Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha || mamatva- visarjana : aparigraha || - mahAzramaNa mudita kumAra mukta AtmA pUrNatayA vizuddha hotI hai| saMsArI AtmA pUrNa vizuddha nahIM hotii| jyoM-jyoM AdhyAtmika vikAsa hotA hai, jIva pUrNa vizuddhi kI dizA meM gatimAna hotA hai| pUrNa vizuddhi (siddhAvasthA) kI prApti ke pUrva kevalajJAna kI upalabdhi Avazyaka hai| saba kevalajJAnI tIrthakara nahIM hote| unameM se kucha jIva hI tIrthakaratva ko prApta hote haiM / bhagavAna mahAvIra ke samaya yahI kevalI muni saikar3o the, parantu tIrthakara ekamAtra bhagavAna mahAvIra the| tIrthakaratva prakRSTa puNya prakRti ke udaya se prApta hotA hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tIrtha meM nau jIvoM ne tIrthakara nAma gotra karma arjita kiyA thaa| ThANaM meM usakA varNana prApta hai| vaha saMkSepa meM isa prakAra hai --- 1. zroNika - yaha magadha deza kA rAjA thaa| yaha bharata kSetra (jambUdvIpa) meM AgAmI caubIsI meM mahApadama nAma kA prathama tIrthakara hogaa| 2. supArzva - ye bhagavAna mahAvIra ke cAcA the| ye sUradeva nAma ke dUsare tIrthakara hoNge| 3. udAyI - yaha koNika kA putra thaa| yaha supArzva nAma kA tIsarA tIrthakara bnegaa| 4. poTila anagAra - ye svayaMprabha nAma ke cauthe tIrthakara bneNge| 5. dRr3hAyu - ye sarvAnubhUti nAma ke pAMcaveM tIrthakara bneNge| 6.7. zaMkha tathA zataka - ye donoM zrAvastI nagarI ke mahAvIra ke zrAvaka the| zaMkha kA jIva udaya nAma kA sAtavAM tIrthakara aura zataka kA jIva zataka nAma kA dasavAM tIrthakara bnegaa| . 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. zrAvikA sulasA - yaha rAjagRha ke rAjA prasenajita ke rathika nAga kI bhAryA thii| yaha nirmama nAmaka solahavAM tIrthaMkara banegI / 6. zrAvikA revatI - yaha bhagavAna mahAvIra ke samaya eka gRhiNI thI eka bAra bhagavAna mahAvIra mer3hika grAma nagara meM aae| vahAM unake pittajvara kA roga utpanna huA aura ve atisAra se pIr3ita hue| yaha janapravAda phaila gayA ki bhagavAna mahAvIra gozAlaka kI tejolezyA se Ahata hue haiM aura chaha mahInoM ke bhItara kAla kara jAeMge / bhagavAna mahAvIra ke ziSya muni siMha ne apanI AtApanA - tapasyA saMpanna kara socA - 'mere dharmAcArya bhagavAna mahAvIra pittajcara se pIr3ita haiM / anya tIrtha yaha kaheMge ki bhagavAna mahAvIra gozAlaka kI tejolezyA se Ahata hokara mara rahe haiN| isa cintA se dukhita hokara muni siMha mAlukA kaccha vana meM gae aura subaka subaka kara rone lge| bhagavAna ne yaha jAnA aura apane ziSyoM ko bhejakara use bulAkara kahA - 'siMha ! tUne jo socA hai vaha yathArtha nahIM hai| maiM Aja se solaha varSa taka kevalI paryAya meM rhuuNgaa| jA. tU nagara meM jA / vahAM revatI nAmaka zrAvikA rahatI hai| usane mere lie do kuSmANDa phala pakAe haiN| vaha mata laanaa| usake dhara bijorApAka bhI banA hai / vaha vAyu nAzaka hai| use le AnA / vahI mere lie hitakara hai| darzana digdarzana siMha gayA / revatI ne apane bhAgya kI prazaMsA karate hue, muni siMha ne jo mAMgA, vaha de diyA / siMha sthAna para AyA / mahAvIra ne bIjo rApAka khaayaa| roga upazAMta ho gyaa| isa prakAra zrAvikA revatI mahAvIra kI svasthatA meM sahAyaka banI / aThAraha pApa kriyAoM meM pAMcavIM hai parigraha / mamatva bhAva se kisI padArtha prANI kA parigrahaNa va saMrakSaNa parigraha hai| sthUla rUpa se vastu Adi kA grahaNa na bhI ho parantu yadi kisI ke prati mamatva va mUrcchA kA bhAva hai