Book Title: Madhyakalin Gujarati Sahityana Itihas Lekhannu Swarup
Author(s): Balwant Jani
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229704/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhananuM svarUpa baLavaMta jAnI * sAhityanA itihAsa Alekhaka pAse sAhityanI badalAtI vibhAvanAnI ja mAtra samaja nahIM paraMtu itihAsanI badalAtI vibhAvanAnI samaja paNa hovI anivArya che. ekavIsamI sadInA prathama caraNamAM ApaNI samakSa navya itihAsavAdanI vicAradhArA che ane ekAda dAyakAthI ApaNe tyAM navya itihAsavAda viSaye carcA thatI rahI che. hakIkate A vicAradhArAmAM vastulakSitAno tathA satya viSaye zaMkA sevanArano bahu moTo mahimA che. e mATe emAM vizeSa rIte traNa binduonI carcA thayelI che. 1. racanAvAda (kansTrakTiva) vicAradhArAne AdhAre itihAsa racavo te impojhIzana Aropa che. 2. viracanAvAdI (DI- kansTrakTiva) nereTiva - kathanAtmaka sarjanAtmaka abhivyakti bhASA - zaMkAspada-mAdhyama che| 3. puna: racanAvAdI (rI- kansTrakTiva) anubhavavAdI punaH kathana kare che. kansTrakTiva, Di kansTrakTiva ane rikansTrakTivamAMthI zuM kevI rIte khapamAM levuM eno viveka jALavavo jarUrI che. ApaNe ApaNane pathya vicArane prasarAvavAno hoya. navya itihAsavAdamAM itihAsanI nahIM paNa sAhityanA itihAsanI vAta kendramAM che. sAhityano saMdarbha laIne deridAthI anupramANita grIma bleTanI carcA paNa dhyAnArha che. A badhI vicAradhArA ApaNI jJAnavibhAvanAne samRddha karatI hoya che. abhyAsIo pAse eno saMdarbha hovo joIe. kRtinI pArzvabhUmimAM ke pazcAdabhUmAM kazuM nadhI, badhuM kRtinI sAthe ja kulapati, uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa- 3842565 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tANAvANAnI mAphaka saMyojAyela che e sAhityanA itihAsalekhakanI najaramAM raheQ joIe. Ama sAhityanA itihAsalekhaka mATe kazuM ja sAhityetara nathI. badhuM sAhitya saMlagna che. eTale sAhityasaMlagna saMjJA ja ucita jaNAya che. A badhI adyatana vicAradhArA ane jJAnamImAMsAnI anupalabdhi samaye paNa prApya sAdhanone AdhAre ApaNe tyAM sAhityanA thoDA itihAso lakhAyA che e kArya mArI dRSTie bhAratIya bhASAomAM ApaNane gaurava apAve evaM ja che. A kAraNe meM ahIM itihAsalekhana bAbatanI ApaNA vidvAnonI vibhAvanAno prAraMbhe DhUMkamAM paricaya karAvIne pachI mArA abhyAsane-anubhavane AdhAre itihAsalekhananI vigato darzAvavAno upakrama sevyo che. (1) govardhanarAma tripAThI I.sa. 1894mAM 'dha inphalyuansa ona sosAyaTI enDa moralsa' graMthamAM madhyakAlIna sAhityanA itihAsa AlekhanamA teo racanAnA prabhAvane kendramA rAkhIne potAnA tAraNo rajU kare che. teo mAne che ke kartA samAjanA saMdarbho vacce rahIne kRtine janasamudAya samakSa ene samajAvatA prastuta karato hoIne sAmAjika saMdarbha emAM pragaTyA vagara rahe ja nahIM. temaNe narasiMha, bhAlaNa, mIrAM, bhIma, premAnaMda, akho, zAmaLa, dayArAma ema thoDA kavionA pradAnane najara samakSa rAkhIne