞાસુ માટે
આ વાત આ રીતે સમજાવે છે: અપાન ગાઈપ અગ્નિ છે. થાન | એક અમૂલ્ય નજરાણું બની રહેશે.
જયારે સળગાવેલા અગ્નિમાં અન્વાહાર્યપચન અગ્નિ છે અને | પ્રભાવના માટે ઇચ્છિત નકલો માટે સંઘની ઑફિસમાં ૦૨૨- | જ્વાળાઓ ભભૂકી ઊઠે, ત્યારે પ્રાણ ગાઉંપત્ય અગ્નિમાંથી | ૨ ૩૮૨૦૨૯૬ ઉપર સંપર્ક કરવા વિનંતી. ૧૦૦ થી વધુ નકલોનો ઘીના બે ભાગની આહુતિઓ વચમાં પ્રગટાવાતો આવનીય અગ્નિ | ઑર્ડર હશે તો અંકમાં પ્રભાવનાકારનું નામ છાપી શકાશે. નાખવી. જેમનું અગ્નિહોત્ર પૂનમછે. પ્રાચીન સમયમાં દરેક ઘરમાં એક નકલની કિંમત રૂા. ૬૦/
અમાસ-ચાતુર્માસ અને આગ્રણ ત્રણ અગ્નિઓ રહેતા હતા એ
-તંત્રી)
નામની ઈષ્ટિઓ (યોગો) વિનાનું ત્રણ અગ્નિઓ એટલે ગાપત્ય
રહે છે, તેમ જ અતિથિ વિનાનું હોમ

Page #15

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
વિનાનું, વિશ્વદેવના બલિ વિનાનું અથવા અવધિપૂર્વકની આહુતિવાળું રોચનાઓ છે. ભૂતાગ્નિ, પ્રાણાગ્નિ અને માનસઅગ્નિ – એ તેમના જ રહે છે, તેના સાતેય લોકનો અગ્નિહોત્ર નાશ કરે છે. કાલી (સંહારક), બીજાં નામો છે. આ ત્રણેય અગ્નિઓના મળવાથી મનુષ્યો અથવા પ્રાણીઓનો કરાલી (ભયંકર), મનોજવા (મન જેવી ઝડપી), સુલોહિતા (ખૂબ જન્મ થાય છે. લાલ), સુધૂમ્રવર્ણા (ધૂમાડા જેવા રંગવાળી), સ્ફલ્ડિંગની (તણખા છેવટે તેઓ ચેતવણી આપતા જણાવે છે કે, આ વૈશ્વાનર ઝરતી) અને વિશ્વરૂપ (સર્વ પ્રકારના રૂપવાળી)એ નામની અગ્નિની (આત્મા)ની વિદ્યા સમજ્યા વિના જે અગ્નિહોત્ર હોમે છે, એ જાણે પ્રકાશમાન અને ઝબૂકતી એવી સાત જીભ (જ્વાળાઓ) છે. જે આ અંગારાઓને બદલે રાખમાં હોમ કરતા હોય તેના જેવું છે ! ઝળહળતી જ્વાળાઓમાં સમયાનુસાર આહુતિઓ આપીને જીવન ગુજારે ઉપનિષદમાં વૈશ્વાનર સંજ્ઞાનો વિકાસ સંપ્રત્યય રૂપે થયા પછી, એ છે, તેને એ આહુતિઓ અને સૂર્યનાં કિરણો દેવોના દેવ એવા એક દેવ જ્યાં સંપ્રત્યયનો પણ વિકાસ થતો રહ્યો છે. વૈશ્વાનર એટલે યજનકાર્યમાં નિવાસ કરે છે, ત્યાં લઈ જાય છે.
પ્રયુક્ત અગ્નિ. ત્યાંથી એના અર્થનો વિકાસ થતાં વૈશ્વાનર એટલે સ્વર્ગનો સાર સૂર્ય છે. અંતરિક્ષ લોકનો સાર વાયુ છે. જ્યારે શરીરમાં રહેલો જઠરાગ્નિ, પ્રાણીઓમાં રહેલો પ્રાણાગ્નિ, ત્યાંથી એક પૃથ્વીલોકનો સાર અગ્નિ છે. આ અગ્નિ એટલે શું, એ કેવો છે, એ શું વ્યષ્ટિ-સમષ્ટિ સર્વત્ર વ્યાપ્ત રહેલો પરમાત્મ ચેતનાનો અંશ – ત્યાં કરે છે, એની આ રીતે બધી વાત સમજાવી છેવટે આ ઋષિઓ એનું સુધી વિસ્તર્યો છે. પ્રાણીઓના જીવશરીરમાં રહેલી ચૈતન્યશક્તિ તે જ અભિવાદન કરી, એનું રહસ્ય ખોલે છે. એમના શબ્દો છેઃ પૃથ્વીમાં જીવનશક્તિ છે, lifedrive છે – એ વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાન્ત આ સંકલ્પનાથી રહેનાર અગ્નિને નમસ્કાર છે. તે અગ્નિ! તું આ લોકને યજમાનને તેમણે પ્રિતપાદિત કર્યો છે. ઉપનિષદના ઋષિઓ કેટલા ક્રાન્ત અને આધીન કર. અંતરિક્ષમાં રહેનાર વાયુરૂપ અગ્નિને નમસ્કાર છે. તે આર્ષ દૃષ્ટા હતા, તેનો આ પુરાવો છે. અગ્નિ! તું અંતરિક્ષ લોકને યજમાનને વશ કર. ઘુલોકમાં રહેલા
* * * આદિત્યરૂપ અગ્નિને નમસ્કાર છે. હે અગ્નિ! તું ઘુલોકને યજમાનને “કદંબ' બંગલો, ૩૫, પ્રોફેસર સોસાયટી, મોટા બજાર, વલ્લભ વિદ્યાનગર. આધીન કર. અગ્નિ, વાયુ અને સૂર્ય આ ત્રણ જ્યોતિઓ અથવા ત્રણ (પિન કોડ : ૩૮૮૧૨૦.) ફોન: 02692-233750 સેલ : 09727333000
| શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા નિર્મિત આંતર રાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પ્રાપ્ત, જૈન ધર્મ તત્ત્વતા વિશ્વ પ્રચારક પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની હદર્યસ્પર્શી પ્રભાવક વાણીમાં I liણવીરકથા 1 -
ખબર છે L ઋષભ કથા ||
Tી લોન -જુt heat |
/ થી પાથ ધાનાણી મા |
નાય છે
II મહાવીર કથાTI II ગૌતમ કથાTI ll aષભ કથાII II નેમ-રાજુલ કથા પાર્શ્વ-પદ્માવતી કથા બે ડી.વી.ડી. સેટ બે ડી.વી.ડી. સેટ
ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ભગવાન મહાવીરના જીવનનાં અનંત લબ્લિનિધાન ગુરુ ગૌતમ- રાજા ત્રદૃષભના જીવનચરિત્ર અને તેમનાથની જાન. પશઓનો પાર્શ્વનાથ ભગવાનના દસ રહસ્યોને પ્રગટ કરતી, સ્વામીના પૂર્વ - જીવનનો ત્યાગી દષભનાં કથાનકોને ચિત્કાર, રથિ નેમીને રાજુલનો પૂર્વભવોનો મર્મ. ભગવાનનું ગાધરવાદની મહાન ઘટનાઓને ઇતિહાસ આપીને એમના ભવ્ય આવરી લેતું જૈનધર્મના આદિ વૈરાગ્ય ઉદ
વૈરાગ્ય ઉદ્બોધ અને નેમ- જીવન અને ચ્યવન કલ્યાણક. આલેખતી અને વર્તમાન યુગમાં આધ્યાત્મિક પરિવર્તનનો ખ્યાલ તીર્થકર ભગવાન શ્રી ઋષભ-દેવનું આપતી, અજોડ ગુરુભક્તિ અને ચરિત્ર અને ચક્રવર્તી ભરતદેવ અને
| રાજુલના વિરહ અને ત્યાગથી શંખેશ્વર તીર્થની સ્થાપના. મહત્તા દર્શાવતી સંગીત-સભર અનુપમ લધુતા પ્રગટાવતી બાહુબલિને રોમાંચક કથાન, તપ સુધી વિસ્તરતી હૃદયસ્પર્શી પદ્માવતી ઉપાસના. આત્મ
સ્પર્શી કથા ‘મહાવીરકથા'
રસસભર ‘ગૌતમકથા’ ધરાવતી અનોખી ‘ઋષભ કથા’ કથા માર્ચ, ૨૦૧૫માં પ્રસ્તુત થયેલ હેમચંદ્રાચાર્ય કથાની ડી.વી.ડી. પણ મે માસમાં તેયાર થઈ જશે.
પ્રત્યેક સેટની કિંમત રૂ. ૧૫૦/- ૦ ચાર સેટ સાથે લેનારને ૨૦% ડિસ્કાઉન્ટ બેંક ઑફ ઈન્ડિયાની ભારતની કોઈ પણ શાખામાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પ્રાર્થના સમાજ બ્રાંચ, A/c. No. 0039201 000 20260 IFSC : BKID 0000039 માં રકમ ભરી ઑર્ડરની વિગત સાથે અમને સ્લીપ મોકલો એટલે ડી.વી.ડી. આપને ઘરે કુરિયરથી રવાના કરાશે. (ઉપરની ડી.વી.ડી. સંઘની ઑફિસ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમ્મદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપોર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦
૦૦૪માં મળશે. સંપર્ક : પ્રવીણભાઈ ટેલિફોન : ૨૩૮૨૦૨૯૬, અથવા નીચેના સ્થળેથી પ્રાપ્ત થશે( ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજી,બી-૧૦૧, સમય એપાર્ટમેન્ટ, આઝાદ સોસાયટી પાસે, આંબાવાડી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૫. ફોન : (૦૭૯) ૨૬૭૬ ૨૦૮ ૨.૦

Page #16

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
'll ત્રિદિવસીય હેમચંદ્રાચાર્ય કથા || વિરાટ અને અલૌકિક ચરિત્રના આનંદોલ્લાસનો અપૂર્વ અનુભવા
[ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની પ્રભાવક વાણી દ્વારા વહેતી, શ્રોતાઓને મંત્રમુગ્ધ અને ભાવવિભોર કરતી આ ત્રિ-દિવસીય કથાના પ્રથમ દિવસે આ સંસ્થાને સતત સત્તર વર્ષ જીવનના અંતિમ શ્વાસ સુધી સેવા આપનાર સંસ્થાના મેનેજર સ્વ. શ્રી મથુરાદાસ ટાંકને સંસ્થાએ એ આત્માને એમની સેવા માટે પ્રશસ્તિ પત્ર અને એમના કુટુંબીજનોને રૂપિયા સવા લાખનો ચેક અર્પણ કર્યો હતો. પ્રશસ્તિ પત્રનું વાંચન સંસ્થાના માનદ્ મંત્રી શ્રીમતી નીરૂબેન શાહે કર્યું હતું.
આ પ્રથમ દિવસે જ શ્રી સુરેશ ગાલા રચિત પુસ્તક “યોગ સાધના અને જૈન ધર્મનું ડૉ. કુમારપાળના હસ્તે વિમોચન કરાયું હતું. તેમજ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના આંક્ટોબરના વિશિષ્ટ અંક “જૈન તીર્થ વંદના'ના માનદ સંપાદક ડૉ. અભય દોશી અને દોશી રેણુકા પોરવાલનું શાલ અને શ્રીફળથી સન્માન કરાયું હતું.
બીજે દિવસે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના ફેબ્રુઆરીના વિશિષ્ટ અંક ‘ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય' અંકના માનદ સંપાદક સોનલ પરીખ અને માર્ચ માસના ‘અનેકાન્તવાદ'ના વિશિષ્ટ અંકના માનદ સંપાદક ડો. સેજલ શાહનું શાલ અને શ્રીફળથી સન્માન કરાયું હતું. ઉપરાંત આ અંકના સૌજન્યદાતા શ્રીમતી ઈન્દિરાબેન વસા અને શ્રી શ્રીકાંત વસાનું પણ શાલ અને શ્રીફળથી સન્માન કરાયું હતું. | ત્રીજા દિવસે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ની ૧૯૨૯થી માર્ચ-૨૦૧૫ સુધીની ડીજીટલાઈઝેશન ડી.વી.ડી.નું ડાં. કુમારપાળના હસ્તે લોકાર્પણ કરાયું હતું અને ડી.વી.ડી.ના સૌજન્યદાતા ડૉ. રશ્મિકુમાર ઝવેરી, અંજનાબેન ઝવેરી, મયૂર વોરા અને રેખા-બકુલ ગાંધીનું શાલ અને શ્રીફળથી સન્માન કરાયું હતું અને સંસ્થાના ઉપપ્રમુખ શ્રી નીતિન સોનાવાલાએ ત્રણે દિવસના સૌજન્યદાતા વસુમતીબેન કીર્તિલાલ ચોકસી (સ્મૃતિ તનવીરકુમાર ચોકસી) અને અન્ય સહાયકો પ્રત્યે ઋણભાવ વ્યક્ત કર્યો હતો. ].
પાંચ કથાઓની અસ્મલિત શૃંખલા બાદ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પાથરનાર સૂર્ય સમાન કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યનું જીવન અનેક આયોજિત “શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કથા'એ એક એવું અનોખું વાતાવરણ ક્ષેત્રોમાં પ્રભાવ પાડનારી વિભૂતિની ભવ્યોજ્જવલ ગાથા છે. ઊભું કર્યું કે શ્રોતાઓ ન્યાલ થઈ ગયા, ધન્ય થઈ ગયા. શ્રી મુંબઈ જૈન કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યને કઈ રીતે પામવા? એવો એક માર્મિક યુવક સંઘના મંત્રી શ્રી ધનવંતભાઈ શાહની પરિકલ્પના અને વિખ્યાત પ્રશ્ર પ્રસ્તુત કરીને ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ કહ્યું કે આ એક પ્રતિભાધારી સાહિત્યકાર અને જૈનદર્શનના પ્રખર ચિંતક પશ્રી ડૉ. કુમારપાળ સારસ્વત છે, કલ્યાણમય જીવનના કલાધર છે, સમન્વયદૃષ્ટિ ધરાવનારા દેસાઈની પ્રવાહી, રસપ્રદ અને આગવી જીવંતશૈલીમાં રજૂ થયેલી આ આચાર્ય છે અને ગુજરાતની પ્રજાની સૂતેલી અસ્મિતાને જગાડનારા કથામાં શ્રી શ્રદ્ધા શ્રીધરાણીનું સંગીત ભળતાં આ વર્ષે એણે એક નવી લોકનાયક છે. સાહિત્યની વાત કરીએ તો એમની સાહિત્યસમૃદ્ધિનો ઊંચાઈ હાંસલ કરી.
વિપુલ ભંડાર યાદ આવે. સમાજની વાત કરીએ, તો સમગ્ર સમાજમાં ૨૯મી માર્ચે રવિવારે સવારે ૧૦-૦૦ વાગ્યે, ૩૦મી માર્ચ સોમવારે પ્રગટેલી અહિંસા અને અનેકાંત આધારિત જીવનશૈલીનું સ્મરણ થાય. સાંજે ૬-૦૦ વાગ્યે અને ૩૧મી માર્ચ મંગળવાર સાંજે -૦૦ વાગ્યે દેશ કે રાજ્યનો વિચાર કરીએ, તો સુશાસનની વિભાવના પર એમનો ચોપાટીના ભારતીય વિદ્યાભવનના સભાગૃહમાં પ્રબુદ્ધજનોથી પ્રભાવ જોવા મળે. સાધુતાના અગ્રસર કે સંસ્કારસ્વામી તરીકે પણ સભાગૃહ ખીચોખીચ ભરાઈ ગયું હતું.
એમની મહાન પ્રતિભાને પામી શકાય. ધર્મ, અધ્યાત્મ, સાહિત્ય, સંસ્કાર, સમાજ અને જૈન ધર્મના ક્ષેત્રે આથી જ કૃષ્ણલાલ મો. ઝવેરીએ અનેક વિશેષણોને દર્શાવીને કહ્યું, અજોડ પ્રભાવ પાડનારી અનન્ય વિભૂતિની જીવનકથા અને પ્રચંડ “કલિકાલસર્વજ્ઞ કરતાં વધુ ઉચ્ચતા દર્શાવતું વિશેષણ વાપરો, તો તે વિદ્વત્તાનું રસપાન કરવામાં શ્રોતાઓ તરબોળ બની ગયા હતા. કથાના પણ અતિશયોક્તિ નહીં કહેવાય.” એ પછી કુમારપાળ દેસાઈએ પ્રારંભે ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ જણાવ્યું હતું કે ‘પુણ્યાત્માનાં ઊંડાણો કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય અને મહાત્મા ગાંધીનું સ્મરણ કરીને કહ્યું, તો આભ જેવા અગાધ છે” એ ન્યાયે એક વિરાટ આકાશ જેવા ભવ્ય છેલ્લા એક હજાર વર્ષમાં ગુજરાતની આ બે મહાન પ્રતિભાઓ સર્વ ગૌરવયુક્ત જીવનને કથાના નાનકડા પાત્રમાં પ્રતિબિંબિત કરવાની ક્ષેત્રો પર વ્યાપી વળી છે.' વળી ઇતિહાસની ઘટનાઓની સાક્ષીએ કહ્યું આ વિવેકપૂર્ણ નમ્ર પ્રયાસ છે. જળ અને સ્થળ, પશુ અને પક્ષી, ઇંટ કે સોલંકીયુગના સુવર્ણકાળમાં જયસિંહ સિદ્ધરાજ અને રાજા કુમારપાળ અને ઈમારત, જંગલ અને રણ-એ બધા પર એક સરખો પ્રકાશ જેવા સમર્થ રાજવીઓ થયા, છતાં આ યુગને “હમયુગ'ને નામે

Page #17

:
સા૫ છે.
મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન ઓળખવામાં આવ્યો છે.
માતાને મુક્તિનો મંગલમાર્ગ બતાવનારી બની. આ દિવસે વિશાળ સૌરાષ્ટ્રના ધંધુકા નગ૨માં વિ. સં. ૧ ૧૪૫માં ચાચ નામના શ્રોતાજનોની સાથોસાથ પૂ. મુનિશ્રીઓ પણ ઉપસ્થિત રહ્યાં હતા અને ધર્મનિષ્ઠ શ્રેષ્ઠિની પત્ની પાહિણીદેવીની કૂખે જન્મેલા આ મહાપુરુષના તેઓશ્રીના મંગલાચરણથી આ કથાનો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો હતો. જન્મપૂર્વે માતા પાહિણીને અદ્ભુત સ્વપ્ન આવ્યાં હતાં. એ સમયે કથાના બીજે દિવસે કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યની સરસ્વતી ધંધુકામાં આચાર્ય દેવચંદ્રજી મહારાજ પધાર્યા હતા અને માતા ઉપાસનાનો અદ્ભુત ચિતાર શ્રોતાજનોને સાંપડ્યો. સાહિત્ય, પાહિણીએ સ્વપ્નમાં જોયું કે એણે જાણે કોઈ અલૌકિક તેજયુક્ત વ્યાકરણ, ન્યાય, મીમાંસા અને હિંદુઓના ધર્મશાસ્ત્રનું આચાર્ય હેમચંદ્ર ચિંતામણી રત્ન દેવચંદ્રસૂરિ મહારાજને સમર્પિત કર્યું.
જ્ઞાન મેળવ્યું. સ્તંભતીર્થથી વિહાર કરીને પાટણમાં આવેલા બીજે દિવસે પાહિણી આચાર્ય મહારાજને વંદન કરવા ગઈ અને કવિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યનો સિદ્ધરાજ સાથે મેળાપ થયો. બે વિરલ સ્વપ્નની વાત કરતાં એણે આચાર્ય મહારાજને સ્વપ્નનો અર્થ પૂછતાં પરષોનું મિલન ગુજરાતને માટે એક મહાન ઘટનારૂપ બન્યું. સિદ્ધરાજના તેમણે કહ્યું, કે તું કોઈ મહાન ચિંતામણી રત્ન જેવા પુત્રને જન્મ દરબારમાં રહેલા દેવબોધ અને શ્રીપાળ નામના બે વિદ્વાન પંડિતો આપવાની છે, તેનો આ સંકેત છે.
વચ્ચેનો વર્ષો જૂનો દ્વેષ હેમચંદ્રાચાર્ય દૂર કર્યો. આ સમયે ડૉ. કુમારપાળે એ પછી પાંચ વર્ષનો પુત્ર ચંગદેવ ગુરુદેવની પાટ પર બિરાજમાન કહ્યું કે, ટનબંધ ઉપદેશ આપો, મણભર ધર્મકથાઓ સાંભળો, એના થઈ જાય છે, ત્યારે આચાર્યના વચનમાં રહેલો અગમ સંકેત પાહિણી કરતાં ક્ષણભર પોતાના જીવન વિશે ચિંતન કરો, તો તે વધુ અસરકારક પારખે છે અને પોતાનો પુત્ર એમને સમર્પિત કરે છે. પણ ત્યારબાદ છે. પાહિણીનો પતિ ચાચિગ શેઠ પરગામથી પાછો આવતા એ પુત્રને સિદ્ધરાજે સિદ્ધપુરમાં રુદ્રમહાલયનો નવનિર્માણ કર્યા પછી પાછો લાવવા માટે સ્તંભતીર્થ (ખંભાત) જાય છે અને અહીં ચાચિગને
મહાવીરસ્વામીનું મંદિર બનાવ્યું હતું. એ ઘટના કહીને દર્શાવ્યું કે ધર્મ મહામંત્રી ઉદયન સમજાવે છે અને ચાચિગ પોતાનો પુત્ર હર્ષભેર જોડનાર પરિબળ છે તોડનારું નહીં. આ સંદર્ભમાં ૧૮૯૩ની ૧૧મી આચાર્યશ્રીને સોંપે છે.
સપ્ટેમ્બરે વિશ્વધર્મ પરિષદમાં વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીએ ધર્મની વિ. સં. ૧૧૫૪માં નવ વર્ષની વયે સ્તંભતીર્થ (ખંભાત)માં ચંગદેવ સમન્વયદૃષ્ટિની કહેલી કથા અંગે વાત કરી. દીક્ષિત થયો. એણે અપૂર્વ જ્ઞાનસાધના કરી અને વિ. સં. ૧૧૬૬ના જયસિંહ સિદ્ધરાજે માળવા પર વિજય મેળવ્યો, પરંતુ સિદ્ધરાજના વૈશાખ સુદી તૃતીયા એટલે કે અક્ષયતૃતીયાના દિવસે ગુરુ દેવચંદ્રસૂરિએ પાટનગર પાટણમાં માળવાના રાજા ભોજ અને અન્ય પંડિતોના ગ્રંથોનો મુનિ સોમચંદ્રસૂરિને આચાર્યપદ પ્રદાન કરવાનું નક્કી કર્યું અને એકવીસ અભ્યાસ થતો હતો. એ પછી સિદ્ધરાજે કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યને વર્ષના એમને આચાર્યપદ સોંપવાની સાથોસાથ આચાર્ય હેમચંદ્ર પાટણની પાઠશાળાઓ માં ભણાવાતા રાજા ભો જના નામાભિધાન આપ્યું.
સરસ્વતીકંઠાભરણ” જેવું વ્યાકરણ રચવાની વાત કરી. કથાના પ્રથમ દિવસની કથામાં આલેખાયેલા પ્રસંગોની એક આને માટે સિદ્ધરાજ કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજને કહે વિશેષતા એ હતી કે માતા પાહિણીની માનસસૃષ્ટિમાં આવતા છે કે આપ ગુજરાતના વિદ્યાગુરુ બનો. કહેશો તો આપના ચરણમાં પલટાઓનું હૃદયસ્પર્શી વર્ણન કરવામાં આવ્યું હતું. એના ચિત્તમાં બેસીને વિદ્યાભ્યાસ કરીશ. રહેલી શ્રદ્ધા અને પ્રેમ એ કઈ રીતે ધર્મતેજ અને જીવનતેજ રૂપે પ્રકાશિત કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યના ઉપાશ્રયમાં ચાલતા પ્રચંડ વિદ્યાયજ્ઞનું થાય છે, એનું સુંદર પૃથક્કરણ શ્રોતાઓને સાંભળવા મળ્યું. જૈનદર્શનમાં ડૉ. કમારપાળ દેસાઈએ હુબહુ આલેખન કર્યું. કલિકાલસર્વજ્ઞ ગ્રંથરચના સ્વપ્નશાસ્ત્રની ગહેરાઈની વાત કરવાની સાથોસાથ માતાના હૃદયના કરતા હોય, બાજુમાં શિષ્યોનો સમૂહ અધ્યયન કરતો હોય, લહિયાઓ ભાવો દર્શાવ્યા અને પોતાનો પુત્ર કોઈ ઘરના ખૂણે ક્યાંક દીપકની હસ્તપ્રતનું લેખન કરતા હોય, ક્યાંક કાશ્મીર જેવા દૂરના પ્રદેશોમાંથી જ્યોતને બદલે સહસ્રરશ્મિ સૂર્ય બને તેવી માતૃહૃદયની વિશાળતાને અમૂલ્ય ગ્રંથોની હસ્તપ્રતો આવતી હોય. એક તરફ પત્રો તૈયાર થતાં હૂબહૂ પ્રગટ કરી આપી.
હોય, તો બીજી તરફ શાહીઓ ઘૂંટાતી હોય, છેક કાશ્મીરમાં રાજપુરુષો એક પિતા તરીકે ચાચિગના વ્યક્તિત્વને અને એના હૃદયમાં જાગેલા મોકલીને ત્યાંના ભારતીદેવી પુસ્તકાલયમાંથી આઠ વ્યાકરણો મોકલ્યા ગુસ્સાને અને પછી વાત્સલ્યને હૂબહૂ દર્શાવ્યા. કઈ રીતે બાળમુનિએ અને હેમચંદ્રાચાર્યના કાર્યમાં સહાયક થવા માટે કાશ્મીરી પંડિતોએ હેમ પારખ્યું એનો હૃદયસ્પર્શી પ્રસંગ કહ્યો. આ રીતે પ્રથમ દિવસે ઉત્સાહ નામના પંડિતને પણ મોકલ્યા. એમના આચાર્યપદની પ્રાપ્તિની સાથોસાથ શરૂ થયેલા એમના મૌન
આજ સુધી યુદ્ધના દુંદુભિ નાદોથી પાટણ ગાજતું હતું, ત્યાં હવે તપની વાત કરી.
વ્યાકરણના સૂત્રો અને મધુર દૃષ્ટાંતો ગૂંજવા લાગ્યા. હેમચંદ્રાચાર્યના નૂતન આચાર્ય બનેલા હેમચંદ્રાચાર્યના માતા પાહિણીએ પણ પુત્રના જન્મદિવસ કાર્તિક પૂર્ણિમાએ શરૂ થયેલ વ્યાકરણ-સર્જનનું કાર્ય બરાબર પંથે પ્રયાણ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. હેમચંદ્રાચાર્યની આચાર્યપદવી એ એક વર્ષે, બીજી કાર્તિક પૂર્ણિમાએ પૂર્ણ થયું. મૂલસૂત્ર, ધાતુપાઠ,

