Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 anusandhAna-41 nigodathI mokSa sudhI pro. padmanAbha esa. jainI jaina zAstro pramANe jIvono nigodathI mAMDIne mokSa sudhIno vikAsa kamika ane utkrAnti svarUpa hoya che. parantu A vikAsa dhImo ja ane badhAM sopAnone oLaMgato ja hoya tevu Avazyaka nathI. eka nityanigoda (avyavahAra rAzi)no jIva nigodamAMthI nIkaLI, manuSya thaI, te ja bhave mokSe paNa jai zake che. A vAta marudevInA udAharaNathI sArI rIte samajI zakAya che. zvetAmbara jainomAM marudevInI kathA prasiddha che. parantu Agamo ane Agametara sAhityamAM A vAtane puSTa karanArAM pramANo keTalAM - kayAM che - te ApaNe joie. pahelAM aMga sAhityamAM joie : bhagavatIsUtranA aDhAramA zatakamAM bhagavAna mahAvIra ane mAkandikaputra vacce eka saMvAda thAya che. mAkandikapatra bhagavAnane pUche che : 'bhagavan ! kApotalezyI pRthvIkAya tyAMthI marI manuSya banI mokSa jaI zake ?' bhagavAna kahe che : 'hA mAkandikaputra ! kApotalezyAvALo pRthvIkAya apakAya ke vanaspatikAyano jIva tyAMthI marI manuSya banI mokSe jaI zake che.' A vAta, mAkandikaputra bIjA sAdhuone kahe che tyAre te sAdhuo nathI mAnatA ane pharI bhagavAnane jaI pUche che. tyAre bhagavAna kahe che : 'mAkandikaputra kahe che te sAcuM che. ane mAtra kApotalezyAvALA ja nahIM, paraMtu kRSNalezyA ane nIlalezyAvALA paNa pRthvIkAya, apakAya tathA vanaspatikAyanA jIvo marI, manuSyatva pAmI mokSe jaI zake che.' A sAMbhaLI sAdhuo mAkandikaputra pAse AvI vAraMvAra kSamAyAcanA kare che. zvetAmbarIya karmazAstronA niyamo A traNa kAyanA jIvone asAdhAraNa .. chUTa Ape che jyAre agni-vAyukAyanA jIvone to marIne manuSya thavAnI paNa chUTa nathI.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ October-2007 have, vanaspatimAMthI nIkaLI sIdhA manuSya thaI mokSe javAnuM udAharaNa maLe che paraMtu pRthvI - apkAyanuM nathI maLataM. ane jaino, vyavahAra rAzimAM rahela pRthvI - apkAyane choDI vyavahAra- nigodamAM rahela vanaspati jIvanI, AvI ucca paristhitinuM kathana karatI kathA lakhe te vicAraNIya che. vikalendriya jIvonI kakSA paNa nigodanA jIva karatAM ahIM nIcI dekhADI che. kAraNa ke teo anantara bhavamAM manuSyatva pAmavA chatAM kevalajJAna / mokSa nathI pAmI zakatA. marudevI nityanigodamAMthI sIdhAM AvyAM che tevA ullekhavALI kathA Agametara sAhityamA vadhAre jovA maLe che, paNa Agamo aMgomAM teno ullekha mAtra sthAnAGga sUtramAM ja che. 37 sthAnAGga sUtranA cothA sthAnamAM cAra antakriyAonI vAta karI che temAM A ullekha che. prathama antakriyA, pUrvanAM karmoM ghaNAM ochAM hovAthI je alpakaSTathI ja mokSa meLave tevA saMsAratyAgI aNagArane hoya che. udA: bharata cakravartI. dvitIya antakriyA, pUrvanAM karmo ghaNAM hovA chatAM ghaNAM kaSTo sahana karI je alpakAlamA ja mokSa meLave tevA aNagArane hoya che. udA: gajasukumAla. tRtIya antakriyA, pUrvanAM karmoM ghaNAM hoya ane tene ghaNA kALa sudhI sahana karIne khapAve tevA aNagArane hoya che. udA: sanatkumAra cakravartI. caturtha antakriyA, pUrvanAM karmo ghaNAM ochAM hoya tyAre ochA samayamAM tevA prakAranAM tapa kaSTo sahana karyA vinA ja khapAve tevA aNagAra ne hoya che. udA: marudevI. -- ahIM mULa sUtramAM kyAMya marudevInA pUrvabhavano ullekha karyo nathI. parantu tenI vRttimAM abhayadevasUrie teno ullekha karyo che tathA samAdhAna paNa ApyuM che ke vyAkhyA tathA udAharaNamAM sampUrNa sAdharmya na maLe. Avazyaka niryuktimAM marudevInA prasaMgane 500 abaddha AdezomAMno eka Adeza mAnelo che : " evaM baddhamabaddhaM AesANaM havaMti paMcasayA / jaha egA marudevI accaMta thAvarA siddhA ||1023|| "