samaya nirNayanI ane sAmAjika-sAMskRtika saMdarbhanI vigatone nirdezela che. emaNe ahIM bhaktikavitAnA AsvAdanA praznonI, madhyakAlIna sAhityanAM sauMdaryazAstranI samayanirNayanI anivAryatAnI, tathA sAhitya ane samAjanA AMtara saMbaMdhonI bhAre sUjhathI carcA karI che. mArI dRSTie govardhanarAmanI itihAsalekhananI vibhAvanA e vigate AlocavA-avalokavA jevI che. (2) bIjaM kAma kRSNalAla mo. jhaverI, I.sa. 1914mA prakAzita 'mAIla sTonsa ina gujarAtI liTarecara' che. go.mA.tri.ne mukAbale koI saiddhAntika praznonI pIThikA na racI ApatuM hovAne kAraNe sAhityanA itihAsatuM A pustaka sAmAnya lAge, paNa ahIM eka mahattvano navo muddo carcAyo che. itihAsa graMthamAM bhaugolika, aitihAsika, bhASAkIya ane sAmAjika Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 sAMskRtika paraMparAnuM citraNa Avazyaka hoya che, enuM tArasvare anuraNana A itihAsa graMthamAM saMbhaLAya che. kartAnI caritrarekhA para paNa vizeSa bhAra mUkAyela che. A banne vigato ghaNI mahattvanI che. (3) hiMmatalAla gaNezajI aMjAriyAnuM I.sa. 1922mA prakAzita 'sAhitya pravezikA' enA yuMgavibhAjanane kAraNe itihAsa AlekhananI paddhatine samajAvatuM hoIne enaM paNa mahattva che. (4) paNa sauthI vadhu mahattva kanaiyAlAla munazI dvArA I.sa. 1922mAM saMpAdita 'madhyakALano sAhitya pravAha' graMthanuM che. vividha viSayanA tajjJone nimaMtraNa ApIne taiyAra karAvAyelA abhyAsanibaMdho ahIM sthAna pAmyA che. graMthanuM mALakhuM paNa dRSTipUrNa che. nava vibhAgomAM vibhAjita graMthamAM aneka prakaraNo che je viSayanI bhUmikA vigate samajAve che. ahIM madhyakAlIna gujarAtanI rAjakIya paristhiti hIrAlAla pArekha, vijayarAya vaidya, saMskRta sAhitya saMdarbhe durgAzaMkara zAstrI, jainasAhitya saMdarbhe mohanalAla dalIcaMda dezAI, lokasAhitya saMdarbhe maMjulAla majamudAra, bhaktisAhitya saMdarbhe kanaiyAlAla munazInA lekhomAMthI itihAsa AlekhananI svaccha - surekha evI potAne abhipreta dRSTino paricaya prApta thAya che. emanI dRSTimAM keTalAka mahattvanA muddAo bhaLelA che tenuM mahattva ghaNuM che. teo mAnatA jaNAya che ke itihAsamAM vividha pravAhane dhArAne, paraMparAne sthAna maLavuM joIe. sAhitya mATe preraNAstrota vigato paNa AlekhAya, prAkRtaapabhraMza jaina sAhityanuM madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya dvArA kevI rote anusaMdhAna - sAtatya - racAyuM - jaLavAyuM teno citAra jANavo paNa Avazyaka che. jJAnamArgI racanAonI tAttvika dArzanika-pIThikA jANavI paNa anivArya che. munazInuM I.sa. 1935mAM prakAzita 'gujarAta aeNnDa iTsa liTarecara' paNa madhyaMkAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhananA biMduono paricaya karAve che. (5) e pachI ke. kA. zAstrInuM 'ApaNA kavio' khaMDa - 1 paNa itihAsalekhananI khUba ja mahattvanI vigatone pragaTAve che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 temaNe hastapratone saMdarbha itihAsaAlekhana karyu hoIne