to bhAva ke stara para to grahaNa ho hI jAtA hai / parigraha ke do prakAra hai 1. antaraMga parigraha 2. bAhya parigraha / rAga bhAva antaraMga parigraha hai / rAgabhAva se bAhya padArthoM kA grahaNa va saMgraha hotA hai, vaha parigraha hai / pradhAnatA antaraMga parigraha kI hI hai| usake na hone para bAhya padArtha 'parigraha' saMjJA ko prApta nahIM ho skte| 'dasave AliyaM' kA spaSTa udaghoSa hai - mucchA pariggaho vutto - mUrcchA ko parigraha kahA gayA hai| usakA parityAga aparigraha hai / 2010_03 - 171
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha zrImada bhagavada gItA meM mUrchA (Asakti) kI zrRMkhalA kA sundara citraNa kiyA gayA hai - dhyAyato viSayAna puMsaH, sNgstessuupjaayte| saMgAta saMjAyate kAmaH, kAmAta krodhobhijAyate / / krodhAdi bhavati sammohaH, sammohAta smRtivibhrmH| smRtibhraMzAda buddhinAzo, buddhinaashaatmnnshyti|| viSayoM kA cintana karane vAle puruSa kI una viSayoM meM Asakti ho jAtI hai| Asakti se una viSayoM kI kAmanA utpanna hotI hai aura kAmanApUrti meM vighna par3ane se krodha utpanna hotA hai| krodha se atyanta mUr3ha bhAva utpanna ho jAtA hai| mUr3habhAva se smRtibhraMza ho jAne se buddhi -- jJAnazakti kA nAza ho jAtA hai aura buddhinAza ho jAne se yaha puruSa apanI sthiti se gira jAtA hai| bAhya parigraha apane Apa meM pApa bandhana kA mUla kAraNa antaraMga parigraha hai, mUchA hai| parantu mUrchA ko paripuSTa karane meM bAhya parigraha kA bhI yogadAna mila jAtA hai| ataH usakA bhI samucita parivarjana Avazyaka ho jAtA hai| dUsarI bAta, jisake mUchI nahIM hai, vaha bAhya padArtho kA anapekSita saMgraha kyoM karegA ? 'anAsakti' zabda kI oTa meM (hama to bhItara se anAsakta haiM, yaha kahate hue) padArtha saMgraha aura viSayabhoga karane vAle vyakti kabhI-kabhI AtmachalI bana jAte hai| vastutaH anAsakti ho to vaha stutya aura abhinandanIya muni pUrNatayA aparigrahI hotA hai| zrAvaka usake sthAna para icchA parimANa vrata ko svIkAra karatA hai, vaha navadhA bAhya parigraha kA sImAkaraNa karatA hai aura usake mAdhyama se antaraMga parigraha ko kRza karane kI sAdhanA karatA hai| kSetra (khulI bhUmi), vAstu (makAna Adi), hiraNya (cAMdI), suvarNa, dhana, dhAnya, dvipada (dAsa Adi), catuSpada (gAya, bhaiMsa Adi pazu-pakSI), kuppa (tAMbA, pItala Adi dhAtu tathA anya gRha sAmagrI, cAla-vAhana Adi) - yaha nau prakAra kA parigraha zrAvaka ke lie saMyamanIya hotA hai| saMsAra meM aneka prakAra kI zaktiyAM haiN| unameM artha (dhana) bhI eka zakti hai, ise ___ 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288888 darzana digdarzana asvIkAra nahIM kiyA jA sktaa| artha suartha rahe, vahAM taka to koI cintA nahIM, parantu jahAM artha anartha karane vAlA bana jAtA hai, taba vicAraNIya sthiti bana jAtI hai, isa saMdarbha meM bhikSu grantharatnAkara kA nimnAMkita padya mananIya hai - prema ghaTAraNa sajanA ro, duragata no dAtAra / aNacintyA anartha kare, ghana ne par3odhikAra / / jo svajanoM ke prema ko ghaTAtA hai, jIva kI durgati karatA hai, acintita anartha paidA karatA hai, aise dhana ko dhikkaar| arthArjana meM sAdhanazuddhi kA saMkalpa bhI aparigrahIvRtti ko puSTa karatA hai / dUsaroM kA zoSaNa kara paisA ikaTThA kara dhanavAna bana jAnA aura nAma khyAti ke lie kucha dAna dekara dAnI kahalAnA kauna-sA spRhaNIya kArya hai ? aise dAna ko dUra se hI namaskAra kara pahale arthArjana kI zuddhi para dhyAna diyA jAnA