Book Title: Kriya
Author(s): Narendravijay
Publisher: Z_Vijyanandsuri_Swargarohan_Shatabdi_Granth_012023.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210425/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA yoM to saMsAra ke sabhI prANI kriyA karate haiM, koI bhI binA kriyA ke nahIM raha sakatA, para yahA~ laukika kriyA ke viSaya meM nahIM kahanA hai, yahA~ to lokottara kriyA, dharmakriyA, samyak kriyA arthAt samyak cAritra ke viSaya meM carcA karanI hai| AtmA aura karma kA bandhana anAdikAla se hai| saMsAra meM yaha bandhana moha aura ajJAna ke kAraNa hai| phira bhI isa saMsAra meM sukha kI khoja niraMtara cAlU hai| sabhI prANI sukhI honA cAhate haiM, koI bhI duHkhI nahIM rahanA cAhatA, para jJAniyoM kA kahanA hai ki saMsAra meM duHkha hI duHkha bharA hai| saMsAra meM duHkhabhaya, pApabhaya, rogabhaya, vedanAbhaya, jarAbhaya aura na jAne kitane-kitane aura kaise-kaise bhaya bhare par3e haiN| ye duHkha kyoM haiM? kyoMki Atmazakti daba gaI hai aura karma kI zakti jIva para hAvI ho gaI hai| karma kI zakti ko sattvahIna karane ke lie, karma ke bandhanoM ko tor3ane ke lie dharmazakti kA prayoga Avazyaka hai| cAra puruSArthoM meM dharma mukhya puruSArtha hai| dharma bIja hai artha aura kAma to tanA aura pattiyAM haiM, mokSa usakA phala hai| karmabandhana ko kATane ke lie dharmakriyA yA samyak cAritra kI AvazyakatA hai / saMsArI jIva mohAndhakAra aura ajJAnAndhakAra . meM bhaTaka rahe haiN| dharma rUpI prakAza se mArga to milA hai, para usa mArga para calane se hI karma ktteNge| parama jJAnI puruSa svayaM prakAza prApta kara usa para calate haiM aura dUsaroM ko bhI usa para calane kI preraNA dete haiN| zrI haribhadrasUrijI ne 1444 granthoM kI racanA kI thii| Aja to unameM se kucha hI upalabdha unakA dharmabindu grantha jIvana-nirmANa ke lie atyaMta upayogI hai| jIvana meM naitika, dhArmika, vyAvahArika evaM AdhyAtmika utthAna kA mArga isameM milegaa| kabhI kisI se mAmUlI sA jhagar3A ho jAe to Apa vakIla kI salAha lete haiN| ghara meM kisI ko mAmUlI sA bukhAra ho jAe to DaoNkTara ke pAsa jAte haiN| makAna banAnA ho to iMjIniyara kI salAha lete haiN| phIsa dekara, salAha lekara usake kahe anusAra karate haiM, kintu dharmaguru binA phIsa lie jIvana kA saccA mArga batAte haiM aura saccI salAha dete haiM, para unakI salAha para calate kitane loga haiM? paramapUjya AgamajJAtA sAhityAcArya munirAja zrI devendravijayajI mahArAja ke ziSya munizrI narendra vijayajI 'navala'...... dharmakriyA meM sabase prathama sthAna satsaMga kA hai| dharma kI vANI ko tathA zAstra kI vANI ko nirantara sunanA cAhie / santajanoM ke mukha se uccarita jinavANI ko sunane se vicArazuddhi prApta hotI hai| vastra zuddha hoM, makAna zuddha ho, khAnA-pInA zuddha ho, saba kucha zuddha ho, para vicAra zuddha na hoM, AcaraNa zuddha na ho to kahie kyA hogA? buddhi kI zuddhi hogI to siddhi bhI milegI, prasiddhi bhI hogI aura samRddhi bhI bar3hegI / buddhi kI zuddhi ke bAre meM eka dRSTAnta yAda A gayA hai| eka mahAtmAjI nAva meM saMvAra the| kucha anya loga bhI usa nAva meM baiThe the| kucha to zAntipriya sajjana the, kucha ko unmAda sUjha rahA thA / khAlI dimAga zaitAna kA ghara hotA hai| paraspara bAtacIta hone lgii| kucha bAteM satya hotI haiM, kucha satya ke karIba hotI haiM, kucha jhUTha hotI hai aura kucha jhUTha ke karIba hotI haiN| mahAtmAjI ne kahA, bhAiyo! bAteM karanI haiM to kucha acchI bAteM karo, jinheM sunakara prasannatA ho, Apasa meM madhuratA