Page #18

૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
| મે, ૨૦૧૫
ગણપાઠ, ઉણાદિ, પ્રત્યય અને લિંગાનુશાસન એમ પાંચેય અંગોથી “અનેકાર્થસંગ્રહ’, ‘અલંકારચૂડામણિ' ને છંદોનું શાસન' જેવાં એક સહિત વ્યાકરણની પૂર્ણ રચના તેમણે કરી, જેમાં પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ કરતાં એક વધારે સુંદર પુસ્તકો આપ્યાં અને એ રીતે ગુજરાતી ભાષાને, ભાષાનું વ્યાકરણ પણ સમાવી લેવામાં આવ્યું હતું.
ગુજરાતી સંસ્કારને, ગુજરાતી પ્રજાને પોતાપણું રહે એવી એક અભેદ્ય એ ના પ્રે૨ક મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ અને રચનાર સાંકળ ગૂંથી આપી. હેમચંદ્ર તૈયાર કરેલાં એ પુસ્તકોએ આપેલી ભાષા હેમચંદ્રાચાર્યના સંયુક્ત સ્મરણ જાળવવા માટે વ્યાકરણનું નામ અને સામગ્રીથી આજે ગુજરાત સમૃદ્ધ બન્યું છે ને પોતાની જાતને સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન' રાખવામાં આવ્યું.
જાળવી શક્યું છે. એક દિવસ આચાર્યદેવે મહારાજ સિદ્ધરાજને કહ્યું, ‘રાજેશ્વર, તમારી આમ બીજો દિવસ એ કવિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યની અદ્ભુત ઈચ્છા મુજબ સંસ્કૃત વ્યાકરણની રચના પૂર્ણ થઈ છે.”
સાહિત્ય સાધનાનો ખ્યાલ આપનારો બની રહ્યો. શ્રોતાઓએ આ ગ્રંથની જયસિંહ સિદ્ધરાજે ત્રણસો લહિયાઓ રોકીને “સિદ્ધહેમ' વ્યાકરણની વિશેષતાઓને ભરપૂર માણી અને ભીતરમાં એ કલિકાલસર્વજ્ઞની પ્રતિલિપિ તૈયાર કરાવવા માંડી. થોડા જ મહિનાઓમાં આ ગ્રંથની સર્વજ્ઞતાની અનુભૂતિ મેળવી. અનેક હસ્તપ્રતો તૈયાર થઈ. મહારાજ સિદ્ધરાજે દેશવિજયની જેમ આ ત્રીજા દિવસે કથાએ એક અનોખો વળાંક લીધો અને એમાં સિદ્ધરાજ ગ્રંથનું ભવ્ય સ્વાગત કરવાની આજ્ઞા બહાર પાડી.
પછી ગાદી પર આવેલા મહારાજા કુમારપાળના રોમાંચક જીવનનો એ પછી “સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન' ગ્રંથ અંબાડી પર મૂકીને થયેલી આલેખ આપવામાં આવ્યો. ગાદી પર આવતાં પૂર્વે કુમારપાળે સહન શોભાયાત્રાનું એવી પ્રવાહી શૈલીમાં ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ વર્ણન કરેલા સંકટોની વાત કરી. એ સમયે હેમચંદ્રાચાર્યે તેનો ભાગ્યલેખ કર્યું કે જાણે શ્રોતાઓ પણ શોભાયાત્રામાં સામેલ હોય! આ આપ્યો હતો કે, “ક્ષત્રિયવીર કુમારપાળ ચક્રવર્તી રાજા બનશે. એમનો શોભાયાત્રા માટે જુદા જુદા દેશો અને પ્રદેશોમાં કંકોત્રી મોકલવામાં સં. ૧૧૯૯ના કારતક વદી બીજને રવિવારે, હસ્ત નક્ષત્રમાં, આવી હતી. કાશી, બંગાળ અને મિથિલાથી વિદ્વાનોને નિમંત્રણ રાજ્યાભિષેક થશે. જો એમ ન થાય તો હું, આચાર્ય હેમચંદ્ર, પ્રતિજ્ઞા આપવામાં આવ્યું હતું. આઠ દિવસના આ ભવ્ય ઉત્સવમાં અંતિમ આઠમા કરું છું કે મારી વિદ્યાનો ત્યાગ કરીશ.” દિવસે ગ્રંથયાત્રા નીકળી.
આ સમયે કુમારપાળે કહ્યું હતું કે જો આપની વાણી સાચી પડશે ભારત વર્ષમાં હાથીની અંબાડી પર રાજાઓ કે વિજેતાઓ જ તો આપ રાજા રહેશો અને હું આપની ચરણરેણુ બનીને રહીશ ત્યારે બિરાજમાન થતા હતા. આજે પહેલી વાર જ્ઞાનના ભંડાર સમો હેમચંદ્રાચાર્યે માર્મિક જવાબ આપ્યો, “અમે ભિક્ષા વાપરીએ છીએ, સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન' ગ્રંથ બિરાજમાન હતો અને એની આગળ જીર્ણ વસ્ત્રો પહેરીએ છીએ, ભૂમિ પર સૂઈ રહીએ છીએ. અમારે રાજ્યને વિદ્વત્તાના ભંડાર સમા આચાર્યશ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય અને વીરતાના પ્રતીક શું કરવું? માત્ર એટલું કે અમારિ અને અહિંસાની સ્થાપના કરજો. સમા રાજા જયસિંહ સિદ્ધરાજ ચાલતા હતા. ભારતના ઇતિહાસમાં સદ્ધર્મ સિવાય સંસારમાં કોઈ કોઈ ને તારી શકશે નહીં.” વિદ્યાની ક્યારેય આવી ભવ્ય પ્રતિષ્ઠા થઈ નથી. એ પછી આ કથામાં એ પછી જૈન સાધુની વિરલ નિસ્પૃહતાની વિશેષ છણાવટ કરતાં સિદ્ધહેમ ગ્રંથની વિશેષતાઓ વર્ણવી હતી, જેથી સહુને કલિકાલસર્વજ્ઞ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ અકબરને પ્રતિબોધ આપનાર જગદ્ ગુરુ હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજની મહાન શ્રુતપ્રતિભાનો ખ્યાલ આવ્યો. એમાં વિજયહીરસૂરિનું સ્મરણ કર્યું. આવેલા અપભ્રંશ દુહાઓમાં રહેલા ગુજરાતના જનજીવનની, એની જ્યારે કુમારપાળ રાજા બને છે, ત્યારે કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય અને વીરતા અને રસિકતાની ઝાંખી કરાવી. એ પછી હેમચંદ્રાચાર્યની સમન્વય અમારિ ઘોષણા કરવાનું સૂચન કરે છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યની ભાવનાની વાત કરી. એમના વિરાટ સર્જનમાંથી એક પછી એક ગ્રંથોની ખૂબી એ કે એમણે જૈનધર્મની ભાવના રાજા કુમારપાળના હૃદયમાં વિશેષતા દર્શાવી. હેમચંદ્રાચાર્યે ‘શબ્દકોશ'નું વિરાટ કામ કર્યું. પ્રગટાવી, પણ એને કોઈ સાંપ્રદાયિક અંધશ્રદ્ધામાં દોર્યો નહીં.
અભિધાનચિંતામણિ’, ‘અનેકાર્થસંગ્રહ’ અને ‘નિઘંટુશેષ'—એમ ત્રણ સોમનાથના મંદિરનો પુનરુદ્ધાર થતાં કુમારપાળ સાથે ગયેલા સંસ્કૃત ભાષાના કોષ રચ્યા છે. પ્રાકૃત-દેશ્ય ભાષાના જ્ઞાન માટે હેમચંદ્રાચાર્ય અંગે શંકા સેવાતી હતી કે તેઓ મહાદેવના દર્શન નહીં ‘દેશીનામમાતા’ અને ‘રયણાવલિ'ની રચના કરી છે.
કરે, પણ હેમચંદ્રાચાર્યે ત્યાં જ બે હાથ જોડી મસ્તક નમાવી મહાદેવ ડૉ. હોનસને જ્યારે શબ્દકોશ તૈયાર કર્યો ત્યારે ઇંગ્લેન્ડની પ્રજાએ દ્વાáિશિકાની રચના કરીને તેનો પાઠ કર્યો અને તેજોદ્વેષીઓને સચોટ એને બહુમાન આપ્યું હતું, અને આજે પણ એનું નામ લોકકંઠમાં રમી જવાબ આપ્યો. રહ્યું છે. કવિ નર્મદે એકલે હાથે ગુજરાતી શબ્દકોશ તૈયાર કર્યો, ત્યારે આમાં મહાદેવની સ્તુતિ કરતાં કહ્યું, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ એ એના એ મહાભારત કામથી ગુજરાતી પ્રજા મુગ્ધ બની ગઈ હતી. વર્ષો કોઈ ધૂળ કે ભૌતિક તત્ત્વ નથી. એ તો નિરાકાર, ગુણાત્મક પરમ પહેલાં એક મહાન ગુજરાતીએ, કેવળ પ્રજાને જાગ્રત કરવા માટે, તત્ત્વો છે. પછી તમે એમને કોઈ પણ નામ આપો. તમે એમને બ્રહ્મા, પોતાના જીવનના ઉત્તમમાં ઉત્તમ વર્ષો આપીને “નામમાલા', વિષ્ણુ મહેશ કહો કે પછી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્ય તો શબ્દભેદથી

Page #19

મે, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
- ૧૯ એ પરમ તત્ત્વમાં કશો જ ફરક પડતો નથી. અને જુઓ હેમચંદ્ર આપેલી અને મારવાડમાં અહિંસા ધર્મનો ફેલાવો કર્યો અને કોંકણ પ્રદેશમાં એ દેવોની ઓળખ.
પણ હિંસા બંધ કરાવી. મહાદેવ વિશે એ કહે છે,
આ આખી ય ઘટના આલેખવાનો અર્થ એ છે કે કવિકાલસર્વજ્ઞ 'महारागो महाद्वेषो, महामोहस्तथाऽपरः ।
હેમચંદ્રાચાર્ય માટે અહિંસા એ કેટલી બધી મહત્ત્વની હતી. આ અમારિ कषायाश्च हता येन, महादेवः स उच्यते ।। ९ ।।'
ઘોષણા દ્વારા કતલખાના બંધ કરાવ્યાં. પશુપીડા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો, મહારાગ, મહાદ્વેષ, મહામોહ અને કષાયો-આ બધાંનો જેમણે ગુજરાતમાં જે જીવદયાની ભાવના જોવા મળે છે, તેના પાયામાં ક્ષય કર્યો છે, તે મહાદેવ કહેવાય છે.” T૯TI
હેમચંદ્રાચાર્યની પ્રેરણાથી કુમારપાળે કરેલાં કાર્યો કારણભૂત છે. જ્યારે આ વીસમો શ્લોક જુઓ,
એ સમયે વારાણસી નગરીનું બીજું નામ મુક્તિપુરી હતું. ત્યાં ગંગા ‘મૂર્તિસ્ત્રયો પII, I (વ્ર)-વિષ્ણુ-મહેશ્વર: |
અને યમુના નદીના કિનારે વસતા લોકોનો મુખ્ય ખોરાક માછલીઓ તાન્ચેવ પુનરુનિ, જ્ઞાન-વરિત્ર-ર્શને || ૨૦ |’
હતી. પણ એ સહુને અન્ન, વસ્ત્ર અને ધન આપીને અને એમના હદય મૂર્તિ એક જ છે, તેના ભાગ ત્રણ છેઃ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ તથા મહેશ. તે પરિવર્તન કરીને એક એવો સમય લાગ્યા કે જ્યારે વારાણસીના મધ્ય ત્રણને જ “જ્ઞાન, ચારિત્ર, દર્શન’ એવાં નામે અમે વર્ણવ્યા છે. T૨૦ાા ચોકમાં એક લાખ એંસી હજાર માછલાં પકડવાની જાળ અને અસંખ્ય | હેમચંદ્રાચાર્યના આદેશના પ્રભાવે કુમારપાળે માંસ, મદિરા, જુગાર, સાધનોનો ઢગલો થયો અને તે બાળી નાખવામાં આવ્યા. કંટકેશ્વરી શિકાર, ચોરી, અસત્ય જેવા પાપોથી પ્રજાને અળગા રહેવાની સૂચના દેવીને અપાતો પશુબલિ પણ બંધ કરાવ્યો. આપી. કુમારપાળ શ્રેષ્ઠ શ્રાવક બન્યા અને સમ્યક્દર્શન પામ્યા અને એ પછી રાજા કુમારપાળના જીવનના અનેક પ્રસંગ આલેખ્યા, હેમચંદ્રાચાર્યે એમની પાસે અમારિ ઘોષણા કરાવી. અમારિ ઘોષણાના જેમાં “મૃષક વિહાર’ અને ‘સુવર્ણસિદ્ધિ'ના પ્રસંગોએ તો શ્રોતાઓને ગૌરવને બતાવવા માટે જૈનદર્શનના ચિંતક ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ ભાવતરબોળ કરી દીધા. એ સમયે કુમારપાળ ભારતના સૌથી પ્રતાપી અતીતની ઘણી ઘટનાઓ ઉકેલી આપી. હજારો વર્ષ પહેલાં ભગવાન રાજવી હતા અને કહે છે કે એ સમયે પાટણમાં ૧૮૦૦ કરોડપતિઓ ઋષભદેવે શ્રી શત્રુંજય તીર્થના રાયણવૃક્ષ નીચેથી અહિંસાની ઘોષણા હતા. કરી હતી. સમ્રાટ અશોકે એના શિલાલેખોમાં પ્રાણીહત્યા નહીં કરવાની કવિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય પાસેથી કુમારપાળે સમ્યકત્વ તથા આજ્ઞા કરી હતી અને એ પછી કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યની પ્રેરણાથી ગૃહસ્થના બાર વ્રતો સ્વીકાર્યા અને એ સમયથી આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્યે કુમારપાળે અમારિ ઘોષણા કરી. જગતની આ પહેલી અહિંસાની ઘોષણા એમને રાજર્ષિનું બિરુદ આપ્યું હતું. હેમચંદ્રાચાર્યના માર્ગદર્શનના કારણે
મહારાજા કુમારપાળ ભારતીય ઇતિહાસના એક અદ્વિતીય રાજવી તરીકે પોતાના તાબાના રાજ્યોમાં જીવહિંસા બંધ કરાવવા માટે રાજા ચિરસ્મરણીય બની રહ્યા. કુમારપાળે ધર્મઆજ્ઞા પ્રસરાવી કે, “પ્રજા એકબીજાનાં ગળાં કાપી રાજા કુમારપાળને નિત્યક્રમ હતો કે સવારમાં મંગલપાઠથી જાગવું, ગુજરાન ચલાવે, એમાં રાજાનો દુર્વિવેક છે. જૂઠું બોલવું એ ખરાબ નમસ્કારનો જાપ, ‘વીતરાગસ્તોત્ર” તથા “યોગશાસ્ત્ર'નો અખંડ પાઠ, છે. પરસ્ત્રી-સંગ કરવો તે તેથી ખરાબ છે, પણ જીવહિંસા તો સૌથી જિનદર્શન, ચૈત્યવંદન, કુમારપાળવિહારમાં ચૈત્યપરિપાટી, નિકૃષ્ટ છે. માટે કોઈએ હિંસા પર ગુજરાન ન ચલાવવું. ધંધાદારી ઘરદેરાસરમાં ભોજન-નેવેદ્ય ધરીને જમવું. સાંજે ઘરદેરાસરમાં હિંસકોએ હિંસા છોડવી અને તેમને ત્રણ વર્ષ સુધી ભંડારમાંથી આંગીરચના, આરતી, મંગલદીવો, પ્રભુસ્તુતિ- ગુણગાન, રાત્રે ભરણપોષણ મળશે.”
મહાપુરુષોના જીવનની વિચારણા અને નિદ્રા-એ રીતે એનો દૈનિક એ સમયે ‘અમારિ ઘોષણા'નો અવાજ ચારે દિશામાં ગુંજવા લાગ્યો. ધાર્મિક ક્રમ હતો. ૧૪ વર્ષમાં ૧૪ કરોડ સોનામહોરનું દાન, ૨૧ રાજાએ અધિકારીઓને આજ્ઞા કરી કે મારા રાજ્યમાં જો કોઈ પણ ગ્રંથભંડારોનું લેખન, ૧૮ દેશોમાં અમારિ પાલન, ૧૪ દેશોના જીવહિંસા કરશે, તો તેને ચોર અને વ્યભિચારી કરતાં પણ સખત રાજાઓ સાથે મૈત્રી, સાત તીર્થયાત્રાઓ, ૧૪૪૪ દેરાસરોનું નિર્માણ શિક્ષા ફરમાવવામાં આવશે. મહારાજા કુમારપાળની આવી અહિંસા અને ૧૬૦૦ દેરાસરોનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. પ્રત્યેની ચાહના જોઈને પડોશી અને ખંડિયા રાજાઓએ પણ પોતાના તારંગા તીર્થની રચનામાં હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજની પ્રેરણાનું રાજમાં અહિંસાપાલનની ઘોષણા કરી. ધર્મ નિમિત્તે અને ભોજન નિમિત્તે આલેખન કર્યું. કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યમાં વિરાટ વિદ્વત્તા હોવા - એમ બન્ને પ્રકારે થતી જીવહિંસાનો નિષેધ કર્યો.
છતાં ભારોભાર નમ્રતા હતી. ‘લઘુતા મેં પ્રભુતા બસે, પ્રભુતા સે પ્રભુ ગુજરાતના તમામ નગરોમાં અને ગામોમાં ઢંઢેરો પીટાવ્યો કે જે દૂર’ આવી લઘુતાને કારણે જ એ વીતરાગ પ્રભુની સ્તુતિ કરતા પોતાની કોઈ મનુષ્ય હરણ, બકરાં, ગાય, ભેંસ વગેરે કોઈપણ જીવને મારશે, અલ્પતા પ્રગટ કરતા હતા. પોતાના પૂર્વકાલીન પૂજ્ય પુરુષો પ્રત્યે તે રાજ્યનો અપરાધી કહેવાશે. સૌરાષ્ટ્ર, લાટ દેશ, માળવા, મેવાડ પણ તેઓ અત્યંત વિનમ્ર હતા. સમર્થ કવિ હોવા છતાં આચાર્ય સિદ્ધસેન

Page #20

૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
દિવાકરસૂરિજીને એમણે સર્વોત્તમ કવિ જાહેર કરતાં કહ્યું હતું, પૅચતુ તેવુ સર્વેષ, વશરણસ્થ | ‘મનુસિદ્ધસેન વય:' અથાત્ ‘બધા કવિઓ સિદ્ધસેનસૂરિની પાછળ છે.’ હું સર્વ જીવોને સમજું (સમજે તો જ માણસ ક્ષમા કરી શકે) સર્વે
જ્યારે સમ્રાટ કુમારપાળની સાથે શત્રુંજય તીર્થની યાત્રાએ ગયા, મને સમજે, આપના જ એક શરણમાં રહેલા એવા મારી સર્વ જીવો ત્યારે મૂળનાયક શ્રી આદિશ્વર ભગવાનની સમક્ષ કવિવર્ય શ્રી ધનપાલ પ્રત્યે પ્રેમભાવના હો! પંડિતે રચેલી ‘ઋષભ પંચાશિકા'ની ગાથાઓ બોલીને એમણે પ્રભુની એ વીતરાગની સ્તુતિ વડે પોતાની પ્રેમશક્તિ વધારતા ગયા. છેવટે સ્તવના કરી.
એક પળ એવી આવી, જ્યારે એમને સઘળું વિશ્વ પોતાનામાં ને પોતે અવસર જોઈને કુમારપાળે કહ્યું, ‘ગુરુદેવ! આપ તો સ્વયં મહાન વિશ્વમાં છે એમ સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થવા લાગી. સ્તુતિકાર અને શ્લોકકાર છો. અનેક ગ્રંથોના રચયિતા એવા આપ “હે આત્મન્ ! તું જ દેવ છે. તું જ ત્રણ ભુવનના પ્રદેશને ઉદ્યોત શીઘ્રકવિ પણ છો. તો પછી આપ આપની સ્વરચિત સ્તુતિઓ પરમાત્મા કરનાર દીપક છે. તું જ બ્રહ્મજ્યોતિ છે. સર્વને ચેતના બક્ષનાર આયુષ્ય સમક્ષ ન બોલતાં, ધનપાળ કવિની સ્તુતિઓ શા માટે બોલ્યા?” પણ તું જ છે. તું જ કર્તા ને ભોકતા છે. તે જ જગતમાં ગમન કરે છે.
ત્યારે મૂર્ધન્ય કક્ષાના મહામનીષિ આચાર્યશ્રી બોલ્યા, “ધનપાલ સ્થાણુરૂપે પણ તું જ છે. હવે પોતાનું સ્વરૂપ જાણ્યા પછી બહિપણું કવિએ જે સ્તુતિઓ રચી છે, તે એવી ઉત્કૃષ્ટ અને સદ્ભક્તિ ગર્ભિત ક્યાં રહ્યું ? છે કે તેવી ઉત્તમ સ્તુતિઓ મારી પણ નથી.’ હેમચંદ્રાચાર્યજીની આ ગુજરાતનો મહાન તપસ્વી, સંસ્કારનેતા, સંયમી સાધુ, મહાવિદ્વાન પરમ વિનમ્રતા અહંકારી કે મિથ્યાભિમાનીઓ માટે મહામૂલા બોધપાઠ અને ગુજરાતના બે મહાન નૃપતિઓના જીવનકાળની સમર્થ વિભૂતિ જેવી છે.
એવા કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય ધીમે ધીમે પોતાના સ્વરૂપાનુસંધાનમાં હેમચંદ્રસૂરિજીની વિનમ્રતાના અનેક ઉદાહરણો આપ્યા છે. પોતે તલ્લીન બની ગયા. રચેલી “સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન'ની બૃહ ટીકામાં તેમણે કહ્યું છેઃ ‘ઉત્કૃષ્ટ સં. ૧૨૨૯માં હેમચંદ્રાચાર્ય પરમધામમાં ગયા! તેમને સંસ્કાર મહાકવિ તો સિદ્ધસેનસૂરિજી હતા. ઉત્કૃષ્ટ મહાતાર્કિક તો મલવાદિજી આપતી વખતે અશ્નપૂર્ણ રાજા કુમારપાળે, તેમની પવિત્ર ભસ્મનું તિલક હતા, શ્રેષ્ઠ સંગ્રહકાર તો ઉમાસ્વાતિજી અને ઉત્કૃષ્ટ વ્યાખ્યાનકાર તો કરી, ગુરુના અદૃશ્ય આત્માને વંદના કરી. જિનભદ્રગણી ક્ષમાશ્રમણ હતા.”
વિ. સં. ૧૨૨૯માં ૮૪ વર્ષની જીવનયાત્રા પૂર્ણ કરીને મુક્તિયાત્રા આ રીતે અન્ય મહાન વિદ્વાનો અને પૂર્વાચાર્યો પ્રત્યે પોતાનો તરફ મંગલ પ્રયાણ કર્યું. પાટણના હેમખાડ વિસ્તારમાં કલિકાલસર્વજ્ઞના ગુણાનુરાગ તેમણે બુલંદ કંઠે ગાયો છે. એ પછી હેમચંદ્રાચાર્યના પાર્થિવ દેહનો અગ્નિસંસ્કાર કર્યો. હેમચંદ્રાચાર્ય કાળધર્મ પામ્યા ત્યારે શિષ્યમંડળ અને એમના ચાહક અને ભક્તવર્ગના રાજપુરુષો તેમજ “કીર્તિકોમુદી'ના રચયિતા શૈવધર્મી સોમેશ્વર પંડિતે કહ્યું, શ્રેષ્ઠીઓની હૃદયસ્પર્શી વિગતો આલેખી.
'वैदुष्यं विगताश्रयं श्रितवति श्री हेमचंद्रेदिवम्।।' ૮૪ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી ચૂકેલા હેમચંદ્રાચાર્યે મૃત્યુના છ મહિના અર્થાત્ “હેમચંદ્રસૂરિજી દેવલોક પામતા વિદ્વત્તા હવે નિરાધાર બની પૂર્વે પોતાના ગુરુબંધુ આચાર્ય શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિને આની જાણ કરી હતી ગઈ.' અને શોક ન કરવા જણાવ્યું હતું. અન્નજળનો ત્યાગ કરી અનશન વ્રત આમ ત્રણ દિવસ સુધી કવિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યના વિરાટ અંગિકાર કર્યું. સર્વ સાધુઓને પાસે બોલાવ્યા. રાજા કુમારપાળ પણ પ્રતિભાતેજને અનુભવનારા શ્રોતાજનો એવા મંત્રમુગ્ધ બની ગયા કે આવી પહોંચ્યા. જૈન સંઘ અને પાટણના પ્રજાજનો પણ ઉપસ્થિત થયા. એમણે ચોથે દિવસે પણ આ કથા આગળ લંબાવવાનો અનુરોધ કર્યો.
રાજાને વ્યગ્ર અને ચિંતાતુર જોઈને પોતે બોલ્યા, “હે રાજન! તમારો અને આમેય હેમચંદ્રાચાર્યના જીવનની ઘણી કથાઓ તેમ જ એમણે શોક નકામો છે. તમે પોતે પણ હવે અહીં થોડો વખત જ છો !' કરેલી આવનારા યુગની ભવિષ્યવાણીની વાતો બાકી હતી પરંતુ અહીં
પછી સૌની સાથે વિનમ્રતાથી ક્ષમાયાચના કરી, યોગીન્દ્રની જેમ, એ કથા સમાપ્ત થઈ. કેટલાક શ્રોતાજનો એવા હતા કે એમણે પહેલી હેમચંદ્રાચાર્ય અનશનવ્રત ધારણ કરી પોતાના અંત:કરણને – જ વાર અહીં “હેમચંદ્રાચાર્યનું નામ સાંભળ્યું હતું. તો કેટલાકે
ને શબ્દો ન નરસો નડપિ Nો નવા સ્પર્શ લેશો ન વર્ષો ન સિંમ્િ હેમચંદ્રાચાર્યની સાથોસાથ જયસિંહ સિદ્ધરાજની વીરતા અને રાજા ન પૂર્વાપર વંન યસ્થતિ સંજ્ઞા સ પર્વ: પરમાત્મા વિર્ષે ગિનેન્દ્ર કુમારપાળની વીતરાગતામાં રસ દાખવ્યો.
‘જેને શબ્દ નથી, રૂપ નથી, રસ નથી, ગંધ નથી, વર્ણ નથી, લિંગ રોજ સતત અઢી કલાક સુધી ચાલનારી આ કથામાં શ્રદ્ધા નથી; જેને નથી પૂર્વત્વ કે નથી અપરત્વ, તેમ જેને સંજ્ઞા નથી એવા શ્રીધરાણીના સુરોએ અનોખા વાતાવરણનું સર્જન કર્યું. ગુજરાતના એક પરમાત્મા જિનેન્દ્ર મારી ગતિ છે.'
સુવર્ણયુગની મહાન વિભૂતિ કનિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યના ભવ્ય અને એ સિદ્ધસેન દિવાકરની વાણીમાં લીન કરતા ગયા અને ધીમે ધીમે- પવિત્ર જીવનની આવી સરળ ગાથા પહેલી જ વાર યોજાઈ અને તેનું क्षमयामि सर्वान् सत्त्वान् सर्वे क्षाम्यन्तु ते मयि।
માન શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને જાય છે.
* * *

