Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. mahApaMDita zrI lAlana pUrvabhUmpikA ane janma I. sa. 1857nI sAla bhAratane mATe saMgharSa, uttejanA ane saMkrAMtino kALa hato. eka bAju aMgrejI saltanata koI paNa bhoge bhAratavAsauo upara potAnI sArvabhauma sattA kAyamane mATe sthApavA kRtanizcayI banI hatI ane vividha Ayojano karI rahI hatI, tyAre bIjI bAju bhAratIya prajA ane khAsa karIne lazkaramAM aMgrejI saltanata sAme aneka kAraNosara asaMtoSa utpanna thayo hato. AvA kaparA kALamAM, pazcima bhAratanA eka nAnakaDA gAma, kacchanA mAMDavImAM, pitAzrI kapUracaMdabhAI ane mAtA moMdhIbAIne ghera dinAMka 1-4-1857nA roja eka hasamukhA bALakano janma thayo. sAmAnya rIte tarana janmeluM bALaka raDe che, jyAre A bALaka raDatuM na hatuM jethI saune navAI lAgI. mAtA moMdhIbAIne A hasamukhA bALakane joI AnaMda ane AzcaryanI lAgaNIono anubhava thayo. bALakanuM nAma phateharacaMda rAkhavAmAM AvyuM. lAlana gotrano itihAsa khUba ujajavaLa rahyo che. vi. saM. 1173mAM nagarapArakaramAM rAvajI ThAkorane tyAM be putrono janma thayo : 'lAlaNa' ane 'lakhadhIra'. 3ra
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApaMDita zrI lAlana 33 pahelA putranA nAma parathI lAlana gotranuM nAma pADavAmAM AvyuM che. A gotramAM aneka zUravIra, dAnavIra ane dharmavIra mahApuruSo thaI gayA. AvA saMskArI kuLamAM ApaNA caritranAyakano janma thayo hato. bALapaNa, bhaNatara ane dADanara : caMdranI kaLAnI mAphaka bALaka dinapratidina kacchanI dhIMgI dharAmAM khelato-kUdano moTo thavA lAgyo. te daramiyAna be-traNa varSa pitAzrI kapUradabhAIne jAmanagara rahevAnuM thayuM. ahIMnI gAmaThI zALAmAM A bALakanuM prAthamika bhaNatara pUruM thayuM teTalAmAM vaLI pitAjIne kAmadhaMdhA mATe muMbaI AvavAnuM thayuM jethI nona-maeNTrika sudhIno abhyAsa muMbaImAM thayo. maeNTrikamAM saphaLatA na maLI, chatAM temaNe sAmAnya sthitimAM rahIne, jAhera lAiTanA thAMbhalAo nIce besIne paNa abhyAsa to cAlu ja rAkhyo. ahIM saMskRta, prAkRta, aMgrejI bhASAo, jIvaajavAdi tattvo, vividha dhama, tattvajJAnanAM pustako ane yogaviSayaka sAhityano temaNe sUkSma ane viSada abhyAsa karyo. grahaNazakti ane smaraNazakti sArI hovAthI teo eka ja divasamAM ghaNA zloko kaMThastha karI letA. A pramANe janmabhUmi kacchanI, saMskArabhUmi saurASTranI ane bhaNatarabhUmi muMbaInI-ema trividha vizeSatAthI temanuM vyaktitva ghaDAyuM. janmabhUminI sAhasikatA ane hiMmata, saurASTranI jijJAsA ane mahattvAkAMkSA tathA muMbaInI vizALatA ane mAnavapremanA triveNI saMgamano pAyo kumAra avasthAmAM ja daDhapaNe lAlananA jIvanamAM naMkhAI gayo. Ama temanAmAM mahAna bhAvI jIvananAM mULa naMkhAyAM. potAnI Arthika sthiti sAmAnya hatI tethI pustakAlayamAMthI pustako lAvIne vAMcatA ane parata karI detA. koI paNa viSaya bIjAone samajAvavAnI eka viziSTa AvaDatane lIdhe teoe zikSaka tarIke