bar3he, mitratA bddh'e| Apa logoM kI bAteM sunakara to sabhI anya yAtrIgaNa lajjA evaM ghRNA ke bhAva se otaprota ho rahe haiN| mahAtmAjI kI zikSA logoM ko aisI lagI mAno sA~pa kI pU~cha para pA~va rakha diyA ho| ve loga mahAtmAjI ko hI bhalA-burA kahane lge| mahAtmAjI bhajana meM lIna ho ge| ekAeka AkAzavANI huI, mahAtmAjI ! agara Apa kaheM to ina duSToM ko abhI phala cakhA dU~, isa nAva ko ulaTa duuN| AkAzavANI sunakara saba ttttGtt10 Fontt For Private Personal Use Only tttt Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ yatIndrasUri smArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya ghbraae| mahAtmAjI ke paira pakar3ane lage, kSamA mA~gane lge| thor3I hai| bhajana karate hae bhI nahIM bolanA cAhie, kyoMki bAteM karane dera meM puna: vahI AkAzavANI huii| mahAtmAjI ne A~kheM kholIM, se bhajana meM rasa nahIM aataa| vinamra zabdoM meM bole, deva! tuma ulaTanA hI cAhate ho to ina pratyeka zubha kArya ke prAraMbha meM maMgalAcaraNa kiyA jAtA sabakI buddhi ulaTa do| nAva ulaTane se kyA hogA?' hai| dharmabindu grantha ke bhI prAraMbha meM granthakAra maMgalAcaraNa karate manuSya kI kubuddhi hI pApa kI ora prerita karatI hai| haiM, kyoMki 'zreyAMsi bahuvighnAni' acche kArya meM bahuta vighna kubuddhidhArI ko miTAne se kyA hogA? kubuddhi ko hI miTA denA Ate haiN| hama jaba mAlA pherate haiM, pravacana sunate haiM, pratikramaNa caahie| sadbuddhi pAne ke lie jinavANI granthoM ko tathA sUtroM ko karate haiM taba nIMda A jAtI hai| dharma karate hue jIvoM ko aise hI sunanA Avazyaka hai| sunate hue pUrI sAvadhAnI rakhanI caahie| 13 prakAra ke vighna Ate haiN| acchI vANI sunanI cAhie, ekAgratApUrvaka sunanA cAhie aura seTha maphatalAla pravacana sana rahe the| pravacana meM dravyagaNaparyAya mauna hokara sunanA caahie| kA vivecana cala rahA thA, isalie rasa nahIM A rahA thA, nIrasa isa saMsAra meM aneka bAteM haiM, bAtoM kI kyA kamI hai ? yadi laga rahA thaa| seTha ko pravacana sunate-sunate jhapakI Ane lgii| vyakti gappeM lagAne baiTha jAye to ghar3I thaka jAegI, kintu vyakti guru mahArAja ne dekha liyA aura pUcha baiThe "kyoM seThajI! Apa so nahIM thkegaa| kintu acchI vANI sunane meM kisakI ruci hotI hai? rahe haiM?" seThajI ne bAta chipAI aura kahA, "nahIM dhyAna se suna kAnoM dvArA kisI ke vicAra sunakara viveka se soceN| yadi vaha rahA hai| dUsarI bAra phira sote dekhA to phira ttokaa| seThajI bole, ThIka lage to mana meM utarane deM, anyathA sunA-anasunA kara deN| "nahIM-nahIM, maiM so nahIM rahA hU~, kauna kahatA hai ki maiM so rahA huuN| suneM sabakI, kareM mana kii| maiM to samAdhi lagAkara ekAgratA se suna rahA huuN| tIsarI bAra bhI eka bAra seThAnI divAlIbAI vyAkhyAna sunane gaI thii| seThajI ko usI hAlata meM dekha kara guru mahArAja ne bhASA badalakara nitya hI sanane jAyA karatI thii| gama mahArAja bhagavatI satra para pUchA, "kyoM seThajI! jIte haiM kyA?" seThajI ne tarata nauda meM hI vyAkhyAna dete the| bhagavatI satra meM goyamA zabda bAra-bAra AtA uttara de diyA, "nhiiN-nhiiN|" isa bAra pola khula gii| seThajI kI hai| garu mahArAja gaMbhIra hokara ana DhaMga se goyamA zaTa bolate kyA gati thI? nIMda meM sote haiM yA jIta hai kA kacha antara hI the| divAlIbAI sunate-sunate samAdhi lagA letI thI (so jAtI jAna mAlUma nahIM pdd'aa| socA ki sote haiM kyA, yahI pUchA hogA, isalie mA thii)| eka dhyAna se sanane kA bahAnA bnaatii| eka bAra ghara para kaha diyA- nahIM nahIM, jabaki pUchA thA ki jIte haiM kyA? bahUjI ne