Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo zvetAMbara jaina saMpradAyanA pratibhAvidhAna ane pratiSThAvidhinA graMthomAM pAdaliptasUrikRta nirvANalikAnuM sthAna pramANabhUtatA tema ja prAcInatAnI dRSTie UMcuM gaNAya che. pratimAlakSaNAdi viSaya anulaze, temaja biMbapratiSThA saMbaddha anya upalabdha madhyayugIna jaina sAhityamAM, ane nirvANalikAmAM nirUpala covIsa jinanA yakSa-yakSAdi tema ja SoDaza vidyAdevyAdinAM svarUpa-lakSaNa tathA pratiSThAvidhi vacce keTaluMka paripATInuM ane ethI vigataviSayaka aMtara varatAyache; to paNa nirvANakalikA graMtha upalabdha tamAma madhyakAlIna, jaina vAstu evaM pratimAlakSaNa-sAhityathI, prAcIna hoI yAkinIsUnu haribhadrasUrie (A I. sa700778 ke 785) paMcAzaka aMtargata kathela jaina biMba-pratiSThA-vidhi pachI kramamAM jo koInuM taratanuM sthAna hoya to te che nirvANakalikAnuM, paNa jema AcArya bhadrabAhu, kAlakAcArya, tema ja mallavAdisUri saMbaMdhamAM banyuM che tema pAlitta' kivA 'pAdalipta' abhidhAna dharAvatA sUrio ekathI vizeSa thaI gayA che. solaMkIyuganA ane pachInA prabaMdhakAro-caritrakAroe pAdaliptasUrinA jIvana-AlekhanamAM janaraMjaka, camatkArapUrNa kiMvadaMtIono saMbhAra ThAMsavA uparAMta bhinna evA, ne nokhA nokhA kALe thaI gayelA, traNeka pAdaliptasUrionI aitihAsika jaNAtI ghaTanAo nAma-sAmane kAraNe bheLavI mArI bhAre gUMcavADo Ubho karI dIdho che. sAMprata zodhaprayAso dvArA AmAMthI bene to alaga tAravAmAM saphaLatA maLI che; tadanusAra kuSANakAlIna AcArya Arya nAgahastinA ziSya (IsanI dvitIya zatAbdI AkharI caraNa ane trIjI zatAbdI prAraMbha) evuM suprasiddha prAkRta taraMgavaIkahA(taraMgavatIkathA)nA sarjaka, tathA pratiSThAnanA koI sAtavAhana rAjA(upanAma "hAla, vA "kaha')nA, ane pATaliputra-sthita muruSTharAja(kuSANonA zaka maMDalezvara)nA samakAlika, vaineyikI buddhi mATe prazaMsA pAmela pAlittasUri', ane pratimavidhigraMtha nirvANakalikAnA kartA pAdaliptasUri eka na hoI zake te tathya have siddha thaI cUkyuM che. vastutayA A hakIkata to nirvANakalikAkAranA graMtha-samApti samayanA udgArathI prathama dRSTie ja spaSTa banI rahe che. prastuta kRtikAra pAdaliptasUri vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUrinA ziSya vAcanAcArya maMDanamaNinA ziSya hatA : yathA :
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIvidyAdharavaMzabhUSaNamaNiH prakhyAtanAmA bhuvi / zrImatsaGgamasiMha ityadhipatiH zvetAmbarANAmabhUt / / ziSyastasya babhUva maNDanagaNiryovAcanAcArya ityuccaiH pUjyapadaM guNairguNavatAmagresara: prAptavAn // 1 // kSAnteH kSetraM guNamaNinidhistasya pAliptasUrirjAtaH ziSyo nirupamayazaHpUritAzAvakAzaH // vinyasteyaM nipuNamanasA tena siddhAntamantrA NyAlocyaiSA vidhimaviduSAM paddhatirbodhihetoH // 2 // ahIM purAtana Arya nAgahastinuM guru-rUpeNa nAma nathI. pAdaliptasUrinuM carita jemAM samAviSTa che te prabhAvakacaritanA kartA rAjagacchIya prabhAcaMdrAcArya (saM. 1334 ! I. sa. 1278) nirvANalikAkAranI uparyukta prAMtapuSyikAthI, ane ethI pAdaliptasUrinA gurakramathI, ajJAta nahotA. vAtano meLa khavaDAvavA, visaMgati dUra karavA, temaNe prastuta saMgamasiMhasUrine Arya nAgahastinA gurubaMdhu TharAvI dIdhA ane bALavayamAM dIkSita pAlittano saMgamasiMha-ziSya maMDanagaNi pAse uchera paNa karAvyo! pahelI vAta to e che ke IsvIsanI AraMbhika sadIomAM 'siMhAMta' nAmo paDatAM nahIM. AvAM nAmo madhyayuga, prAzmadhyayuga, ane anugupta kALamAM ja khAsa to maLe che. e ja pramANe ziSyone AgamonI vAcanA denAra AcAryo prAcIna kALe (ane pAMcamA zataka sudhI to) "vAcaka" kahevAtA", "vAcanAcArya" nahIM; banne upAdhiono artha asalamAM eka ja hovA chatAM. IsvIsanI cothI-pAMcamI zatAbdIthI "vAcaka" atirikta, ne ghaNI vAra ene sthAne, "kSamAzramaNa" zabda vyavahRta thayelo; ane enA paryAya "vAcanAcArya" abhidhAnano prApta thato sau pahelo ullekha jinabhadragaNi kSamAzramaNa dvArA pratiSThita AkoTAnI be dhAtu-pratimAo (A. I. sa. 575) para aMkita thayelo che. nirvANakalikA vRddha pAdaliptasUrinA samayathI to ghaNI arvAcIna hovAnuM sauthI prabaLa pramANa tenI aMdara apAyela vastunA parIkSaNa parathI maLI rahe che. tIrthakaronA yakSa kSAdino, temaja (tAMtrika prabhAvathI udbhavela) soLa vidyAdevIono vibhAva anugupta kALathI, ochAmAM ochuM bappabhaTTasUrinA samayathI (IsvIsanI 8mI sadInA uttarArdha ane 9mInA prathama caraNathI) laI dhIre dhIre AkAra letAM letAM prAphamadhyakALamAM, ane vizeSe madhyayuganA AraMbhe spaSTa banelo. kuSANakALamAM, eTale ke Adi pAdaliptanA samayamAM, jinanA yakSa-yakSiInI kalpanA upasthita hovAnAM koI ja sAhityika, Abhilekhika, ke purAtattvIya pramANo nathI. AgamomAM to zuM paNa pachInI upalabdha Agamika vyAkhyAomAM-niryukti-bhAkhyAdimAM-ke