thoDA ja samayamAM khUba saphaLatA ane nAmanA prApta karI lIdhI. Ama, dhImedhIme eka bAju teo vividhalakSI vAcanathI potAno jJAnabhaMDAra samRddha karatA hatA to bIjI bAju adhyApanakArya dvArA prApta karelA zAnanuM vyavasthIkaraNa, vividha viSayo paranuM prabhutva, vicArone suMdara rIte rajU karavAnI kaLA ane vidvAnono samAgama-A badhAM sAdhanonA prabhAvathI thoDA ja vakhatamAM teozrInuM paMDita lAlana' tarIkenuM viziSTa vyaktitva samasta samAjamAM jANItuM thavA lAgyuM. 25-27nI uMmare pahoMcatAM pahelAM to thiyosophI sahita bhAratIya darzanono ane moTA bhAganAM pAzcAtya darzanono abhyAsa temaNe karI lIdho hato. pariNAme vividha viSayanA ane bhASAnA zloko, gAthAo, kahevato, gajhalo, subhASito, gadyapadya avataraNonI vipulatAvAnuM temanuM pravacana sAMbhaLavAnI lokone utsukatA rahetI ane nakkara jJAnaprAptino avakAza raheto. Ama, eka lokapriya ane saphaLa vaktA tarIke teonI khyAti prasaravA lAgI. dharmapremI zrAvaka tarIke: te vakhatanA sAmAjika rivAjo mujaba phatehacaMdabhAInAM lagna lagabhaga vIseka varSanI uMmare zrI jeThAbhAI haMsarAjanI suputrI moMghIbAI arvAcIna jaina jyotirdharo
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 arvAcIna jaina jyotirdharo sAthe thayAM. have teo muMbaImAM lAlavADImAM eka rUma laIne sAduM, ucca vicAranA siddhAMtane anusarIne eka Adarza zikSaka tarIkenuM jIvana vitAvavA lAgyA. pitAjInI icchA temane vepArI banAvavAnI hatI paNa lAlananuM mana vidyAne vareluM hatuM. potAnuM samagra jIvana sarasvatI ane samAjane caraNe dharavAno temaNe potAnA manamAM pAko nizcaya karI lIdho hato. temaNe zikSaka tarIkenI sauthI pahelI nokarI mAsika rU. 10 nA pagArathI cAlu karelI paNa cAra-pAMca varSanA gALAmAM saphaLa zikSaka ane mahAna vidvAna tarIkenI AtyaMtika khyAtine pAmavAne lIdhe temanI TayUzananI Avaka mAsika rU. 300 jeTalI thaI gaI, jethI temanI AjIvikA saMbaMdhI ciMtA TaLI gaI hatI. temane ghera eka dIkarIno janma thayo hato jenuM nAma Ujama rAkhyuM hatuM. yathA samaya tenAM lagna zihoramAM karavAmAM AvyAM hatAM paraMtu thoDA ja samayamAM teNInuM mRtyu thayuM, jeno moMghIbahenane ghaNo AghAta lAgyo. phatehagaMdabhAI prathamathI ja saMsAra pratye udAsIna ane dharmasAhityanA upAsaka hatA. lagabhaga 39 varSanI uMmare temaNe moMghIbahena samakSa brahmacaryanI AjIvana pratijJA levAno prastAva mUkyo ane temanI sahadharmacAriNIe te saharSa svIkAryo. Ama eka Adarza, unnata, sadAcArI, adhyAnmanA raMge raMgAyelA mahAna brahmacArI vidvAna tarIkenuM jIvana jIvavAno temano saMkalpa phaLyo. paradezamAM paMDita lAlana : janmajAta zikSaka ane keLavaNIkAra tarIkenA guNo, vizALa, UMDuM ane vividhalakSI vAcana, bulaMda ane mITho avAja, brahmacaryanuM pAlana, aneka bhASAonuM jJAna, upamAo ane avataraNo ApIne potAnA vicAro samajAvavAnI zakti, viSayane rasamaya banAvavAnI kaLA ane