Page #21

મે, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
૨ ૧ [૪]
સમર્પણભાવ છે. પણ એ માટે ત્રિકરણનવકારેની સંવાદિયાત્રી (જા. ૨૦૧૫તા અંકથી આંગળ)
| યોગની મહત્તા છે. તો એ થોડું વધુ અમે : ભાઈ, ઉપધાન તપ દ્વારા
ભારતી દિપક મહેતા ઊંડાણથી સમજાવો ને. વિધિપૂર્વક ગ્રહણ કરેલો નવકાર અને
પૂ. ભાઈ: ‘નમો’ થકી જે સમર્પણ એમ ને એમ ગણાતા નવકારમાં શું ફેર છે?
ભાવ રૃરિત થાય તે માત્ર માનસિક કે માત્ર વાચિક કે માત્ર કાયિક પૂ. ભાઈ : સુગુરુ પાસેથી વિધિપૂર્વક ગ્રહણ કરાયેલો નવકાર હોય તો પૂરતું નથી. ત્રિકરણ યોગ દ્વારા મન, વચન અને કાયાથી સાધકના કાનમાં જ સૌ પ્રથમ ગૂંજતો રહે છે, પછી તેની સવિશેષ કરણ, કરાવણ ને અનુમોદન થાય ત્યારે જ એ વંદન અમૃતક્રિયામાં આરાધના કરવાથી જિદ્દા ઉપર રસ પ્રગટે છે. તે પછીયે સાધનામાં પરિણમે છે. કાયા કરતાં વચનનું અને વચન કરતાં મનનું બળ વિશેષ અગ્રેસર થવાથી તે નવકારનો રસ મનમાં ઊંડે સુધી ઉતરે છે અને હોય છે, પરંતુ જ્યારે ત્રણે યોગ એકમેકના પૂરક બને ત્યારે જેમ અણુ પ્રાંતે તે રગેરગમાં વ્યાપ્ત થઈ આત્મામાં અનવરતપણે ગૂંજતો રહે છે. વિસ્ફોટથી અણુશક્તિ પ્રગટે તેમ ત્રિકરણ યોગબળથી આધ્યાત્મિક
હવે જ્યારે આ ગૂંજ આત્મામાં પ્રગટે છે ત્યારે કર્મો ઓગળે છે, શક્તિનો પણ મધુરો વિસ્ફોટ થાય છે અને તેમાંથી જ મંત્રમૈતન્ય કષ્ટો વિદારાઈ જાય છે અને સ્વ-પર હિતકર કર્મો સામેથી આવી મળે પ્રગટે છે. જેણે એકવાર આ સ્વાદ ચાખ્યો હોય, તેને દુનિયાના સર્વ છે. આમ દુઃખ નિવૃત્તિ અને આત્મશુદ્ધિ કરવા માટે ગુરુમુખેથી લીધેલો કાંઈ અવર સ્વાદ સા...વ ફીક્કા લાગે તે વાત નિર્વિવાદ છે. નવકાર વિશિષ્ઠ સુફળ અર્પે છે.
અમે ? તો આ મંત્રમૈતન્ય સૌમાં પ્રગટ થાય તે માટે શું કરવું અમે : ભાઈ, તમે કહો છો કે શ્રી નવકાર મંત્રના જપ ઉતાવળે, જોઈએ ? વ્યગ્રતાથી કે ફક્ત ગણત્રી પૂરી કરવા કે વેઠ ઉતારતા ક્યારેય ન કરવા પૂ. ભાઈ : જેમ શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા સ્વાભાવિકપણે થાય છે કે જોઈએ. તો આ જપ સાધના સઅનુષ્ઠાનરૂપે થઈ રહી છે તે ચકાસવા કોઈપણ આયાસ વગર અને ખ્યાલ પણ ન આવે તેમ થયા કરે છે, તે માટેના લક્ષણો કયા હોઈ શકે ?
રીતે જ નવકાર મંત્રનું સ્મરણ અનવરત રીતે, સ્વાભાવિક અને શ્રદ્ધાપૂ. ભાઈ : સૌ પ્રથમ તો સદ્અનુષ્ઠાન શરૂ થાય છે જ્યારે અંદરથી ભક્તિ-સમજણથી થાય ત્યારે તે મંત્રમૈતન્ય અવશ્ય પ્રગટે છે. આ પક્રિયા માટે અંતરનો પ્રેમ ઉમટે, ધ્યાનવેળાએ આપણું ચિત્ત અમે : તેનો ખ્યાલ કઈ રીતે આવે કે મારામાં મંત્રચૈતન્ય પ્રગટી સાત્વિક પ્રસન્નતા અને ઉલ્લાસથી મઘમઘે, જે લોકો સાથે પૂર્વે વેર ચૂક્યું છે? બાંધ્યું હોય તેઓ પાસે જઈ ક્ષમા માગવાની ઈચ્છા થાય અને વધુ ને પૂ. ભાઈ : જો હરપળે સર્વ જીવોનું હિત થાય એવી ભાવના થાય વધુ વાર માટે આ ક્રિયા કરવાનું મન થયા કરે. ટુંકમાં જો ચિત્તની અને ક્રોધ, માન, માયા, લોભ સમા કષાયોથી બહુધા મુક્તિ અનુભવાય પ્રસન્નતા ઉત્તરોત્તર વધતી હોય તો માનવું કે આ જપ સાધના ત્યારે માનવું કે પ્રભુના અભુત એવા ચૈતન્યના અવગ્રહમાં મારો સઅનુષ્ઠાનરૂપે થઈ રહી છે.
પ્રવેશ થઈ ચૂકયો છે. અમે : ભાઈ, અમે જપ સાધના કરીએ અને તેનાથી જો ક્વચિત્ મંત્રચૈતન્ય પ્રગટે ત્યારે જોવાની સાથે તેવા થવાની આપણી અકબંધ ભાવસંપત્તિ સાથે-સાથે દ્રવ્યસંપત્તિ પણ વધુ મળી, તો વળી એ સંપત્તિથી વૃત્તિમાં મોટો ફેરફાર આવે છે. પછી ધર્મ ગમે છે એટલું જ નહીં, ધર્મ અમારો માર્ગ ફરીથી ફંટાઈ ન જાય?
જ ગમે છે. સંજ્ઞાઓની પરાધીનતા છૂટી જાય છે. સ્વયંને બીજાથી ભય પૂ. ભાઈ : શ્રી નવકારમંત્ર એવું ઉત્તમ અમૃતઔષધ છે કે સાધકને નહીં અને પોતાથી બીજાને ભય નહીં તેવું અભયનું વાતાવરણ તૈયાર તેના સેવનથી જે દ્રવ્યસંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે તે સંસાર તરફ લઈ જતી થાય છે. બસ, આ જ છે મંત્રમૈતન્ય પ્રગટ થયાના સંકેતો. નથી અને મોક્ષમાર્ગમાં વિઘ્નરૂપ નહીં પણ સહાયરૂપ બને છે.
અમે : ભાઈ, તમે અવારનવાર કહો છો કે ભગવાનથી વિભક્ત અમે ? તે કઈ રીતે?
થઈએ તો જ અને ત્યારે જ રોગ આવે છે. તો પ્રભુ સાથે જોડાયેલા જ પૂ. ભાઈ : શ્રી નવકારમંત્ર સાધનાની અમૃતક્રિયા આચરવાથી રહેવાય તે માટે શું કરવું? સાધકનું વિવેક જ્ઞાન જાગૃત થાય છે અને તેથી જે સંપત્તિ મળે તેને પૂ. ભાઈ: જ્યાં સુધી નદી સમુદ્રમાં ભળી જતી નથી ત્યાં સુધી તેની મોજશોખમાં ઉડાડવાની ઇચ્છા ન થતાં તેને દાન કરવાની ઈચ્છા થાય યાત્રામાંથી મુક્તિ નથી. બસ, તે જ રીતે 'મ' ની યાત્રા એકમાત્ર છે. પરિગ્રહ પરિમાણનાં નિયમમાં આવી જઈ વધારાની સંપત્તિ ઉપરની ‘મર માં ભળી જવાની છે. અંદનનું વિરામ એ જ યાત્રાની છુટ્ટી છે. મૂર્છાને ઉતારવા સાધકો જીવમાત્રની ખેવના રાખી સોને મદદરૂપ પરમતત્ત્વ તો સદાકાળ હાજરાહજૂર જ છે. માર્ગવિહીનતામાંથી થવા ઈચ્છે છે.
માર્ગાનુસારી થવાની વારે વાર છે. હવે જ્યારે-જ્યારે આપણે પ્રભુથી, અમે: ભાઈ, હમણાં જે સાધકો નૈરોબીથી આવેલા તેઓને તમે પ્રભુના આદેશથી દૂર જઈએ છીએ, ત્યારે-ત્યારે તેમનાં ઉત્કંગમાંથી કહ્યું કે પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોની આરાધનાનો મૂળ ભાવ “નમો’ છે, જાણે નીચે ઉતરી જઈએ છીએ અને જેમ માથી દૂર જતાં નાનાં બાળકનું

Page #22

૨૨.
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
રક્ષણ ઓછું થાય છે, તેમ પ્રભુ રૂપી માથી દૂર જતાં જ આપણી ઉર્જા be otherwise ! કાર્ય ને કારણની સાંકળ ન મળે ત્યારે તે અઘરું ઓછી થાય છે અને રક્ષણકવચ ન રહેતાં રોગ લાગુ પડી જાય છે. કહેવાય. આ તો સહેલી એવી તત્વરસિત ભક્તિપૂજા જ છે. નવકાર
આપણે સમજવું જ રહ્યું હવે કે જેવા આવ્યા હતા તેવા જ જવા માટે મહામંત્રનો જાપ શ્રદ્ધાપૂર્વક કરવો-સમર્પણભાવપૂર્વક કરવો તેનાથી તો ઘણાં ભવો છે. સુધર્મ મળ્યા પછી જો મોક્ષની નજીક ન જઈએ તો સહેલું બીજું શું હોઈ શકે? ભવરોગ ફરી-ફરી લાગવાનો જ છે. બાકી બધા ભવ લેવા માટે છે, In fact, અમૂલ્યમાં અમૂલ્ય રત્ન જન્મથી ખૂબ સહેલાઈથી મળી ફક્ત માનવભવ જ દેવા માટે છે. હવે નિરોગી થવું જ રહ્યું. ગયું છે તેથી જ તેની કિંમત ઓછી લગાવીએ છીએ.
અમે: ભાઈ, તો અહંમાંથી અહંની યાત્રા નિર્વિને પાર કરવી હોય આ અવસર્પિણી કાળમાં પ્રજ્ઞા વિખરાયેલી છે, તો શ્રદ્ધા જ રાખવી તો શું કરવું આવશ્યક છે?
તે જ સૌથી સહેલી પગદંડી છે. પૂ. ભાઈ: એ માટે શ્રદ્ધાનાં ૬ કલ્પ સેવવા પડે છે. અહીં પહેલાં ૩ અમે ભાઈ, બૌદ્ધ ધર્મના મંદિરોમાં જઈએ ત્યારે ત્યાં પેલા ગોળ કલ્પ ધૃતિમાર્ગનાં છે.
ફેરવવાના ચક્રો (prayer wheel) હોય છે, અનેક લામાઓ એ ચકરડી (૧) ગતિશિવ – ગુરુનો, શાસ્ત્રનો મહાજનનો માર્ગ પકડી દ્વારા પણ એક નાનો ને સમર્થ મંત્રનો જપ કરતા હોય છે. તે મંત્ર જ્યારે એવી શ્રદ્ધા આવે કે આ રીતે બીજાઓએ પરીક્ષા પાર કરી છે તો કયો હોય છે? હું પણ પાર કરી શકીશ ત્યારે આ કલ્પ લેવાય છે. આનાથી રોજીંદા પૂ. ભાઈ: એ મંત્ર છે || ૐ મણિપુએ હૈં ! બેસવા, ઉઠવા, વ્યવહાર જગતના સ્થાનોથી ઉપર ઉઠીને ટેવ સંજ્ઞાના અમે : ભાઈ, એ મંત્ર વિશે જરા વિગતવાર સમજાવશો? કાર્યપ્રદેશમાંથી વિચરણ કરી નવા પ્રદેશમાં પ્રવેશ પમાય છે.
પૂ. ભાઈ : ધીમા ને ધીરગંભીર નાદથી શરૂ કરી તિબેટના લોકો (૨) આણ્યાસિક – પહેલો કલ્પ સેવીને આપણે વ્યવહારિક ક્ષેત્ર પોતાના આ રાષ્ટ્રીય મંત્રને મહાનાદના તીવ્ર સ્પંદનો સુધી લઈ જઈ તો છોડ્યું, પરંતુ હવે ક્યાં જવાનું? શાસ્ત્રજગતમાં. ધૃતિ સાથે અભ્યાસ પોતાને તથા પરિસરને અધ્યાત્મસભર કરતા હોય છે. આ પરમ શ્રદ્ધેય કરીને સંસ્કાર દૃઢ કરવા માત્રથી શ્રદ્ધા બળવત્તર બનતી જાય છે. મંત્રનો ત્યાં લોકો યથાશક્ય જપ કરતા જ રહે છે. કોઈ ધાર્મિક ક્રિયા
(૩) કાનુશાસનિ - અભ્યાસ યોગ પછી અનુશાસન આવે. આ મંત્ર વિના પૂર્ણ થતી નથી. આ મંત્ર તેઓના મહાગુરુ ગુરુપદ્મસંભવે શિષ્ટવિધિને પ્રેમપૂર્વક કરવાથી શિસ્ત આવે. પછી તેમાંથી વિસ્મૃતિ ન આપેલો છે. તેનો અર્થ આ મુજબ છેઃ ‘ૐ’ એ પરમ સત્યવાચક આવે અને શ્રદ્ધા નેષ્ઠિક બને.
અનાદિ નાદ છે. ‘પષ્મ' એટલે હૃદય કમલ. ‘મણિ’ એટલે દિવ્ય જ્યોતિ. (૪) ભાનુશ્રાવિક – અહીં સાધના માટે અનુશ્રવણની સહાયતા “pfણપષ્મ' એટલે હૃદય કમલમાં સ્થિર દિવ્ય જ્યોતિ-Jewel in the પણ જરૂરી છે. માત્ર બહારનો જ આદેશ નહીં, સ્વયંના અંતરની વાણી lotus. ઉર્દૂ એ બીજમંત્ર છે. Hum purifies aggression and પણ અનુમતિ આપે ત્યારે જપથી અભ્યદય પ્રાપ્ત થઈને મંગલમયતા hatred. આ બીજમંત્રનાં ઉચ્ચારણ દ્વારા આઘાત પહોંચાડીને અંદરની અનુભવાય છે.
દિવ્ય જ્યોતિને જાગૃત કરવાની હોય છે. (૫) માધwાર – અહીં સાધક પોતાના સ્વાધિકારમાં પ્રતિષ્ઠિત ટૂંકમાં આ મંત્રનો અર્થ છે: મુજ હૃદયકમળમાં સ્થિત દિવ્ય જ્યોતિ બને છે. જ્યારે સાધનામાં બહારનાં વિઘ્નો અંતરાયરૂપ બનતા દેખાય જાગૃત બની પ્રગટો અથવા મુજ હૃદયકમળમાં અવસ્થિત જાગૃત દિવ્ય ત્યારે સાધક પોતાનો અધિકાર વાપરીને તે સાધના સમતાથી આગળ જ્યોતિને વંદન. વધારે છે.
અમે ભાઈ, તમે હિમાલય જતાં ત્યારે ત્યાંની શાંતિમાં મૂંઝારો ન (૬) માનપાયિ – શ્રદ્ધાનાં કલ્પની આ અંતિમ ભૂમિ છે. અહીં થતો, જ્યારે તમે પર્વતો ઉપર ૬ કલાક સુધી એકાંતિક ધ્યાન કરતાં? પહોંચ્યા પછી ચરમ ભૂમિમાં ઉપનીત થતાં અપાયનો ભય રહેતો નથી. વળી ડર પણ ન લાગતો? અહીં આપણું civic death અને આપણો divine birth થાય છે. પૂ. ભાઈ: એ પરમ નિરામય શાંતિનું અનુગૂંજન સાંભળવા જ હું
શ્રદ્ધા દેઢ પછી આપમેળે પ્રતીત થાય છે કે ભૂતકાળમાં ઘણું પર્યટન થોડી વાર તમારા સૌ સાથે રહી મારા ઓરડામાં આજે પણ એકલો કર્યું, સંશોધન કર્યું – બસ હવે નહીં!
રહેવા જતો રહું છું. હિમાલયની એ અરવ પળોમાં મને અનુભવવા વૈજ્ઞાનિક યુગની યંત્રશક્તિ, અણુશક્તિ, વાદવિવાદની શક્તિ, મળેલી સંકલ્પ-વિકલ્પો વગરની મનની સ્થિતિનું મૌન એ મારી ધનસંપત્તિની શક્તિ કે સત્તાની શક્તિથી ઘણું અંજાયા-દિમૂઢ થઈ સ્મૃતિસંપદા છે. નવકારનો અનહદ નાદ જે એ વેળાએ મારા ગયા-બસ હવે નહીં! આપણી જાણે બીજી આવૃત્તિનો જ જન્મ થાય અસ્તિત્વમાં ગૂંજતો એ નાદથી મને અભય રહેવાની શક્તિ પણ મળતી છે! મનોયોગ આત્મામાં લય પામે છે.
અને મુજ આંતર-શાંતિ એ નાદથી વધુ ગહન બનતી. (ક્રમશ:) અમે : ભાઈ, ખૂબ બધું અઘરું નથી આ?
૮૨, ગૌતમ બુદ્ધ એપાર્ટમેન્ટ, શ્રી કાનજી સ્વામી માર્ગ, રાજકોટ-૩૬૦૦૦૧. પૂ. ભાઈ : To be divine is the easiest. It is difficult to મો.: ૦૯૮૨૫૨ ૧૫૫૦૦. Email : bharti@mindfiesta.com

Page #23

|
૨૩
મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન પોપ ફ્રાન્સિસની આંતરધર્મીય સંવાદ માટેની સમિતિ ખ્રિસ્તીઓ અને જૈનો : સહકારી રીતે વડીલોની સારસંભાળ રાખવાની પ્રતિબદ્ધતા
'મહાવીર જયંતી ૨૦૧૫ માટેનો સંદેશ
પ્રિય જૈન મિત્રો,
આપતા રહે. (૧) તીર્થકર (રસ્તો બતાવનાર) વર્ધમાન મહાવીરની
એ તો દેખીતી વાત છે કે દુનિયાભરમાં ઘણાં બધાં કુટુંબો છે જન્મજયંતી દુનિયાભરમાં એપ્રિલની બીજી તારીખે ઉજવાય છે. જે પોતાની પરંપરા, મૂલ્યો અને માન્યતાને અનુસરીને પોતાના આ ઊજવણી વિશ્વમાં આનંદ, સંપસુમેળ, શાંતિ વધારે; સમાજ વડીલોની આદર્શમય સારસંભાળ રાખે છે. આવા કુટુંબોના માણસો અને કુટુંબમાં બધા જીવોની વિશેષત: વડીલોની સારસંભાળ અને તેમના સગાંસંબંધીઓ તેમ જ મિત્રો વડીલોની સારસંભાળ વધારવાની પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત બનાવવામાં આવે. વધુમાં આ રાખવામાં પોતાનાથી થાય તે બધું કરી છૂટે છે. આ બાબત ખૂબ જન્મજયંતીની ઊજવણી કુટુંબો અને વ્યક્તિઓ વચ્ચેની મિત્રતા કદરને પાત્ર છે. કારણ, તેઓ પોતાના વડીલ માતા-પિતા, દાદાઅને સંગાથનો કાયાકલ્પ કરવામાં અને દૃઢ રીતે મજબૂત દાદી અને અન્ય સગાંસંબંધીઓની જરૂરી સમયે પ્રેમથી સારસંભાળ બનાવવામાં કારણભૂત બનો.
રાખે છે, તેમની સેવાચાકરી કરે છે. (૨) આપણી આદરણીય પરંપરાને વધાવતાં આ વર્ષે આપણે
વડીલોની દેખરેખ અને સારસંભાળ દરેક વ્યક્તિ અને સમાજની બંને ખ્રિસ્તીઓ અને જૈનો-સાથે વડીલોની સારસંભાળમાં મંડ્યા પવિત્ર અને નૈતિક ફરજ છે. સક્ષમ અને સેવાભાવી તબીબી કાર્યકરો રહીએ. દુનિયાના ઘણા સમાજમાં વડીલોનો તિરસ્કાર કરવામાં વડીલોની જે વ્યવસાયી અને નિપુણ સેવાચાકરી કરે છે, વડીલોની આવે છે. ઘણાં વડીલોને વિશેષ તો માંદા અને એકલવાયા દેખરેખ રાખવામાં તે યોગ્ય પગલાં ગણી શકાય. વૃદ્ધજનોને તેમના કુટુંબ અને સગાંસંબંધીઓ દ્વારા તરછોડી દેવામાં
(૪) બધા ધર્મો સંતાનોને કુટુંબમાં માતાપિતા અને અન્ય આવે છે, તે ચિંતાજનક અને નિંદનીય બાબત છે. આ વડીલો તેમના વડીલોની ખૂબ પ્રેમથી તથા આદરમાનથી સારસંભાળ રાખવા અને સગાંસંબંધીઓની દૃષ્ટિએ નકામા છે, ભારરૂપ છે અને ત્રાસરૂપ છે! તેમના દુન્યવી જીવનમાં અંત સુધી તેમની દેખરેખ રાખવા સારી રીતે વડીલો કુટુંબ અને સમાજ માટે સાંપ્રત સમયના નવા બહિષ્કૃત લોકો સમજાવે છે. પવિત્ર બાઈબલ “મહાપ્રસ્થાન' ગ્રંથમાં કહે છે, ‘તમારા છે કે તેમની સારસંભાળ અને તેમનો સંપર્ક રાખવામાં ખાસ ધ્યાન માતાપિતાને માન આપવું, જેથી હું તમારો ઈશ્વર પ્રભુ, તમને જે આપવામાં આવતું નથી. વડીલો સાથે લોકોનું આ પ્રકારનું વર્તન ભૂમિ આપનાર છું તેમાં તમે દીર્ઘકાળ જીવવા પામો.” (મહાપ્રસ્થાન અને વલણ આપણા સમાજ માટે ચિંતાજનક છે.
૨૦, ૧૨). બાઈબલ વધુમાં કહે છે, “જો કોઈ પોતાના સગાંવહાલાંનું જે સમાજમાં વડીલોને તિરસ્કૃત કરવામાં આવે છે તે સમાજમાં અને ખાસ કરીને કુટુંબીઓનું ભરણપોષણ કરતું નથી તો તેણે શ્રદ્ધાનો મૃત્યુના ચેપરૂપી ઝેરી તત્ત્વ હોય છે,’ એમ પોપ ફ્રાન્સિસે ૨૦૧૫ ઈન્કાર કર્યો છે, અને તે અશ્રદ્ધાળુ કરતાં ભૂંડું છે.” (૧ તિમોથી ૫, માર્ચની પાંચમી તારીખે જીવન માટેની પોપની એકેડેમીના વાર્ષિક ૮). જૈન ધર્મ તો પ્રત્યેક જીવ માટે ખૂબ આદરમાન રાખવા પર ભાર સભાના સભ્યોને કહ્યું હતું. એ જ રીતે સંત એજિડિઓ કમ્યુનિટીને મૂકે છે. માનવને લગતું આ આદરમાન દરેક માણસની અસ્મિતા ને ૨૦૧૪ જૂનની પંદરમીએ સંબોધતાં પોપ ફ્રાન્સિસે કહ્યું હતું કે, “જે ગૌરવને બધી રીતે સાચવવામાં હોય છે. લોકો પોતાના વડીલોની સારસંભાળ રાખતા નથી તે લોકો કોઈ આશા- (૫) આજે યુવાન લોકોમાં વડીલોની અવગણના કરવાનું અને અભિલાષા વિનાના છે, તેમનું કોઈ ભવિષ્ય નથી. એટલે બધા લોકોએ માતા-પિતા તથા દાદા-દાદી પ્રત્યેની જવાબદારીમાંથી છટકવાનું વલણ વડીલોની સારસંભાળ માટે પ્રાથમિકતા આપવી જોઈએ. બધી સરકારો વધતું જતું દેખાય છે. એટલે આ પરિસ્થિતિ આપણને બધાને, ધર્મમાં તથા રાજકીય સમૂહ માટે વડીલોની સુરક્ષા નૈતિક ફરજ હોવી જોઈએ.” માનતા લોકોને અને બીજાને પણ, પ્રેમથી અને આભારવશ હૃદયે
(૩) વડીલો આપણી ઘણી પેઢીઓવાળા કુટુંબોમાં પાયારૂપ સ્થંભો આપણાં માબાપ, દાદા-દાદી તથા અન્ય વડીલો પ્રત્યેની વૈયક્તિક છે. તેઓ આપણી સાથે રહેતાં આપણાં માટે આશીર્વાદરૂપ અને ખજાના તેમજ સામૂહિક જવાબદારી પ્રત્યે જાગૃત થવા પ્રેરે છે. આપણા કુટુંબમાં, સમાન છે. કારણ, તેઓ પોતાની શ્રદ્ધાના અનુભવો તથા ઉદાત્ત નજીકના વર્તુળમાં તેમ જ સમાજમાં વડીલોને લાગવું જોઈએ કે તેઓ જીવનમાં આપણને ભાગીદાર-સાથીદાર બનાવે છે; એટલું જ નહિ જીવતાજાગતા સાથીદારો અને ભાગીદારો છે અને આપણે તેમના પણ તેઓ આપણા સમાજો અને કુટુંબોના ઇતિહાસથી પણ આપણને ઋણી છીએ. આવું તો ત્યારે શક્ય બનશે જ્યારે પોપ ફ્રાન્સિસે ૨૦૧૫ સંપન્ન કરે છે. વડીલો આપણો ઉદાત્ત ખજાનો છે. કારણ, તેઓ માર્ચ ૧૧મીની જાહેર સભામાં કહ્યું હતું તેમ, “યુવાનો અને વડીલો પોતાના જીવનભરથી મેળવેલા જ્ઞાનથી લોકોને દોરવણી અને પ્રેરણા વચ્ચે ઉષ્માભર્યા સંબંધનો અનહદ આનંદ હોય.'