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 pAdaliptasUri viracita nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo nAgaeNdrakulanA vimalasUrinA paumacariya (A. Isa473) ane saMghadAsagaNinA vasudevahiDI (chaThThuM zataka) sarakhI vistRta ane samRddha kathAomAM paNa AvI yojanAnA koI spaSTa nirdeza maLatA nathI. vidhividhAnamAM graMthakartAe je tAMtrika raMganA maMtrono paNa prayoga karyo che te vAta paNa graMtha prAcIna hovAno-Adi pAdaliptasUrie racyo che tevI vAtano sarvathA apavAda kare che. nirvANalikA graMtha anya keTalAka muddAo sAthe A kAraNasara paNa prAcIna yugamAM lakhAyo hovAnuM saMbhavatuM nathI. A graMthanA deDhatara, saMbhAvya tema ja svIkArya samaya-vinirNaya aMge ahIM AgaLa upara vistArathI carcA karIzuM. te pahelAM sAMprata viSaya anuSaMge upasthita thatA bIjA keTalAka prazno, jeno uttara meLavavo haju bAkI che, te vize joI javuM jarUrI che. jemake : 1) khagoLavidyAnA betAMbara jaina Agamika graMtha jyotiSakaraDaka racanAra pAlittasUri koNa ? taraMgavatIkAra ? nirvANakalikAkAra ? ke pachI koI trIjA ja pAdaliptasUri ? prAthamika dRSTie jotAM mane lAge che ke jyotiSakaraMDakakAra ane taraMgavatIkAra eka hoI zake; ane e kAraNasara nirvANakalikAkArathI bhinna mAnavA ghaTe. AgamomAM "prakIrNaka" vargamAM mukAtA jyotiSakaraDaka graMthane enI zailInAM lakSaNo parathI te IsvIsanA bIjA trIjA saikA jeTalo prAcIna che ke nahIM teno nirNaya to prAkRta bhASAnA tajjJo ane Agamika zailInA adhyetAo karI zake. A graMtha dinakaraprajJapti purAtana sUryaprati(I. sa. pU. bIjI-pahelI zatAbdI)nA AdhAre racAyo hovAnI kabUlAta tenA AraMbhamAM ja karavAmAM AvI hoI te spaSTatayA te pachInI racanA che. jyotiSakaraNDaka para zivagaMdI vAcake karelI prAkRta "vRtti' paNa have upalabdha banI che, je jainAgamo paranI adyAvadhi maLI AvelI prAkRta vRttiomAM sauthI prAcIna mAnavI ghaTe; ane te pAMcamA-chaThThA zataka bAdanI to nahIM ja hoya kemake "zivanaMdI" sarakhAM naMdAMta nAmono pracAra kuSANa ane anukuSANa kALa pachI uttarApathanA nirmantha saMpradAyomAM nahoto rahyo : apavAda rUpe alabatta urnAgara zAkhAnA tattvArthAdhigamasUtrakAra vAcaka umAsvAtinA guru "ghoSanaMdi" kSamaNa (A. IsvI. cothI zatAbdI pUrvArdha) gaNAvI zakAya. bIjI bAju dakSiNamAM thApanIya tema ja digaMbara saMpradAyanA muniomAM naMdyAta nAmadhArI ghaNA muniono ullekha pAMcamA-chaThThA zatakanA abhilekhomAM (ane te pachI paNa), tema ja temanI Agamavat ane anya racanAomAM maLI Ave che. (vRttikAra zivagaMdI vAcaka kAM to zvetAMbara AmnAyanI uccasnagara zAkhAmAM, ke kadAca yApanIya saMghamAM thayA hoya.) anyathA vRttinI nirUpaNa-zailI Agamo paranA chaThThA zatakamAM lakhAyelAM bhASyonA ane prAcInatama cUrNionI sarAsarI gadya-lekhana jevI hovAno bhAsa jarUra karAve che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 A graMtha ane vRtti saMbaMdhamAM 12mA zatakathI cAlato Avato eka saMkrama A TAMkaNe dUra karavo jarUrI banI jAya che. jyotiSakaraNDakanA saMskRta-vRttikAra malayagiri A graMthane valabhInA koI ciraMtana pUrvAcAryanI racanA mAnatA hovAnuM ane te paranI vRttine pAdaliptasUrinI racanA mAnatA hovAnuM jaNAya che. malayagirinA AvA vidhAnathI mohanalAla mahetAe paNa evuM ja sUcana karyuM che, paNa muni puNyavijayajIne khaMbhAta temaja jesalameranA bhaMDAromAMthI prApta thayelI pratonI aMtima gAthAone AdhAre to mULa jyotiSakaraDaka graMtha pAdaliptasUrinI racanA hovAnuM spaSTa thAya che. 2) prabhAvakacaritakAra pAdaliptasUri para kAlajJAna nAmaka jyotiSa graMthanuM kartutva Aropita kare che. kahevAya che ke A graMtha hAla anupalabdha che. mane lAge che ke jyotiSakaraDaka ja A kAlajJAna graMtha che; prastuta mUla-graMthanI utthAnikAmAM be vAra AvatA "kAlajJAna" zabda parathI ene kAlajJAna evuM apanAma maLI gayuM hoya : (juo pAdaTIpa 11). je hoya te; mUlakAra pAlittasUri vRttikAra zivagaMdI vAcakathI agAu thaI gayA che teTalI vAta to cokkasa; ane AthI prathama dRSTie temane kuSANakALanA pAlittasUrithI abhinna mAnI zakAya. 3) zatruMjaya para jina vIranI pratiSThA samaye pAlittasUrie gAthArUpeNa "gAhAjIaleNa" zabdothI AraMbhAtI vidyAgarbhita stuti racI hovAnuM prabhAcaMdrAcArya kahe che. nirvANakalikAnA saMpAdaka (sva) mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverIe anupalabdha manAtI A virala racanA potAnI aMgrejI prastAvanAmAM uphaeNkI che: yathA : gAhA-jualeNa jiNaM maya-moha-vivajjiyaM jiyakasAyaM / tho(s)sAmi ti-saMjhAe taM nissaMgaM mahAvIraM // 1 // sukumAra-dhIra somA ratta-kisiNa-paMDurA sirinikeyA / sIyaMkusagahabhIrU jala-thala-naha maMDalA tinni // 2 // na cayaMti vIralIlaM hAuM je surahi-matta-paDipunnA / paMkaya-gayaMda-caMdA loyaNa-cakkammiya-muhANaM // 3 // evaM vIrajiNaMdo accharagaNa-saMgha-saMthuo bhayavaM / pAlitta-yamaya-mahayo disau khayaM savvaduriyANaM // 4|| A nAnakaDI kRtinA racayitA pAlittasUri koNa? prastuta gAthAdvayanAM chaMdolaya tema ja saMracanA ane kavita-lakSaNa jotAM te taraMgavatIkAra pAlittanA samaya jeTalI purANI racanA jaNAtI nathI. (zailI kaMIka aMze "uvasaggahara" stotra, prAyaH navamI-dasamI zatAbdInuM smaraNa karAve che.) vaLI jinavIranuM maMdira IsvIsanI bIjI zatAbdI jeTalA purAtana kALe
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasari viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo 89 zatruMjayagiri para hovAnA kyAMyathIye nirdeza maLatA nathI. vizeSamAM prastuta gAthAyugalamAM zatruMjayano ullekha paNa nathI. jJAtAdharmakathAMga ane aMtakRtadazAMga (banne valabhI prathama vAcanAnA samayanA, eTale ke IsvIsannI cothI sadInA madhyabhAganA) AgamomAM to zatruMjaya kiMvA puMDarIkaparvata pAMDavonI ane ariSTaneminA keTalAka ziSyonI nirvANabhUmi hovAnI kathAo che. ane upalabdha niyuktio, bhASyo, ke cUrNiomAM zatruMjaya tIrthanI saMjJA dIdhI nathI, ke nathI tyAM koI jinAlayanA astitvanI noMdha. nirvANakalikAthI to upara udaikita stuti prAcIna hovAno bhAsa alabatta thAya che. saMbhavatayA pAdaliptasUri dvitIyanI A racanA hovI joIe; moTe bhAge maitrakakALanA uttarArdhanI hovAno saMbhava che. 4) bhadrezvarasUrinI kahAvali prAyaH IsvI 975-1000)mAM, tema ja pachInA prabaMdhomAM kathita zatruMjaya, urjAnta-girinagara, DhaMka(DhAMka), ane mathurAnI yAtrI karanArA, ane