dhArAvAhIpaNe vahetI vANIno yoga ityAdi aneka kAraNone lIdhe temanuM vajUnDa uccatama koTinuM banyuM hatuM. prasiddha vizvadharmapariSadamAM jyAre jaina dharmanA pratinidhi tarIke zrI vIracaMda gAMdhI zikAgo gayA tyAre temanA pachInA eka ja aThavADiyAmAM zrI lAlana paNa tyAM gayA hatA. teo amerikAmAM lagabhaga sADA cAra varSa rahyA hatA. temaNe tyAM aneka bhAratIya ane videzI bhAIone bhAratIya saMskRti tathA jainadharmanA uttama siddhAMtonuM jJAna karAvyuM ane mahAvIra bradharahuDa' nAmanI saMsthA sthApI. zrI vorana, zrI je. ela. jainI, zrI elekajhAnDara gorDana vagere mahAnubhAvoe temane A kAryamAM sAro sahakAra Apyo. A saMsthAe paMDitajInAM lakhelAM keTalAMka pustako paNa prakAzita karyA hatAM. pharIthI I. sa. 1936mAM lagabhaga 70 varSanI uMmare teoe AcArya zrI vijayavallabhasUrinA pratinidhi tarIke laMDananI sarvadharmapariSadamAM hAjarI ApI ane lagabhaga sAta mahinA tyAM rokAI igleMDa-yuropamAM jainadharma ane yogasAdhanAno sAro pracAra karyo. janmabhUmine bhAnalhANI : amerikAthI pAchA pharyA bAda zrI lAlanasAhebe kaccha-koDAya pAse AvelA nAgalapura tathA saurASTranAM aneka gAmomAM mahinAo sudhI nivAsa karIne vividha prakAre lAbha Apyo hato. teo yogAbhyAsa karAvatA. khAsa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApaMDita zrI lAvana karIne sAmayikanI vidhi, vizvaprema, nItimaya jIvana, samAjasevAnI bhAvanA, manuSyabhavanI saphaLatA mATe sAdAI, saraLatA, ucca vicAronI AvazyakatA ityAdi vividha viSayonI samajUtI potAnI lAkSaNika zailIthI ApatA. AthI yuvAno, bALako, baheno, vidvAno, abhaNa loko ane sarva dharma jAtanAM bhAI-baheno temanAM vyAkhyAnono lAbha letAM. 31 dharmapracAra arthe ane vyAkhyAno ApavA mATe teo aneka pradezomAM jatA. muMbaI, hubalI, gadaga, jAmanagara, sonagaDha, pAlitANA, amadAvAda, agAsa, vaDavA (khaMbhAta), sAMgalI vagere vividha kSetromAM teonI dharmagoSThI ane sabhAo yojAtI. I. sa. 1918 mAM temane dharmapatnIno viyoga thayo. tyArapachI thoDo samaya teo maDhaDAmAM lAlaniketanamAM rahyA hatA. tyArabAda paNa teo vividha pradezomAM pharatA rahyA, paNa vadhAre samaya amadAvAda, saurASTranAM vividha gAmo ane khAsa karIne jAmanagaramAM temano nivAsa raheto. ahIM chellA divaso teoe pArvatIbahenane tyAM vitAvelA. carmacakSu na hovA chatAM divyacakSuo drArA temano badho vyavahAra cAlato. dinAMka 7-12-1953 nA roja temaNe paMcaparameSThInA smaraNapUrvaka zAMtithI potAno deha choDI paramadhAma pratye prayANa karyuM. 