Book Title: Ketlak Prakrit Shabdo ane Prayogo
Author(s): 
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249550/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka prAkRta zabda ane prayogo 1. nirdhAraNavAyaka kriyAvizeSaNa vahe 'siddhahema 8.2.185 nIce ghare avyaya prAkRtamAM nirdhAraNavAcaka tathA niyavAcaka hovAnuM jaNAvyuM che. te mATe anukrame be udAharaNa ApyAM che. 2. vacce rino gaMgAmo stragALa ! "kSatriyomAM kharekhara puruSa te dhanaMjaya ja. 2. ke nahi 'nizcitapaNe e siMha che.? cine keI sAhityakRtimAM prayoga thayAnuM prAkRta kezamAM noMdhAyuM nathI. A daSTie dharmasenagaNikRta "vasudehahiMDI-madhyamakhaMDamAM eka sthAne tene praga thaye che tene mahattva maLe che. rahyuM che - gajruM ma DhiA' ! (pR. 181, 5. 20) "kharekhara, nakkI, emAM kaze zaka nathI ke koI mANase ja emane bhaDakAvyAM che. saMdarbha evo che ke durathI AvatA vidyAdharakanyAonA gAyanavAdananA dhvanithI be cAIne e vanine anusaro vasudeva eka latAmaMDapamAM pahoMce che. tyAM te, bhayabhIta banIne ArAva karatI sArasajoDIne AghethI Avate zabda sAMbhaLI, uparanAM vacano bole che. emAM mANasanI upasthitinuM nirdhAraNa thAya che. ahIM eka sAthe traNa nirdhAraNa avya vaparAyAM che. e rIlIlakSaNa paNa meMdhapAtra che. A prayogathI e vAta paNa spaSTa thAya che ke vyutpattidaSTie ne rasa sAthe joDI zakAya tema nathI. 2. AdhiyavAcaka kriyAvizeSaNa dara siddhahema', 8-4-350 nIce Apela pahelA udAharaNa-padyamAM ri zabda a", "abhUta' evA arthanA eTale ke Azcaryadyotaka kriyAvizeSa tarIke vaparAyele maLe che. anyatra paNa tene prayoga aneka vAra thayuM che jema ke bhAvadevasarikRta "pArzvanAthacaritra' (I. sa. 1255)mAM (3.492, 8.48); dharma, kumArakta "zAlibhadracaritra' (1ra77)mAM 1.88, 2.58, 7.3), dharmaratna-prakaraNa 1. pratiAmAM vAta ane choTAhuM evA bhraSTa pATha che. ahIM temaja pRSTha 208.3mAM riTa joIe. sara eTale "kheda." pi eTale lobhita.' Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA'mAM ( mAru veNu, vara-mu -karinane-pAsama'mAM. uta; vagere. prabhAcaMkRta "prabhAvaka carita'mAM te zabda saMskRtamAM paNa vaparAyAnuM udAharaNa maLe che (je nAnI-majidattAnAM ghara | pR. 185, 5, 2). haribhadrasUrikRta apabhraMza mahAkAvya neminAhacariva'mAM bIjA keTalAMka Azraya ghAtaka kriyAvizeSaNa -tapura, , huM enI sAthe krAM paNa vaparAya che (padya kak). have prAkRtamAM tema ja apabhraMzamAM be svara vacce kAM te huM AvI zake. kAM te paNa Ta nahI. eTale ja apavAdarUpa gaNAya. te ja pramANe minAriya'mAM maLate vapUri-kema ke apabhraMzamAM paNa kAM te be svara vacce 3 hAya kAM te , paNa 1 nahIM. A kAra ane vadhunuM mULa zuM haze e prazna vicAraNIya che. upavuM =1 neminahariyamAM rAmAna arthamAM ane samAna saMdarbhamAM kevaLa Ta ane 2 paNa vaparAya che; jema ke, +2 rUsa va tuM, vadhu narama vaMduM (padya 14). eTaluM ja nahIM, AzcaryanI utkaTatA vyakta karavA baMnenI Tiktine prayoga paNa tema maLe che : jaTa Ta vana-vidatta juda, vadhu bhUmi kram (padya 108) bahu sara vatta-saMgo (padya 433) AthI eTaluM to spaSTa thAya che ke kaTa ane vadhu be ghaTakanA banela. che : kaTa , vadhu che. AmAMne ri je dhari ura (Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. niMdAvAcaka saM. samAja vadhamAnasUrikRta "gaNaratnamahodadhi (I. sa. 141)mAM saMskRta dhAtu mAt ( = + ) bALavuM' eka lAkSaNika arthamAM paNa vaparAtA hovAnuM noMdhyuM. che. e artha che guNane eTale ke niMdAnA arthamAM. udAharaNa tahIke 3 mATaDha take ghani evuM vAka ApyuM che (pR. 29. 