maNakheDa(purANA mA kheTaka, hAlanA maDakheDa)mAM "kRSNa-bhUbhuta"nI mulAkAta lenAra pAdaliptasUri koNa? pratiSThAna-nagaramAM sAtavAhana rAjAne (bIjI sadImAM) maLanAra ane jemanI keTalIka prAkRta gAthAo sAtavAhana rAjA "hAla"nA gAthAsaptazatImAM saMgRhIta thaI che te (taraMgavatIkAra) pAlittasUri to na ja hoI zake. mAnyakheTa rAjadhAnI rUpe rASTrakUTa samrATa nRpatuMga amoghavarSa prathamanAM AraMbhika varSomAM (AI. sa. 814-820) ke tethI thoDuM pUrvamAM banI; ane A kAraNasara prabaMdhakathita kRSNarAja te rASTrakUTa kRSNa dvitIya (I. sa. 878-914) athavA to kRSNa tRtIya (I. sa. 939-967) ema e bemAMthI eka hoI zake. AthI sAtamI zatAbdImAM thaI gayA haze te dvitIya pAlittasUri paNa A pAlittasUri na hoI zake. A tRtIya pAkisUri te nirvANakalikAnA racayitA pAdaliptasUri hovAno saMbhava che. (mathurA, zatruMjaya, giranAra, ane DhAMkanI yAtrAe janAra pAlittasUri vize AgaLa vicArIzuM.) 5) Agamika prakIrNakomAM gaNAtA puMDarIkaprakIrNaka aparanAma sArAvaliprakIrNakanA racayitA paNa koI pAdalipta sUri hovAnuM parokSa pramANa che. prastuta kalpanI vastu tathA vigata temaja tenA AtyaMtika paurANika, tIrthamAhAsya paurANika, tIrthamAhAbhya taraboLa raMgaDhaMga jotAM tenA kartA pAdalipta te tRtIya pAlittasUrithI abhinna hovA ghaTe. vajasvAmI (dvitIya) kRta zatruMjayalaghukalpa (prAyaH I. sa. 1032-33), jiNAyazanuM puMDarIkagiristavana (Ai I. sa. 11mI zatAbdI, hemacaMdrasUrinuM zatruMjayASTaka (Ata I. sa. 1127 vA 1155) tema ja tapAgacchIya dharmakIrti gaNino bRhadzatruMjayakalpa (A0 I. sa. 1264)24 paNa pAlittasUrinI uparyukta prakIrNaka kRtinA RNI che. ane jinaprabhasUrino kalpapradIpa aMtargatano vikhyAta "zatruMjayakalpa" (saM. 1385 ! I. sa. 1329)25 uparyukta sau racanAonA AdhAre ni, ai, bhA. 1-12
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 nirca aitihAsika lekha-samuccaya-1 racAyo che. 7) prabhAvaka caritakAra praznaprakAza nAmaka graMthanuM kartRtva paNa pAdaliptasUri para Aropita kare che. graMtha Aje upalabdha nathI; paNa graMthAbhidhAna "prakAzAMta" hoI graMtha bahu prAcIna hovAnI vAta saMprada banI jAya che. Avo koI graMtha pAdaliptasUrie racyo hoya to te trIjA pAdaliptasUrino hovo joIe. "praznane lagato graMtha hoI teno viSaya nimitta vidyA haze. pAlitANA-prAcIna pAlittAnaka abhidhAna spaSTatayA "pAlitta' parathI nIpajeluM che. "Anaka' pratyaya dharAvatAM grAmanAmo vyaktio ke vizeSanAmo parathI paDyAno saMbhava darzAvatA maitraka-anumaitraka dAkhalAo che. bIjI noMdhanIya vAta e che ke koI bauddha vA brAhmaNIya srotamAMthI "pAlittAnaka' nAmanI utpatino khulAso karatA nirdezo hajI sudhI maLI AvyA nathI. paNa upara carcita traNamAMthI kayA pAlittasUrinA nAma parathI pAlitANA UtarI AvyuM haze? kumArapAlapratibodha (asalI nAma jinadharmapratibodha) to potAne AkAzagamana sahAyabhUta rasa-lepamAM khUTatI kriyAnuM jJAna karAvanAra pAlittasUrinA nAma parathI ahesAnamaMda siddha nAgArjune pAdaliptapura vasAvyAnuM kahe che : ane A anuzrutine samarthana ethI pUrvanA graMtha rAjagacchIya somaprabhAcAryanA jinadharmapratibodha- (saM. 1241 ( I. sa. 1185)mAM maLe che; jo ke kadAca AthIye pahelAM racAyela "pAdaliptasUricarita", jenI saM1291/I. sa. 1235nI hastaprata maLI che temAM, ane bhadrezvarasUrinI kahAvali prAyaH I. sa. 9751000)mAM to te anuzruti nodhAyelI nathI0. AthI prabhAcaMdrAcArya pAse tema ja somaprabhAcArya samakSa koI anya sAdhana haze. pAlittAnakano rASTrakUTa lATezvara goviMdarAja tRtIya prabhUtavarSanA devaLInA va. saM. 1OO ! Isa. 818-819nA tAmrapatramAM ullekha hoItenI sthApanA te kALa pUrve thaI cUkelI te nirvivAda che; nirvANakalikAkAra pAdalipta A mitithI AgaLa joIzuM tema) poNoso-soeka varSa bAda thayA hoI temanA nAmathI to pAlittAnaka abhidhAna paDyuM nathI teTalI vAta to cokkasa. e ja rIte Adi pAlittasUrinA nAma parathI, pachIthI emanA smaraNa rUpe paNa te paDyuM hovAno saMbhava nathI. zatruMjayanI tIrtharUpeNa koI khyAti maitraka kALanA uttarArdha pahelAM nahotI. ke nathI maLato Adi pAdaliptasUrino zatruMjayAcala sAthe saMbaMdha sUcita karato koI prAcIna saMdarbha yA ullekha; ane AnakAMta grAmAbhidhAno maitrakayuga pUrvenA srotomAMthI ekAda apavAda sivAya maLI AvatA nathI ema bhASAvid prA. harivallabha bhAyANI sapramANa mAne che. prApya maitraka tAmrazAsanomAM to pAlittAnakano ullekha nathI ane saMbhava che ke A gAmanuM toraNa uttara maitraka kALamAM kayAreka baMdhAyuM hoya, bIjI bAju chellA pAMceka maitraka rAjAonAM tAmrapatro paNa pramANamAM jUjavAM maLyAM che; eTale pAlittAnakano ullekha thayo hoya tevAM uttarakAlika maitraka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita nirvANakalikA'no samaya ane AnuSagika samasyAo tAmrapatro haze to te hajI hAtha lAgyAM nathI, upalabdha mudrita sAhityamAM joIe to pAlittAnakanI sthApanA aMgenI kathAmAM prabhAcaMdra temaja temanAthI 92 varSa pUrve somaprabhAcArya te zahera nAgArjune vasAvyAnuM kahe che. nAgArjuna mATe somaprabhAcArye " bhikhu" zabdano prayoga karyo che, je emanuM bauddhatva sUcita kare che. DhAMka sAtheno temano prabhAvakacaritamAM nirdezela saMbaMdha paNa sUcaka che kemake aDhI dAyakA pUrve DaoN. harilAla gaudAnIne, tyAMthI sAtamA zatakanA AraMbhanI bauddha mUrtio jaDI AvelI ane banne DhAMkane badale girinagaramAM maLyA hoya to sAtamA zatakamAM tyAM mahAyAna bauddho sArI saMkhyAmAM hovAnuM prasiddha cInI bauddha muni-yAtrI zyana cAMganuM kathana che (A I. sa. 642)27. prastuta nAgArjuna "rasasiddha' hoI