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 anusandhAna- 41 tenI TIkAmAM haribhadrasUri mahArAja kahe che 'atyantasthAvara : anAdivanaspatikAyamAMthI nIkaLIne, manuSya thaI, marudevI siddha thayAM. vRddhasampradAyamAM kahyuM che ke Arhata pravacanamAM 500 Adezo evA che jeno nirdeza - pATha aMga- upAMgomA nathI. A paNa temAMno ja eka Adeza che. Avazyaka niryukti ( zlo. 1320 ) nI hAribhadrI TIkAmAM marudevInI kathA kahI che. temAM temaNe bhagavAna RSabhanuM darzana kartuM hoya ke mahAvrato grahaNa karyAM hoya tevo koI ullekha nathI. temane pUrvajanmonI paNa koI smRti nahotI tethI samyagdarzana prApta karavA jarUrI sAmagrI paNa temanI pAse nahotI. vaLI temaNe evAM kayAM puNya (kyAM- kyAre) karyAM haze jethI teo tIrthaMkaranAM mAtA thayAM ? ane A manuSyabhavamAM paNa temaNe samyaktva kyAre meLavyuM haze ? - samyaktva pUrvabhavonI smRtithI athavA tIrthaMkara / pratimAnA darzanathI athavA mahAzoka-viSAdAdithI thAya. (ahIM nAbhikulakaranA mRtyunI vAta mAtra caupannamahApurisacariyaM mAM ja Ave che.) RSabhadeva pratyeno zoka tevI Atmika samAnatAvALo nahoto ke jethI samyaktva thAya. A rIte joIe to samyaktvaprAptinuM koI paNa kAraNa temanI pAse nahotuM ane jaina siddhAnta pramANe to ratnatrayInI pUrNatA ja mokSa apAve. caupannamahApurisacariyaM mAM zIlAGkAcArya thoDIka hakIkato umere - che : RSabhadevane kevalajJAna thayuM tenI jANa bharatane thAya te pahelAM ja indro AvI samavasaraNanI racanA karI. temAM bhagavAne dezanA ApI pAMca mahAvrato samajAvyAM ane 84 gaNadharonI sthApanA karI. daramyAna, bharatane jANa thatAM te marudevIne hAthI para samavasaraNa tarapha laI cAlyo. tyAre marudevIe devonA mukhethI 'jaya jaya' evA zabdo sAMbhaLyA, sAthai ja temaNe tIrthaMkaranI amRtamaya dezanA paNa sAMbhaLI ane te sAMbhaLatAM ja manAM karmoMno ghaNo moTo bhAga kSaya pAmyo, temanI bhramaNAo bhAMgI gaI, hRdayamAM Ananda phelAyo ane putra pratyenA rAganAM bandhano tUTI gayAM teo kSapaka zreNi
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ October-2007 caDI kevalajJAna pAmyAM ane te ja vakhate AyuH kSaya thaye siddha thayAM. devoe temano utsava ko ane bharatane jaNAvyu. tyAra bAda bharata samavasaraNamAM gayA. bhagavAnanI stotra bolavA dvArA stuti karI. pachI bhagavAne dezanA ApI, mahAvrato samajAvyAM ane RSabhasena va. 84 gaNadharonI sthApanA karI. ahIM dharmakathA-vratadAna-gaNadharasthApananuM punaH kathana karavAmAM zIlAGkAcAryano hetu-marudevIe mokSa mATe jarUrI jJAna kaI rIte meLavyu- te che. parantu A vidhAna nandIsUtramA kahelA marudevInA atIrthasiddhatva sAthe saMgata thatuM nathI. te ja granthamA AgaLa zIlAGkAcArye brAhmI-sundarI kayA kAraNathI