itihAsalekhanamAM, amudrita paNa sUcipatramA nidiSTa evI kRtiono paNa abhyAsa karIne ene samAvavI joIe, tevI vibhAvanAno paricaya maLe che. temaNe sAhityanA itihAsa nimitte bhASAnA vikAsano itihAsa carcavAnuM paNa munAsiba mAnyuM che. e nimitte temanI pAsethI ApaNane gujarAtI bhASAnuM aitihAsika vyAkaraNa prApta thAya che. svarUpanA prabhAvane kAraNe temaNe nAmakaraNamAM nomenkalacaramAM rAsayuga, AkhyAnayuga ema vibhAjana karyu che. itihAsalekhake svarUpanA prabhAvanI vigato paNa dhyAnamAM levAnI rahe. kRtino kaDIkramAnusAra paricaya, kRtinI padabaMdhanI vigato emAM paraMparAsaMdarbha Avela palaTAo, varNanakalAnA uttama namUnArUpa dRSTAMtone udAhRta karavAnI emanI dRSTi tathA prAcIna hastapratone meLavIne emAMthI pasAra thaIne vigato nirdezavI e emanI abhyAsaniSThA- suMdara udAharaNa che. emAMthI ApaNI pAse itihAsalekhananI AgavI vibhAvanA prApta thAya che. (6) anaMtarAya rAvaLaceM kArya prApta mudrita sAmagrIne AdhAre vizleSaNa karIne itihAsalekhananuM udAharaNa pUruM pADe che. DaoN. dhIrubhAI ThAkara DhUMkamAM e ja dRSTibiMduthI kAma calAve che. mULabhUta vastu to ApaNI pAse purogAmIonI paraMparA che paNa ejeM tejasvI anusaMdhAna sAtatya jaLavAya e jarUrI che. tripAThI, jhaverI, aMjAriyA, munazI, ke.kA.zAstrI AdinI itihAsalekhananI vibhAvanA ApaNe temanA kAryanA paricaya dvArA bahu ja DhUMkamAM meLavI, e badhI vigato itihAsaAlekhanamAM atyaMta mahattvanI che. samAja, saMskRti, bhASA-vyAkaraNa, padabaMdha, yugavibhAjana Adi bAbato, UMDI sUjhathI sabhara ane bhAratIyasaMdarbhamAM vizleSaNayukta mUlyAMkana madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhana nimitte prApta thAya che. A uparAMta mArA vAMcavAmAM Avela bhopAla sthita sAhitya saMsthA bhArata bhavananuM 'bahuvacana' nAmarnu jarnala, tathA nAmavarasiMhakRta 'dusarI paraMparAkI khoja' pustaka uparAMta rene veleka kRta 'thIyarI opha liTarecara' ane eca.e. vIjhara saMpAdita uparAMta mAna gujarAtI sAhisabhara ane bhAratIya vyAkaraNa, padabaMdha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 'dha nyU hisTorijhama' jevA graMthomAMnAM lakhANane anuSaMge tathA A viSayanA mArA pratyakSa abhyAsa ane DaoN. bhAyANI sAhebanI sAthenI carcAne AdhAre pathyarUpa jaNAyelI vigato atre prastuta karI che. (1) madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhananI sAmagrInA ekatrIkaraNa mATe (1) tamAma hastaprata bhaMDAranA mudrita sUcipatro, amudrita sUcipatro (2) evA saMdarbhagraMtho, sAmayiko ane apragaTa mahAnibaMdho ke jemAM madhyakAlIna kartA - kRtio viSaye mUlyAMkana hoya (3) bRhada kAvyasaMcayo, sAmayiko ane saMpAdano ke jemAM madhyakAlIna kartAnI kRti AkhI ke AMzika mudrita svarUpe jaLavAI hoya. uparAMta bhajana saMpAdano, dharmAMtarita prajAnA sAhityanA saMcayomAMthI kartAonI yAdI taiyAra karI tethI 'sAhityakoza: madhyakALa' mAM che enA karatAM vadhu saMkhyAmA kartAnI sUci taiyAra