teo IsvIsananI bIjI zatAbdInA arasAmAM thaI gayelA prasiddha mahAyAna dArzanika nAgArjuna nahIM paNa uttarakAlIna mahAyAna saMpradAyanA vajayAnanA prAraMbhathI ati dUra nahIM evA koI-bhikSu hoI zake che. (bauddhomAM nAgArjuna nAmadhArI ekathI vizeSa AcAryo thaI gayA che.) bIjI bAju pAdaliptasUri paNa DhAMka tema ja girinagara gayelA evuM kahAvalithI mAMDI prabhAvaka carita sudhInA jaina madhyakAlIna caritrakathA sAhityamAM noMdhAyeluM che. (DhAMkamAM chaThThI-7mI sadInI zarUAtamAM mUkI zakAya tevI jaina guphAo che.) ane prabaMdhonAM varNano parathI to pAdalitAcAryanAM paNa maMtra-taMtra taraphanI ruci ane kImiyAono zokha siddha nAgArjunathI utare evAM hoya tevuM lAgatuM nathI ! (bannenI mitratA paNa e ja kAraNe thaI haze !) pAlittAnakanI sthApanA ziSyabhAve ki maitrIbhAve) jo siddha nAgArjune karelI hoya to te sAtamA zatakamAM, moTe bhAge enA uttarArdhamAM, thaI hovI joIe. Adi pAlittasUrinI jema A bIjA pAlittasUri paNa jainAgamo Adezita kaThora municaryAnuM anuzIlana karatA hovAnuM jaNAtuM nathI. hakIkate A dvitIya pAlitta to caityavAsI paraMparAnA jaina yati hovAnI spaSTa chApa upasAve che; paNa zithilAcAra hovA chatAMye pote ja UThIne potAnA nAmathI gAma vasAvavA jeTalI dhRSTatA Acare tevo saMbhava ocho che. AthI nAgArjune pAlitANA vasAvyAnI anuzruti kADhI nAkhavA jevI nathI. pAlitANAnI prAcInatA I. sa. 818-819vALA ullekhathI AgaLa laI jaI zakAya tevuM eka ADakataruM pramANa upalabdha che. udyotanasUrinI kuvalayamAlAkahA(saM. 835 | I. sa. 779)mAM zatruMjayagiri paranAM siddho (siddhAyatano)nI vaMdanArthe jatA cAraNano ullekha Ave che. giri paranA te samayanA maMdiro vize vicArIe to mukhyatve te jina vIra, yugAdideva, ane zAMtinAthanAM haze ane tenI sthApanA kuvalayamAlAkAranA kALa pUrve thaI cUkelI eTaluM tAravI zakAya. prabhAvakacaritakAra AmAMthI jina vIranA maMdiranuM nirmANa nAgArjuna para Aropita kare che; ane pAdaliptasUrie anya jinabiMbonI pratiSThA karI tema
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kahe che, je RSabhadeva ane zAMtinAthanAM hovAM joIe. giristhita A maMdironI yAtrAe janAra yAtrIonA vizrAma ane bhojanAdi vyavasthA mATe nIce taLeTI samIpa gAmano Azaro vyAvahArika AvazyakatAnI sImAmAM hoI vizvAsanIya che. AthI pAlitANA paNa I. sa. 779thI pahelAM vasI gayuM haze ja. Ama samagra rIte jotAM kahAvalimAM je pAlittasUri DhAMka, girinagara ane zetrujAnI jAtrAe gayAnI vAta Ave che te A siddha nAgArjunanA samakAlika dvitIya pAdaliptasUrine anulakSIne hoI zake che. (prastuta saurASTravAsI nAgArjuna saMbaMdhamAM jaina daMtakathAo sivAya vizeSa hakIkata adyAvadhi koI srotamAMthI prApta nathI. gujarAta-sthita bauddhonuM sAhitya lAMbA kALathI vinaSTa thayuM che. paNa pAchaLa kahyuM tema DhAMkamAMthI 7mI sadInI. bauddha pratimAdi avazeSo DhAMkamAMthI DaoN. harilAla gaudAnIne maLI AvyA hatA. eTale tyAM mahAyAnika koIka saMpradAyanuM besaNuM hatuM eTaluM cokkasa. uparanA banne pAdaliptAcAryothI bhinna evA nirvANakalikAkArano, eTale ke tRtIya pAlittasUrino, samaya eka koyaDo che. nirvANakalikAno samaya-vinizcaya thaI zake to upara pahoMcyA te niSkarSo paNa vizeSa sthira banI zake. kalaitihAsakAra vidvarya DaoN. umAkAMta zAhanuM kathana che ke zatruMjaya paranI saM. 1064o I. sa. 1008nI pratiSThAmitivALA puMDarIkasvAmInA Asana lekhamAM kahela vidyAdhara kulanA saMgamasiddha muni (jenA nirvANa nimitte prastuta pratimAnuM nirmANa thayeluM te) ane nirvANakalikAkAranA parama guru, vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUri abhinna hoI zake. AthI nirvANakalikAnI racanA 11mI zatAbdImAM thaI hovI ghaTe, nirvANakalikAmAM ullikhita vAstu-paribhASAdinA avalokana samaye meM teno agAu racanAkALa 11mI zatAbdIno sUcavelo. paraMtu kRtinI bhASA dhArAvAhI, vizada, ane prANavAna che; ane zailI tema ja vAkayaracanAnA DhaMga ane DhAMcA ekaMdare madhyayuganA upalabdha jaina dRSTAMtothI purAtana jaNAya che. jo ke temAM paMcAzakano prabhAva hoI haribhadrasUri bAdanI racanA che. temAM apAyela yakSalakSAdinAM varNanomAM aSTabhuja cakrezvarI Adi digaMbara paraMparAmAM elApura(IlorA)nI choTA kailAsa nAmaka ekazela maMdira(navamuM zatakothI maLavA lAge che. (ekaMdare graMthanI tatsaMbaddha keTalIka vigato ane pratimavidhino prAphamadhyakAlIna zvetAMbara tema ja prAraMbhika madhyakAlIna digaMbara paraMparAnI samIpa jAya che.) AthI A anulo vizeSa parIkSaNa karI, nirvANakalikAno samaya daDha ane sAMkaDI sImAmAM AvI zake to te vize ahIM yatna karI jovA vicAryuM che. A samasyAnA ukelamAM "saMgamasihasUrinuM nAma cAvI rUpe che. upalabdha zvetAMbara jaina sAhityamAMthI A nAma dharAvatA muninA yathArtha samaya vize jo kaMIka prakAza lAdhe to teno
