Kalyanyatri Shree Chitrabhanu

Author(s): Bansi
Publisher: Manilal A Mehta
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005925/1

Page #1

કે
| લેય એ છે
श्री
यित्रामा
'चन्दनं न वने
वनें'
सी

Page #2

TERIAGIRI
सत्यम्....
शिवम्....
सुन्दरम् !

Page #3

કલ્યાણયાત્રી શ્રી ચિત્રભાનુ
[[ ''
A PEN PICTURE
A SPRING IN THE DESERT
OR
A PRINCE OF PLENTY

Page #4

પ્રકારનાક : મણીલાલ એ. મહેતા
સી એન્ડ કુ. ૪૧ ૩. વસંત વાડી,
વિ. સં. ૨૦૧૭ : પર્યુષણ પર્વ
કિંમતઃ એક રૂપિ
મુદ્રક : ભારતી પ્રેસ, ૭૯, મેજ સ્ટ્રીટ, કેટ: મુંબઈ.

Page #5

- સંસ્કારમૂર્તિ સમયજ્ઞ મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભ સાગરજી :
‘ચિત્રભાનું? A SAINT THAT SPEAKS.. IN THE SILENCE OF OUR SOUL

Page #6

"From the West, I had gone to India in search of the light of the East. This light, I found in the person of His Holiness Muni Shri Chandraprabh Sagarji Maharaj (Chitrabhanu). His vast knowledge, wisdom and love for humanity have the power of enlightening our soul and heart. He shows us the glorious path of Life we have to follow-in order to find unity in ourselves and to reach our ultimate goal..
- I bow deep to Maharaj Shri."
Sorella von Le Brett
14-7-61 14 Etienne Dumont. Geneve (Switzerland)
"I met Muni Shri 'Chitrabhanu'. .
He looked very much like what one would imagine Christ to be and gave me an impression of deep
peace,”
Indira Gandhi
** 18-3-57 Prime Minister's House
New Delhi.
.
.

Page #7

જતનથી જાળવ્યા રંગા !
M a n y so-called Great Men' are amazingly small of character and petty in disposition, while many small looking persons are indeed, very great,
as they have, by their simple living and high thinking,
and by their close contact with the main currents of life,
built some invisible towers of
precious virtues. ... so peerless & magnificient mountains
w i t h in !
.........
*
સો સો દિવસેથી મ્હારાં 'તરમાં જે મીડાં અમી ‘આપે।આપ’ ઉભરાતાં ગયાં, ને આકાશમાંથી અનેક અવનવી ભાવનાના રંગે ચિત્તમાં ઊતરતા રહ્યા-તેને ‘જતન'થી મે જાળવી શખ્યાં આવ્યા'તા એ બધાં ખળખળતાં અમીનાં ઝરણાંઓ ને રંગના પૂરા ‘સહજ' ભાવે, પણ પૂરી લીધાં ‘સાચવી’ને અંદરના ‘ગભારા'માં ખૂબ જ માનસિક ચીવટથી મે-જીવનની મેાંઘી ‘મૂડી’ માનીને.

Page #8

જેમ જેમ અમીના પુવારા હૃદયકમળની પાંખડીઓને પખાળતા ગયા, એ સાધુતાની ખૂશબ પ્રસન્નતા ફેલાવતી ગઈ, એ શીતળતાનાં વાયુ દિલને “તર-બતર કરતાં રહ્યાં, ને જેમ જેમ વિવિધ જ્ઞાનક્ષેત્રનાં પચરંગી કિરણને રાશિ તેજ પ્રસારતે આગળ ને આગળ વધતે ચાલે તેમ તેમ ચિત્તનાં ઊંડાણમાં એક પ્રકારની શાંત, સુંદર, “નિર્વિકલ્પ મધુરી કલ્યાણ-સમાધિ આવવા લાગી. - હું ન જાણું તેમ “કેક ગેબી ચીજ અંદરના તત્વને પ્રેમથી પંપાળીને પડકારી રહી છે” એવી ઝણઝણાટી થઈ પ્રેરણા જાગીને બેલીઃ
" “અય અનંતકાળના “મુસાફર–ચિતારા! શાંત થા. સ્વસ્થ થઈ વિરમી જા, થોડે કાળ–અહીં એગ્ર વિસામે માની. કાળના ચક્રમાં ફરતાં ફરતાં “ઠહરી” જા, છેડે સમય, અને આ બધી દુન્યવી “શુદ્ર કમાણ, રમતડીઓ કે પ્રવૃત્તિઓને પૂંઠ દઈ ઉતારી લે કેંક “ભવના માતા’ રૂપે એ બધાં દિલખુશ હદયનાં રંગે કાગળ પર “કળથી' -હારી પીંછી ને અંતરનું સુંદર “મિલન સાધીને! ચિતારા, એવું, એવું કંક ચિતરી લે કે હનેય “તૃપ્તિ' થાય, ને જેનારને ય ખુશાલી ઉપજે દ્રષ્ટા ને દ્રશ્યને અજીબ સંગમ થાય.
ચિતરી લે હારી કળા ને કૌશલ્યથી! તેનાં દર્શને કંકને નવજીવન સાંપડશે, કેકમાં સંસ્કાર ને માનવતાની ‘ઉર્મિઓ

Page #9

જાગશે, કેકને ચેતનાનાં ઉષ્માભર્યા જળ પીવા મળશે, કેકનાં નિરાશાભર્યા અંધારિયા સંસારી જીવનમાં આશાને ઝળહળતે દીપક પ્રગટશે–પ્રકાશ રેલાશે. બેંક અસહ્ય જિંદગીઓ સહ્ય બનશે,કંકમાં નૈતિકતાનાં તેજ ઊતરશે, કેક નાસ્તિકે આસ્તિકમાં પલટાશે, કેક આસ્તિકોમાં “ખરું જીવન જાગશે, ઉપરથી જ માત્ર દેખાતાં કેક ધર્મીઓનાં હૃદયમાં અંદરની સાચી ધાર્મિકતને “ઝ ફૂટશે. ચિતરી લે ચિતાર, આ એક મનહર દશ્યને હારા આત્માનાં પૂર “વૈભવથી.
તેનાં દર્શને કંકને ‘શાતા મળશે, કેકના ડરી ગયેલાં જીવનમાં ગરમી આવશે, કેંકનાં સુકકાં, સૂનાં, ચિમળાઈ ગયેલાં શુષ્ક જીવનમાં સાચી તાજગી ને હરિયાળી ખીલી રસગંગા વહેવા માંડશે. કેકનાં દબાઈ ગયેલા હૃદયમાં નવું જે, ને દુખે સામે યુદ્ધ કરવાની હિંમત જાગશે, કેકને જિંદગીને સાચે અર્થ હેમજશે, કેક સુકાન વિનાનાં આડાઅવળાં અથડાતાં નાવડાંઓને પ્રવાસનું લક્ષ સાંપડશે, ધર્મ કે નીતિ તરફ પૂઠ ફેરવી જીવતા કંક જનમાં ધર્મ પ્રત્યે અભિરુચિ પેદા થશે, કેક કજિયાળાં કૌટુંબિક જીવનમાં પ્રેમ ને વાત્સલ્યનાં પૂર વહેશે, કંકમાં વિશાળતા ને “ઉદર્વગમનની ઝંખના જાગશેઃ કેકમાં તેની વચનસુધાથી જીવનમંજરીઓ ખીલશે, કેક પાનખરે વસંતમાં ફેરવાશે. ચિતરી લે! કેંકનું ભલું થશે-ચિતરી લે, આ મનહર સીનેરી જલદી જલદી ! જરમા' દિલે! ચિતાર ! મેજ હી પડી જાય તે પહેલાં જ!