thaI samayanirdeza mATe 'sAhityakoza' nI sAmagrIne ja adhikRta gaNIne e akArAdikramanI sAmagrI ahIM saMvardhitarUpe samayAnukrame goThavI badhA maLIne kula 2900 jeTalA kartAone ahIM racanA I.sa., lekhana I.sa., pUrvArdha, uttarArdha ane anumAne zatAbdInI saMjJAthI goThavIne emanI racanA I.sa.nA nirdezayukta, pachI le. I.sa. nirdezayukta ane pachI samayanirdeza vinAnI kRtione nirdezI che, samayanirNayanA saMdarbhamAM atyaMta adhikRta ane hastapratanA pramANane ja svIkRta gaNavAmAM AvyuM che. pUrvArdha, uttarArdha ane anumAne zatAbdInA nirNaya mATe khAsa tarkapUrNa paddhati apanAvI che. (vizeSa vigata mATe juo lekhakano 'bhAlaNanA caritra ane samaya vize' lekha, phArbasa traimAsika' okTobara - Disembara 1987, pR. 380 thI 387) madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhanamAM paribhASAno viniyoga paNa mahattvanI bAbata che tame jo madhyakAlIna sAhityanI paraMparAnA saMdarbhanI vigato AlekhatA ho tyAre arvAcInakALa evI paribhASA na prayojAya paNa uttarabhaktiyuga jevI paribhASA prayojavAnI rahe. munazI, majamudAra vijayarAya vageree prayojela paNa che. e ja rIte e paraMparAnI (2) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 (3) racanA arvAcInakALamAM dRSTigocara thAya tyAre pada-paraMparAnI racanA, saMtavANI anuprANita racanA tarIke ene oLakhAvIne enuM anusaMdhAna arvAcIna ke AdhunikatA sAthe nahIM paNa madhyakAlIna saMdarbha sAthe che eno nirdeza karavAno hoya. tathyonI mAvajata e eka bahu moTo prazna itihAsalekhaka sAme upasthita thato hoya che, eno sAmano karIne vigatonI cakAsaNI karIne ja ene itihAsamAM sthAna apAvaM - Apaq joIe. kartA nAma khoTuM darzAvAyu hoya eTale e vigata paraMparAmAM cAlu rahe. caMdraudenI hastapratanA AdhAravALI 'vidyAvilAsInI vArtA' ane zAmaLanA nAme hastapratanA AdhAra vinAnI 'vidyAvilAsInI vAratA' ne avalokatAM ja khyAla Ave che ke mULa caMdraudenI kRti alpa pheraphAra sAthe zAmaLa nAme paraMparAmAM pracalita banI. eTale kRtinA nirdeza saMdarbhe paNa A sAvadhAnI itihAsalekhanamAM mane anivArya jaNAI che. gujarAtI-sAhityakoza (madhyakALa)nA Alekhana nimitte jayaMta koThArI dvArA AvA zuddhivRddhinI carcA karatA 'paraba' ane tyAra pachI 'bhASAvimarza'mAM prakAzita thayelA dasa-paMdara haptAo ApaNane kharI dizA cIdhe che. madhyakAlIna itihAsa-lekhana mATe A badhI vigato mane hAthapothI rUpa jaNAI che. sAhityanA itihAsamAM kartAnI caritramUlaka vigato sthAna pAmatI hoya che. hakIkate emAM paNa dastAvejI AdhAra rUpanI vigato, pracalita paraMparita vigato ane pAchaLathI paraMparAmAM bhaLelI vigato ema traNa bhAgamA vibhAjita karIne vigato nirdezAvI joIe. (juo 'bhAlaNanAM caritra ane samaya vize' phArbasa traimAsika okaTobara-Disembara1987, pR. 380 thI 387) A ja rIte hastaprata AdhAra prApta sAmagrI ane paraMparAmAMthI prApta pracalita sAmagrI tathA pAchaLathI paraMparAmAM maLelI sAmagrI ema alaga alaga rUpe