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo upayoga nirvANakalikAnA samaya-vinirNayamAM karI zakAya, lakSyamAna sAhityamAM to 'saMgamasiMha'ne lagatA kevaLa be ja ullekho prApta thAya che. temAM eka to che caityaparipATI-stavanA kartA 'saMgamamuni', jemanuM pUruM nAma sihAMta che ke nahIM te nizcita rUpe kahI zakAya tema nathI; stavAnte emaNe potAnA guru ke gaNa-gaccha saMbaMdhamAM koI ja nirdeza dIdho nathI; tema ja stavanI aMdaranI vastunA parIkSaNa parathI racanA vahelAmAM vahelI 11mI zatAbdInA AkharI caraNamAM, ke (vizeSa karIne) ke 12mI zatAbdInA prAraMbhamAM mUkI zakAyadeg. enI bhASA ane kalevara eTalAM sAdhAraNa che ke e koI vidagdha ke vidvAn muninI racanA jaNAtI nathI. nirvANakalikA enAthI prAcIna hovA saMbaMdhamAM koI zaMkA rahetI nathI. vaLI A saMgamamuni nirvANakalikAkAranA parama guru hoya to kartA pAlittasUrino samaya to TheTha 12mI sadInA uttarArdhamAM paDe, je mAnI zakAya tevI sthiti nathI. paNa 'saMgamasiMhasUri' evA pUrA sihAMta nAma sAtheno spaSTa ullekha anyatre yakSadeva kRta paMcazlokI haribhadrasUri-stutinA aMte maLe che. potAne jayasiMhasUrinA ziSya tarIke oLakhAvatA muni yakSadeva pote saMgamasiMhasUri pAse haribhadrasUri (A I. sa. 780-770 ke 785)nA prasiddha dArzanika graMtha anekAMtajayapatAkAnuM adhyayana karyAnuM temAM prakaTa kare che. stutinA aMta bhAganuM padya A muddA anuSaMge kAmanuM che. zrImatsaGgamasiMhasUrisukavestasthAGghrisevAparaH ziSya : zrIjayasiMhasUrividuSastrailokyacUDAmaNeH / yaH zrInAgapura prasiddhasuparasthAyI zrutAyAgataH zlokAn paJca cakAra sArajaDimA'sau yakSadevo muniH // 5 // 93 jayasiMhasUri nAmadhArI jainAcAryo judAjudA madhyakAlIna zvetAMbara gacchomAM 11mI zatAbdIthI ThIka ThIka saMkhyAmAM maLe che : eTale emanA vize sIdhesIdhI zodha calAvavAthI koI nirNaya para AvI zakAya tema nathI; paNa jema 'saMgamasiMha' nAma jUjavuM ja maLe che tema 'yakSadeva' nAmavALA muni paNa prApta sAhityamAM eka anya dAkhalA sivAya maLatA nathI. gaMbhUtA(pATaNa pAsenA gAMbhu)nA jinAlayamAM za saM 826 / I sa0 904mAM zrAvaka-pratikramaNa-sUtra (kiMvA vaMdittusUtra) paranI vRtti pUrI karanAra muni pArtha potAno paricaya 'siddhAMtika (saiddhAMtika)yakSadeva'nA ziSya rUpe Ape che; potAnA gaccha, gaNa, ke kula vize alabatta kazuM jaNAvatA nathI. paNa "saiddhAMtika'jevI mAnaprada upAdhi to AgamonA jJAtA (ane ghaNI vAra sAthe sAthe nyAyAdimAM pravINa) hoya tevA jJAnI munivaro mATe ja saMbhavI zake : A saMyoga dhyAnamAM letAM je yakSadeva munie nAgapuramAM saMgamasiMhasUri pAse nyAyaviSayaka zikSA lIdhelI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 te, ane pArtha muninA guru, upara kathita saiddhAMtika yakSadeva, abhinna hovA ghaTe; ne tema hoya to yakSadevanA guru jayasiMha tema ja temanA nyAyavidyA-gura saMgamasiMhasUri IsvIsanI navamI zatAbdInA uttarArdhamAM thayA hovA joIe. AvuM mAnavAne koI yogya pramANa che kharuM? pramANa avazya che, ane "nAgapura-rAjasthAnanuM vartamAna nAgora-AmAM A saune joDatI kaDI banI jAya che. kRSNarSinA ziSya jayasiMhasUri svaracita dharmopadezamAlAvivaraNa-vRtti (prAkRta : saM. 915 ! I. sa. 859) nAgapuranA jinAlayamAM pUrI karI evuM graMthaprAMte prakaTa kare che : yathA : saMvaccharANa navahi sarahiM paNNarasa-cAsa-ahiehiM / bhaddavaya-suddhapaMcami-buhavAre sAi-rikkhammi // 28 siribhojadeva-rajje pavaTTamANammi jaNa-maNANaMde / nAgaura-jiNAyataNe samANiyaM vivaraNaM // 29 vivaraNa-karaNA kusalaM jaM kiMci samajjiya gae teNa / bhavvA lahaMtu mokkhaM kaya(i)NA saha sAsayaM sokkhaM // 30 iya jaya-payaDa-kaNhamuni-sIsa-jayasiMhasUriNA raiyaM / dhammovaesamAlA-vivaraNamiha vimala-guNa-kaliyaM // 31 eTaluM nahIM paNa vRttimAM eka sthaLe "saMgamAcAryanA matano ullekha paNa kare che? dehANurUva-vIriyaM khettAisu bhAvao nisevejjA / jaMghAbala-parihINA nidassiNaM saMgamAyariyA // 45 [dehAnurUpa-vIrya kSetrAdiSu bhAvato niseveta / jaGghAbala-parikSINA nidarzanaM saGgamAcAryAH l/4 (pR. 132) ahIM "saMgamAcAryathI spaSTataH "saMgamasiMhasUri vivakSita che; ane je jayasiMhasUrinA ziSya yakSadeva muni nAgapuramAM saMgamasiMhasUri pAse abhyAsa karavA gayA te jayasiMhasUri potAnA samakAlika (moTe bhAge vRddha samakAlika) nAgapura-sthita AcArya saMgamasiMhasUrinI Agamika-dArzanika prajJA pratye zraddhA ane sAro evo Adara dharAvatA haze tema jaNAya che; tadanvaye emanI parijJAno lAbha potAnA ziSya yakSadevane maLe te mATe temanI pAse abhyAsa karavA mokalyA haze tema lAge che. mahattvanI vAta e che ke traNenA-jayasiMha, yakSadeva, ane saMgamasiMhanA-samayano paNa lagabhaga barobara meLa maLI rahe che. gaMbhUtAnA pArzvamuninA guru saiddhAMtika yakSadeva, ane jayasiMhasUrinA nyAyapravINa ziSya yakSadeva A kAraNasara paNa abhinna
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo jaNAya che. jJAnavRddha saMgamasiMhasUrine potAnA paNa ziSyo haze ane temane paNa vidyAsampanna banAvyA haze. emAMthI koI muni temanI jema prakhara buddhimAna, zAstraprajJa paNa nIvaDyA haze. nirvANakalikAkAra pAlittasUrie svaguru saMgamasiMhasUriziSya maMDanagaNine "vAcanAcArya sarakhA ati mAnavAcaka birudathI saMbodhyA che e vAta ahIM vicAravA yogya banI jAya che. maMDanagaNino madhyakAlIna jaina zvetAMbara sAhityamAM to patto lAgato nathI. saMbhavatayA A AcArya madhyayuga pahelAnA hovA joIe. solaMkI-cAhamAna yugamAM vidvattAnA puMja samA AcAryo bRhadgaccha, rAjagaccha, harSapurIyagaccha, pUrNatallagaccha, kharataragacchAdimAM thaI gayA che; paNa temAMthI koI paNa "vAcanAcArya" kahevAtuM hoya tevAM pramANa bhAgye ja upalabdha che. AgaLa joI gayA tema zratamahodadhi jinabhadragaNi kSamAzramaNa sarakhI mahAn vibhUtine ziSyone AgamonI vAcanA devAnA adhikAranuM A sammAna-sUcaka abhidhAna apAyuM che; ane e mAnAI upAdhi madhyakALanA AraMbha sudhI, kadAca dazamA zataka sudhI, prayogamAM haze tema jaNAya che; jo ke te pachI teno bhAgye ja ullekha thayo hoI vAcanAcArya maMDanagaNi AthI madhyakALanA AraMbhe ke te pahelAM thaI gayA hovA joIe ema mAnavAne vizeSa baLa maLe che. sAMprata saMdarbhamAM eka anya vicAravA jevI vAta e che ke madhyakALa pUrve, solaMkI yuga pahelAM pazcima bhAratamAM zvetAMbara jaina samAja alpasaMkhyaka hato. lATadezamAM bhRgukaccha ane