Page #24

૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
આપણે ખ્રિસ્તીઓ અને જૈનો પોતપોતાની ધાર્મિક પરંપરામાં ઊંડા જિન-લૂઈસ કાર્ડિનલ તાલુરાન, પ્રમુખ ઊતરેલા માણસો છીએ અને સમાજ પ્રત્યેની આપણી જવાબદારીથી ફાધર મિગુએલ એંજલ અયુસો મ્યુકોગ, એમ.સી.સી.જે., સેક્રેટરી આપણે સભાન છીએ. આવી પરિસ્થિતિમાં આપણે, જૈનો અને પોન્સિફિકલ કાઉન્સિલ ફોર ઈન્ટર-રિલિજિયસ ડાયલોગ ખ્રિસ્તીઓ, જ્યાં વડીલો પર પ્રેમ રાખવામાં આવે, જ્યાં વડીલોને ૦૦૧ ૨૦ વેટિકન સીટી, રોમ. આદરમાનથી જોવાય છે અને જ્યાં વડીલોની સારી સારસંભાળ ફોન : +૩૯.૦૬.૬૯૮૮ ૪૩૨ ૧. ફેક્સ : +૩૯.૦૬.૬૯૮૮ રાખવામાં આવે છે, એવી સંસ્કૃતિને સાથ સહકારથી વધાવીએ. ઇ-મેલ : dialogo@interrel.va
આપ સૌને મહાવીર જન્મજયંતીની બધી શુભેચ્છાઓ પાઠવીએ વેબ સાઈટ : http://www.pcinterreligious.org છીએ.
વર્ગીસ પૉલ :૦૭૯-૨૭૫૪૨૯૨૨.મોબાઈલ :૦૯૪૨૯૫૧૬૯૯૮ પંથે પંથે પાથેય: આંસુ ભરી હય યે જીવન કી રાહેં: પૃષ્ઠ છેલ્લાથી ચાલુ કિસ્મત તેરી રીતે નિરાલી
લાગણીશૂન્ય માનવીને પણ રડાવી દીધા. આપણું ધારેલું ક્યાં કશું થાય છે. માને દીકરી દીકરાને છોડી નીકળવું પડ્યું. સહયોગમાં ખબર પડી. ઘણાં બધા અંગુરી શ્રીરામ જેવાને પણ વનવાસ ભોગવવો પડે દીકરીને બાપ હોવા છતાં ભીખ માગવી પડી. અને બાબુભાઈની જોડે ગયા. આભ ફાટ્યું હોય છે તો આપણે કોણ ! વર્ષો પછી મા-દીકરીનો મેળાપ થયો. કિસ્મત ત્યાં થીંગડાં ક્યાં દેવા. બધાના હૈયા રડતાં હતાં.
ત્યાં થીંગડાં ક્યાં દેવા. બધાના હૈયા રડતાં હતાં, કરમની કઠણાઈ તો જુઓ દીકરીની દુ:ખ ભરી કેવા-કેવાં ખેલ ખેલે છે.
કોણ કોને આશ્વાસન આપે. થોડા મહિના પછી દાસ્તાન હજી પૂરી ન થઈ ત્યાં અંગુરીને દીકરાના નસીબ મેં તેરે જો લીખા થા.
કાજલ અને બાળકોને સહ્યોગમાં લાવ્યા. જેથી સમાચાર મળ્યાં. બાપે દીકરાને ઘરમાંથી કાઢી કિસી કે હિસ્સે મેં જામ આયા, તેનું મન શાંત થાય.
મૂક્યો છે, મુંબઈમાં કોઈ સોનીને ત્યાં કામ કરે તો કિસી કે હિસ્સે મેં પ્યાસ આઈ.
થોડા દિવસ પછી તેના સસરા અને દિયર છે. આ સાંભળી બાબુભાઈ અને અંગુરી સુરેશ પણ કાજલના નસીબમાં તો છલોછલ પ્રેમથી કાજલને લેવા આવ્યા. ભલે મારો દીકરો નથી, સોનીની ઑફીસમાં મળવા આવ્યા. અમારે મુંબઈ ભરેલો ભરથાર આવ્યો. સહયોગમાં અમદાવાદ પણ અમે કાજલને કોઈ તકલીફ-દુ:ખ નહીં જવું છે, દીકરાને શોધવા. સુરેશભાઈ કહે આટલા પાસેના ગામમાંથી એક બ્રાહ્મણ તેના દીકરા માટે આપીએ. મારા દીકરાના દીકરાને જોઈ અમે ખુશ મોટા શહેરમાં તમે ક્યાં શોધશો? છતાંય ગયા. લગ્નની વાત લઈને આવ્યો. નસીબ તો દેખો રહી શકીશું. તેના સસરા કાજલને માનભેર રાખે અઠવાડિયે પાછાં આવ્યાં. ન મળ્યો. થોડા દિવસ કાજલ દેખાવે કાળી-પાતળી, છોકરો દેખાવડો, છે. મન થાય ત્યારે જરૂર તે સહયોગમાં મોકલે પછી સોનીનું સરનામું મળ્યું. ફરી મુંબઈ ગયા. ખાધેપીધે સુખી, ઘરનું ઘર, આદિવાસી કાળી છે-બન્ને દીકરા ભણે છે.
સોનીની દુકાન શોધી. દીકરો કિશન સોની કામ છોકરીને પસંદ કરી, બધાને નવાઈ લાગી. લગ્ન કર્મના સિદ્ધાંત પ્રમાણે માણસને જીવનમાં શીખતો હતો. મા-દીકરાનું મિલન થયું. મા-દીકરો પહેલાં ઘર જોવા ગયાં, પાડોસીને મળ્યાં, બધેથી તેના કર્મોના આધારે ભોગવવું પડે છે તેવું આપણે ખૂબ રડ્યાં. કહ્યું કે અમે તને લેવા આવ્યાં છીએ. સારો પ્રતિભાવ મળ્યો. ઘડિયાં લગ્ન લેવાયાં. વાંચીએ છીએ-સાંભળીએ છીએ. રક્તપિત્ત ત્યારે દીકરાએ કહ્યું, મને અહીં ફાવી ગયું છે. હું
સહયોગમાં ખુશીનો માહોલ છવાઈ ગયો. રોગના કારણે અંગુરીના જીવનમાં જે ઝંઝાવાત તમને ફોન કરતો રહીશ. તમને મળવા પણ ઘણાં બધાંએ કાજલને લગ્નમાં ભેટ-સોગાદો આવ્યો, કેટલું સહન કરવું પડ્યું. જેને વીતી હોય આવીશ, મારી ચિંતા ન કરશો. આપી. સૌની આંખોમાંથી છલકતા પ્રેમે કાજલને તે જ જાણે. આપણે તો તેને ખભે હાથ મુકીને અને અંગુરી-બાબુભાઈ છોકરાને મળીને વિદાય આપી. કાજલને સાસુ નહોતી. પણ સસરા તેણીને આશ્વાસન આપવાનું, બીજું તો શું કરી પાછાં આવ્યા. બાબુભાઈને પોતાના દીકરા-દીકરી દિયરની લાડકી વહુ-ભાભી બની. ઘરનો વહીવટ શકીએ.
નથી પણ કાજલ અને તેના બાળકને પોતાનો આ અભણ કાજલને માથે આવ્યો. દિયરને પણ કાજલને હજુ કંઈ ભોગવવાનું બાકી હશે, પ્રેમ આપવામાં પાછાં પડતાં નથી. પરણાવ્યો. તેણીને લવ-કુશ જેવા બે દીકરા પણ તેણીને રક્તપિત્ત રોગના ચાઢાની શરૂઆત થઈ. બરબાદીયોંકી અજબ દાસ્તાં હું થયા. સંસારની નાવ સરસ રીતે વહેતી હતી. પણ હાય રે નસીબ! ૩૦ થી ૩૫ વર્ષની ઉંમરમાં શબનમ ભી રોયે આસમા હું કયા કાળ ચોઘડીએ આ નાવમાં નાનકડું છિદ્ર કેટલો બધો ઝંઝાવાત આવ્યો. સુખ હાથવેંત ઐસે જહાંમેં દિલ કું લગાયે. પડ્યું હશે, તેમાં પાણી ભરાવવા માંડ્યું. નસીબ લાગતાં છેટે થતું જાય છે. સસરાને ખબર પડી. તે છતાંયે આટલાં દુ:ખોને ભૂલીને, દિલ ટૂંકું હશે, મઝધારમાં નાવ ડૂબી ગઈ. તેઓ આ ઝંઝાવાત-વાવાઝોડા સામે ટકી રહેવા લગાડીને સંસ્થાના કામ ખૂબ સારી રીતે કરે છે. સવારમાં કામ પ્રસંગે પતિ સ્કુટર લઈને બહાર તેણીની સાથે રહ્યાં. દવા શરૂ કરી.
સુરેશ સોનીના (પીએ) આસીસ્ટન્ટ તરીકે નિષ્ઠાથી ગયો. થોડે દૂર જ પહોંચ્યો હશે ને તેનો કાળ સમાજમાં ભણેલા ગણેલા પે
ફરજ બજાવે છે. સામે આવ્યો. સ્કુટર અને ટ્રેક્ટર સામસામે જોશથી સાદાર વ્યક્તિ પણ વહુને વાંક વગર ઘરમાંથી આવા કર્મચારીઓને લીધે જ સંસ્થા સારી રીતે અથડાયા અને ત્યાંજ તેનું પ્રાણપંખેરું ઉડી ગયું. કાઢી મુકે છે. મહેણા ટોણાં મારીને માનસિક ત્રાસ ચલાવી શકાય છે.
* * * ૩૦ વર્ષની ભરજુવાન વય, નાના બાળકો, પ્રોઢ આપે છે. ત્યારે કાજલના સસરાને લાખ્ખો સલામ. સહયોગ કુષ્ઠ યજ્ઞ ટ્રસ્ટ, સસરા. ઘરનો મોભ તૂટી પડ્યો. જાણી તેમનું શું ધાર્યું હતું ને શું થઈ ગયું એમ કાં તું બોલ્યા કરે, હિંમતનગર-૨૩૮૩૨૭૬. કલ્પાંત એટલું કરુણ હતું કે આજુબાજુ ઊભેલા સૃષ્ટિ તણા આ ચક્રમાં પ્રભુને ગમે તે થયા કરે. મોબાઈલ : ૯૪૨૬૦૫૪૩૩૭.

Page #25

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
જીવતરની વાટે અક્ષરનો દીવો’ : પ્રાણવાન જીવનકથા
| ડૉ. ગંભીરસિંહ ગોહિલ
જીવનકથા ઇતિહાસ છે તેમ સાહિત્ય પણ છે. ચરિત્રનાયકના મને સહેજે ગોઠતું નથી. તો તને મારા વિના ગોઠે છે ખરું?' માતા જીવનનો ઘટનાક્રમ તે આલખે છે. સંબંધિત પાત્રો અને પ્રસંગોનું પછી માસી, મામી, મામાના અવસાન થતા ગયા અને ભીખાને વીછિયા, આલેખન તેમાં જીવંતતા ઉમેરે છે, સંવેદના અને રસવત્તા પ્રાણ પૂરે બોટાદ, વરસોડા વગેરે સ્થળે વસવાનું આવ્યું.
ભીખો બાળપણમાં ખૂબ બીકણ હતો. તેને ઘૂવડ કે ચીબરી બોલે જે રીતે કવિ ન્હાનાલાલે તેમના પિતા કવિ દલપતરામ ડાહ્યાભાઈનું તો બીક લાગે, અંધારામાં ભૂતનો ભય લાગે. ગોઠિયા ગિરજા ગોર કવીશ્વર દલપતરામ' નામે અને નારાયણ દેસાઈએ તેમના પિતા સાથે અંધારા રસ્તે રામલીલા જોવા જવાનું તેને ગમ્યું. ઘૂવડના બચ્ચાનાં મહાદેવ દેસાઈનું જીવનચરિત્ર “અગ્નિકુંડમાં ઊગેલું ગુલાબ' નામથી અવાજથી ડરતા ભીખા પાસે ગિરજો બચ્યું જ પકડીને લઈ ગયો અને આલેખેલ છે તે રીતે જાણીતા સાહિત્યકાર અને જૈન ધર્મના મર્મજ્ઞ નિર્ભય રીતે વાત કરી ત્યારે ભીખાનો બધો જ ડર ચાલ્યો ગયો. કુમારપાળ દેસાઈએ તેમના પિતા બાલાભાઈ વીરચંદ દેસાઈ એટલું જ નહિ, વડીલનું ઘડિયાળ નદી કાંઠે પીપળાની બખોલમાં
જયભિખ્ખનું જીવનચરિત્ર', ‘જીવતરની વાટે અક્ષરનો દીવો' લખીને ભલાયેલું તે મિત્ર જગત સાથે લેવા જતાં રીંછ સાથે ભેટો થઈ ગયો. પ્રગટ કર્યું છે, જે એક ખુમારીભર્યા સાહિત્યકારની રસપ્રદ જીવનરેખા બંને મિત્રોએ તેનો સામનો કર્યો, કડિયાળી ડાંગથી તેને પૂરું કર્યું. અંકિત કરે છે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ અને ‘નવચેતન'માં તે ૬૧ હપ્તા સુધી પછીના તબક્કે શિવપુરી ગુરુકુળમાંથી વાઘવરુના ભયવાળા જંગલના પ્રગટ થઈ તાજેતરમાં જ પૂર્ણ થયેલ છે. વાચકો તેના ઘટનાક્રમને રસ્તે ભીખાલાલ જૈન સાધુ મહારાજ સાથે ગયેલા ત્યારે ખરેખર વાઘ રસપૂર્વક સતત માણતા રહ્યા હતા.
સામેથી આવતો દેખાયેલો. ભીખાલાલે સમય- સૂચકતાથી વાઘ જેવો લેખકે જયભિખ્ખના બાળપણ, યુવાવસ્થા અને લેખક જીવનને અવાજ કરી વાઘને નસાડી મૂકેલો. આમ બાળપણનો બીકણા ભીખો સુપેરે નિરૂપિત કરેલ છે. જયભિખ્ખએ વિદ્યાર્થીકાળથી આરંભીને યુવાનવયે એટલો નિર્ભય થઈ ગયો કે જીવનભર તેનું તે ખમીર બની અંતકાળ સુધી રોજનીશી લખી હતી; બાલ્યાવસ્થા વિશે “ગઈ ગુજરી” રહ્યું. નિર્ભયતા જાણે જયભિખ્ખના જીવનનો પર્યાય બની રહી. પસ્તિકા દ્વારા નોંધ લખી હતી, પોતાની કોલમ ‘ઈંટ અને ઈમારત'માં નળરાજાની પુરાણી રાજધાની નરવરના જંગલમાં ફરવા નીકળેલા ક્યારેક સ્વાનુભવો લખતા, એ કોલમ કુમારપાળ દેસાઈએ ચાલુ રાખી શિવપુરી ગુરુકુળના વિદ્યાર્થીઓને ખૂનખાર ડાકુઓની ટોળીનો ભેટો ત્યારે તેમાં પણ કોઈક પ્રસંગો નોંધાતા, ‘જયભિખુ સ્મૃતિ ગ્રંથ'માં થઈ જાય છે. બંદૂકધારી મિત્ર જગતને સમજાવી આજુબાજુ રવાના અનેક લોકોએ સ્મરણો આલેખ્યાં અને છેલ્લે ૨૦૦૮માં જયભિખ્ખું કરીને ભીખાલાલે ડાકુઓના સરદાર સાથે સહજપણે વાત કરીને શતાબ્દી વખતે વિવિધ સ્થળે યોજાયેલા જ્ઞાનસત્રો અને પરિસંવાદોમાં પોતાનો સામાન પણ ખોલીને દેખાયો. વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાત કરતાં પણ તેમના જીવનકાર્યનું મૂલ્યાંકન થયેલું છે. કેટલીક પરિપૂર્તિ માત્ર ડાકુઓએ જાણ્યું કે નરવરના જંગલમાં પોલીસ આવેલ છે. તે સાંભળતાં પત્ર જ કરી શકે તે પણ લેખકે કરેલી છે. આ બધી સામગ્રી લેખકને જ ડાક ટોળી નાસી જાય છે. આવા રોમાંચક અનુભવો લેખકે જીવનચરિત્રના દસ્તાવેજીકરણમાં ખૂબ જ ઉપયોગી થઈ છે.
સૂઝબૂઝપૂર્વક આલેખેલ છે. જીવનચરિત્રમાં ૫૨ પ્રકરણો અને ૫ પરિશિષ્ટોનો સમાવેશ થાય ભીખાલાલે વરસોડા અને અમદાવાદમાં માધ્યમિક શિક્ષણ પૂરું છે. પરિશિષ્ટોમાં હપ્તાવાર પ્રગટ થતા જીવનચરિત્રના વાચકોના કર્યું તે પછી ચરિત્રકારે તેમના આગળના અભ્યાસનું રસભરી વિગતો પત્રોમાંનો એક, જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટની ગતિવિધિ, સાથે આલેખન કર્યું છે. કૉલેજનો ચીલાચાલુ અભ્યાસ કરવાને બદલે જીવનતવારીખ, સાહિત્યસર્જનની વિગતો અને કુટુંબના વંશવૃક્ષનો ભીખાલાલ તેમના પિત્રાઈ મોટાભાઈ રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ સાથે સમાવેશ થાય છે.
જૈન ધર્મશાસ્ત્રો અને તત્ત્વજ્ઞાન શીખવા માટે મુંબઈ જાય છે. પણ ચરિત્રનાયકનું બાળપણનું નામ ભીખાલાલ હતું. તે સમયના પ્રસંગો મુનિ વિજયધર્મસૂરિજી પાઠશાળાને જ કાશી લઈ જાય છે. ત્યાંથી આગ્રા લાક્ષણિક રીતે આલેખવામાં આવ્યા છે. માતાનું અવસાન થતાં ભીખો થઈ આખરે મધ્યપ્રદેશમાં ગ્વાલિયર પાસે શિવપુરી ગુરુકુળમાં તેમનો પૂછયા કરે કે મા ક્યાં ગઈ? જવાબ મળે કે આકાશમાં. એટલે રાત્રે અભ્યાસ ચાલે છે. ‘તર્મભૂષણ'ની પદવી મેળવી તેઓ કોલકત્તા જઈ બાળક ભીખો આકાશ તરફ જોયા કરે. વિચારે કે ક્યાંક મા દેખાય તો “ન્યાયતીર્થની પરીક્ષા આપી અભ્યાસ પૂર્ણ કરે છે. ધર્મશાસ્ત્રોના વાત કરું: “મને અહીં એકલીઅટૂલો મૂકીને તું આમ આટલા ઊંચા અભ્યાસ સાથે તેમને હિંદી ભાષાનો સારો પરિચય થાય છે અને જર્મન આકાશમાં કેમ રહે છે? તને મળવા આવવું કઈ રીતે? તારા વિના વિદુષી ડૉ. શેરલોટ ક્રાઉઝ સાથે લાંબા સમયનો સંપર્ક રહે છે.

Page #26

૨ ૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
શિવપુરીમાં પઠાણ ચોકીદાર ખાન શાહ ઝરીન સાથે દોસ્તી થતાં ગુંડાગીરીનો સામનો કરવાનો આવ્યો. તેમણે તે સહર્ષ આવકાર્યા ઊર્દુ અને મુસ્લિમ ધર્મ સમાજનો નિકટનો પરિચય મળે છે. અભ્યાસ અને સજ્જનતા અકબંધ રાખીને તેમાં પાર ઊતર્યા. એટલે સુધી કે દરમ્યાન ગુજરાતી-અંગ્રેજી ગ્રંથોનું વાચન થતું રહે છે.
સોસાયટીની બાજુમાં ગેરકાયદે પ્રવૃત્તિઓ ચલાવતો અમરતદાદા ઘરમાં ભીખાલાલ, બહાર બાલાભાઈ અને પત્ની તથા પોતાના જયભિખ્ખું, પરિવાર અને સાગરીતોને ગુંડાટોળી લઈ મારવા આવેલો. નામના અંશો પરથી સ્વીકારેલું તખલ્લુસ ‘જયભિખ્ખું' તેમને લેખક તે અંતે તેમને પગે લાગીને પોતાના ઘેર પ્રસંગ પર આવવા આમંત્રણ તરીકે ઓળખાવે છે. ૨૨ વર્ષની ઉંમરે જયાબહેન સાથે લગ્ન થયા આપીને ગયો. નિર્ભય સર્જક જયભિખ્ખું તેમને ત્યાં સપરિવાર ગયા પછી ચરિત્રનાયક અમદાવાદમાં ઘર ભાડે રાખે છે અને જીવનના ખુમારીભર્યા નિર્ણયો લે છેઃ લેખક તરીકે જીવવું, નોકરી કરવી નહિ જયભિખ્ખને શોષિત નારીઓ પ્રત્યે ઊંડા હૃદયનો ભાવ હતો, જે અને પૈતૃક સંપત્તિમાંથી ભાગ લેવો નહિ કે પુત્રને આપવો નહિ. જો તેમણે નવલિકાઓમાં આલેખ્યો છે. તે સાથે જર્મનીના વિદુષી ડૉ. કે શરૂઆતમાં આંશિક રીતે ટેક જતી કરી આઠેક વર્ષ ઓફિસમાં શેરલોટ ક્રાઉઝની વિદ્યાપ્રીપ્તિ, ચારુબહેન યોદ્ધાની શોષિત સ્ત્રીઓ બેસી લેખનકાર્ય કરેલું. પરંતુ તે સિવાય પત્રકારત્વના બળે જ આર્થિક માટેની હિંમતભરી કામગીરી અને ધનકુંવરબાઈ મહાસતીજીનું સંકડામણ વેઠી જીવતા રહ્યા અને તે સાથે સર્જનકાર્યને સાંકળી લીધું. આધ્યાત્મિક તેજ જોઈ જયભિખ્ખએ સ્ત્રીની શક્તિમતી જગજજનની
તેમની પહેલી નવલકથા બાદશાહ અકબરના એક સેનાનાયક જેવી આદર્શ મૂર્તિ સ્થાપી પોતાના સર્જનમાં તેની પણ આરાધના કરી. વિક્રમાદિત્ય હેમુના જીવન પર લખાયેલી ‘ભાગ્યવિધાતા” જેનો રસાળ ચરિત્રકારે આકર્ષક રીતે નિરૂપ્યું છે તે પ્રમાણે ચિત્રકાર કનુ દેસાઈ, પરિચય ચરિત્રકારે આપ્યો છે. તે જ રીતે કવિ નર્મદ અને ગોવર્ધનરામ લોકવાણીના મરમી અને ગાયક દુલા ભાયા કાગ અને વિખ્યાત જાદુગર ત્રિપાઠી પછી કલમના ખોળે માથું મૂકનાર જયભિખ્ખના પત્રકારત્વ, કે. લાલ જયભિખ્ખને આગવા સર્જક અને અનેરા સ્નેહી તરીકે પ્રમાણતા સાહિત્યસર્જન અને ખુમારીભર્યા જીવનનો આલેખ આ ગ્રંથમાંથી હતા. કવિ કાગ જયભિખ્ખને મળવા આવતા અને તેમણે વતનના સતત મળતો રહે છે.
ગામ મજાદર ગુજરાતના સાહિત્યકારોને નોતર્યા હતા. દૂર દૂરથી ટ્રેનમાં ધર્મશિક્ષક બનવા માટે તાલીમ લેનાર જયભિખ્ખ પત્રકાર અને
આવેલા સાહિત્યકારો ડુંગર સ્ટેશને ઊતર્યા અને તેમના સત્કાર સાથે સર્જક બન્યા. તેમણે જૈન વિષયો પર નવલકથાઓ અને ચરિત્રો લખ્યાં. ૪૦ શણગારેલાં બળદગાડાંમાં મજાદર લઈ જવાયા. ૧૪ ઘરના પણ તેના આલેખનમાંથી સાંપ્રદાયિકતા દૂર રાખી. ઋષભદેવ, નાનકડા ગામમાં સાહિત્યકારોનો ત્રણ દિવસો યાદગાર સમૈયો રચાયો સ્થૂલિભદ્ર વગેરે વિશેના ગ્રંથોમાં પણ તે સર્વસમાજ માટે ગ્રાહ્ય બને હતો. કનુ દેસાઈએ અનન્ય ચાહના સાથે જયભિખ્ખની કૃતિ ‘પ્રેમભક્ત તેવું આલેખન છે. તેમનું સર્જન થેયલક્ષી, માનવતાવાદી હોવા છતાં કવિ જયદેવ' પરથી ‘ગીતગોવિંદ' નામનું ચલચિત્ર ઉતારવાનું ગોઠવ્યું લોકોને પ્રિય થઈ પડે તેવું બનતું. તેમની સર્જનશૈલી જ સૌને આકર્ષતી. હતું. ઝવેરચંદ મેઘાણી, ધૂમકેતુ, ગુણવંતરાય આચાર્ય વગેરે લેખકોના કે. લાલને અસામાન્ય નિરાશામાંથી પુનઃ કાર્યરત કરનારા મિત્ર અને તેમના ધોરણે ચાલનારા તે સર્જક હતા. ચરિત્રકારે આ જયભિખ્ખ હતા. તેમ કે. લાલે જયભિખુનો શાનદાર સન્માન સમારંભ પાસાંને ગ્રંથમાં ઉજાગર કર્યું છે.
યોજી તેમને ઉજળા કરી દેખાડ્યા હતા. એટલું જ નહિ ‘જયભિખ્ખ ઇતિહાસના આલેખનમાં જયભિખ્ખું સંઘર્ષ, સંવેદના અને દેશ- સાહિત્ય ટ્રસ્ટ' ઊભું કરવા કે. લાલે પ્રદાન કર્યું જેનાથી દર વરસે ભાવનાના ભાવો સંકલિત કરતા અને તે લોકોને સ્પર્શી જતું. તેમાં સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓ થતી રહે છે. કે. લાલ વગેરેના ખૂબ આગ્રહ પોતાના અનુભવોનો સંસ્પર્શ પણ તેઓ આપતા જેનાથી તેમના છતાં સ્વમાની અને સિદ્ધાંતનિષ્ઠ જયભિખ્ખએ પોતાના અંગત ઉપયોગ ગ્રંથોનું આકર્ષણ વધી જતું. આમ ઇતિહાસ અને જૈન વિષયોના માટે કોઈ રકમ સ્વીકારી જ નહિ. આલેખનને જયભિખ્ખએ નવો ઉઘાડ આપ્યો હતો. આમ છતાં જૈન જયભિખ્ખ માટે ભવિષ્યના નીડર અને સાહસિક નાગરિકોના ઘડતર લેખક તરીકેનું લેબલ તેમને લગાડવામાં આવતું તેનાથી તેમને દુ:ખ માટેનું બાળકિશોર સાહિત્ય અન્ય સર્જન જેટલું જ મહત્ત્વનું હતું. થતું. એટલું નહિ સર્વાગી રીતે લેખકોની કૂપમંડૂકતા અને સંકુચિતતાથી તેમાં તેમણે પશુપંખીઓના કથાનકો પણ મૂક્યાં હતાં. તે સાથે જીવનમાં તેઓ વેદના અનુભવતા.
પણ પ્રાણીઓ પ્રત્યેના સમભાવને મહત્ત્વ આપ્યું હતું. ઉદાહરણ તરીકે જયભિખૂનું ઘર અતિથિઓને આવકારનારું, આવનારને શીળી
એક બિલાડી તેમના ભોજન સમયે હાજર થઈ જતી. તેને દૂધ પાયા છાંય મળે. પરંતુ લેખક તરીકે તેઓ એકાંત શોધતા રહે. આખરે
પછી જ પોતે જમતા. એક વખત બિલાડી પ્રાણીના શરીરનો ટુકડો લઈ નવી ઊભી થતી ચંદ્રનગર સોસાયટીમાં રહેવા જતાં, અગવડો વેઠીને ઘરમાં આવી. તેથી ઘરનાં લોકો તેને નદી પાર મૂકી આવેલા. પણ તેમણે એકાંત મેળવ્યું. તે સાથે નીડર અને સાહસપ્રિય સ્વભાવને ભોજન વખતે બિલાડી હાજર ન થતાં જયભિખ્ખું જમ્યા નહિ. અંતે કારણે લોકોપયોગી થવા જતાં સામેથી નોતરેલા સંઘર્ષો અને તેમના પ્રિય ‘મગન'ને શોધી લાવી હાજર કર્યા પછી જ શાંતિ થઈ.