pUchA-mAtAjI! guru mahArAja kA pravacana kaisA hai? acche kAryoM meM isa prakAra ke aneka vighna A jAte haiN| Aja gurujI ne kyA batAyA? mA~jI ne kahA-"gurujI vyAkhyAna Apa niyama banA lIjie ki 12 mAha taka niraMtara zrI gaur3IjI .to acchA dete haiM, parantu unakA svAsthya ThIka nahIM lgtaa| kI pUjA karU~gA, phira dekhie kaise-kaise vighna Ate haiM? pravacana ke daurAna bAra-bAra oya mA~, oya mA~ karate rahate haiN|" maMgala do prakAra ke hote haiM, dravyamaMgala aura bhaavmNgl| divAlIbAI ne kaisA acchA pravacana sunA? goyamA se oya maMgala kA artha hotA hai 'maM pApaM gAlayati iti maMgalam' jo pApa mAM ho gyaa| kyA Apa bhI aisI hI ekAgratA se pravacana sunate haiM? ko galA de, TAla de vaha maMgala hai| 'dharmabindu' meM bhAva. maMgala ekAgratA se suneMge to dhyAna meM bhI rhegaa| jo sunA ho use ghara para karate hue kahA gayA hai kijAkara likha lenA cAhie bhaviSya meM bahuta kAma aaegaa| praNamya paramAtmAnaM samuddhRtya shrutaarnnvaat| pravacana mauna hokara sunanA caahie| mauna se sarva kArya dharmabinduM pravakSyAmi, toybindumivoddheH|| siddha hote haiN| jJAna, dhyAna, bhojana aura bhajana maunapUrvaka karane : maMgala-vidhAna kA uddezya hai- vighnoM kA nAza ho| Apa caahie| bhojana karate hue bolane para jJAnAvaraNIya karma kA baMdha choTI-sI yAtrA karane jAte haiM yA dezAntara bhI jAte haiM to dravyahotA hai, jisase mUkapana, gUMgApana, tutalAhaTa aura ajJAna AtA maMgala (zakuna, svara) saba kucha dekhate haiM na? prasthAna karate samaya budharGroudibrdabindrbatbird-Girbrub-6Drawbredindimordib-11HDndirawaediatioesromaiboorboorbidiworordrobobadrda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- yatIndrasUri smArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya bhI aura praveza karate samaya bhii| Apako bhAva-maMgala bhI karanA zakti prakaTa hogii| isalie sarvaprathama paramAtmA ke zAsana ke caahie| sUryasvara caMdrasvara calatA ho yA dina meM dAyeM aura rAta meM parama bhakta baneM, unakI vANI suneM, unakI ArAdhanA kareM, yahI bAyeM paira ko prathama rakhakara kama se kama 3-3 bAra navakAra maMtra dharmakriyA hai, yahI samyak kriyA yA samyak cAritra hai| bhakta kA smaraNa karanA caahie| tIna prakAra ke hote haiM sadaiyA, kadaiyA, bhdaiyaa| sadaiyA bhakta baneM, maMdira meM devadarzana tathA devapUjA ke bAda bAhara Akara ' tabhI zAsana ke prati samarpaNa kA bhAva jAgrata hogaa| samarpaNa navakAra maMtra gina lenA caahie| yahA~ para granthakAra ne bhAva-maMgala - kara, kareM, samarpaNa karane se hI sadaiyA bneNge| kiyA hai| paramAtmA ko praNAma kiyA hai| paramAtmA ko nmskaar| sunakara tathA samajhakara usake anukUla pravRtti karanI cAhie, namaskAra karane se jhukanA par3atA hai arthAt vinaya karanI par3atI hai guNoM ko jIvana meM utAranA hI samyaka kriyA hai, samyak cAritra isalie namaskAra se ahaMkAra dUra hotA hai| vyakti ke jIvana meM hai| 'jJAnasya phalaM viratiH' ke anusAra jJAna kA phala tyAga hai| Igo (ahaMkAra) hI khataranAka hai| ahaM kA nAza hI vikAsa kA binA cAritra ke, binA kriyA ke zuSka jJAna vyartha hai| kahA gayA haimUla hai| ahaM-ahaMkAra vighna hai| sarvaprathama sarvaguNoM kA AdhAra piMjarA khulA, para pA~kheM nahIM khulI to kyA? vinaya guNa hai| vinaya ko kriyAnvita karane se ahaMkAra svayaM naSTa dIpaka jalA, para A~kheM baMda rahIM to kyA? ho jAtA hai| ahaMkAra-nAza kA svAdhIna upAya hai paramAtmA ko paira to bahuta uThAe, para gati nahIM to kyA? nmskaar| isameM koI parAdhInatA nahIM, parataMtratA