strIpaNuM pAmyAM te varNave che, parantu temaNe marudevInA strItva mATe koI kAraNa ApyuM nathI, ane vanaspatikAya/nigodamAMthI teo sIdhA ja manuSyatva pAmyAM teno paNa nirdeza karatA nathI. triSaSTizalAkApuruSacaritamAM hemacandrAcArye paNa Avo koI nirdeza koM nathI. alabatta teoe yogazAstranI svopajJavRttimAM A prazna uThAvIne tenA samAdhAnarUpe kA che ke - yoganA prabhAvathI marudevIe zukladhyAnano agni prajvalita karyo ane karmone bhasmIbhUta karyAM. tattvArthasUtramA jo ke, pUrvanA jJAtAne ja zukladhyAna saMbhavI zake che, tevaM kaDaM che. chatAM haribhadrasUri AvazyakaniyuktimAM teno khulAso karatAM kahe che ke pUrvanA vyAvahArika jJAna vinA paNa zukladhyAna saMbhave che ane te mASatuSa muni ane marudevInAM dRSTAntomA joI zakAya che. upara kahelA badhA ja. sandarbho, marudevIe kSapaka zreNi karI hatI tema kahe che; ane te mATe vyAvahArika vrata-saMyama athavA bAhya cAritra Avazyaka nathI, bhAvapariNAmathI ja tevI paristhiti utpanna thaI zake, tevU noMdhe che. vaLI, badhA ja grantho e vAtathI sabhAna che ke - marudevInI siddhatvaprAptimAM ghaNA apavAdo- chUTo mUkavAmAM AvyAM che. (tethI te AzcaryarUpa che.) ane paJcavastuka-saGgrahanI ziSyahitA vRttimAM haribhadrasUri paNa A ja
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 vAta kahe che. marudevImAM evI te zI yogyatA hatI je teone ATalA TraMkA gALAmAM mokSe laI jAya ? e praznano javAba tathAbhavyatvanA siddhAntathI ApI zakAya, tevuM upA. yazovijayajI va. kahe che. (adhyAtmamataparIkSA). tathAbhavyattva e bhavyatvano ja vistAra che. te siddhAnta pramANe jo ke dareka bhavya jIva samAna ja hoya che, chatAM teonuM tathAbhavyatva juduM juduM hoya che. tethI koI jIva tIrthaMkara - gaNadharAdi bane, koI sAmAnya kevalI bane. (ane jyAre teo siddha bane tyAre badhA samAna ja hoya.) anyathA tIrthaMkara - atIrthaMkara jIvomAM koI taphAvata na rahe. -- anusandhAna- 41 ( gopInAtha kavirAje paNa A ja prazna uThAvIne kahyuM che ke : 'badhA ja jIvo samAna hovA chatAM keTalAka ja tIrthaMkara/ Izvara bane cheto te jIvomAM tevI kaI yogyatA che ane teoe tene kevI rIte meLavI che te ApaNe jANatA nathI. parantu jainadarzana A taphAvatane samajAvatA siddhAnto ApaNane Ape che.) vaLI, tathAbhavyatvanAM kAraNo sivAya paNa jIvone paraspara judA darzAvatA bIjA taphAvato che, tema lalitavistarAnI TIkAmAM bhadraGkarasUri jaNAve che. teo kahe che ke purisuttamANaM va pado tIrthaMkaranA jIvanI sArvakAlika uccatAnuM pratipAdana kare che. ahIM teo kSemaGkaragaNinA satpuruSacaritano sandarbha Ape che ke jyAre tIrthaMkaranA jIvo avyavahArarAzimAM hoya tyAre paNa bIjA jIvothI caDiyAtA hoya che. (mAtra teonI uccatA DhaMkAyelI hoya che.) jyAre vyavahArarAzimAM Ave che tyAre, pRthvIkAyamAM cintAmaNi ratna vagere tarIke janme, apakAyamAM tIrthajalapaNuM pAme, tejaskAyamAM AratI va nuM agnitva pAme, vAyukAyamA vasantaRtumAM sugandhIsthAne janme, vanaspatimAM janme to kalpavRkSarUpe janme beindriyamAM dakSiNAvartta zaMkha tarIke janme, paMcendriyamAM zreSTha azva / hasti a. bane ityAdi. A rIte tIrthaMkarano jIva bIjA jIvothI judo par3e che te