Page #10

ઉઠાવ હારી પીંછી ને ભેળવી દે હારા “દિલને રંગ!” જાણે એક ચિત્ર રાહ જુએ છે.
પ્રેરણા તે પાછળ પડી'તી ગંગાના ધસમસતા પ્રવાહ માફક! હારી મુસીબતેની દલીલ સાંભળવા તે તૈયાર નહતી. એ તે બોલતી જ રહી, ફરી બેલીઃ
એક બે-ભાવનાશાળી ઓંનેનાં મૂલ્યાંકન કરતાં પત્ર વાંચીને દૂર દૂર જાપાન બેઠાં તું કદિક “ઝંખતે’ હતું જે સાધુનાં પ્રિય દર્શન માટે, અને ચાહતે હવે જીગરથી જેમનાં વિપુલ જ્ઞાનની પ્રસાદિ ચાખવા તેને હવે, આવ્યા છે તે ભરી લે આંખમાં ઠાંસી ઠાંસીને! નિહાળી લે તેનાં સ્થળ ને સૂફમબાહ્ય ને આંતર સ્વરૂપને-ધારી ધારીને “અંદરનાં ચક્ષુથી, ને ગોઠવી દે તેના પ્રકાશને લ્હારાં ચિત્તપ્રદેશમાં ચતુરાઈથી!
પ્રગટાવી દે તે મૂર્તિને अंदर ने बहार!”
ફરી સાંભળીને વિમાસણમાં પડયે હું. ગણગણે મનમાં “થઈ શકશે મહારાથી ?” પ્રતિમા વિશાળ હતીઃ મહા પ્રતિભાશાળી હતી. ક૯૫નાથી કેક સ્થમજી શકું, પણ દુનિયાદારીનાં આ બધાં “રગડાંથી ખરડાયેલા ચિત્તમાં એ સુંદર પ્રતિમા સહેજે સમાય તેવી હતી. મૂર્તિના ચિતરનારે તે પછી પકડતાં પહેલાં મૂર્તિમય’ જ બનવું જોઈએ, તેના જ રંગે પામીને પછી તેને જ પ્રેમથી “અર્પવા જોઈએ. એ બધું કયાં?

Page #11

મૂર્તિ તે સ્વબળે ઘડાણ, પણ ચિતા પિતાની તરફ તરસ્યા ભાવે નજર નાંખે છે ત્યારે હમજાય છે કે મૂર્તિને પધરાવવા માટે મંદિરના મૂળ પાયા જ હજુ નંખાયા નહોતા! ત્યાં કઈ રીતે એ મૂર્તિની ભલાસથી હું પ્રતિષ્ઠા કરું?
મૂર્તિના તેજપૂંજને ઝિલવાની ભૂમિકા તૈયાર કરું, તેની પૂરી જ્યણા પૂર્વક થેડીક વિચારણા કરું, અને તેનાં તેજપૂજને ઝીલવાની કે તાકાત કેળવાય-ને કેળવાય ત્યાં તે ફરી કેકને આદેશ અંતરમાંથી છૂટઃ
સંપૂર્ણતાની લાલસામાં, મૂર્ખ ! અંગેના યુગ વિતશે, તે અપૂર્ણતા તે આજે જ ડીઘણું “મહાણ લેને ! બહુ ભૂખ લાગી છે તે નર્યા લાડુનો જ આગ્રહ ન શોભે, સામાન્ય ભજનથી પણ ચલાવી લેવું ઘટે. ચિતારા ! આવડે તેવું આદરી લે! આધ્યાત્મની દુનિયામાં, વસ્તુ નહિ, “ભાવની કિંમત છેઃ સમાવી લે ચક્ષુમાં જ, ને ઉતારી લે કાગળ પર કળથી તે ચિત્રને ! મૂર્તિ સાથે “એકતાનતા સાધીશ તે મંદિર તે ભલા! આપ આપ “અંદર ઊભું થવાનું જ છે, તે સ્વયં મૂર્તિ જ મંદિરનું બાંધશેઃ માટે અંદરનું અંદર બંધાવા દે, ને બધાયા પછી તેનું “શિખર બહાર ચમકશે. થડકીશ ના ! ચિતારા, લે કલમ હાથમાં આત્મવિશ્વાસથી !”
અને....જરા શ્રધ્ધા આવી, પરંતુ કે બાહ્ય તૈયારી કરું તે પહેલાં, આશ્ચર્ય થાય તેવી અચાનક અડતાલીસ કલાકની જસમાધિ લાગી.

Page #12

અહે! વચમાં ક્યાં ગયે હું? “શું થયું”..ખબર નથીઃ જાગીને જોઉં છું તે દેખાયું તૈયાર થઈ ચૂકેલું—અત્તરનું પૂંભડું બની વાતાવરણમાં બધે સુવાસ ફેલાવી રહેલા * એક સાધુપુરુષ-ચિત્રભાનુ'નું
આ
એક આછું “રવિત્ર’: A Pen Picture!
દિલના રંગેની મિલાવટ કરી પ્યાલીઓ તૈયાર કરું-ન કરું, પીંછી હાથમાં પકડું-ન પકડું, ને ચિતરવાની બીજી મજાવટ કરું-ન કરું.અહે! એ સુખદ સમૃતિઓનું એક સુંદર મ્યુઝિયમ અંતરમાં વ્યવસ્થિત રીતે ઠવું, નગેવું–ત્યાં તે રસસમાધિમાં ઊંડે ઊતરી જતાં આ બધું “આંતરિક પ્રેરણા ને ઠંડી સ્વસ્થતાથી લખાઈ પણ ગયું!
કઈ શકિત તેની પાછળ હશે?
પિતાના બાળકના ચહેરા પર જે કુદરતી વહાલ, માયા ને “મમતાથી જગતની માતાએ હાથ ફેરવે-તેવા જ બકે તેથી વિશેષ મમતાભર્યા ભાવથી મેં “રેખાચિત્ર' વાંચવું શરૂ કર્યું, ને આવી પડયું એક “અભિમાનં: “મેં લખ્યું !”

Page #13

ત્યાં જ અવાજ આવ્યું અંતરમાંથીઃ “હું શું લખ્યું રે પાગલ! તું તે કોણ વળી ચતરનાર? મજાલ શી હારી ? રંગે ને પછી તે હજી એમ જ પડયાં છેને! કોણે હાથમાં લીધી પીંછી ને માર્યા એ “લપડા..
સામે હતું એક ચિતન્યભર્યું માનવતાનું “મંડેલ'! તેણે જ રોને નવરંગ આપ્યા, તેણે જ પીંછીને “કુમાશ ધીરી; તેણે જ ચિતારાને જાગૃત કર્યો! અને પછી એ ત્રણેના ઐય કહે કે “તનમનામાંથી ચિત્ર આપ આપ સરજાઈ ગયુંચિતરાઈ ગયું. ચિતારા ! “હે નહિ, પણ, ખલીલ જીબ્રાનની ભાષામાં કહું તે-“હારી મારફત ચિતરાયું કહેજે!-જે તું કળાની A. B.C.D. પણ જાણે તે !”
અને અવાજ આવે વધુ
જાણે છે, આ બધી આછીપાતળી રેખાઓ કેણે ઉપસાવી? હેં? શું હે ? ના, ના, ગમાર, સાંભળી લે! હજારે શ્રોતાઓની લાગણીના “ધબકારાથી જ એ સ્વયં ઉપસી આવી છે. જેમ હું નથી ઘડી એ ચેતનભરી પ્રતિમા, તેમ નથી ચિતર્યુ “હું આ ચિત્ર પણ રચાયું છે હારી “મારફત જ ફકત! હારી કૃતિ નથી પણ તે એક પ્રતિકૃતિ! એટલું જ સત્ય.”
હું સાંભળીને ચૂપ રહ્યો.
થોડુંક અંગત કહેવાને અધિકાર હોય તે કહી દઉં–ભેગાભેગું !

Page #14

આ સે દિવસે મેં કેમ વિતાવ્યા હશે? ને ચિત્તપ્રદેશની અદર છાનું છાનું-Unconsciously કેવી રીતે આ ખાચિત્ર તૈયાર થતું ગયું હશે? કહું?
જાપાનમાં હતું ત્યારે એક બે હેનના પોથી તે સાધુપુરુષને ડેક પક્ષ પરિચય થવા પામ્યું, ને તેમાંથી પ્રત્યક્ષ કયારેક મળશું એવી ભાવના જાગી. મળ્યાં, ને પ્રથમ દર્શને જ જે સુંદર ને સ્વચ્છ છાપ મહારાં મન પર પડી તે સમયે મહારા લખેલા પત્રની નેંધ મેં બાર માસ જાળવી રાખી-તેમાંથી થોડાક ફકરાઓ અત્રે અસલ સ્વરૂપમાં જ પહેલાં ઉતારી લઉં:
... “કેટલાક નવા પરિચયે માનવીને અજબ રસસમાધિમાં ધકેલી મૂકે છે. ઈચ્છા હોય કે ન હોય, પણ તેને જવું જ પડે છે આવું કૈક મહારે માટે બન્યું..” “સપાટી પરનાં ભરતી- ઓટ જોવા કરતાં અંદરનાં સાગરજીનું “મીઠું દર્શન’ મેં કર્યું, ખૂબ આનંદ થયે. મહારા દિલના ભાવે વધુ સમય મને જણાવીશ. આજ તે એટલું જ કે ઊંડાણમાં “સૂતેલું સ્વપ્ન પિકારે છે કે જે મહેને બહાર ખેંચી કાઢવાની ખરી ઇચ્છા જ હોય તે તેને “ચૂપકીથી” ખેંચી લેવું જોઈએ-જેમ મીઠી ચીજ “હેજે મીઠાશમાં બદલાઈ જાય તેમ! પણ “સંપૂર્ણતા' જે સ્વપ્નને સંપૂર્ણતાથી ભરી શકતું નથી તેને “ખાલી સ્વપ્ન તે કેમ કહેવાય? માની જ લેવું રહ્યું કે તે