nhiiN| paramAtmA karane kI bAteM to bahuta kI, para karmaThatA nahIM to kyA? ko namaskAra karane se kyA paramAtmA se paricaya hotA hai? AtmA do prakAra kI hotI hai, parama aura aprm| parama kise kahate haiM? zAstrakAra kahate haiM-. jisake karma dUra ho gae hoM, jo loka aura aloka ko dekhate hoM, . jANaMto'viyatariuM, kAijayogaM na juMjai niie| jinako sarvadRzya ho, jo nirlepa, niSkAma, nirahaMkAra, nispRha, so bujjhaI soeNaM, evaM nANI crnnhiinno|| niraMjana hoM, aSTa prAtihArya se suzobhita hoM, vANI ke 35 guNa hoM, jaise koI tairanA jAnate hue bhI nadI meM hAtha-paira na hilAe 34 atizaya hoN| jinakI vANI ko saba prANI samajha sakeM. to vaha nadI meM DUba jAtA hai| vaise hI dharma-siddhAntoM ko jAnate sabake saMzaya dUra ho jaaeN| jahA~ padArpaNa ho vahA~ sakha-zAnti hue bhI yadi koI unake anusAra AcaraNa na kare to vaha duHkhoM se phaila jAe, usako parama AtmA kahate haiN| parama yAnI utkaSTa hai mukta nahIM ho sktaa| kahA gayA haiAtmA jiskii| subahupi suyamahIyaM, kiM kA hito crnnvipphuunnss| paramAtmA zabda meM camatkAra hai| pa kA AkAra 5 jaisA, ra aMdhassa jaha palitA, dIvasayasahassa koDI vi|| kA AkAra 2 jaisA, mA kA AkAra 4 jaisA kA AkAra 8 jaise andhe ke samakSa saikar3oM, hajAroM, karor3oM dIpaka bhI jaisA aura mA kA 4 jaisA, kula caubIsa kI saMkhyA hotI hai| vyartha haiM, vaise hI cAritra kA pAlana na karane vAle ke lie jJAna tIrthaMkaroM kI saMkhyA bhI caubIsa hai| ataH paramAtmA ko namaskAra kA bhaNDAra bhI vyartha hai| 'AcArahInaM na punanti vedaa|' AcArahIna karane se 24 tIrthaMkaroM ko namaskAra ho jAtA hai| apanI hathelI ko veda bhI pavitra nahIM banA skte| mahAna yogI bhartRhari ne kahA haimeM bhI 24 kI saMkhyA aMkita hai, siddhazilA bhI hai| kintu abhI AhAranidrAbhayamaithunaM ca, sAmAnyametat pshubhirnraannaam| hama aparama hai| aparama se parama banane kI, AtmA se paramAtmA tatrApi dharmo adhiko vizeSo, dharmeNa hInA pazubhiH smaanaaH|| banane kI upAsanA hI dharmakriyA hai, dharmArAdhanA hai| AhAra, nidrA, bhaya aura maithuna to manuSyoM aura pazuoM meM aparama AtmA parama AtmA kA dhyAna kare. Alambana samAna hI haiN| manuSya meM eka dharma kI hI vizeSatA hai| dharma ke grahaNa kare to svayaM bhI parama bana jAtI hai| Apako aparama hI binA manuSya pazu ke samAna hI hai| dharma kI carcA kitanI hI kare, rahanA hai yA parama bananA hai, batalAie? bananA to parama hai para para kriyA kucha bhI na kare, to usakA kalyANa ho sakatA hai kyA? zakti nahIM hai| zakti kaise prApta ho? paramAtmA kI bhakti se hI kadApi nhiiN| isIlie kahA hai Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yatIndrasarismArakagranya - jaina Agama evaM sAhitya carcA hI carcA kareM, dhAraNA kare na koy| prAkRta bhASA meM cAritra ke lie cayarittaM zabda kA prayoga huA hai dharma bicArA kyA kare, dhAre hI sukha hoy|| jisakA artha hai vibhAva rUpa caya se AtmA ko rikta karanA, ataH yaha spaSTa hai ki jJAnArAdhanA kA sAra hai samyaka khAlI krnaa| uttarAdhyayana sUtra kI TIkA meM likhA haicaaritr| 'cayassa riktikaraNaM caritaM' anapar3ha se par3hatA bhalA, par3hatA se bhnnvaan| yathAkhyAta nirmoha bhAva, chadmastha tathA jina ko hotaa| bhaNatA se guNatA bhalA, jo ho aacaarvaan|| karatA saMcita hai karmarikta, cAritra vahI hai khlaataa|| anapar3ha se par3hane vAlA acchA hai, par3hane vAle se samajhane saMcita karma ko rikta karane ko hI cAritra kahA gayA hai| vAlA acchA hai, samajhane vAle se ciMtana karane vAlA acchA hai, tattvArtha kI pratIti