Page #27

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
જયભિખ્ખની આવી સંવેદના એકાંતિક નહોતી. રબારી કોમના એક અને સ્વસ્થ રીતે કશા પણ ઓશિયાળાપણા વિના મળે તેમ ઈચ્છતા. છોકરા તુલસીદાસને તેમણે પ્રેસમાં નોકરી અપાવેલી. તેના જીવનકથા પ્રમાણે તે જયભિખ્ખને મળ્યું પણ ખરું. ૬૧-૬૨ વર્ષની જીવનવિકાસમાં સતત રસ લીધો. એક વાર ઘરકંકાસથી કંટાળીને તે ઉંમરે સહેજેય દુઃખ ભોગવ્યા વિના જાતે કોફી પીને પથારીમાં લાંબા જતો રહ્યો. જયભિખ્ખએ તેને સંબોધીને છાપામાં જાહેરાત આપી. તે થયા અને અચાનક હાર્ટ એટેકથી વિદાય લીધી. તેમની ડાયરીમાં મહિના પરત આવ્યો ત્યારે જ તેમના મનને સંતોષ થયો.
પહેલાં લખેલો મૃત્યુસંદેશ મળ્યો કે પોતાના અવસાન પછી શોક કે ચરિત્રકારે જયભિખ્ખના હૃદયની વિશાળતા અને જીવંત રોકકળ કરવી નહિ, ભજન-ધૂન નિવાપાંજલિ રાખવાં, લૌકિક વગેરે માનવભાવોનાં આવા અનેક પ્રસંગો આપ્યા છે. તેમને આંખનો કાળો એક દિવસથી વધુ રાખવું નહિ-નજીકના સગાં પૂરતું જ, પત્નીએ મોતીયો ઉતરાવવા માટે સીતાપુર જવું જોઈએ તેવું સૂચન થયું. આથી વૈધવ્ય-ચિહ્ન ધારણ કરવાં નહિ, ગરીબોને જમાડવાં : આમ સુધારકને તે સ્થળ અંગેની તમામ માહિતી મેળવી લીધી અને પરિવાર સાથે ઉત્તર છાજે તેવી ભાવનાઓ છોડી ગયા. એક અનોખા સર્જક અને પત્રકારને પ્રદેશમાં લખનઉથી આગળ સીતાપુર ગયા. ત્યાં લાંબો સમય આરામ માનભરી વિદાય મળી. માટે રોકાવાનું થયું. તે સમયનો ઉપયોગ કરી સૌની સાથે સંબંધો ચરિત્રકારે એક ઝિંદાદિલ સર્જક-પત્રકારની જીવનયાત્રાનો બાંધી સાવ અજાણ્યા સ્થળે ગુજરાતનું ભાવભર્યું વાતાવરણ રચી દીધું. રસાળ તેમજ ખુમારી પ્રગટાવતો આલેખ સક્ષમ રીતે રજૂ કર્યો છે. નવા વરસની ઉજવણીમાં હૉસ્પિટલના જગવિખ્યાત ડૉક્ટરો સહિત પ્રાપ્ત સામગ્રીનો તેમણે મહત્તમ વિનિયોગ કર્યો છે અને પુત્ર સૌ હાજર રહ્યા અને રંગેચંગે કાર્યક્રમ માણ્યો.
તરીકેના પોતાના સ્મરણો-જાણકારીને જરૂર જણાઈ ત્યાં યુરોપના સાહિત્યકારોનાં મિલનો જેવાં કે પેરિસનું કાફેની યાદ વિવે કપૂર્વ ક ગૂંથી લીધાં છે. જયભિખ્ખના બાળપણ અને આપે તેવું અમદાવાદનું ચા-ઘર ધૂમકેતુ, ગુણવંતરાય આચાર્ય, ગુર્જર યુવાવસ્થાના અનેક રોમાંચક પ્રસંગોના આલેખનથી જીવનચરિત્ર પ્રકાશનવાળા શંભુભાઈ અને ગોવિંદભાઈ વગેરેએ વિકસાવેલું જેમાં જીવંત રસે ધબકતું બની રહ્યું છે. સર્જક અને પત્રકાર તરીકેના જયભિખ્ખનું પણ અગ્રસ્થાન હતું. તે જ રીતે ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલયની આલેખનમાં પણ ચરિત્રકારે રસવત્તાને ઓસરવા દીધી નથી. સ્થાપના પાછળનું તેના સ્થાપકોનું તપ અને જયભિખ્ખ સહિતના કેટલીક નવલકથાઓ, વાર્તાઓ કે ચરિત્રોની પાર્શ્વભૂમિકા કે સૌના સહકારથી થયેલો તેનો વિકાસ અપ્રતિમ અને મરણીય છે. સારભાગ ૨જૂ કરી ચરિત્રલેખનની આકર્ષકતા ટકાવી રાખી છે.
પત્રકાર તરીકે જયભિખ્ખું વિખ્યાત બન્યા તે તેમની કોલમ ‘ઈટ આથી પ્રકરણ પછી પ્રકરણ નવાં નવાં રસકેન્દ્રોને ખોલી બતાવે અને ઈમારત'થી. કોલમના લખાણોથી અનેક લોકો પ્રભાવિત થતા છે. પ્રકરણનાં શીર્ષ નો પ્રસંગોચિત અને માર્મિક હોવાથી અને જયભિખ્ખને યાદ કરતા. આ કોલમને જેટલી લોકચાહના મળેલી રસપ્રવાહને જીવંત રાખવામાં ઉપયોગી બને છે. દરેક પ્રકરણમાં એટલું જ તેનાથી પ્રજાઘડતરનું કામ થયું હતું. ગુજરાત સમાચાર'માં અપાયેલા ફોટો કે ચિત્રો વાચકના રસને આકર્ષી રાખે છે. સૌથી તેમની આ કોલમ અને અન્ય ધારાવાહિક લખાણો આવતા હતાં. તે વધુ આકર્ષણ ચરિત્રકારની જીવંત ખુમારી, સમાજહિત ચિંતા, સાથે તે સમાચારપત્ર ચલાવતા શાંતિલાલ શાહ સાથે ઘનિષ્ટતા કેળવાઈ વિવેકશક્તિ, નીડરતા, સાહસિકતા અને પરગજુપણાના ગુણોનું અને પત્રમાં અનેક રીતે નવું જોમ પુરાતું ગયું.
અનુભવાય છે. ચિત્રકાર કનુ દેસાઈ, લોકરંગી સાહિત્યકાર દુલા જયભિખ્ખએ જીવનભર સરસ્વતી ઉપાસનાનો જ મહિમા કર્યો અને કાગ, રાષ્ટ્રીય શાયર ઝવેરચંદ મેઘાણી, વિખ્યાત જાદુગર કે. લાલ, સ્વીકાર્યું કે તેનાથી તેમને રાજા જેવું માન અને શ્રીમંત જેવું સુખ મળ્યું ગૂર્જરના પ્રકાશકો, ‘ગુજરાત સમાચાર'ના માલિક શાંતિલાલ શાહ છે. છેલ્લાં પ્રકરણોમાં લેખકે જયભિખ્ખને પિતા પાસેથી વારસામાં વગેરે જયભિખુથી આકર્ષાયા, લાભાન્વિત કે ઉપયોગી થયા તેની મળેલી કુટુંબનિષ્ઠા અને વિશાળ કુટુંબની પરસ્પર માટેની ઊંડી વિગતો રસભરપૂર સામગ્રી બની રહેલ છે. સૌથી વધુ તો જયભિખ્ખું સદભાવનાની વાત કરી છે. ભત્રીજા રસિકભાઈનાં સુધારક લગ્નને જે જવાંમર્દાપૂર્વક જીવ્યા તેની અપૂર્વ સૌષ્ઠવભરી પ્રતિમાં આ જયભિખ્ખએ ખૂબ જ પ્રોત્સાહક રીતે આવકાર્યા અને કુટુંબના સાચા ગ્રંથમાંથી ઊભી થાય છે તે તેનું જમાપાસું છે. મોભી તરીકે વિવિધ માર્ગદર્શન પૂરાં પાડ્યાં.
ગુજરાતી સાહિત્યને એક યાદગાર અને સર્વાગ સુંદર જીવનચરિત્ર પ્રવાસમાં કે ઘર અન્યને માટે સારવારની દવાપેટી સાથે રાખી આપવા બદલ કુમારપાળ દેસાઈ સૌના અભિનંદનના અધિકારી બન્યા દવાઓ-સૂચનો આપી સંભાળ લેનારા જયભિખ્ખું પોતે તબિયત અંગે છે. નિર્લેપ રહેતા હતા. ડાયાબિટિસ વગેરે અનેક દર્દો હોવા છતાં ડબલ જીવનકથામાં લેખકે ભાષા, શૈલી અને રસદાયક વર્ણનોનો ખાંડવાળી ચા આદત મુજબ નિર્ભય રીતે લેતા, મીઠાઈ પણ આરોગતા. વિનિયોગ નોંધપાત્ર રીતે કર્યો છે. આલેખન માટે આવશ્યક તત્સમ કે જાહેર રીતે કહેતા કે માણસના અંતકાળ માટે ત્રીજની ચોથ થતી નથી, તદભવ શબ્દો તેમના માટે સહજસાધ્ય છે. એટલું જ નહિ પણ જોગાણ, ઈશ્વરે નિર્મિત કરેલું મૃત્યુ ગમે ત્યારે આવવાનું જ છે જે પોતાને શાંત મોભારે, માંચડા, ઓટી, ઢેફાં, સંચ, માટીડો, ઠીબ, બખોલ, છીંકોટા,

Page #28

૨૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
અડિંગા, વાંભ, પરસાળ, ગોઠિયા, પૂરી, વાંસી, ઘાસનો સાલો, તેવાં બન્યાં છે. તારાઓમાં મૃત્યુ પામેલી માતાને શોધતો ગભરુ બાળક, દૂઝણાં, વેકૂર, ઘાસલેટ, ઢસડીને, શેલકડીઓ, શીંગલા ઘેટા, કેડિયાં, અંબોડ ગામે બાળક ભીખાએ તાદાત્ય સાધીને જોયેલ રામલીલા, હમચી વગેરે ગામઠી શબ્દોનો પણ તેમણે યોગ્ય અભિવ્યક્તિ માટે વરસોડાની નદીના કાંઠે ભીખા અને ગોઠિયા જગતને રીંછ સાથે થયેલી સહજપણે ઉપયોગ કર્યો છે. વળી સાપના રાફડામાં હાથ ઘાલવો, ખૂનખાર લડાઈ, બહારવટિયા મીરખાના નામની ખોટી જાસાચિઠ્ઠી. દીવો લઈને શોધવા જવું, ભૂતની ચોટલી પકડવી, સિંહ કદી ખડ ખાય ગામની ભાગોળે બાંધતો દેવાદાર બની ગયેલો. અમથુજીનો દારૂડિયો નહિ, માણસાઈ નેવે મૂકવી, માણસોને માખીની જેમ મસળી નાખવા દીકરો મગન, પુનર્લગ્ન કરનારી બાળવિધવા નીમુબહેનનું સાહિત્યપ્રિય વગેરે શબ્દપ્રયોગો અને હવેલી લેતાં ગુજરાત ખોઈ, એક મરણિયો નિર્મળ વ્યક્તિત્વ, સાક્ષર હોવાના વહેમમાં રાચતા અને ‘સરસ્વતીચંદ્ર' સોને ભારે પડે, ભલભલા મૂછાળા મરદનાં પાણી ઊતરી જાય, મંછા નવલકથાના છેલ્લા શબ્દો “ઘેલી મારી કુસમ'નું રટણ કરી રમુજી ભૂત અને શંકા ડાકણ, ઘરની બળી વનમાં ગઈ તો વનમાં દવ લાગ્યો, ધમાચકડી ઊભી કરતા ‘તાત્પરી સાહેબ” નામથી ઓળખાતા મા મરજો પણ માસી ન મરજો વગેરે કહેવતોનો તેમણે યથાસ્થાન નયનસુખશંકર માસ્તર, શિવપુરી ગુરુકુળના પઠાણ ચોકીદાર ખાન પ્રભાવક રીતે પ્રયોગ કરેલો છે. આવા પ્રયોગોએ તેમની ભાષામાં શાહઝરીન અને તેને ફસાવવા માગતી મજૂરણ ઝૂનિયા, ધાડપાડુઓને બળ પૂર્યું છે.
ખુલ્લી તલવાર સાથે લલકારતાં પઠાણ ચોકીદારના બીબી, જયભિખ્ખના બાળપણ અને કિશોરાવસ્થાના કેટલાક પ્રસંગોના જયભિખુના આગ્રહથી પોતાના પુત્રના ખૂની સાળાને જીવતદાન આલેખન આકર્ષક બાળવાર્તાઓ અને કિશોરકથાઓને ટક્કર મારે આપતા ખાન શાહઝરીન, જગન્નાથપુરી જેવા અજાણ્યા પ્રદેશમાં મળી
૨૪૦
૧૮૦]
I રૂા. એક હજારના પુસ્તકો ખરીદનારને રૂા. ૫૦૦નું ડિસ્કાઉન્ટ, એટલે રૂા. ૫૦૦માં રૂા. ૧૦૦૦ના પુસ્તકો
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના પ્રકાશનો ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા. ડૉ.રમણલાલ ચી. શાહ લિખિત ને સંપાદિત ગ્રંથો ૨૧. સંસ્કૃત નાટકોની કથા ભા. ૧ ૧૦૦
ડૉ. કલાબેન શાહ સંપાદિત ૧ જૈન આચાર દર્શન
ડૉ. કલાબેન શાહ લિખિત
ડૉ. ધનવંત શાહ લિખિત ૨ ચરિત્ર દર્શન ૨૨૦ ૨૨. ચંદ્ર રાજાનો રાસ
૧૦૦ ૩૦. વિચાર મંથન વિચાર મંથન
૧૮૦ ૩ સાહિત્ય દર્શન
૩૨૦. ડૉ. રશ્મિ ભેદા લિખિત
૩૧. વિચાર નવનીત ૪ પ્રવાસ દર્શન
૨૬૦ ૨૩. અમૃત યોગનું, પ્રાપ્તિ મોક્ષની ૨૫૦
ભારતીબેન શાહ લિખિત i ૫ સાંપ્રત સમાજ દર્શન ૨૭૦
ડૉ. ફાલ્ગની ઝવેરી લિખિત
૩૨. શ્રી ગૌતમ તુલ્ય નમઃ ૨૨૫] ૬ શ્રુત ઉપાસક ડૉ. રમણભાઈ શાહ ૩૨૦ ૨૪. જૈન પૂજા સાહિત્ય
આચાર્ય વાત્સલ્યદીપ સૂરિ કૃત ।
I ७
૧૬૦ जैन आचार दर्शन
૩૦૦ ડૉ. રેખા વોરા લિખિત ૩૩. જૈન ધર્મ
૭૦ । ८ जैन धर्म दर्शन
૩૦૦
૨૫. આદિ તીર્થકર શ્રી ઋષભદેવ ૨૮૦ ૩૪. ભગવાન મહાવીરની T ૯ ગુર્જર ફાગુ સાહિત્ય ૧૦૦
ડૉ. રમેશભાઈ લાલન લિખિત
આગમવાણી
૪૦I 1 ૧૦ જિન વચન
૨૫૦ ૨૬. જૈન દંડ નીતિ
૨૮૦ ૩૫. જૈન સક્ઝાય અને મર્મ I ૧૧ જિન તત્ત્વ ભાગ-૧ થી ૯ ૫૪૦
સુરેશ ગાલા લિખિત
૩૬. પ્રભાવના T૧૨ વંદનીય હૃદયસ્પર્શ ભા. ૩ ૫૦
૨૭. મરમનો મલક T૧૩ વંદનીય હૃદયસ્પર્શ (ઓલીવ) ૨૫૦
૩૭. સુખ તમારી પ્રતિક્ષા કરે છે ૨૮. નવપદની ઓળી
૫૦ ૧૪ પ્રભાવક સ્થવિરો ભાગ-૧ થી ૬ ૩૫૦
૩૮. મેરુથીયે મોટા
૧૦૦ ડૉ. કે. બી. શાહ લિખિત I૧૫ નમો તિત્થરસ
૩૯ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ કૃત ૧૪૦ ૨૯, જૈન કથા વિશ્વ
૨૦૦
અંગ્રેજી ભાષામાં જૈનીઝમ : ૧૬ પાસપોર્ટની પાંખે ભાગ-૧થી૩ ૫૦૦ ૧૭ સાંપ્રત સહચિંતન ભાગ-૧૬ ૧૮૦
નવું પ્રકાશન
કોસ્મિક વિઝન
રૂા. ૩૦૦ પ્રો. તારાબેન ૨. શાહ લિખિત
સુરેશ ગાલા લિખિત
૪૦ ઈલા દીપક મહેતા સંપાદિત ૧૮ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (પુસ્તિકા)
યોગ સાધના
સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત : ૧૯ પ્રબુદ્ધ ચરણે
૧૦૦ ' અને
મૂળ સૂત્રોનો ગુજરાતી-અંગ્રેજી ૨૦ આપણા તીર્થકરો
૧૦૦ જૈન ધર્મ
ભાવાનુવાદ
રૂા. ૩૫૦I ઉપરના બધા પુસ્તકો સંઘનીઑફિસે મળશે. સંપર્ક : પ્રવીણભાઈ ટે.નં.૨૩૮૨૦૨૯૬. | ( રૂપિયા અમારી બેંકમાં-બેંક ઓફ ઈન્ડિયા-કરંટ ઍકાઉન્ટ નં.૦૦૩૯ ૨૦૧૦૦૦૨૦૨૬૦ માં જમા કરી શકો છો. .IFSC:BKID0000039
( શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમ્મદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપોર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. ટેલિફોન : ૨૩૮ ૨૦૨૯૬ )
- ૭૦

Page #29

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
ગયેલી મૂળ સુરતની ગુજરાતી બહેન હીરા, ભૂતની વાતો કરતા વાણોતર આલેખનમાં તાદાભ્ય સાધી શક્યા છે. તે સાથે તેમાં તાટથ્ય જાળવવા ભૂતાભાઈ, મરેલા રીંછને પોતે માર્યો હોવાનો જશ ખાટતા ફોજદાર પણ તેમણે સારો પ્રયાસ કર્યો છે. શેરસિંહ વગેરે પ્રસંગો જે ક્યારેક અતિરંજિત લાગે છતાં રસપ્રદ બની
* * * રહ્યા છે. આવા બધા પ્રસંગોમાં સ્થળે સ્થળે વીર, અદ્ભુત, રૌદ્ર, ડી-૧૪૦, કાળવી બીડ, ભાવનગર-૩૬૪૦૦૨. ભયાનક, કરુણ કે હાસ્ય વગેરે રસોનું આલેખન થયેલું જણાય છે. ફોન: ૦૨૭૮-૨૫૬૯૮૯૮.
લેખક જે તે પ્રસંગોના તેમ જ પોતાના પિતાના જીવનના ઈમેલ : gambhirsinhji @yahoo.com
રજત પત્ર ઉપર અંકિત કરી અર્પણ શ્રી ભદ્રંકર દીપક જ્ઞાન વિજ્ઞાન સ્વાધ્યાય સત્રના ઉપક્રમે શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયોજિત
ગ્રંથ સ્વાધ્યાય
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના પરમભક્ત
વર્તમાન યુગના આધ્યાત્મિક આર્ષદષ્ટા. યુવાનોના ધર્મપથ દર્શક, સર્વધર્મ તત્ત્વચિંતક, કરુણામૂર્તિ
પ. પૂ. ગુરુદેવ ડૉ. રાકેશભાઈ ઝવેરી આપશ્રીની બઢતંભરા પ્રજ્ઞામાંથી પરિણત અમૃતવાણીએ અમો સર્વ જ્ઞાનપિપાસુઓને
| ભગવાન મહાવીરની અંતિમ દેશના
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર - (3) - ચતુરંગીય ગ્રંથ – નો. ત્રિદિવસીય સ્વાધ્યાય કરાવ્યો છે. આ સ્વાધ્યાય માટે આપશ્રીનો ઉપકાર માનવા અમારી પાસે શબ્દો નથી. આપશ્રીની આ તત્ત્વભરી વાણી અમારા સર્વ માટે જીવન પાથેય બની રહેશે.
અમારા અભિનંદન અને વંદનો સ્વીકારવા વિનંતી.
| આપશ્રીના જ્ઞાનજીજ્ઞાસુઓ ચંદ્રકાંત શાહ-પ્રમુખ, નિતિનભાઈ સોનાવાલા-ઉપપ્રમુખ, નિર્બહેન શાહ-મંત્રી, ડૉ. ધનવંત શાહ-મંત્રી, વર્ષાબહેન શાહ-સહમંત્રી, ભૂપેન્દ્ર જવેરી-કોષાધ્યક્ષ, જગદીપ જવેરી-સહ કોષાધ્યક્ષ,
સંયોજિકા : રેશ્મા જૈન તથા સંસ્થા પરિવાર | શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ૨૦૧૫ મે માસ તા. ૫, ૬, ૭ સાંજે સાડા છ થી નવ
| બિરલા માતુશ્રી સભાગૃહ-મુંબઈ સ્વાધ્યાય સૌજન્યદાતા : બિપીનચંદ્ર કે. જૈન, નિલમબેન બી. જૈન
ઉત્તરાધ્યયત સૂત્ર સ્વાધ્યાય તા. ૫, ૬,૭ મે ૨૦૧૫ ના પ્રતિદિન ૧૨૦૦ જ્ઞાનપિપાસુઓને પૂજ્યશ્રીએ સ્વાધ્યાય કરાવ્યો
વિગતે અહેવાલ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના જૂન ૨૦૧૫ના અંકમાં પ્રકાશિત થશે. આ અંકના પાના ૩૮ ઉપર રેશ્મા જૈનનો લેખ "THE JOURNEY THROUGH SHREE UTTRADHYAYAN SUTRA" માં
આપ આ સ્વાધ્યાયનો રસાસ્વાદ માણી શકશો આ ત્રણ દિવસના સ્વાધ્યાયની ઑડીયો સી.ડી. આપ વિના મૂલ્ય સંસ્થાની ઑફિસમાંથી મેળવી શકશો. DVD પણ ઉપલબ્ધ છે

Page #30

૩૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
ભાd-ucdભાd
‘ગ્રેસ' વધી રહી છે. અને ક્રિકેટરના ચોગા, છગ્ગા જેવા વિશેષાંકોની હું છેલ્લા પચાસથી વધારે વર્ષોથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' Subscribe હારમાળા “કલેક્ટર્સ ચોઈસ' બની રહી છે. સૂત્રધાર (તંત્રી)ના અંદરના કરું છું અને વાંચું છું. પૂ. ચી. ચ. શાહ અને એ પછી પૂ. રમણભાઈ તણખા વિના, એની સર્જનાત્મકતા, એની પારગામી દૃષ્ટિ વિના આટલું શાહના સમયમાં પણ પ્રબુદ્ધ જીવન” સુંદર વાંચન સામગ્રી આપતું સુંદર કાળજયી સંપાદન શકય ન જ બને. (હીરાપારખુનું પ્રદાન છે) હતું પણ તમો તંત્રીપદે આવ્યા પછી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના રૂપરંગ, મુખપૃષ્ઠ, આપને ઓળખવા હોય તો ‘તંત્રીસ્થાનેથી'ના લેખો વાંચી જવા જોઈએ: Printing, Binding વિગેરેને ચાર ચાંદ લગાવી દીધા છે. આપશ્રી સંવેદનશીલતા, સર્જનાત્મકતા, ભારોભાર વિદ્વત્તા (ઊગેલી-પહેરેલી અને આપની Teamને અભિનંદન આપીએ તેટલા ઓછા છે. કે પ્લમ્બિગ-ફિટિંગવાળી નહીં), મિથ્યાભિમાનનો સંપૂર્ણ અભાવ...અને
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું આયોજન તો સુંદર હોય છે જ પણ ક્રાંતિકારી! આ વખતનો “અનેકાંત વિશેષાંક ખરેખર અદભુત છે. Internet-Audio પ્રસારણ કરી દૂર-સુદૂર વસતા અમારા જેવાને તેને આપણે ત્યાં મોટે ભાગે વ્યક્તિ કે સંસ્થા જ્યારે ઇતિહાસ સર્જતી હોય શ્રવણ કરવાની સગવડતા કરી આપી છે. futureમાં કદાચ Video ત્યારે આપણામાંના મોટા ભાગના ઉપેક્ષા કરીએ અથવા સભાનપણે પ્રસારણ પણ કરવાની તમારી યોજના હશે જ.
આંખ આડા કાન કરીએ છીએ! આ સાથે જ મારા સંબંધીઓના પાંચ Subscriptionના Rs. 500 ડૉક્ટર સાહેબ! વિશેષાંકો અને એને માટે સુયોગ્ય સંપાદકોની X 5 = Rs. 2500 એટલે approximately $ 45.00નો ચેક આ પસંદગી દ્વારા આપ ઇતિહાસ સર્જી રહ્યા છો. એક જંગમ યુનિવર્સિટી સાથે મોકલ્યો છે તે એ પ્રમાણે ત્રણ વર્ષ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” મોકલવાની કે વિદ્યા-કોષના કુલપતિ બન્યા છો. વ્યવસ્થા કરશોજી.
ખૂબ આનંદ, અહોભાવ સાથે અભિનંદન! |કિરણ એફ. શેઠ તા. ક. “અનેકાન્ત' કે ચા સાથે ‘વાદ' શબ્દ સંપૂર્ણ અયોગ્ય
૧૦૫, માર્ટીન અવેન્યુ અને પૂર્ણપણે વિરોધાભાસી લાગે છે. એને બદલે ‘અભિગમ’ કે ‘દૃષ્ટિ' સ્ટેટન આયલેન્ડ, NY-૧૦૩૧૪-૬૮૦૭. હોય તો?
સર્વેશ વોરાના જય જિનેન્દ્ર આપણું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નું કામ સરસ રીતે ચાલી રહ્યું છે. તેના
ફોન : ૯૯૬૭૩૯૮૩૧૬ અભિનંદનના અધિકારી તમે છો. છેલ્લા બધા અંકો દળદાર, માહિતીપૂર્ણ અને તેના લખાણો આપણાં માન્યવર અને અભ્યાસી અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક માર્ચ-૨૦૧૫ લેખકો અને પંડિતોના હોય છે. આ કામનું બધા સાથે રહી સંયોજન મળ્યો. વાંચ્યો. આવા વિશેષાંક આપવા દ્વારા આપ જૈન શાસન ઉપર કરવું તે ખૂબ અઘરું કામ છે.
ઉપકાર કરી રહ્યા છો. હવે પછી ‘ષડાવશ્યક'ના વિષય ઉપર વિશેષાંક આજે આ લેખ વાંચવામાં આવ્યો તે સહેજે મન થયું કે તમને આપવાની ભાવના રાખો છો, તે આનંદની વાત છે. મોકલું. આ અંગે અનુકૂળતાએ સમાજની સમજણ વધે તેવું કરવા પ્રસ્તુત વિશેષાંકમાં સ્વરૂપચિંતક શ્રી પનાભાઈ જ. ગાંધીનો વિનંતી છે.
મોકલાવેલ લેખ લીધો હોત તો વિષયનું ઉદ્ઘાટન વધુ સારી રીતે થયું ડૉ. ભીમાણીના વંદન હોત એવું મારું માનવું છે. ભાવનગર. ફોન : (૦૨૭૮) ૨૪૨૫૦૬૭ આગળ ઉપર ‘નવતત્ત્વ'ના વિષય ઉપર તથા “જ્ઞાનક્રિયાભ્યાસ મોક્ષ'
ઉપર વિશેષાંક આપવાનું વિચારી શકો. બે દિવસો પહેલાં અત્યંત સ્વાદિષ્ટ, છતાં સુપાચ્ય મીઠાઈના પેકેટ “અનેકાન્તવાદના જેવા ગહન, જટિલ અને ગંભીર વિષય ઉપર જેવો “અનેકાન્ત-સ્યા અને નય' વિષય પર ‘પ્રબુદ્ધ જીવનનો વિશેષાંક વિશેષાંકનું પ્રકાશન કરતા હો ત્યારે “ચતુષ્ટય’ ઉપરનો લેખ પ્રગટ મળ્યો. હંમેશ મુજબ, તંત્રી સ્થાનેથી માંડીને અંતિમ કવરપેજ સુધી ખૂબ કરવામાં હિચકિચાટ ન હોવો જોઈએ. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પાઠકો પ્રબુદ્ધ જ રસપૂર્વક માણ્યો. તરત જ ફોનથી ઉમળકો વ્યક્ત કરવાની ટેવ, છે. બધા ડૉક્ટરેટના લેખો વાંચે છે! સાથેનો પ્રતિભાવ “પ્રબુદ્ધ પણ આ વખતે “રેકોર્ડ” પર મારો પ્રતિભાવ મૂકવાની અદમ્ય ઈચ્છા જીવનના અનેકાન્તવાદ વિશેષાંક ઉપર આપેલ છે. વાંચશો. યોગ્ય થઈ. વય વધે તેમ કેટલાક લોકોની ‘ગ્રેસ' (કદાચ આ શબ્દનો પર્યાય લાગે તો પ્રકાશિત કરશો. નથી) ઊંડો પ્રભાવ વધે એમ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ની આપનાં નેતૃત્વ હેઠળ
Hસૂર્યવદન ઠાકોરદાસ જવેરી
(૨).