96 varSanuM dIrgha AyuSya pUrNa karI teoe ciravidAya lIdhI. tyArabAda jAmanagaramAM temanA puNyArthe aThThAI mahotsava UjavavAmAM Avyo hato. keTalAka mahattvanA prasaMgo ane anya vizeSatAo mahApaMDita zrI lAlananA jIvananI keTalIka rasaprada mAhitI sAdhakane, abhyAsIne ane sAmAnya vAcakane upayogI hovAthI ahIM rajU karavAmAM Ave che : 1. yuvAvasthAmAM tIvra AnapipAsA : so savAso varSa pahelAM muMbaI AjanA jevuM gIca nahotuM. tyAre zrI lAlana bahu dUranA potAnA gherathI copaDIonA thokaDA laIne masjida baMdaranA pula sudhI AvatA ane eka jAhera rastAnA zAMta prakAza veranA myunisipAliTInA dIvA pAse besIne kalAko sudhI vAMcavAmAM tallIna banI jatA. niyamita AvanAra ane vAcanamAM tallIna thanAra kumAra badhAne evA to priya thaI paDyA ke katyAreka koI kAraNavaza teo na AvI zake to tyAre jAhera salAmatInA cokIdAro paNa temanI ciMtA sevatA. Ama, sAmAnya janomAM paNa teone mATe bhAre hamadardI rahetI. AmAMthI teozrI mAnavapremanA maMtro zIkhatA ane dharmanI jyota jagamagatI rAkhavA dharmasUtro-maMtro ane siddhAMtone potAnA jIvanamAM jaDI levAno prayatna karatA. eka vakhata eka navo sipAI pharato pharato pula upara AvI caDyo. teNe kumAra lAlanane vAcanamAM tallIna thayelA joIne pUchyuM : "bhAI ! tuM kAM rahe che?''
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 arvAcIna jaina jyotirdharo 'jI ! huM lAlavADI rahuM chuM !' "zuM huM tyAMthI cAlIne Ave che, bhAI?'' '"jI, huM cAlIne AvuM chuM ane cAlIne ja pAcho pharuM chuM.' "zuM tame garIba cho ?'' "jI nA ! mane vAcanano zokha che tethI haMmezAM vAcana mATe ahIM AvuM chuM ane zAMtithI vAMcana karuM chuM.' 'bhAI! nuM bIto nahi. moDuM thaI jAya to huM tane mUkavA AvIza." "jI ! huM Darato nathI, game tyAre ghera jaI zakuM chuM.' kevo vinaya ! kevI saumyatA ! kevI jJAnapipAsA ! kevI nIDaratA teozrI A rIte varSo sudhI myunisipAliTInA dIvAnA prakAzamAM bhaNyA ane dharmanA dIpaka, adhyAtmapremI ane prasiddha vaktA banyA. 2. sarveSAm : lAlanasAhebamAM jema ni:spRhatA hatI. tema temanA svabhAvamAM vinodabhAva paNa hato. teo bALaka jevA saraLa hatA. temanuM eka pustaka amerikAmAM TrenamAM kyAMka rahI gayuM. temaNe jayA2e sTezanamAstarane pustakanI vAta karI tyAre temaNe kahyuM : "pustaka upara lAlana nAma nathI paNa 'sarveSAm' lakheluM che." ethI pustaka maLI gayuM. 'sarveSAm' eTale e pustaka sahunuM che. e jANIne sTezanamAstara paNa AnaMdita thaI gayA. 3. AzAvAdI bano: eka amerikana bAIe eka vAra lAlanane maLavA mATe mitrono meLAvaDo yojyo. eka bAju zrI lAlanane besavA mATe khurazInI sAme meja mUkeluM hatuM. meja upara zAhIno khaDiyo ane pena tathA kAgaLa hatA. nIce suMdara gAlIco bichAvelo hato. sAme hArabaMdha khurazIo para maLavA tathA zrI lAlananuM pravacana sAMbhaLavA AvelA saMkhyAbaMdha mitro beThelA hatA. pravacana zarU thAya te pahelAM koIno hAtha aDakavAthI meja parano zAhI bharelo khaDiyo UchaLIne nIce paDayo ane gAlIcAnA chaDA para moTo DAdha paDyo. gAlIco mUlyavAna hato. te bagaDayo tethI bAIne eTaluM badhuM lAgI AvyuM ke tenI AMkhamAM AMsu bharAI AvyAM. zrI lAlane te ja prasaMga upara pravacana karatAM kahyuM: mitro ! Avo suMdara gAlIco ane te para zAhIno DAgha paDyo tethI bahenane bahu du:kha thayuM. mane paNa