Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી હષ પુષ્પામૃત જૈન ગ્રં ́થમાલા ગ્રંથાંક-૧૬૮
29 2૧૪
સુનિ પ્રવર શ્રી જબ્રૂ કવિ વિરચિત
મૂર્તિપતિ ગિ
: સંપાદક :
પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ.
• સહાયક :
વિદુષી પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી ચંદ્રાનનાશ્રીજી મ. (વાગડવાળા)ના સદુપદેશથી ભાવિકા.
• પ્રકાશિકા :
શ્રી હષ પુષ્પામૃત જૈન ગ્રંથમાલા લાખાબાવળ-શાંતિપુરી (વાયા જામનગર) સૌરાષ્ટ્ર
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
કી-નાટો હતી જ કી શ્રી હર્ષપુષ્યામૃત જૈન ગ્રંથમાલા પ્રથક-૧૬૮
શ્રી મહાવીર જિનેન્દ્રાય નમઃ ીિ શ્રી મણિબુદધ્યાણંદ હર્ષકપૂરામૃતસૂરિ નમઃ
મુનિ પ્રવર શ્રી જન્ કવિ વિરચિત , ,
માપન
9
ચો
28-
0
286
: સંપાદક : જ પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ.
: સહાયક : વિદુષી પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી ચંદ્રાનનાશ્રીજી મહારાજ = (વાગડવાળા)ના સદુપદેશથી (૧) પ્રભાબેન ચીમનલાલ પટવા વીશનગરવાળા (૨) એક સદગૃહસ્થ (૩) રાધાબેન રસીકલાલ એ દલીચંદના શ્રેયાર્થે (ધ્રાંગધ્રા) (૪) રેખાબેન , 6 અવિનકુમાર વલ્લભદાસ સાયનવાળા.
: પ્રકાશિકા : જ શ્રી હર્ષપુષ્યામૃત જેન ગ્રંથમાલા રે લાખાબાવળ-શાંતિપુરી (વાયા જામનગર) સૌરાષ્ટ્ર માં
Av var vann
?- iદ કરવી
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
, ...
પ્રકાશિકા ઃ હર્ષપુષ્યામૃત જૈન ગ્રંથમાલા
લાખાબાવળ શાંતિપુરી (સૌરાષ્ટ્ર) વીર સં. વિ. સં. સને પ્રથમ આવૃત્તિ ૨૫૧૩ ૨૦૪૩ ૧૯૮૭ નકલ એક હજાર
મૂલ્ય રૂા. ૫-૦૦
– આભાર દર્શન – અમારી સંસ્થા તરફથી પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રકાશન ચોજનામાં સહકાર મળતાં ૭૫૦ નકલ પ્રગટ કરી ભેટ મેકલાય છે. આ ગ્રંથની ૨૫૦ નકલ ગૃહસ્યો ઉપયોગી હોવાથી વધુ છાપી છે. આ શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર પ્રગટ કરવા માટે વાગડ દેશદ્ધારક પૂ. આ. ભ. શ્રી વિજય કનકસૂરીશ્વરજી મહારાજના સમુદાયના શાસન પ્રભાવક અધ્યાત્મ યેગી પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રી વિજય કલાપૂર્ણ સૂરીશ્વરજી મહારાજના આઝાવતી પૂ. વિદુષી સાધ્વીજી
શ્રી ચંદ્રનનાશ્રીજી મહારાજના સદુપદેશથી નીચેના ચારે " ભાવિકે તરફથી સહકાર મળેલ છે. (૧) શ્રી પ્રભાબેન ચીમનલાલ પટવા વીશનગરવાળા (૨) એક સદ્દગૃહસ્થ (૩) રાધાબેન રસીકલાલ દલીચંદના આત્મશ્રેયાર્થે ' ધ્રાંગધ્રા (૪) રેખાબેન અંવિનકુમાર વલ્લભદાસ સાયનવાળા.
આ સાહિત્ય કૃતભકિત માટે પ્રેરણા આપવા અંગે - પૂ. સાધ્વીજી મહારાજને આભાર માનીએ છીએ. તથા દાતાઓની ઉદાર ભાવનાની અનુમર્દિના કરીએ છીએ. તા. ૨૯-૬-૮૭ :
લિ. | શાક માર્કેટ સામે, મહેતા મગનલાલ ચત્રભુજ જામનગર વ્યવ. શ્રી હર્ષyપામૃત જૈન ગ્રંથમાલા મુદ્રક : સુરેશ પ્રિન્ટરી - મેઈન રોડ વઢવાણ શહેર
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
-: આ૫ પુકાય :
જૈન શાસનના રહસ્ય જીવનમાં ઉતારવા દ્વારા જૈન દર્શનનું દર્શન જીવન ચરિત્ર કરાવે છે. આ મુનિ પતિ ચરિત્રમાં પણ મુનિ પતિ મુનિનું આદર્શ જીવન છે તે સામે કુંચિક શેઠનું દ્રવ્ય ચેરાયું તેને આક્ષેપ તે કરે છે. બંને પોત પોતાની વાતની પુષ્ટિમાં ૮-૮ કથાઓ કહે છે. અને તેમાં અંતર્ગત કથાઓ પણ છે. આમ ચરિત્રમાં અનેક વિષય માટે કથાઓનું નિરૂપણ છે. જેમાં સુસ્થિતાચાર્ય મેતાર્ય મુનિ અને કાષ્ટક શેઠની કથા વિસ્તારથી છે. બીજી ટુંકી છે. અને પ્રાસંગિક બે તેમાં આપેલ છે. જે રસીક છે.
આ ગ્રંથ મૂળ પ્રાકૃતમાં પૂ. હરિભદ્રસૂરિજી મ. રય છે. તેમજ પૂ. માનદેવ સૂ. મ., પૂ. જિનદેવરિ ઉપાધ્યાયના શિષ્ય પૂ. હરિભદ્ર સૂ. મ.(બીજા) એ ૧૧૭૨માં પ્રાકૃતમાં મુનિ પતિ ચરિત્ર રચ્યું છે. ચંદ્રગચ્છના જબૂર નાગ મુનિ જેમણે વિકસભામાં ગીરવ પ્રાપ્ત કર્યું હતું તેમણે વિ. સં. ૧૦૦૫ માં મણિપતિ ચરિત્ર નામથી ચરિત્ર રચ્યું તે પ્રાકૃત ચરિત્ર ઉપરથી સંસ્કૃત પદ્યબધ્ધ રચાયું છે. તથા ગદ્યુબદ્ધ પણ તૈયાર થયેલું છે. બિવંદણિક ગચ્છના શ્રી દેવગુપ્ત સૂ. મ. ના શિષ્ય. શ્રી સિંહ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪)
સકુલ મુનિએ ૧૫૫૦માં મુનિપતિ રાજિષ ચાપાઈ રચી જે કવિનું પદ્યબદ્ધ ચરત્ર ૧૯૭૮માં અમદાવાદ. વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચન્દ્રે છપાવેલ છે. અને ગદ્ય ૫. હીરાલાલ હ...શરાજ ( જામનગરવાળાએ છપાવેલ છે.
સંસ્કૃત ગદ્યનું ભાષાંતર કરાવીને અમદાવાદના મગનલાલ હઠીસીંગે ત્રણ આવૃત્તિ (૧૯૭૦) છપાવેલ છે. તે ઉપરથી (૧૯૯૪) શ્રી ધર્મ પ્રસારક સભા (ભાવનગર) એ આ ભાષાંતર છપાવેલ તે સંપૂર્ણ ભાષાંતર નથી પરંતુ ભાષાંતર સાર છે.
સૌંસ્કૃત પદ્યના કર્તા શ્રી જમૂકવિ અંગે તે ચંદ્રગચ્છના જંબૂનાગ નામે પ્રસિદ્ધ હતા તેમણે જિનશતક કાવ્ય તથા ચંદ્રત કાવ્ય રચ્યુ છે. જિનશતક ઉપર નાગેન્દ્રગચ્છના શામ્બ મુનિએ વિવરણુ ટીકા પુજિકા રચી છે.
મૂળ કથા
અલ્પ
છતાં પ્રાસગિક અનેક કથાઓ દ્વારા આ ચિત્ર એધક બન્યું છે. તેનાં વાચન દ્વારા સૌ આત્મહિતના લક્ષને ષામે એજ શુભેચ્છા...
૨૦૪૩ જેઠ સુદ ૧૧
સેામવાર તા. ૮-૬-૮૭
જૈન ઉપાશ્રય
૨૦/૨ રણછેાડનગર રાજકોટ
Cel.
જિનેન્દ્રસૂરિ
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
= અનુકમ =
૧૬
૧૮
ર0
૩૪
૩૬
૪૫
કથા તિલભટ્ટકથા અચ્યકારી ભટ્ટા કથા શીલવતી કથા. સેચનક કથા સુસ્થિત સુરિ શિષ્યો કથા દરરંગ કથા બટુક કથા પ્રેબદત્ત કથા શિવમુનિ કથા સુવત મુનિ કથા ધનદમુનિ કથા યૌનિકમુનિ કથા કૃતદન સિંહ કથા મેતાર્ય મુનિ કથા સુકુમાલિકા કથા ભદ્રક વૃષભ કથા બુદ્ધિવત મંત્રી કથા બટુક કથા નાગદત્ત કથા સુતારની કથા ચારભટ્ટીની કથા પામર કથા સિંહણની કથા સિંહ કથા કાષ્ટક શેઠ કથા
૫૨
૭૪
૭૬
૭૯
૮૩.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચિન સાહિત્ય પ્રકાશન યોજના
ઘણું છાપેલ પ્રાચીન ગ્રંથો અલભ્ય બન્યા છે અને ઘણું હજુ અપ્રકાશિત પણ છે. - પુરતે સહકાર મળે તે વિના મૂલ્ય વિતરણ કરી શકાય અને શ્રી સંઘના ભંડારમાં પહોંચાડી શકાય તે માટે પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રકાશન દેજના નકી કરી છે. યોજનાની વિગત નીચે મુજબ છે.
# પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રકાશન યોજના સક
(૧) આ યોજનામાં રૂા. અઢી હજારથી ગમે તેટલી મોટી રકમ પ્રકાશન માટે સ્વીકારાશે. તે તે ગ્રન્થ તેમના તરફથી પ્રગટ થશે. નાની રકમ ભેગી કરીને મોટા ગ્રંથનું પ્રકાશન દાતાની ઈચ્છા હશે તો થશે.
(૨) આ યોજના હેઠળ પ્રકાશિત થતા ગ્રંથની કિંમત રખાશે નહિ અને વેચાણમાં મુકાશે નહિ.
(૩) આ ગ્રન્થની ૭૫૦) નકલ છપાશે જેમાંથી ૧૦૦ નકલ પૂ. આચાર્યદેવો આદિને, ૨૫ નકલ લાભ લેનારને, ૨૫ નકલ સંપાદન કરનારને અને ૨૫ નકલ પ્રકાશકને અપાશે પ૭૫ નકલે વે. મૂ. જૈન સંઘને ભંડારોમાં આપવામાં આવશે. જેમાં અમુક ભંડારોમાં પ્રકાશિત બધા ગ્રન્થો, અમુકમાં અડધા અને અમુકમાં ત્રીજા ભાગના એમ લગભગ ૮૦૦ ભંડારેમાં ગ્રંથ પહોંચાડાય છે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચિન સાહિત્ય પ્રકાશન યોજનામાં પ્રગટ
થએલ સાહિત્ય, સં. ૨૦૩૯ (૧) નિર્વાણલિકા (૨) યશોધર ચરિત્ર (૩) વિચાર સપ્તતિકા ટીકા (૪) આદુવાદ ભાષા (૫) નાભાકરાજ ચરિત્ર (૬) જગડુ ચરિત્ર મહાકાવ્યપ્રત (૭) જગડુ ચરિત્ર મહાકાવ્ય પુસ્તક (૮-૯) સ્વનિ પ્રદીપ શાકુન સારોદ્ધાર (૧૦-૧૧) ઉપદેશ શતક અન્યોકિત શતક. ભેટ: (૧૨) અનેકાથ સંગ્રહ ટીકા ભા. ૧-૨ (૧૩) તરિત્નમહોદધિ (૧૪) ધનંજય નામમાલા.
સં. ૨૦૪૦ (૧૫) સિન્દુર પ્રકર ટીકા (૧૬) નિરયાવલિકા સૂત્ર ટીકા (૧૭) રાત્રિ ભોજન પરિહાર રાસ (૧૮) સપ્તતિકા ભાષ્ય ટીકા (૧૯) અધ્યાત્મ ઉપનિષદ અનુવાદ (૨૦) અંબડો ચરિત્રમ્ (૨૧-૨૨) લીલાવતી સુમતિવિલાસ રાસ એલાચીકુમાર સસ (૨૩) શ્રી ચંદ્ર કેવલી ભાષાંતર (૨૪૨૫૨૬) કાન્હડ કઠિયારાને રાસ મદન રેખા રાસ અધ્યાત્મગીતા મેટી (૨૮) દવદન્તી ચરિત્રમ્ (૨૮) નલ વિલાસંમ્ (૩૦) દાનધમ (૩૧) ભરટક કાચિંશિકા (૩૨) પ્રમેય રત્ન કેષઃ (૩૩) સમ્યક્ત્વ કૌમુદી (૩૪ થી ૪૦) ચરિત્ર સપ્તકમ્ (૧. મૂલદેવન ચરિત્ર ૨. મૃગાંક ચરિત્રમ્ ૩. સુભદ્રાસતી કથા ૪. દામનક કથા પ. વંકચૂલ કથા ૬. નર્મદા સુંદરી ૭. કથા કામકુંભ કથા) (૪૧) બેટ શ્રી મહાનિશીથ સૂત્ર (૪૨ થી ૪૦) શ્રી નિશીથસૂત્ર શ્રી બૃહકલ્પસર શ્રી પંચકલ્પ ભાષ્ય શ્રી યવહારસૂત્ર શ્રી દશાશ્રુતસકંધસૂત્ર શ્રી જીતકલ્પસૂત્ર (૪૮) શત્રુંજય ઉદ્ધાર આદિ રાસ (૪૯) તર્કસંગ્રહ અનુવાદ. * * - સં. ૨૦૪૧ (૪૯) શાંતિસ્નાત્રાદિ વિધિ સમુચ્ચય (૫૦) સુમિત્ર ચરિત્રમ્ (૫૧) ષત્રિશિકા સંગ્રહ (પર) અઢાર અભિષેક વિધિ (૫૩) ચતુઃ શરણે પ્રકણુંક સાવચૂરિકમ્ (૫૪)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૮ )
ચંદ્રવીરજીભાદિ કથા ચતુષ્ટયમ (૫૫) ઔપપાતિકત્રં સટીકમ (૫૬) ધનવાલ કહા (૫૭) જિનશતક: સાનુવાદ: (૫૮) ચંદ્રપ્રભસ્વામિ ચરિતમ્ (૫૯) તદુલ વૈચારિક પ્રકીર્ણાંક` સટીક (૬૦) સ્વરાય જ્ઞાન (૬૧) અંજના સુઉંદરી રાસ (૬૨) ધબુદ્ધિમત્રી રાસ (૬૩) શ્રી ઉત્તરાધ્યનસૂત્ર' મૂલમ્ (૬૪) શત્રુંજય લેાકેા. સં. ૨૦૪૨ (૬૫) ગુણ સ્થાનક ક્રમારોહ સટીક (૬૬) ઉપદેશ તરંગિણી (૬૭) આરાધના પ્રયન્ત સ ગ્રહ સાથ : (૪ યન્ત) (૬૮) કુમારપાલ પ્રબંધઃ (૯) સ્થુલભદ્ર ચરિત્રમ્ (૭૦) મેધમાલા (૬૧) ચિત્રસેન પદ્માવતી ચરિત્રમ્,
સં. ૨૦૪૩ (૭૨) હરખલ રાસ (૭૩) ધ્યાનમાલા ટખા (૭૪) વૈરાગ્ય કલ્પલતા સુમા વિચાર સાર સાર્ધશતક સટીક (૭૬) સૂત્ર' સટીકમૂ (૭૭) સંખ્યા વાચક શબ્દ ક્રાષઃ ચરિત્ર ભાષાંતર (૭૯) દાનકલ્પદ્રુમઃ (૮૦) શ્રી મૂલમ્ (૮૧) છપાય છે.
(૧) ગચ્છાચાર પ્રકીર્ણાંક સટીક (૨) નિયુક્તિ સૌંગ્રહ:
૫ ચપરમેષ્ઠિ
ભા. ૧ (૩૫) જ્ઞાતાધમ કથા (૭૮) મુનિપતિ આચારાંગસૂત્ર
From
(૧) પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રકાશન યેાજના શ્રી હર્ષ પામૃત જૈન ગ્રંથમાલા
C/o. મહેતા મગનલાલ ચત્રભુજ શાક મારકેટ સામે નિશાળ ફળી જામનગર [સૌરાષ્ટ્ર્ધ્વ].
(૨) શ્રુતજ્ઞાન ભવન ૪૫, દિગ્વિજયપ્લાટ જામનગર
சு
-
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
in અહંમ છે વાગડદેશદ્ધારક પૂ. આ. શ્રી વિજયકનકસૂરિ નમ:
મુનિ પ્રવર શ્રી જંબૂકવિ વિરચિત છે શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર છે
( ભાષાન્તર ભાર ) આ જંબૂદ્વીપના ભરત ક્ષેત્રને વિષે લક્ષ્મીએ કરીને ઇંદ્રપુરીના સરખી સુશોભિત સુત્રતા નામની નગરી છે. ત્યાં ન્યાયવ્રત, શત્રુને નાશ કરનાર, ધમને પાલક, બહોતેર કળાને જાણ, બત્રીસ લક્ષણથી મનહર અને પુત્રની પેઠે પ્રજાનું પાલન કરનાર મુનિ પતિ નામે રાજા રાજ્ય કરતે હતું. તેને શિયાળે કરીને સુશોભિત, પતિવ્રતા ધર્મવાળી અને રૂપે કરીને ઇદ્રાણી સમાન પૃથ્વી નામે રાણી હતી. તેમને સર્વ કળાઓને જાણુ, મહાવિનયવંત અને દયારૂપ સદ્દગુણને ધારણ કરનાર મણિચંદ્ર નામને પુત્ર હતું. આ પ્રકારના ઉત્તમ પરિવારવાળે અને રાજનીતિમાં કુશળ તે મુનિ પતિ રાજા સુખપૂર્વક રાજ્ય કરતે હતે.
એકાદ તે રાજા પિતાના મહેલના ગેખમાં બેઠા બેઠા રાણી પાસે પિતાનું મસ્તક જેવરાવતે હતો તે વખતે રાણીએ રાજાના મતકમાં એક પછી (ધોળા વાળ) આવેલે
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઃ શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
જોઈને રાજને કહ્યું – “ હે રાજન! તમારા ભવનમાં ત આવ્યું છે. ” રાણીનું એવું વચન સાંભળીને રાજાએ કહ્યું - “ અરે ! તે કયાં છે ? મને દેખાડ કે હારી આજ્ઞા વિના અહીં અંતરમાં કેણ આવ્યું છે?” રાએ કહ્યું “ હે નાથ! જે દૂત આવ્યું છે તે બીજી જાતને કેઈથી રેકી ન શકાય તેવે સુપ્રસિદ્ધ) આવ્યું છે. વળી તે તમારા શરીરરૂપ ભવનમાં જરા (ઘડપણ) નામના પ્રસિદ્ધ રાજાએ મૂક્ય છતે તમને જણાવવા માટે જ આવ્યું છે. ” પછાં મુનિ પતિ રાજા પિતાના વેત વાળને જોઈને મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યું કે - “અહે! ધિક્કાર છે મને ! મ્હારા પિતા અને પિતામહ (દાદા) વિગેરે પુરૂએ જરાવસ્થા આવ્યા પહેલાં જ સંસારનો ત્યાગ કરી દીક્ષા ગ્રહણ કરીને પિતાનું શુભ કાર્ય કર્યું છે, અને હું તે મૂર્ખ છું, કારણ કે વૃદ્ધ થયા છતાં પણ સંસારને મૂકતા નથી, માટે હવે જે કંઈ જ્ઞાની ગુરૂ મળે તે પુત્રને રાજ્ય સેપી સંયમ ગ્રહણ કરે” એ વિચાર કરતે છતે તે રાજા રાજસભામાં આવ્યો. એવા સમયમાં અક-વનને વિષે શ્રી ધર્મઘોષસરિ સમવસર્યા એટલે વનપાલકે આવીને રાજાને વધામણી આપી, તે સાંભળીને પ્રસન્ન થયેલા રાજાએ તેને વસ્ત્ર, આભૂષણ, પાત્ર અને મણિ, માણેક વિગેરે આપીને સંતોષ પમાડે.
પછી તે મુનિ પતિ રાજા હસ્તિ, અશ્વ, રથ અને
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધર્મઘોષસૂરિને ઉપદેશ :
Bari Elon ha algoela unid
પાયદલરુપ ચતુગિણી સેના સહિત તે ધર્મઘેરસૂરિ વંદન કરવા ગયે. ત્યાં અશેકવનમાં ગુરૂને દેખી હૃદયમાં અત્યંત હર્ષ પામતે તે રાજા પાંચ અભિગમ સાથ, ત્રણ પ્રદક્ષિણ દઈ, નમસ્કાર કરીને યંગ્ય સ્થાનકે ધર્મદેશના સાંભળવા બેઠે. ગુરૂએ તેને પેશ્ય છવ જાણીને અમૃત જેવી વાણીથી ધર્મદેશનાં દીધી કે –
“જીવને ભોજન આદિ દશ દwતે કરીને મનુષ્યને ભવ પામ દુર્લભ છે; તેમાં પણ મનુષ્ય જન્મ ઉપરાંત ઉત્તમ ક્ષેત્ર; ઉત્તમ જાતિ, ઉત્તમ કુળ, સારૂં રૂપ, શરીરે નિગીપણું, લાંબુ આયુષ્ય, સારી બુદ્ધિ અને ધર્મશ્રવણ વિગેરે બાર અંગ પામવા ઘણજ દુર્લભ છે, તે બારમાં પણ આય ક્ષેત્ર, ઉત્તમ જાતિ અને ઉત્તમ કુળ પામવું એ દુર્લભ છે. વળી તેમાં રૂપ, આરોગ્ય અને પૂર્ણ આયુષ્ય પામવું તે દુર્લભ છે. તેમાં પણ ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ અને જિનેશ્વરભાષિત સૂગસિદ્ધાંતનું શ્રવણ અને ધર્મ ગ્રહણ કરે એ દુર્લભ છે. વળી શુદ્ધ સહયું રાખવી અને સંયમ લઈને પાળવું એ પણ દુર્લભ છે. એમ ઉત્તરોત્તર સર્વ વસ્તુઓ દુર્લભ છે. તે માટે હે ભવ્યજીવે ! ઉપર કહેલાં બાર અંગ પામીને ધર્મને વિષે ઉદ્યમ કરો. વળી તે ધર્મ કે છે? જેમ કે રોગી માણસ હોય તેને રેગ ઔષધ કરવાથી નાશ પામે છે, તેમ જીવના પણ કર્મ રૂપ રોગ ધર્મ રૂપ ઔષધ કરવાથી નાશ પામે છે. એ કારણ માટે સર્વ મંગળનું મળ, સર્વ દુઃખને નિવારણ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
કરનાર, સર્વ સુખનું મૂળ અને ત્રાણ-શલણ એ ધર્મ છે. વળી સુખને દાતાર, કલ્યાણ કરનાર તથા જન્મ જરા, મરણ, ભય, શોક અને રોગ વિગેરેને નાશ કરનાર ધર્મ છે. તે ધર્મ દાન, શીલ, તપ અને ભાવનાએ કરીને ચાર પ્રકારનું છે. કહ્યું છે કે –દાન કરીને લક્ષમી પ્રાપ્ત થાય છે, શીલથી સુખસંપત્તિ મળે છે, તપથી કર્મને ક્ષય થાય છે અને ભાવના ભવ (સંસાર) ને નાશ કરે છે.
* જેમ શાલીભદ્ર સુપાત્રદાન આપવાથી શ્રેષ્ઠ ફળ પામ્યું તેમ મનુષ્યો પણ સત્પાત્રને વિષે દાન આપવાથી લક્ષ્મી, ધન, ધાન્ય અને પુરા પસ્વિાર વિગેરેને પામે છે. તેમજ રામચંદ્રની સ્ત્રી સીતાને જેમ શિયળથી અગ્નિને ભય નાશ પામ્યા અને અંતે બારમું સ્વર્ગ પ્રાપ્ત થયું તેમ શિયળ વ્રત ધારણ કનનારને સુખસંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. વળી જેમ દઢપ્રહારીએ ચાર હત્યા કરી હતી, પણ દીક્ષા લઈ તપસ્યા કરીને તે કર્મને ક્ષય કર્યો, તેમ તપથી મનુષ્યના કર્મને ફાય થાય છે. વળી જેમ ભરત ચક્રવતીને આરીસાભુવનમાં પોતાનું સ્વરૂપ જોતાં જોતાં આંગળીમાંથી વીંટી પડી ગઈ, તે ઉપરથીજ અનિત્ય ભાવના ભાવતાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું, તેમ ભાવધર્મ પણ ચતુર્ગતિરૂપ સંસારને વિષે ભમતા એવા પ્રાણિઓને સદ્દગતિ આપવામાં સમર્થ છે. વળી પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ કે જમણે આધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન થાતાં સાતમી નરક
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુનિ પતિ કથા :
જવા ૫ કર્મ બાંધ્યાં હતાં, તે પણ શુભ ભાવના ભાવતાં અને શુકલધ્યાન ધ્યાતાં મેક્ષસુખને પામ્યા. તેમ બીજા પ્રાણીઓ પણ ભાવનાથી સંસારસમુદ્રને પારને પામે છે. ”
એ પ્રકાર ધમષસૂરિના મુખથી અમૃત સમાન દેશના સાંભળીને મુનિ પતિ રાજા પ્રતિબંધ પામે. પછી તેણે સૂરિને નમસ્કાર કરીને કહ્યું -“હે ભગવન્! મને ચારિત્ર આપ.” ત્યારે સૂરિએ કહ્યું –“તમને જેમ સુખ ઉપજે તેમ કરો.” પછી મુનિ પતિ ભૂપતિએ હેટા ઉત્સવપૂર્વક મણિચંદ્ર નામના પોતાના પુત્રને રાજય સપી, જિનમંદીરમાં પૂજા, સ્નાત્ર, અઠ્ઠાઈમહત્સવ કરી, યાચકજનને ઘણું દાન આપી, દીક્ષા ગ્રહણ કરી. પછી તેઓ ગુરૂની પાસે અનેક શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરી સિદ્ધાંતના પારગામી થયા. તે મુનિ પતિ સાધુ નગરને વિષે પાંચ રાત્રિ અને ગામને વિષે એક રાત્રિ રહેતા તેમજ છકાયની રક્ષા કરતાં છતા અનુક્રમે ગીતાર્થ થઈ એકલાજ વિહાર કરવા લાગ્યા.
એકદા શીતઋતુમાં તે મુનિ ઉજજયિની નગરીની ક્ષીપ્રા નદીને તીરે કઈ ઉદ્યાનમાં રાત્રિએ (સંધ્યા સમયે) કાર્યોત્સર્ગ ધ્યાનમાં રહ્યા. એવામાં કેટલાક વાળીઆ ગાયનું ધણ ચરાવીને આવતા હતા તેમણે શત-પરિસહ સહન કરતા અને કાર્યોત્સર્ગથાને ઊભા રહેલા તે મુનિને દીઠા તેથી તેઓ વિચાર કરવા લાગ્યા કે –“અહે ! આવી
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક .
: શ્રીં મુનિપતિ ચત્રિ
મ
આકરી ટાઢમાં પણ આ મુનિ ધારે શરીરે ઊભા રહ્યા છે, તે તે રાત્રિને સમયે ટાઢને શી રીતે સ્હન કરશે ? એમ વિચારી એક ભદ્રક સ્વભાવવાળા શાળે આપણે આ વસ્ત્રો પહેર્યાં છે, તે થા કામમાં આવશે ? ” એમ કહીને પેાતાનું એક નસ તે સાધુના શરીરે ઓઢાડ્યું. પછી તેએ પેાત પેાતાને ઘેર ગયા. ૧. તિલભટ્ટની કથા,
•
હવે એમ બન્યું કે, ઉજયની નગરી પાસેના ગામમાં કાઈ તિલભટ્ટ નામના બ્રાહ્મણ વસતા હતા. તેને તલ ઘણા પ્રિય હતા તેથી તે તલના સ ંગ્રહ કરતા હતા; એ કારણથી લોકો તેને તિલભટ્ટ કહેતા હતા. તે બ્રાહ્મણને દુષ્ટ આચરણવાળી ધનશ્રી નામની સ્ત્રી હતી. તે સ્ત્રી સવ પ્રકારના અવગુણુાથી પૂછુ, પપુરૂષને વિષે લંપટ અને ધૂનાદિ સાતે વ્યસનથી ભરપૂર હતી; પર`તુ તે વાત તિલભટ્ટ મૂખ પણાને લીધે જાણતા નહોતા. વિષયસુખમાં આસકત થયેલી ધનશ્રીએ પરપુરૂષોની સાથે ક્રીડા કરતાં સર્વાં તલ વાપરી નાંખ્યા, તેથી તે વિચાર કરવા લાગી કે:-“ પતિ તલની વાત પૂછશે તે હું... શું ઉત્તર આપીશ ? ” એમ ચિ'તવન કરતાં તેણીને એક યુકિત સૂઝી આવી, તેથી તે અનેક પ્રકારના પક્ષીઓનાં પિછાંવડે પેતાનુ' સ શરીર ઢાંકી, રાતાં નેત્ર કરી, કાનને વિષે દીપક સરખા પ્રકાશિત લેાલક પહેરી, એક હસ્તમાં ખપ્પર અને ખીજા હસ્તમાં ડમરૂ ધારણ કરી, ખેરના અંગારાથી ભરેલી સગડી માથે લઇ ખડખડ હસતી, પગે ઘુઘરા વગાડતી,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિલભટ્ટ કથા :
હાથના પૂડાને ખખડાવતી અને મુખથી જેમ તેમ બોલતી અંધારી ચૌદશની રાત્રિએ પિતાને પતિ જે મળે તે
ત્યાં ગઈ અને ત્યાં કૃત્ય કરતી, અંગારા પાડતી અને મસ્તક ધૂણાવતી બાલવા લાગી:-“તલ ખાઉ કે તિલભટ્ટને ખાઉં?” એ પ્રકારના વચન અને ચેષ્ટા જોઈ તિલભટ્ટ વિચાર કરવા લાગ્યો; એટલામાં તે ડાકણના સરખી તે સ્ત્રી તેની પાસે આવીને બેલી કે - “ અરે ! ઝટ ઉત્તર આપ, નહિ તે હમણું આ મહાર શસ્ત્રથી હારું મસ્તક કાપી નાંખીશ.” તિલભદ્દે થર થર ધ્રુજતાં ઉત્તર આપ્યા કે –“ અરે દેવી! આવું ન બેલ.” ત્યારે તેણીએ કહ્યું:-“હું જગતમાં તિલભક્ષી નામની પ્રસિદ્ધ દેવી છું; માટે છે ત્યારે જીતિની ઈચ્છા હોય તે મને સર્વ તલ ભક્ષણ કરવાની રજા આપે કે જેથી ત્યારે શરીરે ઉપદ્રવ ન થાય. વળી હારે ઘેર જઈને તલનું નામ પણ ન લેવું.”
તિલભટ્ટ તે પ્રમાણે કબૂલ કરવાથી દેવી “હારી સ્ત્રી ઉપર તું કાંઈ રીસ કરીશ નહીં.” એમ કહીને ચાલી ગઈ. - હવે તિલભટ્ટ પણ ભયથી કંપતે છતાં ઘેર આવતાં જ અકસ્માત મૃત્યુ પામ્ય, એટલે ઘેર આવેલા જારપુરૂષે તેને જ્યાં મુનિ પતિરાજર્ષિ કાત્સર્ગ કરીને રહ્યા હતા ત્યાં તેમની પાસે બાન્ય; તેથી વાયુના યેગથી ચિતાના તણખા ઉડવાને લીધે ગોવાળીઆએ ઓઢાડેલું વસ્ત્ર સળગ્યું તેથી મુનિરાજ આખે શરીરે દાઝયા. તણખા વાળીઆએ ગાયે ચરાવવા નીકળ્યા. તેઓ સાધુનું દગ્ધ થયેલું શરીર જોઈને
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
• શ્રી સુનિપતિ ચરિત્ર
મનમાં પસ્તાવા કરવા લાગ્યા કે –“અરે! આપણને એવી શી બુદ્ધિ ઉપજી કે આપણે મુનિરાજના શરીરે વસ્ત્ર એઢાડયું, જેથી તેમનુ શરીર ઢગ્ધ થયુ? અરે ! આપણને મ્હાટુ પાપ લાગ્યું માટે બહુ કાળ સુધી સ`સારવાસમાં ભમવું પડશે. ”
આ
૮ :
નગરમાં જઈ અને કહ્યું કેઃ
એમ પશ્ચાત્તાપ કરતા ગેાવાળાએ કુંચિક શ્રેષ્ઠીને તે વાત નિવેદન કરી કાલે સાંજે અમે ગાયા ચરાવીને આવતા હતા તે વખતે નગરની બહાર ઉદ્યાનમાં કાઈ મુનિરાજ ઉઘાડે શરીરે કાર્યોત્સગે ઉભા હતા. ટાઢ ઘણી હતી, જેથી અમને યા આવી, અને અમે તેમને વસ્ત્ર એઢાડયુ; પણ રાત્રિન વિષે કોઈએ તેમની પાસે મૃતકને અગ્નિદાહ કર્યાં હાવાથી વાયુના યાગથી મુનિને અગ્નિજવાળા લાગી એટલે મુનિરાજનું સ` શરીર દાઝી ગયું છે, માટે તમે કહે તે પ્રમાણે અમે ઔષધ ઉપચાર કરીએ. '’ ગાવાળીઆનાં એવા વચન સાંભળીને ચિકશેઠ ત્યાં ગયા અને મુનિને પેાતાના ઘેર તેડી લાવ્યેા. પછી ત્યાં રહેલા ખીજ સાધુએને તે વાત કહી અને તેમની સેવા કરવાનું કારણ કહી બતાવ્યુ. સાધુઓએ કહ્યું :-“ અમારાથી જે કાર્ય સિદ્ધ થાય એવુ' હાય તે કહેા. ”
* આખી નગરીના દેરાશરાની કુચી આ શેઠને ઘેર રહેતી હતી, તેથી તેનું નામ ચિકશેઠ પડયું હતું.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ તિલભટ્ટની કથા :
પછી કુંચિકશેઠે નગરમાં જઈ તે વાત મહેતાને કહી, તેણે સર્વ શ્રાવકને તેને ઘેર એકઠા કર્યા. એકઠા થઈને સર્વ સાધુ પાસે આવ્યા અને માંહોમાંહે વિચાર કરવા લાગ્યા કે –“ મુનિરાજને ઔષધ શું કરવું ?” ત્યારે એક વૈદ્ય ઉત્તર આપે કે – “ મુનિનું શરીર અગ્નિથી દગ્ધ થયું છે, માટે લક્ષપાક તેલ લાવીને વિલેપન કરે, જેથી તેમને સુખ થશે. ” વૈદ્યનાં એવાં વચન સાંભળીને શ્રાવકોએ પૂછયું:–“લાપાક તેલ કયાં મળશે ?” ત્યારે કેઈએ ઉત્તર આપે કે-“અચ્ચકારીભટ્ટાને ઘેર તે તેલ છે માટે ત્યાંથી મળશે.” તે ઉપરથી શ્રાવકે બે બીજા બે સાધુને ત્યાં તેલ લેવા મોકલ્યા. મુનિને આવતા જોઈ અચંકારીભટ્ટા આસનથી ઉભી થઈને તેમને વંદના કરી પૂછવા લાગી –
હે સ્વામી ! આજે હારે ઘેર પધારી મને પવિત્ર કરી. મને શી આજ્ઞા છે?” એટલે સાધુઓએ સર્વ વાત કહી, તે ઉપરથી અચંકારીભટ્ટા ઘણે હર્ષ પામી અને પોતાની દાસીને સાધુને હરાવવા અર્થે લાપાક તેલ લાવવાનું કહ્યું.
હવે એવું બન્યું કે, એ જ સમયે સૌધર્મ કે અવધિજ્ઞાનથી જાણીને પિતાની સભામાં અચંકારીભટ્ટની ક્ષમાની પ્રશંસા કરી અને કહ્યું કે “ આજના સમયે ઉજયિની નગરીમાં રહેનારી અચંકારીભટ્ટા સમાન બીજુ કઈ ક્ષમાવંત નથી.” ઈંદ્ર કહેલી તે વાતની અશ્રદ્ધાથી કોઈ એક દેવ અચંકારીભટ્ટાને ઘેર આવ્યો અને મુનિને વહેરાવવા લઈ જતી દાસીના હાથમાંથી લક્ષપાક
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦ :.
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
તેલના ત્રણ કુંભ તેણે અદશ્યપણે રહી પાડીને ભાંગી નાંખ્યા. તે ઉપરથી ક્ષમામાં તત્પર એવી અઍકારીભટ્ટા પિતે ઉઠીને બાકી રહેલે એક કુંભ લઈને સાધુને વહેરાવવા આવી. તેના સમ્યક્ત્વ અને શિયળના પ્રભાવથી દેવતા તે કુંભ ભાંગી શકે નહીં. પછી તેણે સાધુને તેલ વહોરાવ્યું. આથી આશ્ચર્ય પામેલા સાધુએ કહ્યું
“મહાનુભાવ! અમારા સારૂ તેલ લાવતાં દાસીના હાથમાંથી ત્રણ કુંભે પડીને ભાગી ગયા છે, માટે તેને ઉપર ક્રોધ કરશે નહીં. ” એટલે અચંકારીભટ્ટાએ કહ્યું“ભગવાન ! મેં ક્રોધનું ફળ આ જ ભવને વિષે પ્રત્યક્ષ અનુભવ્યું છે, માટે હવે હું કઈ ઉપર ક્રોધ કરતી નથી.” સાધુઓએ પૂછયું- તમે ક્રોધના ફળને અનુભવ કેવી રીતે કર્યો છે? તે કહે.” ત્યારે અચંકારીભદ્રાએ કહ્યું
૨. અચંકારીભટ્ટાની કથા આ ઉજજયિની નગરીમાં ધન નામને શ્રેષ્ઠી વસતિ હતું. તેને શીલગુણવડે સુશોભિત કમળશ્રી નામની સ્ત્રી હતી. તેને સાત પુત્ર ઉપર સર્વ બંધુવર્ગને ઘણુ જ વહાલી એવી “ભટ્ટાનામની હું આઠમી પુત્રી થઈ. તેથી પિતાએ ઘરનાં સર્વે માણસને કહ્યું કે:-“કેઈએ આ અચંકારીને ટુંકારે દેવે નહીંતેથી મહારૂં નામ અચંકારી પડ્યું. પછી હું' પાંચ વર્ષની થઈ એટલે માતાપિતાએ મને અધ્યાપક પાસે ભણવા મોકલી. અનુ
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨. અચ્ચ કારીભટ્ટાની કથા :
* ૧૧
66
તેથી
ક્રમે હુ` સવ કળાઓના અભ્યાસ કરતાં કરતાં યૌવાનવસ્થામાં આવી પહાંચી, ત્યારે મ્હારા પિતાએ કહ્યુ- જે પુરૂષ આના વચન પ્રમાણે વર્ગે અને કયારેય પણ તેને ટુ કાર નહીં કરે તેને હું આ મ્હારી પુત્રી પરણાવીશ. ” ઘણા પુરૂષ આવ્યા, પરંતુ તે વાત કેઇએ કબૂલ કરી નહીં.... એવામાં આ નગરીના સુબુદ્ધિ નામના પ્રધાને “હુ કયારે પણ તેને ટુકારા નહીં કરૂં, '' એમ ખુલ કરવાથી પિતાએ મને તેની સાથે મ્હોટા ઉત્સવપૂર્ણાંક પરણાવી. પ્રધાન પરણીને ઘેર આવ્યા પછી હું. તેની સાથે દેવતાના સરખું સુખ અનુભવવા લાગી. .
66
પ્રધાન મ્હારા આજ્ઞાકારી હતા તેથી મે... તેને કહ્યું કે “ તમારે હુમેશાં એ ઘડી દિવસ હૈાય ત્યારે ઘેર આવવુ’ તે ઉપરથી પ્રધાન નિત્ય વહેલા ઘેર આવવા લાગ્યો, એમ કેટલાક દિવસા વીત્યા પછી તે વાતની રાજાને ખબર પડી, એટલે તેણે પ્રધાનને પૂછ્યું:- તુ હ ંમેશાં. વહેલે ઘેર કેમ જાય છે ? ” પ્રધાને ઉત્તર આચ્ચે — પ્રિયાની આજ્ઞાથી. આ પ્રકારના પ્રધાનનાં યુક્ત થયેલ રાજાએ તે દિવસે તેને ઘેર જવાની આજ્ઞા આપી. પ્રધાન ઘેર આવ્યે તે વખતે હું ઘરના બારણાં-ખધ કરીને અંદર સૂતી હતી, તેથી તેણે મને કહ્યુ :- ચદ્રવને ! બારણાં ઉઘાડ, ” હું જાગતી હતી તે પણ મેલી નહીં. તેણે “ પ્રિયે હું ત્હારો
વચન સાંભળીને ક્રોધઅર્ધરાત્રિ વિત્યા પછી
46
અનુચર દ્વારસમીપે
ફરીથી કહ્યું:ઊભેા રહ્યો
""
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨ :
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
છું, માટે દ્વાર ઉઘાડ. ” એ પ્રમાણે તેણે બહુ બહુ પ્રકારે વિનંતિ કરી, પણ મેં દ્વાર ઉઘાડયું નહીં; તેથી મંત્રી બે –“ અરે! તને આવી ક્રોધવાળી જાણતા હતા છતાં મેં કેમ અંગીકાર કરી?” આવું તેનું વચન સાંભળીને મેં તત્કાળ દ્વાર ઉઘાડયું અને ક્રોધથી પિતાને ઘર તરફ ચાલી. માર્ગમાં ચરોએ મને પકડી અને મહારા સર્વે આભૂષણે ઉતારી લીધાં વળી તેઓએ મને એક પદ્ધપતિને ત્યાં વેચી, તેથી તે પલ્હીપતિએ હારા પ્રત્યે કામભાવનું ચિંતવન કર્યું, પરતું મેં તેનું વચન માગ્યું નહીં; તેથી તેણે પિતાની માતા પાસે કહેવરાવ્યું, તે પણ હું તિલમાત્ર ચળાયમાન થઈ નહીં. ત્યારે તેણે મને ક્રોધથી લાત, પાટુ, ગડદાવડે ઘણું મારી; તેથી તેની માતાએ તેને કહ્યું – હે વત્સ ! સતી સાથે બળાત્કાર કરે નહીં, કારણ કે સતીએ પિતાના નિર્મળ એવા શિયાળવ્રતના પ્રભાવથી દુષ્ટ નરને દરિટમાત્રથી જ દહન કરી શકે છે. તે વિષે દૃષ્ટાંત સાંભળઃ
૩. શીલવતીની કથા એક વનમાં તાપસને આશ્રમ હતો. ત્યાં કઈ એક પરિવ્રાજક વસતે હતે. તેને અજ્ઞાનકષ્ટવડે તપ કરવાથી તેશ્યા સિદ્ધ થઈ હતી. એકદા એવું બન્યું કે વૃક્ષની ઉપર બેઠેલી બગલીએ નીચે બેઠેલા તેના ઉપર ચરક કરી; તેથી તે પરિવ્રાજકે તેને ક્રોધથી બાળી નાંખી અને વિચારવા લાગ્યો કે આ પ્રકારે જે કઈ હારી અવજ્ઞા
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩ શીલવર્તીની કથા :
: ૧૩
66
કરશે તેને હું બાળી નાંખીશ.” આવું ચિંતવન કરીને તેણે પાટલીપુત્ર નગરમાં પ્રવેશ કર્યાં. તે નગરમાં શ્રીપાલ નામને શ્રાવક વસતા હતા. તેને શિયળગુણૅ કરીને સુશાભિત શીળવતી નામની સ્ત્રી હતી, તેને ઘેર પરિવ્રાજક ભિક્ષાર્થે ગયે. ત્યાં શ્રાવિકા ગૃહકાર્ય માં રાકાયેલી હાવાથી શીઘ્રપણે ભિક્ષા લાવી શકી નહીં, તેથી પરિવ્રાજકે ક્રોધ કરીને તેની ઉપર તેજાલેશ્યા મૂકી; પરંતુ શ્રાવિકા શિયળવતી હાવાથી બળી નહી અને મેલી:- તપસ્વી ! મને તે અગલીના સરખી ન જાણેા. ” શ્રાવિકાનાં એવાં વચન સાંભળીને આશ્રય પામેલે તે પરિવ્રાજક મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યું કે:− આ વાતતા વનમાં ખની છે, છતાં શ્રાવિકાએ અહિ' એઠાં કેમ જાણી ?” એમ વિચાર કરીને તેણે શ્રાવિકાને પૂછ્યું:- ખગલીનું સ્વરૂપ તે કેવી રીતે જાણ્યું ? ” ત્યારે શ્રાવિકા બેલી—“ વાણારસી નગરીને નાગક્રમણ કુંભાર તમને તે વાત કહેશે. ” પછી પરિવ્રાજક વાણુારસી નગરીએ ગયા ત્યાં કુંભારને કારણ પૂછ્યું' એટલે તેણે કહ્યું:- ‘શિયળવ્રતના પ્રભાવથી તેને અવધિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયુ છે અને મને પણ તે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું છે; તેથી અમે બગલીનું સ્વરૂપ જાણ્યુ છે.' આ પ્રકાર શિયળના મહિમા અલૌકિક જાણીને તાપસ પેાતાને સ્થાનકે ગયા. ?
આ દષ્ટાંત સાંભળવાથી પીપતિને અસર થઇ, તેથી તેણે મને કેાઈ સાથે વાહને વેચાતી આપી દીધી. સાથ વાહે
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ :
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
પણ મને સ્ત્રી પણ રહેવાની વિનંતિ કરી પરંતુ તેની વાત મેં કબુલ કરી નહીં; પછી તેણે અતિશય ક્રોધયુકત વચને કહીને કર્મ બાંધ્યાં, પણ જે શિયળવ્રતને ધારણ કરનારી હોય તે કેઈને મર્મ વચન કહે નહીં તેથી હું કાંઈ બેલી નહી. પછી તે સાર્થપતિએ મને બર્બરકુળમાં વેચી, એટલે તે બર્બર લેકે હારા દેહનું રુધિર કાઢીને તેથી વસ્ત્ર રંગવા લાગ્યું, જેથી મહારા શરીરમાં ફકત અસ્થિ (હાડકાં) - અને ચામડી એ બે જ બાકી રહ્યાં. હું ઘણી દુર્બળ થઈ ગઈ, પરંતુ કર્મના ભેગથી મૃત્યુ પામી નહીં. આ પ્રકારની દશાને અનુભવ કરતી હતી એવામાં હારો એક ભાઈ મને શેતે શેલતે ત્યાં આવી પહોચ્યા. તેણે પ્રથમ તે મને ઓળખી નહીં, તેથી તે શંકાથી મને પૂછવા લાગ્યું કે, “તું કેણ છે?” એટલે મેં તેને વીતેલી સર્વ વાત કહી અને પછી રુદન કરવા લાગી. એટલે તે બર્બરને દ્રવ્ય આપી મને છોડાવીને પિતાને ઘેર તેડી ગયે. ત્યાં અનેક પ્રકારના ઔષધોપચાર કરવાથી મહારૂં શરીર ફરી સ્વસ્થ થયું. હમણુ ક્રોધ તજી દઈ
મહારા પતિ સાથે ભેગ ભેગવતી હું સુખેથી રહું છું, છે માટે હે મુનિ ! ઉપર કહ્યા પ્રમાણે કોધનું ફળ આ ભવમાં જ મળવાથી મેં ક્રોધ ત્યજી દીધું છે.
અચંકારીએ આ પ્રમાણે પિતાની વાત તેલ વહેરવા આવેલા સાધુને કહી બતાવી તે દેવતાઓ પણ સાંભળી, તેથી તે પ્રગટ થઈને અચંકારી પ્રત્યે બે
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. શીલવતીની કથા :
( ૧૫
મહાનુભાવ! દેવતાની સભામાં ઈદ્ર કરેલ હારી પ્રશંસા સહન ન થવાથી હું પરીક્ષા કરવા માટે અહીં આવ્યા હતા. મહારા ઉપર ક્ષમા કરજે. ઈદ્ર પ્રકાશિત કરેલી હારી પ્રશંસા સત્ય છે; કારણ કે હારા શરીરની અંદર ક્રોધ જરા પણ નથી. એ પ્રમાણે કહીં અને ભાંગેલા કુંભે સાજા કરી આપી તે દેવ પાછો સ્વર્ગ પ્રત્યે ચા ગયે.
દેવતાનાં વચન સાંભળી મુનિ ઘણે હર્ષ પામ્યા. પછી લહાપાક તેલ ગ્રહણ કરીને તે કુંચિક શ્રેષ્ઠી પાસે આવ્યા. કુંચિક શ્રેષ્ઠીએ તે તેલવડે ઉપચાર કરી સાધુને . સ્વસ્થ કર્યા. સાધુ રોગ રહિત થયા એટલે તેમણે શેઠને કહ્યું કે “હે શેઠ! હવે અમે વિહાર કરીશું, કારણ કે સાધુને પ્રસંગ વિના એક ઠેકાણે રહેવું કપે નહીં. કહ્યું છે કે - ત્રી પિયરમાં, પુરૂષ સાસરે અને સાધુઓ એક સ્થાનકે સ્થિર થઈને નિવાસ કરે છે તે અળખામણાં થાય છે. એ કારણથી સાધુને એક સ્થાનકે ઘણે કાળ રહેવું ઘટે નહી. વળી એક સ્થાનકે રહી સરસ અહાર કરવાથી સાધુઓની ઈંદ્રિયે વશ રહી શકતી નથી, તેથી અમે વિહાર કરશું. ” સાધુનાં આવાં વચન સાંભળી કુંચિકશ્રેષ્ઠીએ ઘણું આગ્રહથી તેમને ત્યાં જ રાખ્યા; તેથી સાધુ ચેમાસાના ચારમાસ ત્યાં રહ્યા. - હવે કુચિકશ્રેષ્ઠીએ પુત્રની બીકથી સાધુ જે ઠેકાણે રહેતા હતા તે સ્થાનકે પિતાનું દ્રવ્ય સંતાડયું, પરંતુ
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર:
૧
પુત્રે તે ગુપ્ત રીતે જોઇ લીધુ.. તેથી તેણે તે દ્રવ્ય કાઢી લીધું. વર્ષાકાળ પૂર્ણ થયા પછી શ્રેષ્ઠીએ સતાડેલુ દ્રવ્ય તપાસ્યું, પણ હાથ આવ્યું નહીં; તેથી તે વિચાર કરવા લાગ્યા કે, “મે' જે વખતે દ્રવ્ય સતાયુ હતુ તે વખતે એકલા આ સાધુ હતા, ખીજું કાઈ નહતુ; તેથી નિચે તે દ્રશ્ય સાધુ લઇ ગયા જણાય છે. ” એમ ચિંતવીને તેણે સાધુને કહ્યું:- હું મુનિ ! તમે સેચનકહસ્તિ જેવા કૃતઘ્ન દેખાઓ છે. ” સાધુએ કહ્યું:- હું ોષ્ઠીન્ ! સેચનક હસ્તિ કાણુ હતા અને તેણે શું કર્યું હતું ? તે કહેા. ” એટલે શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું:
૧૬:
૪. સેચનક હાથીની કથા
આવા
“ ગંગા નદીના કાંઠે હસ્તિનુ એક યૂથ વસતુ. એકદા તે યૂથના પતિ ગજરાજ ભેાગની સ્પૃહાથી, ઉત્પન્ન થતાં હાથણીનાં બચ્ચાઓને મારી નાંખવા લાગ્યા. તે એવા વિચાર કરીને કે “રખેને કાઇ મ્હારા સરખા ખીન્ને હસ્તિ થઈ મને મારીને ગજરાજ પદવી ધારણ કરે. ” વિચારથી તે જેટલાં પુત્રરૂપ બાળક ઉત્પન્ન થાય તેટલાને મારી નાંખતો અને જેટલી હાથણી થાય તેટલીને જીવતી રાખતા. એવામાં એક હાથણી ગર્ભવતી થઇ, તેથી તે વિચાર કરવા લાગી કે- ગજરાજ મ્હારા પુત્રને પણ મારી નાંખશે માટે કાંઈ ઉપાય કરૂં. ” એવું ચિ ંતવન કરીને તે પગે ખોડ ગતી ચાલવા લાગી. યૂથની સાથે
..
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. સેચનક હાથીની કથા. :
= ૧૭
ચાલતાં તે પાછળ રહી જાય અને રાત્રિએ ભેગી થાય. કઈ કઈ દિવસ તે બીજે દિવસે ભેગી થાય અને ત્રીજે દિવસે પણું ભેગી થાય. એમ વિશ્વાસ પમાડીને તેણે પુત્રના જન્મસમયે એક તાપસના આશ્રમમાં જઈને ત્યાં બચ્ચાને જન્મ આપ્યો અને પિતે પાછી હસ્તિના યૂથમાં ચાલી ગઈ. તપસ્વીઓએ તે બચ્ચાનું પાલન કર્યું. ગજરાજને પુત્ર આશ્રમના વૃક્ષોને જળ સિંચન કરતું હતું તેથી તેનું નામ સેચનક પાડયું.
એકદા તે સેચનક પાણી પીવા માટે ગંગાનદીને કાંઠે ગયે, એવામાં તેને પિતા પણ પરિવાર સહિત પાણી પીવા આવ્યા ત્યાં તે પિતા પુત્રને મહેમાંહે મોટું યુદ્ધ થયું, તેમાં તે સેચનકે પિતાને માર્યો અને પોતે યૂથપતિ થયે. પછી તે સેચનક પોતે વિચાર કરવા લાગ્યો કે “જેમ હારી માતાએ ગુપ્ત રીતે મને જન્મ આપ્યો અને તપસ્વીઓએ પાળીપોષીને હેટ કર્યો, તેમ તેઓ જે બીજા હસ્તિને પણ ઉછેરે તે તેનાથી હારૂં મૃત્યુ થાય.” એમ વિચારી તે સેચનકે તપસ્વીએના સર્વે આશ્રમ ભાંગી નાંખ્યા, માટે હે મુનિ! જેવી રીતે તે ગજ ઉપકાર કરનારા તપસ્વીઓના સર્વે આશ્રમને ભાંગી નાંખીને કૃતન થયે, તેવી રીતે તમે પણ હારૂં દ્રવ્ય હરણ કરીને કૃતાનીપણું કર્યું છે. એવાં તે કુંચિકશ્રેષ્ઠીના વચન સાંભળીને તે મુનિ પતિ સાધુએ કહ્યું –“હે શ્રેષ્ઠી ! તમને આવું બોલવું ઘટતું નથી, કારણ કે સાધુએ તે
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮ :
* શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
હંમેશાં વાંછા રહિત હોય છે. તે ઉપર સુસ્થિત (સુહસ્તિ) સૂરિના ચાર શિષ્યની કથા કહું છું તે સાંભળે
૫. સ્થિત સૂરિના ચાર શિષ્યોની કથા.
મગદેશને વિષે રાજગૃહી નામની નગરીમાં શ્રેણિક રાજા રાજ્ય કરતું હતું. તેને નંદા અને ચિલણું નામે બે પટ્ટરાણીઓ હતી. તેમાં નંદાને પુત્ર અભયકુમાર રાજાના પાંચશે પ્રધાનમાં મુખ્ય પ્રધાન હતા. શ્રેણિક રાજા પ્રજાને પુત્રની પેઠે પાલન કરતે છતે સુખે સુખે રાજ્ય ભગવતો હતે.
એકદા તે નગરીના ગુણશીલ ઉદ્યાનમાં વીશમાં તીર્થકર શ્રી મહાવીરસવામી સમવસર્યા. ચોસઠ ઈંદ્ર પ્રમુખ ચાર પ્રકારના દેવેએ ત્યાં સમવસરણની રચના કરી. મનુષ્ય, તિર્યંચ, દેવતા પ્રમુખ બાર પર્વદા ધર્મોપદેશ સાંભળવા બેઠી. તે વખતે વનપાળકે શ્રેણિક રાજાને મહાવીર પ્રભુના આગમનની વધામણી આપી, તેથી પ્રસન્ન થયેલા શ્રેણિકરાજાએ તેને વસ્ત્ર, અલંકાર વિગેરે ઘણી ભેટ આપી. પછી શ્રેણિક રાજા ચતુરંગિણ સેના વિગેરે પરિવાર લઈ પ્રભુને વંદન કા ગયા, ત્યાં તે પ્રભુને દેખી પાંચ અભિગમ સાચવી, ત્રણ પ્રદક્ષિણ દઈ, નમસ્કાર કરી, એગ્ય સ્થાનકે ધર્મો પ્રદેશ શ્રવણ કરવા બેઠા.