Page #31

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩ ૧
૮૦૨, સ્કાય હાઈ ટાવર, શંકર લેન, મલાડ (પ.)
તા. જિ. પાટણ-૩૮૪૨૬૦. મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૪. મો. : ૯૮૬૯૭૧૨૨૩૮ નોંધ : શ્રી સૂર્યવદનભાઈનો દીર્ઘ લેખ અત્રે સ્થળ સંકોચને કારણે ઓક્ટોબર, ૨૦૧૪ના પ્રબુદ્ધ જીવન”ના “જૈન તીર્થ વંદના અને પ્રકાશિત કરવો શક્ય નથી. યથા સમયે એ મનનીય ગહન લેખ જરૂર શિલ્પ સ્થાપત્ય' વિશેષાંકના તંત્રી સ્થાનેથી લખેલ લેખમાં સુરતના પ્રકાશિત કરીશું. -તંત્રી
દેરાસરમાં જેમાં પાર્શ્વ પ્રભુની વિરાટ મૂર્તિના દર્શન કરેલ તે શોધો છો
તેમ બન્યું છે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નો ફેબ્રુ.૧૫નો અંક ગાંધીજીનો સ્મરણાંજલિ અંક- તે છે સુરતના ગોપીપુરા (જેન નગર, જૈનપુરી)ના સૂરજ મંડળ ગ્રંથ સ્વરૂપે પ્રગટ થયો, મળ્યો, પુરાણી સ્મૃતિઓ મને પણ તાજી થઈ. પાર્થ પ્રભુની પ્રતિમા. આ દેરાસર વિખ્યાત આગમ મંદિરની બાજુમાં ગાંધી ભારત આવ્યા ૧૯૧૫માં. મારો જન્મ ૧૯૨૨માં. મને પુરા આવેલું છે. તેમાં એક વિરાટ પ્રતિમા ગભારામાં છે અને એક ભમતીમાં ગાંધીયુગનો લાભ મળ્યો છે. ૧૯૨૭માં તેમને નજરે નિહાળવા માટે છે. મારા પિતાને ખભે બેસીને નિરાંતે જોયા હતા. એ કાઠિયાવાડી પાઘડીમાં આ દેરાસરનો ઉલ્લેખ તે જ અંકના સુરત વિષેના લેખમાં પા. ૨૮ સજ્જ જોયા. ૧૯૩૨માં ભણતાં ભણતાં તકલી કાંતતા થવાયેલું. ઉપર કરવામાં આવ્યો છે. બાજુમાં જ સુવિધિના દેરાસરના...મૂળ અને પછી તો ‘શૂરા જાગજો'ની ધૂન મચાવી. ૧૯૪૨માં કરેંગે યા મૂર્તિ કઈ?' તે દેરાસરની બાજુમાં સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથનું સુંદર મરેંગેની લડતમાં પણ તક મળી. અખબારોમાં રોજ ને રોજ ગાંધી જિનાલય છે. જવલ્લે જ જોવા મળતી પાર્શ્વ પ્રભુની સહસ્ત્રફણાવાળી વિશે સમાચારો મળતા તેથી આ અંકની વિગતોથી માહિતગાર છું. પ્રતિમા બિરાજે છે. શ્રી સોનલ પરીખ એ ગાંધીજીનો વારસો છે તે આ અંકથી જાણી
કે. સી. શાહના વંદન શકાયું. તેમણે અંક માટે પુરી જહેમત ઉઠાવી છે. તેમના સત્યાગ્રહો, ફોન : (૦૭૯) ૨૬૬૩૧૨૮૪, ૯૪૨૮૦૪૫૨૨૯. ઉપવાસો વિશેની સારી સમજદારી જોવા મળી. અંતિમ પળોનું હૃદયદ્રાવક વર્ણન હૈયાને અને આંખના ખૂણાને ભીંજાવી ગયું. શ્રી ચુનીકાકા તો દિન-પ્રતિદિન સમયના પ્રવાહ સાથે જ “પ્રબુદ્ધ જીવનનું પ્રકાશન નથી પણ જતાં પહેલાં ગાંધીજીને લેખ દ્વારા અંજલિ આપીને ગયા છે. થઈ રહ્યું છે. ગુજરાતી ને અંગ્રેજીમાં. શ્રી નરેશ વેદ, શ્રી સોનલ પરીખે જે રસ દાખવ્યાં તેના વંદન આપને અગાઉ ગાંધીજી, શિલ્પ સ્થાપત્ય અંતર્ગત અને માર્ચ-૧પનો અંક તો ખરા જ.
પણ મળેલા છે. માર્ચ-૨૦૧૫ના અંકના ઘમ્મર વલોણું ચિત્ર તેમજ શિંભુ યોગી પાના નં. ૧૩૯, ગુજરાતી, જૈન તેની ભાષામાં તથા સંસ્કૃત, અંગ્રેજી નવજીવન આશ્રમ શાળા મણુદ, જેથી એક બધા જ અંકોમાં પીરસાતું સાહિત્ય, મુલ્યવાન જ બને, તા. જિ. પાટણ – ૩૮૪૨૬૦. અનુભવ, સિદ્ધ કલમ કસબી, બહેનોએ પણ સાચું શિક્ષણ કેળવણીથી.
સાચે જ અંકને વધુ રુચિકર, વિદ્યાવ્યાસંગી, જ્ઞાનસંવર્ધક, ‘પ્રબુદ્ધ જીવનનો માર્ચ-૧૫નો “અનેકાન્તવાદનો વિશેષાંક મળ્યો અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ, વાચન, મનન માટે પ્રેરે જ ને છે. વલોણાના ચિત્ર દ્વારા સારતત્ત્વની સમજ સમજાઈ તેથી દૃષ્ટિ દોરી જિજ્ઞાસુઓ માણે જ. આમ પ્રત્યેક અંકમાં વિશિષ્ટતા, ઈતર ધર્મ ઉપર ન રાખતા માખણ પર રાખવાની શીખ મળી. ભગવાન મહાવીરે સમાજના સિદ્ધહસ્તક વિદ્વદ્ લેખકો, સાહિત્યકારો પોતાનું મૂલ્યવાન પ્રબોધેલા અનેકાંતવાદનું મૌલિક દર્શન કરવાની જિજ્ઞાસા જાગી. અજૈન ઉત્તરદાયિત્વ બક્ષી રહ્યા છે જ. માટે વિશેષ ગહન તત્ત્વ છે. જોકે સિદ્ધહસ્ત લેખકો દ્વારા વિષયને ભાષાશૈલીને સહજ, સરળતાથી તેમજ મહદ્ અંશે પ્રત્યેક લેખકનો સમજાવવા સરળતાપૂર્વકની રજુઆત હોવાથી વાંચનમાં રસ પડ્યો. પરિચયથી પણ જાણકારી ફોન નંબર, વિગેરેથી વાચક, ચાહક, ઉદાહરણ દ્વારા અન્ય ધર્મોના તત્ત્વને પણ સમજવાની જરૂરત છે. વિચાર જિજ્ઞાસુને ચોક્કસ સંપર્ક માટેની ઈચ્છા થાય જ. આપ વધુ ને વધુ અને પરિસ્થિતિને જાણવી અને સ્વીકારવી, એવી બૌદ્ધિક ઔદાર્ય ઉપયોગી અંકો ભવિષ્યમાં પ્રકાશિત કરતા રહો ને માનવ જીવન વધુ દાખવવી-એ સુર પ્રગટે છે. અંક હાથમાં લીધો ત્યારે લાગતું હતું કે ઉમદા, સંસ્કારી જાણકારી મેળવતું રહેશે જ. માથું ખંજવાળવું પડે તેવી દલીલો હશે. ડૉ. સેજલબેન શાહે અંકનું અંતઃકરણના અભિનંદન પાઠવું છું. દાયિત્વ ચીવટપૂર્વક સંભાળ્યું છે. આવા તજજ્ઞ સંપાદિકા હોય ત્યારે
Lદામોદર કુ. નગર (ઊમરેઠ) જિ. આણંદ સ્વયં જેવાઓને પણ તેઓ પ્રેરક બને છે. તેમને વંદન.
શિંભુ યોગી “પ્રબુદ્ધ જીવન'નો ‘અનેકાન્તવાદ' વિશેષાંક મળી ગયો. તંત્રી લેખ નવજીવન આશ્રમ શાળા, મણુદ, વાંચતાની સાથે જ પહેલો વિચાર એ આવ્યો કે આમાં ન સમજાય એવું
(૯)

Page #32

૩૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫ શું છે? સાવ સીધી સાદી વાત છે. આટલી અમથી વાત સમજવા માટે “અનેકાન્તવાદ'નો તંત્રી લેખ પ્રાણવાન રહ્યો. અતિ ગૂંચવણ વાળી અઘરી અઘરી ભાષાવાળા ગ્રંથો વાંચવાની જરૂર ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા, અંતે તો હેમનું હેમ હોયે! માટી જ નથી. અનેકાન્તનો વિચાર એ કોઈ તાર્કિક સિદ્ધાંત નથી, એ તો હોય કે સોનું, કીડી હોય કે કુંજર જીવાત્મા તો સૌનો સરખો! પછી વ્યાવહારિક વિચાર છે, આચરણનો વિષય છે. જો હું પોતે એમ ઈચ્છતો ભલે એકમેકને જોઈ પણ ના શકતા હોય! જ્યારે આપણે તે બંન્નેને હોઉં કે કોઈ મને સમજે, મારી વાત ધ્યાનથી સાંભળે, મારા મનમાં શું જોઈ શકીએ છીએ! ચાલી રહ્યું છે અને કયા કારણે ચાલી રહ્યું છે તે સમજવા કોશીશ કરે પંચમહાભૂતમાંથી બનેલો, આપણો આ દેહ પણ માટી, છતાં હું, તો સ્વાભાવિક રીતે મારે પણ બીજાની વાત સાંભળવાનીને સમજવાની હરજીવનભાઈ અને તમે ધનવંતભાઈ! પણ મૂળમાં તો એમનું એમ કોશીશ કરવી જ જોઈએ. આટલી વાતમાં ધર્મશાસ્ત્રોની જરૂર કેવી હોય! બરાબર? સ્યાદ્વાદ-નયવાદ વિષે સુંદર પ્રકાશ પાડવા લેખો, રીતે પડી? ખુલ્લા મગજના કોઈ પણ માણસને અનેકાંતની વાતને વિચારી રહ્યો છે. કેટલું સુંદર, સાત્ત્વિક અને ભવ્ય કામ તમે સો કરી સમજવા માટે પંદર-વીસ મિનિટથી વધારે સમય ન લાગે.
રહ્યાં છો. તેના પ્રેરક તમારા મિત્ર શ્રીકાંત વસા તથા ડૉ. સેજલબેન એટલે સૌ પ્રથમ તો વિશેષાંકના બધા પાના ફેરવી ગયો. જે જે શાહને મારા હાર્દિક અભિનંદન આપશો. ડૉ. નરેશ વેદ અને લખાણોમાં શાસ્ત્રીય ચર્ચા હતી તે તે લખાણોને વાંચવાનું છોડી દીધું ભાણદેવજીના લેખો પણ વિચારપ્રેરક રહ્યા. હા, ડૉ. જે. જે. રાવલ અને જે જે લેખોમાં સીધી-સરળ અને રોજીંદા વપરાશની ભાષા હતી સાહેબ કેમ ભુલાય? તેઓ તો અવકાશ વિજ્ઞાની ગણાય, કે જે માનવીને તેવા ૩, ૪ લેખો રસપૂર્વક વાંચી ગયો.
‘ઉપર’ જોતો, જીવતાં શીખવી રહ્યાં છે. તમે કેટલા બધા “ડૉક્ટરો'ની એક ઈચ્છા મનમાં જાગે છે. દુનિયામાં જૈનોની વસતિ ૬૫-૭૦ સેવા, આમ જનતા માટે કુશળતાપૂર્વક લીધી. તે બદલ મારા હાર્દિક લાખ આસપાસ ધારવામાં આવે છે. આટલી નાની સંખ્યા પરંતુ સંપ્રદાયો અભિનંદન સ્વીકારશોજી. અનુ+એક=અનેક અને એક+અંત=એકાંત, અને પેટા સંપ્રદાયોની વિક્રમ સંખ્યા કેમ છે? આમાં અનેકાન્ત ક્યાં છે? તમે તેનો સુંદર સમન્વય કરીને, વિશ્વ શાંતિની સ્થાપનાની દિશામાં,
અને એટલે એક ઈચ્છા એવી જાગે છે કે જૈનોના તમામ સંપ્રદાયોના વાચકોને એક ડગલું આગળ વધવા પ્રેર્યા. ખરેખર, વિદ્વત્તાપૂર્વકનું તમામ ગચ્છાધિપતિઓ અને ગાદીપતિઓ એક મંચ ઉપર હળે, મળે, સુંદર કાર્ય થયું છે. તકલીફ બદલ ક્ષમા, નમ્ર. ભળે અને એકી અવાજે સૌ મળીને જાહેર કરે કે:
Dહરજીવનદોર્સ થીમકી ‘તું પણ થોડો થોડો સાચો ને
સીતારામ નગર, પોરબંદર. થોડો થોડો ખોટો
(૧૧) અને
તમારા બધા અંકો વાંચવા ખૂબ ગમે છે. એમાંથી આપણે આપણા હું પણ થોડો થોડો સાચો ને
જીવનનું યોગ્ય ઘડતર કરી શકીએ એવા છે. અનેકાંતવાદનો છેલ્લો થોડો થોડો ખોટો
અંક તો ખૂબ ગમ્યો. લગભગ આખો વાંચી લીધો. તમને અને આ ઈચ્છા ફળશે? જો અમલ કરવાનો ન હોય તો ઠાલી શાસ્ત્રીય સેજલબહેનને ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ. બીજા લેખકોને પણ અભિનંદન. ચર્ચાનો શો અર્થ? જે ‘વાદ' હોય એની શાસ્ત્રચર્ચા સંભવે. પરંતુ આ અંક તો જાણે તમે ગોળના ગાડાં મોકલ્યા જેવો લાગે છે. અનેકાંત એ ‘વાદ' નથી, પણ સીધી સાદી સમજણ છે.
ડૉ. સેજલબહેન તો અમારા ગામમાં જ રહે છે. તેથી બનશે તો E શાંતિલાલ સંઘવી કોઈવાર તેમના દર્શન કરીશું. તેજસ (કાંદિવલી વેસ્ટ) નામની મારી આરએચ-૨, પુણ્યશ્રી એપાર્ટમેન્ટ, ટાઈલ્સની બે દુકાનો છે ત્યાં કોઈવાર આવે તો ઉપર જ મારા ત્રણ કાશીરામ અગ્રવાલ હૉલ પાસે, ફ્લેટ છે. તે જરા જાણ કરશો. વિશેષ નથી લખતો.
અમદાવાદ-૧૫. એ જ ફરી મળીશું આ રીતે. આભાર. અને ધન્યવાદ. ફોન : ૦૭૯-૨૬૩૦૧૭૨૯
Dલક્ષ્મીકાંત શાહ,મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૭. (૧૦)
મોબાઈલ : ૯૮૧૯૯ ૪૩૮૪૩. ‘પ્રબુદ્ધ જીવનનો વિશેષાંક સુંદર, સાત્ત્વિક અને પ્રેરક રહ્યો.
(૧૨) મુખપૃષ્ઠ પણ સૂચક રહ્યું. મંથન દ્વારા “નવનીત'ની પ્રાપ્તિ થઈ. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના (૧-૧૫)ના અંકમાં, રાજકોટના શ્રીમતી
‘પ્રબુદ્ધ જીવનને વીસ હજારનું અનુદાન આપી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત કરો.
'સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્પી જ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરો.

Page #33

મે, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૩ પારુલબેન ભરતકુમાર ગાંધીનો લેખ, “મૃત્યુની મંગલયાત્રા- શબ્દકોષ જિજીવિષા ધરાવતાં હોવા છતાં, એક-બે ઑપરેશનો બાદ જ્યારે સાથે’, વારંવાર વાંચવાનું મન થાય તેવો સુંદર લેખ, મારા જેવા જીવવાનું અશક્ય થઈ પડ્યું ત્યારે સતત અર્થ-બેભાન અવસ્થામાં સરી વયોવૃદ્ધ વાચકોને ગમે તેવો છે. જૈનેતરો પણ તેમાંથી પ્રેરણા મેળવી, પડ્યા બાદ તેમનું મૃત્યુ ખૂબ જ શાંતિથી થયું. આ સંદર્ભે મૃત્યુ સમયની પોતાના મૃત્યુને “સુધારી’ શકે એટલી માતબર જણાયો છે. આ પત્ર શાંતિ અને સ્વસ્થતાપૂર્વકનો દેહત્યાગ કદાચ અન્ય જન્મની પ્રાપ્તિમાં દ્વારા મારા હાર્દિક અભિનંદન તેમને પહોંચાડવા ઈચ્છું છું. પણ મદદરૂપ થતો હોવો જોઈએ! કંઈ કરી ના શકાય, છતાં છેવટની
મૃત્યુ પણ શાંત, સાત્ત્વિક અને કોઈપણ જાતની બહારની દખલ ઘડીએ, દર્દીને Disturbance ઓછું થાય, તેનું સ્વજનોએ ધ્યાન રાખવું વગરનું હોવું જોઈએ. તેમાં સ્વજનોના લાગણીવેડાનું નડતર ના હોવું રહ્યું. જોઈએ. પરિગ્રહ અને આસક્તિ રહિત મૃત્યુ આવકાર્ય ગણાય. ખરેખર,
Tહરજીવનદાસ થાનકી મૃત્યુની નજીક પહોંચી ગયેલી વયોવૃદ્ધ વ્યક્તિને બચાવવાના ફાંફાં
સીતારામ નગર, પોરબંદર. મારવાને બદલે, તેનો આત્મા, સ્વસ્થતાપૂર્વક, દેહત્યાગ કરે એ જ
(૧૩) ઈચ્છનીય ગણાય. મૃત્યુ સમયની શાંતિ અને એકલતાનું યે મૂલ્ય છે. ‘મરમનો મલક' પ્રકાશનનો રિન્યૂ ભૂમિપુત્રમાં વાંચ્યો. લેખકનો, ઘણી ખરી વ્યક્તિઓ મૃત્યુ પહેલાં કોમામાં સરી પડે છે અને પછી પોતે આપેલો વિશેષ પરિચય જાણ્યો. કોઈ પણ ધર્મમાં ક્રિયાકાંડથી ક્રમશઃ મૃત્યુ પામે છે. મારા મામા કવિશ્રી દેવજી રા. મોટા ભરપૂર ઉપર જઈને ધાર્મિક બનવાનું હોય છે. ક્રિયાને કાંડ શબ્દ વળગ્યો છે તે
મહાવીર વંદના.
છ થી સાડા નવ-સુંદર સંગીત પીરસી લોકોને ખુશ કરી દીધા.
| ઝરણાબેન, અયોધ્યાદાસ તથા મયૂરભાઈ અને તેમની સમગ્ર શ્રીમતિ વિદ્યાબેન મહાસુખલાલ શાહ (ખંભાતવાળા)ના આર્થિક .
ટીમને જેટલા અભિનંદન આપીએ તેટલા ઓછા છે. સહયોગથી લગભગ પીસ્તાળીસ વર્ષોથી યોજવામાં આવતો મહાવીર
| આ કાર્યક્રમની ઑડિયો સી. ડી. વિના મૂલ્ય શ્રી કમલેશભાઈ જે. વંદના નિમિત્તે ભક્તિ-સંગીતનો મનહર મનભાવન કાર્યક્રમ શ્રી મુંબઈ
શાહ પાસેથી પ્રાપ્ત કરી શકાશે. જૈન યુવક સંઘ દ્વારા પ્રેમપુરી આશ્રમ ખાતે તા. ૨૫મી એપ્રિલે
ફોન નં. : ૦૨૨-૨૩૮૬૩૮૨૬-૯૮૨૧૯૩૨૬૯૩. યોજવામાં આવ્યો હતો. | શ્રી કમલેશભાઈ જે. શાહ પરિવારના સૌજન્યથી અલ્પાહારની 'શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી અને JAINA-U.S.A. વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી જેનો લાભ અંદાજે સાડા ત્રણસો
'શ્રી હિંમતભાઈ ગાંધીને આમંત્રણ વ્યક્તિઓએ લીધો હતો. | કાર્યક્રમ બરાબર સાડા છ વાગે શરૂ થયો હતો. શરૂઆતમાં શ્રી
૧
વિશ્વ ધર્મ પરિષદ
વિશ્વ ધર્મ પરિષદ સપ્ટેમ્બર-૧૮૯૩માં જૈન ધર્મ તથા ભારતીય ધનવંતભાઈએ થોડું સંબોધન કર્યા બાદ દીપપ્રાગટ્ય કરવામાં આવ્યું
સંસ્કૃતિનો ઝંડો લહેરાવનાર મહુવાના પનોતા પુત્ર મુર્ધન્ય, જ્યોતિર્ધર હતું. શ્રી કમલેશભાઈના વડીલ કુટુંબીજનોના હસ્તે દીપ પ્રગટાવી
શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીનું અત્યારે ૧૫૦મું જન્મ જયંતી વર્ષ પ્રોગ્રામની શરૂઆત કરી હતી.
ચાલી રહ્યું હોઈ ને, સમસ્ત અમેરિકામાં વસતા ચારેય ફીરકાના જૈન | શ્રીમતિ ઝરણાબેનના સુંદર, મધુર રાગમાં નવકારમંત્રથી શરૂઆત
પરિવારોની એક માત્ર સંસ્થા JAINA, The Federation of કરી હતી. કાર્યક્રમનું સંચાલન શ્રી મયુરભાઈએ તેમની આગવી અને Jain Associations in North America એ તેમના ૧૮મા વચ્ચે વચ્ચે હાસ્યરસિક શૈલીમાં કર્યું હતું. શ્રી અયોધ્યાદાસ દ્વારા તેમના દ્વિ
દ્વિ-વાર્ષિક અધિવેશનમાં શ્રી વીરચંદભાઈના જીવન અને મહાન સુમધુર અને પહાડી અવાજમાં સુંદર સંગીત પીરસવામાં આવ્યું હતું. 5
કાર્યોને બિરદાવવા એક બેઠક રાખેલ છે. ઝરણાબેને શરૂઆતમાં થોડાં જૈન સ્તવનો વગેરે લઈ પછી બીજા
તેમના વિશે વક્તવ્ય આપવા જાણીતા સામાજિક કાર્યકર, જૈન ઘણા જાણીતા ભજનો સંભળાવ્યા હતા. જ્યારે તેમણે ધૂન લેવડાવી અસાસિએશન
બી એસોસિએશન ઑફ ઈંડિયાના મંત્રી, કેટલીય સામાજિક સંસ્થાઓ ત્યારે તો લોકો મશગુલ બની તાળીઓના તાલ સાથે સાથે ડોલવા જ સા
કોયલા જ સાથે સક્રિય રીતે સંકળાયેલ શ્રી હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધીને લાગ્યા હતા. વિજયદત્તભાઈનું સંગીત અને તબલાના તાલમાં લોકો '
નિમંત્રવામાં આવેલ છે. આ અધિવેશન, જુલાઈ ૨ થી ૫માં ડોલવા લાગ્યા હતા. ઝરણાબેન શ્રોતાજનોને પણ તેમની સાથે અમુક
એટલાન્ટા, અમેરિકા ખાતે યોજવામાં આવેલ છે. જેમાં જૈન ધર્મ ભજનોમાં શામેલ કરતા હોવાથી લોકોને વધુ આનંદ આવતો.
થાય અને અહિંસા ઉપર વક્તવ્ય આપવા ડૉ. રાકેશભાઈ ઝવેરી, આચાર્યા ભજનોની પસંદગી ઘણી સુંદર હતી. સતત ત્રણ કલાસ સુધી-સાડા
સધી-ચાર ચંદનાશ્રીજી, ડૉ. લોકેશમુનિ વિગેરે પણ ત્યાં પધારવાના છે.

Page #34

૩૪ પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫ જ ઘણું સૂચક છે!
ધન્યતા અનુભવી. ધર્મના નિયમો અંગેની માર્ગદર્શિકા લેખક બતાવે છે. આ બધું
| મોહન પટેલ આ પુસ્તકમાં છે તે કરતાં જૈન સમાજના શ્રેષ્ઠિઓ, આચાર્ય
ચંદ્રિકા', ૧૨મો રસ્તો, ન્યુ ઈન્ડિયા સોસાયટી, મહારાજાઓ સમક્ષ આ વાતો રજૂ કરી તેમના અભિપ્રાયો પુસ્તકમાં
જુહુ સ્કીમ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૪૯. મૂક્યા હોય તો વધુ ઉચિત લાગત. ‘જૈન ધર્મની છાપ જીવન વિરોધી’
ફોનઃ ૨૬ ૧૪ ૨૭૨૫ ૨૬ ૧૪ ૪૭૩૫. હોત તો આજે નવી પેઢીના યુવક-યુવતીઓ જે ખૂબ જ મોટી ડીગ્રીઓ ધરાવે છે અને આર્થિક રીતે ખૂબ સધ્ધર હોવા છતાં સંસાર ત્યાગીને 'શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને પ્રાપ્ત થયેલ અતદાન સાધુ-સાધ્વી બને છે એની તો લેખકને જાણ અવશ્ય હશે ! Dરમેશ બાપાલાલ શાહ
સંઘ જનરલ ફંડ ૭૦૩, નૂતન નિવાસ, ભટાર માર્ગ, સુરત-૩૯૫ ૦૦૧.
૧૧૦૦૦ વાડીલાલ ચુનીલાલ ટ્રસ્ટ
૨૦૦ – (૧૪)
૧૧૨૦૦ કુલ રકમ અમારે પણ લખવું છેઃ ‘ગણ્યા ગણાય નહિ વીણ્યા વીણાય નહિ' એટલા અભિનંદન. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના અંકો બહાર પાડવા માટે.
પ્રબુદ્ધ જીવન સૌજન્ય દાતા ૨૦૦૦૦ શૈલેષ એસ. મહેતા યશવંત પ્ર. શાહ
૨૦૦૦૦ કુલ રકમ પેરા હાઉશ, સરદાર નગર, ભાવનગર-૩૬૪૦૦૧. (૧૫)
સંઘ આજીવન સભ્ય
૫૦૦૦ સેજલ એમ. શાહ ઉપરોક્ત એપ્રિલ-૨૦૧૫ના અંકમાં તો સામાન્ય કરતાં મને
૫૦૦૦ કુલ રકમ વધુ રસ પડ્યો. કારણ કે, તેમાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વિશે વિશેષ લખાયું
જમતાદીસ હોથીભાઈ મહેતા અનાજ રહિત ફંડ છે. ડૉ. કેશુભાઈ દેસાઈનો લેખ ખૂબ રસપૂર્વક વાંચ્યો. મારા
૩૦૦૦ મુલચંદ નાણાલાલ શાહ સદ્. પત્ની ચંદાબેન એમના મોસાળમાંથી શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર તેમનું
૬૦૦૦ સુંદરજી મગનદાસ પોપટ તત્ત્વજ્ઞાન, ભક્તિ, સાધના અને શિસ્ત લાવ્યાં. મારું વતન ગામ
૯૦૦૦ કુલ ૨કમ ઉત્તરસંડામાં ‘વનક્ષેત્ર' નામે એક સુંદર ધામ વિકસ્યું છે. ત્યાં
કિશોર ટિમ્બડીયા કેળવણી ફંડ કવિ શિવલાલ ધનેશ્વરની બંગલીમાં શ્રીમદ્ ચાતુર્માસ ગાળેલો.
૧૦૦૦૦ મુલચંદ નાણાલાલ શાહ મૂળ જમીન મારા ભાયાત રસિકભાઈ જયંતીભાઈ પટેલ જે વરસો
૧૦૦૦૦ સુંદરજી મગનદાસ પોપટ સુધી ઉત્તરસંડા ગામના સરપંચ હતા તેમની. પણ જ્યારે મુંબઈથી ૨૦૦૦ ઈન્દુબેન એસ. શાહ કેટલાક શ્રાવકો એ ઉત્તરસંડા આવીને આ સ્થાન માટે શ્રીમના ૨૨૦૦૦ કુલ ૨કમ સંબંધની વાત કરી ત્યારે તેમણે લગભગ ૧૧ એકર જમીન દાનમાં
“પ્રબુદ્ધ જીવત' નિધિ ફંડ આપી દીધી અને ત્યાં વિકસ્યું ‘વનક્ષેત્ર'.
૬૦૦૦ નલિની જય શાહ અત્યારે શ્રીમદ્ભા વિચારો અને શિખામણોના અભ્યાસનું એક ૬૦૦૦ કુલ રકમ સુંદર સંકુલ ત્યાં પ્રસ્થાપિત થયું છે. શ્રીમન્ને અનુલક્ષીને લખાયેલા
પ્રેમળ જ્યોતિ પુસ્તકોની લાયબ્રેરી પણ છે. મુંબઈ તથા અન્ય સ્થળોથી હજારો ભાવિકો ૨૫૦૦૦ મૃદુલાબેન શાહ ત્યાં આવે છે અને શ્રદ્ધાપૂર્વક શ્રીમદ્ અંજલિ આપે છે.
૨૫૦૦૦ કુલ રકમ ગયા અઠવાડિયે હું ચારૂસત યુનિવર્સિટી ઓફ સાયન્સ એન્ડ
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા ટેકનોલોજીના એક પ્રસંગમાં મુંબઈથી મારા વૈજ્ઞાનિક મિત્રોને લઈને ૫૦૦૦૦૦ સેવંતીલાલ કાંતીલાલ ટ્રસ્ટ ગયો હતો. તેમાંથી કેટલાક તો જૈન હતા જેને આ સ્થાન વિશે માહિતી
૫૦૦૦૦૦ કુલ રકમ
નેપાળ રોહત વિધિ હતી એટલે હું તેઓને ‘વનક્ષેત્ર' લઈ ગયો હતો.
૫૦૦૦૦૦૦. બિપીનચંદ્ર જૈન બોલબેરીંગના ઉદ્યોગવાળા શ્રી હરસુખભાઈ મહેતા, ડૉ. જે. જે.
૨૫૦૦ હસમુખભાઈ શાહ રાવલ, તેવા મિત્રો શામેલ હતા. ખૂબ શ્રધ્ધાપૂર્વક એમણે આ યાત્રા
૨૧૦૦.
હસમુખભાઈ પ્રવીણચંદ્ર શાહ માણી, બધું ફરી-ફરીને જોયું અને માણ્યું. શ્રીમન્ને યાદ કરીને અને ૫૦૦૪૮૦૦
કુલ રકમ તેમના જીવનમાં સંકળાયેલું છે તેવા ધર્મસ્થાનમાં થોડો સમય ગાળીને