aMkoTTaka, (AkoTA) AnartamAM sArasvata maMDala eve vaddhiviSaya maLIne aNahilapATaka (pATaNa), vATa (vAyaDa), gaMbhUtA (gAMbhu), thArApadra (tharAda), moDheraka (moDherA), pATalA (pATaDI), ane A pradezathI pUrvamAM Anartapura ke AnaMdapura (vaDanagara) sarakhAM thoDAM nAnAM nAnAM jaina kendro gujarAtamAM hatAM, jyAre saurASTramAM ujjayaMtagiri-girinagara, zatruMjaya-pAlittAnaka, ane caMdraprabhasvAmInA prabhAsa sarakhAM thoDAMka tIrthadhAmo hatAM; ane rAjasthAnamAM bhillamAlazrImAla (bhillamAla, bhinnamAla osiyAM), jAbAlipura (jAlora), satyapura (sAcora), nAgapura(nAgora), osiyA (ukeza), citrakUTa (citoDa), tema ja kUryapura (kurA) ane rAjagRha vA rAjagiri (rAjoragaDha) sarakhAM thoDAMka kendro hatAM. A kALanA maLI AvatA thoDAghaNA pratimAlekho parathI, tema ja thoDI zI graMthapuSpikAo-paTTAvaliomAM to kevaLa nAgendra, nivRtti, vidyAdhara, ane caMdrakulanA astitvanA ullekho jovA maLe che; paNa madhyakALamAM khUba vistarelA aneka gacchomAMthI koInoye ullekha maLato nathI. "gaccha" zabda paNa bhAgye ja vaparAya che : ene sthAne prAcIna abhidhAna kula' (ke vikalpa vaMza) hajI prayogamAM che. sAdhusaMkhyA paNa alpa jovAya che ane moTA bhAganA munio caityavAsI paraMparAne anusare che. AvI dazAmAM navamA zatakanA uttarArdhamAM eka ja samaye pRthaka pRthapha traNeka
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 mahAvidvAn saMgamasUrio thayA hoya, ne beeka saiddhAMtika vA nyAyavettA yakSadeva muni thayA hoya evuM mAnyAmAM AvatuM nathI. badhA ja saMyogo lakSamAM letAM jayasiMhasUrinA ziSya yakSadevanA nAgapurastha vidyAguru saMgamasiMha muni, nAgapura sthita jayasiMhasUri dvArA mAnapUrvaka ulikhita saMgamAcArya, ane vAcanAcArya maMDanagaNinA guru saMgamasiMhasUri ekakAlika hovA atirikta eka ja vyakti hovAnI zakyatA mATe pUrato avakAza che. e ja dalIla anvaye gAMbhUnI pratavALA saiddhAMtika yakSadeva ane jayasiMhasUriziSya yakSadeva paNa abhinna jaNAya che. jo tema hoya to saMgamasUriziSya maMDanagaNinA ziSya nirvANalikAkAra pAlittasUri navamA zatakanA AkharI caraNamAM ane dazamA zatakanA prathama caraNa daramiyAna thaI gayA hovA joIe. upara carcela samIkaraNonuM koSTaka A pramANe rajU karI zakAya : (vidyAdhara vaMzIya) (kRSNarSi-ziSya) jayasiMhasUri (I. sa. 859) ahiMDasari -- -- vAcanAcArya maMDanagaNi saiddhAMtika yakSadeva tRtIya pAdaliptasUri pArzvamuni (I. sa. 904) (nirvANakalikAkAra) A samIkaraNo dvArA tRtIya pAlittasUri evaM pArzvamuni samAMtara ane samakAlika Thare che; mA khaTapati rASTrakUTarAja kRSNa(dvitIya)no paNa A ja (I. sa. 874-914) samaya che. nirvANakalikAnI racanA AthI sarAsarI tora para I. sa. 900nA arasAmAM thaI hovI ghaTe. kRtinAM AMtarika pramANo-bhASA, zailI, vastu ane paribhASA-spaSTa rUpe madhyakALa pUrvenAM che ja, ane upara pahoMcyA te niSkarSanuM pUrNatayA samarthana kare che. A nirNayanA prakAzamAM zatruMjaya para saM. 1064 ! I. sa. 1008mAM nirvANa pAmelA saMgamasiddha muni nirvANakalikAkAra pAlittasUri tRtIya)nA parama guru na hoI zake, puMDarIka prakIrNaka kivA sArAvalI prakIrNaka katvane kAraNe A pAlittasUri zatruMjaya ane ujjayaMtigirinI yAtrAe jarUra gayA haze ane zatruMjaya para kadAca emaNe paNa saMthAro karyo hoya. saMgamasiddha muni tema ja A pAlittasUri (tRtIya) vidyAdhara kulanA alabatta che; paraMtu "saMgamasiMha tema ja "saMgamasiddha' nAmAbhidhAnamAM thoDuMka aMtara paNa che. Ama A tathya paNa temane sAMkaLavA mATe anukULa nathI; chatAM saMgamasiddha muni ane saMgamasiMha munine eka mAnIne cAlIe to pAlittasUri(tRtIya)nA parama gura saMgamasiMhano aMdAjI zakAto samaya (navamA zatakanuM bIjuM-trIjuM caraNa) ane saMgamasiddha muni nirvANa I. sa. 1805) vacce khAsse
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo savAso varSa jeTaluM aMtara paDI jAya che, je upara rajU karyA ane carcA te sau pramANonI viruddha jAya che. e jotAM A banne munio bhinna hovA saMbaMdhamAM koI saMzaya-sthiti rahetI nathI. upasaMhAra (1) IsvIsanA bIjA zatakanA aMta bhAgamAM ke trIjA zatakanA AraMbhamAM taraMgavatIkathAnA sarjaka jyotiSakaraMDakanA racayitA, tema ja pratiSThAnapati rAjA sAtavAhana ane maruMDarAjanA samakAlika pAlittasUri nirvANakalikAnA kartA nathI ane emane zatruMjayagiri ke pAlittAnaka sAthe saMbaMdha hovAnuM paNa vAstavamAM koI ja pramANa nathI. (2) maitraka yugamAM, moTe bhAge to IsvIsanA sAtamA zatakanA uttarArdhamAM, bIjA pAlittasUri thaI gayA che. gAhA juhaleNa nAmaka vIrastutinA teo racayitA hoya tema lAge che. emaNe nahIM paNa zivanaMdI vAcake jyotiSakaraMDaka para prAkRtamAM lagabhaga pAMcamA-chaThThA saikAmAM vRtti racelI. prabhAvakacaritakAra (moTe bhAge cUrNionA AdhAra para ke pachI malayagirinA eka viziSTa saMbodhanane kAraNe) "kAlajJAna" evuM nAma Ape che te koI svataMtra graMtha nahIM, AgaLa kahI te vRtti paNa nahIM, paNa Adi pAdaliptasUrikRta jyotiSakaraMDaka mUla graMtha ja saMbhave che. kathAnA bauddha bhikSu rasasiddha nAgArjuna jemane (girinagara ke DhaMkamAM) maLelA te A maitrakakAlina dvitIya pAdaliptasUri jAya che, taraMgavatI tema ja jyotiSakaraMDakanA kartA prathama pAlittasUrinA nAmathI nahIM paNa jemanA nAma thakI pAlittAnakanI sthApanA siddha nAgArjuna dvArA thayelI haze te A dvitIya pAdaliptasUri hoya tema lAge che, ane temanA samayamAM prathama vAra zatruMjaya para jina vIra, jina RSabha, ane jina zAMtinAthanAM maMdiro sthapAyelAM, jeno kuvalayamAlAkahAmAM "siddhAyatano" rUpe moghama ullekha thayelo