તે વખતે ભગવાને ભવ્યજીને પ્રતિબોધવાને માટે અમૃતરસના સરખી દેશના દેવા માંડી. એવામાં કેઈએક
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. સેડુયા દ રાંગદેવ કથા. :
''
,,
કાઢીએ આવીને પ્રભુની સમીપમાં બેસી પ્રભુના ચરણ ઉપર પેાતાના દેહનું પરુ ચાપડવા લાગ્યા, તેથી શ્રેણિક રાજા ઘણા ક્રોધાતુર થયા. એવામાં પ્રભુને છીંક આવી એટલે તે કાઢીએ એલ્યેાઃ- મર. ’ પછી અભય કુમારને છીંક આવી. એટલે મેલ્યાઃ— જીવ અથવા મર. અને કાલક્રસૌરિકને છીંક આવી એટલે મેલ્યે જીવ, મા મર.. ” છેવટે શ્રેણિક રાજાને છીંક આવી એટલે “ ચિરંજીવ. ” એમ એલ્યે. આ પ્રમાણે તે કાઢીઆના વચન સાંભળીને રાજાને ક્રોધ ચડયા, તેથી તેણે પેાતાના ચાકરાને આજ્ઞા કરી કે-એને ગાઢ મ ધનથી મધેા. એવામાં તા તે કાઢીએ તત્કાળ આકાશમાર્ગે ચાલ્યેા ગયા.
મા
૧૯:
પછી શ્રેણિક રાજાએ બન્ને હાથ જોડીને પ્રભુને પૂછ્યું :“હે ભગવન ! તે કાઢીએ કાણુ હતા કે જેણે પેાતાના પરૂથી તમારી આશાતના કરી? ’' ત્યારે ભગવાને કહ્યું “એ કાઢીએ નહાતા પણ દેવ હતા અને તે ખાવના ચ ંદનથી મારી પૂજા કરતા હતે તેની કથા કહું તે સાંભળેઃ
૬ સેડુક યા દદુરાંગ દેવની કથા.
લક્ષ્મીવડે ઇંદ્રપુરીના સરખી અત્યંત ાભાયમાન કૌસખી નામની નગરીને વિષે શતાનીક રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તે નગરમાં જન્મથી જ રિદ્ધિ અને મુખ એવા સેહુક નામના બ્રાહ્મણુ વસતા હતા. એકદા તેની સુશર્મા નામની ગર્ભાવ'તી સ્ત્રીએ પ્રસૂતિ સમયને માટે તેને ઘી,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ક્ષત્રિ
ગાળ લાગવાનુ કહ્યું એટલે તેણે ઉત્તર આપ્યા કે–મને કાંઇ પણ જ્ઞાન નથી, તેથી હું શી રીતે લાવી આપું? ત્યારે સ્ત્રીએ કહ્યું-“ તું હંમેશાં રાજા પાસે જઇને તેનુ પુષ્પથી પૂજન કર, એટલે તે તને આપશે. ” સ્રીનાં એ પ્રકારનાં વચન પ્રમાણે કરવા લાગ્યા.
માજીવિકા ખાંધી સાંભળીને સેડુક તે
૨૦ :
એવામાં દુધિવાહન રાજાએ ચ'પાનગરી ઉપર ઘેરા ઘાલ્યા, પરંતુ વર્ષાઋતુ બેસવાથી મેઘને લીધે તે બળરહિત થઈ ગયે; તેથી પેાતાની નગરી તરફ પાછા વળ્યેા. આ વાતની સેડુને ખબર પડવાથી તેણે રાજા (શતાનીક) ને તે વાત નિવેદન કરી, એટલે તેણે દધિવાહનની પાછળ જઇને તેનુ સર્વસ્વ હરી લીધું. પછી શતાનીક રાજાએ પ્રસન્ન થઈને સેડુકને કહ્યું:- હે વિપ્ર ! હું તારા કાયથી પ્રસન્ન થયા છું, માટે માગ ! તને જે જોઇએ તે આપુ.’ રાજાનાં આવાં વચન સાંભળીને સેહુકે કહ્યું:- મહારાજ! હું મારી સ્રીને પુછીને પછી માગીશ.' પછી બ્રાહ્મણે ઘેર આવીને રાજાએ કહેલી વાત સ્ત્રીને પૂછી, એટલે તે સી મનમાં વિચાર કરવા લાગી કે—જો દ્રવ્ય તથા ગામ માગશે તે મને તજી દઈને બીજી સ્ત્રી લાવશે; માટે બીજું કાંઇ મંગાવું. એમ ચિંતવન કરીને તેણીએ પતિને કહ્યું: - તમે હંમેશાં એક ઘેર ભાજન અને એક સેનામહેાર દક્ષિણા મળે એવું માગો, ’ પાસે જઈને સ્રીના કહ્યા પ્રમાણે માગ્યું
"
66
પછી સેહુકે રાજા કે-“ હે રાજા !
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. સેકયા દરાંગદેવ કથા. ઃ
: ૨૧
મને પ્રતિદિન એક ઘેર ભજન અને એક દિનાર દક્ષિણ મળે એ પ્રબંધ કરો.” રાજાએ તેને તે પ્રમાણે આજીવિકા બાંધી આપી તેથી તે લક્ષમીવંત થયો. ડુક દ્વિજ દિનાર તથા ભેજનના લેભથી પ્રથમ જમેલ ભેજનનું વમન કરી વારંવાર નવીન ભેજન કરવા લાગ્યો, તેથી તે કોઢીએ થયે; એટલે રાજાએ તેને પોતાની સભામાં આવવાની ના કહી અને તેની આજીવિકાને અધિકાર તેના પુત્રને આપે, તેથી તે પોતાના કુટુંબને અવજ્ઞાપાત્ર થ. પુત્ર સેકને એક બાજુએ ઘાસની ઝુંપડી બનાવી તે ઝુંપડીમાં રાખે, તેથી તે ઘણે દુઃખી થવાથી વિચાર કરવા લાગ્યો કે:-“આ કુટુંબને મેં વૃદ્ધિ પમાડયું છે, તેજ મારી નિંદા કરે છે અને મારી ખબર પણ લેતા નથી; તેથી હું તેમને મારી જેવા વ્યાધિવાળા કરું” એમ ચિંતવન કરીને તેણે દુષ્ટ આશયથી પિતાના પુત્રોને કહ્યું- હે પુ! આ પણ કુળમાં એ રિવાજ છે કે જાત્રાએ જવાની ઈચ્છા કરનારા માણસે એક કાગ (કડા) નું પોષણ કરીને પછી તેને માંસનું સહકુટુંબ ભેજન કરવું. હવે મારે જાત્રાએ જવું છે, માટે તમે મને એક છાગ લાવી આપો.” પુત્ર તેના રહસ્યના અજાણ હોવાથી તેમણે એક છાગ લાવી આપે. પછી સેકે છ માસપર્યંત પિતાના વમન કરેલા આહારથી તેનું પિષણ કર્યું, તેથી તે છાગ પણ કાઢીએ થયે. પછી તેને મારીને તેના કેઢમય માંસનું પિતાના સર્વ કુટુંબને ભક્ષણ કરાવ્યું. તેથી
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
તેનું સર્વાં કુટુંબ પણ કાઢિયુ થયુ. આથી સૈડુકને બહુ તિરસ્કાર થવા લાગ્યા, એટલે તે ઘર છોડીને દેશાંતર ચાલ્ય ગયે. અનુક્રમે મહાઅરણ્યમાં ભમતાં તૃષા લાગવાથી તેણે ઘણાં વૃક્ષના રસવાળુ પાણી પીધુ, તેથી તે રાગ રહિત થઈ ગયા. પછી ઘેર આવીને પેાતાના કુટુંબના તિરસ્કાર કરીને કહેવા લાગ્યા કે તમે મ્હારી અવજ્ઞા કરતા હતા, તેનુ ફળ તમને પ્રાપ્ત થયું છે. 39 આથી લેક તેની વધારે નિંદા કરવા લાગ્યા; એટલે જેતે રાજગૃહ નગર તરફ ચાલી નીકળ્યેા અને ત્યાં દરવાજા પાસે ઊભા રહ્યા.
૨૨ :
હવે એવું બન્યુ કે તે વખતે અમે ત્યાં આવેલ હાવાથી દ્વારપાળ-દરવાજાનું રક્ષણ કરવા માટે સેડુકને એસારી “ આ દુર્ગાદેવીનું નૈવેદ્ય આવે છે તે તુ ગ્રહણ કરજે ” એમ કહીને અમને વંદન કરવા સારૂ આવ્યો. પાછળ સેઝુકે દ્વારદેવતા પાસે ધરેલુ' લાપસી, ખીર, વડાં પ્રમુખ નૈવેદ્ય ખાધુ તેથી તે તૃષાતુર થયે; પરંતુ ઘણા વખત સુધી પાણી નહિ મળવાથી આર્ત્તધ્યાનવર્ડ મૃત્યુ પામીને વાવને વિષે ઢેઢકા થયા. કાળાંતરે અમે ફરીથી અહિં આવ્યા, તે વખતે વાવમાંથી પાણી ભરી જનારી સ્ત્રીઓના મુખથી અમારૂં આગમન સાંભળીને તે દેડકાને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું, તેથી તે અમને વન કરવા સારૂ વાવમાંથી બહાર નીકળીને આવતા હતા. પણ સ્તામાં તમારા અશ્વની ખરી તળે ચંપાઇ ગયો. ત્યાં શુભધ્યાનથી મૃત્યુ પામીને સૌધમ દેવલેકને વિશે દૂર નામના દેવતા
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. સેક્યા દર્દશંગદેવ કથા. :
: ૨૩
થયો. એકદા ઈંદ્ર દેવતાઓની સભામાં કહેવા લાગ્યા કે – “હાલમાં પૃથ્વીને વિષે શ્રેણિકરાજા સમાન બીજો કોઈ નિરાળ સમતિવંત પુરૂષ નથી.” એવાં ઈંદ્રના વચન સાંભળીને તે દેવતા તને પિતાનું કેઢિયું શરીર દેખાતે છતે બાવનાચંદનથી મહારી પૂજા કરતો હતે.
પછી શ્રેણિકે કહ્યું—“ ભગવન્! છીંકને સંબંધ કહે.” એટલે પ્રભુએ કહ્યું -“હે રાજન્ ! મને આ લોકમાં કર્મજન્ય દુઃખ છે અને પરલેકમાં મોક્ષજન્ય સુખ છે; માટે દેવતાએ મને “મર” એમ કહ્યું હતું. અભયકુમાર આ લેકને વિષે પરહિત કરનારે છે અને પરાકને વિષે સવાર્થસિદ્ધ દેવલેકે જનાર છે, માટે દેવતાએ તેને “જીવ અથવા મર.” એમ કહ્યું હતું. કાલકસીરિક આ લેકને વિષે પ૦૦ પાડાને વધ કરે છે અને પરલકને વિષે સાતમી નરકમાં જનાર છે માટે દેવતાએ તેને “ મા જીવ, મા મર.” કહ્યું હતું અને તમે આ લેકને વિષે ધર્મમાં આસકત છે, પરંતુ મલેકને વિષે નરકગતિમાં જનાર છે, માટે દેવતાએ તમને “ચિરંજીવ” એમ કહ્યું હતું.”
આ પ્રકારનાં પ્રભુનાં વચન સાંભળીને શ્રેણિક રાજાએ પ્રભુને કહ્યું-“હે ભગવન્! મારે માથે તમારા સરખા પણ છતાં મારી નરકગતિ શી રીતે હોય ? પ્ર! નરકગંતિથી મહારૂં રક્ષણ કરો. રક્ષણ કરે.”
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ :
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
રાજાનાં એવાં વચન સાંભળીને ભગવાને તેને શાંત કરવાને માટે ઉત્તર આપે કે –“હે રાજન! જે તમારી દાસી કપિલા સુપાત્રને વિષે દાન આપે અને કાલસૌરિક એક દિવસ ૫૦૦ પાડાને ન મારે તે હારી નરકગતિ નિવૃત્ત પામે ”
પછી શ્રેણિકે ઘરે આવી કપીલાદાસીને સુપાત્રને દાન આપવાની આજ્ઞા કરી, એટલે તેણીએ ઉત્તર આપેઃ“ જો તમે મારા દેહના કકડે. કકડા કરી નાંખશે તે પણ હું સુપાત્રને દાન આપીશ નહીં.” પછી કાલસૌરિકને
લાવીને તેને પાડાનો વધ કરવાની ના પાડી, પરંતુ તે પણ એ કર્મથી નિવૃત્ત થયે નહીં; એટલે શ્રેણિક રાજાએ ફરીથી પ્રભુ પાસે આવીને કહ્યું – ભગવન્! તેઓ બન્ને જણું હારે માટે પિતપતાનું કર્મ છોડતા નથી.” પ્રભુએ કહ્યું –“હે રાજન ! તમે નરકગતિમાં જવાને માટે નિકાચિત આયુષ્ય બાધેલું છે, તેથી તમે રતનાપ્રભાના પહેલા પાથડામાં નારકી થશે અને ત્યાંથી ચ્યવને ઉત્સર્પિણ કાળમાં પદ્મનાભ નામે મારા સરખા પ્રથમ જિનેશ્વર થશે, માટે ખેદ ન કરો.” શ્રેણિકરાજા આ પ્રકારનાં શ્રી જિનેશ્વરપ્રભુનાં વચન સાંભળીને ઘણે હર્ષ પામ્યા. પછી પ્રભુને વંદન કરીને નગર તરફ ચાલ્યા * રસ્તામાં કોઈ દેવ તેને ચળાવવા માટે સાધુનું રૂપ ધારણ કરી મત્સ્ય ગ્રહણ કરતું હતું, તે જોઈને શ્રેણિકરાજાએ સાધુને પૂછયું -“ હે સાધુ ! તમે આ શું કરે
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. સેક્યા દરંગદેવ કથા. ૪
૨૫
છે?” સાધુએ ઉત્તર આપે –“ મહાનુભાવ ! આ મસ્ય વેચીને તેની હારે એક કામળ લેવી છે.” રાજાએ સાધુને મત્સ્ય ગ્રહણ કરતાં નિવૃત કરી તેને એક કામળ અપાવીને પોતે આગળ ચાલે તેવામાં તેણે ચૌટા વચ્ચે એક ગર્ભવતી સાધ્વીને જોઈ “આથી જિનશાસનની નિંદા થશે.” એમ વિચાર કરી સાધ્વીને પિતાને ત્યાં ગુપ્તપણે રાખી. સાધુને તથા સાવીને આ પ્રકારનાં કુકર્મ કરતાં જોયાં, તે પણ તે જિનશાસનથી ચલાયમાન થયા નહીં, તેથી તેની પરીક્ષા કરનાર દેવ પ્રગટ થઈનમસ્કાર કરીને શ્રેણિક રાજા પ્રત્યે કહેવા લાગ્યો-“હે જનાધિપ ! તમને જિનશાસનથી ચલાયમાન કરવાને માટે મેં આ પ્રકારને પ્રયત્ન કર્યો હતે, છતાં તમે ધર્મથી ભ્રષ્ટ થયા નથી; માટે તમને ધન્ય છે.” એમ કહીને તે દેવતાએ શ્રેણિકરાજાને એક મહામૂલ્યવાળ રત્નજડિત હાર અને બે બાળા આપ્યા. વળી કહ્યું કે – હે રાજન! દિવસે વિજળી અને રાત્રીને વિષે ગર્જના નિષ્ફળ હાય નહીં, સાધુઓનું વચન નિષ્ફળ હેય નહીં તેમજ દેવનાં દર્શન પણ નિષ્ફળ હોય નહીં. હે રાજન ! આ હારને એ મહિમા છે કે, તે તૂટયા પછી તેને સાંધનારે નિશ્ચય મૃત્યુ પામશે.” એમ કહીને તે દેવતા વર્ગ પ્રત્યે ચાલ્યા ગયે.
પછી શ્રેણિકરાજાએ ઘેર જઈને દેવતાએ આપેલ હાર ચલણ રાણીને આપે અને બને ગળા સુનંદા રાણીને આપ્યા. સુનંદાને ગેળા મળવાથી ક્રોધ ચડશે,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ :
* શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર તેથી તેણીએ તે બને ગેળાને પૃથ્વી ઉપર પછાડયા, એટલે તેમાંથી મનહર વસ્ત્ર તથા બે કુંડળ નીકળ્યા તેથી તે હર્ષ પામી. તે જોઈ ચેલાએ રાજાને કહ્યું - “વામી! તે બન્ને કુંડલ તથા વસ્ત્ર મને અપા.” રાજાએ કહ્યું-“એ વસ્તુ મેં સુનંદાને આપી છે, માટે હું અપાવી શકીશ નહીં.” રાજાનાં એ પ્રકારનાં વચન સાંભળી ચેલ
એ ક્રોધથી કહ્યું -“જે તમે તે વસ્તુ મને નહિં અપાવે તે હું મૃત્યુ પામીશ.” પરંતુ રાજા તેનું કહેવું ન માની સભામાં ગયે. એટલે ચેલણ મૃત્યુ પામવા માટે પ્રાસાદ ઉપર ચડી ગોખમાં ઉભી રહી.
પછી જેટલામાં ત્યાંથી પડીને મરવાને વિચાર કરે છે તેટલામાં નીચે હસ્તિને માવત તેને મિત્ર અને મહસેના ગણિકા-તે ત્રણ જણાને તેણીએ કાંઈ વાતે કરતા દીઠા એટલે વિચાર કરવા લાગી કે - “આ સર્વે શું વાત કરે છે તે સાંભળું પછી મૃત્યુ પામું. તેવામાં વેશ્યા માવતને કહે છે કે- “હે સ્વામી! મને હસ્તિની ચંપકમાળા લાવી આપે, હું તેને ધારણ કરીને ઉત્સવને દિવસે બીજી વેશ્યાઓ જ્યાં જાય છે ત્યાં જઈશ, પરંતુ જો તમે તે નહિં લાવી આપે તે હું તમને ત્યજી દઈ મૃત્યુ પામીશ, ” ત્યારે માવતે કહ્યું- હારી મરજી પ્રમાણે કર, પણ હું તને ગજેન્દ્રનું ચંપકમાળા આભરણ લાવી આપીશ નહી, કારણ કે તેમ કરૂં તે રાજા મને મારી નાંખે.” પછી તેના મિત્રે કહ્યું- “જેમ બટુકે
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭. બટુક કથા. ૪
પલાશવૃક્ષને બાળ્યું ત્યારે તે પોતાની મેળે જ પુષ્પવંત થયું; તેમ જે પ્રેમાળ વચનથી સમજે નહીં તે કઠોર વચનથી જ સમજે છે.
૭. બટુકની કથા. ત્યારે માવતે પૂછયું- હે મિત્ર! તે બટુક કોણ હતા ? એટલે તેના મિત્રે કહ્યું – “સાંભળ. કેઈ એક બ્રાહ્મણ દેશાંતર ગયે હતો, ત્યાં તેણે પ્રકુલ્લિત એવું પલાશવૃક્ષ દીઠું, તેથી તે વૃક્ષનું બીજ લાવીને તેણે પિતાને ઘેર વાવ્યું, તેમાંથી મેટું પલાશનું વૃક્ષ ઊગ્યું. બ્રાહ્મણે તેને પાણી સીંચીને ઘણુ વૃદ્ધિ પમાડયું પણ તે ફળ્યું નહીં તે ઉપરથી ક્રોધયમાન થયેલા બ્રાહ્મણે તે વૃક્ષનું મૂળ અગ્નિથી બાળી નાંખ્યું તેથી વૃક્ષની સ્નિગ્ધતા ઓછી થઈ એટલે તે તત્કાળ પ્રપુલ્લિત થયું. તેવી રીતે હે મિત્ર ! જે કમળ વચનથી પિતાના કાગ્રહને છોડતી નથી એવી હઠીલી સ્ત્રીથી તારે શું પ્રજન છે? તું તારું પિતાનું જ હિત કર. કહ્યું છે કે જે માણસ પોતાનું હિત કરે છે તે બીજાને પણ હિત કરનાર થાય છે.” જેમ બ્રહ્મહત્ત રાજાએ પોતાની રાણી અહિતકર્તા થઈ હતી તેને માટે કર્યું હતું. ત્યારે માવતે કહ્યું તે બ્રહ્મદરા કે હતે? અને તેની પોતાની જ રાણું અહિતકર્તા શી રીતે થઇ હતી? તે કહે.”
૮. બ્રહ્મદત્તની કથા. મિત્રે કહ્યું – “કાંપિયપુર નામના નગરને વિષે
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮ :
- શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
બારમે ચકવતી બ્રાહત્ત રાજ્ય કરતા હતા. એકદા તે રાજા અશ્વને ખેલાવવા માટે વનમાં ગયે. ત્યાં ફરતાં ફરતાં અશ્વ તેને ઘણે દૂર લઈ ગયે. પાછળ સૌનિકે ગયા અને તેને નગરમાં તેડી લાવ્યા. પછી ગ્ય અવસરે તે રાજા અંતપુરમાં ગમે ત્યારે શણીએ પૂછયું“હે સ્વામી ! આપે વનમાં કાંઈ આશ્ચર્ય જોયું હોય તે મને કહે ” પ્રિયાનાં આવાં વચન સાંભળીને રાજાએ કહ્યું –“હે દેવી! હું વનમાં ગમે ત્યાં મેં સરોવરના કાંઠા ઉપર જળપાન કરીને વિસામે લીધે, એવામાં એક નાગકુમારી (મહર સ્ત્રી) મારી પાસે આવીને વિષયની પ્રાર્થના કરવા લાગી, પરંતુ મેં તેણીને ના કહી, તેથી તે પાછી ગઈ અને હું અશ્વ પાસે ગયે. પછી તે જ નાગકન્યાને સર્ષણનું રૂપ ધારણ કરીને કોઈ કામી એવા સર્ષની સાથે વિષયસુખ ભોગવતી દેખવાથી મેં તે બન્ને જણને ચાબૂક મારીને જુદા પાડયાં. એટલે તેઓ તત્કાળ અદશ્ય થઈ ગયાં. હે પ્રિયે! વનમાં મેં જે આશ્ચર્ય દીઠું હતું તે તને કહ્યું. ' - રાજા આ પ્રમાણે કહીને તરત બહાર આવે એવામાં દિવ્ય અંલકારોથી સુશોભિત એવા કેઈ દેવે પ્રગટ થઈને તેને કહ્યું –“રાજન! હું તારા પર પ્રસન્ન થયે છે, માટે વરદાન માગ.” રાજાએ આ પ્રકારનાં નાગદેવનાં વચન સાંભળીને પૂછયું- તમે શા કારણથી મને વરદાન માગવાનું કહે છે ?' ત્યારે નાગદેવતાએ કહ્યું – તું વનમાં
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮. બ્રહ્મદત્તચક્રી કથા. ?
* ૨૯
કીડા કરવા ગયે હતું ત્યાં તને મારી પ્રિયા મળી હતી.
જ્યારે તે તેને મારી ત્યારે તે રૂદન કરતી કરતી મારી પાસે આવી અને મને કહેવા લાગી કે – હે પ્રાણનાથ ! હું મૃત્યુલેકમાં ક્રીડા કરવા ગઈ હતી. ત્યાં બ્રહ્મચક્રવર્તીએ મને ચાબુકથી મારીને હારા શિયળગતને ભંગ કરવા માંડયે તેથી હું નાશીને તમારી પાસે આવતી રહી છું. એમ કહીને તેણીએ મને ઘા દેખાડયા. પછી ક્રોધાતુર થયેલે હું તમને મારવાને માટે અહીં આવ્યું. તે વખતે વનમાં થયેલી વાત તમારી સ્ત્રીને તમે કહેતા હતા. તે સાંભળીને હું પ્રસન્ન થયો છું.” ત્યારે રાજાએ કહ્યું – તમારા દર્શનથી મને સર્વ પ્રાપ્ત થયું છે. તે પછી હું શું વરદાન માગું? નાગદેવતાએ કહ્યું-“હારી ઈચ્છા હોય તે માગ.” એ ઉપરથી રાજાએ “હું સર્વ પ્રાણએની ભાષા સમજી શકું ” એવું વરદાન માગ્યું. નાગદેવતાએ કહ્યું – એમજ થાઓ, પરંતુ તું કયારે પણ કઈ જીવની ભાષાની વાત બીજા પાસે પ્રકાશિત કરીશ તે તત્કાળ મૃત્યુ પામીશ. ” એમ કહીને તે નાગદેવ પિતાના સ્થાનકે ગયો અને રાજા પણ પોતાના વાસભવનમાં આવ્યો.
એકદા ઉષ્ણતુમાં રાજા પોતાના શરીરને બાવનાચંદનથી મર્દન કરી વસ્ત્રાલંકાર વડે સુશોભિત કરતા હતા તેવામાં તેણે એક ગરોળી અને તેણીના પતિની વાત સાંભળી. ગળી પતિને કહે છે કે –“હે નાથ ! તમે આ ભૂપતિના ચંદનમાંથી મારે માટે થોડું ચંદન લાવી આપો.” ત્યારે
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ :
શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
તેના પતિએ ઉત્તર આપે કે-“લાવી આપીશ નહીં, કારણ કે તેમ કરૂં તે ત્યાં મારું મૃત્યુ નીપજે.” ત્યારે ગળીએ કહ્યું - જો તમે ચંદન લાવી આપશે નહીં તે હું મૃત્યુ પામીશ, ત્યારે પતિએ ફરીથી કહ્યું- જે તું મૃત્યુ પામીશ તે હું બીજી ગોળી લાવીશ.” આ પ્રકારને ગળી અને તેણીના પતિને વાદ સાંભળીને રાજાને હસવું આવ્યું. એટલે રાણીએ પૂછયું- હે નાથ! તમને કારણ વિના હસવું કેમ આવ્યું?” રાજાએ કહ્યું “પ્રિયે ! મને હસવું તે કઈ કારણથી આવ્યું છે, પરંતુ તે કહી શકાય તેમ નથી; કારણ કે જે કહું તે તેથી મારૂં મરણ થાય તેમ છે. ” ત્યારે રાણીએ કહ્યું - “તમે જે નહિં કહે તે હું મૃત્યુ પામીશ.” આ પ્રકારના રાણીનાં હઠનાં વચન સાંભળીને રાજાએ કહ્યું- “જે તારો ઘણે આગ્રહ હોય તે હું મૃત્યુની તૈયારી કરી ચિતામાં બેસી પછી તે વાત તને કહીશ; પરંતુ તે વિના કહી શકું તેમ નથી.
પછી બ્રહ્મદત્તરાજા મૃત્યુની તૈયારી કરી સ્મશાનભૂમિ તરફ જવા નીકળ્યા. રસ્તામાં તેણે એક બેકડાને પિતાની ગર્ભવતી સ્ત્રીની સાથે વાત કરતાં સાંભળે. બેકડીએ કહ્યું- હે નાથ ! તમે આ જવના પૂળામાંથી એક પૂળે લાવી આપે.” ત્યારે બોકડાએ ઉત્તર આપે કે – એ પૂળા રાજાના અશ્વ માટે લાવેલા છે. માટે જે તેમાંથી લઉ તે મારે માર ખાવ પડે. ” ત્યારે બેકડીએ
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. સુસ્થિતસૂરિના શિષ્યોની (ચાલુ) કથા. ૯
: ૩૧
કહ્યું -“જે નહિં લાવે તે હું મૃત્યુ પામીશ” બેકડે કહ્યું – તું સુખેથી મૃત્યુને અંગીકાર કર, તેમ કરવાથી મને બીજી રમ્ય બેકડી મળશે.” ત્યાર બેકડીએ ફરીથી કહ્યું -“હે સ્વામી! છ ખંડનો પતિ આ બ્રાદત્તરાજા તેની પ્રિયાના વચનથી મૃત્યુને શરણ થવા માટે સ્મશાનભૂમિ તરફ જાય છે તેને તમે જુઓ અને તમે તે મારા વચનને અંગીકાર પણ કરતા નથી. ત્યારે બાકડે કહ્યું – હું તે જાતિપ્રસિદ્ધ પશુ છું પરંતુ એ તે પરિણામે પશુ છે, કારણ કે જે એમ ન હોય તે પિતાની અપાર એવી લક્ષમીને ત્યાગ કરીને ફક્ત સ્ત્રીના કહેવાથી મૃત્યુને શરણ થવાની ઈચ્છા કેણ કરે? અર્થાત્ કઈ ન કરે.' આ પ્રકારનાં બોકડા અને બોકડીનાં વચન સાંભળીને રાજા મૃયુસ્થાનથી પાછા ફર્યો અને રાણી પણ પિતાનું ધાર્યું ન થવાથી તેની સાથે પાછી વળી.