Page #15

ખરેખર સંપૂર્ણતાને આત્મા છે. આવું કંઈક હમજાયું.
પહેલા મિલનનું ઊંડાણ હજી માપી શક્ય નથી, તે ઘેન તે ઊતર્યું નથી–ત્યાં એ મિલનને ય ટપી જાય તેવા આપના એક પત્ર વળી એર જિજ્ઞાસા જગાવી છે. એક નાની શી સમશ્યા ઊભી થઈ છે તે કહું ? “રૂબરૂ મળ્યા કરું ને “તૃપ્તિ પામું કે પાસે વાંચીને?’ આમથી કંઈ નકકી થતું નથી હજી, છતાં આટલું તે હમજાયું છે કે-જે ફૂલનું વજન-કહે કે, આખા ફૂલનું વજન તેની પાંખડી' કરતાં ય હલકું હેય તેને ભલાફૂલ તે કેમ કહેવાય? તે ફૂલ નહિ, ફૂલની સુગંધ છે. તેમ જ જે સંદેશ લાવનાર, જેના સંદેશ કરતાં ય પાવરપુલ હોય તેને સંદેશવાહક તે કેમ કહેવાય? તે તે સંદેશને આત્મા-સંદેશને પિતા જ; અને જે નેજ સાગરની “મસ્તીને ઓર ખીલવે તેને કેવળ’ મેનું કહીને જ કેમ બેસી રહેવાય?તે તે સાગરનાં પ્યારા બાળકેઃ માતાની છાતી પર બેસી રમતા “દેવદૂતો જ! આટલાથી ય આપના પત્રનું ખરું “મૂલ્યાંકને થશે?
“..એ ચમકતી રેતી ભલે ચમકતી હૈય, પણ હશે જે તે રેતી પ્રાણહીન, મૂડદાલ શી; કદિય ઈચ્છશે નડિ કાળાંતરેય પણ...કે...કે પવિત્ર

Page #16

યાત્રિકનાં પગલાં તેની કાયા પર પડે! અને બીજી બાજુ હશે તે “જીવનસંગ્રામને બહાદૂર ગૌરવશાળી –“અરે યાત્રિક, તે પસંદ નહિ કરે તે પણ કદિય પગલાં પાડવાનું કઈ પ્રાણહીન રેતી ઉપર! “કારણે પૂછશે ના! પ્રાણ-થનગનતું “ચૈતન્ય એ જ બેયનાં “સંગમની જરૂરિયાત છે. “થનથનાટ’ એ ઉત્તમ સંતતિ ચાહનાર દંપતી વચ્ચેની પહેલી ને છેલ્લી “શરત છે.બાકી તે જેવા તેવાના મિલનથી મૂડદાં જ પાકે-ભૂતે મળે, દે નહિ-દેવત્વ”ની તે. આશા જ શી? આપણું મિલન “દિવ્ય બને એ જ ભાવના.
..“અને તેમાં ય હજારોમાંથી એકાદ અને સુંદર વિચારસમૃદ્ધિની મહામૂલી ભેટ મળી હોય ત્યારે તે એ ખજાને ઓર વધારે “સુગંધી બને છે.
બોલે ! છે તે આત્માનંદમાં ને?” આટલા ટૂંકા સવાલમાં આપે ઘણું ઘણું પૂછી લીધું, ને મહિને વિચારગુફામાં ઊડે ધકેલી દીધે. જવાબ-વ્યવહારદ્રષ્ટિએ “હા માં આવું તે તે “અર્ધસત્ય હશે–જે કદાચ અસત્ય કરતાં ય વિશેષ છેટું ગણાય, અને “ના” પાડું તે તેવું લખતાં મનને જરા ય રુચતું નથી. બેધડક છાતી ઠેકીને હા પાડી શકાય તે કેવું સારું! આ સૌભાગ્ય આપને હશે, ને તે દ્રષ્ટિએ જ આપને
૧૦.

Page #17

સંગ સાથે છે. મીણબત્તી જ બની રહી ઓગળી જવાને બદલે પ્રકાશની ઝળહળતી ‘મશાલ બનવાની પ્રેરણા મળે તે જ તૃષા છે. કદિક છિપાશે! એ તૃષા છિપાય કે ન છિપાય પણ તૃષા તે કાયમ રહે તે ય ઘણી કમાણી માનવાની રહે.
બાકી તે સ્મૃતિના પ્રદેશમાં અનેક નવનવી મૃતિઓ ખડકાયે જાય છે. જેને કદિક આકાર મળે છે, ને કદિક તે નિરાકાર જ રહી જાય છે. આકાર પામેલી સ્મૃતિઓ કરતાં નિરાકાર રહેલી સ્મૃતિઓમાં કે ઓછું સત્વ નથી હોતું; ઊલટું “આકારનાં એકઠાંમાં બંધાવાની ના પાડીને તે વિશેષ પાવરપુલ બને છે. આ નિરાકાર સમૃતિઓને સ્મૃતિ કહેવા કરતાં આત્માની કિંમતી પેદાશ જ માનવી ભલી.
માનવીની નજીકમાં નજીક જે ઊભેલું છે તે તેનું પિતાનું મીઠું સ્વપ્ન જ છે, ને તેથી ય વધુમાં વધુ નજીકમાં ઊભું હોય તે ખાલી સ્વપ્ન જ નથી રહેતું, પણ કઈ ભવ્ય દૈવી'Vision જ બની જાય છે. આપણા જીવનમાં આવા કેક માનુષી ને દેવી સ્વપ્નાઓ પડકારતાં ઊભાં હોય છે. કેટલાંક ફળે છે તે કેટલાંક મૃગજળ જેવાં...પણ મહને એક વાતની ખાતરી છે કે જ્યાં ઝરાએ ખળખળ વહેતા હોય ત્યાં સદાય જડતાની ગેરહાજરી જ હેય. છતાં ય કેકને કદિ ત્યાં જડતા
૧૧

Page #18

દેખાય તે હમજી જ લેવું કે-ઝરાના આત્માને સ્પર્શ થવે હજી બાકી જ છે!
અનંતના આનંદ પ્રતિ પળભર પણ દેરાવામાં જીવનનું કેટલું બધું “સાફલ્ય છે તે તે અનુભવે જ ખબર પડે એ “સ્વાદને વિષય છે, બુદ્ધિને નહિ. આવી થેડી તૃષા તે છે જ, એટલે તે મીઠી પરબડી યાદ આવે છે.
અને જે મિનારે પિતાના જ નકકર પથ્થરોથી ઊંચે બન્યું છે, તે બહારના કોઈ ગમે તેટલા સારા રંગીલા પથ્થરથી ઊંચું થવામાં માનતે જ નથી.
પ્રથમ મિલન કહે, કે પ્રત્યક્ષ મિલનનાં ટૂંકા પરિચય પછી, પત્ર રૂપે તુર્ત લખાયેલા આ ભાવો દિવસો સુધી હારા મનમાં રમતા રહ્યાઃ વિશેષ પરિચયની “પૃહા જાગી અને પછી?
કેક નવી દુિનાયન’ હુલા માટે મનનાં બધાં વેન્ટીલેશન ઉઘાડી નાંખ્યાં. હૃદયનાં બારણું “ખુલ્લાં રાખી એ સાધુપુરુષ ચિત્રભાનુ કે જેમણે જીવનને ખુલ્લાં ચક્ષુથી જોયું છે, ને જીવનનો મર્મ ડાથી વિચાર્યો છે, તેમની સામે દિવસેને દિવસે સુધી જાહેરમાં બેસીને એકચિત્તે તેમનાં “ભાવુકતાથી ભરેલાં, સરળ ને સાદાં છતાં જીવનસ્પર્શી, જ્ઞાનયુકત પ્રવચન સાંભળ્યાં કર્યા, બધા શ્રોતાઓનાં જ્ઞાનતંતુઓ તે ઝિલવા શા માટે આટલાં ઉત્સુક
૧૨