kRtiono nirdeza paNa thavo joIe. narasiMhanAM padone A krame joIe to enA mUlyAMkananA ghaNA prazno ukale che. (4) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) (7) (8) 97 meM tAjetaramAM narasiMhanI racanAonuM AvuM vibhAjana karIne abhyAsa AraMbhyo che, ane traNeya dhArAmAM narasiMhanI padasarjana saMdarbhe je kathanarIti maLe che anuM vizleSaNa karavA dhAryuM che. narasiMhamA hastaprata AdhArita pada paraMparAnI, maukhika lokaDhALa paraMparAnI ane maukhika saMtavANI paraMparAnI ema traNa dhArAo jovA maLe che. A Akho svAdhyAya khUba ja rasaprada che. mULabhUta prazna itihAsamAM AvI adhyayanapaddhati akhatyAra karavAnI paddhatino che. padabaMdhamAM DhALa AdhArita nirUpaNa vizeSa che. DaoN. harivallabha bhAyANIe 'losTa kRSNapoemsa' evaM eka zodhapatra taiyAra kareluM jemAM caudamIpaMdaramI zatAbdInI rAsakRtiomAM bhAsanA AraMbhe DhALanI kaDI rUpe je paMktino nirdeza thayo hoya ene AdhAre e samayanI pracalita paraMparita racanAono nirdeza karIne ApaNe keTalaM gumAvI rahyA chIe eno eka Alekha Apelo. A DhALasUcimAM keTalAka DhALa likhita paraMparAnI atyaMta pracalita racanA paNa che. samayanirNaya karavA mATe A DhALa paNa atyaMta upayogI sAmagrI che eTale itihAsalekhanamAM eno samAveza paNa Avazyaka jaNAya che. madhyakAlIna janamAnasa samAjasaMdarbha paNa itihAsamAM sthAna pAmavo joIe. padayAtrIo dhUna bole, rAtre bhajana-kIrtana thAya, padagAna, pUjA-arcanA ane dhArmika utsava prasaMge tahevAre prasaMge AkhyAna, rAsa, prastutikaraNa, garabI - garabA, ghoLa A badhA rajUAta mATenA svarUponI jIvaMtatAno paricaya mAtra skripTathI na thAya. vAcanAnI rajUAta samayano saMdarbha e kRtithI pUrA paricita thavA mATenI anivArya vigata che. saMdarbhane visAre pADIne narI kRtinuM ja mAtra mUlyAMkana kara e eka jokhama cheM. arvAcIna ke Adhunika sAhityanI rItinItie madhyakAlIna racanAnuM mUlyAMkana karavAnuM anucita che. - mULa prabhAvarUpa sthAno, kartAo ane kRtiono nirdeza paNa itihAsalekhanamAM anivArya che. A mATe e bAbata kendramAM rahe. eka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 (9) preraNAsrota ane bIjaM prabhAva. A banne vigato mahattvanI che. Ane AdhAre sAhityasvarUpanA vikAsanAM paribaLono paricaya prApta thAya. svarUpane sthApIne dRDha karanAra, svarUpa vahetuM rAkhanAra ane svarUpane vikasAvanAra kartA-kRtionuM mahattva paNa itihAsamAM nirdezAvU joIe. madhyakAlIna sAhityasarjana paraMparAmA samuccayagraMthono bahu moTo prabhAva che. 