હવે માવત, તેને મિત્ર અને મહાસેના ગણિકા એ ત્રણેની વચ્ચે થતી આ વાતને સાંભળીને મૃત્યુ અંગીકાર કરવાના નિશ્ચયથી ગેખમાં ઉભેલી ચેલણરાણું પણ પોતાના અનુબંધ (મરણ) થી નિવૃત્ત થઈ અને તેણુએ પિતાને મળેલા હારથી જ સંતોષ માન્ય.
એમદા દેવતાએ અર્પણ કરેલ તે હાર અકસમાત્ દૈવગે તૂટી ગયે, તેના મિતીનાં છિદ્ર અતિ વક્ર હોવાથી તે હાર પરાવવાને કોઈ પણ માણસ સમર્થ થયે નહીં;
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨ છે.
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
તેથી રાજાએ નગરને વિષે પટાહ વગડાવ્યું કે-જે કંઈ માણસ આ હારને સાંધી આપશે, તેને રાજા એક લક્ષ દ્રવ્ય આપશે.” પછી તે પટને સાંભળીને જીવિતની પૃહા વિનાના એક મણિઆરે પિતાના પુત્રોને લક્ષ દ્રવ્ય પ્રાપ્ત થવાની ઈચ્છાથી તે હાર સાધી આપે. રાજાએ તેને અર્ધ લક્ષ દ્રવ્ય પ્રથમથી આપ્યું હતું, પરંતુ હાર સાંધવાથી તત્કાળ મૃત્યુને પામેલા તે મણિઆરના પુત્રોને રાજાએ બાકી રહેલું અર્ધલક્ષ દ્રવ્ય પાછળથી આપ્યું નહીં અને મણિઆર પણ આધ્યાનથી મૃત્યુ પામીને વાનર થયે.
એકદા તે વાનર ફરતે ફરતે તે નગરમાં આવ્યા. ત્યાં પિતાનું ઘર જોઈને તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું; તેથી તેણે પિતાના પુત્રોની પાસે આવી અક્ષરે લખીને પૂછયું કે:-“હું તમારે પિતા આધ્યાને મરણું પામીને વાનર થયે છું. રાજાએ તમને બાકી રહેલું અર્ધલક્ષ દ્રવ્ય આપ્યું છે કે નહીં?” ત્યારે પુત્રોએ ઉત્તર આપે કે અમને બાકી રહેલું અર્ધલકા દ્રવ્ય મળ્યું નથી. એ ઉપરથી ફોધયુકત થયેલે તે વાનર ઉદ્યાનમાં ગયા.
એવામાં ત્યાં ચલણરાણ સખીઓ સહિત ક્રીડા કરવાને આવી હતી, ક્રીડા કરી રહ્યા પછી ચલણા વસ્ત્રાલંકાર ઉતારીને સ્નાન કરવા ગઈ, એવામાં પેલા વાનરે ગુપ્ત રીતે તે હાર લઈ લીધે અને પુત્રોને આપે. પછી ચેલણાએ હારના હરણની વાત રાજાને કહી, તે ઉપરથી
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. સુસ્થિતસૂરિના શિચેની (ચાલુ) ક્યા ? : ૩૪
સાધુ વસત
શિવ,
શ્રી સુ
દ
રાજાએ અભયકુમારને બોલાવીને કહ્યું – હે અભણ ! હાર શેાધી આપ, નહિ તે શેરની શિક્ષાને પાત્ર નું થઈશ.” રાધના એવાં વચન સાંભળીને અભયકુમારે ઉત્તર આપે કે – હે દેવ ! હું સાત દિવસના અંદર હાર લાવી આપીશ.” પછી અભયકુમારે છ દિવસ સુધી અનેક ઉપાયે કર્યો પરંતુ હારનો પત્તો લાગ્યો નહીં. સાતમે દિવસે અભયકુમારે પાખીને દિવસ જાણે ઉપાશ્રયમાં સાધુ વસતા હતા ત્યાં જઈ પૌષધ ગ્રહણ કર્યો. તે પૌષધશાળામાં શિવ, સુરત, ધનદ અને યૌનિક નામના ચાર મુનિએની સાથે શ્રી સુસ્થિતસૂરિ વસતા હતા, તે જ દિવસે સુસ્થિતસૂરિ જિનક" ગ્રહણ કરવાની તુલના કરવા સારૂ ઉપાશ્રયની બહાર કાસર્થે રહ્યા હતા.
હવે નગરમાં એવી વાત ચાલી કે- “જેણે રાજાને હાર ચર્યો હશે, તેનું નામ પ્રભાતે યક્ષ લેશે. તે વાત સાંભળીને તથા અભયકુમારની પ્રતિજ્ઞા જાણીને મણિઆરના પુત્રોએ ભયથી તે હાર ગુપ્તપણે વાનરને પાછો આપી દીધું. વાનરે તે હાર લઈ રાત્રિએ સુસ્થિતસૂરિના કંઠમાં આરોપણ કર્યો. હવે ચંદ્રથી પ્રકાશિત થઈ રહેલા રાત્રિના પ્રથમ પ્રહરને વિષે શિવમુનિ ગુરુના ચરણને માન કરવા માટે ઉપાશ્રયની બહાર આવ્યા, પરંતુ ગુરૂને કંઠ હારથી સુશોભિત જોઈને ભયપામેલા તે મુનિએ પ્રથમ પ્રહાર પૂર્ણ થતાં ઉપાશ્રયમાં પ્રવેશ કર્યો. તે વખતે નષિધિકી કહેવાને સ્થાનકે “ભય” એ શબ્દ
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪ :
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
ઉચ્ચાર્યો. તે ઉપરથી અભયકુમારે તેમને પૂછ્યું: “હે સાધો! અહિ ભય શાને ?” ત્યારે મુનિએ કહ્યું- હે મંત્રી! મેં પૂર્વે કંઈક ભયનો અનુભવ કર્યો છે તે સાંભરી આવવાથી એમ ઉચ્ચાર થઈ ગયે છે. ત્યારે અભયકુમારે પૂછયું- “પૂર્વે એવું શું અનુભવ્યું હતું કે, જે આ વખતે યાદ આવ્યું ?” તે ઉપરથી મુનિએ પિતાની પૂર્વની હકીકત કહેવી શરૂ કરી.
૯ શિવ મુનિના પૂર્વ જીવનની કથા
હે અભયકુમાર ! ઉજયિની નગરીને વિષે શિવ અને દત્ત નામના અમે બે બાંધવો વસતા હતા. એકદા જન્મથી દરિદ્રી એવા અમે બને બંધુઓ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવા માટે સૌરાટ (સોરઠ) દેશમાં ગયા. ત્યાં અનેક પ્રકારનો વ્યાપાર કરીને પુષ્કળ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કર્યું. પછી તે દ્રવ્યને વાંસની પેલી નળીમાં ભરીને અમે બને બંધુઓ વારા ફરતી વહન કરતાં કરતાં ઉજજયિની તરફ પાછા વળ્યા. રસ્તે ચાલતાં અમારા બન્નેમાંથી જેના હાથમાં દ્રવ્ય હોય તે દ્રવ્યના લેભથી બીજાના મરણને ઉપાય ચિંતવતે. એમ કરતાં કરતાં અમે નગરની સમીપે આવી પહોંચ્યા, ત્યાં એક પાને ધરો દીઠો. તેમાં અમે નાન કરી પાણી પીધું. તે વખતે મને વિચાર થયે કે- ભાઈને ધરામાં ફેકી દઈ દ્રવ્યને માલીક થાઉં.' એમ ચિંતવન કરતાં વળી વિચાર ફર્યો કે હું આ પાપ રૂપ દ્રવ્યને અર્થે પિતાના બંધુને હણવાને શા માટે વિચાર કરૂં છું?
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯. શિવ મુનિની કથા :
: ૩૧
આ દ્રવ્યને જ ફેંકી દઉં કે જેથી આવા અયોગ્ય વિચાર જ થાય નહીં' એમ વિચાર કરીને મેં તે દ્રવ્યની વાંસળીને ધરામાં ફેંકી દીધી. તે જોઈને દર તત્કાળ બોલી ઊઠયે - ભાઈ ! ભાઈ ! તેં આ શું કર્યું?” તે ઉપરથી મેં પૂર્વે થયેલ અનિટ વિચાર તેને કહ્યો. એટલે તે પણ બેભાઈ ! તે યોગ્ય કર્યું છે, કારણ કે હારે પણ એ દુષ્ટ વિચાર થતો હતો. આવી રીતે અમે બન્ને ભાઈઓ નિર્ધન થઈને પાછા ઘર તરફ ગયા.
હવે એમ બન્યું કે મેં ધરામાં ફેંકી દીધેલી તે વાંસળીને કેઈ એક મસ્ટ ગળી ગયે. દૈવયેગથી તે જ મસ્યને એક ધીવર પકીને નગરીમાં વેચવા સારૂ લાવ્ય; એટલે મારી બહેને ઘરે આવેલા પાણાનું આતિથ્ય કરવા માટે મૂલ્ય આપીને તે મજ્યને વેચાતે લીધે. પછી ઘરે લાવીને મત્સ્યને ચીર્યો કે તત્કાળ તેમાંથી પેલો દ્રવ્યની વાંસળી નીકળી. તે વાંસળી હારી બહેન લેભથી છુપાવતી હતી, પણ હાર માતાની નજરે પડી તેથી માતાએ પૂછ્યું - વત્સ ! એ શું છે ?” ત્યારે બહેને ઉત્તર આપે કે- કઈ નથી” તે ઉપરથી હારી માતા તેણીની પાસે આવવા લાગી. એટલે દ્રવ્યના લેભથી હારી બહેને માતાને મુશળના પ્રહારથી મારી નાંખી. અમે જેટલામાં ઘરમથે પ્રવેશ કરીએ છીએ, તેટલામાં પાપકૃત્ય કરનારી હારી બહેન સંભ્રમથી ઊઠવા ગઇ કે તરતજ તેણુના ખેાળામાંથી દ્રવ્યની વાંસળી ભૂમી ઉપર પડી ગઈ એટલે
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
| શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
અમે વિચાર કરવા લાગ્યા કે - અરે ધિકાર છે આ દ્રવ્યને ! કે જેને અનર્થનું કરાવળું જાણીને અમે ધરામાં ફેંકી દીધું હતું, તે જ દ્રવ્ય ફરીથી અનર્થ કરનારું થયું છે! પછી અમને બન્ને ભાઈઓને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાથી માતાને અગ્નિસંસ્કાર કરી, હેનને ઘર સહી, ગુરૂની પાસે જઈને દીક્ષા ધારણ કરી.
શિવમુનિ અભયકુમારનૅ કહે છે કે –“હે પ્રધાન આ પ્રમાણે પૂર્વે અનુભવેલું યાદ આવવાથી નૈષિણિકીને સ્થાનકે મહારાથી “ભય ” એ શબ્દનો ઉચ્ચાર થઈ ગયે.”
બીજે પ્રહરે ગુરુમહારાજના ચરણને માન કરવા સારૂં સુરતમુનિ બહાર ગયા, ત્યાં તે હાસ્થી બિરાજમાન એવા ગુરૂના કંકને જોઈને બીજો પ્રહર પૂર્ણ થયે પાછા ઉપાશ્રયમાં આવ્યા ત્યારે ભયભ્રાંત થવાને લીધે નૈષિવિકોને થાનકે “મહાભય” એ શબ્દ બેલ્યા. તે ઉપરથી અભયકુમારે તેમને પૂછ્યું- હે મા ! તમે નૈષિધિકાને સ્થાનકે “મહાભય એવા શબ્દને ઉચ્ચાર કેમ કર્યો?”
૧૦ સુવત મુનિના પૂર્વ જીવનની કથા
એટલે તે મુનિએ કહ્યું- પૂર્વના ભયના સ્મરણથી એમ બેલાઈ ગયું છે. અભયકુમારે તે હકીકત પૂછી એટલે મુનિ બેલ્યા- અંગદેશમાં ચંપા નામની નગરીને વિશે હું મહાસમૃદ્ધિવંત એ કુટુંબી વસતે હતે. એકદા તે ગામમાં ચાર લોકોએ ધાડ પાડી, તેથી
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ સુત્રત મુનિની કથા :
૬ ૩૭,
ભયને લીધે હું એક સ્થાનકે સંતાઈ @ો અને ચારે તે મારા ઘરને વિષે જ આષા; તેથી હારી સ્ત્રીએ લંપટ પણથી જાણે હું ન સાંભળતે હેઉં? એવી રીતે તે ચોરને કહ્યું કે તમારે સ્ત્રીને ખપ છે ?” ત્યારે ચારેએ હા કહી, તેથી મારી સ્ત્રી તેઓની સાથે ગઈ. ચોરોએ પણ પાળે જઈને તેણીને પિતાના સ્વામી પલ્લી પતિને અર્પણ કરી. પલ્લીપતિએ તેણીને સ્ત્રીપણે સ્વીકારી. ચાર લેક ગાથા પછી કેટલાક મિત્રો મારે ઘેર આવ્યા અને મને કહેવા લાગ્યા -
ભાઈ ! તું પાળે જઈને તારી સ્ત્રીને કેમ છોડાવતું નથી ? 'મારે સ્ત્રીની ઇચછા ન હતી તથા મિત્રોના કહેવાથી હું પાળે ગયે અને એક ડોશીના ઘરમાં ગુપ્તપણે રહ્યો.
એકદા મેં દ્રવ્યથી અત્યંત સંતુષ્ટ કરેલી તે કેશીને કહ્યું કે –“ તમે આ પદ્ઘપતિને ત્યાં મારી સ્ત્ર રહે છે તેણીને મારા આગમનની ખબર અ પિ.” પછી ડોશીએ ત્યાં જઈને સમાચાર કહ્યા, તેથી મારી સીએ મને કહેવરાવ્યું કે- આજ રાત્રીએ તમારે અહિ મારી પાસે આવવું કારણ કે પલપતિ બહાર જવાના છે.” ડોશીએ ઘરે આવીને મને તે સમાચાર કહ્યા. વળતું મેં ડેશીને પૂછયું -
તે ક્યાં રહે છે ?” કેશીએ ઉત્તર આપે કે- તાલવૃક્ષની નીચેના મૂહમાં રહે છે. પછી હું સાંજ વખતે પલ્લી૫તિને ઘેર ગયે. ત્યાં મારી સ્ત્રી મને જોઈને ઘણી પ્રસન્ન થઈ અને ઉપરના કપટનેહથી આદરસત્કાર કરીને મને પહેલી પતિની શય્યા ઉપર બેસાર્યો. પછી તે મારા
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
* શ્રી મુનિતિ ચરિત્ર
હાથપગનું પ્રક્ષાલન કરતી છતી વિલાપ કરવા લાગી. એવામાં પલીપતિ અકસ્માત દ્વાર પાસે આવીને ઊભે રહ્યા, એટલે સ્ત્રીએ મને શમ્યા નીચે સંતાડી દીધું. પછી તેણુએ. પૂર્વની પેઠે ઉષ્ણદકથી પહલીપતિના હાથ પગનું પ્રક્ષાલન કરીને તેને શય્યા ઉપર બેસાર્યો. તે વખતે મારી સ્ત્રીએ તેને પૂછયું - હે સ્વામીન ! જે હારે પતિ અહિ આવે તે તેને તમે શું કરે ?” ત્યારે તેણે ઉત્તર આપે કે- દ્રવ્યવસ્ત્રાદિકથી સરકાર કરી તેને એને સ્વથીન કરી તેને પિતાને ઘેર પહોંચાડું પલપતિનાં આ પ્રકારનાં વચન સાંભળીને મારી સ્ત્રીએ બ્રકૂટી ચડાવીને ક્રોધ કર્યો. આથી પહલપતિ તેણીના મનને ભાવ જાણીને ફરીથી બેલ્યો-“ પ્રિયે! પ્રથમતે મેં તને હાસ્યથી કહ્યું હતું, પરંતુ જે ત્યારે પતિ અહિં આવે તે હું તેને ગાઢ બંધનથી બાંધી લઈ પ્રહાર કરૂં.” તેનાં આવાં વચન સાંભળીને સંતુષ્ટ થયેલી સ્ત્રીએ મ્હારા સામી દષ્ટિ કરીને પીપતિને જાહેર કર્યું કે- આ શયાની નીચે મારે પતિ છે.”
પછી પદ્વીપતિએ તત્કાળ ત્યાંથી ઊડીને મને પકડ અને લીલી વાઘરના બંધનથી એક સ્તંભ સાથે ગાઢ બાંધે. વળી તેણે મને મુષ્ટિ વિગેરેના પ્રહારથી ઘણે માર્યો. પછી તેઓ શયામાં સૂતા. એવામાં મારા પૂણ્યના ઉદયથી ત્યાં એક કુતરો આવી ચડે. તેણે હાર બંધન કાપી નાખ્યા, તેથી હું છુટે થયો એટલે પલ્લી
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦. સુરત મુનિની કથા :
: ૩૯ પતિ જ્યાં સૂ હતું ત્યાં જઈને મેં તેનું ખડગ ઉપાધિ લીધું અને પલ્લી પતિ ન જણે તેમ મેં મારી દુષ્ટ ભાર્યાને ઉઠાડીને કહ્યું – “હે ટુટે! જે કંઈ પણ બેલી તે આ ખડગથી તારૂં મસ્તક છેદી નાખીશ.' એમ કહીને તેણીને આગળ કરી હું મારા નગર તરફ ચા. પછી રાત્રી નિવૃત્ત થઈ, તેથી પકડાઈ જવાના ભયને લીધે હું મારી સ્ત્રી સહિત વાંસની જાળમાં છૂપાઈ રહો.
એવામાં પલ્લી પતિ પોતાના સેવક સહિત અમાસ પગલાંને અનુસારે તથા મારી દુષ્ટ સ્ત્રીએ એંધાણને માટે વેરેલા ચીથરાને અનુસરે તો તે અમે જ્યાં સંતાઈ રહ્યાં હતાં ત્યાં આવી પહોંચે. પછી તેણે મને પકડીને ખડગના પ્રહારથી છિન્નભિન્ન કરી નાખે. વળી તે મહારા પાંચે અંગ ઉપર ખીવા મારી, મારી દુષ્ટ સ્ત્રીને લઈ પાછે વળે. પછી હું જીવિતની આશા મૂકી દઈ રોવા લાગ્યો. એવામાં કઈ વાનર ફરતે મારી પાસે આવી ચડયે, પણ તે તો મારા દુખને જોઈ મુછી આવવાને લીધે ભૂમિ ઉપર પડી ગયું. થોડી વાર પછી સચેત થયે, એટલે તે ઉઠીને વનમાં જઈ બે ઔષધિ લઈ આવ્યા. તેમાંની એક ઔષધિવો મને શક્ય રહિત કર્યો અને બીજી ઔષધિથી મારા શરીર ઉપર વાગેલા ઘા રૂઝવી નાખ્યા. ત્યારપછી તેણે ભૂમિ ઉપર અક્ષરો લખીને મને સૂચવ્યું કે
હું તારા જ ગામના સિદ્ધકર્મા નામના વૈવને પુત્ર હતું, પણ પૂર્વકર્માના નથી આધ્યાને મૃત્યુ પામવાને લીધે
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦ ?
શ્રી મુનિ પતિ કથા વાનરજાત્મિાં ઉત્પન્ન થયો છું. મને તારા દર્શનથી જાતિસ્મશાન ઉત્પન્ન થવાને લીધે ધિના ગુણે જાયા છે અને તેથી જ બે ઔષધિઓ લાવીને તેને સ જે કર્યો છે, માટે હે બંધ ! તું માસ આ ભવનું વૃત્તાંત સાંભળીને પછી એક કાર્ય કર.
વાનર કહે છે કે-“ હે ભાઈ ! એક બળવંત વાનરે મને વારોના યુથમાંથી કાઢી મૂકે છે. માટે તેને મારી મને યૂથપતિ બનાવ કે જેથી માસ કરેલા ઉપકારને તે બદલે વાળ્યો કહેવાય તેનાં આવા વચનને અંગીકાર કરી જ્યાં વાનર સહિત યૂથપતિ રહેતું હતું ત્યાં હું ગયે અને બળવાન વાનર સાથે યુદ્ધ કરી તેને હરાવ્યું. પછી મારા પર ઉપકાર કરનાર વાનરને મેં તે સ્થાનકે સ્થા. આ પ્રમાણે હું તે વાનરને પ્રત્યુપકાર કરીને પછી ગુપ્ત રીતે પલ્લી પતિની પાળ તરફ ગયા. ત્યાં પલ્લી પતિને મારી, મારી પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરવાને માટે હું મારી દુષ્ટ સ્ત્રીને સાથે લઈ ઘેર આવ્યે.
હે અભયકુમાર ! આ પ્રમાણે હારી દુટ સ્ત્રીનું ચેષ્ટિત જોઈ મને વૈરાગ્ય પન્ન થયે, તેથી મેં ગુરૂ પાસે જઈને ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું. આ પ્રમાણે પૂર્વે કરેલી હકીકત યાદ આવવાથી નૈષિધિકાને સ્થાને “નgમર્થ (મહાભય) વતે છે, એમ મારાથી બેલાઈ જવાયું.
પછી ત્રીજે પ્રહર થયે એટલે ધનદ નામના ત્રીજા
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧. ધનઃ મુનિની કથા :
: ૪૧
"
"(
શિષ્ય ગુરૂની વૈયાવચ્ચ કરવા બહાર આવ્યા. તેણે પણ ગુરૂના કંઠમાં હાર દેખીને ત્રીજો પ્રહર પૂર્ણ થતાં પાછા ઉપાશ્રયમાં પેસતાં નૈષિષિકીને સ્થાનકે અતિમયં’” એ ઉચ્ચાર કર્યાં. તે સાંભળીને અભયકુમારે પૂછ્યું: હું મુનિ ! જિનધમ પાલન કરનારને અતિશય કયાંથી ?” ૧૧. ધનદમુનિના પૂર્વજીવનની કથા. ત્યારે ધનમુનિ કહેવા લાગ્યા કે:- પૂર્વે અનુભવેલ ભયનું સ્મરણ થઈ જવાથી મારાથી એમ ખેલાયું છે,’ અભયકુમારે તે હકીકત પૂછી એટલે તે મુનિ એલ્યા કે ઉજ્જયિની નગરીની પાસેના એક ગામમાં પ્રિય નામના એક ધનાઢય શ્રેષ્ઠી વસતા હતા. તેને ગુણસુ દરી નામની સ્ત્રી હતી. તેઓને ધન નામના હું પુત્ર હતેા, અનુક્રમે હું જ્યારે યુવાવસ્થા પામ્યા ત્યારે પિતાએ મને ઉજ્જયની નગરીમાં અક કન્યા સાથે પાયે.
એકદા મારી સ્ત્રીપિયર ગઈ હતી, તેણીને તેડવા માટે હું ખડગ લઇને ઉજ્જયિની તરફ્ ચાલ્યે। અને સાંજ વખતે ત્યાંની સ્મશાનભૂમિમાં જઈ પહોંચ્યા. તે વખતે સ્મશાનમાં એક શુળી પર ચડાવેલ પુરૂષની પાસે પેાતાનુ સુખ ઢાંકીને રૂદન કરતી એવી કઇ સ્ત્રીને મેં ટ્વીટી, તેથી હું પાસે જઈને પૂછવા લાગ્યા કે:-૩ ભદ્રે ! તુ શા કારણ માટે રૂદન કરે છે ?' ત્યારે સ્ત્રીએ ‘હુ દુઃખી છુ’ એમ ઉત્તર આપવાથી મેં તેણીને ફરીથી પૂછ્યું:“ તારે શું દુઃખ છે? જે હોય તે કહે.” તેથી તેણીએ કહ્યુ :
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર “ જે પુરૂષ દુખ મટાડી શકવા સમર્થ હોય તેની આગળ હરખ કહેવું એ ગ્ય છે, માટે તમને કહીને શું કરું?” ત્યારે મેં ઉત્તર આપ્યું કે-“તારું દુઃખ મટાડવા સમર્થ છું.” એટલે તે સ્ત્રીએ કહ્યું:-“સાંભળ આ શુળી ઉપર ચડાવેલે પુરૂષ મારો પતિ થાય છે. તે અપરાધી કરવાથી રાજાએ શુળી ઉપર ચડાવે છેપરંતુ હમણાં સુધી તે જીવે છે માટે તેના સારૂ ભજન લાવી છું, છતાં હું તેને જમાડવા શક્તિવાન નથી, માટે જે તું મને તારા ખભા ઉપર ચડાવે તે હું મારા પતિને મારા હાથથી જ ભાજન કરાવું; પરંતુ હું લજજાવાળી છું, માટે તેટલે વખત તારે ઉંચું જેવુ નહીં.” રૂદન કરતી તે સ્ત્રીનાં આવાં વચન સાંભળી મેં તેણીને મારે ખભા ઉપર ચડાવી, એટલે તે તે શુળી ઉપર રહેલા પુરૂષના માંસના કકડા કરીને ખાવા લાગી તેથી તેના રૂધિરનાં ટીપા મારા વાસી ઉપર પડવા લાગ્યાં.
આ પ્રમાણે વારંવાર રુધિરના ટીપા પડતા હતા, પરંતુ મેં ઉચું ન જેવાથી એમ જ ધાર્યું કે તે પોતાના પતિને ભેજન કરાવી રહ્યાથી જળપાન કરાવતી હશે; તેથી આ પાણીના ટીપા પડે છે. છેવટે રૂધિરના ટીપાએના રગેડા ચાલવા લાગ્યા. એટલે મેં ઊંચે જોયું તે તેણીનું મહાભયંકર ચરિત્ર મારી નજરે પડ્યું તેથી તેણુને તત્કાળ ભૂમિ ઉપર પછાડીને, અને મારું ખડગ પણ ત્યાંનું ત્યાં જ મૂકીને-હું નગર તરફ નાશી ગયે.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૪૩
૧૧. ધનદ મુનિની કથા :
તે પાપિણ સ્ત્રી પણ ખડગ લઈ મારી પછવાડે દેડી; તેથી હું નાચતાં નાસતાં જેટલામાં નગરીના દરવાજામાં પિસું તેટલામાં દરવાજાની બહાર રહી ગયેલી મારી એક જ ઘા તેણીએ ખડગવડે છેદી નાંખી અને તે લઈને તત્કાળ નાશી ગઈ.
પછી મને બહુ પીડા થવા લાગી, તેથી હું દુગની રક્ષા કરનાર દ્વારદેવીની પાસે કરુણ સ્વરથી વિલાપ કરવા લગ્યો, એટલે દ્વાર રક્ષકદેવી મારી પાસે આવીને મને કહેવા લાગી કે –“હે વત્સ! આ ઉજજયિની નગરીની ક્ષિપ્રા નદીના ગધવ મશાણમાં રહેનારી શાકિનીની અને અમારી એવી મર્યાદા છે કે “રાત્રિએ નગરીની બહાર રહેલા મનુષ્ય અથવા પશુને તેઓ લઈ જાય અને જે નગરની અંદર હોય તેનું અમે રક્ષણ કરીએ.” આ પ્રમાણે અમારી મર્યાદા છે. તારી જઘા દરવાજાની બહાર રહી જવાથી હું તેનું રક્ષણ કરવા સમર્થ થઈ નહીં, તો પણ હે ભદ્ર! હું તારી જ ઘા સાજ કરીશ; માટે તું રુદન કરીશ નહીં.” પછી તે દેવીએ મને ધીરજ આપીને મારી જંઘા સાજી કરી અને પછી અદ્રશ્ય થઈ ગઈ.
તે દેવીને વંદન કરી મારા સાસરાના ઘર તરફ ગયે, ત્યાં તેના ઘરનું બારણું બંધ હોવાથી મેં છીદ્રમાંથી જોયું તે મારી ત્રી અને સાસુ બને જણાં માંહોમાંહે વાતો કરતાં ભજન કરતાં હતાં, તેથી હું તે સાંભળવા માટે ક્ષણવાર બહાર ઊભે રહ્યા. એવામાં મારી સાસુએ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
પૂછ્યું: “ હું સુતે! મારે આ માંસ અત્યંત સ્થાષ્ટિ લાગે છે, તેનુ શું કારણ ?”' એટલે તેની પુત્રીએ ઉત્તર આવ્યે હૈ માત ! આ માંસ તારા જમાઇની જ ઘાતુ છે.” એમ કહીને તેણીએ પૂર્વની સ વાત મારી સાસુને કહી સંભળાવી.
આ પ્રકારે તે બન્ને જણીઓની પરસ્પર થતી વાતને સાંભળીને હું અભયકુમાર ! હું. અત્યંત ભયભીત થયેલે ત્યાંથી ઘરે આણ્યે. પછી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાથી મેં ચારિત્ર અંગીકાર કર્યુ ', હું મગધેશ ! પૂર્વે આ પ્રમાણે અનુભવેલુ' આજે સ્મરણમાં આવવાથી મે નૈષિધકીને સ્થાનકે “તમય” એ શબ્દને ઉચ્ચાર કર્યો.”