113, AmAM be bAbata vicAraNIya che. eka te bALavuM' lAkSaNika arthamAM niMdAvAcaka kaI rIte hoya, ane bIju udAharaNa vAkathamAM be yiApada 6, ane mArA sAthe vaparAya che, vicAratAM lAge che ke upara uThThata kareluM. vAkaya enuM ApaNe atyAre. gujarAtInA vyavahAramAM "kara, bALane je karatI hoya te, athavA te badhu, karane evA prayogane maLatuM che. bALane, ene je joItuM hoya te evA prayogomAM ApavAnI kriyA pratye tirarakAra darzAvavA ApavuM ne badale bALavuM" vaparAya che. vaLI banyuM, je thAya te. mAthI javAnuM nahIM bane. banyuM , mane te zarama Ave che, vageremAM, 'baLavuM ne. prayoga saMskRta nA lAkSaNika prayogane maLe che. jema ke - TosthArtha : kutrAMta para vaDhata ('hitopadeza', 1, 68). nArA je rahaH tane ('uttararAmacarita', cothA aMkamAM), DhaghArArthe (vairAgyazataka') vagere. banyA mAMno", "kALamukhe' (ju. guja. cAramu3), hiMdI munasTI vagere upasthI baLavuM nidAvAcaka artha kaI rIte vikase te samajI zakAya. 4. saM. zIva thIjeluM, karI gayeluM, jameluM, thInuM. "abhidhAna ciMtAmaNimAM jJAna ane sthAna evArthaka tarIke noMdhelA che i 49 ) ApelA che. amaranA "nAmaliMgAnuzAsanamAM e zabdo ApelA nathI. pANinIya dhAtupamAM jai dhAtu (pahele gaNa) gatyaka kahyo che. paraMtu te traNa bhUtakRdaMta zIta ThaMDu, zIta thIjI gayeluM' (jema ke zI tam "jAnuM ghI') ane zAna sa kocAyeluM" (jema ke vAno vra ThaMDIthI saMkecAI gayele vIMchI) mULa dhAtunA arthathI judA arthamAM jANItA che. kathAva '5 kaLa' (a zira saMtu) jevA sAdhita zabdomAM zItatAne artha maLe che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praziSTa saMskRta sAhityamAMthI zInane prayoga noMdhAyuM nathI. manisara viliajhanA keza anusAra vyAkaraNamAM pANinie zIna sAthe che (6.1.24), paNa mAtra vAjasaneyI saMhitA'mAM te hima, baraphanA arthamAM vaparAya che. nare sInamAMthI UtarI AvelA pAli sIna thIjeluM', kazmIrI zIna barapha noMdhyA che. razIna nahIM, paNa jAna praziSTa saMskRtamAM vaparAyele maLe che. vizAkhadeva (vizAkhadatta)nA "mudrAkSasamAM zara6 varNananuM eka suMdara padya che (3.). temAM zaradaRtumAM dizAo jANe ke saritAonI jema gaganamAMthI "vahI rahI che evI uprekSA karI che. tyAM kata medhakhaMDanA palina have krame krame saMkocAyAnuM kahyuM che ("zanaiH zyAnIbhUtA: sita-jaladharaccheda-pulinA bhatRharinA "nItizataka'mAM paNa je je vastuo kRzatAne lIdhe bhI UThe che tenI gaNanA karatAM temAM upayuktane ja samAveza karyo che: "zaradi sarita: sthAna -pulinA: (zaradaRtumAM saMkecAyelA pulina vALI nadIo.) praziSTa saMskRta sAhityamAM ane lekabhASAomAM zreyAne vadhu pracalita rahyo che. e dhAtu kaThina banavuM, jAmI javuM" nA arthamAM noMdhAyo che. rayAna parathI banela thI ane ci07 prAkRta sAhityamAM vaparAyA che. siddhahema 8, 1,74 ramane 8,2,89 vaDe thA, ane thaLa sadhAya che. dezanAmamAlA' 5,30mAM vivA " niha, nirdaya, abhimAnI' evA arthamAM Ape che. temAM saM. taruSa parathI thayela prA. paddha, caDha "abhimAnImAM je jovA maLe che te ja lAkSaNika artha vikAsa thayo che. dhArmika saMjJA tarIke jaina Agamika sAhityamAM ghoLA, zILAdi, pILaddhiva saM. sthAna-ti) evA ghera nidrALa mATe vaparAya che. jenI cetanA atyaMta darzanAvaraNIya karmanA udayathI jaDabhUta banI gaI che. gujarAtI "thInuM' (jema ke "thInuM ghI) nA mULamAM prA. pikane ane "thINu'nA mULamAM prA. thALa che. ane saM. jayAvAta parathI thayelA prA. dhirAphamAMthI guja. thIjavuM' bane che. A saMdarbha : dharmarAja nArAyaNa gAMdhI-dhAturUpakeza' (1883). meniara-viliajha--saMskRta-Igliza DikazanarI' (1894, 196). haragoviMdadAsa zeTha-pAIasamaharaNa' (1963). Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayakastUrImUri--abhidhAnaciMtAmaNi ( 'caMdrodyA' gujarAtI TIkA) (1957). ra-kampereMTiva DikzanarI Ava inDo-eriana laiMgviSijha' (1966). muni dulaharAja---'dezI zabdakoza' (1988). viliama vinI.----'rUTsa, DeriveTivjha Ava sa`skRta laiM`gvija' (1963). vizAkhadeva (vizAkhadatta).'mRcchakaTika.' bhartRharinItizataka' (dAmodara kosakhI sa'pAdita, 1948), 5. prAkRta katA UMcA UThavu 'siddhahema' 8-4 - 67mAM 3 te sa + pAnA dhAtvAdeza tarIke Apyo che. prAkRtAzAmAM e dhAtune koI sAhityika prayoga noMdhAyA nathI. e diSTae vIravikRta 'ja khUsAmicariu' (isavI. 11 mI sadInA madhyabhAga) e apabhraMzakAvyamAM maLate tenA nIce noMdhelA prayAga mahattva dharAve che; ja bhUsvAmIne je kumArikAo sAthe vivAha thayA temanA sau vanamAM nIcenI pa Mkti Ave che : uphakuriya sihiSNu--pAvara-tara ravararAyahA na majaNu~dha' 13 snAnakaLaza.' A rIte samarthita thAya che. (4, 13, 12) temanA UMcA UThelA sthULa stanatA eTale mAne ratipati manarAjanA arthAMmAM pracalita che. gujarAtImAM 'phaeNTa mAravI' prayAga vAmjha eMDa prAyamarI bhArata nA UMcA UThavu", 'ubhAravALA hAvu evA atha 6. prA, TTA 'DhI'pha' 'kSapATa ke dhabbo lagAvavA' evA prAkRtamAM chaThThI zatAbdImAM dA AranI dvI'ka' evA arthAMmAM vaparAya che : elao siMgeNa pheTTAe vA AhaNejA / gheTA zIMgaDu` ke DhIMka mAre' (`sakAliya-sutta" para agastyasi'hanI cUrNi, pR. 105, paMkti 28. muni puNyavijaya sa`pAdita, 1973, prAkRta graMtha pariSada, kramAMka 17). 'dIka', dharmo', 'thapATa' e artho paraspara sakaLAyelA che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7, prAkRta e ja "bhI2, bIkaNa hemacaMdrAcAryanI dezInAmamAlAmAM , meSa ane mejaya e ra.. bhIra' evA arthamAM noMdhAyela che. (6.1 9). "siddhahemamAM prAkRta che? zabada saMskRta mera parathI rakArane DakAra thayAthI siddha thayele karyo che. je mane artha bIkaNa che ke gheTa" e saMdigdha che). mana zabdane stra ane ma e laghutAvAcaka pratyaya lAgIne anya che. meghanA mULamAM saMskRta meva che. jenAthI bIjA bIve" evA arthane badale 'je bIjAthI bI. eka e thaI gayo che. . putrane najara na lAge te mATe tene niMdAvAcaka nAma ApavAnI prathA jANItI che. e rIte bIkaNa, gabharu' artha dharAvate saMskRta zIda virodha nAma tarIke vaparAyela che. navamI zatAbdInA apabhraMza kavi svayaMbhUe pitAnA saMdha vabhUdamAM bhIkavinuM gItichadamAM racela eka prAkRta udAharaNa TakA che. yaMbhUnA putra tribhuvane pitAnA adhUrA rahelA mahAkAvya "harivarapura aranAma "riThaNemicariyane pUruM kareluM, temAM eka sthaLe ApelI pare : ", nAmI kavionI sUcimAM bhIru kavinuM paNa nAma che. Do. rAghavane noMdhyuM che ke bhAjapta "zuMgAraprakAzamAM. abhivagutakRta 'abhinavabhAratI'mAM ane rAmacaMdrata "nAradarpaNamAM rAsakAMka mane. uparUpakanA udAharaNa tarIke kavi jijalakRta "rAdhAvipralaMbha rAsakAMkane ullekha kare che ane temAMthI thoDAMka uddharaNo Apela che (rAghavanuM, "gAraprakAza, y. (88-891). A uparathI joI zakAya che ke "bhIru ane prAkRta para paNa saMskRta pInnI jema vizeSa nAma tarIke paNa pracalita hatuM. 8, prA. tathA "gAya" hemacaMdrAcArye te zabdane dezya zabda tarIke "gAya'nA arthamAM ne che karI nAmamAle', 5.). dhanapAle gAyavAcaka prAkRta zabdomAM taMvA, dUra ane iii AyA che (69). A badhA zabada sAmAnyapaNe gAyavAcaka tarIke A . che. mULe te e zabda te te raMganI gAyanA vAcaka hatA. taMtra, saM. trAMbAnA raMganI', cA kALI" (sarakhAvo vaDhavA, guja. baLiye' dif rAnI (saravALe rohita = hiMTa), zaTa 'kAbaracItarI" RtriA "pILAza para ratI' (guja. kavaLI) premAnaMde 'dazamaskaMdhamAM "haraNI, kebI, kAbarI, kapa no nirdeza karyo che. (59, 18-19) juo boLa-ce tha' e noMdha, buddhi prakAza", mArca 19, pR. 1 2