che. zatruMjaya, ujjayaMta, DhaMka ane mathurAnAM jaina tIrthasthAnonI yAtrAe A pAlittasUri gayA haze. zatruMjaya para sallekhanA dvArA dehamukta thanAra paNa A pAdaliptasUri hoI zake che. temanA kula, gaNa, zAkhA ke gurukama vize koI mAhitI hAla prApta nathI. (3) IsvIsanunA navamA zatakanA AkharI caraNamAM (ke dazamAnA pUrvArdhamAM) trIjA pAlittasUri thayA che, jeo nirvANalikAnA kartA che. emanA potAnA ja kathana anusAra teo vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUriziSya vAcanAcArya maMDanagaNinA ziSya hatA. rASTrakUTa narendra kRSNa(dvitIya) (I. sa. 878-914)ne mAnyakheTakamAM je pAlittasUri maLyAnuM caritrakAroprabaMdhakakAro kahe che te A trIjA pAlittasUri hovA ghaTe. emanI anya upalabdha racanA sArAvalI prakIrNaka che. saMbhava che ke hAla anupalabdha praznaprakAza graMthanA kartA paNa teo hoya. kahAvalimAM pAlittasUri zatruMjaya-ujjayaMta ane maDakhaDa gayAno ane prabhAvaka caritamAM je ni, ai, bhA. 1-13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 maDakheDanA (mAnyakheTaka) kRSNarAjane maLyAno eka vizeSa je ullekha maLe che te A trIjA pAdaliptasUrine anulakSIne haze. zatruMjaya para anazana emaNe paNa karyuM hovAno saMbhava che. anupUrti mULa lekha lagabhaga 23 varSa pUrve lakhAI gayelo. te pachI A viSaya para prakAza veratuM eka navuM pramANa upalabdha thayuM che. te anusAra jIvadevasUrinA jina-snAtra-vidhi (prAyaH 9mI sadI) para samudrAcAryanI saMbhavataH I. sa. 950mAM lakhAyelI paMjikAmAM maLI AvatuM eka padya nirvANakalikAmAM uddhata thayeluM che. te jotAM nirvANakalikAkAra kramamAM AvatA trIjA pAdaliptasUri hovAnI pratIti thAya che. uparAMta teo maDakheDamAM je kRSNa rAjAne maLelA te rASTrakUTa kRSNa tRtIya hovAnI saMbhAvanA baLavattara banI jAya che. AthI nirvANakalikAno racanAkALa prAyaH I. sa. 975 AsapAsamAM mUkIe to satyanI vadhAre najIka haze. TippaNo : 1. AmAM kahelAM vidhAno pachInA graMthonA vidhAnothI keTalIye vAra vigatomAM judAM paDe che. 2. A sUrinA kArya saMbaddha jUnAmAM jUnA ullekho bRhakalyabhASya Adi graMthomAM maLe che. vigato mATe juo bhogIlAla je. sAMDesarA, jaina Agama sAhityamAM gujarAta, bho. je. vidyAbhavana amadAvAda 1952, ane tyAM lekhake TAMkelA saMdarbho. 3, taraMgavatI kathA mahArASTra prAkRtamAM thayelI racanA che ane nirvANalikA saMskRtamAM che. IsvI 200 AsapAsa jaina saMskRtamAM lakhatA hatA evuM koI ja pramANa upalabdha nathI. vizeSamAM ni. kanAM bhASAzailI, ane nirUpaNa vastu paNa spaSTatayA madhyakAlIna je che. 4. juo prabhAvaka carita, siMdhI graMthamAlA kramAMka 13, saM. jinavijaya, muMbaI vi. saM. 1997 (IsvI 1940), pR. 29. 5. mathurAthI prApta kuSANakAlIna abhilekhomAM sUcita nAmo, naMdIsthavirAvalImAM vAcakavaMzanA AcAryonI yAdI, tema ja vAcaka umAsvAtinA sabhASya-tattvArthAdhigamasUtranI prazasti parathI evo aMdAja nIkaLI zake che. 5. U. P. Shah, Akota Bronzes, Bombay 1959, pp. 4, n 16, and 63 ff. 7. bappabhakinI caturvizatikA aMtargata temanI stutiomAM pratibhAvaidhAnika vigato maLe che. juo hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA, muMbaI 1926. 8. samavAyAMgasUtramAM prastuta stuti 24mA sthAne che. 24 tIrthakarI vize to vigato maLe che. paNa tyAM jinanA 24 yakSa-pakSIo vize jarA paNa nirdeza nathI, A viSaya saMbaMdhamAM junA mULa graMtho joI vaLatAM evo nirNaya saheje baMdhAI jAya che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo 9. Adi pAdaliptasUrinA samayamAM taMtravAda ja nahIM, maMtravAdanuM paNa jainomAM pracalana nahotuM. dazavaikAlika, uttarAdhyayana sUtra ane RSibhASitAnI Adi AgamomAM maMtrano spaSTa rUpe niSedha karelo che ja. 10. prastuta graMtha 52 zivanaMdI vAcakanI dIpikA sarakhI prAkRta vRtti maLI che. A vAcaka zivanaMdI pAMcamA zatakanA hovA ghaTe. kadAca karma graMthonA racayitA kahevAtA 'zivazarmA' ane A 'zivanaMdI' eka ja vyakti hoI zake. 22 11. paraMtu e dizAmAM saMpAdakoe khAsa koI prayatna karyA nathI. 12. graMthasamAptinI noMdhanI gAthAo kramAMka 404-405mAM e mujaba jaNAvAyuM che. juo jyotiSakaDaka, jaina Agama graMthamALA, graMthAMka 17 (bhAga 3}, saM muni puNyavijaya, muMbaI 1989, pR 111. 13, jaina sAhitya nA bRhad jJatihAsa, bhAga 3, pArzvanAthavidyAzrama graMthamALA-11 mohanalAla mahetA, vArANasI 1967, pR. 423-426. 14. vigata mATe juo, jyotiSakadaMDaka, "prastAvanA," paM. amRtalAla mohanalAla bhojaka, pR 20-21. 15. juo tyAM "Introduction," `Palitana and Vira Stuti,' Bombay 1926, p. 13. 16. pazcAtkAlIna prabaMdhAtmaka caritAtmakAdi sAhityamAM A maMdirano kvacit ullekha maLI Ave che, paNa te je pAdaliptasUrinA saMdarbhe hoI zake te tRtIya pAdalipta nahIM to dvitIya pAdalabhasUri hovAno vizeSa saMbhava che. 17, A vizenI carcA sAkSIpATho sahita mArA hAla pUrNa thaI rahelA The Sacred Hills of satrunjayamAM apAnAra che. 18. kahAvala adhAvidha aprakAzita che, paNa temAM je pAdaliptasUri saMbaMdhamAM vaktavya dIdhuM che ene, ane prabhAvakacarita Adi prabaMdhone AdhAre meM vidhAna karyuM che. 19. A hakIkata prabhAvaka caritamAM noMdhAyelI che. juo tyAM pR 32. 20. pAdaliptasUrie je zatruMjayakalpanI racanA karyAnI vAta Ave che. te A puMDarIkaprakIrNaka saMbaMdhI ja mAnavI ghaTe. A graMthanI eka pratamAM hAMsiyAmAM pAdaliptasUrikRta hovAnI vAta noMdhAyAnuM mane smaraNa che. 21. mULa kRti jotAM e vAta taddana spaSTa banI jAya che, temAM mAhAtmya graMthonI zailI anusAra tyAM karelAM dAno, tIrthane ApelI bheTo, vratAdi kriyAonA phaLarUpe je kaMI kahyuM che te A racanA prAcIna hovAno apavAda kare che. juo "sArAvali-prakIrNaka," prakIrNaka-sUtrANi, saM paM. amRtalAla mohanalAla bhojaka, jaina-Agama-graMthamAlA graMthAMka 17 bhAga-1 muMbaI 1984, pR. 350-30. 