Page #19

બને છે તે શાંતિથી જોયું, ચિત્તપ્રદેશ પર થતી તેની સૂક્ષ્મ અસરો અનુભવી, બીજાઓ સાથે સરખાવ્યાં, તેમની ભાષા, ભાવે, શેલી, છટાને તે બધાની પાછળ છૂપાયેલાં ઊંડા ઊંડા “સાયકેલેંજીજલ તત્વની ખૂબીઓ પિછાની, અને આવાં જ્ઞાનયુક્ત પ્રવચનેથી પ્રત્યેક શ્રોતાના વ્યક્તિગત જીવન તથા સામુદાયિક
જીવન પર પડતી અસરે, ને તેનાં સીધાં કે આડકતરાં પરિણામ વિચાર્યાઃ આખરે એક આનંદની લહરી' દિલમાં છવાઈ ગઈ, ને મનમાં બેલી ઊઠઃ
“ખરેખર! ત્રિવિધ તાપથી સંસારમાં બળી જળી રહેલાતનના ને મનના-આ બધા માનવ “દરદીઓની આત્મશાંતિ માટે કઈ કુશળ ધનવંતરીની જરૂર છેઃ આજે સર્વત્ર કરમાઈ રહેલા માનવ છોડને જ્ઞાનજળ સીંચી-જતનથી ઉછેરી, દિવ્યતાના રંગથી એપનાર કેઈ “સંજીવનીની સૌથી પહેલી જરૂર છે.”
માનવડને દિવ્ય બનાવનાર કિમિયાગર જોઈએ!
યશાધન “વિત્રમાનું પર નજર ઠરી. વધુ પરિચય માટે પછી તે એકાંતમાં મળે; જરા પાસે.વધુ પાસે ગયે વળી સ્પષ્ટ ચિત્ર ઉપસાવવા માટે મહાશ માનસિક બેલેન્સનું ફેકસ મેળવીને જરા દૂર જઈ મેં નિહાળ્યા-અંદર ને બહારનાં ચક્ષુથી ! વિવિધ એંગલથી, જુદાં જુદાં દ્રષ્ટિકોણથી, જુદા જુદા પિઝમાં દર્શન કર્યા–એ ચિત્રમાં ગ્ય “શેઈડે' પૂરવા! આમ એક ચિત્રને ન્યાય દેવા ખાતર મેં વિવિધ રંગેનું “મેચીંગ કરવા શક્ય તેટલી કાળજી લીધી.
૧૩

Page #20

ચામર જ્યાં જીવનલહુની ભયંકર મારામારીએ આપણી આસપાસ ચાલી રહી હાય, તેવી ‘તડફડાટથી ખદ્દબદતી દુનિયા લચ્ચે એક 'મૂર્તિમંત સરળતા ને સ્વસ્થતા એઈ દિલમાં પ્રસન્નતા આવી. ઉષઃકાળની સુંદર તેજછેાળા જેવુ, ચંદનવન સમુ મ્હેકતુ એ જીવન જોઈ હૃદયમાં મધુરતા અનુભવી.
આ ‘માડેલ’ માનવીને કૈંક નવુ આપે છે: છે તે એકની એક વાત, પણ કળાથી શ્રોતાને રુચે તેવી મધુર સ્ટાઈલથી પીરસે છે-એમ હુમજાયુ, ને સ્ફુમાયુ' તેવું જ આંખમાં હસીને ભરી લીધું: ચિત્તમાં તેના પડઘા પડયા.
પછી તે, એક ‘અણુઘડ' કારીગર હોવા છતાં–કાઈ કુશળ કળાકારની મિથ્યાભિમાની છટાથી-મે' એક ન્હાનું સરખુ પિડુ હાથમાં લઈ જોયા જ કર્યું' ! જોયા જ કર્યું` ‘સર્વસમાનભાવે? તેમના હેરા પર!
જોયુ, In the most happy frame of my mind....મેં જોયા જ કર્યુ”!
અને જોયાં...ન જોયાં..ત્યાં તે પ્રતિકારમાં ચિતરાઇ ગઇ આ પ્રતિમા......પ્રતિકૃતિ !
ખીજી રીતે કહું તે, મારા Suboonscious-આંતરચિત્ત પર પડેલા સંસ્કાર એ Tapping મશીન પર રેકોર્ડ થયેલા ભાવે અહી ફ્કત Play-Back થઈ ગયાં ! દિલમાં
૧૪
Com

Page #21

વાયલું બી વૃક્ષરૂપે ખીલીને માત્ર પ્રતિબિંબ પામ્યું!
લાગે છે કે મહારાપણને દેવે કરી શકું તેવું “હારું આમાં કશું જ નથી. મેં તે ફકત હજારો ભાવિકજનેનાં ફળકુપ દિલમાં “વસેલાં ચિત્રને ડાર્ક રંગે દીધા છે, સેંકડે શ્રોતાઓના માનસિક પ્રવાહને આ છે વેગ આપે છે, અને કેકનાં અંતરની મૂગી લાગણીઓને છેડીઘણી વાચા ધરી છે.
આ તે ખરેખર, અનેકના અંગત આંતરિક અનુભવેને માત્ર મંજુલ પશે જ છેઃ બાકી હું તે ભલા! આ “મધમાં મીઠાશ શી “ઉમેરું?”
I have pictured here only as I felt about him.
જ્ઞાનાનાનું પાન કરવા નીકળેલા અનેક જીજ્ઞાસુ યાત્રિકેની શુભ ભાવનાઓનું આ એક મંગલ પ્રતીક માત્ર છે..પ્રતીક!
અને મેં તે માત્ર “મસ્તીથી 'गुणथी भरेलां गुणीजन देखी
હૈયું મારું વૃચ રે!” ગાન જ “લ લકર્યું છે.
૧-૮-૬૧ કાલબાદેવી મુંબઈ

Page #22

મુનિરાજ તે એવા ગમે
પગલાં પડે, કુંકુમ જડે; વચનો સરે, ફૂલડાં ઝરે, પ્રતિભા અને ગૌરવતણી, વીજળી વડે આંખે ભરે; શાંતિ અને મૃદુતા થકી, મુજ હૃદયના સ્વામી બને, ભદ્રભાવી, મસ્ત એ, મુનિરાજ તે મુજને ગમે.
* ( ૨ ) જેના લલાટે બ્રહ્મ-ઓજસના, ચમકતા તેજ છે: 3 ને આંખ તે અમૃતભરી, બે નાનકી શી સેર છે. 3 મુખથી મધુ પીતાં કદી નહિ તૃપ્ત થાયે આતમા,
ભદ્રભાવી, મસ્ત એ, મુનિરાજ તે મુજને ગમે છે
સંસારના વળિયાથી દૂર જેને વાસ છે, કલેશે, પ્રપંચમાં ય. જેનું મુકત એવું હુસ છે; “હું” અને “મારું” વળી, લવલેશ જેને ભાન ના, ભદ્રભાવી, મસ્ત એ, મુનિરાજ તે મુજને ગમે.
( ૪ ) રસ પ્રેમ ને અમૃત ભરે, આ શુષ્ક માનવ જીવનમાં, ને પ્રેમની પિચકારીઓથી હૃદયને જાગૃત કરે; હર્ષઘેલે હું બનું જેના પ્રથમ જ દર્શને, તે ભદ્રભાવી, મત એ, મુનિરાજ તે મુજને ગમે.