tathAbhavyatvanA siddhAntane pramANita kare che. ane A siddhAntathI ja bhavyajIvano mokSa tenA bhavyatvanA paripAkathI judA judA samaye thAya che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ October-2007 41 (digambaro paNa kahe cha ke bhavyatvanI guNavattA judA judA AtmAomAM bhinna bhinna hoya che ane te kAlalabdhi va. ne AdhIna che. parantu teo A muddAno upayoga zvetAmbaronI jema karatA nathI.) nigodajIvo tathA mokSa vize yApanIya tathA digambarono mata AcArya zivAryanI bhagavatI ArAdhanA paranI yApanIya aparAjitasUrinI vijayodaya TIkAmAM - bharata cakravartInA ghaNA putroe dIkSA lIdhA bAda DhUMkA gALAmAM ja mokSa prApta karyo - tevaM nirUpaNa che. (marudevIno temAM koI ullekha nathI.) te ja granthamA AgaLa karvA che ke - 'anAdimithyAdRSTi jIvo paNa bahu ochA kALamAM-ArAdhanAnA baLe - siddha banI zake. Atmika vikAsa mATe kAla bahu mahattvano nathI. keTalAya jIvo eka muhUrtamAM ja saMsArasamudrane tarI gayA che. bharatanA vardhana va. 923 putro nityanigodapaNAmAMthI prathamavAra ja trasatva pAmI RSabhadeva pAse dIkSita thaI mokSane pAmyA che.' A nirUpaNa zvetAmbara AgamomAM kahela - nityanigodamAMthI prathamavAra ja trasatvane pAmI siddhatva meLavI zakAya che e - vAtane pramANita kare che. yApanIyo jo ke A vAtane anantakALe thanArI ke AzcaryarUpa nathI mAnatA, vaLI teo- marudevIne zvetAmbaroe je saraLatAthI mokSaprApti dekhADI che te rIte na mAnatA, vratagrahaNa va. nI AvazyakatA upara bhAra mUke che. strImuktiprakaraNanA kartA zAkaTAyana (yApanIya) brAhmI-sundarIrAjImatI-candanA va.nA mokSanI vAta kare che paNa marudevInA siddhatva athavA mallinA tIrthaMkaratvano ullekha karatA nathI. saMbhavita che ke marudevInA prasaMganI AgamabAhya hovAthI temaNe noMdha lIdhI nathI athavA zvetAmbaroe je rIte temano mokSa mAnyo che te teone mAnya nathI.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 anusandhAna-41 digambaro to temanA siddhAnta pramANe marudevIno mokSa mAnatA ja nathI. AdipurANamA AcArya jinasena nAbhine 14mA kulakara gaNAve che. temanA mate to nAbhi pahelAM ja keTalAya samaya pUrve yugalikapaNuM viccheda pAmyuM hatuM. teo marudevInuM varNana paNa ghaNuM kare che parantu temanA pUrvabhava vize mauna che. (vratadyotana-zrAvakAcAramAM abhradeva kahe che ke marudevI yugalika hatA. temano pUrvabhava darzAvatA granthakAra kahe che - pUrvavidehamAM amarAlakA nagarImAM vasudhAravaNikanAM patnI vasumatI e marudevIno jIva hato. vasumatIe ekavAra bahu garvathI jaina munine Adara vinA dAna ApyuM tethI te anantara bhavamAM yugalika tarIke janmI. A vAta pAramparika digambara matathI ghaNI judI paDe che.) AdipurANamAM A AgaLa karvA che ke, marudevI tathA nAbhi potAnA putranI dIkSAmA upasthita hatAM, parantu te pachI - kevalajJAna va. avasaromAM teo upasthita nathI. vaLI, A avasarpiNInA prathama siddha marudevI nahi, parantu bharatanA nAnA bhAI anantavIrya hatA. digambara purANomAM zvetAmbarIya-marudevInA siddhatva ke yApanIya vardhana bandhuonA siddhatvano nirdeza nathI. vaLI, digambara mate nityanigodamAMthI nIkaLela jIva manuSya to thaI zake parantu te gRhasthadharmathI