du:kha thAya e svAbhAvika che. paNa nA ! mane enuM du:kha lAgatuM nathI ane bahena, tame paNa zA mATe du:kha mAno cho? AvaDA moTA gAlIcA para eka DAgha paDyo, je DAgha gAlIcAnA vistAranA somA bhAga jeTalo paNa nathI, navvANuM TakA gAlIco to tevo ne tevo ja suMdara che! e DAdha ja zA mATe jovo ane bAkIno suMdara gAlIco kema na jovo? jIvanamAM paNa evo ja bhrama mANasane pIDanAro bane che. jIvanamAM saMkaTa AvatAM ja mANasa rI UThe che: "are re! mAruM jIvana bagaDayuM, mArI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApaMDita zrI lAlana jiMdagI eLe gaI! nahi, nahi, bhAIlA! jiMdagI para mAtra eka DAdha paDayo che, bAkInI badhI jiMdagI suMdara thavA nirmAyelI che. te ApaNA hAthamAM che. AzAbharyA jIvanapaTa para nAnA sarakhA kaSTano DAdha zA hisAbamAM che ! kevaLa eka DAdha para viSTa rAkhIne AkhA jIvanapaTane nakAmo na banAvI devAya." hava du:khAnubhava, aNadhAryuM kaSTa, glAnijanaka prasaMgo upasthita thAya tyAre A pravacana zAMti ApanAra nIvaDe tema che. guNAnurAgIpaNuM : paMDitajIno A eka asAdhAraNa guNa hato. jayAMthI paNa sArI vastu zIkhavA maLe te grahaNa karavI, guNIjanonI avazya prazaMsA karavI, koInI paNa nidA na karavI ane AdhyAtmika puruSo sivAyanA bIjA paNa je koI mahApuruSoe potAnuM jIvana unnata banAvyuM hoya tevA jaina ke anya koI paNa darzananA saMta-vidrAnasajjanane maLavuM ane sAMya satkAryonI anumodanA karavI e temanA jIvananI khAsa vizeSatA hatI. niHspRhatA, nirlobhatA ane sAdAI : paMDitajInA jIvanamAM eka Adarza zikSakanA saMskAra to janmajAta hatA, temAM jaina zAstrono abhyAsa ane satsamAgama bhaLyA. AthI ja teo dhanane haMmezAM mATI samAna gaNIne ja vartya, dinAMka 3-4-48nA roja kacchI jaina samAja taraphathI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaImAM ane dinAMka 19-6-'48nA roja muMbaI jaina yuvaka saMgha taraphathI temanuM bahumAna karavAmAM AvyuM ne moTI 2kamanI thelI arpaNa thaI. temAMthI temaNe pote kAMI rAkhyuM nahi, mAtra mAyojakoe temanA jIvananirvAha mATe je rakama nakkI karI hatI te ja temaNe mAnya rAkhI. niSpA satsaMganA prayogo : jaina dharmanA kesaravijayajI, vinayavijayajI, vijyavallabhasUri vagere aneka moTA AcAryo ane muniono to teo satsaMga karatA ja, paNa te uparAMta jyAMthI uttama lAbha thAya tema hoya tyAM vinA saMkoce jatA. paramatattvajJa zrImad rAjacandrajI, pUjyazrI kAnajI svAmI, pUjaya zrI lallurAja svAmI, mahAtmA gAMdhIjI, zrI vIracaMda gAMdhI, paMDita sukhalAlajI, zrI kedAranAthajI, zrI jinavijayajI, zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, saMta vinobAjI, kAkA kAlelakara, zrI mAlaviyAjI vagere aneka mahAnubhAone teo maLelA, ane potAnA jIvanane temanA samAgamathI lAbhAnvita karIne unnata banAvyuM hatuM. sAmAyikanA rasiyA ane abhyAsI : jaina paraMparAmAM yogasAdhanA ane dhyAnanA abhyAsa mATenI ruci prayogAtmaka