Page #23

-
પવિત્ર કલ્યાણ ઝરણું
મૈત્રી ભાવના મંત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું, મુજ હૈયામાં વહ્યા કરે, શુભ થાઓ આ સકલ વિશ્વનું, એવી ભાવના નિત્ય રહે.
પ્રમોદ ભાવના ગુણથી ભરેલા ગુણીજન દેખી, હૈયું મારું નૃત્ય કરે, એ સંતના ચરણકમલમાં, મુજ જીવનનું અર્થ રહે.
કારુણ્ય ભાવના
દીન, કર ને ધર્મવિહોણા, દેખી દિલમાં દર્દ રહે, કરણાભીની આંખોમાંથી અશ્રુને શુભ ત વહે.
માધ્યસ્થ ભાવના
માગબલેલા જીવનપથિકને, માર્ગ ચીંધવા ઊભો રહે, કરે ઉપેક્ષા એ મારગની, યે સમતા ચિત્ત ધરું. વિત્ર માનુની ધર્મભાવના હૈયે સૌ માનવ લાવે, વેર-ઝેરના પાપ તજીને, મંગલ ગીતો એ ગાવે.
= શિવમસ્તુ સર્વ ગતઃ

Page #24

10. Till 12
A
il
UN
LILLE TWITT
H ARREIRA
E
E
WAT
દર્શન
ચારિત્ર
The song within song
can be called a soul, The soul within soul.... a song of eternal beauty,
bliss and Joy !
IF you wish to change
a Stone into a 'Touch-stone',
Make it 1 i g h ter...... 1 i g h ter.............
than a "Touch' itself!

Page #25

કલ્યા ણુ યા ત્રી શ્રી ચિત્ર ભા નું
A SAINTLY TOUCH OF SOFT,
GENTLE, PLEASENT WHISPERING !
अधरं मधुरं वदनं मधुरं, नयनं मधुरं, हसितं मधुरम् हृदयं मधुरं, गमनं मधुरं, मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् । वचनं मधुरं, चरितं मधुरं, वसनं मधुरं, बलितं मधुरम् चलितं मधुरं, भ्रमितं मधुरं, मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् । જે છે કદી, નરી મધુરતાને ખળખળ વહેતે “ઝશે?
જ્યાં જ્યાં ધસતે ત્યાં ત્યાં જીવનને ફળદ્રુપ બનાવતે, જિંદગીની બધી કટુતાને મીઠાશથી પિગળાવ, પંચના પ્રવાસીઓમાં શીતળતા ને પરિમલ પ્રસરાવત!

Page #26

આવે! કાળગંગાના પ્રવાહમાં પડેલાં આપણે, એવા એક મીઠા ઝરાનું દર્શન કરીએ ! જોઈ શકે છે...એને? અહો ! તેની હાજરી માત્ર પણ કેવી ફેલાવે છે નવી હવા'! પથ્થરને ય ભેદીને વહેતાં તેનાં જ્ઞાનઝરણાંઓ, કેવી બક્ષે છે સૌને શીતળતા ને સુંદરતા! જાણે કે શ્રોતાનું દિલ સભર ન બનતું હોય, ખાલી હૃદયમાં જાણે જ્ઞાનને પ્રકાશ ઊભરાતે ન હોય! પીધાં જ કરીએ. પીધાં જ કરીએ જ્ઞાનામૃત! સાંભળ્યાં જ કરીએ કાળના સીમાડા ભૂલીને. જાણે કે He speaks in our spirit.
ચમકતા બે તારા સમાં નિર્મળ ગહન એ ચક્ષુઓઃ ચહેરા પર પથરાયેલી શાંત, સૌમ્ય, મધુરી રેખાઓ, વાણીમાંથી નિબંધ વહેતી વાત્સલ્યની અમૃત સરવાણીએ, ને ભાવિકોને શિરે “વાસક્ષેપ નાંખી, હસીને હાથ ખંખેરવા જ જાણે ખાસ ઊછરેલે હોય એ, ખભા ઉપર ઝૂલતે કેશકલાપ! આ છે “વિત્રમાણુ':સંત સમુદાયનું એક ચમતું રત્ન. માનવતાનું જીવંત પ્રતીક વર્ષોનાં વિશાળ ચિંતન ને મનનથી જેણે ઓપ આપ્યા છે જગતની કરમાતી સાધુતાને,

Page #27

ને કોઈ અંતરના ગુપ્ત મહાચિત્રને અત્ર, તત્ર, સર્વત્ર પ્રગટાવવા મથે છે એક કુશળ કળાકારની છટાથી
જીવન ફલક પર પાવન પ્રકાશ ફેલાવતાં એ બાળક શા સરળ હૃદયી સાધુ, મુનિશ્રી ચંદ્રમાની .
પશ્ચમ્.. સુંદરમ્, સચમ્. . રચાયું છે જેનું મેહક જીવન આ ચાર પાયા પર, મંડાણું છે “મહાલક્ષ્ય” જેનું તિ પર, તે સાગર શા ગંભીર ને ઊંડા, આકાશ શા ઉન્નત ને પૃથ્વી શા વિશાળ વિચારક, ને વહેતિયાણ નદીનાં નીર જેવા નિર્મળ, બાળક શા નિર્દોષ, રમતિયાળ ને હેતાળ, પ્રેમની વર્ષાધારાથી માનવતાને પાઠ પઢાવતા, સાધુતાના શીતળ જળથી સૌનાં દિલને ઠારતા, મેહક વ્યકિતત્વથી સૌ કેઈના દિલને આકર્ષતા, ને હૃદયંગમ, મેહક, રસભરી વાણીથી સંસારીઓનાં તપેલાં ને દાઝેલાં– વિષમ જીવનમાં અનેરી “શાતા’ રેલાવતા, જ્ઞાનસમૃદ્ધિથી અનેક શ્રોતાને સમૃદ્ધ બનાવતા

Page #28

તે ઉન્નતજીવી સાધક : ઉચ્ચ ધ્યેયલક્ષી પુરુષ ઃ જીવન સાધનાને પંથે સડસડાટ ધસી રહેલાસરળ સ્વભાવી પ્રકૃતિમાં રાચતા, વ્યકિત અને સમષ્ટિને ઊંડાણથી નિહાળતાં, વિત્રમાનુન આપ્યું રેખાદર્શન કરીએ.
કાના—માતર વગરના સામાન્ય ‘જનજે વિકાસના પંથે ધપતાં ધપતાં અને છે જૈન, જ્ઞાન ને ક્રિયાની બે માત્રા
સજી
રાગદ્વેષ જીતવા નીકળ્યા છે તે જૈનઃ
તે જૈન સાધુ ચિત્રભાનુનુ ચિત્ર નિહાળીએ,
તેમના જીવનસાગરનાં અમૃત-બિનુ પાન કરીએ.
*
અહા! એ ત્યાગીમાં કેવી ‘ર‘ગીલી' રસગગા વહે છે! સયમની સાથે મળી છે સૌંદયની નિર્મળ સૃષ્ટિ.
નથી કયાંય વનવગડાના તાપ કે
નથી ભાસતી કયાંય શુષ્કતા કે મરુભૂમિની નિર્જળતા. એનામાં તે ભરી પડી છે ફૂલવાડીની મઘમઘતી ખુશખા, સભર ભરી છે જીવનની હરિયાળી.
વિદ્વત્તા સાથે ખીલી ઊઠી છે વિનયની સૌદર્ય –મંજરી, સસારનાં દૂષણ વચ્ચે કેળવી છે એમણે નરી વૃત્તિ, ચાલા, એ પુનિત સત્ત્વનું આપણે કરીએ આજ મંગળ દન.
*

Page #29

Let us enjoy the precious hours of our life,
In the holy company of the saint
And feel that 'The life is worth living:' *
પ્રમળ પ્રેમથી ઊભરાતા ને ભાવુક્તાથી છલકાતા, બુદ્ધિમત્તાથી ચમકતા ને આત્મવિશ્વાસથી શાભતા સાધુઃ ખારા સમુદ્રની જાણે મીઠી વીરડી,
સળગતા સંસારની જાણે એક શીતળ છાંયડી !
એમના પ્રથમ દર્શને જ લાગે છે કે
ભરી પડી છે એના જીવનમાં તાગારની ભવ્ય કવિતા, વરસી રહી છે કે' ફિલસૂફની આકાશગામી ચિંતન-ઝરમર, વિચારોની વિશાળતા સાથે સાંપડી છે સુંદર દ્રષ્ટિની વેધકતા, તર્કશુદ્ધ જીવનપ્રવાસમાં ભળ્યાં છે. હુમીનાં કમળ તત્વ. ભાવુકતાના ભંડાર સાથે કેળવી છે ઉચ્ચ ‘મસ્તી’, ગગનમાં ઊડવા છતાં ઠેરવ્યા છે પગા જમીન પર. અનેક ઉચ્ચ ભાવે ને તત્ત્વાના થયા છે ત્યાં સંગમ, અનેક ભાવનાઓની માટીથી બંધાયુ છે એ જંગમતી. જાણે એમની દૃષ્ટિમાં એકલી સુંદરતા જ ભરી છે, જાણે વિચારાને નરી અદ્દભુતતા જ વરી છે. જાણે નરી મધુતાને લહેરાતા મહાસાગર, જાણે વિચારશુદ્ધિના ધસમસતા ‘નાયગરા’ જળધોધ, પીધાં જ કરીએ....
જાણે નાહ્યાં જ કરીએ તેની સાનિધ્યમાં આપણે,