AgaLa jaI na zake. SaTkhaNDAgamanI dhavalA TIkAmAM kaDaM che ke, tevo jIva-strI ke puruSa - samyaktva ke pAMcamuM guNasthAna prApta karI zake. tethI AgaLa na jaI zake. tethI, digambaroe marudevI, siddhatva mAtra strI hovAnA lIdhe ja inkAryu hoya te kadAca saMbhavita nathI. bhagavatI ArAdhanA ane vijayodaya TIkA - banne yApanIyonA che tevU saMzodhana tAjetaramA ja nathurAma premI ane e. ena. upAdhyee kayuM che. anyathA, digambaro temAM varNavela vardhana bandhuonA siddhatvane zI rIte svIkArI zake ? teoe A kathAne badalavAno prayatna avazya karyo che. dravyasaGgrahanI TokAnA bIjA bhAganA pR. 318mAM lakhyu che ke, bharatanA 923 putro nityanigodamAMdhI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 nakaLI indragopa tarIke sAthe ja janmyA. pachI te badhA ja bharatanA hAthInA paga nIce kacaDAI marI gayA ane bharatanA ja putrorUpe janma pAmyA. pachI teoe sAthai ja dIkSA lIdhI ane TraMka samayamAM ja tapa va karyA vinA mokSa pAmyA. October-2007 A kathAmAM nigodatva ane manuSyatvanI vacce indragopano janma batAvyo te sahetuka che. digambara karmazAstro pramANe nityanigodano jIva saMjJI paMcendriya thaI pachI jo manuSyatva pAme to te, te ja bhavamAM mokSe jaI zake che. indragopa jo ke saMjJI paMcendriya nathI chatAM tene tevo mAnI levAmAM Avyo che. kAraNa ke zvetAmbara tathA digambara banne karmazAstro pramANe beindriya teindriyacaurindriya jIvo manuSya bane to paNa mokSa na pAmI zake. upasaMhAra dhavalA TIkAmAM vIrasena kahe che ke, "vardhanakumAro nityanigodamAMthI nIkaLI, manuSyatva pAmI, kSAyika 'samyaktva pAmyA hatA. " parantu tenAthI AgaLa jeo kaMi kahetA nathI. 1 karmasiddhAntone bahu mahattva na ApIe to marudevInI athavA bharatanA 923 putronI kathA 'nigodathI mokSa' mATe badhAM ja sopAno jarUrI nathI te dekhADe che. - - marudevInuM caritra dhyAnArha che kAraNa ke temAM eka ja jIvanI koI paNa bAhya paristhiti vinA pragati siddhi thaI che, je AzcaryarUpa che, jyAre bharatanA putronI pragati AzcaryarUpa nathI. yAmanIya- digambara kathAo paNa dhyAnArha che. nigodamAM eka sAthe anantavAra janma-maraNa karI indragopanA jIvo tarIke sAthe ja janma, hAthInA paga - nIce dabAI sAthe ja maraNa, pharI bharatanA putro tarIke sAthe ja janma--sAthe ja dIkSA ane alpakALamAM sAthe ja mokSa, jANe sAmUhika yAtrA !! AvAM caritro sAMbhaLI loko to RSabhadeva - mahAvIra va nA jIvonI jema ghaNA bhavonuM bhramaNa pasaMda na karatAM marudevI va nI jema mokSe javuM pasaMda kare. paNa A pasaMdagInI vAta nathI.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 anusandhAna-41 digambaro jo ke A muddA vize kaMI kahetA nathI, parantu zvetAmbarono tathAbhavyatvano siddhAnta A vize ghaNo prakAza pADe che ke - jIvo temanA mATenA pUrvanirdhArita patho para ja cAlIne pragati kare che, bhale temanA bhavyatva samAna hoya. [ "Jainism and Early Buddhism : Essays in Honor of Padmanabh S. Jaini" - Part I pustakamAM chapAyela From Nigoda to Moksa : The Story of Marudevi lekhano sArAMza.] gujarAtImAM sArAMza : muni kalyANakIrtivijaya Prof. Padmanabh S. Jaini University of California Berkeley, CA 94720 U.S.A.