22.zrI zatruMjaya saurabha yAne zrI jinatIrthadarzana, prakAzaka zA jayaMtilAla prabhudAsabhAI tathA zA varajIvanadAsa revAlAla, muMbaI vIra saMvata 2485 (I. sa. 1958), 'zatruMjaya laghukalpa', pR. 4 11. 23. Catalogue of Palm-leaf Manuscripts in the Santirnatha Jaina Bhandara Cambay,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 Part-two, Ed. Muni Punyavijaya, G.O.S. No-149, Baroda 1966, P. 202. 24. (1) amAracaMdra nA navA prastha, saMpa9i zaratha zarmA, anasthAna 2176, p. 288-260. (2) zrI zatruMjaya saurabha pR. 11-19. 25. juo vividha tIva5, ziyI naina kathamAtA, maLyAMka-10, saM. jinaprabhasUri, zAMtiniketana, vi. saM. 1990 ? Isa1931, "zatruMjaya tIrthakalpa, pR. 1-5. 26. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa-graMtha 3 maitrakakAla ane anumaitrakakAla, saMpAdaka rasikalAla choTAlAla parIkha, ane hariprasAda gaM. zAstrI, amadAvAda, I. sa. 1974, mAMthI tAravaNI kADhatAM nIcenAM nAmo jovA maLe che, jema ke, cicAnaka, siravAtAnaka, rohANa, ayAnaka, iyikAnaka, jaMbuvAnaka, aDANa ka..A uparAMta koI seMdhava tAmrazAsanamAM hariyAnaka ullekha hovAnuM mane smaraNa che. 27, dvittAmAM che ane paniyA nAme nAgajjuNeNa Thavio imassa titthassa pujjatthaM / / - ---- TRpAna prativoi, kri. prastAva somaywvArya vita: mApati prativo : vinayavasUri prasthamAnA, prasthA-22, mUla saMpAdaka - muni jinavijaya, amadAvAda vi. saM. 2051 I. sa. 1994, dvitIya AvRtti, pR. 202. 28. ejana. 29. prabaMdha-catuSTaya, saMpAdaka- ramaNIka mata zAha, amadAvAda I. sa. 1994, "pAdaliptasUri-kathAnaka," pR8-31. 30. lAka damAM joyelI liyaMtara nakala parathI Ama kahevA prerAyo chuM. 31. saMbhavataH meM A vastu DaoN. hariprasAda ga. zAstrInA maitrakakAlIna gujarAtamAMthI lIdhI hoya, paNa hAla e graMtha mane sulabha nathI. pAlittANakanA rASTrakUTa tAmrazAsanonA ullekha juo, gu.rA. sAM che. graMtha 3, pRDha 158. 32. A viSayamAM sAdhAra carcA mArA The Sacred Hills of Satrunjaya nAmaka graMthamAM thaI rahI che. 33. bhAyANI sAheba sAthe thayelI rUbarU vAtacIta anusAra, pachIthI emaNe e viSaya para TUMkI noMdha chApI hovAnuM smaraNa che. 34, alabatta, A aMgenI chellAmAM chellI paristhiti zuM che enAthI huM vAkepha nathI. 35. kupra, prastAva 2. pR. 201. 36. DaoN. gaudAnI pAse rUbarU joyela tasavIro : pachIthI emaNe e mUrtio upara koI vartamAnapatramAM lekha lakhyo hovAnuM smaraNa che. AjathI vIseka varSa pahelAM amerikana insTiTyUTa taraphathI meM paNa enI tasvIro levaDAvelI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo 37. A hakIkata yu. ena. sAMga(spenacAMga)nI musApharInI noMdha varNavatAM pustakamAM che, paraMtu e pustaka mane A paLe prApta na hoI teno ullekha TAMkI zakyo nathI. 38. prAcIna nAgArjuna mATe "rasasiddha" ke "mAMtrika" jevA zabdo bauddha sAhityamAM jovAmAM AvatA nathI. 39. vanayamAMnA pradhamayAna, sithI jainagraMthamAlA, graMthAMka 45, saMpA. jinavijayamuni, muMbaI vi saM 2015 | I. sa. 1959, pR. 80, paMkti 12-21, 40. alabatta A vidhAna madhyakAlIna srotonA AdhAre meM kareluM che. 41. juo. ma ca, pR. 38, glo, 299-301. 101 kRtajJena tatastena vimalAderupatyakAm / gatvA samRddhibhAk cakre pAdaliptAbhidhaM puram || adhityakAyAM zrIvIrapratimAdhiSThitaM puraa| caityaM vidhApayAmAsa siddhaH sAhasauzvaraH // gurumUrti ca tatraivAsthApayat tatra ca prabhum pratyaSThApayadAhUyArhaTvimbAnyaparANyapi / 42. Urrakant Premanand Shah, "Machynkaline Gujarati Kala-nah Ketalanka $ilpo" [GUJ), Sri Jaina-Satyaprakasa, year 17, No-1, Ahmedabad, 15.10.51, p. 22, The Original article had appeared in Hindi in the Jianodaya, Kafi, year 3, No-3. 43. ejana. 44.ena. 45. juo, M. A. Dhaky, "Architecrural data in the Nirvankalika of Padaliptashri,' Sambodhi, Vol. 3, No-1, 1974, p. 11 to 14. 46. "saMgamasUri kRta caitya paripArTI" nigraMtha 3mAM prakAzita thaI rahI che. 47. ejana 48, aneAMtanathapatAnA, dvitIya bhAga, saM eca. Ara. kApaDiyA, GOS. Vol. CV, baroDA 1947, pR 241. 49. A nAgapura te rAjasthAnamAM Avela vartamAna nAgora zahera che. 50, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, mohanalAla dalIcaMda dezAI, muMbaI 1933, pR. 282. 51. tharmopadezamAnA vivaLa, sidhI jainagraMthamAlA, graMthAMka 28 saM. paM. lAlacaMdra bhagavAna dAsa gAMdhI, muMbaI vi. saM. 2005 I. sa. 1949 pR- 230. 52. A sivAya DhAMkamAM I sanA 6ThThA-7mA saikAmAM mUkI zakAya evI bahu sAdhAraNa guphAo che. ane valabhImAM paNa e ja kALamAM jinamaMdira hatuM. paNa ethI vizeSa koI sthAno vize haju sudhI sAhityika ke purAtattvanAM pramAz2o maLI AvyAM nathI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 * nircanI aitihAsika lekha-samuccaya-1 53.lA. da. vidyAmaMdiranI eka prata para hAMsiyAmAM meM zrI "pAdaliptasUri viracita," evI jUnI noMdha joyelI. 54. pra. ca. pR. 32, zlo. 114. 55. anusaMdhAna - 4, amadAvAda 1955, 'TUMka noMdha-"vAcaka umAsvAtijInA pagha vize," pR 16-17 tathA anusaMdhAna - 5, amadAvAda 1955, "umAsvAti-Arya samudranAM navaprApta padyo vize." madhusUdana DhAMkI, pR. 55-57, banne aMkonA saMpAdaka : muni zIlacaMdravijaya, harivallabha bhAyANI. 56. tRtIya kaSNano samaya prAya : I. sa. 940-961no che. AthI sAvacetI khAtara nirvANalikAno samaya I. sa. 975no sUcita karyo che. jo ke enAthI beeka dazakA vahelo paNa hoI zake.