હવે ચેાથા પ્રહરે યોનિક નામના ચેાથા શિષ્ય ગુરૂની કનૈયાવચ્ચ કરવા માટે બહાર ગયા ત્યાં તેણે પણ ગુરૂના કંઠમાં હાર જોઈ સાથેા પ્રહર પૂરા થતાં ઉપાશ્રયમાં પેસતાં નૈષિધિકીને સ્થાનકે “મયાત્મય” એવા શબ્દને ઉચ્ચાર કર્યાં. તે સાંભળીને અભયકુમારે પૂછ્યું:“ હું સુને! રાગ રહિત, પોંચમહાવ્રતના ધારણહાર, છ કાયના રક્ષક, અષ્ટપ્રવચન માતાના પાલક, સત્તાવીશ ગુણુ ચુકત અને સંસારના ત્યાગ કરનારા એવા તમને શેના ભય છે ?”
ત્યારે ચૌનિકમુનિ કહેવા લાગ્યા કે-“હું અભયકુમાર ! મને પૂર્વની હકીકત સ્મરણમાં આવવાથી તેમ ખેલાઈ ગયું છે. ” અભયકુમારે તે હકીકત પૂછતાં મુનિએ કહ્યું કે સાંભળે—
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫
૧૨. યૌનિક મુનિની કથા :
૧૨ યૌનિક મુનિના પૂર્વ જીવનની કથા ' ઉજજયિની નગરીને વિષે ધનદત્ત નામને મહા ધનવંત શ્રેષ્ઠી વસે છે. તેને સુભદ્રા નામની સ્ત્રી છે. તેમને હું યૌનિક નામને પુત્ર છું. જ્યારે મને યુવાવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ ત્યારે માતાપિતાએ મને મહત્સવપૂર્વક શ્રીમતી નામની કન્યા સાથે પરણાવ્યું. મારી સ્ત્રી અત્યંત સનેહને લીધે હંમેશાં મારા ચરણેકનું પાન કરતી, તેથી તેણીના સનેહથી વશ થઈ ગયેલે હું પણ કઈ દિવસ તેનું વચન ઉલ્લંઘન કરતે નહીં. એવી રીતે અમે સ્ત્રી પુરૂષ પરસ્પર મહાનેહને લીધે વિષયસુખ ભેગવતાં છતાં સુખથી દિવસે નિર્ગમન કરતા હતા.
એકદા ગર્ભવતી એવી મારી સ્ત્રીએ મને કહ્યું-“હે નાથ! તમે વિદ્યમાન છતાં મને બીજી કશી ઈચ્છા નથી, પરંતુ મૃદુપુચ્છ નામના જીવનું માંસ ખાવાની સ્પૃહા થઈ છે, માટે તે લાવીને મારા દેહદ પૂર્ણ કરે, નહિં તે નિશ્ચય થડા કાળમાં મારૂ મૃત્યુ થશે.” તેણુનાં આવાં વચન સાંભળી મેં પૂછ્યું-“હે પ્રિયે! એ કયાં રહેતા હશે?” ત્યારે સ્ત્રીએ ઉત્તર આપે –“ પ્રાણનાથ ! એ જી રાજગૃહી નગરીમાં શ્રેણિક રાજાને ઘર છે. આપ જે મને જીવતી રાખવાને ઈચ્છતા હો તે
ત્યાં જઈ થોડા દિવસમાં લાવી આપે. કારણ હું તમારા વિયોગે ઘણા દિવસ જીવી શકું તેમ નથી.”
જ મૃદુ- કોમત પુછવાળા મૃગ-હરણ. .
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
પ્રિયાનાં આવાં વચન સાંભળી મહાહર્ષવંત થયેલે હું હાથમાં ખડગ લઈને ઘરેથી ચાલ્યો અને અનુક્રમે રાજગૃહી નગરીના ઉધાનમાં જઈ પહોંચ્યું. તે વખતે ત્યાં કામી પુરૂષ અને ગણિકાઓ ક્રીડા કરવા આવી હતી, તેથી હું ત્યાં જેવા ઊભે રહ્યો. એવામાં કીડા કરતાં મગધસેના નામની સર્વોત્તમ વેશ્યા પાસેના સરોવરમાં પડી ગઈ. તે જોઈને તત્કાળ તે સરોવરમાં પડી તેને બહાર કાઢી, તેથી તે વેશ્યા પ્રસન્ન થઈ મારી આગળ આવીને કહેવા લાગી –“હે સ્વામિન્ ! મહાપરાક્રમવંત, ગુણવંત અને પરોપકારી એવા તમે જ મને ઉગારી છે, માટે આપ મારા ઉપગારી અને જીવિતદાન આપનારા છે; તેથી આજે આ ઉદ્યાનમાં મારી સાથે કીડા કરે.” તેથી હું તે દિવસ ત્યાં જ રહે.
પછી મગધસેનાએ મને ઉજજયિની નગરીમાં આવવાનું કારણ પૂછવાથી મેં તેને મારી સ્ત્રીની સર્વ વાત કહી બતાવી; એટલે તેણુએ મને હસીને કહ્યું કે-“તમે સરળ સ્વભાવવાળા દેખાઓ છે, પણ તમારી સ્ત્રી દુરાચારિણી છે. સ્ત્રીઓનાં ચરિત્ર પુરૂષોથી જાણી શકાય નહી, કેમ કે તમારી સ્ત્રી દુરાચારિણી હેવાથી જ તમને ઘર બહાર કાઢી મૂક્યા છે.” આ પ્રમાણે તેણુએ મને ઘણે સમજાવ્યું, પરંતુ મારૂં ચિત્ત ચળ્યું નહીં. ઊલટું હું તે તેણીને બોલતી બંધ કરી કહેવા લાગ્યું કે –“ મારી સ્ત્રી સમાન કઈ પતિવ્રતા નથી.” પછી સાયંકાળે હું
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨. યૌનિક મુનિની કથા :
: ૪૭
તેણીની સાથે રથમાં બેસી નગર તરફ જતો હતો એવામાં શ્રેણિક રાજાને એક મહેમન્ત હાથી આલાનર્થંભ ઉખેડી નાંખી નગરીમાં મહાતેફાન કરતે કરતે અમારી નજીક આવી પહોંચે, પણ હાથીની શિક્ષણકળાને જાણ હોવાથી મેં તેને વશીકરણ વિદ્યાવડે સ્વાધીન કર્યો. તે જોઈ નગરવાસી જને માાં વખાણ કરવા લાગ્યા. પછી હું મગધસેનાને ઘેર ગયે. ત્યાં તેણીએ મારે સ્નાન, ભેજન વિગેરેથી સત્કાર કરીને કહ્યું -“હે ભદ્ર! આજે હું શ્રેણિક રાજાના દરબારમાં નૃત્ય કરવા જવાની છું માટે તમારે પણ ત્યાં આવવું, કારણ કે ઘણું માણસે જેવા આવશે.” તેણીનું આવું કથન સાંભળી મેં કહ્યું -“ આજે તે મને બહુ નિદ્રા આવે છે, માટે મારાથી અવાશે નહી”
પછી મગધસેના રાજમંદિરમાં ગઈ અને હું એકલે રહ્યો તેથી મને સ્ત્રીએ મંગાવેલા મૃદુપુચ્છની ચિંતા થવા લાગી. એટલે હું પણ તે વેશ્યાની પાછળ પાછળ મદુપુચ્છનું માંસ લેવા સારૂ ગુપ્ત રીતે રાજમંદિરમાં ગયે. ત્યાં સૌ લાકે મગધસેનાના નૃત્યમાં આસકત બન્યા જાણું મેં મૃદુપુચ્છનું માંસ ગ્રહણ કર્યું. પછી જે હું ગુપ્ત રીતે દરવાજામાંથી બહાર નીકળવા ગયે એવામાં રક્ષક લેકોએ મને પકડી અને તેઓએ મારી ચેષ્ટા રાજાને નિવેદન કરી, પરંતુ રાજાએ નૃત્ય જોવામાં ભંગ પડવાના ભયથી તેઓને કંઈ ઉત્તર આપે નહીં. હું એક બાજુએ ઊભે રહી નૃત્ય જેતો હતે, એવામાં
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮ :
તેણીના નૃત્યથી પ્રસન્ન થયેલા ત્રણ વરદાન માગવાનું કહ્યું.
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
શ્રેણિકરાજાએ મગધસેનાને
મગધસેના મારા સામી નજર કરીને ખેલી:- અરે ! મૃદુપુચ્છના માંસને અભિલાષી ! મને જીવતદાન આપનાર મારા પ્રાણનાથ કયાં બિરાજે છે ? ” તેણીનાં આવાં વચન સાંભળી મેં કહ્યું:-“હે પ્રિયે ! હું અહિં જ બેઠા છું. પછી તેણીએ રાજાને વિનંતિ કરી કે-“ુ દેવ! આપે મને આપેલા ત્રણ વરદાનમાંથી એક વડે આ મૃદુપુચ્છના માંસને ગ્રહણ કરનારા અપરાધીને છોડી મૂકો અને ખીજાથી એમ માગું છું કે, તે જ પુરૂષ મારા પ્રાણપતિ થાય.” રાજાએ તે વાત માન્ય કરી, તેથી હું મગધસેનાને ઘેર ગયા. પછી તેની સાથે ક્રીડા કરતા સુખેથી દિવસો નિગ મન કરવા લાગ્યું.
""
એકદા મે' મગધસેનાને કહ્યું:“ હું પ્રિયે ! જો તુ... મને રજા આપે તે હું મારે ઘેર જાઉં. કારણ મને અહિં આન્ય ઘણા દિવસ થઈ ગયા છે, માટે કુળવતી મારી વાટ જોતી હશે.” ત્યારે મગધસેનાએ કહ્યું:- સ્રી કેાઈની હાય નહીં, તે મુખેથી મીઠાં વચન મેલે પણ હૃદયમાં મહાકપટ હૈાય. એ છા જળથી ભયભીત થાય, પણ મહાસમુદ્ર સહેજે તરે; મૃગ દેખીને ખીù, પણુ મણિધર (ભયંકર સર્પ) ને હાથમાં નૃત્ય કરાવે; વળી તે મૂખ કહેવાય છતાં અનેક યુક્તિએ શેાધે. શાસ્રત્રમાં સીએના ચરિત્ર નવલક્ષ કહ્યાં છે, આમ છે છતાં જો તમારા જવાને
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨. યૌનિક મુનિની થયા . નિશ્ચય જ હોય તે મને સારા કારણ કે મારે તમને તેણીનું દુરાચરણ દેખાડવું છે.”
પછી તેણીને સાથે લઈ જવાની હા હી, તેથી તે મગધસેનાએ શ્રેણિકરાજા પાસે જઈ ત્રીજા વરદાનથી મારી સાથે આવવાની રજા લીધી. પછી અમે બન્ને જણાએ ઘણું દ્રવ્ય લઈને શુભ દિવસે ઉજજયિની તરફ પ્રયાણ કર્યું.
અનુક્રમે ઉજજયિની નગરીના ઉધાનમાં આવી પહોંચ્યા. ત્યાં મગધસેનાને સારી રાત્રિને સમયે હું ખડગ ધારણ કરીને મારે ઘેર ગયે. તે વખતે મારી પ્રિયાને અન્ય પુરૂષની સાથે સૂતેલી જોઈ મહા ક્રોધવંત થયેલા એવા મેં ખડગના પ્રહારથી તે પુરુષને મારી નાખ્યો અને હું ગુપ્ત રીતે સંતાઈ રહો. થેડીવાર પછી મહારી સ્ત્રી જાગી અને જોયું તે પિતાના યારને મૃત્યુ પામેલે દીઠે, તેથી મહાકાતુર થયેલી તે સ્ત્રીએ એક ખાડો ખોદી તેમાં તેને દાટયો અને તેની ઉપર એક વેદિકા બનાવી, તેને લીપી પિતે તત્કાળ સૂઈ ગઈ.
પછી હું ઉદ્યાનને વિષે મગધસેના પાસે ગયે અને તેને મેં સર્વ વૃત્તાંત નિવેદન કર્યું, એટલે તેણીએ કહ્યું કે:-પ્રાણનાથ ! આ તમારી સ્ત્રી દુષ્ટ છે. તેણીનું ખરૂં સ્વરૂપ દેખાડવા માટે જ હું તમારી સાથે અહિ આવી છું.” તેણીનાં આવાં વચન સાંભળી મેં કહ્યું -“તું જે કહેતી હતી તે યથાર્થ સત્ય કર્યું છે, એમાં હવે સંશય રહ્યો નથી.”
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦ :
? શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
પછી મગધસેના ગણિકા સહિત ફરીથી રાજગૃહનગર પ્રત્યે ગયે. ત્યાં તેણીની સાથે કેટલેક બળ સંસાર સુખ ભેળવી ફરીથી પાછે ઉજજયિનીમાં આવ્યું. ત્યાં પ્રથમ માતાપિતાને વંદન કરીને પછી સ્ત્રીવાળે ઘેર ગયો, એટલે તે તે કુળવધુ ઘણુ નેહથી મારી સામે આવી આદરસત્કાર કરવા લાગી. પછી મને વિલંબ થવાનું કારણ પૂછયું. એટલે મેં ઉત્તર આપે કે—“હે પ્રિયે! હું હારા કહેવા ઉપરથી મૃદપુચ્છનું માંસ લેવા ગયે હતું, પરંતુ તે કાર્યસિદ્ધિ નહિ થતાં ઘણા દિવસ નિર્ગમન થઈ ગયા છે. વળી હું તારા અપૂર્વ સ્નેહના લીધે જ અહીં પાછો આવ્યો છું.” મારાં આવાં વચન સાંભળી હર્ષવત થયેલી તેણીએ કહ્યું -“પ્રાણનાથ! આપ ક્ષેમકુશળ ઘેર આવ્યા, એ જ હું અપૂર્વ લાભ માનું છું.”
આવી રીતે હું દિવસ નિર્ગમન કરતે હતે, એવામાં મારી સ્ત્રી મારે પૂર્ણ પ્રેમ ન જાણીને નિત્ય પ્રથમ બનાવેલા ઉત્તમ ભેજનથી પેલી વેદિકાનું પૂજન કરી બાકી રહેલું ભોજન મને પીરસતી. તે ઉપરથી મેં જાણ્યું કેઆ મારી દુષ્ટ સ્ત્રી હજુ સુધી પણ પિતાના યારને
નેહ છોડતી નથી. - એકઠા મેં હારી સ્ત્રીને કહ્યું –“હે પ્રિયે! આજે ઘેબર બનાવીને હારી પરણાગત કર, પરંતુ જ્યાં સુધી મેં ભેજન કર્યું ન હોય ત્યાં સુધી તેમાંથી તારે કેઈને પણ આપવું નહિ.” માાં આવાં વચન સાંભળી તેણીએ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩. કૃતન સિંહની કથા :
કહ્યું – પ્રાણનાથ એમ કેમ કહે છે ? મારે તમારાથી બીજું કઈ વધારે વહાલું છે કે જેને હું પ્રથમ આપતી હઈશ?' પછી હું ભેજન કરવા બેઠે, એટલે પ્રથમને ઉનો ઘેબર દાઝી ગયો છે એમ કહીને તેણીએ પિતાની પાસે સંતાડી રાખેલા ઘડામાં નાંખે. તે જોઈને મેં કહ્યું-“હે પાપિચ્ચે હજુ સુધી પણ તું તારા જારને નેહ છેડતી નથી ?' એમ કહીને હું ત્યાંથી ભાગ્યો. મારાં આવાં વચનથી ક્રોધાયમાન થયેલી તે દુષ્ટ સ્ત્રી ધુતની ભરેલી કઢાઈ ઉપાય મારી પાછળ દેવ અને મારા વાંસા ઉપર સવ ઉsણ ધૂત રે દીધું, આમ થવાથી મારું શરીર દ% થયું, તેથી હું મારા માતાપિતાને ઘેર ગયે. કેટલેક કાળે મને આરામ થયો એટલે મેં સુસ્થિતાચાર્ય પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
યૌનિકમુનિ કહે છે કે –“હે અભયકુમાર! આ પ્રમાણે પૂર્વે અનુભવેલું યાદ આવવાથી નૈષિધિકાને બદલે મથામ (ભયથકી પણ ભય) એમ બેલાઈ ગયું.”
હવે સૂર્ય ઉદય થવાથી અભયકુમાર પૌષધ પારી ગુરૂને વંદન કરવા સારૂ બહાર ગયો, ત્યાં ગુરૂનાં કંઠમાં હાર જોઈ વિચાર કરવા લાગ્યું કે સાધુઓ જે ભયાદિ વચને કહેતા હતા તેનું ખરું કારણ આ ગુરૂમહારાજના કંઠને હાર છે. ધન્ય છે આવાં વાંછારહિત મુનિઓને ! આ પ્રમાણે ભાવના ભાવતા એવા અભયકુમારે ગુરૂના કંઠમાંથી હાર ઝડણુ કરીને શ્રેણિક રાજાને આપે, તેથી
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર ઃ
• શ્રી સુનિપતિ ચરિત્ર
તે શ્રેણિકમહારાજા અત્યંત આનંદ પામ્યા.
હવે મુનિપતિ સાધુ કહેછે કે- હું ચિક શ્રાવક ! સાધુપુરૂષો તે આ પ્રકારે લેાભહિત હોય છે, તે તે સારકું દ્રવ્ય શા માટે ગ્રહણુ કરે ?”
ત્યારે કુંચિક શેઠે કહ્યું: “ એવા લાભ રહિત સાધુ તા બીજા ડાય છે, પણ તમે તેના સરખા દેખાતા નથી. તમે તે સિહુ સરખા કૃતઘ્ન દેખાઓ છે.” એટલે મુનિપતિએ પૂછ્યુંઃ— ચિક ! તે સિંહુ કાણુ હતા ?”
૧૩. કૃતઘ્ન સિંહની કથા
ચિક શેઠે કહ્યું: “હે મુનિ ! વાણારી નગરીમાં જિતશત્રુ નૃપતિ રાજ્ય કરતા હતા. તેની પાસે એક ઉત્તમ વૈધ રહેતે હતા. તેને બે પુત્રા હતા, પરંતુ તેઓ વિદ્યાહીન અને મૂર્ખ હતા. અન્યદા વૈદ્ય મૃત્યુ જામવાથી રાજાએ તેનું પદ ખીંજા વૈદ્યને સાંધ્યું તે ઉપરથી અપમાન પામેલા તે બન્ને પુત્રો એક દિવસ રૂદન કરતી એવી પેાતાની માતાને પૂછવા લાગ્યા માતા! તમે શા માટે રૂન કરે છે ?” ત્યારે માતાએ ઉત્તર આપ્યા:-હું મૂર્ખાએ ! તમારા પિતા વૈદ્યવિદ્યામાં કુશળ હાવાથી રાજાના માનીતા હતા, પરંતુ તે મૃત્યુ પામવાને લીધે રાજાએ તેમનુ પદ બીજા વૈદ્યને આપ્યું છે, કારણ કે તમે મૂખ રહ્યા છે, એટલા માટે જ હું રૂદન કર્ છું.' માતાનાં આવા વચન સાંભળી પુત્રોએ કહ્યુઃ-‘હૈ
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩. કૃતન સિંહની કથા :
+ ૫૩
માતા ! તમે રૂદન ન કરે. અમે બન્ને ભાઈઓ પરદેશ જઈ વિલાને અભ્યાસ કરી અમારા પિતાની આજીવિકા ફરીથી પ્રાપ્ત કરીશું.
પછી તે બને ભાઈઓ ચંપાનગરીને વિષે પિતાના પિતાને મિત્ર મહાત્રે રહેતું હતું ત્યાં ગયા અને વૈદ્યવિલાને અભ્યાસ કરી પાછા પેતાની નગરી તરફ આવતા હતા, એવામાં રસ્તે એક આંધળે સિંહ તેઓની નજરે પડશે. તેને જોઈને નાના ભાઈએ મેટાભાઈને કહ્યું-“હે બંધુ ! ગુરૂએ આપણને ઉપદેશ કર્યો છે કે, દીન કે અનાથ છવ ઉપર ઉપકાર કરે; માટે આ નેત્રહિન સિંહ પર ઉપકાર કરી દેખતો કરીએ.” ત્યારે મેટા ભાઈએ કહ્યું – ઉપકાર પાત્ર ઉપર કરવે. પરંતુ કુપાત્ર ઉપર કરવો નહીં.” આમ મેટા ભાઈએ ઘણું કહ્યું પણ નાનાએ માન્યું નહીં ને તે તે સિંહના નેત્રમાં સિદ્ધાંજન આંજવા ચાહ; તેથી મેટે ભાઈ એક મોટા વૃક્ષ ઉપર ચડી ગયો. પછી સિદ્ધાંજન આંજવાથી દેખતા સિ હે (ઘણુ દિવસને ભૂખ્યો હોવાથી) પોતાની પાસે ઉભેલા પેલા નાના ભાઈને મારી નાખ્યો અને ભક્ષણ કરી ગયે માટે હે મુને ! જેમ સિંહ પોતાના પર ઉપકાર કરનારને અપકારી થયે, તેમ તમે પણ મારું દ્રવ્ય હરણ કરી મારે અપકાર કરનાર થયા છે.”
૧૪ મેતાર્ય મુનિની કથા મુનિ પતિએ કહ્યું – હે શ્રાવક! આમ બોલીવું તને
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
TY:
• શ્રી મુનિપતિ કથા
મેતાય મુનિની જેમ પૂછ્યું : “ એ
ચગ્ય નથી, કારણુ સાધુપુરૂષાતા વાણં હિત હાય છે” ત્યારે કૅચિકે ઐતાય મુનિ કાળુ હતા ?
ત્યારે સુનિયતિએ કહ્યું;-“ સ્તંભ. કેતપુર નગરમાં ચંદ્રાવત સકે રાજા રાજ્ય કરતા હતે. તેને સુદરાના અને પ્રિયદના નામે બે સ્ત્રીએ હતી. તેમાં સુદનાને સાગરચંદ્ર અને મુનિચંદ્ર નામના બે પુત્ર હતા, તથા પ્રિયદર્શીનાને પણ ગુણચંદ્ર અને બાલચ'દ્ર નામના બે પુત્રો હતા. કાળાંતરે ચદ્રવતસક રાજા મૃત્યુ પામ્યા. એટલે માગચંદ્ર રાજ્યાસન ઉપર બેઠા અને તેના નાના ભાઈ મુનિચ'દ્ર ઉજ્જયિનીના રાજા થયા.
.
.
એકદા સાગરચંદ્ર ભૂપતિએ પેાતાની યાત્રીને કહ્યુઃ- હુ’ આજે મારા સર્વ ખંધુએ સહિત વનમાં અશ્વક્રીડા કરવા જઉં છું માટે તું અમારા સારૂ સિદ્ઘકેશરી મેઇક બનાવીને વનમાં લાવજે.’ આ પ્રમાણે ધાત્રીને કહી સાગરચ'દ્ર ભૂપતિ પોતાના મધુએ સહિત અન્ધકીડા કરવા સારુ વનમાં ગયા. પછી ધાત્રી સુંદર માદક બનાવી વનમાં જવા સારૂ નીકળી. એવામાં તેણીને જતી દેખીને પ્રિયદર્શનાએ પૂછ્યું :-“ ધાત્રી ! તું કયાં જાય છે અને આ હાથમાં શુ છે ?” ત્યારે તેણીએ સવ વાત પ્રિયદર્શનાને કહી, એટલે અપરમાતા પ્રિયઢનાને ઇર્ષ્યા ઉત્પન્ન થઈ, તેથી તેણીએ કપટ કરી ધાત્રી પાસેથી જેવા સારૂ મેાઇકને માગ્યેા. ધાત્રીએ તે આપ્યા, એટલે પ્રિયદર્શીનાએ પેાતાના હાથમાં લઈ
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. મેતા મુનિની કથા :
વિષયુકત કરીને યાત્રીને પાછા આપ્યા. આ કપટ ધાત્રીના ગણવામાં આવ્યું નહીં. પછી વનમાં ગયેલી ધાત્રોએ તે માદક રાજાને આપ્યો. રાજાએ પણ પોતાની અપરમાતાના પુત્રને નાના જાણી તેમને વહેંચી આપે, તે ખાવાથી બને ભાઈઓને વિષ ચડી ગયું; તેથી સાગરચંદ્ર રાજા આશ્ચર્ય પામ્યા. પછી મણિને પ્રક્ષાલન કરી તેનું પાણી પાઈને બને ભાઈઓને વિષ રહિત કર્યા. ઘરે આવીને રાજાએ ધાત્રીને પૂછયું –એ મેદો વિષયુકત કયાંથી થયે? ધાત્રીએ ઉત્તર આપે - તમારી અપરમાતા પ્રિયદર્શનાએ એ માદકને થોડો વખત પિતાના હાથમાં રાખ્યું હતું, એ વિના બીજું હું કશું જાણતી નથી.” - ત્યારે રાજાએ વિચાર્યું કે-“મારી અપરમાતાએ રાજ્યના લેબને લીધે જ નિશ્ચય મારા ઉપર વિષપ્રગ કરેલે જણાય છે. તેથી તેણે પ્રિયદર્શનને ઠપકો આપીને કહ્યું:- હે પાપિષ્ટ ! પ્રથમ જ્યારે હું તારા પુત્રોને રાજ્ય આપતું હતું ત્યારે તે શા માટે ના કહી અને હમણાં તારા પુત્રને રાજ્ય અપાવવા સારૂં લાભથી આવું અયોગ્ય કર્મ કરવા તત્પર થઈ? હું આજદિન સુધીમાં કાંઈ પણ પુન્ય ઉપાર્જન કરી શક નથી, તેથી જે તારા વિષપ્રગથી મૃત્યુ પામ્યા હતા તે મારી શી ગતિ થાત ?” આ પ્રમાણે કહીને રાજ્યથી નિહ એવા તેમણે પ્રિયદર્શનાના પુત્ર ગુણચંદ્રને રાજ્ય સંપી, જિનમંદિરને વિષે મહત્સવ પૂર્વક મનાત્ર પૂજાદિ કરાવી, યાચકને દાન આપી,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
ગુરૂ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી. અનુક્રમે તે ગીતાર્થ થયા.
એકદા ઉજ્જયિની નગરીથી બીજા કેટલાક સાધુઓ ત્યાં આવ્યા. તેમને આચાર્ય મહારાજે ત્યાંના કુશળ સમાચાર પૂછયા ત્યારે સાધુઓએ કહ્યું -“અમને સર્વ પ્રકારે કુશળ વર્તે છે, પરંતુ ત્યાં સજાને પુત્ર અને પુરેહિતને પુત્ર સાધુઓને ઉપસર્ગ કરે છે. તેઓનાં આવા વચન સાંભળી સાગરચંદ્રમુનિ આચાર્યને કહેવા લાગ્યા -“જે આપની આજ્ઞા હેય તે હું ત્યાં જઈ તેમને પ્રતિબોધ પમાડું.” પછી ગુરુની આજ્ઞા લઈ સાગરચંદ્રમુનિ તે બને પુણેને પ્રતિબંધ દેવા સારૂં ઉજ્જયિની નગરી પ્રત્યે આવ્યા. ત્યાં ગોચરીને અવસરે રાજભવનમાં ગયેલા તેમણે ભેજનગૃહમાં જઈને ઊંચા શબ્દથી ધર્મલાભ કહે. આ શબ્દો સાંભળીને રાજપુત્ર તથા પુરોહિત પુત્ર એ બન્ને જણ તત્કાળ ભજનગૃહમાં આવ્યા અને મુનિને કહેવા લાગ્યા - હે સાધે ! તમને નૃત્ય આવડે છે ?” ત્યારે સાધુએ કહ્યુંહું નૃત્યકળા જાણું છું; પરંતુ જો તમે વાજીંત્રો વગાડે તે હું પ્રેમથી નૃત્ય કરું ત્યારે તે બને પુત્રો મુનિને એકાંત આવાસમાં લઈ ગયા. ત્યાં તેઓએ વાજીંત્ર વગાડવા માંડયા, પણ અજ્ઞાનતાને લીધે વારંવાર ભૂલવા લાગ્યા; તેથી વિદ્યામાં કુશળ એવા સાધુએ ક્રોધ કરીને તે બને પુત્રનાં અંગોપાંગને ઉતારી નાખ્યા. પછી તે મુનિ ઉદ્યાનમાં આવી કાર્યોત્સર્ગે રહ્યા.