ke anusAra kriyA karanA caraNa yA para sabase acchA to vaha hai jo usa para AcaraNa kre| AcaraNa kahalAtA hai| arthAt mana, vacana, kAyA se zubhakarmoM meM jisameM sadAcaraNa kI sugandha hIM hai, vaha sAkSara bhI bekAra pravRtti karanA paramacAritra hai, samyaka kriyA hai| tAtparya yaha hai ki hai, kyoMki usako viparIta hone meM samaya nahIM lgtaa| sAkSarA pApa evaM sAvadha pravRtti kA tyAga kara mokSa hetu saMyama meM zubha yA ko ulTA kara deM to rAkSasA bana jAtA hai| vahI Ajakala ho rahA zuddha jo pravRtti kI jAtI hai, usI kA nAma cAritra hai| maryAdApUrvaka hai| Aja zikSA kA pracAra to bahuta hai kintu sadsaMskAra dene mana va iMdriyoM ko pApapravRtti se rokakara puNya pariNati rUpa bAhya vAlI, saccaritra banAne vAlI naitika zikSA ke abhAva meM zikSitoM kriyA mahAvrata, aNuvrata, samiti, gupti, vrata, pratyAkhyAna, tapa, meM anapar3hoM se bhI adhika udaMDatA, ucchaMkhalatA va anuzAsanahInatA tyAga Adi vyavahAra cAritra hai| 'cArittaM samabhAvo ke anusAra dekhane ko milatI hai| zikSA ke sAtha naitikatA kA honA atyaMta samabhAva meM sthita honA nizcaya cAritra hai| athavA 'svarUpe caraNaM Avazyaka hai| eka paurANika kahAnI hai caaritrm|' arthAt svarUpa meM AtmA ke zuddha svabhAva meM lIna kaurava-pANDavoM ko garu droNAcArya ne eka pATha yAda karane hAnA ca ko khaa| pATha thA 'satyaM vada, cara' satya bolo, kSamA kro| cAritra do prakAra kA kahA gayA hai aNagAra cAritra, AgAra dUsare dina jaba yaha pATha gurujI sabase suna rahe the, taba sabane to cAritra arthAta sAdhu kA saMyama aura gRhastha kA AMzika sNym| pATha sunA diyA para yudhiSThira cupa rhaa| guru ne kahA- kyA bAta hai? pA~ca mahAvrata rUpI munidharma ko aNagAra cAritra aura zrAvaka ke tuma sabase bar3e ho aura tumane abhI taka pATha yAda nahIM kiyaa| bAraha vrata rUpI dharma ko AgAra cAritra kahA jAtA hai| aNagAra dUsare dina bhI yudhiSThira ne pATha nahIM sunAyA to gurujI ne usake dharma ko sampUrNa cAritra aura AgAra dharma ko AMzika cAritra bhI thappar3a mAra diyaa| kucha dina bAda mahArAja dhRtarASTra pAThazAlA kA kahA jAtA hai| AgAra kA artha gRha hai, ataH aNagAra kA artha nirIkSaNa karane Ae taba sabane to pATha sunA diyA para yudhiSThira ne gaharahita mani aura AgAra kA artha gRhastha hotA hai| AdhA hI sanAyA 'kSama cara' pUchane para batAyA ki abhI mujhe yaha cAritra teraha prakAra kA bhI mAnA jAtA hai| pA~ca samiti, pATha AdhA hI yAda huA hai| mahArAja dhRtarASTra ne kahA- tuma , ma tIna gupti aura pA~ca mahAvrata ke pAlana rUpa samyak kriyA ko pANDavoM meM zreSTha ho, tumase to hameM bahuta AzA hai| yudhiSThira bolA, teraha prakAra kA cAritra kahate haiN| niravadya evaM nirdoSa pravRtti ko maiM mAtra pATha ko raTa lene ko yAda karanA nahIM mAnatA, use jIvana saMyama kahate haiN| mana, vacana, kAyA kI azubha pravRttiyoM ko meM utArane ko hI yAda karanA mAnatA huuN| thappar3a khAkara bhI krodha rokakara saMsAra ke kAraNoM se AtmA kI bhalI prakAra se rakSA nahIM AyA isalie AdhA pATha yAda huA mAnatA huuN| yudhiSThira karane ko gupti kahate haiN| kI isa bAta se saba prabhAvita hue| bhaviSya meM yahI rAjakumAra mahAn satyavAdI banA, jo dharmarAja ke nAma se prasiddha huaa| kAma hone para hI upayogapUrvaka calanA, kisI bhI dUsare jIva ko kisI bhI prakAra kA kaSTa na ho, isa prakAra upayogapUrvaka cAritra zabda car dhAtu se banA hai| car arthAt calanA, gati . - calane ko IryA samiti kahate haiN| aMgrejoM meM kahAvata haikrnaa| AtmA kA vibhAva se svabhAva meM gati