Page #30

એવું જમાવે છે આકર્ષણ એ ધર્મનિષ્ઠ ચતુર પુરુષ
જાણે...આપણી માનવતાની, ધાર્મિકતાની ઊતરી ગયેલીખલાસ થઈ રહેલી બેટરી'ને હલાવી, હલાવીને કળાથી તેમાં નવી શકિત પૂરવાનુ પુણ્યકા આદરી રહેલ છે-પેાતાના પવિત્ર જીવનના જોશથી. માનવીના હરી ગયેલા આદર્શોના આતશમાં ભરે છે. ખૂબ જ ખુબીથી આશાની ઉષ્મા, જાણીએ કે ન જાણીએ, પશુ એક વીજળીના તણખા. એક Marvellous spark આપી શ્રોતાઓને જગાડે છે, એની અંદર’ રહેલા તત્ત્વને ઢંઢોળીને !
*
એણે પરમ માંડી છે જીવનકાવ્યની ખરી વ્યાસ હાય તે આવીને પીએ.
લૂભર્યા શ્યુમાંથી ભાગીને બગીચામાં આવી ટહેલે ! ‘ઉજ્જડતા’માંથી ઊડીને ભરી ભરી વનશ્રીમાં મહાલે ! આવા, ‘ધર્મ લાભ’ની લહાણી થઈ રહી છે આજ છૂટે હાથે ચાલે, શિષ્ટતાપૂર્વક લૂટીએ ને ધન્ય બનીએ પ્રાથી એ કે,
:
î કે તું છું સાધ! बधां तरबोळ, તત્ત્વા,
जीवन सींची सुख सरजावे,
रोम रोम तव बोल.

Page #31

સાધક ! આપી દે અણુમાલ ! ઉપાસક ! આપી દે અણુમાલ !” આ કાવ્યમાં છે તેમના જીવનનું મહાસંગીત, એમના સમસ્ત જીવનના ભાવ-નિચેાડ.
એ કલ્યાણયાત્રી નીકળ્યા છે ‘મહાસાધનાને પથે, રસ્તે મળતાં ખીજા ભાવિકેને આંગળી ચી‘ધતાનવી જીવનદ્રષ્ટિ આપતા.
He is more concerned
With inward peace & beauty
Than exterior effect.
★
ખરો શ્રાવક’ તે એ જ કે જે જાણે છે શ્રવણની સુંદર કળા, ખરા વકતા તે એ જ કે જે જગાડે છે અંદરના માનવીને. વકતૃત્વ, ઉત્તમ કળા છે જો વકતાની, તે ‘શ્રોતૃત્વ’ શ્રેષ્ઠ કળા છે શ્રાવકની વિત્રમાનું મથે છે પોતાની મસ્તીથી ને મેાજથી, શ્રોતાઓની ‘ભીતર’નાં સુંદર આંતરિક તત્ત્વને સ્પશી જગાડવાં. શ્રાવકો-શ્રોતાએ પૂછી શકશે એકાંતમાં–
હિંમતથી પેાતાના ચિત્તને કદીય....કે
કેટલી સાધી છે શકિત ‘ઝીલવાની’ તેમની વાણીને ? ઝીલવા માટે પાત્ર બનાવ્યું છે સુવર્ણનું,
કે હજીય રહ્યું છે કથીરનું ?
સાધુતાનાં આંદોલન ને ભાવે, હૃદય ઝીલે છે કે

Page #32

હજી કેવળ ધૂળ ઉપર જ ‘લી‘પણ’ ચાલી રહ્યું છે? જરા ઊંડાણથી સાંભળીએ એમને–અંદરના ાનથી, જરા નીરખીએ સર્વાંગી ચિત્ર, અંતરનાં ચક્ષુથી.
Beauty unveils its holy face to those Whose hearts are beautiful,
Else none can see
Even the holy shadow of that Queen. *
એ જ્ઞાનમસ્ત સાધુને જોયા છે ? યૌવન સુલભ થનથનાટ સાથે વૃધ્ધાનુ ડહાપણુ દાખવતા મુનિજીને ? જ્યાં જ્યાંથી મળે તે જ્ઞાન, શિષ્ય ભાવે સંચી લઈ વિવિધ જ્ઞાન-પુષ્પામાંથી સૌરભ ને રસ પામી મધપૂડો રચતી મધમાખી જેવા
ને મધનું છૂટે હાથે લહાણી કરનારા !
સરોવર જેવા શાંત ને તેના તરંગા જેવા અષભાષી.
સમતા ને સરળતાના સંગમ સાધી, ‘હિમાચળ’ જેવા બનેલા છે. ગંભીર ને અડગ ! કલ્પી શકે છે-કેવા વસતા હશે પહાડી આત્મા એ સુદ્રઢ્ઢ ને સુડોલ ચહેરાની પહાડી કાયામાં ? તેની ચાલમાં કેવી ભરી છે કેસરીસિંહની ચપળતા ! ને ચપળતા પર મૂકાયલી છે. મહાવીરની ‘જયણા’ની બ્રેક, શકિત ને સંસ્કારના એમ થયા છે ત્યાં અજબ સંગમ |

Page #33

વિરતા ને સાધુતાનું મહક મિલન! અમને સુડોળ દેહ, વિચાર-સૌષ્ઠવથી પુષ્ટ બન્યું છે કે વિચારગાંભીર્ય આ સપ્રમાણ દેહમાંથી ઘડાયું છે? બનેને મેળ ત્યાં અજબ જામ્ય જણાય છે. શાંત, સૌમ્ય, ને ગહન સંસ્કારિતાભર્યું વ્યકિતત્વ તેમની સાધુતાને મહાનતાના ક્રમશઃ ઓપ આપી રહ્યું છે, કૈક રંકાને બંકા બનાવતી ચતુરાઈથી મહેકી ઊડ્યું છે. અપવાદ સિવાય, મહા તપસ્યા કરનારા તપસ્વીઓ સિવાય, કહે ! પ્રગટી છે કયાંય આવી મહત્તા, કઈમાંચકાંકલાનિસ્તેજ શરીરમાંથી? નહિ! નહિ! મહત્તા તે નહિ જ પણ માંદલા ને માંગાપણનાં “જંતુઓ જ ફેલાય ત્યાંથી– એ સમજીને ચમકાવે છે...સર્વત્ર શરીર ને વાણીનું અમૃત ત્રિમાનું, તપ, સંયમ, સાધનાના અજોડ “ઓજસથી. સમતા, શાંતિ, ધીરજ, મીઠાશ ને અડગતા; એ બધાં એક મહાશકિતનાં જ ચમકતાં સંતાન છે, સાધુતાને ઓપ આપે તેવાં રૂપાળાં બ્રહ્મચર્યનાં એ ગૌરવશાળી ફરજંદ છે.
જીવન પ્રતિભા એમના ચહેરા પર છે કેટલી બધી નિસીમ શાંતિને સરળતા!

Page #34

ક્યાંય ઉશ્કેરાટ, ઉકળાટ કે ગભરાટને સ્પર્શ નહિ, ચહેરા પર વસેલું છે વાત્સલ્ય ને મધુરી રેખાઓ, જગવે છે પ્રેક્ષકોમાં એક મહા “ક્ષુધા નિકટના સહવાસની. એ મુખાકૃતિમાં કેવા કેવા મીઠા ભાવે ભર્યા છે, ને એ ભાવે પાછળ કેવી છૂપાયેલી છે આંતરિક ભવ્ય દુનિયા સુખ, શાંતિ ને સમૃદ્ધિને જાણે રાજવી ! દુઃખને કયાંય લીસોટય કરવા જેવી જગ્યા ખાલી નહિ, કે કયાંય “જીવન-ગરીબીને પડછાયે ય નહિ; જાણે સર્વે પ્રકારની-સ્થળ ને સૂક્ષ્મ દુન્યવી ને આધ્યાત્મિક સમૃદ્ધિને રાજવી ન હોય તે! ચહેરા પર બેઠું છે એવું અચળ “તૃપ્તિનું અમૃત, જાણે થઈ ચૂક્યાં છે, બધા જીવનપ્રશ્નોના એના દિલમાં સંપૂર્ણ સમાધાન', પહાડી આત્મા જાણે બેઠો છે બાદશાહી ગિરિશંગે, ખુલ્લી હવાના નિબંધ વાયરાઓ વચ્ચે, નીડર! જીવન તેમનું છે નિર્મળ, પારદર્શક ને એ જીવન જીવે છે નિર્ભેળ પ્રામાણિકતાથી. જીવન જીવતાં એમને આવડે છે ને ખુલ્લાં મૂકી દીધાં છે સૌ જ્ઞાનપ્રકાશના દ્વારે. નથી જોઇતી ક્યાંય ભેદભાવની દીવાલે એમને, મૂંઝાયલી માનવતાને, એ બક્ષે છે નવી હવા ને અનેરી દવા. એ ઉધે છે: Kindness is better than all brilliancy