cAhie, dhokhA-dhar3I aura zoSaNa kA parityAga kiyA jAnA caahie| vyApArI ne nayI-nayI kapar3e kI dukAna kholii| bAra-bAra usake mana meM eka hI vicAra AtA thA ki dukAna kA vikAsa kaise ho? kamAI jyAdA kaise ho? yena-kena prakAreNa vaha dhanADhayoM kI sUcI meM apanA nAma par3hane ke lie samutsuka thaa| __ AvazyakatA kI pUrti eka bAta hai aura AkAMkSA kI pUrti dUsarI bAta hai / AvazyakatA pUrti kI mAMga ko asaMgata nahIM kahA jA sktaa| kintu mahattvAkAMkSA kI pUrti aura vaha bhI avaidha tarIkoM se samucita kaise ho sakatI hai? rAtri kA prathama prhr| vyApArI ne dukAna ko bar3hAyA (banda kiyA) aura ghara calA aayaa| bhojana karane ke bAda zayanArtha vaha zayyA para pahuMca gyaa| vaha leTA, para nIMda nahIM aaii| saMkalpa-vikalpoM kA silasilA cAlU thaa| unheM virAma bhI usane kahAM diyA thA? na to usane zayana se pUrva namaskAra mahAmaMtra jaise pavitra mantra kA smaraNa kiyA aura nahI usane Atma nirIkSaNa kA prayoga kiyaa| satsAhitya kA svAdhyAya bhI nahIM kiyaa| parigraha (kamAI) kA saMkalpa usakI tRSNAgni ko pradIpta kara rahA thaa| karavaTeM badalate-badalate Akhira use nIMda avazya A gaI, para gaharI aura nizcintatA bharI nIMda kA sukha use sulabha nahIM huaa| jina vicAroM kI udher3abuna meM vaha soyA thA, unhIM ko aba vaha calacitra ke dRzyoM kI bhAMti sapane ke rUpa meM dekhane lgaa| vaha dekhatA hai ki prAtaHkAla kA samaya ho gayA hai| 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha snAna aura prAtarAza kara maiM dukAna meM pahuMca gayA huuN| eka grAmINa AyA hai aura vaha mujhe kapar3A dene ke lie kaha rahA hai| usa (grAmINa) ne pUchA - seTha sAhiba ! amuka kapar3e kA kyA dAma leMge? vastutaH mUlya thA pratimITara do rUpayA, parantu vyApArI ne socA, abhI paisA kamAne kA acchA maukA hai| yaha grAhaka to bholA paMchI hai| yaha kyA samajhegA hoziyArI ko| dukAnadAra ne kahA - cAra rUpayA eka mITara / dugunA mUlya batA diyaa| "seTha sAhiba! yaha to bahuta jyAdA kImata hai, maiM kaise cukA pAU~gA?" 'are ! tumheM lenA ho to lo, subaha kA samaya hai, bakavAsa mata kro|" becArA grAmINa majabUra thaa| lar3ake kI zAdI sAmane thii| usane kahA - ThIka hai seThajI ! pAMca mITara kapar3A de diijie| bhItara meM harSa vibhora aura bAhara se nArAjagI dikhAte hue seTha ne grAmINa dvArA yAcita kapar3A hAtha meM liyA aura kucha kama mApate hue usane use phaadd'aa| (yaha saba kucha svapna meM ho rahA hai / ) jyoMhI vastra ke phaTane kI 'cara-cara' AvAja AI, vyApArI kI nIMda TUTa gaI, AMkheM khula gii| usane socA --are yaha AvAja kahAM se AI ? idhara jhAMkA, udhara jhAMkA, Akhira patA calA-apanI hI dhotI apane hAtha meM A gaI aura usI ko phAr3a ddaalaa| aparigraha kI puSTi ke lie Avazyaka hai ki sAdhaka zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza- ina indriya-viSayoM ke prati hone vAle priyatA aura apriyatA ke bhAvoM se bace, vaisA prayAsa aura bhAvanA kA abhyAsa kre| alpa, bahu, aNu, sthUla, sacita aura acitta-isa chaha prakAra ke parigraha kA tIna kAraNa, tIna yoga se pratyAkhyAna karane para 54 bhaMga aparigraha mahAvrata ke niSpanna hote haiN| pAMca mahAvratoM ke kula 252 bhaMga banate haiN| pUrA vistAra jAnane ke lie vigata cAra nibandha draSTavya haiM / azana, pAna, khAdya aura svAdya-isa caturvidha AhAra kA rAtri meM bhoga karane kA tIna karaNa, tIna yoga se pratyAkhyAna karane para rAtribhojana viramaNavrata ke 36 bhaMga niSpanna hote haiN| 2010_03