'riSTasamuccaya', 'varNakasamuccaya' jevA graMtho kaMThastha karIne A sAmagrIno ucita rIte viniyoga sAhityasarjana samaye kartA dvArA thato hoya e svAbhAvika che. madhyakAlIna sarjako jyAre kAvyazikSaNa meLavatA tyAre AvA graMtho ane prAsa-anuprAsa, paryAyakoza jevA graMtho paNa kaMThastha karatA. jainomAM to pAThazALA paraMparA ane paMDita zikSakonI yojanA sakaLa saMgha dvArA thatI hatI. jainetaro paNa A prakAracaM kAvyasarjana pUrvenuM kavipada prApti mATenuM zikSaNa letA hatA. paraMparAthI mukhapATha karatA ane sAhityasarjana tarapha vaLatA hatA. itihAsasarjana veLAe A bAbatane najara samakSa rAkhIne je te kartAe kevA prakAranAM varNano ane prAsa yojanA, chaMda-alaMkAra yojanA karI che te jovAnuM rahe. varNano e samuccayagraMthonA AkhyAna- pariNAma che ane eno viniyoga e kartAnI sUjhanuM pariNAma che e badhuM tAraNa batAvaq joIe. (10) varNanabhAto, racanAbaMdho ane dRSTAMtamUlaka udAharaNone kRtimAM gUMthI levAnuM ane e nimitte kRtine koI artha prApta thato hoya to eno paNa nirdeza thavo joIe. abhivyaktinI tarAhamAM vaividhya dRSTigocara thAya che paNa kayuM vaividhya kyArathI dRSTigocara thatuM jovA maLyuM ? enI tapAsa itihAsaAlekhakanI samakSa hovI joIe. A mATe mAtra 'mudrita madhyakAlIna racanAo ja nahIM paNa keTalIka bAbate to hastaprata saMdarbha sudhI paNa pahoMcarbu jarUrI che. (11) madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsamAM dharmAMtarita prajAnI gujarAtI racanAo sthAna pAmI nathI. madhyakAlIna sarjakonA samakAlIna ane bhAratIya saMskRtinI anuprANita, abhijJa, prabhAvita vigato vidharmIonA sAhityamAM paNa kevI rIte goThavAI, sthira thaI e vigata paNa prastuta Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 thavI joIe. dharmAMtarita prajAnA sarjakoe taLapadAM gujarAtI sAhitya svarUpo khapamAM lodhAM ane prabhAva jhIlIne paraMparAne samRddha karavAmAM, vistAravAmAM je yogadAna Apyu e paNa eka mahattva, prakaraNa itihAsa mATe banavU joIe. (12) vaiSNava saMpradAyanA hAlArI lohANA paraMpasathI phaMTAyA ane eka nUtana saMpradAya astitvamA Avyo te 'praNAmI paMtha' tathA e ja rIte vaiSNavamAthI phaMTAyela ane udbhavela 'svAmInArAyaNa paMtha' AvA paMtho-saMpradAyonA udbhava paribaLone paNa itihAsalekhanamAM sthAna maLavU joIe. praNAmI saMpradAyanA parivrAjaka kavi prANanAtha svAmI bahubhASI kavi che. enI pAchaLanuM paribaLa, svAmInArAyaNa saMtakavitAnI taLapadI bAnI pAchaLanu paribaLa dhyAnamAM levAM anivArya che. (13) madhyakALamAM muslima - mogala rAjavIo samakSa khatapatro, vAda vivAdo, prativAdanA prasaMgo eka saMpradAyane upasthita thayelA. jaina hIravijayasUrI, prANanAtha ane anya paMthanA saMtonA AvA prasaMgo sAhityasarjana saMdarbhamAM khUba mahattvanA hoya che. sAMskRtika saMdarbha emAM nihita hoya che. emAMnAM tathyo, paraMparAmAM pracalita vigata ane lokasAMskRtika AdhArasAmagrInI cakAsaNI, mUlavaNI ane aMte ene kRti-kartA mUlyAMkana saMdarbhe sthAna maLavU joIe. A badhuM saMdarbhAtmaka sAhitya (repharanziyala liTarecara) AvA saMdarbho dvArA ja ukale - marmakoza sudhI ApaNane pahoMcADe. eTale itihAsalekhanamAM A sAmagrI paNa samAviSTa thavI joIe. (14) madhyakAlIna sAhitya sarjananI pravRtti ane prerakabaLonI vigato khUba mahattvanI jaNAI che. ApaNe tyAM mahetAjIo, kathAkArone kathA kahI saMbhaLAve ane enI asaraMtaLe