karanA cAritra hai| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatIndrasUrismArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya - 'Look before you leap & think before you speak' pahale hadaya taula kara, pAche bAhara khol| kadama uThAne ke pahale dekho aura bolane ke pahale soce jo bhI bolA jAe. vaha hita. mita aura satya ho| satya Avazyaka hone para hI nirdoSa vacana bolane ko bhASA samiti hone para bhI jo apriya hai, kaTa hai. use nahIM bolanA caahie| kahate haiN| 42 doSa TAlakara nirdoSa bhikSA grahaNa karane ko eSaNA eka urda zAyarane to kahA haisamiti kahate haiN| upakaraNoM ke pratilekhana aura pramArjana meM viveka kudarata ko nApasaMda hai, sakhtI jabAna meN| rakhane ko nikSepaNa samiti kahate haiN| isalie dI nahIM, haDDI javAna meN| mana ko azubha dhyAna se rokakara niravadya zubha yA zuddha zarIra ko Asrava pravRtti se rokakara saMvara meM sthira karanA tattvaciMtana meM lagAne ko manogupti kahate haiN| yaha sabase kaThina kAyagupti hai| sAdhaka ke lie zarIra para niyaMtraNa bhI Avazyaka hai| isako sAdha lene para sAdhanA meM nizcita saphalatA milatI hai| hai| sAdhaka kI bhAvanA sadaiva mahAvratoM kA tIna karaNa tathA tIna kahA bhI gayA hai yoga se pAlana karane kI hotI hai| gRhastha kI bhAvanA apane tana se jogI saba hue, mana se biralA koy| aNuvratoM kA do karaNa tathA tIna yoga se pAlana karane kI rahatI hai| jo mana se jogI hue, sahaja hI saba siddha hoy|| arthAt mana, vacana, kAyA se Astrava sevana karU~ nahIM, karAU~ nhiiN| kabIradAsajI ne bhI isa viSaya meM aisA hI kahA hai cAritra ke binA jJAna zobhA nahIM detaa| mAtra jJAna se koI kabIrA manaDuM gayaMda hai, aMkuza de-de raakh| paNDita nahIM ho sktaa| kahA gayA haiviSa kI belA parihare, amRta kA phala caakh|| par3he par3hAve cintave, vyasanI mUrakha doy| jihvA ko sAvadha aura doSapUrNa vacana bolane se rokanA je jIvana meM Acare, te jana paNDita hoy|| vacanagupti hai| vacanagupti kA saMbaMdha jIbha se hai, jisako jItanA tattvArtha sUtra meM bhI kahA gayA hai ki 'samyakdarzanajJAnaanya iMdriyoM kI apekSA adhika kaThina hai, kyoMki yaha eka hota cAritrANi mokssmaargH|' kriyA ke binA zaka jJAna la~gaDA hai aura hae bhI isake do kArya haiM, bolanA aura khaanaa| jIbha ko vaza meM jAna ke binA mAtra kriyA andhI hai| isa viSaya meM eka dRSTAnta hai| karanA sAdhaka ke lie atyaMta Avazyaka hai| jIbha ke vaza hokara hI saMyama pAlana meM vighna Ate haiN| jIbha sabase choTA aMga eka seTha ke ghara meM cora ghusa aae| seThAnI ne seTha se kahA hai para isako vaza meM karanA hI sabase kaThina hai| jinhoMne isako ki 'ghara meM cora ghusa gae haiN| seTha bolA, 'jAnatA huuN|' coroM ne vaza kara liyA unhoMne saba vaza meM kara liyA aisA samajhanA tijorI khola lI to seThAnI ne phira khaa| seTha phira bolA caahie| adhikAMza jhagar3e, mArapITa aura bar3e-bar3e yuddha bhI isa 'jAnatA huuN|' coroM ne AbhUSaNoM aura noToM kI gaTharI bA~dha lI aura jIbha para niyaMtraNa na hone se hI hote haiN| kavi rahIma jI ne ThIka hI jAne ko taiyAra ho ge| seThAnI ne phira sAvadhAna kiyA ki cora mAla le jA rahe haiN| seTha phira bolA- 'jAnatA huuN|' taba seThAnI ko kahA hai krodha A gyaa| vaha cillAkara bolIrahimana jihvA bAvarI, kaha gaI svarga paataal| Apahu to kaha bhItara gaI, jUtI khAta kpaal|| jAnU jAnUM kara rahyA, mAla gayo ati duur| . seThAnI kahe seTha se, thAre jANapaNA meM dhuur|| sAdhaka ko mauna rakhanA caahie| bahata AvazyakatA hone para hI bolanA caahie| baka-baka