હવે ભોજનને અવસરે રાજાએ કુમારને બેલાવવા સારૂ
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. મેતાર્ય મુનિની કથા :
સેવકોને મોકલ્યા, પરંતુ તેમણે તે ચેષ્ટારહિત એવા કુમારને જોઈને રાજા પાસે આવી સર્વે હકિક્ત નિવેદન કરી; એટલે રાજાએ ત્યાં આવીને જોયું તે ચેષ્ટારહિત એવા બને કુમારને પૃથ્વી ઉપર પડેલા દીઠા, ત્યારે તેમની હકીક્ત સાંભળતાં આ મુનિએને કરેલા ઉપસર્ગનું જ પરિણામ છે.” એમ નિશ્ચય કરીને રાજા તથા પુરોહિત ઉદ્યાનમાં મુનિ પાસે ગયા. ત્યાં જઈને જુએ છે તે પિતાના સહેદરભાઈ (સાગરચંદ્ર) ને મુનિપણે કાર્યોત્સર્ગમાં ઊભા રહેલા દીઠા; એટલે તેમણે વિનયપૂર્વક વંદના કરી. પછી મુનિએ કાર્ગ પારી ઉપાલંભ (ઠપકા) સહિત કહ્યું -“હે બંધ ! તું તારા અને પુરોહિતના પુત્ર પાસે સાધુઓને ઉપસર્ગ કરાવે છે, તે ધિકકાર છે તારી રાજ્યનીતિને !”
બંધુરૂપ મુનિનાં આવાં ભયંકર વચન સાંભળી મુનિચકે કહ્યું:–“હે મહામુને ! મારો પુત્ર હવે પછી આ અપરાધ કરશે નહીં, માટે ક્ષમા કરે.” ત્યારે મુનિએ કહ્યું તે બન્ને પુત્ર દીક્ષા ગ્રહણ કરે તે જ હું તેઓને સાજા કરીશ, અન્યથા નહીં કરું. તેથી રાજાએ ઘરે જઈને તે વાત બને પુત્રોને કહી અને કહ્યું કે જે તમે દીક્ષા ગ્રહણ કરશે તે જ તમને સાજા કરશે. તે વાત બને પુત્રોએ અંગીકાર કરવાથી મુનિએ રાજભવનમાં જઈને તેમને સાજા કર્યા. પછી બન્નેને દીક્ષા આપીને પોતાના શિષ્ય બનાવ્યા.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮ :
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
હવે રાજાને પુત્ર સુખે મન, વચન કાયાએ કરીને ભાવ યુક્ત પંચમહાવ્રત પાળવા લાગ્યા, અને પુરોહિતને પુત્ર પિતાના મનમાં એમ ચિંતવન કરતે કે “સાધુના ધર્મમાં તે ન્હાવું નહીં, છેવું નહીં, શરીર મલિન રાખવું, કેશ, નખ, પ્રમુખને ઉતારવા નહીં, એવું છે માટે બ્રાહ્મણનો ધર્મ શુદ્ધ છે.” એમ સાધુઓના ધર્મની દુગચ્છા કરતે ચારિત્ર પાળવા લાગ્યું. કાળાંતરે તે બન્ને જણા મૃત્યુ પામીને વર્ગમાં મિત્રદેવતા થયા.
એકદા મહાવિદેહક્ષેત્રમાં વિચરતા એવા વિહરમાન પ્રભુ પાસે તે બન્ને દેએ નાટક કરીને પૂછયું -“હે ભગવંત! અમારા બન્નેમાં કોણ સુલભબોધી અને કેણ દુર્લભબેધિ છે? વળી પ્રથમ કેણ અવશે?” ત્યારે ભગવંતે ઉત્તર આપ્યું કે –“પુરોહિત પુત્રને જીવ દુર્લભબેધિ છે અને પ્રથમ ચ્યવનાર પણ તે જ છે.” પ્રભુનાં આવાં વચન સાંભળી અને દેવતા પિતપોતાને સ્થાનકે ગયા. પછી પુરેહિતના પુત્રનો જીવ જે દેવતા હતા તે, રાજપુત્રના છવરૂપ જે દેવતા હતા તેને કહેવા લાગે કે –“હે બંધ ! હું તારાથી પ્રથમ વીશ, વળી દુર્લભ બાધિ પણ હું જ છું માટે મારે જ્યાં જન્મ થયે હોય ત્યાં તારે આવીને મને પ્રતિબંધ કરો. પછી પુરોહિતના પુત્રને જીવ સ્વર્ગથી ચ્યવીને રાજગૃહનગરમાં દુર્ગાકર્મના દેશથી ચંડાલને ઘરે ઉત્પન્ન થયે.
હવે તેજ નગરમાં ધન નામે એક શ્રેષ્ઠી વસે છે.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. મેતાર્ય મુનિની કથા :
૫૯
તેની ભદ્રા નામની સ્ત્રીને અને એ ચંડાલની સ્ત્રીને સખીભાવ હતે. જે સમયે ચંડાલની સ્ત્રીને ગર્ભ રહે. તે સમયે જ તેની સખી શ્રેષ્ઠીની સ્ત્રીને પણ ગર્ભ રહ્યો. શ્રેષ્ઠીની સ્ત્રીનાં પૂર્વ કર્મના દોષથી સર્વ બાળક પ્રસવ વખતે જ મૃત્યુ પામતા હતા તેથી તેણીએ એક દિવસ પિતાની સખી ચંડાલણીને કહ્યું – “હે બહેન ! જે દેવગથી તને અને મને સાથે જ પ્રસવ થાય તે તારે પુત્ર મને આપ, અને મારો મૃત્યુ પામેલે પુત્ર તારે લઈ જ.” તે વાત ચંડાલણએ સખીભાવથી કબૂલ કરી. પછી દૈવ
ગથી તે બન્નેને સાથે જ પ્રસવ થયે, એટલે તે સ્ત્રીઓએ પૂર્વને સંકેત પ્રમાણે અદલાબદલી કરી. તે પુત્ર વિશિષ્ટ પુણ્યપ્રભાવથી ઉત્તમ કુળમાં જન્મ પામેલે ગણાયે. તે વખતે દાસીએ શ્રેષ્ઠીને પુત્ર જન્મની વધામણું આપી શ્રેષ્ઠીએ ઘણા આનંદપૂર્વક ઘણા દ્રવ્યનું દાન કરી માટે ઉત્સવ કર્યો. છઠ્ઠીનું જાગરણ મહત્સવપૂર્વક કરી બારમે દિવસે સવજનને પોતાને ત્યાં બેલાવી જનાદિકથી સત્કાર કર્યો અને પુત્રનું મેતાર્યા નામ પાડ્યું. પછી પિતાએ કામદેવ સમાન રૂપવંત, ચંદ્ર સમાન કળાવંત અને મહાબુદ્ધિવંત એવા તે પુત્રને ઉપાધ્યાય પાસે ભણવા મકલ્યો. અનુક્રમે ગુરૂની પાસે અભ્યાસ કરતે કરતે તે બહોંતેર કળાને જાણ થયે અને યૌવનાવસ્થા પામ્યો એટલે શ્રેષ્ઠીએ તેનો કુળવંત એવી આઠ કન્યાઓ સાથે વિવાહ કર્યો.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
આ વખતે પૂર્વભવના મિત્રદેવે ઉપયોગથી જોયું તે પિતાના મિત્ર મેતાર્યને માટે સંસાર પરિભ્રમણના મૂળરૂપ પાણિગ્રહણ કરવાની તૈયારી થઈ રહી હતી, તેથી તેને પ્રતિબોધ કરવાને અર્થે ત્યાં આવીને એકાંતમાં મેતાર્યને કહેવા લાગ્યા કે – હે મેતાય! તારા પૂર્વભવને હું મિત્ર છું અને તારા કહેવાથી જ હું તને પ્રતિબંધ કરવાને અહિં આવ્યો છું; માટે હવે તું સંસારનો ત્યાગ કરી જિનેશ્વર નિરૂપિત ધર્મ અંગીકાર કરી દીક્ષા ગ્રહણ કર.” ત્યારે મેતાએ કહ્યું –“અત્યારે હું દીક્ષા ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા ધરાવતું નથી. એવાં મેતાર્યનાં વચન સાંભળી મિત્રદેવ વિચાર કરવા લાગ્યું કે દુઃખ પામ્યા સિવાય એ મારું કહેવું માનશે નહીં, એમ ધારી તેણે મેતાર્યને ખરે પિતા જે ચંડાળ હલે તેના શરીરમાં પ્રવેશ કર્યો, તેથી તે ચંડાળ રૂદન કરવા લાગ્યું. તે જોઈને તેની સ્ત્રીએ કારણ પૂછયું, એટલે તેણે કહ્યું - આ નગરમાં ધનશ્રેષ્ઠીના પુત્રને વિવાહમહત્સવ થાય છે, તેમ જે મારે થયેલે પુત્ર જીવતે રહ્યો હતો તે હું પણ તેના વિવાહને મે ટે ઉત્સવ કરત.” ત્યારે સ્ત્રીએ કહ્યું- જે ખરૂં કહેવરાવો તે એ શ્રેષ્ઠીપુત્ર તમારે જ પુત્ર છે.” ચંડાળે કહ્યું -એમ કેમ ? એ ઉપરથી સ્ત્રીએ પૂર્વની સર્વ હકીકત પતિને કહી સંભળાવી, એટલે ચંડાળ તે પુત્રને પિતાને ઘેર તેડી લાવવાને ત્યાં ગયે.
અહિં મેતાર્યના પાણિગ્રડણનો દિવસ હોવાથી ધન
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. મેતાર્ય મુનિની કથા. :
શ્રેષ્ઠીને ત્યાંથી ચડેલ વરડો મંગળ ઉપચારોથી સુશેભિત એવા બજારમાં આવી પહોંચ્યા, તે વખતે પિલા ચડાળે ઘેડા ઉપર બેઠેલા મેતાર્યને જેમાં તેની પાસે આવીને કહ્યું -“અરે ! તું મારો પુત્ર છતાં આ શેઠીઆએની પુત્રીઓની શા માટે પરણે છે ? ચાલ આપણે ઘરે. હું તને આપણા કુળને 5 કન્યા પરણાવીશ.” એમ કહીને દેવપ્રેરિત એ તે ચંડાળ મેતાર્યને ઘેડા પરથી ઉતારી પિતાને ઘેર લઈ ગયો અને ધનશ્રેષ્ઠી નિરૂપાય થવાથી પાછો પિતાને ઘેર ગયે. - હવે અહિં ચંડાળના ઘરને વિષે દુર્ગધી વસ્તુઓથી અત્યંત ખેદ પામતા એવા મેતાર્યને એકાંતમાં તેના મિત્ર દેવતાએ ફરીથી પ્રગટ થઈને કહ્યું – કેમ શે વિચાર છે? દીક્ષા લેવી છે કે નહીં ? મેતાયે કર્યું – તું કોણ છે કે વારંવાર મને દીક્ષા લેવાનું કહે છે?” પછી દેવતાએ તેના પૂર્વભવને સર્વ વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું. તે ઉપરથી મેતાર્યને જાતિસ્મરણુજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, એટલે તેણે પિતાને પૂર્વભવ દીઠે, તેથી તે દેવને કહેવા લાગે –“હે મિત્ર! તેં મને આખા નગરમાં વગેવ્યો છે તે હવે હું આવી અપમાનવાળી સ્થિતિમાં દીક્ષા શી રીતે લઈ શકું? માટે જે તું મારું કલંક દૂર કરી મને શ્રેણિકરાજાની પુત્રી સાથે મોટા ઉત્સવ પૂર્વક પાણિગ્રહણ કરાવ તો પછી હું ચારિત્ર અંગીકાર કરૂં.' દેવે તે વાતની હા કહીને પછી તેને એક બેકડે આપે. તે
તે મને સ્થિતિમાં
કરી અને વિકાસ
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર ઃ
: શ્રી મુનિપતિં ચરિત્ર
એકડા મળદ્વારથી રત્નાને કાઢવા લાગ્યા. તેનેા થાળ ભરીને દેવપ્રેરિત એવા મેતાય ના પિતા (ચ’ડાળ) દરરાજ શ્રેણિકરાજાને ભેટ આપવા લાગ્યો.
<
એકદા શ્રેણિકરાજાએ કહ્યું:- હું ચંડાળ ! તારે શું કાર્યો છે કે જેથી તું પ્રતિદિન આ પ્રમાણે રત્નાના થાળની ભેટા આપી જાય છે?” ત્યારે ચડાળે કહ્યું:-હું રાજેન્દ્ર ! આપની પુત્રી મારા મૈતાય પુત્રને પરણાવેા.'ચ'ડાળનાં આવાં વચન સાંભળી શ્રેણિકરાજા આશ્ચય પામ્યા. પછી અભયકુમારે ચંડાળને પૂછ્યું :-‘તુ આ રત્ના કયાંથી લાવે છે?' ચંડાળે કહ્યુ :- મારે ત્યાં એક એકડા છે, તે વિષ્ટાને સ્થાનકે રત્ના કરે છે.' ત્યારે અભયકુમારે કહ્યું:જો તુ એ એકડા રાજાને આપ તે રાજા પેાતાની પુત્રી તારા પુત્રને પરણાવે.' ચ'ડાળે તે વાત કબુલ કરીને તે એકડા રાજાને આપ્યું. ત્યાં તે એકડા મહાદુર્ગંધી વિષ્ટા કરવા લાગ્યા તેથી ફરીથી તેને ચડાળને ઘરે ખાંધ્યા, ત્યાં તે પાછા રત્ના કરવા લાગ્યેા. તે ઉપરથી અભયકુમારે દેવપ્રયાગ જાણીને ચંડાળને કહ્યું:-‘જો તું રાજગૃહનગરના કિલ્લા સુવર્ણના બનાવી આપ, વૈભારગિરના રસ્તે સુગમ ખાંધી આપ અને ક્ષીરસમુદ્રના જળથી તારા પુત્રને સ્નાન કરાવ તે પછી રાજા પેાતાની પુત્રી તારા પુત્રને પરણાવે.’
ચડાળે તે વાત કબુલ કરી એક રાત્રિમાં દેવની સહાયતાથી તે ત્રણે કા કરી આપ્યાં, એટલે શ્રેણિક રાજાએ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. મેતાર્ય મુનિની કથા :
બીજે દિવસે મહત્સવપૂર્વક પોતાની પુત્રી ચંડાળના પુત્ર મેતાર્યને પરણાવી; તેથી પ્રથમ સગાઈ કરી રાખેલી કન્યાઓ પણ તે કન્યાઓના પિતાઓએ મેતાયને પરણાવી. આ પ્રમાણે નવ કન્યાઓનો પતિ તે મેતાર્ય પિતાની પ્રિયાએની સાથે અનેક પ્રકારના ભોગ ભોગવવા લાગ્યો. ' હવે દેવતાએ ફરીથી પ્રગટ થઈને મેતાર્યને દીક્ષા લેવાનું કહ્યું, એટલે તે મેતાર્ય દેવને કહેવા લાગ્ય:-“હે દેવ! મેં હમણાં જ પણિગ્રહણ કર્યું છે, માટે મને બાર વર્ષ સુધી સંસારનાં સુખ ભોગવવાની છુટ આપ. દેવ તે વાત કબુલ કરીને પાછે પિતાને સ્થાનકે ગયો. હવે કોંગુંદુક દેવની પેઠે નવ સ્ત્રીઓની સાથે અનેક પ્રકારનાં વિષયસુખ જોગવતાં બાર વર્ષ વ્યતીત થયાં, એટલે દેવતાએ ફરીથી આવીને મેતાર્યને દીક્ષા લેવાનું કહ્યું. તે નવ સ્ત્રીઓએ બીજા બાર વર્ષની માગણી કરી. એ પ્રમાણે ચોવીશ વર્ષ સુધી વિષયસુખ ભેગવ્યા પછી દેવતાના કહેવા ઉપરથી ક્ષીણ ભેગકર્મવાળા મેતાર્ચે નવ સ્ત્રી સહિત શ્રી મહાવીર સ્વામી પાસે ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું. પછી વિશુદ્ધ ભાવથી ચારિત્ર પાળતાં અનુક્રમે ગીતાર્થ થયેલા તે મેતાર્ય મુનિએ ગુરૂની આજ્ઞાથી એકલવિહાર પ્રતિમાને અંગીકાર કરી અને ગામે-ગામ વિહાર કરવા લાગ્યા. - એકદા વિહાર કરતાં કરતાં તે મુનિ રાજગૃહનગર આવ્યા. ત્યાં ચરીને અર્થે ભમતા એવા તે મુનિ એક સોનીને શેર ગયા. તે વખતે શેની શ્રેણિક રાજાના સુવર્ણના
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
* શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
જવ પૂજન માટે બનાવતું હતું, તે પડતા મૂકીને મુનિને વહેરાવવા માટે ઊઠયે; એટલામાં એક કૌ ચપક્ષી આવીને પેલા સુવર્ણન જવ ચરી ગયું. પછી ભિક્ષાની વસ્તુ લઈને બહાર આવેલા સનીએ જવ દીઠા નહીં, તેથી તેણે મુનિને પૂછયું–જવ ક્યાં ગયા? તમે લીધા છે કે બીજું કઈ લઈ ગયુ?” મુનિએ વિચાર્યું કે “જે હું કાંચ થરી ગયાનું કહીશ તે એ કૌંચ પક્ષીને મારી નાંખશે. તેથી તેમણે ઉત્તર આપે નહીં, અટલે સનીને મુનિ ઉપર ચેરની શંકા આવી; તેથી તેણે લીલી વાધરી વતી મુનિના મસ્તકને વટી તડકે ઊભા રાખ્યા અને બીજી અનેક પ્રકારની તાડના કરી; પણ મુનિ તે સમભાવમાં લન થઈ ગયા.હવે વ ધર સુકાવાથી મુનિની રગે ખેંચાણ તેથી તેમનાં બને નેત્રે નીકળી પડ્યાં, પરંતુ તેમનાં જ્ઞાનચક્ષુ નિર્માણ થવાથી અનુક્રમે કેવળજ્ઞાન પામી આયુષ્યને અંત થવાથી અંતકૃત કેવળી થઈને મેક્ષે ગયા.
મેતાર્યો મુનિએ આ પ્રમાણે મરણત કષ્ટ સહન કર્યું પણ કોંચપક્ષીનું નામ દીધું નહીં. અહ! મુનિરાજને સમતાભાવ, ક્ષમા, પરિસહનું સહેવાપણું અને જીવદયામાં એકાંત તત્પરતા ! તે સાથે શરીર પરથી નિરૂપણું, એકત્વભાવમાં લીનતા અને વિશુદ્ધભાવની વૃદ્ધિ! આ પ્રકારે જ કર્મક્ષય થાય છે અને એક્ષપ્રાપ્તિને ખરે ઉપાય પણ એ જ છે... ' . હવે સુવર્ણના જવ ચરી જવાથી શરીરે ભારે થયેલ
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫. શ્વેતા મુનિની કથા. ૩
ઉપર
કરવા
કૌચપણી વધારે ઊડી ન શકવાથી પાસેના મકાન બેઠું. એવામાં કાઈ કઠિયારે આવીને લાકડાને ભારા ભૂમિ ઉપર પડતા મૂકશે, તેના ધખકાશથી ભય પામેલા કૌચ પક્ષીએ ચરી લીધેલા જવ ચરકમાં કાઢયા, તે જોઈને સેાની બહુ ખેદ કરવા લાગ્યું. વળી તે વિચાર લાગ્યા કે–મે વિના કારણે રાજાના જમાઈને વધ કર્યા છે, તેથી રાજા માસ સ` કુટુંબના વિનાસ કરશે; કારણુ કે તે જૈનધમી છે. હવે આમાંથી છૂટવાના ઉપાય તે માત્ર એ જ છે કે મારે સફ્રુટુંબ સાથે ચારિત્ર લેવુ’ એમ ધારીને તત્કાળ કેશના લેચ કરીને સૌએ મુનિને વેશ ધારણ કર્યો. એટલામાં શ્રેણિકરાાએ લેકીના મુખથી એ વાત સાંભળી, તેથી અત્યંત ક્રુધાયમાન થયેલા તેમણે સેનીને સહકુટુંબ પકડી લાવવાને સુભઢા મેકલ્યા. એટલે સુભટા સહિત રાજસભામાં મુનિના વેશધારી સુવર્ણકારના કુટુંબે આવીને રાને ધલાભ દીધા, તે નેઈને શમી ગયેલ કાપવાળા શ્રેણિક રાજાએ કહ્યું:તમેાએ મૃત્યુના ભયથી અત્યારે સાધુપણું અંગીકાર ક્યુ છે, તે હવે તેને સારૌ રીતે પાળો; પણ જે દીક્ષાને ત્યજી દેશેા તે હું તમારા સહકુટુંબ નાશ કરીશ.' આ પ્રમાણે સૂચના કરીને શ્રેણિકરાજાએ તેમને વિદાય કર્યો. પછી શ્રેણિકરાજાએ મેતા'મુનિના દેહની પાસે ખાવી તેમના ગુણેનુ સ્મરણ કરી ભક્તિપૂર્વક નમન કરીને તેમના દેહની અંતક્રિયા કરી.
v.
કૃષ
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
* શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર મુનિ પતિ સાધુ કુચિક શ્રેષ્ઠીને કહે છે કે હું કુંચિક મુનિએ તે આવા નિલભી હોય છે, તેઓ પ્રાપ્તિ પણ કેઈનું કાંઈ પણ લેતા નથી, તેમ બીજાનું નામ પણ કહેતા નથી, માટે તું મારી ઉપર ટી શંકા ન લાવ.” ત્યારે કુચિકે કહ્યું -“હે સાધે! તમે મેતાર્ય મુનિ સમાન નથી, પરંતુ સુકુલિકાની જેવા દેખાઓ છો.” ત્યારે મુનપતિએ પૂછ્યું:–“એ સુકુમાલિકા કેણ હતી?” ત્યારે કુચિકે કહ્યું –
૧૬ સુકુમાલિંકાની કથા વસંતપુર નામના નગરમાં જિતશત્રુ નામે રાજ રાજ્ય કરતો હતો. તેને સુકુમાલિકા નામે અત્યંત મનહર રૂપવાળી રાણી હતી. સુખેથી પ્રજાનું પાલન કરતા એવા તે રાજાએ તેના રૂપમાં મેહ પામી રાજકર્યો ત્યજી દીધું અને રાત્રિદિવસ અંતરમાં તેની પાસે જ બેસી રહેવા લાગ્યા. પ્રધાને રાજકાર્ય વિનાશ પામતુ જેઈને રાજાને ઘણે સમજાજો પણ તે વૃથા થયું; તેથી તેણે રાજપુત્રને રાજ્યાસને બેસાર્યો. વળી સર્વ પરિજનેએ એકમત થઈને મદિરાથી મર્દોન્મત્ત થયેલા તે રાજારાણીને કેઈ એક મહા અરણ્યમાં કાઢી મૂક્યાં. “અહો ! કેવું સ્વજનનું સ્વાર્થ પણું અને સ્ત્રીને સ્વાધીન થનારની સ્થિતિ.
પછી મદિરાને કેફ ઉતરી જવાથી સાવધ થયેલ રાજ વિચાર કરવા લાગે કે- હું સ્ત્રીલંપટ થયે તેથી જ પ્રધાન વિગેરે સર્વે માણસે એ મને કાઢી મૂક્યું છે” એમ
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨. સુકુમાલિકાની કથા :
ધારીને તે દંપતી ઉત્તરદિશા તરફ ચાલ્યા. આગળ જતાં રાણીને તૃષા લાગી, તેથી તેણીએ શા આગળ પાણી માગ્યું. રાજાએ પાણીની ઘણી શેધ કરી, પંરતુ કોઈ ઠેકા
થી પાણી મળ્યું નહીં; તેથી તેણે પોતાના શરીરમાંથી રૂધિર કાઢીને રાણીને પાયું. વળી આગળ ચાલતાં રાણીને સુધા લાગી, એટલે રાજાએ પિતાની જંગમાંથી માંસ કાઢીને તેને ખાવા માટે આપ્યું અને પ્રિયાને તૃપ્ત કરી. “ધિકાર છે કામીપુરૂના પરવશપણને ! અને સ્ત્રી જાતિની હલકાઈને 1 - આગળ ચાલતાં તે બંને જણાં અનુક્રમે વણારસી નગરીએ આવી પહોંચ્યાં. ત્યાં રાજાએ પોતાના અંગનું આભૂષણ વેચીને એક ઘર ભાડે રાખ્યું. વળી તેણે વેપાર કરવાને માટે એક દુકાન લીધી અને ત્યાં સુખેથી વેપાર કરવા માંડશે. આ પ્રમાણે તે સ્ત્રી પુરૂષ બને જણ સુખેથી ત્યાં રહેવા લાગ્યાં.
એકદા મધ્યાહુને રાજ ઘરે ભેજન કરવા આવ્યા ત્યારે રાણ કહેવા લાગી:–“હે રવામિન ! મને ઘરમાં એકલે રહેતાં દિવસ વર્ષ સમાન થાય છે, માટે કઈ ચાકરને લાવી આપ.” રાણીનાં આવાં વચન સાંભળીને રાજા દુકાને ગયે. ત્યાં કેઇ એક પાંગળે માણસ પોતાના મધુર શબ્દથી ગાયન કરતું હતું તેને જોઈને રાજાએ કહ્યું -“અરે ખજ ! તું મારે ઘરે રહીશ? હું તને ભેજન આપીશ. પાંગળે હા કહેવાથી રાજા તેને પિતાને ઘેર તેડી ગયે. પછી તે
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૬
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર ભજન કર અને મધુર સ્વરથી ગાયન કરતો સુખેથી રહેવા લાગ્યું.
એક દિવસ તેના મધુર ગાયનથી અનુરકત થયેલી રાણી વિચાર કરવા લાગી કે –“જે રાજા. મૃત્યુ પામે તે હું આ પાંગળાને મારે પ્યારે પતિ બનાવું.” એવામાં વસંતત્રતું આવવાથી તે નગરીને રાજા અનેક નાગરિક જને સાથે કડા કરવા સારૂ વનમાં ગયે. તે વખતે જિતશત્રુ અને સુકુમાલિકા એ બન્ને જણ પણ ક્રીડા કરવા સારું વનમાં ગયાં. ત્યાં સુકુમાલિકાએ પતિને કહ્યું – “હે સવામિ ! આપણે વહાણુમાં બેસી ગંગા નદીમાં ફરવા જઈએ.” રાજાએ તેમ કરવાથી વહાણ નદીના મધ્યમાં આવતાં રાણીએ રાજાને ધક્કો મારીને ઊંડા પાણીમાં નાખી દીધે. પછી તેણે ઘરે આવી પિલા પાંગળાને પતિપણે સ્વીકાર્યો.
ધિકકાર છે સ્ત્રીની કુરતાને ! જેણે પાણીને બદલે પિતાનું રૂધિર પાયું અને ભેજનને બદલે પોતાનું માંસ ખાવા આપ્યું, વળી જેણુને વિષે અનુરાગને લીધે પિતાનું રાજ ગુમાવ્યું છતાં જેણીએ તેની સાથે કુરતા વાપરવામાં જરા પણ બાકી રાખી નહીં અહા ! સ્ત્રીઓ ઉપર મેહ પાળનારા પુરૂષની કેવી મૂર્ખતા !
હવે જિતશત્રુ રાજા ભાગ્યના વેગથી જીવતે જીતે ગંગા નદીને કાંઠે નીકળે. ત્યાંથી તે અનુક્રમે ચાલતાં ચાલતાં સુપ્રતિષ્ઠપુર નગર પ્રત્યે આવી પહોંચે. તે
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬. સુકુમાલિકાની કથા. :
• ૬૯
વખતે ત્યાંના રાજા પુત્ર રહિત મૃત્યુ પામવાથી જિતરાત્રુ રાજાને રાજય મળ્યુ. અહે। ! કેવી ભાગ્યની પ્રબળતા ! પછી જિતશત્રુ રાજા ત્યાં અનેક પ્રકારના વૈભવ ભગવતે છતે। સુખે રાજ્ય કરવા લાગ્યું.
અહિં પાંગળાની સાથે વિષયસુખ ભાગવતી એવી સુકુમાલિકાસ્તુ' સવ દ્રવ્ય નાશ પામ્યું; તેથી તે તેને પેાતાને ખભે બેસારીને ફરતી, તથા ગામેગામ ભિક્ષા માગીને ઉદરપૂર્ણા કરતી સુપ્રતિષ્ઠપુર નગરે આવી પહેાંચી. (જયાં જિતશત્રુરાજાને રાજ્ય મળ્યું છે.) ત્યાં તે પાંગળાની સાથે શેરીએ શેરીએ ગાયન કરવા લાગી. લેકે પણ તેના મધુર સ્વરથી એકઠાં થવા લાગ્યા અને તેણીને ખાવાનુ આપવા લાગ્યા. સુકુમાલિકા તેમની આગળ પોતાના શિયળગુણના વર્ણન રૂપે ગાયન કરતી અને કહેતી કે-‘હુ' આવી રૂપવંત છું, છતાં મારા માતાપિતાએ મને આ પાંગળા પતિ સાથે પરણાવી છે; તે હું તેની પ્રતિપાલના કરૂ છુ કારણુ સતી સ્ત્રીઓના એવા જ ધમ છે કે તેણીએ માતાપિતાએ પરણાવેલે પતિ ગમે તેવેા હાય તોપણ તેને પરમેશ્વર સમાન ગણવા.' આવી આત્મપ્રશ'સા સાંભળીને લેાકા તેણીનાં વખાણ કરવા લાગ્યા. આશ્ચય છે સીએના મિથ્યાવાદને !!