Page #35

ને તેથી સાંત્વન આપે છે જગતને માયાળુ શબ્દથી. As if he treats the wound, And then nature heals it.
ચક્ષુના ચમત્કાર એ સાધુનાં ચક્ષુઓમાં શા શા ભાવ ઊભરાય છે? અંતરિક્ષ સાથે મેળ સાધતાં ચક્ષુઓ જાણે શ્રોતાના અંતરનું માપે છે પ્રેમથી ઊંડાણસહાનુભૂતિની ઉષ્મા આપીને. ઘડીક ઘેનભરી, ઘડીક મસ્તીભરી, ઘડીક વેધક તે ઘડીક વિનેદ કરવી, ઘડીક ફિલસૂફીના ગહન પ્રદેશમાં વિચરતી, તે ઘડીક બાળક શી રમતિયાળ ! એમની આંખોમાં શ્રદ્ધાનું છછલ “તેજ છે, અજબ ચમત્કારી તો છે, વ્યવડારનું ડહાપણ ને ભેગની ઝલક છે. માનવતાને મહેરામણ ગાજતે દેખાય છે, જ્ઞાનનું સિમત ને સાધુતાનું ટપકે છે સંગીત. સૂતેલા હૈયાને ઢઢળી જગાડવાની શક્તિ ભરી છે એમાં, તેફની વાયરાને શાંત કરનારી છે સમતા કેઈ ઊંચેરી કળા, રસિકતા ને માનવતાઆ ત્રણેને ત્રિવેણી સંગમઃ જાણે એમનાં ચક્ષુઓ સાધતાં ન હોય! દેહની વિવેકભરી તપસ્યા સંગે નીતરતું હોય છે

Page #36

વચનગુપ્તિ ને ભાષાસમિતિનું તેજ તે ચક્ષુમાંથીઃ ઊંડી સમજ, ધીરજ ને દિલની વિશાળતા વાંચી શકાય છે એ ચક્ષુઓના ઊંડાણમાંથી, ને જીભનું કે મેં કામ પતાવે છે તેમનાં ચક્ષુઓ. તે માગે છે સૌનાં હાસ્યમાં ચિત્તને આáાદ, ને આંસુમાં દિલને વિષાદ: તે વિના બધું વ્યર્થ !
Sometimes his silence Is more eloquent than speech, Because, he lives from within. આ ભાવે, એમનાં ચક્ષુ નિરંતર વહાવે છે. દેહને મરડ, ચહેરાની રેખાઓ ને ચક્ષુના ભાવે બેલાયેલી વાણી કરતાં ય કેવું સ્પષ્ટ સમજાવે છે! જીભની વાચા કરતાં ય કૈક ગણું વધુ કથા તે ચક્ષુઓ આપણને સંભળાવી જાય છે મૌનપણે,
તાં માનવી ભૂખે જ રહે છે એમની વાણુને, સદાને તર–એવું છે એમાં અજબ લાવણ્ય,
પ્રવચનની પૂર્વે સંતવાણુના શીતળ ધોધમાં વહેતા પહેલાં, સબૂર! સુખ, શાંતિ ને જીવનકલ્યાણ ચાહનારા, ઉન્નત પથના પ્રવાસીઓ શ્રોતાઓ! સબર! સાંભળે જરા “મૈત્રીભાવનાને કલરવ પ્રથમ. ઉચ્ચ ભૂમિકા પર ચડવા માટે
૧૨

Page #37

નીચલી પગથીઓ છેડવી પડશે પ્રથમ. વ્યક્તિભાનમાંથી નીકળી સમષ્ટિભાનમાં પ્રવેશવા ચર્મચક્ષુઓ બંધ કરી, આંતરચક્ષુ ખેલે, બહારના બધા દુન્યવી કોલાહલે સાંભળવા બંધ કરી સાંભળે અંદરના કાનથી–દિવ્ય કણેન્દ્રિયથી! સાંભળો, વહેતું એ મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું ! સાધુના શ્રીમુખેથી જ મંગળાચણ રૂપે મીઠા ગંભીર સૂરે વહી રહ્યું છે તે! शुछे सज्जनाना दिलनी अमृतकुंपिकामां ? એકલા મનુષ્ય જ નહિ પણ જીવમાત્ર સાથે મૈત્રી કલ્પી લઈ સકળ વિશ્વનું દિલથી ચાહવાનું છે “કલ્યાણ, મળે ત્યાં ગુણીજન દેખી નમાવવાનું છે મસ્તક, દીનદુઃખના ઉદ્ધાર માટે “જગાવવાનું છે દિલમાં દર્દ, ને ચડાવવાનાં છે માર્ગભૂલેલાઓને “સમતાથી સુપંથેઃ આ ચાર પંઢ ભાવનાનાં પવિત્ર બંટણથી શ્રોતાઓ જ બને છે સંપૂર્ણ તરબળ! આમ જીવનસંસ્કારિતાના તેજથી સ્વાભાવિક રીતે બનાવી દે છે એ શ્રોતાનેપ્રત્યેકને પિતપિતાને !
મૈત્રી, પ્રમદ, કારુણ્ય ને સમતભાવઃ આ ચતુર્ભાવનાનાં કલ્યાણકારી જળ છાંટી છાંટીને
૧૩

Page #38

ખૂબીથી ખેંચે છે શ્રોતાઓનાં દિલને ઉપર, અતિ ઊંચે, નીચેથી “ઊંચેરી ભૂમિકા પરઃ ને પછી તે એ સાધુને ધીર, ગંભીર, ગૌરવશાળી વાણીને પ્રવાહ છૂટે છે. ચાતકે ઝીલે છે એક નજરે, વર્ષા વરસે છે જ્ઞાનની ! ઉપાશ્રયમાં ને જાહેર વ્યાખ્યાનમાં.
૪
કહેશે? કઈ પ્રકારને શોખ, “ઈશ્કર-પ્રેમ શ્રોતાને ખેંચે છે? કહેશે! કઈ “તૃષા માનવીને દેરી લાવે છે અહીં? નથી લાગતું કે ગમે તેટલા નીચે પડેલા માનવીમાં ય એક છૂપી પ્યાસ પડી છે, ઊંચે ચડવાને કાજ? જીવનકલહની મારામારીમાં પડેલા જનેને અનંતકાળથી એક ભૂખ છે જીવનલીલા માણવાની. આ ક્ષુધા કહે કે તૃષાઃ જીવતી છે જ્યાં સુધી માનવીના અંતરમાં ત્યાંસુધી “માનવકલ્યાણની આશા ઊજળી જ છે.
- સભાખંડનું શ્રેતૃમંડળ આવે છે હાથી અહીં આસ્તિક ને નાસ્તિક, સાચા-ખેટા ધમીએ ને કહેવાતા અધમીએ; બુદ્દા, જુવાન, પ્રૌઢે ને બાળકે, વેપારીઓ, વિદ્યાર્થીઓ ને અધિકારીએ શ્રીમતે ને ગરી, સુધારકે ને ગાડરિયા,
૧૪