nahIM karanI caahie| jo bhI sacamuca aise jAnane se kucha bhI phAyadA nahIM hai| aMgrejI meM bolA jAe use pahale hRdaya meM taula-taulakara bolanA caahie| bhI kahAvata hai kikavi kahate haiM "No knowledge is power unless put into action" bolI-bola amola hai, bola sake to bol| arthAt jaba taka jJAna ko kriyAnvita nahIM kiyA jAe, taba taka vaha sazakta nahIM bana sktaa| nIti meM kahA haiDoordarshword-roword-Howard-id-id-d-Grib 1 4/brdestroGurdGibrobraibusinird-Grdrobriramidrorande Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yatIndrasUri smArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya - 'kriyAvihInA: kharavad vhnti|' arthAt binA kriyA ke jJAna gadhe kalpavRkSo'sti vRkSeSu zreSThaH prANiSu maanvH| ke samAna bojhA DhonA hai| tadvat sarveSu lokeSu, cAritramuttamaM smRtm|| aThAraha pApoM meM se eka mithyAdarzana ko chor3akara zeSa jaise vRkSoM meM kalpavRkSa, tathA saba prANiyoM meM manuSya zreSTha satraha pApa cAritra se rukate haiN| ataH binA cAritra ke manuSya chata mAnA gayA hai, vaise hI cAritra tInoM logoM meM zreSTha hai| rahita makAna jaisA hai jisameM vaha AnaMda se hI nahIM raha sktaa| AtmanaH zuddhikaraNaM, dossdhvaantnivaarkm| AcaraNa kI eka bUMda bhI vicAroM ke samudra se adhika karmadhUriharaM proktamakSayaM sukhdaaykm|| prabhAvakArI hotI hai| AcaraNa ke kaNa ke samakSa vicAroM kA maNa - yaha cAritra AtmA kI zuddhi karane vAlA, doSa rUpI bhI nagaNya hai| cakravartI samrAT aura devendra bhI eka muni kA . andhakAra ko dUra karane vAlA, karmaraja ko dUra karane vAlA aura cAritra ke kAraNa hI vaMdana karate haiN| svAmI vivekAnaMda jaba akSaya sukha kA dAtA hai| amerikA gae the taba unake pahanAve ko dekhakara loga una para cAritra sarvottama AbhUSaNa hai, isase bar3hakara saMsAra meM koI ha~sate the| kintu ve cAritravAn the, unhoMne kahA ki- "tumhArI AbhUSaNa nahIM haisaMskRti ko darjI sItA hai, jabaki hamArI saMskRti kA nirmANa cAritra karatA hai|" svAmIjI ke Atmabala aura cAritrabala kA satyaikabhUSaNA vANI, vidyA virtibhuussnnaa| una para aisA prabhAva par3A ki ve svAmIjI ke bhakta bana ge| dharmakabhUSaNA mUrtiH, lakSmI sddaanbhuussnnaa| satya kA bhaSaNa vANI, vidyA kA bhUSaNa virati, dharma kA mahAtmA gAMdhI jaba laMdana meM par3hate the, taba eka pAdarI unheM bhUSaNa marti aura lakSmI kA bhUSaNa saddAna hai| ye cAroM hI bhaSaNa nitya bhojana karane ghara bulAtA thaa| para gAMdhIjI ko IsAI banAnA cAhatA thaa| gAMdhI ke lie vaha zAkAhArI bhojana banAtA cAritra mahAbhUSaNa ke hI aMga haiN| thaa| jaba pAdarI ke baccoM ne gAMdhIjI se mAMsa nahIM khAne kA samyak cAritra ke binA trikAla meM bhI sadgati saMbhava kAraNa pUchA to gAMdhIjI ne unheM ahiMsA kA mahattva smjhaayaa| nahIM hai| Agama meM kahA gayA hai - gAMdhIjI ke cAritra kA baccoM para aisA prabhAva par3A ki baccoM ne jahA kharo caMdanabhAvavAhI, bhArassa bhAgI na tu cndnss| bhI mAMsa khAnA chor3a diyaa| phira to pAdarI ne gAMdhIjI ko bulAnA evaM khuNANI caraNeNa hINao, NANassa bhAgI na tu sggiie| hI baMda kara diyaa| caMdana ko Dhone vAlA gadhA bhAra kA hI bhAgIdAra hotA hai, AcaraNa meM bar3I zakti hotI hai| AcaraNavAn vyakti caMdana kA bhAgIdAra nahIM hotaa| isI prakAra cAritra ke binA jJAnI baiThA rahe, kucha bhI nahIM bole, to bhI usakA prabhAva par3e binA nahIM mAtra jJAna kA bhAra DhotA hai, vaha sugati ko prApta nahIM kara sktaa| rahatA hai| kahA gayA hai cAritra ke binA caudahapUrvadhArI mahAjJAnI bhI saMsAra meM AcAra vicAra kA dyotaka hai, cAhe