Page #35

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૫)
પુસ્તકનું નામ :
(મો.) ૯૮૨૪૦૮૦૩૦૮ પંડિત શ્રી વીરવિજયજીકૃત શ્રી સ્નાત્ર પૂજાના રહસ્યો સર્જન -સ્વાગત (૨) વિજય દોશી, સી-૬૦૨, દત્તાણીનગર, લેખક-પ્રવચનકાર : પરમપૂજ્ય આચાર્ય શ્રી
બોરીવલી (વેસ્ટ), મુંબઈ. (મો.) ‘વાત્સલ્યદીપ' સૂરીશ્વરજી મ.સા.
uડૉ. કલા શાહ |
૯૩૨૦૪૭૫૨૨૨. પ્રકાશક-શ્રી વાડીલાલ સારાભાઈ દેરાસરજી ટ્રસ્ટ
વિનોદ ચોત્રીસી'-મૂલતઃ જૈન સાધુ કવિ શ્રી ૧૮૬, રાજા રામમોહનરાય રોડ, પ્રાર્થના લખે છે. “આત્મકલ્યાણ માટે સતત પુરુષાર્થશીલ હરજી મુનિએ ઈ. સ. ૧૫૮૫ (સં. ૧૬૪૧) માં સમાજ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪.
શ્રમણોએ રાષ્ટ્રના જીવનઘડતરમાં માટે સતત રચેલી મધ્યકાલીન ગુજરાતીની હાસ્યરસિક અને ફોન નં. : ૨૩૮૨૭૧૨૦ ૨ ૩૮૬૫૬૮૫. પુરૂષાર્થશીલ શ્રમણએ રાષ્ટ્રના જીવન ઘડતરમાં બદ્ધચાતર્યની ૩૪ કથાઓને સમાવતી એક મૂલ્ય-અમૂલ્ય, પાના-૬૬,
પોતાના કાર્યો દ્વારા, પ્રેરણા દ્વારા, સાહિત્ય દ્વારા પદ્યવાર્તા છે. “વિનોદ ચોત્રીસી’ નામ પરથી આવૃત્તિ-પ્રથમ, ૨૦૬૭ કારતક.
અણમોલ ફાળો આપ્યો છે. પચીસસો વર્ષના સમય સમજાઈ જાય છે કે વિશિષ્ટ આનંદ કરાવનારી સુપ્રસિદ્ધ વક્તા, લેખક અને ચિંતક, પરમ
ગાળામાં અસંખ્ય ઘટનાઓ બની તેમાંથી કેટલીક ચોત્રીસ નાનકડી કથાઓનો સંગ્રહ. પરંતુ આ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી પ્રેમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. ચૂંટીને અહીં આલેખન કરતી વેળાએ અપૂર્વે સંતોષ કથા જિ
ચંટીને અહીં આલેખન કરતી વેળાએ અપૂર્વ સંતોષ કથા જિનશાસનની છે એટલે ધર્મકથાનુયોગ છે; (વાત્સલ્યદીપ) રચિત “શ્રી સ્નાત્ર પૂજાના રહસ્યો’ મળ્યો છે.”
માટે વિનોદની સાથે-સાથે સહજ રીતે બોધ ૬૬ પાનામાં ૨૫ પ્રકરણોમાં હૃદયસ્પર્શી શૈલીમાં પૂજ્યશ્રીએ આ નાનકડા પુસ્તકમાં જૈન આપતી કથાઓ છે. હરજી મુનિએ રચેલી પદ્યમય ભક્તિભાવ ભરી પજાના રહસ્યો સરળ અને સઘન શ્રમણોનો પરિચય તેઓની ધારદાર શૈલીમાં કથાને કાન્તિલાલ બી. શાહે પોતાના જીવન જેવી બાનીમાં સંક્ષિપ્તમાં સમજાવ્યા છે.
કરાવ્યો છે. પ્રભુ મહાવીર, સાધ્વી ચંદનાશ્રીજી, જ સાદી અને સરળ ભાષામાં સહુ સમજી શકે પન્ય વાત્સલ્યદીપ સુરીશ્વરજી મ. સા. જૈન ધૂલિભદ્ર, મુનિ નંદિષેણ, સિદ્ધર્ષિગણી, શ્રી અને સહને ગમે તેવી શૈલીમાં લખી છે. આ બધી સાહિત્યના ચિંતક છે અને સાથે સાથે તેમની અભયદેવસૂરિ, રાજા કુમારપાળ, આ. હાસ્યકથાઓ છે પણ એ પ્રત્યેકમાં પ્રગટ થતો રસળતી શૈલીમાં લખાયેલા લગભગ ૪૦ પુસ્તકો વૃદ્ધવાદિસૂરિજી, જગતગુરુ હીરસૂરિજી, બોધ ઘણો ઊંચો અને ઉમદા છે. જૈન સાહિત્યનું અમુલ્ય નજરાણું છે. પુજ્ય આચાર્ય રત્નાકરસૂરિજી, જ્ઞાનવિમલસૂરિજી, શુભવીર, આ કથાની વિશેષતા એ છે. કે કોઈ એક શ્રી જ્ઞાનનો ભંડાર છે અને જૈન સાહિત્યના, જૈન મૂળચંદજી મહારાજ, આત્મારામજી મહારાજ, કથાદોરમાં સાંકળી લઈને ૩૪ કથાઓને કર્તાએ ઇતિહાસના પ્રખર વિદ્વાન છે.
ચારિત્રવિજયજી, શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી, નિજની ભાષા-શૈલી પદ્ય દેહે કંડારી છે અને આ તેઓ શ્રીએ મહાન પુજાકારો રચિત શ્રી કાશીવાળા ધમે સૂરીશ્વરજી જેવા મહાન વાત તેઓની સર્જકતાની સાક્ષી પૂરે છે. પુજાસંગ્રહ વિશે ચાતુર્માસિક પ્રવચનો આપ્યા અને આત્માઓના જીવનના એકાદ પ્રસંગ દ્વારા સમગ્ર બદ્ધિચાતર્ય અને હાસ્યવિનોદ સભર આ
સ્નાત્ર પૂજા' વિશે તેઓશ્રીએ વિવેચન શરૂ કર્યું વ્યક્તિત્વની ઓળખ પૂજ્યશ્રી આપે છે. સમગ્ર કથામાં મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનું ઉત્તમ જેનું હજારો લોકોએ રસપાન કર્યું. આ પ્રવચનો પુસ્તકના લેખોનું આકર્ષક પાસું છે પૂજ્યશ્રીએ નજરાણું છે. My Chenal પર live પ્રસારિત થયા અને હજારો દરેક મહાન આત્માઓની ઓળખ માટે આપેલા
X XX લોકો ધર્મબોધ પામ્યા. જિનવાણીનું અમૃત પાન તેમના વ્યક્તિત્વને યથોચિત શીર્ષકો.
પુસ્તકનું નામ : અહિંસક શાકાહાર (હિન્દી) સર્વના હૃદય સુધી પહોંચે તે માટે આ ગ્રંથ વાંચવો જૈન ધર્મ અને સાહિત્યના ઊંડા અભ્યાસી લેખક : જેનરન પદ્મશ્રી સરયુ દફ્તરી અને આત્મકલ્યાણ પ્રાપ્ત કરવું. પસ્તકના પાને આચાર્યશ્રીની કલમે આવા હૃદયસ્પર્શી અને પ્રકાશક : અહિંસા પ્રકાશક ટ્રસ્ટ દ્વારા એ. જી. પાને ભક્તિભાવ નીતરે છે.
સંક્ષિપ્ત બાનીમાં વધુ ને વધુ પુસ્તકો મળે એવી દફ્તરી, યુનિક હાઉસ, બીજે માળે, ૨૫, એસ.એ. XXX ભાવના.
બ્રેલવી માર્ગ, ફોર્ટ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૧. પુસ્તકનું નામ :શ્રમણ કથાઓ
XXX
ફોન નં. : ૦૨૨-૬૬૪૭૭૧. લેખક : આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરિજી પુસ્તકનું નામ :
મૂલ્ય-રૂા. ૩૦૦/-, પાના-૯૬, પ્રથમ આવૃત્તિ, પ્રકાશક : પરિચય ટ્રસ્ટ વિનોદ ચોત્રીસી'ની રંજક-બોધક કથાઓ
૧૩ એપ્રિલ-૨૦૧૪. મહાત્મા ગાંધી મેમોરિયલ બિલ્ડીંગ,
જૈન સાધુ કવિશ્રી હરજી મુનિકૃત પદ્ય વાર્તા વર્તમાન સમયમાં એક એવી ભ્રાન્તિ ફેલાયેલી નેતાજી સુભાષ રોડ, ચર્નીરોડ,
વિનોદચોત્રીસીની કથાઓ'નું ગદ્ય રૂપાંતર છે કે ઘણાં લોકો એમ માને છે કે શાકાહારી મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૨. ફોન : ૨૨૮૧૪૦૫૯. સંપાદક : ડૉ. કાન્તિભાઈ બી. શાહ
ભોજનથી યોગ્ય પ્રમાણમાં પ્રોટીન અથવા મૂલ્ય-રૂા. ૨૦/-, પાના-૬૦.
પ્રકાશક : શ્રી શ્રુતજ્ઞાન પ્રસારક સભા-અમદાવાદ. શક્તિવર્ધક ઉચિત આહાર મળતો નથી. પરંતુ આવૃત્તિ પ્રથમ, ઈ. સ. ૨૦૧૫.
પ્રાપ્તિ સ્થાન : (૧) શ્રી શ્રુતજ્ઞાન પ્રસારક સભા- આધુનિક શોધકર્તાઓ અને વૈજ્ઞાનિકોની શોધો પુજ્ય આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરિજી વિરલ જિતેન્દ્ર કાપડિયા, ૩, તુલસી-પૂજા ફ્લેટ, વસંત દ્વારા જાણવા મળ્યું છે કે શાકાહારી ભોજનથી ન વ્યક્તિત્વ ધરાવે છે. તેઓ લેખક છે, વક્તા છે, કુંજ સોસાયટી, નવા શારદા મંદિર રોડ, પાલડી, કેવળ માત્ર ઉચ્ચ કોટિના પ્રોટીન પ્રાપ્ત થાય છે પ્રેરક છે, પ્રણેતા છે અને બહુશ્રુત છે. પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૭.
પરંતુ આવશ્યક પોષક તત્ત્વો જેવા કે વિટામિન,

Page #36

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે, ૨૦૧૫
ખનિજ, કેલરી વગેરે પણ અધિક માત્રામાં પ્રાપ્ત બાબતોમાં તેઓ ઉત્કૃષ્ટ ધર્માત્મા, જિતેન્દ્રિય અને ચિંતનશીલ અને અધ્યાત્મિકતા તરફ ઢળેલા થાય છે. સોયાબિન અને મગફળીમાં અધિક જ્ઞાનવાન હતા. કુમારપાળ રાજાએ જૈન ધર્મનું પિપાસુ આત્માઓને પ્રેરણા આપે તેવું આ પુસ્તક પ્રોટીન હોય છે. સામાન્ય દાળોમાં પણ પ્રોટીનની ઉત્કૃષ્ટતાપૂર્વક પાલન કર્યું અને ગુજરાતના આખા છે. માત્રા ઘણી હોય છે. ઘઉં, ચોખા, જવાર, બાજરી, રાજ્યને એક આદર્શ જૈન રાજ્ય બનાવ્યું.
XXX મકાઈ વગેરેની સાથે યોગ્ય પ્રમાણમાં દાળ અને | મુનિ લલિત વિજયજીએ આ ગ્રન્થ મૂળ પુસ્તકનું નામ : જૈન ધર્મ લીલા શાકભાજીનું સેવન કરવામાં આવે તો માત્ર હિન્દીમાં તૈયાર કર્યા છે અને પ. પૂ. આ. વિજય લેખક : ગુણવંત બરવાળિયા પ્રોટીનની આવશ્યકતા જ પૂરી થાય છે એવું નથી કીર્તિયશસૂરીશ્વરજીએ કરેલ ગુજરાતી અનુવાદ પ્રકાશક : અશોક ધનજીભાઈ શાહ પણ અધિક સંતુલિત આહાર પ્રાપ્ત થાય છે. વાચકને કુમારપાળ રાજાનો સાચો પરિચય કરાવે પ્રાપ્તિસ્થાન : અશોક પ્રકાશન મંદિર, પહેલે વિશ્વના મોટા ભાગના દેશોના બુદ્ધિજીવી છે.
માળે, કસ્તૂરબા ખાદી ભંડારની ઉપર, લોકો ધાર્મિકતા નહિ પરંતુ સ્વાથ્ય, પર્યાવરણ
XXX
રતનપોળની સામે, ગાંધી રોડ, અમદાવાદઅને માનવતાના આધારે શાકાહારી બનવા પુસ્તકનું નામ : અદ્ભુત યોગી શ્રી સહજાનંદઘન ૩૮૦૦૦૧. લાગ્યા છે. મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન (સંક્ષિપ્ત જીવન પરિચય) હિન્દીમાં
ફોન નં. : ૦૭૯-૨૨૧૪૦૭૭૦.મૂલ્ય-રૂા. ૫૦/ કહે છે કે “શાકાહારનો આપણી પ્રકૃતિ પર ઘેરો લેખક : પેરાજમલ જૈન
- પાના-૬૬, આવૃત્તિ-ચોથી, નવેમ્બર ૨૦૧૪. પ્રભાવ પડે છે. જો દુનિયા શાકાહાર અપનાવી પ્રકાશક : પેરાજમાલ જૈન
પ્રખ્યાત-નામાંકિત કાયદાશાસ્ત્રી સાચું જ કહે લે તો માનવીનું ભાગ્ય બદલાઈ જાય.' સી-૪, ત્રીજે માળે, નં. ૯, જનરલ મુથિયા મુદલી છે-“આવતી સદીમાં દરેક માનવીને જૈન ધર્મની
આ પુસ્તકમાં માત્ર અહિંસા અને શાકાહાર સ્ટ્રીટ, સાહુકાર પેટ, ચેન્નઈ-૬૦૦૦૦૧. જરૂર છે. એકવીસમી સદી જૈન ધર્મની હશે.' જ નહીં પરંતુ જૈન ધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો સરળ ફોન નં. : ૦૪૪-૨૫૨૪૬૫૮૫.
લેખક અને સંપાદક માનનીય ગુણવંતભાઈ ભાષામાં પ્રસ્તુત કર્યા છે.
મો. : ૯૮૪૦૮૨૫૪૦૫. મૂલ્ય-રૂા. ૧૧/-. બરવાળિયાની કલમે તેયાર થયેલ આ નાનકડું XXX
પાના-૧૩૧, આવૃત્તિ પ્રથમ-વિ. સં. ૨૦૩૭. પુસ્તક-‘ગાગરમાં સાગર'નું સ્મરણ કરાવે છે. પુસ્તકનું નામ :
પ્રાપ્તિસ્થાન : શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર આશ્રમ, રત્નકૂટ, ૬૬ પાનામાં લેખકશ્રી આગમો, જૈન ધર્મના કુમારપાળ ભૂપાલ ચરિત્ર (ભાષાંતર) હેપી-૫૮૬૨૬૯. સ્ટેશન-હોસપેટ (કર્ણાટક) સંપ્રદાયો, ચતુર્વિધ સંઘ, દીક્ષા, જૈન સંતોની મૂળ લેખક : નિગ્રંથ ચૂડામણિ પૂજ્ય પાદાચાર્ય ફોન નં. ૦૮૩૯૪-૨૪૧ ૨૫૨.
વિશેષતા, જૈન સાહિત્ય સર્જકો, સાધુધર્મ અને શ્રી જયસિંહસૂરિ વિરચિત
અદ્ભુત યોગી યુગપ્રધાન યુગદૃષ્ટા શ્રી સમાચારી, ગોચરી, શ્રાવકના બાર વ્રતો, જૈન ભાષાંતરકર્તા : ૫. મોતીચંદ ઓધવજી શાહ, સહજાનંદઘનજીનું જીવન અનેક રોમાંચકારી, પર્વો, તપસ્યા, ગુણસ્થાનક, જૈન ધર્મનું પૂનાવાલા.
આશ્ચર્યકારી અને અનુપમ આધ્યાત્મિક અર્થશાસ્ત્ર, આરોગ્ય અને પર્યાવરણ, સંલેખના, માર્ગદર્શક : પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્ વિજય અનુભવોથી પરિપૂર્ણ જીવન હતું. તેઓશ્રીના આઠ કર્મ, નવ તત્ત્વ, છ દ્રવ્ય અને આત્મા, કીર્તિયશસૂરીશ્વરજી મહારાજા
જીવને અનેક મુમુક્ષુઓને પ્રેરિત અને પ્રભાવિત ક્ષમાપના, લોકાલોક, વેશ્યા, સંજ્ઞા, સમકિત, પ્રકાશક : સન્માર્ગ પ્રકાશન, અમદાવાદ. (વિ. કર્યા છે. આધ્યાત્મિકતા, ધાર્મિકતા, નૈતિકતાનું સ્વામીવાત્સલ્ય, જૈન સાહિત્ય સંશોધન સંસ્થા, સં. ૨૦૭૦). મૂલ્ય-રૂા. ૩૦૦/-, પાના-૩૮૮. મધુર સંગીત જન જનને મોક્ષ માર્ગે અગ્રેસર વિદેશમાં જૈન હસ્તપ્રતો અને ગ્રંથો, જીવદયા અને
મહારાજા કુમારપાળ આ કલિયુગમાં થવાની પ્રેરણા આપે છે. ભૌતિકતાની નીરસતા, શાકાહાર, વિદેશમાં જૈનોનું યોગદાન, જૈન અદ્વિતીય અને આદર્શ રાજા થઈ ગયા. તેઓ અસારતા અને ક્ષણભંગુરતાને સરળ રીત સંપ્રદાયોની યાદી-આ શીર્ષકો નીચે આપેલ પરન્યાયી, પરોપકારી અને પૂરા ધર્માત્મા હતા. સમજાવી આત્મ-અનુભવના અનુપમ નાદને માહિતી વર્તમાન યુગના વાચકને જૈન ધર્મના ભારતવર્ષમાં એમની બરોબરી કરી શકે તેવો કોઈ તેઓશ્રીએ જિનવચનો અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના એન્સાયક્લોપિડિયાની યાદ અપાવે છે. રાજા ન હતો. એમનું રાજ્ય ખૂબ વિશાળ હતું. સાહિત્ય દ્વારા આલોકિત કર્યો હતો. જૈન ધર્મની સંક્ષિપ્ત અને સાચી, સાદી સરળ કુમારપાળ પ્રજાનું પુત્રની જેમ પાલન કરતા હતા. અલ્કતયોગીનું જીવન આપણા અંતરમાં શોધ માહિતી દરેક વર્તમાન યુગના વાચકે વાંચવી પ્રજા એમને રામનો બીજો અવતાર માનતી હતી. કરવાની પ્રેરણા આપે છે.
જરૂરી છે. હેમચન્દ્રાચાર્ય કહે છે, “પ્રજામાં જે લોકો દરિદ્રત્વ, શ્રી સહજનાનંદઘનજીની આધ્યાત્મિક
XXX મૂર્ખતા, મલિનતા વગેરેને કારણે દુઃખી છે તે અન્તર્યાત્રા આપણા આત્માના આનંદની ખોજ
સાભાર સ્વીકાર મારે કારણે કે બીજા કારણે ? એ રીતે બીજાના કરવાની પ્રેરણા આપે છે. જે રીતે પ્રભુ મહાવીરને ૧. ભગવાન મહાવીરકા બુનિયાદી ચિન્તન દુ:ખ જાણવાને માટે શહેરમાં ફરતા હતા.” આ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્ રાજચન્દ્રજીના જીવન અને (હિન્દી) રીતે એમણે પોતાની પ્રજાને ખૂબ સુખી કરી હતી. સાહિત્ય દ્વારા સમજી શકાય છે. તેવી રીતે શ્રીમદ્ લેખક : જયકુમાર જલજ.
તેઓ જેમ નૈતિક અને સામાજિક બાબતોમાં રાજચંદ્રના જીવનને સહજનાનંદઘનજીના જીવન પ્રકાશક-હિન્દી ગ્રંથ કાર્યાલય, મુંબઈ. બીજાઓને માટે આદર્શરૂપ હતા એ જ રીતે ધાર્મિક દ્વારા સમજી શકાય છે.
(૨૦૧૧)

Page #37

મે, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
મૂલ્ય : રૂા. ૩૦/
મૂલ્ય રૂા. ૩૦/- હિન્દી ગ્રન્થ કાર્યાલય, મુંબઈ. લેખક-આચાર્ય અકલંક૨. ઈબ્દોપદેશ- લેખક-આચાર્ય પૂજ્યપાદ (૨૦૧૪).
અંગ્રેજી અનુવાદ-નગીન જે. શાહ ગુજરાતી અનુવાદ-પ્રવિણ મહેતા ૫. સદ્ધોધ ચન્દ્રોદય
મૂલ્ય : રૂા. ૫૦/અંગ્રેજી અનુવાદ-મનિષ મોદી. મૂલ્ય રૂા. ૨૦/- લેખક: આચાર્ય પઘનન્ટિ.
પ્રકાશક-હિન્દી ગ્રન્થ કાર્યાલય, મુંબઈ. પ્રકાશક-હિન્દી ગ્રન્થ કાર્યાલય, મુંબઈ.(૨૦૧૦) અંગ્રેજી અનુવાદ-મનિષ મોદી
(૨૦૧૧). ૩. દ્રવ્યસંગ્રહ મૂલ્ય-રૂા. ૨૫/
૮. હૃદય પ્રદીપ લેખક-આચાર્ય નેમિચન્દ્ર
પ્રકાશક : હિન્દી ગ્રંથ કાર્યાલય, મુંબઈ. લેખક-અજ્ઞાત આચાર્ય અંગ્રેજી અનુવાદ-નલિની બાલવીર. (૨૦૧૪).
અંગ્રેજી અનુવાદ-મનિષ મોદી મૂલ્ય રૂા. ૫૦/- હિન્દી ગ્રન્થ કાર્યાલય, મુંબઈ. ૬. પૂણ્યોપનિષદ
મૂલ્ય રૂા. ૨૫/લેખક-મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજય ગણિધર પ્રકાશક-હિન્દી ગ્રન્થ કાર્યાલય, મુંબઈ. (૨૦૧૩) (૨૦૧૩). મૂલ્ય-રૂા. ૭૫/
* * * ૪. તત્ત્વસાર
પ્રકાશક : શ્રી જિનશાસન આરાધના ટ્રસ્ટ બી-૪૨, દયાનંદ સોસાયટી, એ-૧૦૪, લેખક-આચાર્ય દેવસેન
ગુજરાતી અનુવાદ : આ. કલ્યાણબોધિ સૂરીશ્વર ગોકુલધામ, ગોરેગામ (ઈસ્ટ), મુંબઈ-૬૩. અંગ્રેજી અનુવાદ-મનિષ મોદી ૭. સ્વરૂપ સંબોધન
મોબાઈલ : ૯૨૨૩૧૯૦૭૫૩.
NOT A CHEATING IDEA
Gujarati : ACHARYA MUNI SHREE VATSALYADEEPJI . Translation : PUSHPA C. PARIKH
Once upon a time the famous city Srivastavi was in sponsered by him and told him to be present there. its full form. Flourising in all respects. The people were Shankh replied, "Now as I am busy in my religious also very enthusiastic and happy. One day people were activities I can't come there. Please excuse me. working very hard and were very happy as Bhagawan Next day when Shankh was free from his penance Mahavir was supposed to visit their city. People from went to the Pendal. People there were angry with him adjoing villages were also supposed to attend the func- as they thought that Shankh had cheated them and tion and listen Lord Mahavir and get blessings. does not want to bear the expense. The fact was that Lord Mahavir addressed people in very appealing
Shankh had made all the arrangements and then gone words regarding how to live a pius life. After the ad
to the Poushadhshala. He had already provided for dress people were supposed to have lunch also. the expense also. Actually people who thought that Shankh was a very rich personality and pius as well Shankh had cheated them felf sorry. Shankh silently as religious one so he had sponserd the lunch but he heard all the abuses by some of the people. himself was not at all bothered about food for himself When Lord Mahavir came to know about the abuse and had observed a fast on that day so he was busy and bad words used by people, told people, Please in religious activities in Paushadhshala (a hall where do not speak anything about Shankh and his penance. religious activities are performed)
He never had any intention of cheating anybody He is The funniest part was that the sponsorer himself
a religious person and please do not misunderstand was not seen anywhere. Pakhali (one of the shravakas) him. He had no intention to cheat people. went in search of him and found him in the People were convinced by Lord Mahavir's words Poshadhshala. Pakhali reminded him about the lunch and dispersed praising Shankh.***
• The path to positive attitude can be found through a three steps: Awareness - Acceptance - Attitude.
Our environment, the world in which we live and work, is a mirror of gur attitudes and expectations. • Attitude is a small thing that makes a big dtfference.
ATTITUDE
• Always stay in the light inspite of any bad news or changes. This positive attitude will helpyou to stay in peace rather than fall to pieces • It is nice to be important, but it is more important to be nice.