એકદા કરવા નીકળેલા જિતશત્રુ રાજાએ તેણીને દીઠી અને એળખી, તેથી તેણે લેાકા પાસેથી તેણીની હકીકત સાંભળીને તેણીને રાજમંદિરમાં તેડાવી. પછી રાજાએ એક
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
અનુચર પાસે પૂછાવ્યું કે-‘તુ કાણુ છે અને આ પાંગળે પુરૂષ પણુ કાણુ છે ?' ત્યારે તેણીએ ઉત્તર આપ્યા કેઃમારા માતાપિતાએ મને આવા પાંગળા પતિ સાથે પરણાવી છે, પર ંતુ હું પતિવ્રતા સ્ત્રી હોવાથી તેની આત્મથકી પણ વધારે પાલના કરૂ છું.' તેણીનાં આવાં વચન સાંભળીને રાજાએ ક્રોધ કરીને કહ્યું:- અરે દુષ્ટા! જેણે પેાતાની ભુજાના રૂધિરથી હારી તૃષાની અને જાગના માંસથી ક્ષુધાની નિવૃત્તિ કરી તેવા સરળ સ્વભાવવાળા પતિને ગંગાનદીંમાં નાખી દઈને હવે તુ પતિવ્રતાપણુ' પાળવા નીકળી છું ! હું તને સારી રીતે જાણું છું; પરંતુ સ્ત્રીજાતિ અવધ્ય હાવાથી છોડી મૂકું છું.” એમ કહીને રાજાએ તેનુ ચરિત્ર લેકમાં પ્રસિદ્ધ કરીને તેણીને દેશપાર કરી અને પેતે ભાગ્યેાદયથી પ્રાપ્ત થયેલા રાજ્યને સુખે જીવિત પયંત ભાગયુ..
७० :
કુચિકશ્રેષ્ઠી સુનિપતિ સાધુને કહે છે કેઃ- હૈ મુને ! જેવી રીતે સુકુમાલિકા સ્ત્રી પેાતાના પ્રાણનુ` રક્ષણ કરનાર પતિને પણ ગંગાનદીંમાં નાંખી દઈને કૃતઘ્ન થઈ, તેમ તમે પણ ચાર માસ સુધી ભકિત કરનાર એવા જે હુ, તેનુ દ્રવ્ય હરણ કરીને કૃતઘ્ન થયા.' ત્યારે મુનિએ કહ્યુ་:-“ હું ક્રુચિક! તું મને તેના જેવા ન જાણુ, સાધુપુરૂષો તે ભદ્રક વૃષભ જેવાં હેાય છે. તેનુ' દ્રષ્ટાંત સાંભળ, ૧૭ ભદ્રક વૃષભની કથા
ચંપાનગરીને વિષે મહેશ્વરદત્ત નામે એક કિ રહેતા હતા. એકદા તેણે એક નાના વાછરડાને આંકીને
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭. ભદ્રક વૃષભની કથા :
.: ૭૧
ધર્મનિમિત્તે ગાયના ટેળામાં મૂકી દીધે. પ્રતિદિન ગાના ટેળાની સાથે વનમાં ચરવા જતે એ તે વાછરડે અનુક્રમે યુવાવસ્થા પામ્યું ત્યારે હષ્ટપુષ્ટ શરીરવાળે અને મહાબળવંત એ તે સાંઢ બીજા સર્વ સાંઢને જીતીને ટેળાને અધિપતિ થઈ નિર્ભયપણે વનમાં ફરવા લાગે. એક દિવસ ભાગ્યને ભદ્રક પરિણામી શ્રાવકના ઉપદેશથી તે સાંઢ ભદ્રક સ્વભાવી થયે. વળી તે વૃદ્ધાવસ્થાથી શ્વાસ થવા લાગ્યું. એટલે ગાયોના સમૂહને વનમાં મૂકીને તે નગરમાં આવ્યું, પરંતુ ત્યાં કેઈને ઉપદ્રવ ન કરતાં સરળ સવભાવથી ફરવા લાગ્યું. તે એ શાંત થઈ ગયો છે કે તેને લાકડીને પ્રહાર કરે, તે પણ તે કાંઈ બોલે નહીં. લેકે પણ તેને ભદ્રક પરિણમી થયેલે જાણીને ઉપદ્રવ કરતા બંધ થયા; તેથી તે વૃષભ નગરને વિષે ભદ્રક એવા નામથી પ્રસિદ્ધ થયે.
હવે તે નગરને વિષે નવતવને જાણુ, શિયળવ્રતને ધારણ કરનાર, જિનવચનને જાણ, અગ્યાર પડિમાને વહેનાર, શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ અને ધર્મને ભકત, પિષધ પ્રતિક્રમણને કરનાર જિનદાસ નામને એક શ્રાવક વસતે હતું. તેને કુલટા સ્ત્રીઓમાં અગ્રેસર એવી ધનશ્રી નામે સ્ત્રી હતી. એકદા જિનદાસ કૃષ્ણચતુર્દશીની રાત્રિએ એક શુન્યગૃહમાં કાર્યોત્સર્ગો રહ્યો હતો ત્યાં તેની સ્ત્રી ધનશ્રી અજાણપણાથી કઈ જારપુરૂષની સાથે કોંડા કરવાને પલંગ લઈને આવી તે પલંગના ચારે પાયાની નીચે લેઢાના
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨ કે
: શ્રી મુનિ પતિ કથા
ખીલા હતા, તેમાંના એક ખીલા વડે અંધારે કાર્યોત્સર્ગ કરીને ઉભા રહેલા જિનદાસને પગ વીંધાણે તેથી અત્યંત વેદના થવાથી કાર્યોત્સર્ગમાં લીન થયેલે તે જિનદાસ તે જ રાત્રિએ કાળકરીને દેવગતિમાં ઉત્પન્ન થયે. પાછળ તેની સ્ત્રી આખી રાત જાર સાથે કીડા કરીને પ્રભાતે ઘેર જવાને માટે પલંગ ઉપાડવા લાગી, તે વખતે તેણીએ જિનદાસનું શરીર પગ વિંધાવાથી મૃત્યુ પામીને નીચે પડેલું દીઠું એટલે અત્યંત ખેદ પામતી એવી તે વિચાર કરવા લાગી કે - નિચે મારા પાપથી જ મારા પતિને નાશ થયે છે, હવે હું શું કરું? જે આ વાતની લેકમાં ખબર પડશે, તે મારી પૂરેપૂરી નિંદા થશે; માટે કાંઈ યુક્તિ શોધી કાઢું” તે આ વિચાર કરતી હતી એવામાં પેલે ભદ્રક વૃષભ નગરમાં ફરતે ફતે ત્યાં આવી ચડે, એટલે દુષ્ટાએ તેના શિંગડે રૂધિર ચોપડીને શોરબકોર કરવા માંડે. એટલે કે એકઠા થયા, અને તેને પૂછવા લાગ્યા. તે ઉપરથી તેણીએ કહ્યું કે-“આ દુષ્ટ વૃષભે શિંગડા વતી પ્રહાર કરીને મારા પતિને મારી નાંખ્યા છે. તેણીનાં આવાં વચન સાંભળીને લેકે વૃષભ સામું જોવા લાગ્યા, એટલે તે વૃષભ પિતાનું મસ્તક ધૂણાવવા લાગ્યાપરંતુ લેકે ન સમજી શકવાને લીધે દુષ્ટાના કહેવા ઉપરથી તે વૃષભની નિંદા કરવા લાગ્યા. પછી જિનદાસના શરીરને અગ્નિસંસ્કાર કરીને સૌ લોકો પોત પોતાના ઘરે ગયા.
લાગ્યા
શકવાને લાયક છાવવા લા
આભની નિ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭. ભદ્રક વૃષભની કથા :
હવે પેાતાને માથે કલ કે પ્રાપ્ત થવાથી અત્યંત ખેદ પામેલે તે વૃષભ ફરતા ફરતા જ્યાં ગામનું પાંચ કાઇ માણસનેા ઇન્સાફ કરવા ખેડુ હતુ. ત્યાં ગયેા. તે વખતે સાચા ખાટાનું પારખું કરવાને એક કાશ લાલચેાળ કરી રાખી હતી, ત્યાં વૃષભ ઊભું રહ્યો. એટલે કાઇ માણસે કહ્યુ :-‘અરે ! જિનદાસ શેઠને મારી નાંખનારા! વળી તું પણ અહિં કેમ આવ્યે છે ?' ત્યારે વૃષભે પેાતાનું માથુ ધૂણાવીને તેને જણાવ્યું કે— મે માર્યાં નથી.’ એટલે પંચે કહ્યું:- જો તે શેઠને ન માર્યા હોય, તે આ તપાવેલી કાશને ઉપાડ.' વૃષભે સત્યના ખળથી શીતળ થઈ ગયેલી કેશને તત્કાળ જીભવડે ઉપાડી પેાતાની સત્યતા દેખાડી આપી અને પેતે અપરાધરહિત થયા.
"
: 93
મુનિપતિસાધુ કુચિકશેઠને કહે છે કે-ટુ શ્રેષ્ઠિન્ ! જો તને મારા વચનની પ્રતીતિ ન થતી હોય, તે હું પણુ તેવી જ રીતે દિવ્ય કરીને પ્રતિત્તી કરી આપું.' એટલે કુચિકે કહ્યું:-‘તમે દ્વિવ્ય કરી આપ પણ તે મારાથી કેમ માય? કારણ કે ચે.રી કરનારા માણસ છુટી જવાને માટે ઘણા ઉપાય કરે છે, માટે હું સાધે! તમે ભદ્રક વૃષભ સરખા નહીં, પરંતુ ગૃહકાકિલા (ગાળી) જેવા છે.' મુનિએ પૂછ્યું. એમ કેમ ?
કુચિકે કહ્યું:-ગરાળી સર્વ જીવામાં શરીર તેા ન્હાની, પણ બહુ તુચ્છ મનવાળી અને કૃતઘ્ની હેય છે. હુમેશાં
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર રાત્રિએ જ્યારે તે નિદ્રા લે છે ત્યારે તેનાં નેત્ર આડાં પડલ વળી જાય છે, તેથી તે દેખી શકતી નથી. જે તે પડલ નાશ ન પામે તે તે દેખી ન શકવાને લીધે હિંસા પણ કરી શકે નહીં, પરંતુ સવારે માખીઓ તેનાં નેત્ર બંધ જાણીને તે નેત્ર ઉપર વળેલા પડેલે ખાઈ જાય છે, તેથી તે દેખતી થયેલી ગોળી પોતાની ઉપર ઉપકાર કરનાર માખીઓનું જ ભક્ષણ કરે છે. તેમ હે મુનિ ! તમે પણ ઉપકારને બદલે અપકાર કરનાર ગળીની સરખા છે; કેમકે મેં તમને અનેક ઉપચાર કરીને સાજા કર્યા અને મારા ઘરે રાખ્યા; તેના બદલામાં તમે મારા દ્રવ્યનું જ હરણ કર્યું. ત્યારે મુનિએ કહ્યું – શ્રેષ્ઠિન ! તું જિનવચનને જ્ઞાતા થઇને આવાં અગ્ય વચન કેમ બેલે છે? જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના ધારણહાર મુનિએ કદાપિ એવું કૃત્ય કરે નહીં; માટે વિવેકવંત મનુષ્ય ચાર પ્રકારના બુદ્ધિવંત એવા મંત્રીશ્વરની પેઠે વિચાર કરીને બોલવું. વિચાર કર્યા વિના કયારે પણ બેલવું નહીં. ત્યારે કુંચિકે પૂછયુ-તે મંત્રીશ્વર કેણ હતું?”
૧૮. બુદ્ધિવંત મંત્રી કથા. મુનિએ કહ્યું –“ચંપાનગરીને વિષે ધનપાળ નામે કોઈ દરિદ્રી શેઠ રહેતું હતું. તે જ નગરીમાં બીજે ધનદત્ત નામે મહા ધનવંત શેઠ રહેતે હતે. ધન પાળને ધનશ્રી નામની અને ધનદત્તને કનકશ્રી નામની પુત્રી હતી. તે બંનેને પરસ્પર ગાઢ પ્રીતિ હતી. એકદા તે બંને
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮. બુદ્ધિવંત મંત્રી કથા :
* ૭૫
સખીઓ નગરની બહાર વાવે ન્હાવા ગઈ, ત્યાં વાની બહાર વસ્ત્ર અલંકાર ઉતારીને જળની અંદર હાવા પડી. પછી ધનશ્રી વહેલી પહેલી બહાર નીકળી કનશ્રીના અલંકારે પહેરી પોતાને ઘરે ચાલી ગઈ. કનકત્રીએ બહાર નીકળીને જોયુ તે પિતાના અલંકારે દીઠા નહીં, તેથી તેણીએ ધાર્યું કે ધનશ્રી પહેરી ગઈ હશે. પછી તે ધનશ્રીને ઘરે લેવા ગઈ, એટલે ધનશ્રીએ કહ્યું –“એ તે મારાં છે, તારાં નથી” ત્યારે કનકશ્રીએ ઘણું છું પણ તે સમજી નહીં; એટલે પિતાના પિતાને સાથે લઈ રાજા પાસે ફરિઆઇ કરવા ગઈ. રાજાએ તેને ઈન્સાફ કરવાને પિતાના બુદ્ધિવંત મંત્રીને ફરમાવ્યું. મંત્રીએ તરત જ સર્વ અલંકારો પિતાની પાસે મુકાવ્યા અને પ્રથમ ઘનશ્રીને પહેરવાનું કહ્યું એટલે ધનશ્રીએ અલંકારે પહેરવા માંડયા, પણ કાંઈ ઠેકાણું રહ્યું નહી. હાથના પગમાં અને પગના હાથમાં એમ થવા લાગ્યું. પછી મંત્રીએ તેની પાસેથી ઉતરાવી નાંખીને કનકશ્રીને પહેરવાનું કહ્યું, એટલે તે તેણીએ નિત્યના અભ્યાસને લીધે તરત જ પહેરી લીધા, તેથી તે બહુ શોભવા લાગી. તે
ઈને મંત્રીએ નિશ્ચય કર્યો કે–એ અલંકારે કનકશ્રીના જ છે. તેથી તેણે ધનશ્રીને તેના પિતા સહિત અપમાન કરીને કાઢી મૂકી અને કનકશ્રીને સત્કાર કર્યો. માટે છે કુચિક! બુદ્ધિવાન મનુષ્ય પ્રથમ નિશ્ચય કરીને પછી બલવું. એટલા જ માટે તેને જેમ તેમ ખેલવું ઘટતું નથી. રાગ, દ્વેષ, અને મેહરહિત મુનિઓ હંમેશાં મંત્રી
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર શ્વરની પેઠે સત્યવકતા હોય છે, તેઓ જ્યારે પણ અસત્ય ભાષણ કરતા નથી.” ત્યારે કુંચિકે કહ્યું –“હે સાધે! તમે મંત્રીશ્વર સમાન સત્યવાદી હે, એમ મને લાગતું નથી; પરંતુ તમે તે બટુકના સરખા દેખાઓ છે. ત્યારે મુનિએ પૂછ્યું-તે બટુક કેણ હતું ?
૧૯. બટુકની કથા. કુંચિકે કહ્યું -કઈ એક ગામમાં દરિદ્રી એ બટુક નામે બ્રાહ્મણ રહેતું હતું. તેણે એક લાકડાની પુતળી બનાવી તેનું દુર્ગાદેવી નામ પાડી તેનું પૂજન કરે અને ગામેગામ ફરતે ભિક્ષાવૃત્તિ કરવા લાગ્યા. લે કે તેને ધન, ધાન્ય, વસ્ત્ર વિગેરે આપવા લાગ્યા તેથી તે બ્રાહ્મણ કેટલાક કાળે માટે ધનવંત થયું. પછી તે પુતળીને ઉપયોગ વિનાની ભારરૂપ જાણીને વગડામાં ફેંકી દીધી અહો ! જેનાથી ધનવંત થયે તેને યેગ્યસ્થાને પણ રાખી નહી, માટે હે મુનિ ! તમે પણ આ બટુકની પેઠે કુ ની થયા છે. એટલે મુનિએ કહ્યું – આવું અગ્ય ન બોલ, વિવેકવંત માણસે મધ્યસ્થપણાથી બેલવું જોઈએ. વળી વિચાર કર, જૈનમતના શ્રાવકો પણ નિર્લોભી અને અદત્તાદાન ન લેનારા હોય છે તે પછી સાધુપુરૂષે હેય તેમાં તે શું કહેવું? તે ઉપર નાગદત્તની કથા સાંભળઃ
૨૦. નાગદત્તની કથા. વાણારસીનગરીને વિષે જિતશત્રુ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા. ત્યાં દત્ત નામે એક મહાધનવંત શ્રેષ્ઠી વસતે હતું. તેને ધનશ્રી નામે સ્ત્રી હતી, તેઓને મહારૂપવંત
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦. નાગદત્તની કથા :
: ૭૭ અને હેતેર કળાને જાણ એ નાગદત્ત નામે પુત્ર હતે. એકદા નાગદત્તા જિનમંદિરે જતે હતે એવામાં તેણે તે નગરીના બીજા પ્રિયમિત્ર નામના શ્રેષ્ઠીની નાગવસુ નામની કન્યાને દીઠી; તેથી તે તેણીના ઉપર આસકત થયે. નાગવસુ પણ નાગદત્તને જોઈ તેના ઉપર રાગવાળી થઈ. પછી તેણીએ ઘરે આવીને સર્વ વાત પિતાના પિતાને કહી, એટલે પ્રિય મિત્ર દત્તશ્રેષ્ઠને ત્યાં આવીને કહેવા લાગેઃ મારે મારી નાગવસુ નામની કન્યા નાગદાને પરણાવવી છે.” ત્યારે નાગદ કહ્યું –મારે દીક્ષા લેવી છે, માટે હું પાણિગ્રહણ કરવાને નથી.” નાગદત્તે આ પ્રમાણે કહ્યા છતાં પણ તેના પિતાએ તેને બળાત્કારે પરણાવવાના વિચારથી તેનું સગ પણ કર્યું.
હવે એમ બન્યું કે કોઈએક દિવસે તે નગરીના કોટવાળ નાગવસુને દીઠી. તેથી મેહને વશ થયેલા તેણે નાગવસુના પિતા પાસે તેનું માગુ કર્યું, પણ પ્રિય મિત્રે પ્રથમથી સગપણ કરેલું હોવાથી કેટવાળને ના પાડી એટલે તે કેટવાળ નાગદત્ત ઉપર દ્વેષ રાખીને તેનાં છિદ્ર શેધવા લાગ્યું. એકદા નગરીમાં ફરવા નીકળેલા રાજાનું કુંડળ કાનમાંથી રસ્તામાં પડી ગયું. તે રસ્તે થઈને નાગદર જિનેશ્વર પ્રભુના મંદિરે દર્શન કરવા જતા હતા
ત્યાં તે પડી ગયેલા રાજાના કુંડળને જોઈને ચકિત થઈ ગયે; તેથી નાગદત્ત તત્કાળ તે રસ્તે પડતે મુકી બીજે રસ્તે થઈને જિનમંદિરે ગયે ને ત્યાં કાસગંધ્યાને રહ્યો.
પછી નગરમાં ફરતા એવા કેટવાળના માણસોએ તે
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
વાત કેટવાળને કહી, એટલે તેણે નાગદત્ત પર વેર વાળવાનેા ઉપાય મળ્યે જાણી, અત્યંત હુ પામી, તે કુંડળ જિનમદ્વિરમાં કાર્યોત્સર્ગ ધ્યાને રહેલા નાગઢત્તના કાનમાં પહેરાવી, રાજા પાસે જઇ કુંડળના ચારની હકીકત જાહેર કરી; તેથી રાજાએ તેને વધ કરવાને આદેશ આપ્યું. નાગદત્તે પણ તે વાત જાણીને મૃત્યુ પાસે આવ્યુ. ધારી આગાર સહિત અનશન ગ્રહણ કર્યુ. એવામાં કેટલાક સુભટ સહિત કાટવાળ ત્યાં આવ્યો અને નાગદત્તને સ્મશાનભૂમિમાં લઇ ગયે. આ સ વાત નાગવસુએ સાંભળી, તેથી તે જિનપ્રતિમા આગળ કાર્યોત્સગ કરી શાસનદેવીની આરાધનાપૂર્ણાંક કહેવા લાગી કેઃ--‘ હે દેવી ! જો મારે પતિ આ ઉપસર્ગ માંથી છુટશે તે જ હું કાર્યાંસગ પારીશ.’
૭૮ :
હવે અહિં નાગદત્તને રાજાના સેવકાએ શુળી ઉપર ચડાવ્યેા એટલે શુળી ભાંગી ગઇ. એમ ત્રણ વાર થયું. પછી કે ધ પામેલા કાટવાળે નાગદ્દા ઉપર ખગનેા પ્રહાર કર્યા, પણ તે તે શાસનદેવીની કૃપાથી પુષ્પની માળારૂપ બની ગયા ! આ વાતની રાજાને ખબર પડી, એટલે તેણે આશ્ચય પામીને નાગદાને ઉત્સવપૂર્વક નગરમાં પ્રવેશ કરાવ્યે. અનુક્રમે રાજભવનમાં લાવીને પછી રાજાએ તેને કુંડળ સંબંધી ખરી વાત પૂછી, એટલે નાગદરો યથાર્થ કહી આપ્યું; તેથી મહુ ક્રોધવત થયેલા રાજાએ કાટવાળને પેાતાના દેશમાંથી કાઢી મુકી અને નાગદત્ત પેાતાને ઘેર
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦. નાગદ્યત્તની કથા :
ગયે. તે વાત સાંભળીને નાગવાસુએ કાયાત્સગ પા. પછી માતાપિતાએ શુભ મુહૂર્તો તેએા લગ્નમહે।ત્સવ કર્યા. નાગદત્ત નાગવાસુની સાથે દૌડુ દુક દેવતાની પેઠે કેટલેક કાળ વિષયસુખ ભેાગવી સુગુરૂ પાસે ચારિત્ર અંગીકાર કરી અ`તે દેવલે કે ગયે. તેમ ટુ શ્રેષ્ઠિમ્ ! જ્યારે જૈન ધી શ્રાવકે આવા હાય છે ત્યારે સાધુએ તેવા હોય તેમાં શું આશ્ચય ?’’
: ૭૯
66
કુચિકે કહ્યું- હું મુને ! તમે નાગા સમાન નિલી દેખાતા નથી, પણ સૂત્રધાર (સુતાર) સમાન ઉપકાર રહિત જણાએ છે. તેની કથા આ પ્રમાણે છેઃ—
૨૧. સુતારની કા
"
કાઈ એક સુતાર કાષ્ઠ કાપવાને વનમાં ગયે. ત્યાં એક સિંહને જોવાથી ભયાકુળ થયેલા તે પાસેના વૃક્ષ ઉપર ચડી ગયા. તે વૃક્ષ ઉપર એક વાનરી રહેતી હતી. તેણીને જોઇને તે તે વધારે ભયાકુળ થયો અને વિચાર કરવા લાગ્યું કે- અહેા ! મારે બન્ને તરફથી દુઃખ થયું. ' એટલામાં વાનરીએ તેને કહ્યું:-‘હે માનવ ! તુ મારાથી પામીશ નહી. અહિં સુખેથી રહે.’ એમ કરતાં રાત્રિ થઇ, એટલે વાનરીએ તે સુતારને કહ્યુ ં-તુ. મારા ખેાળામાં સૂઇને સુખે નિદ્રા લે.’ પછી સુતાર વાનરીના ખેાળામાં સૂઇને નિદ્રાવશ થયે। ત્યારે સિહે વાનરીને કહ્યું :- મનુષ્યા વિશ્વાસ કરવા ચેગ્ય નથી, માટે તું એને નીચે ફેકી દ્વે
ભય
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ કથા
જેથી હું તેનું ભક્ષણ કરીને મારે સ્થાનકે ચાલ્યો જાઉં” ત્યારે વાનરીએ કહ્યું હું તેમ કરીને વિશ્વાસઘાતી નહીં બનું. પછી સુતાર જાગે અને વાનરી તેના બે ળામાં સૂઈ ગઈ એટલે વળી સિંહે સુતારને કહ્યું -“હે મનુષ્ય ! તું વાનરીને વિશ્વાસ કરીશ નહીં. એને નીચે નાખ એટલે હું તેનું ભક્ષણ કરીને ચાલ્યા જાઉં.” તેથી તે કૃતની સુતારે વાનરીને નીચે ફે કી, પણ તે નીચે પડતાં પડતાં વૃક્ષની શાખા સાથે વળગી પડી. પછી તેણુએ સુતારને કહ્યું- હે કૃતકની ! તને ધિકકાર થાઓ !' પ્રભાતે સિંહ અન્ય સ્થાને ચાલ્યા જવાથી પોતાના કુકૃત્ય કરીને લજિત થયેલો સુતાર નગર તરફ ચાલે ગયે. માટે હે મુનિ ! તમે પણ તે સુતારની જેવા કૃતની છે; કારણ કે મેં તમારે ઉપકાર કર્યા છતાં પણ તમે મારા ઉપર અનુપકારીપણું દર્શાવ્યું છે.'
મુનિ પતિએ કહ્યું –“અરે શ્રાવક! તું અમને મિથ્યા કલંક આપે છે, પણ ચારભટીની પેઠે પાછળથી પસ્તાવો કરવું પડશે. ત્યારે કુંચિકે પૂછ્યું -તે ચારભટી કેણ હતી?” ત્યારે મુનિ પતિએ કહ્યું –
૨૨. ચારભટીની કથા. કોઈ એક ગામમાં ચારભટ નામે પુરૂષ રહેતે હશે. તેને ચારભટી નામે સ્ત્રી હતી. એકદા તે સ્ત્રીએ પિતાના પુત્રને કીડા કરવા સારૂ એક નેળી આનું બચ્ચું પાળ્યું.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧. ચારલટીની જ્યા. ૩
: ૮૧
તેને દૂધ, દહી, વિગેરે પદાર્થોવડે ઉછેરીને મેટુ કર્યુ; એટલે તે નાળીએ ચારભટીના પુત્રને જરા વાર પણ અળગા મૂકતા નહી. એક દિવસ તે ચારભટી પુત્રને પારણામાં સુવાડી, નેાળીઆને પાસે મુકી પોતે પાડેશણુને ઘેર ખાંડવા માટે ગઈ. એવામાં ઘરમાં એક સ નીકળ્યેા. તે પારણા પાસે આવીને જેટલામાં બાળકને કરડવા જાય છે તેટલામાં નેાળીઆએ દીઠે; તેથી તત્કાળ તે સને મારી નેાળીએ બાળકની માતા પાસે વધામણી ખાવા ગયા. ત્યારે ચારભટીએ નાળીઆનું મુખ રૂધિરવાળું જોઈને વિચાયુ` કે-નિશ્ચે એણે મારા પુત્રને મારી નાખ્યા જણાય છે, એમ વિચારીને તેણીએ નેાળીઓ ઉપર મુશળના એવા પ્રહાર કર્યા કે જેથી તે ખિચારે। મૃત્યુ પામ્યા, પછી ઘરે આવીને તેણીએ જોયું તે પુત્ર પારણામાં સુખે નિદ્રા લેતા હતા અને પાસે સર્પના કકડા પડયા હતા; તેથી તે બહુ પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગી, માટે હું કુચિક તારે પણ અમારે માથે આવું કલંક મૂકીને પાછળથી પસ્તાવુ પડશે.”
કુંચિકે કહ્યું:- મુનિ ! તમે તે પામર (દરિદ્રી) સમાન જણાએ છે.' ત્યારે મુનિએ પૂછ્યું:- દરિદ્રો કાણુ હતા
૨૨. પામરની કથા.
કુચિકે કહ્યું:- કોઈ એક મહાઅરણ્યમાં મોન્મત્ત
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
એવા યૂથાધિપતિ ગજરાજ રહેતા હતેા. એકદા અટવીમાં ફરતા એવા તે હાથીને પગમાં ખેરના કાષ્ઠને ખીલે વાગ્યે, તેથી તે મહાવેદનાને લીધે ચાલવાને પણ અશકત થયા. તે જોઈને તેની બુદ્ધિવત હાથીણી દયાથી કાઇ એક ધાન્યના ક્ષેત્રમાં સૂતેલા પુરૂષને સૂંઢવડે ઉપાડીને હસ્તિ પાસે લાવી. હસ્તિએ તેને પગ દેખાડયે, એટલે તેણે છરીવડે ચામડી કાપીને તેમાંથી ખીલે। કાઢયા. આમ કરવાથી હસ્તિ સાજો થયે, તેથી તેણે ઉપકારના બદલે વાળવા પેલા પુરૂષને મુકતાફળ સમૂહ બતાવ્યા. પછી તે પુરૂષ પેાતાથી ઉપાડી તેવડા ગાંસડા બાંધી પેાતાને સ્થાનકે ગયા ને હસ્તિ પણ અટવીમાં ચાલ્યા ગયા.