vaha kucha bhI kahe nhiiN| paribhramaNa karate haiM aura naraka nigoda taka meM jAte haiN| ghanapaTala bIca rahakara bhI ravi, calane meM pIche rahe nhiiN| Avazyakaniyukti meM kahA gayA hai cAritrASTaka meM eka muni ne cAritra kI mahimA kitane sundara "caraNaguNa vippahINo, buDDai subahuM pi jaannNto|" . zabdoM meM gAyI hai bahuta zAstroM kA jJAtA bhI cAritra ke binA saMsAra-samudra meM vaneSu nandanaH zreSThaH, brahmacaryavrataM vrte| niravadyaM vacaH satyaM, tathA caaritrmuttmm|| DUba jAtA hai| jaise vanoM meM nandanavana, vratoM meM brahmacarya, vacanoM meM nirdoSa / __ vyakti, samAja aura rASTra ke utthAna ke lie cAritra kI atyaMta AvazyakatA hai| Aja saMsAra meM jo azAnti, yuddha, satya vacana zreSTha hai, vaise hI sabhI sAdhanAoM meM cAritra zreSTha hai| duHkha, roga, anaitikatA Adi bar3ha rahe haiM, una sabakA mUla kAraNa m tomaroneromoramanmaraSNEMAND MINDER ANDERENDEN SIND Pasimad P4 dana borsam from Swanson Seronowaniemowom Brimorar Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatIndrasUri smArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya cAritra kA abhAva aura anaitikatA hai| vizva meM sukha-zAnti ke kA pATha par3hAyA gayA hotA, saMsAra kI adhika se adhika bhalAI lie cAritra para dhyAna denA Avazyaka hai| bacapana se hI baccoM meM kA pATha par3hAyA gayA hotA to vaijJAnikoM ne aNu zakti kA naitikatA ke guNa bharane caahie| rahIma jI ne cAritra ko pAnI kI prayoga vinAzaka zastroM ke nirmANa ke bajAya zAntipUrNa anya upamA dete hue kahA hai nirmANoM meM kiyA hotA, phalataH Aja vizva kI kitanI tarakkI rahimana pAnI rAkhie, bina pAnI saba suun| ho gaI hotii| jo araboM-kharaboM DaoNlara zastranirmANa meM kharca ho rahe pAnI gae na Ubare, motI mAnusa cuun||| haiM unheM vizva ke kalyANa ke lie kharca kiyA gayA hotA to kabIradAsa jI ne cAritra ko guru kI upamA dete hue kahA hai saMsAra meM apoSaNa aura garIbI kA nAmonizAna nahIM rhtaa| karanI kare so pUta hamArA, kathanI kare so naatii| saMsAra rUpI bhayaMkara jaMgala meM jahA~ pada-pada para viSaya -- rahaNI rahe so guru hamArA, hama rahaNI ke saathii|| kaSAya kI dhadhakatI jvAlAe~ jala rahI haiM, usase sakuzala bAhara bhagavAna mahAvIra ne jJAna aura cAritra ke viSaya meM eka nikalane ke lie, muktiprApti ke lie jJAna rUpI netroM ke sAtha mahattvapUrNa bAta kahI hai| jaba bhagavAna se jJAna aura kriyA ke ' cAritra rUpI caraNoM ko gati denI hogii| yahI mokSa kA mArga haiviSaya meM pUchA gayA to prabhu ne kahA - zabdoM ko sandeza nahIM, aba jIvana ko sandeza bnaao| "vinnANe samAgame dhammasAhuNa micchiuN|" jo bolo so karo svayaM bhI, jIvana kI garimA ko paao|| pAnI-pAnI kahane se kyA, pyAsa bujhI hai kabhI kisI kii| arthAt dharma kI pUrNa upalabdhi ke lie vijJAna aura cAritra jo pItA hai ThaMDA pAnI, pyAsa miTI hai sadA usI kii| kA samanvaya Avazyaka hai, kyoMki binA jJAna ke jar3a kriyA __ata: yadi dharma kI pyAsa bujhAnA hai to pAnI-pAnI mata aMdhI hai aura binA kriyA kA jJAna zaitAna hai| kahate rahie apitu dharma kA pavitra ThaNDA jala pIjie, use Aja saMsAra meM jo aNubama kA bhaya chA rahA hai, usakA jIvana meM utArie, use kriyAnvita kIjie tabhI yahA~ bhI sukhakAraNa kyA hai? usakA kAraNa hai vijJAna kA dharma ke sAtha zAnti prApta hogI aura bhaviSya meM-parabhava meM bhI uttama gati kI samanvaya nahIM honaa| yadi vaijJAnikoM ko bacapana se hI naitikatA prApti hogii| tarwaridrior60-60-6dridrobodoodr6006-6droM16606606ridrioridroominioriandiranironironidwar