AkhyAnasarjana thAya evA nirdezo aneka AkhyAnakAroe karyA che. madhyakAlIna dastAvejI sAmagrImA pAThazALAkAvyazALAnA nirdezoyukta dAnapatro, khatapatro, kAvyaprato maLe che. bhUjanI 'rAo lakhapata vrajabhASA pAThazALA' cAraso varSa sudhI kriyAzIla rahIne pacAsa varSa pUrve e baMdha paDI enI vigato-itihAsa ekatra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 karavAthI khyAla Avyo ke chaMda-vyAkaraNa ane kAvyasarjananu, prastutikaraNa, zikSaNa ApavAnI eka ujjavaLa paraMparA hatI eno paNa nirdeza itihAsamAM thavo joIe. (15) madhyakAlIna samAja saMracanAmAM vahIvaMcA-bAroTarnu bahu moTuM sthAna hatuM. A vahIvaMcA bAroTanI vahIo mAtra vaMzAvaLIo ja nathI. emAM tatkAlIna sAmAjika, sAMskRtika, aitihAsika, rAjakIya vigato paNa sthAna pAmatI. samAjamAM banatA vividha banAvono paNa emAM samAveza thato. prasaMgopAtta kavita ke doharA-copAI chaMdabaMdhamAM padAkRtio paNa emanA dvArA racAtI. teo abhivyaktinA saMdarbhamAM sAMketika bhASAne prayojatA. potAnI AgavI bolInA koza paNa maLe che. A saMketane (koDane) AdhAre sAmagrIne DikoDiMga karIne, samajAvIne eno madhyakAlIna sAhityanA itihAsalekhanamA samAveza thavo joIe. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsalekhananI hastaprata paraMparAnA saMdarbhamAM jyAre vicAraNA thatI hoya tyAre emAM prAcIna bhAratIya kathAsAhityanI pUrvaparaMparAno abhyAsa-saMdarbha najara samakSa hovo joIe. Agama kathAnako, jAtaka kathAnakono paNa khyAla hovo joIe. tatkAlIna sAmAjika vigatone abhivyakti arpavA, praznone chaNato sarjaka ghaNI vakhata prAcIna kathAnakone khapamAM leto hoya che. kvacita dRSTAMta tarIke paNa prayojato hoya che. rAjakIya itihAsanI vigato paNa AvA kAraNe itihAsalekhaka samakSa hovI anivArya jaNAya che. hastaprata paraMparAno saMdarbha laIne madhyakAlIna gujarAtI itihAsalekhana mATe dRSTi samakSa rAkhavAnA keTalAka muddAo ahIM noMdhyA che. A to eka Adarza mALakhuM che. emAM abhivyaktinA svarUpano - lekhanano paNa vigate vicAra karavo bAko che. tathyamUlaka caritrAtmaka vigato ane samayanirdeza to hoya paNa ahIM kRtinuM vivecana-mUlyAMkana ke mAtra paricaya ja mUkavo ? e eka moTo prazna che. mAtra abhidhAnA stare itihAsalekhana karIne vigatothI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 bhAvakane paricita karavAno upakrama paNa AvakArya manAyo che. ethI bhAvakaneabhyAsIne potAnI rIte maMtavyo bAMdhavAnI mokaLAza rahe che. A svAdhyAya nimitte keTaluka vigate vicAravAnuM banyu. abhyAsa daramyAna kartAsUci ja mAtra taiyAra karI to kartA ja traNeka hajAra jeTalA thayA. ene zatAbdI anusAra goThavIne enI kRtio noMdhIne, saMdarbho meLavIne uparyukta paddhati - abhigamathI itihAsalekhana tarapha vaLavU che. UMDI icchA to nirAMte be-traNa sahAyako sAthe AvA itihAsalekhana-magna banavAnI che. ahIM e bAbatano thoDo-ghaNo svAdhyAya prastuta karavAna banyu enA rAjIpA sAthe mArA vicArane virAma ApuM chu.