Page #38

38
PRABUDDH JEEVAN
MAY 2015
" The Journey through Shree Uttradhyayan Sutra"
Taat swarg apabarg sukh dharia tula ek ang/
line of hundreds of people waiting for the snacks and Tool na taahi sakal milijo such lav satsang //
beverages from 5 pm and before the official time of (All sources of human and material happiness on one
serving which was 5.30 we had already served over side and the bliss of one moment of Satsang on the 150 people and our sevaks had a hard time to manage other side)
the rush.
I am taking the opportunity of my article to once again The above Tulsidas's chopaai in the Ramcharitra Manas captures the mood, the mindspace, the feelings,
apologise to all the people who were inconvenienced the Aho Bhaav that the near thousand people who were
by our lack of preparedness. We learnt our lesson and present at Birla Matushri Sabhagrah Mumbai on the
the next two days we ensured that no one waited for 5th, 6th and the 7th of May 2015 felt and also took with
over a minute. them as a keepsake.
Three days of sheer anticpation, people adjusting their
schedules and their lives to reaching on time for this, The Recap
all in their seats by six, - in the same burgeoning city We had started to register names of people wanting
where traffic and urgent meeting cancellation excuses invites for the event a month back. To ensure a proper
are acceptable but not here; not today- almost everyone arrangement we decided to allot each invite with seat on time to devour every word the master was saying. numbers so that there was no chaos and the event The Swadhyay would go off smoothly.
The atmosphere inside the auditorium was quiet and My friend from Germany, Peter helped in creating a
receptive. People sat thoughtful and grateful for almost seat allocation program to help. We would put the names as people called and allot seats to them. Yet:
3 hours without getting up from their seats. the closer the event approached the intensity of the
I have experienced this numerous times in Dharampur calls increased and with that also my stress of how |
and any discourses I have attended of Pujya will fit all who call and also a divine euphoria over the
Gurudevshri but this was a little more special because enthusiasm of so many people.
most of the people were first timers. Some people did not receive invites despite registering Many had come with doubts and trepidation, some with over a month back, people who wanted extra seats,
conditioning that the discourse may be too technical people wanting to sit more closer to the stage so they
or difficult since it was based on an Aagam Granth, could see and hear Gurudev better, pregnant woman
some sheer curiosity to see and know what is Gurudev calling at the last moment wanting seats, old people,
all about. people who could barely walk - it was a surreal However, when Gurudev started the pravachan; his experience which left me with goose bumps all the time. words were just devoured. The audience was thirsty I could not say no despite not having confirmed seats.
and so so receptive. His pearls of simple examples I divided the list comprising of over 200 names among
and yet with such deep meaning left most thinking about two of my friends - my fellow co sevaks to call each
manushya bhav ni durlabhta.' and a kickstart to one of them and re confirm their presence on all 3 days
resetting their lives. - all confirmed positively and I was left more tense of He gave such deep examples of how extremely rare is how to adjust the additional people wishing to come. it to get Manushya Bhav - human life. Each moment How could I ever say No to people who wish to hear of this Bhav is so precious if we only realize with how my Guru: how can I decline them to opportunity to meet much difficulty and after so much punya and prushaarth Him and change their lives like He has changed mine. of lakhs and crores of previous lifetimes have we got Finally the day arrived and once again the unanticipated
this human form. enthusiasm and sheer excitement of people defeated And what are we doing with this life? all our plans and our arrangements. There was snacks He questioned us that did we think that Dharma was and beverages arranged between 5.30- 6.30 pm. We only by going to temples or pilgrimages or doing tap didnt foresee that people would come on time after all upvas was enough- to do all the activities one after the it was a working day - but o my God ...we had a long

Page #39

MAY 2015
PRABUDDH JEEVAN
39
us.
other and will Moksh will be handed over on a silver some people were just sitting and one heard the platter to us?
mesmerised line-Kya Baat Hai!, Everyone was shaken. He beautifully explained the role of a Gnyaani - they Everyone had a moment of their own personal take Dharma off from jad kriya mode and put it into experience with Gurudev's words, the wake up call had bhaav kriya. Bhaav thi dharma thay; maatra kriya karo to khoto time waste kariye chheey.
The Personal He propounded that Moksh is first only about antar sanshodhan and parinaman and all the outer shubh
The sheer joy of 3 days of Guru saanidhya - kriyas and activities only enhance it but outer without
bliss...bliss..bliss... The nervousness was not hidden the inner will not take us anywhere. He gave a very
from anyone the way I kept faltering in my speech each beautiful example of a balloon. A balloon soars high
day of the three days; I felt so small and insignificant ; because of what is inside it and not because of its
who was I to introduce him and yet didn't wish to give shape, size or anything outside.
this opportunity up. And he overlooked all my failings
and faults and focussed only on my effort, by His anecdotes using Mulla Naseeruddin and his silly
appreciating my efforts or mentioning lines of my antics made us all laugh at first but then also helped
speech. us to reflect upon and realize that we are no better than Mulla Naseeruddin ourselves and we too live our
Each day after Satsang I got to sit with him a few lives so foolishly and mindlessly.
minutes and drop him home and the last day he spent
over 2 hours with my family speaking to us, guiding He coaxed us to wake up and stop running around in circles and use Dharma for what it actually is meant to be - a runaway to take off and go to higher elevation
His simple nature, his sweet words, his happy and and not to be wasted away.
gleaming eyes - I am intoxicated by his such sahaj
and nirdosh dasha. Truly blessed for having such a His emphasis was that Dharma is a personal and an
Satpurush holding my hand. individual activity. That one cannot do it on another's behalf. If I wish to see the change in another then I
I am eternally grateful to Shri Mumbai Jain Yuvak have to first change myself. Expecting others to change
Sangh, especially Dhanvantbhai for having the faith in might give them moksh -not me. Expecting others to
me and giving me this opportunity to organise this change so that I could live peacefully and happily and
Swadhyay - there are no words to express my make them do what I wish makes me selfish and means
gratitude. I do not believe in the Jain principles at all and am For now I leave you with the below lines and just so actually committing hinsa-violence on another human much inner peace and grace that we felt these three being.
days. The key to samyak gnyan is jaagruti - awareness in all Uth Jaag Musafir, Bhor Bhayi the actitivites we perform, nirmal mann-Soft heart and Ab Rain Kahan, Jo Sovat Hai... sampoorna shraddha. - Faith
Jo Sovat Hai, Woh Khovat hai The After
Jo Jaagat Hai, Woh Paavat hai... This could only be through Guru Kripa collectively with
Reshma Jain Punya-Uday( satkarma) and it was electrifying.
The Narrators Ek ghadi aadhi ghadi, Aadhi se puni aadh/
Tel: +91 99209 51074 Kabir sangati saadhu ki, Kate koti aparaadh/
FAITH People talking amidst themselves, discussing and In my deepest, darkest moments, what really got me analysing the satsang of the previous day, waiting to through was a prayer. Sometimes my prayer was 'Help see the Master, some in seed stage, some in sprout me.' Sometimes a prayer was 'Thank you.' What I've and some wanting to be watered and nurtured with his discovered is that intimate connection and words on the absolute rare invaluable human birth. communication with my creator will always get me Everyone so so receptive to their own inner quest and through because I know my support, my help, is just ready to be awakened. After satsang on the last day- a prayer away.

Page #40

40
PRABUDDH JEEVAN
MAY 2015
SANGHA, RULES FOR ASCETICS AND LAY FOLLOWERS. ENLIGHTEN YOURSELF BY SELF STUDY OF JAINOLOGY
LESSON - 6 (1) O DR. KAMINI GOGRI
In the following article we will study about the sixth topic : Sangha, Rules for Ascetics and Lay followers.
When a person renounces worldly life and all worldly attachments and is intiated into monkhood or nunhood. the man is called Sädhu. Shraman or Muni and the woman is called Sadhvi, Shramani or Ärvä. Their re- nunciation is total, which means they are completely detached from social and worldly activities and they do not take any part in those activities anymore. In- stead, they spend their time in spiritually upliftting their souls and guiding householders such as us on how to uplift ourselves (our souls).
Five Great Vows (Mahä Vrata): At the time of initiation, Sädhus and Sadhvis take five major vows and live strictly in accordance with those vows. The five great vows are: (1) Ahinsä Mahävrata - Vow of absolute Non-violence. Ahinsä (Pränätipät Viraman Mahävrata) means Sädhu and Sädhvis will never cause harm or violence to any living being including even the tiniest creatures. (2) Satya Mahävrata - Vow of absolute Truthfulness Satya (Mrushäväda Viraman Mahävrata) means they will not lie. They will speak only harmless truth otherwise they will be in silence. (3) Asteya or Achaurya Mahävrata - Vow of absolute Non-stealing Asteya (Adattädäna Viraman Mahävrata) means without the permission of the owner they will not take anything from anywhere. (4) Brahmacharya Mahävrata - Vow of absolute Celibacy Brahmacharya (Maithuna Virman Mahävrata) means they have to ob- serve celibacy with an absolute adherence to it. The Sädhu or Sädhvis should not even touch a member of the opposite sex regardless of their age. (5) Aparigraha Mahävrata - Vow of absolute Non-attachment Aprarigraha (Parigraha Viraman Mahävrata) means they do not possess anything and do not have any at- tachment for things they keep for their daily needs. In summary, while taking these vows, they say, 'O Lord Arihanta! I will not commit the sins of violence, express falsehood, steal, enjoy sensual pleasures, and be pos- sessive. The above sins I will no commit by speech. thought or deed; nor will I assist or order anyone to
commit these sins. I will not approve or endorse anyone committing such sins. Oh Lord! I hereby take a sacred and solemn vow that throughout my life, I will follow these five major vows and strictly follow the code of conduct laid out for a Sädhu and a Sadhvi.' Therefore, Jain Sädhus and Sadhvis never cause harm or violence to any living being. They live according to the pledge that they do not harm even the tiniest creatures. They always speak the absolute truth. They do not lie on account of fear, desire, anger or deceptive intentions. Without the permission of the owner, they do not take even the smallest thing such as a straw. They observe the vow of celibacy with an absolute adherence to it. The JAIN ASCETICS (SADHUS AND SÄDHVIS) do not touch the members of the opposite sex, even children. If members of the opposite sex touch them by mistake or ignorance, they must undergo a ritual of repentance (Pryshchitta) for self purification. Jain Sädhus and Sadhvis do not keep money with them. They do not own or have control of any wealth, houses, or movable or immovable property or organization. They limit their necessities to the lowest limit and apart from these limits they do not have any attachments or possessions.
Special Rules of Conduct for Specific Activites : In addition to the five great vows, the Jain Sädhus or Sädhvis follows special rules of conduct such as not consuming food or water after sunset or before sunrise, and wait 48 minutes after sunrise before even drinking boiled water. Gochari (Alms): Jain Sädhus and Sadhvis do not cook their food, do not get it prepared for them, and do not accept any food, which has been prepared for them. They go to different householders and receive a small amount of vegetarian food from each house. This practice is called Gochari. Just as cows graze the top part of grass by moving from place to place, taking a little at one place and a little at another, in the same way Jain monk and nuns do not take all their food from one house. They collect it from various houses. The reason Jain Sädhus/Sädhvis accept a small amount of food and not all the food from one

Page #41

MAY 2015
PRABUDDH JEEVAN
41
house is because this way
Upäshray or Paushadha the householders will not ‘‘પ્રબદ્ધ જીવન’ હવે ડિજિટલ સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ
Shälä. They may stay in have to cook again. The | ૧૯૨૯ થી માર્ચ ૨૦૧૫ સુધી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના બધાં જ અંકો
places other than the cooking process involves
Upäshray if those places are સંસ્થાની વેબસાઈટ much violence in the form
suitable to the practice of of fire, vegetable chopping, www.mumbai--jainyuvaksangh.com 042 3414 aian
their disciplined life and if water consumption, etc., 2$211.24% 31.12.31. 2934 40L 341 441 Bisl 64CGL 9. they do not disturb or imand Sadhus or Sādhvis do | જિજ્ઞાસુ અને પુસ્તકાલયોને આ ડી.વી.ડી. વિના મુલ્ય અમે અર્પણ pede the code of conduct, not want to be a part of any sagi
Loch (Plucking of hair) : The violence due to their needs.
Jain Sädhus and Sadhvis આ ડી.વી.ડી.ના સૌજન્યદાતા They do not receive food
after receiving the Dikshä standing outside the ૧. ફોરમ ઑફ જૈન ઈન્ટેલેકસ્યુઅલ
(intiation), pluck their hair house; but they go inside 62d-21%412048412 3021 247 442 ala.
twice a year or at least once the house where food is 2. A ourie guld, 2011-0450 EALA OLEN
a year at the time of cooked or kept. This way ius: 31.01.31. HIS R OLLS- OCC20302084
Paryushan. They pluck their they can understand the
hair or they get the hair | સંસ્થા ઑફિસ - ૦૨૨-૨૩૮૨૦૨૯૬ situation that their accept
plucked by others. This is ing food will not require the householders to cook again. called Kesh-lochan or Loch. It is also considered as They accept food, which is within the limit of their vows. one kind of austerity where one bears the pain of lucking Digambar monks do not keep any utensils required for hair calmy. Clothing: Digambar Jain monks do not wear food to carry from one house to another. They eat the any clothes. Shvetambar monks wear un-stiched or food given into their hands only. Hence on each day minimumlly stiched white cotton clothes. A loincloth, they have food (Ähär) at one house only. They eat and which reaches to the shins, is called a Cholapattak. drink only once a day, standing in one position. They Another cloth covering the upper part of the body is do not use any utensils for food and drink. They fold called Pangarani (Uttariya Vastra). A cloth that passes both hands together so that householder can put a small over the left shoulder and covers the body up to a littel amount of food in their hands till they have finished above the ankle is called a kamli. They also carry a eating. Vihär (Travel): Jain monks and nuns always bed sheet and a mat to sit on. Shvetambar monks also walk bare footed and continuously travel from one place have a Muhapatti - a square or rectangular piece of to another. They do not use any vehicle like bullock cloth of a prescirbed measurement either in their hand cart, car, boat, ship or plane for traveling. Whether it is or tied on their face covering the mouth. They also have cold weather or scorching sun; whether the road is Ogho or Rajoharan (a broom of woolen threads) to clear rough, unpaved, or full of thorns; whether it is burning insects from where they sit or walk. Digambar monks hot desert sand or sun-baked asphalt, they do not wear have a Morpichhi (peacock feathers) instead of an Ogho any footwear at any time. They move about on bare and a Kamandal (small wooden pot) in their hands to feet JAIN ASCETICS (SADHUS AND SADHVIS) all keep water for purification of the body. These are the their life. The reason for not wearing shoes is that while articles by which they can be distinguished. This pracwalking, they can avoid crushing the bugs or insects tice may vary in different sects of Jains but the essenon the ground. When they travel from place to place, tial principles remain the same to limit needs. Conferthey preach religion (Dharma) and provide proper spiri- ring a Title: The Jain Sädhus, after being initiated (retual guidance to people. They do not stay more than a ceiving Dikshä), devote their lives to spiritual activities few days in any one place except during the rainy sea- such as meditation, seeking knowledge, acquiring selfson, which is about four months in duration. The rea- discipline, etc. Proceeding on the path of spiritual enson they do not stay anywhere permanently or for a deavor, they reach a higher level of attainment. Their long period in one place is to avoid developing an at- spiritual elders, for the preservation of the four-fold Jain tachment for material things and the people around Sangha, confer upon them special titles. The Title of them. The Sädhus and Sadhvis generally do not go Acharyä: This title is considered to be very high and out at night. The place where they stay is called involves a great responsibility. The entire responsibil

Page #42

42
PRABUDDH JEEVAN
MAY 2015
ity of the Jain Sangha rests on the shoulders fo the Sutra. Conclusion: The Jain Sädhus and Sadhvis are Acharyä. Before attaining this title, one has to make an unique. Their entire life is dedicated to the spiritual upindepth study and a thorough exploration of the Jain lift of their souls and others. They bestow their blessÄgams and attain mastery of them. One must also studyings on all, uttering the words Dharma Läbha (may you the various languages of the surrounding territory and attain spiritual prosperity). They bless everyone alike acquire a thorough knowledge of all the philosophies irrespective of their caste, creed, gender, age, wealth, of the world related to different ideologies and religions. poverty, and social status. Some put Väskshep The Title of Upadhyay: This title is given to a Sädhu (scented sandal wood powder) on the heads of people. who teaches the other Sädhus and Sadhvis and has Monks and nuns show the path of a righteous, and disacquired a complete knowledge of the Agams (Scrip- ciplined life to every one through discussions, distures) and other religious books. The Title of Panyäs courses, seminars and camps to attain spiritual prosand Ganipad: To attain the status of Ganipad one perity. They perform the Pratikraman (introspection) should have in-depth knowledge of the Bhagawat Sutra daily and perform other austerities. along with other Agams. To attain the Panyäspad one
(To be Continued) should have attained a comprehensive knowledge of 76-C. Mangal Flat No. 15. all aspects of the Jain Agams. The Title of Pravartini: 3rd Floor. Refi Ahmed Kidwai Road, This title is given only to Sadhvis after attaining the Matunga. Mumbai-400019. knowledge of certain Ägam Sutras such as
Mobile : 96193/79589 / 98191 79589 Uttaradhyayan Sutra, Achäräng Sutra and ten Payannä Email : kaminigogri@gmail.com
THE SECOND CHAKRAVATI SAGAR RAA
In Jainism pious twelve Chakravartis are accom- bras from Nagaloka became very furious and modated in 63 ShalakaPurushas (24 Tirthankaras, scared with sudden attack on them. They tried to 12 Chakravartis, 9 Baladevas, 9 Vasudevas and 9 save themselves from heavy waterfall but they Prativasudevas). The first was Bharat, the son of couldn't do anything. They became annoyed first Tirthankara Rishabhadeva. The second asnobody listened to them. At last allKobra kings Sagarwas ancestor of them. Later on he became and their families decided to burn the Kumaras with king of Ayodhya. He was a cousin of their powerful poisonous eyes called second TirthankarAjitnath. Once Sagar saw a chakra DRASHTIVISH EYES.All kumaras died. We rein his armory. After paid homage he commence his member them as they protected the entire shrine. journey to overpower whole country.
SanatRaja became very sad. Even Indra came During travelling he saw one divine beautiful girl. to give condolence in disguise form of Brahaman. He fell in love and married her. After winning all the Indra calls the Current of Ganga as Jahnvi in the states in the country he became Chakravarti. He name of Jahnukumar. Later on Sanat renounced the was happy with all the prosperities he received. He world after giving kingdom of Ayodhya to grandwas even master of the 64 thousands women with son Bhagiratha.After rigorous austerities, Sanat got whom he received 60 thousands Rajkumaras. Kevalgnana and took Sanlekhana. His nirvan took Among them Jahanukumar was eldest.
place at Ayodhya. Once all Rajkumaras decided to go to Astapada Later on king Bhagirath turn the current of to see the shrine established by their ancestor. Af- Ganges on the plain land of Uttar pradesh with ter seeing wonderfulAstapada shrine, they decided lots of efforts applying even technology available to give protection. They dig out very huge creek with at that time. Till today we use the phrase the weapons of Chakravarti and started pouring Bhagirathfor heavy undertaking venture i.e. water from heavy current of Ganges. All the co- BhagirathPrayatna.

Page #43

||||||||
|||||||||
|||||||||||||||||||||||||
|||||||||||||||||||||||||
||||||||||||||||||||||||||||
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
MAY 2015 PRABUDHH JEEVAN
PAGE No. 43 The Second Chakravarti - Sagar - By Dr. Renuka Porwal, Mob.: 098218 77327
The Sagar king of Ayodhya was a cousin of Tirthankar Ajitnath. Once Sagar saw a chakra in his armory. After paying homage, he commenced his journey to win the whole country
During his travels, he met a divine beautiful girl, and married her. All the kings in the country recognized him as their emperor and he became a Chakravarti. He was happy with all the prosperities he had received. Later on, he married 64 thousands women with whom he had 60 thousands Rajkumaras. Among them, Jahanukumar was the eldest.
Once all the Rajkumaras decided to go || All the cobras from Nagaloka became | Sagar raja became very sad. Indra too, came to Astapada to see their ancestor's shrine. || very furious and afraid with the sudden to give condolence in the disguise of a After seeing the wonderful temple, they || attack on them. Their mansions flooded Brahman. He called the Ganga as Jahnvi in decided to give it protection. They dug with the heavy waterfall. Enraged, the the name of Jahnukumar. Later on, Sagar out a very huge trench around Astapad Cobra kings and their families burnt the renounced the world after giving the shrine with the weapons of Chakravarti || Kumaras with their powerful poisonous kingdom of Ayodhya to his grandson and started filling it with water from the eyes called DRASHTI VISH EYES.
Bhagiratha His Nirvan took place at Ayodhya strong currents of Ganges.
co

Page #44
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| છે એ છે . તો આ રીત છે તો ? Licence to post Without Pre-Payment No. MR/Tech/WPP-36/SOUTH/2013-15 at Mumbai-400 001. Regd. With Registrar of Newspapers for India No. MAHBIL/2013/50453 Published on 16th of every month & Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001 On 16th of every month . Regd. No. MH/MR/SOUTH-379/2013-15 PAGE No. 44 PRABUDHH JEEVAN MAY 2015 | પળે પળે પાથેય જીવન કી રાહેં ભગવાન ! | દિવાળીની રજાઓમાં કેટલાક બંગાળી બંગાળ જવાના હતાં. બાબુભાઈએ વિચાર્યું કે હું પ્રેમથી સ્વાગત કર્યું. ફરી ઑફિસમાં કામ ઓપ્યું. આ લોકો સાથે ફરવા જાઉં. એક વર્ષ થવા આવ્યું તેઓ દિલ દઈને સમય જોયા વગર કામ સંભાળે પણ રોમણી ભુલાતી નથી. ગૌરીપુર હૉસ્પિટલમાં છે. સંસ્થાના વફાદાર માણસ છે, તેમને દર્દી તરીકે | ઈન્દિરા સોની . બધા દર્દીઓને મળ્યાં, સિસ્ટરને મળ્યાં. | નહિ પણ સંસ્થાના સ્ટાફ તરીકે તેમનો પગાર | ત્યાં તેમણે અંગુરીને જોઈ. બન્ને સમદુઃખીયા ચૂકવવામાં આવે છે. ચાર ધોરણ ભણેલા બાબુભાઈને | ‘અંગુરી, તારી દીકરી પાગલ જેવી થઈ ગઈ એશા થા ભેગા થયાં. પોતાના દુઃખની વાતો કરી. ઑફિસમાં કઈ ફાઈલમાં કોનો કાગળ છે તેની છે. બંગાળમાં ભીખ માગે છે. તને ખબર છે ?' બાબુભાઈએ કહ્યું તારી ઈચ્છા હોય તો ગુજરાત રજેરજ માહિતી છે. ફોન કરવા વગેરે કામમાં સહયોગ કુષ્ઠયજ્ઞમાં બંગાળથી રક્તપિત્તના કારણે ચાલ. ત્યાં લગ્ન કરી બાબુભાઈ અંગુરીને લઈને હોંશિયાર છે. અંગુરી મંદબુદ્ધિની દીકરીના ઘર છોડવું પડ્યું તેવું દંપતી દાખલ થવા આવ્યું. સહયોગમાં આવ્યાં. બાબુભાઈ નવસારીના પણ વિભાગમાં કામ કરે છે. તેણે અંગુરીને સમાચાર આપ્યાં. આ સાંભળી તેણી તેમનું તકદીર બંગાળ સાથે જોડાયેલું. ફરી વર્ષો પછી અંગુરીને દીકરીના સમાચાર મળ્યાં. ચિંતામાં પડી ગઈ. બંગાળી પત્ની જ મળી. બંને જણાં બંગાળ ઉપડ્યાં. ખૂબ રખડ્યાં. ત્યારે | વર્ષો પહેલાં અંગુરી ને રક્તપિત્ત થયો. તેથી તેનો પતિ તેણીને તેના માબાપને ત્યાં મુકીને | નવું જીવન શરૂ થયું. અંગુરી પણ સહયોગમાં દીકરી કાજલ રસ્તામાં ભીખ માગતી મળી. દીકરી આવ્યો. દીકરો કિશન ને દીકરી કાજલને તેની રહી હિન્દી-ગુજરાતી બોલતા શીખી. બાબુભાઈ તો માને ન ઓળખી શકી પણ મા તો દીકરીને ઑફિસમાં કામ કરે અગરી મંદબટિ વિભાગમાં ઓળખી ગઈ. બંને વળગીને ખૂબ રડ્યા. ગંદી પાસે રાખ્યાં. અંગુરીને તેના બાપે ગૌરીપુરની રક્તપિત્ત હૉસ્પિટલમાં દાખલ કરી. દવાથી સારું દીકરીઓને સાચવવાનું કામ કરે, બન્ને જણા ગોબરી દીકરી; કદાચ કેટલાય દિવસથી ન્હાયા થયું પણ તેને કોઈ મળવા ન આવ્યું. બાળકો ખૂબ સંસ્થામાં ખૂબ સારું કામ કરે. પાંચ -છ વર્ષ પછી વગરની, ફાટેલો કપડાં, વાળમાં અસંખ્ય જુ. તેની બન્નેના મનમાં શું થયું ખબર નહિ સંસ્થા છોડી આવી હાલત જોઈને બંને જણા ખૂબ દુ:ખી થયાં યાદ આવતાં પણ તે લાચાર હતી. સહયોગમાં રહેતા બાબુભાઈ પટેલને પણ જવાનો નિર્ણય કર્યો. સામાન બાંધવા માંડ્યો. અને તેણીને લઈને સહયોગ આવ્યાં. માએ તેણીને રોગને કારણે પરિવાર છોડવો પડ્યો હતો. તેથી નવડાવી, નવા કપડાં પહેરાવ્યાં. માથામાંથી જુ અમે બધાં, સંસ્થાના રહેતાં લોકો બધા સમજાવે તેમણે આવા જ રોગવાળી બંગાળી રોમણી જોડે તમને શું થયું છે? શા માટે જવું છે ? પણ કશું કાઢી, વાળ ઓળાવ્યા. કેટલાય મહિનાઓ બાદ બોલે નહિ. પગાર વધારવાની વાત થઈ પણ એક તેણીને હાવા મળ્યું, સારા કપડાં મળ્યાં, સારું લગ્ન કર્યાં. ભૂતકાળ ભૂલી સહયોગને પોતાનું પેટ ભરીને ખાવાનું મળ્યું. બધાની સાથે ભળતી વતન, ઘર માની આનંદથી રહેતાં હતાં. ના બે ના થાય. | | થઈ. હિન્દી, ગુજરાતી બિલકુલ સમજતી નહિ, ન જાણે જાનકી નાથે, સવારે શું થવાનું છે હમને હર જીનેવાલોં કો ધન દોલત પે મરતે પણ બધાને ઘરે જઈ બેસતી. આવી ત્યારે એકદમ તેમ રોમણીને કેન્સર છે તેની ખબર પડી બંગાળી દેખા. એમનું અનાડી મને અમને અમારા પ્યારને કાળી, સુકલકડી હતી. થોડા મહિનામાં તેનામાં રોમણી સફેદ લાલ બોર્ડર વાળી સાડી, હાથમાં ન સમજી શક્યું. છેવટે ટી.વી., સાયકલ વેચી સફેદ લાલ બંગડી, કપાળમાં મોટો ચાંદલો, સુરતની વાટ પકડી. ત્યાં બે-ત્રણ વર્ષ રહ્યાં, પૈસા ઘણું પરિવર્તન આવ્યું. માનો પ્રેમ મળ્યો. બે-ત્રણ વર્ષમાં તો હિન્દી-ગુજરાતી બોલતાં શીખી. સેંથામાં સિંદુર પુરેલી રોમણી સરસ લાગતી. આજે કમાતા, દારુ પીતા પણ થયાં. એકેય પૈસો બચ્યો પણ તેનો ચહેરો નજર સામે આવે છે. નહિ. સમાચાર સાંભળીને દુઃખ થાય. સુરતમાં | (વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પાનું 24) | સહયોગે તેની ખૂબ દવા કરાવી, પણ બચી પુર આવ્યું. તેમાં તેમની ઘરવખરી નહિ, બાબુભાઈ ખૂબ ઉદાસ થઈ ગયા. ભગવાનને તણાઈ ગઈ. હાલત બગડી ગઈ. પુછતાં કે રક્તપિત્તે ઘર છોડાવ્યું. સહયોગમાં સંસ્થામાં ખબર પડી. સમાચાર આવ્યો પત્ની મળી. નવો સંસાર શરૂ થયો. ભૂતકાળ મોકલ્યાં-પાછા આવી જાવ. જવાબ ભુલવાની કોશિષ કરતો હતો. મેં કેવા પાપ કર્યા આવ્યો-પૈસા નથી. સુરેશ સોનીએ છે ? તે મારી રોમણી ને તારી પાસે બોલાવી લીધી. તેમના મિત્રને ત્યાં લેવા મોકલ્યા, કયા ગુનાની સજા કરી ભગવાન ! શું કરું પૈસાની મદદ કરી. સંસ્થાએ તેમનું Cli To Postal Authority Please Note: If Undelivered Return To Sender At 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi, Mumbai-400004. Printed & Published by Pushpaben Chandrakant Parikh on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbai-400 027. And Published at 385, SVP Rd., Mumbai-400004. Temporary Add.: 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi. Mumbai-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanwant T. Shah.