dhoraNe ghaNI kSINa thayelI jovA maLe che. "AtmAmAM gabhitapaNe anaMta zakti rahelI che ane jJAna-dhyAnanI sAdhanA dvArA (sAcA sAmAyikanA abhyAsathI) krame karIne tene pragaTa karI zakAya che." evI mULa vAtane teo pragaTapaNe kahetA ane pUrvAcAryonI paddhati pramANe pote teo teno abhyAsa karatA ane anyane paNa karAvatA. hubalImAM paryuSaNa daramiyAna temaNe karAvelA prayogothI samAjanA ghaNA agraNIo prabhAvita thayA hatA. kaccha, saurASTra, muMbaI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 arvAcIna jaina jyotirdharo ane amadAvAdamAM teoe karelA sAmAyikanA prayogo ane Ayojanono lokoe vizALa saMkhyAmAM lAbha lIdho hato, ane yogAbhyAsa pratye tathA pUrvAcAyanAM zAstro pratye prema keLavyo hato. sAhityanirmANa : bhAratamAM ane videzamAM lokone tatvajJAna ane yogasAdhanAmAM sAdI bhASAmAM mArgadarzana maLI rahe te mATe teoe vividha prakAranA sAhityanI racanA karI hatI, jemAM covIsa gujarAtI ane be aMgrejI prakAzanono samAveza thAya che. temAMthI nIcenAM prakAzano vadhAre agatyanAM gaNAya che : (1) sahajAnsamAdhi : bAhA dRSTine choDI, AtmAnuM mAhAsya jANI, eka pachI eka pagathiyAM caDI, aMtarmukha thaI AtmajJAna kevI rIte pAmavuM ne A pustakamAM yogapaddhatithI batAveluM che. I. sa. 1901mAM A pustakanI racanA thaI hatI. A pustakano aMgrejI anuvAda zrI harbarTa vaoNrane sana 1914mAM karyo hato. (2) divya jyoti darzana : I. sa. 1908 mAM A pustaka prathama vAra prakAzita thayuM. AmAM uparyukta viSayanuM ja TUMkANamAM vivecana kareluM che. (3) svAnubhava-darpaNano anuvAda (4) zramaNa nArada (anuvAda). (5) Gospel of Man (mAnavagInA, I. sa. 1900) (6) sAmayikanA prayogo (1926): A pustaka dhyAnanA abhyAsIone khUba upayogI che. temAM ATha prakAranAM sAmAyikonuM eka-eka daSTAMta ApIne suMdara, bhAvavAhI ane upayogI varNana karyuM che. tenI cha uparAMta AvRttio bahAra paDI cUkI che. (7) AtmAvabodha: (zrI jayazekharasUrie 43 zlokamAM racela graMtha) upara TIkA ane vivecana (8) jaina dharma-prAraMbha pothI (traNa bhAgamAM) : teo mAnatA ke hAtha zauryanuM, mastaka jJAnanuM, hRdaya AnaMdanuM ane vANI 34 kArarUpa jJAnanuM pratIka che, mATe A cAreyane sArI rIte keLavavAthI jIvanano sarvAgI vikAsa thAya che ane manuSya ucca padane pAme che. upasaMhAra : paMDita lAlananuM vyaktitva kharekhara ApaNane eka dhyeyaniSTha jIvananI yAda ane preraNA ApI jAya che. temanA unnata jIvanamAMthI ApaNe sAdAI, saMtoSa, vidyAnI AjIvana upAsanA, samAjasevA, bhAratIya saMskRtinA pAyArUpa mUlyo viSeno atyaMta prema, bALakone keLavaNI ane susaMskAro ApavAnI dhagaza, navA vicArone jIvanamAM apanAvavAnI udAratA, sasaMga ane saguNone jIvanamAM agrasthAna ApavAnI nIti, svArthatyAga ane vizvapremanuM khAsa samarthana tathA ajanakSaguno bhAva keLavIe ane ApaNA jIvanane paNa jJAnaprakAza, sadAcAra ane sarasvatInI upAsanA tarapha laI jaIe.