તથા દાંતના
શકાય
૮૨ :
હુવે પેલે દરિદ્રી માણસ કે જે મુકતાફળ અને દાંત લાન્યા હતા તેને ઈર્ષ્યા થઈ કે રખે મારા સરખા ખીજે કાઇ ધનવ ́ત થઈ જાય!' એમ ધારીને તેણે હસ્તિ સબ ંધી સ` વાત રાજાને કહી. તે ઉપરથી રાજાએ અટવીમાં જઇ પેલા હસ્તિને પકડી નગરમાં આણ્યા અને સ ધન લઇ લીધું, માટે હે મુનિ! તમે પણ તે પુરૂષના સરખા કૃતઘ્ની જણાએ છે.’
મુનિપતિએ કહ્યુઃ-અરે કુંચિક ! તુ વિચાર કર્યાં વિના ખેાલે છે, પણ તારે સિ'હણુની પેઠે વિચાર કર્યા પછી ખેલવું એ ચેાગ્ય છે. તે સિંહુણુની કથા આ પ્રમાણેઃ—
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩. સિહણની કથા. :
૮૩
૨૩. સિંહણની કથા
વૈતાઢય પર્વતની ગુફામાં એક સિંહણ રહેતી હતી. તેણીને એક શિયાળણી તથા એક હરિણી એવી બે મહા
નેહવાળી સખીઓ હતી. તે ત્રણે જણીઓ દિવસે પિતાપિતાને અનુકૂળ સ્થાને ચારે કરવા જાય અને રાત્રિએ ગુફામાં આવીને પિતાના સુખ-દુઃખની વાત કરતી સૂઈ રહે. એકતા સિંહણને બાળક પ્રસ. પ્રસવ થયા પછી તત્કાળ ક્ષુધાતુર થવાથી તે બાળક સખીઓને ભળાવી પિતે ભક્ષા લેવા માટે વનમાં ગઈ. પાછળ હરિણી નિદ્રામાં હતી, તેથી લાગ આ જાણીને શિયાણીએ. તે સિંહણના બાળકને ભક્ષણ કરી સૂતેલી હરિણીનું મુખ લેહીથી ખરડયું; પછી પોતે સૂઈ ગઈ. એવામાં સિંહણ આવી. તેણીએ બાળક ન દેખવાથી શિયાણીને પૂછયું: “મારે બાળક કયાં છે ?” શિયાલીએ ઉત્તર આપ્યું -“હું જાણતી નથી, હરિણીને પૂછ.સિહણે હરિણીને જગાડીને પૂછયું એટલે તેણીએ તે કહ્યું કે-હુ તે નિદ્રામાં છું, મને કંઈ ખબર નથી. તેથી શિયાલીએ કપટથી ક્રોધ કરીને કહ્યું “અરે પાપિણી! તું જ આ સિંહણના બાળકને ભક્ષણ કરી ગઈ છે. છતાં કેમ જૂઠું બોલે છે? કારણ કે તારૂં મુખ રૂધિરથી ખરડાયેલું છે, માટે ઝટ જેવું હોય તેવું સાચે સાચું કહી દે,” ત્યારે હરિણીએ કહ્યું-“અરે કુર સ્વભાવવાળી શિયાલણી! તું મને કહે છે, પણ ખરેખર આ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪ :
: શ્રી મુનિપાત ચરિત્ર સિંહણના બાળકને તે જ ભક્ષણ કર્યો જણાય છે અને મારા ઉપર બેટું આળ મૂકે છે.
આવી રીતે બને સખીઓને પરસ્પર વાદ કરતી જોઈને સિંહણે કહ્યું–‘તમે વાદ શા માટે કરે છે, હું એક ઔષધિ આપું તે ખાઈ જાઓ. જે સાચી હશે તે જણાઈ આવશે.” પછી સિંહણે વનમાં જઈ વમન કરાવવાની ઔષધિ અણી બન્ને જણીઓને ખવરાવી, એટલે પ્રથમ મૃગલી (હરિ) એ વમન કર્યું, પણ તેમાં તૃણકુરે વિના બીજુ કાંઈ નીકળ્યું નહીં. પછી શિયાણીએ વમન કર્યું, તેમાંથી તે તરતના ભક્ષણ કરેલા સિંહણના બાળકના અસ્થિના કકડા તથા માંસ નીકળ્યું તે જોઈને કોધાતુર થયેલી સિંહણે શિયાણીને મારી નાંખી. તેમ છે શ્રેષ્ઠિ! તમે પણ વિવેકબુદ્ધિથી વિચાર કરીને પછી મને ઠપકે આપ.
મુનિ પતિ સાધુએ આ પ્રમાણે કહીને કુંચિકને બહુ સમજાવ્યું, છતાં તે તે એમ જ કહેવા લાગ્યું કે-હે મુનિ ! મેં તમારા પર જે ઉપકાર કર્યો છે તે તો તમે ધ્યાનમાં લેતા જ નથી; માટે તમે ભૂખથી ખેદ પામતા એવા સદન નામના સિંહ સરખા દેખાઓ છે. તેની કથા સાંભળે –
૨૪. સદન નામ સિંહની કથા. હેમવંતપર્વતની પાસે તાપસને એક આશ્રમ હતે.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪. સદન સિંહની કથા :
| ૮૫
તેની પાસે પર્વતની ગુફામાં એક વનચારી (વનમાં ફરનારે) પુરૂષ રહેતું હતું. તે પુરૂષ તાપસના સંગથી દયાવંત સ્વભાવનો થયે હતે. એકદા સુધાથી પીડા પામતે એ કઈ એક સિંહ તે ગુફા પાસે આવ્યું, તેને જોઈને દયાવંત સ્વભાવવાળ વનચારી પુરૂષે તેને ગુફામાં તેડી જઈ પિતાની પાસે બેસા; એટલામાં સિંહ ફાળ મારીને તે ઉપકાર કરનાર પુરુષને મારી નાખે. તેમ હે મુનિ ! એ સિંહની પેઠે તમે પણ ઉપકાર કરનાર ઉપર અપકાર કરનાર ન થાઓ.” ત્યારે મુનિપતિએ કહ્યું -“તું આવું મૃષા શામાટે બેલે છે? મૃષાવાદ ઉપર કાષ્ટક શેઠનું દષ્ટાંત સાંભળઃ
૨૫. કાષ્ટક શેઠની કથા.
રાજગૃહી નગરીમાં કાષ્ટક નામને એક મહાધનવંત શેઠ વસતે હતે. તેને વજી નામની સ્ત્રી હતી. તેઓને સાગરદત્ત નામે ના પુત્ર હતે. વળી તે શેઠના ઘરમાં
ડિક નામને પિોપટ, ઉત્તમ લક્ષણવાળી મદના નામે સારિકા, એક કૂકડે અને એક ધાવમાતા-એ ચાર રત્નરૂપ હતા. એકદા કાષ્ટક શેઠ ઘરનો ભાર પોતાની પ્રિય વજીને સેપી પિતે વ્યાપાર નિમિત્તે દેશાંતર ગયે. વજા દુરાચારિણી હતી. તે પતિના બંધનથી મુકત થવાને લીધે કેઈ એક પુછપબટુક નામના જારપુરૂષની સાથે મરજી પ્રમાણે વિષયસુખ ભોગવવા લાગી. પુષ્પબટુક પણ તેણીના ઘરમાં નિઃશંકપણે આવજાવ કરવા લાગ્યું. આ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
: શ્રી મુનિ પતિ કથા
પ્રમાણે પુષ્પબટુકને વારંવાર પિતાના શેઠના ઘરમાં આવતા જોઈને નિપુણ સારિકા મેટા સ્વરથી શેર કરીને કહેવા લાગી:–“અરે મૂઢ! તું વારંવાર અમારા સ્વામીના ઘરમાં કેમ આવ્યા કરે છે ? જે તું જીવિતની ઈચ્છા રાખતું હોય તે હવે પછી આ અમારા સ્વામીના ઘરમાં આવીશ નહી” આ પ્રમાણે સારિકા પેલા પુષ્પબટુકને કહેતી હતી એવામાં પિપટે તેણુને નિવારીને કહ્યું –“હે પ્રિયે ! જે તું સ્વામીનું હિત ઈચ્છતી હોય તે મૌન રહે અને જે થાય તે જોયા કર; કારણ કે આ પુષ્પબટુક શેઠની પ્રિયાજાને ઘણે વહાલે છે, તારે જીવિતની ઈચછા હોય તે તે જારપુરૂષને પિતાસમાન જાણે. અન્યથા વજ તને મારી નાંખશે.” પોપટનાં આવાં વચન સાંભળી સારિકાએ કહ્યું –“અરે પાષ્ટિ પિપટ! તું પણ ખરેખર કૃતની દેખાય છે કે જે પિતારૂપ સ્વામીના ઘરમાં થતા આવા અનાચારની પણ ઉપેક્ષા કરે છે. એ ઉપરથી એમ નિશ્ચય થાય છે કે-તે સ્વામીના કરતાં પણ પિતાના જીવિતને વધારે પ્રિય માને છે. આ પ્રમાણે શુક-સારિકાના થતા સંવાદને સાંભળીને કાધાતુર થયેલી વજાએ સારિકાને ગળું મરડીને મારી નાંખી, તે જોઈ પિપટ મહાભય પામવા લાગે. પછી વજ નિર્ભયપણે પિલા પુરૂષની સાથે ક્રીડા કરવા લાગી.
એકદા કોઈ બે સાધુઓ નેચરીને અર્થે નગરમાં
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦. કાષ્ટક શેઠની કથા :
ફરતા ફરતા વાના ઘર આગળ આવી ચડયા. તેણીના ઘરમાં પ્રવેશ કરતાં ફૂકડાને જોઈ એક સાધુએ ખીજા સાધુ પ્રત્યે કહ્યું:-‘આ કૂકડા સુલક્ષણવાળે છે, માટે જો કૈઇ માણસ એના મસ્તકનું માંસ ખાય તે તે થાડા દિવસની અંદર રાજ્યલક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરે; પરંતુ આ વાત આપણે કોઇને કહેવા જેવી નથી.' આ પ્રમાણે વાર્તા કરતા એવા તે બન્ને મુનિએ આહાર વહેારીને પેાતાને સ્થાનકે ગયા.
: 20
હવે જારપુરૂષ પુષ્પષ્ણટુકે ગુપ્ત રીતે મુનિએએ કરેલી વાત સાંભળેલી હાવાથી તે વજ્રાને કહેવા લાગ્યા કે;-જો તુ મારી સાથે દી` કાળ સુધી ભેગ ભેાગવવાની ઇચ્છા કરતી હોય તે આ કૂકડાને મારી તેના માંસનુ મને ભાજન કરાવ.’ આવાં વચન સાંભળી વિષયમાં લેલુપ થવાથી નિય બનેલી વજ્રાએ તરત કૂકડાને મારી તેનું માંસ જારને માટે તૈયાર કર્યું. એવામાં નિશાળે ગયેલે શેઠના પુત્ર સાગરદત્ત આવી પહેાંચ્યા. તે ક્ષુધાથી વ્યાકુળ થએલે હાવાથી રૂદન કરતા કરતા માતાને કહેવા લાગ્યું કે:‘મને ખાવાનું આપ,’ તેથી વજ્રાએ તૈયાર કરી રાખેલ કુકડાના માથાનું માંસ પુત્રને ખાવા આપ્યુ. એટલે તે ભેાજન કરી નિશાળે ગયે. એવામાં પેલે પુષ્પખટુક જાર્ સ્નાન કરીને આવ્યા અને વજ્રાની પામે તૈયાર કરેલાં માંસની યાચના કરીને ભાજન કરવા બેઠા; પણ તેણે કુકડાના માથાનુ
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮ ક.
: શ્રી મુનિપતિ ચરિત્ર
માંસ ન દેખવાથી વજાને પૂછયું, એટલે તેણીએ સર્વ વાત કહી દીધી; તેથી ક્રોધ કરીને તે પુષ્પબટુકે કહ્યું - “અરે ! જે તારે દીર્ઘકાળ સુધી મારી સાથે વિષયસુખ ભેગવવાની મરજી હોય, તે હવે તારા પુત્રને મારી તેના ઉદમાંથી તે માંસ કાઢી મને ભેજન કરાવ” આથી કામાંધ થયેલી વજાએ પણ તેમ કરવાને નિશ્ચય કર્યો.
- હવે સાગરદત્તની જે ધાવમાતા હતી તેણીએ પુષ્પબટુક અને વલ્ડ વચ્ચે થયેલી વાત ગુપ્ત રીતે રહીને સાંભળી; તેથી તે તત્કાળ ઘરમાંથી ગુપ્ત રીતે નિશાળે જઈ ત્યાંથી સાગરદત્તને લઈ ત્યાંથી ચંપાનગરીએ જતી રહી.
તે વખતે ત્યાંને રાજા અપુત્રીઓ મૃત્યુ પામવાથી પ્રધાન વગેરે સર્વ સામતેએ મળીને એ ઠરાવ કર્યો કે જેના ઉપર હાથણ કળશ ઢળે તેને રાજયાસને બેસારો.” આ પ્રમાણે હાથણીને ફરતાં ફરતાં પાંચ દિવસ વહી ગયા. છઠે દિવસે હાથણ જેટલામાં નગર બહાર નીકળી તેટલામાં સાગરદત્તને લઈને ધાવમાતા આવતી હતી તેને જોઈને હાથણીએ સાગરદત્ત ઉપર કળશ ઢાળી દીધે. આમ થવાથી પ્રધાન વિગેરે સર્વ સામંતેએ હર્ષિત થઈ ધાવમાતા સહિત સાગરદત્તને મોટા ઉત્સવપૂર્વક નગરમાં પ્રવેશ કરાવી શુભ દિવસે રાજ્યસન ઉપર બેસાર્યો અને તેનું ધાતૃવાહન નામ પાડયું
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫. કાષ્ટક શેઠની કથા :
: ૮૯
* અહિં રાજગૃહનગરમાં પુછપબટુકની સાથે ભેગ ભેગવતી એવી વજાએ સર્વ ધનને નાશ કરી નાખ્યું અને દાસ દાસી પ્રમુખ સર્વ માણસેને કાઢી મૂકયા. પછી કેટલાક દિવસ થયા એટલે કાષ્ટક શેઠ દેશાંતરથી વ્યાપાર કરીને ઘેર આવ્યા. તેમણે પૂર્વના સરખી ઘરની શોભા ન જેવાથી વજાને પૂછયું-કયાં છે આપણે વહાલે પુત્ર સાગરદત્ત અને તેની ધાવમાતા ? વળી કયાં છે સારિકાને કૂકડે? અને કયાં ગયે દાસદાસી વિગેરે પરિજનવર્ગ ? આ પ્રમાણે શેઠે વારંવાર પૂછ્યું છતાં વજાએ કાંઈ ઉત્તર આપે નહીં, એટલે તેમણે પોપટને પણ તેવા જ પ્રશ્રને પૂછ્યા. તે વખતે વજાએ પોતાના વસ્ત્રને મળ દઈને પોપટને સમજાવ્યું કે “જે તું કહી દઈશ, તે તને ડોક મરડીને મારી નાંખીશ.” આથી પોપટ ઘણે ભય પામે અને જરા પણ બે નહીં. શેઠે વારંવાર પૂછવા માંડયું. એટલે તેણે છેવટે કહ્યું – તમે મને પાંજરામાંથી મુકત કરે તે હું સામેના વૃક્ષની ડાળ ઉપર બેસીને સર્વ વાત કહું, કારણ કે મને તમારી સ્ત્રી વજાને બહુ ભય લાગે છે.” પછી શેઠે તેમ કર્યું એટલે પોપટે વૃક્ષની શાખા ઉપર બેસીને સર્વ હકીકત કહી બતાવી અને પછી પિતે ઉડીને વનમાં જતો રહ્યો. • પિયટન મુખથી સર્વ વાત સાંભળીને સંસારથી વિરક્ત થયેલા કાષ્ટક શેઠે વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત થવાથી સાતે
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
: શ્રી મુનિપતિ કથા
ક્ષેત્રને વિષે દ્રવ્ય વાપરી દીક્ષા ગ્રહણ કરી વજા પણ પુષ્પખટુક સહિત રાગૃહનગરમાંથી નગરીમાં સુખેથી રહેવા લાગી
નાશી જઈ નાશી જઈ ચંપા
આ
હવે તીવ્ર તપશ્ચર્યા કરતાં એવા કાષ્ટક મુનિ વિહાર કરતા કરતા ચ ંપાનગરીમાં આવ્યા. ત્યાં તે દૈવયેાગે ગાચરીએ ફરતા ફરતા વજ્રાના ઘરે જઈ ચડયા. તેમને ઓળખીને વજ્રા વિચાર કરવા લાગી:-આ મારા પૂના પતિ મારા સઘળાં દુરાચરણ જાણે છે, માટે જો તે કેઈ પાસે પ્રગટ કરશે તે મારી નિંદા થશે, જેથી નગરમાં પણ સુખે રહી શકીશ નહી; માટે હું એવી ક્રુર યુકિત ચુ` કે આ ગામના રાજા તેને નગરમાંથી કાઢી મૂકે.’ આમ ધારીને તેણીએ માદકની અંદર સુવણું ના અલકાર નાંખી તે મુનિને વહેારાવ્યા. મુનિ માદક ગ્રહણ કરીને જવા લાગ્યા, એટલે પાછળથી વજ્રા શાર કરવા લાગી કે અરે નગરવાસી જના ! દ્વાયા ! દ્વાડા ! આ કૈાઇ કપટી મુનિ મારા ઘરમાંથી અલ કારાચારીને લઇ જાય છે.' આવાં વચન સાંભળી નાગરિક લાકા એકઠા થયા. કેટવાળ પણ આવી પહોંચ્યું. તેણે મુનિને રાજા પાસે લઇ જઇ સ હકીકત નિવેદન કરી. એટલામાં સાગરાની ધાવમાતા ત્યાં આવી ચડી. તે મુનિને જોઈ તેમને ઓળખીને પગે પડીને રૂદન કરવા લાગી, એટલે સાગરદત્ત રાજાએ ધાવમાતાને પૂછ્યું:“હે માતા ! તુ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫. કાષ્ટક શેઠની કથા. :
શામાટે રૂદન કરે છે? ત્યારે ધાવમાતાએ કહ્યું – હે પુત્રી આ તારા પિતા થાય છે. તેમને મેં આજ ચિરકાળે દીઠા છે તેથી મને હર્ષ સાથે દિલગીરી થાય છે. પછી સાગરદત્ત રજાએ પિતા રુપ મુનિને પ્રણામ કરીને કહ્યું- હે તાત ! આ રાજ્ય આપ ગ્રહણ કરો, કારણ હું તે આપનો કિંકર છું.” મુનિએ કહ્યું -“હે વત્સ ! હું રાગ રહિત થયે છું, તેથી હવે મારે રાજ્ય કાંઈ કામનું નથી. રાજ્ય, લક્ષમી, પુત્ર, સ્ત્રી અને પરિવાર એ સર્વ વિનાશી છે.” મુનિનાં આવાં વચન સાંભળીને સાગરદત્ત રાજા જેનધર્મપરાયણ થયે. આ સર્વ હકીકત સાંભળીને વજા પુષ્પબટુક સહિત ત્યાંથી દેશાંતર નાશી ગઈ.
પછી સાગરદને મુનિના ઉપદેશથી પ્રતિબધ પામી શ્રાવકના બાર વ્રત અંગીકાર કર્યો, અને મુનિને આગ્રહ કરી પોતાની નગરીમાં ચોમાસું કરવા રાખ્યા. તે વખતે ગુરૂમહારાજના ધર્મોપદેશથી કેટલાક હળુકમી છ પ્રતિબોધ પામી જૈન ધર્મ પાળવા લાગ્યા. રાજાએ નગરીની અંદર અનેક જિનમંદિરે કરાવ્યાં, તેમાં પ્રભુનાં પ્રતિબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી, વિવિધ પ્રકારની પ્રજાએ રચાવી. સ્વામીવાત્સલ્યાદિ બીજા અનેક ધર્મનાં કાર્યો કરી જેનધર્મને મહિમા વધાર્યો. આવી રીતે નગરને વિષે જૈન ધર્મનું બહુમાન થતું જઈ ત્યાંના વિષે બહુ મત્સર કરવા લાગ્યા
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૨ :
* શ્રી મૂનિ પતિ ચરિત્ર
અને તે બ્રાહ્મણે એ કપટથી મુનિને દૂષિત ઠરાવવાને નિશ્ચય કર્યો.
ચોમાસું પૂર્ણ થયું એટલે મુનિમહારાજ બીજે વિહાર કરવા સારૂ નગરીની બહાર નીકળ્યા તે વખતે રાજા પિતાના પરિવાર સહિત અન્ય શ્રાવક લેકેની સાથે મુનિને વળાવવા માટે નગરીની બહાર ગયે. આ વખતે દ્વેષધારી એવા બ્રાહ્મણોએ જે ધિક્કાર કરવા ગ્ય કાર્ય કર્યું; તે હે શ્રેષ્ઠિનું ! હું તને કહું છું તે સાંભળઃ-જ્યારે મુનિ મહારાજને વંદના કરી સાગરદર રાજા અને બીજા સૌ શ્રાવકે પાછા વળવાને વિચાર કરતા હતા ત્યારે કેઈએક પરિત્રાજિકા–કોષ્ટક મુનિ પાસે આવીને કહેવા લાગી કે –“હે સ્વામિન ! આટલા દિવસ તે લાજને લીધે હું કહી શકતી નહતી, પણ હવે હું કહું છું કે - જ્યારે તમે મને ગર્ભવતીને ત્યજીને ચાલ્યા જશે ત્યારે પછી મારા ગર્ભનું રક્ષણ કેણ કરશે ?' આવા પરિત્રાજિકાનાં આ વચન સાંભળી સર્વ લેકે આશ્ચર્ય સહિત કલંકિત થયેલા સાધુને જોઈ તેમની નિંદા કરવા લાગ્યા.
જૈનમાર્ગને કલંકિત થયેલે જેઈ કાષ્ટક મુનિએ કહ્યું—“અરે દુષ્ટાત્મા પરિવ્રાજિકા! જે આ ગર્ભ મારાથી રહેલો હોય તે તે તારા ઉદરમાં રહેજે અને જે તે બીજા કેઈકી રહેલ હોય, તે તારૂં ઉદર ભેદીને બહાર નીકળજો.”
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫. કાષ્ટક શેઠની કથા :
મુનિરાજના મુખથી આવાં શ્રાપનાં વચને નીકળતાં જ તત્કાળ તેણીનું ઉદર ભેદીને ગર્ભ બહાર નીકળી પડે. તે વખતે પરિવાજિકાને મૂર્છા આવવાથી તે પૃથ્વી ઉપર પડી ગઈ. આ ચમત્કાર જોઈ સર્વ નાગરિકજને આશ્ચર્ય પામ્યા. ક્ષણ વાર પછી પરિત્રાજિકા સ્વસ્થ થઈ ત્યારે તે મુનિને કહેવા લાગી કે - હે પ્રભે છે મારા ઉપર અનુગ્રહ કરો, કારણ કે આ નગરીના વિપ્રોએ મને દ્રવ્ય આપી તમને કલંકિત કરવાનું કહેલું હોવાથી મેં આ કામ કર્યું છે, માટે હવે મારો અપરાધ ક્ષમા કરો.” આવાં તેણીનાં વચન સાંભળી મહા પ્રકુપિત થયેલા સાગરદત્ત રાજાએ સર્વ વિપ્રને નગર બહાર કાઢી મૂક્યા. આ પ્રકારનો મુનિને અદ્દભુત પ્રભાવ જોઈનગરના સર્વ લોકોએ જેનધર્મ અંગીકાર કર્યો. કાષ્ટક મુનિ પણ એ પ્રમાણે ધર્મનો મહિમા વધારી શુદ્ધ ચારિત્રને પાળી અંતે મેક્ષ પામ્યા. તેમ હે શ્રેષ્ઠીન ! તું પણ એક જ નિશ્ચય રાખ કે, સાધુપુરૂષો દ્રવ્ય ગ્રહણ કરે નહીં, છતાં જે તને વિશ્વાસ ન હોય તે જેવી રીતે પરિત્રાજિકાના ગર્ભને નાશ થયે અને દેષ કરનારા વિષે દુઃખી થયા તેવી રીતે તું પણ અમને કલંકિત કરવાથી દુઃખી થઈશ.”
આ પ્રમાણે કહેતાં મુનિ પતિ સાધુના મુખમાંથી કોઈને લીધે ધૂમ્ર નીકળવા લાગે. તે જોઈ કુંચિક શેઠને પુત્ર અત્યંત ભય પામતે છતો ત્યાં આવીને પિતાને કહેવા
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪ :
* શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
લાગે કે – હે તાત! એ સાધુએ તમારું દ્રવ્ય લીધું નથી માટે એમને તમે ખેડુ આળ ન ઘો. કારણ સાધુઓ અદત્તાદાન ગ્રહણ કરતા નથી, તેથી તેઓ દેષરહિત છે જ્યારે તમે મારાથી ગુપ્ત રીતે તે દ્રવ્યને સંતાડતા હતા ત્યારે મેં તમને જોયા હતા, તેથી તે દ્રવ્ય મેં લઈ લીધું છે. હે પિતાજી! આ મુનિ તે નિઃસ્પૃહી છે અને મહા ધુરંધર છે, માટે તમે એમની ક્ષમા માગો. પુત્રના આવાં વચને સાંભળી અત્યંત ભય પામતે એ કુંચિક શેઠ કંપવા લાગ્યો. પછી તે મુનિને ચરણ વિષે પ્રણામ કરીને વારંવાર પિતાના અપરાધની ક્ષમા માગવા લાગ્યું.
વળી તે પિતાના મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યો કે - “અહો ! આવા કરુણાના નિધાન, રાગદ્વેષના નિવારક, બાવીશ પરિસહન સહન કરનાર દશવિધ યતિધર્મના પાલક, પાંચ મહાવ્રતના પાલક અને સર્વ પ્રાણીઓને ઉપકાર કરનારા મહામુનિરાજને ખોટું કલંક ચડાવવાથી મેં મારો આ ભવ અને પરભવ બગાડે છે, જેથી હવે હું દુઃખને પાત્ર થઈશ કારણ સાધુપુરુષને મિથ્યા કલંકિત કરનારે મનુષ્ય દુઃખને ભાજન તથા જગમાં નિંદાને પાત્ર બને છે. તેના ઘરને વિષે સંપત્તિ નિવાસ કરતી નથી. વળી તે મનુષ્યને જીવ ચાર ગતિરુપ સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. મેં આ મુનિને મિથ્યા કલંકિત કર્યા એ મહાદારુણ કર્મ કર્યું છે, જેથી હવે હું તેવા
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫. કાષ્ટક શેઠની કથા :
પાપમાંથી ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યા સિવાય છુટવાને નથી.”
આ પ્રમાણે વિચાર કરીને તે કુંચિક શ્રાવકે જીરાજની નિરૂપણ કરેલી પાંચ પ્રકારના મહાવતરૂપ દીક્ષા તે મુનિપતિ સાધુ પાસે અંગીકાર કરી. પછી ક્ષમાયુક્ત નિરતિચાર પણ ચારિત્રને પાળતા એવા તે કુંચિક મુનિ સ્ત્રી સ્વજન વિગેરે સર્વથી વિરક્ત થયા. કુંચિક મુનિને પુત્ર પણ પિતાના ચૌયદિ કુલક્ષણને ત્યાગ કરીને મુનિમહારાજ પાસે પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવતરૂ૫ બાર વ્રત ગ્રહણ કરી શ્રાવક થયે. | મુનિ પતિ સાધુ પણ ગામેગામ, નગરે નગર અને દેશદેશ વિહાર કરતા કરતા નિરતિચાર પણે ચારિત્ર પાળતા અંતે સમાધિથી મૃત્યુ પામીને પહેલા દેવકને વિષે દેવપણે ઉત્પન્ન થયા. ત્યાં બે સાગરોપમનું આયુષ્ય ભેગવી, ત્યાંથી એવી મહાવિદેહક્ષેત્ર વિષે મનુષ્યપણે ઉત્પન્ન થઈ, કર્મરૂપ મળને ત્યાગ કરી એક્ષપદ પામશે.
કકકકકકારા
ᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐ
ઈતિ શ્રી મુનિ પતિ ચરિત્ર
સમાપ્ત
ᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ સુરેશ પ્રિટરી : મેઇન રોડ, વઢવાણ : ફોન C/o. 22917