Page #39

જૈને ને જૈનેતરે, અભણે ને ભણેલાએ પુરુષ ને સ્ત્રીઓ સાદા ને “રંગબેરંગી' લેબાસમાં! કૈક “મવનું માતુ બાંધવા, જીવન “રમ” લૂંટવાકંક “જિંદુમાંથી સિંધુનું પાન કરવા પ્રેમે. પધારે છે સૌ અહીં અંતરની એક ઊંડી જિજ્ઞાસા સંતોષવા, એ “જિજ્ઞાસા' શી છે? બહુ ઓછા જ જાણે છે. છતાં એ છે કેક કલ્યાણની જિજ્ઞાસા – તે સાચી ને નક્કર હકીકત છે. ભરતે જાય છે સભામંડપ ભાવિક માનવમેદનીથી, છલકાતે જાય છે સ્વયં, ત્યાં જાગતા સ્વાભાવિક રસમાંથી. અપૂર્વ શાન્તિ જામતી જાય છે, બને છે બધા શ્રોતાઓ મંત્રમુગ્ધ પછી તે.
વાણી-વિચાર પ્રવાહ સાધુજીનું શાંત પ્રવચન એકધારા પ્રવાહે ચાલે છે કે ગુલાબી જીવનના ગુલાબી પડછાયા જેવું, હૃદયકેતમાંથી જ્ઞાનના પુંજ ફેલાવતું. પહાડમાંથી નીકળતું સરિતાનું કેઈ ઝરણું જોયું છે ? પ્રારંભમાં નાનું હોય સાવ નાનકડું, નાનામાંથી કમશઃ વિશાળતા પામી બને છે “મદમસ્ત ફાટફાટ સમુદ્રરૂપ વિશાળ. શ્રી ‘ચિત્રભાનુને વાપ્રવાહ ધસે છે તેવી જ રીતે સાઠ મિનિટનું બંધન સ્વીકારી,
૧૫

Page #40

ચોકકસ વિષય ને વિષયાંતરાના પટ ભેદી શ્રોતાઓના દ્વિલમાં સડસડાટ કરતા બારવાર ! એ ગમે તેવા વળાંક લેશે માર્ગોમાં,
પણ એમની ધ્યેયલક્ષી સરિતા ધસે છે સમુદ્રના પેટાળમાં જ એમની ગતિને લક્ષ છે, ચાક્કસ દૃષ્ટિ છે,
તેથી લક્ષને આખાદ્ય વરીને જ જપે છે શાંતિથી ! વચમાં આવતા ખાડા-ટેકરાએ તેઓ ખૂબીથી ઓળંગે છે ને પાર કરે છે શ્રોતાઓનાં દિલની ‘ભૂલભૂલામણીને’ કળાપૂર્વક થતી શબ્દોની પસટ્રુમીથી,
ને રસપૂર્વક પીરસવાની સાધેલી આવડતથી
આકર્ષે છે સમસ્ત જનસમુદાયને !
જાણે કાઈ કુશળ યોગસિધ્ધની અદાથી જમાવે છે સમસ્ત શ્રોતામંડળ ઉપર આધિપત્ય
પેાતાનું પ્રેમાળ પ્રભુત્વ
અને આકર્ષાય છે જનમેદની પ્રેમથી
એમ જ તેમના જ્ઞાનની મેન્ડ્રુિનીમાં,
ખેંચે છે એ શ્રોતાઓને હેતથી ઊંચે, વિચારની ચાતુરીથી અને જીવનની માધુરીથીઃ We live by suggestions
And every suggestion has its magic power. તેમની વાણીમાં છે એક પ્રકારનું ટ્વિન્ય જીવનસત્ત્વ જર્જરિત થયેલા જીવનનું નવસર્જન કસ્તુ. ચીમળાઈ ગયેલાં માનવ પાને બક્ષે છે એ નવચેતન
૧૬

Page #41

પાનખર પામેલાને વસંતથી નવપલ્લવિત કરતું, વૈજ્ઞાનિકાએ શેાધેલાં પોષક તત્ત્વાથી પાષાય છે દેહ, આ માધ્યાત્મિક પ્રેરણાતત્ત્વથી ખીલે છે શ્રોતાને આત્મા, વાણીનુ એક પ્રકારનું એ દિવ્ય જાદુ
આકર્ષે છે અનેરી રંગતથી શ્રોતાના સમગ્ર જીવનને, અને તેમના ઉન્નત વિચાર–પ્રકાશથી,
ભરાય છે માકાશ શ્રોતાઓનાં મનામ ંદિરનુ . કારણ ?
વકતા, લેખક ને ચિતક:
ત્રણેને અજબ સ`ગમ થયે છે શ્રી ચિત્રભાનુમાં. એકલું જ જ્ઞાન કામ ન લાગે,
વાહક રૂપે ભાષાનુ` સબળ વાહન જોઇએ;
ને જોઇએ રજૂઆત કરવાની મેહક કળા ને શૈલી: આ સુમેળ ખૂબ ખીલી ઊઠે છે
શ્રી ચિત્રમાનુના પ્રત્યેક પ્રવચનમાં
પ્રવચનનાં ચાર તત્ત્વા
કટુતા અને નિષમતાથી ભરેલી મા દુનિયાને એ આપે છે અણુમેાલ જીવન-મધુ, જીવનકટુતા દૂર કરી સંવાદિતા સાધવા
એ અપે છે વચન–પુષ્પ, જીવનમાં સારભ ભરવા, એમની વાણીમાં છે કા’ પ્રિય પિતાનું જવલંત તેજ, સાથે છે માતાની ભરીભરી મમતા ને મીઠાશઃ
૧૭

Page #42

પ્રિયણ્...પથ્થમ્...મુન્ત્રમ્ ને સત્યનું ગૌરવ |
*
Truth is the ruling power,
Which is always bound to come upper-most.
સત્ય વચના તે સદા ખેલવાં જ રહ્યાં,
પણ
તે પ્રિય લાગે તેવી કળાથી જ;
અને ખેલવુ સહ્ય જ, પણ એ રીતે કે
જે તુત ઝિલાઈ જાય-પચી શકે શ્રોતાના દિલમાં; અને ખેલવું વળી એવી સુન્દર રીતે કે
જગતની બધી કુરૂપતા એ વાતાવરણમાં ઓગળી જાય. આ છે તેમના સંદેશનું તત્ત્વજ્ઞાન
પ્રિયમ્ પચ્ચક્ સુન્દરમ્ સત્યમ્ ભરી વાણીનું નવનીતઃ વાણી પાછળ વિલાસ નહિ પણ વિચાર, વિચાર પાછળ હૃદયની શૂન્યતા નહિ પણુ ભાવના, વાણી—વિચારની રજૂઆતમાં ભાષાના ખાટો દંભ નહિ, પણ ઝળકતી હાય છે જીવનની કન્યદીક્ષા; અને બધા ઉત્તમ વિચારી માટે વિત'ઢાવાદ નહિ પણ ચમકતુ હોય છે ચારિત્રનું તેજ: આવી નિળ લેાકપ્રિયતા મેળવી છે શ્રી ચિત્રમાનુએ! રાજયોગ ને અધ્યાત્મદ્રષ્ટિના વિરલ સંયોગ સાધી કેળવી છે પાતે નિર્મળ સમ્યા દ્રષ્ટિ, ને આપે છે એ દ્રષ્ટિની સરસ સમજણુ શ્રોતાવૃંદને ' सम्यग दर्शन ज्ञान चारित्राणि मोक्षमार्ग : '
૧૮

Page #43

એ સૂત્રને જીવનમાં સમજપૂર્વક ઉતાર્યું છે, ને શ્રોતામાં તે ભરવા આનંદથી મથે છે.
' વકતૃત્વનાં મીઠાં વારિ જરા ઊંડાણમાં ઊતરીએ: તેમની વાણું પાછળ ઊચ્ચ વિચારોને છે‘ઘૂઘવતે મહાસાગર, ને પ્રત્યેક વિચાર પાછળ ઊછળે છે ઉન્નત ભાવનાનાં તરંગે. એમના વિચારે પાછળ ઊંડું ચિંતન છે, મનન છે; જિંદગીનું અનુપમ લાલિત્ય છે. જીવન પ્રત્યેનું તેમનું દૃષ્ટિબિંદુ શોધકનું છે. જીવતર તરફની દ્રષ્ટિ કેળવી છે તરવજ્ઞાનીની. વકતૃત્વકળા એ સાધવા નથી ગયા, જીવનમાંથી જ ઊગી છે આપોઆપ. શબ્દ શોધવા તેમને રખડવું પડતું નથી કયાંય, શબ્દ જ વહે છે તેમની ભાવનામય વિચારધારા પાછળ. પાંગરી છે એ કળા વાકયે વાયેય, કે એકધારે સુંવાળે પ્રવાહ ચાલે જ જાય છે. નથી એમનાં પ્રવચનમાં કેઈ વ્યકિત કે ધર્મનાં ખંડન-મંડન, કે નથી કોઈની કંઈ નિંદા કે કુથલીઃ કેક બસૂરા જીવનમાં સુરીલા સંગીતની સુધા પ્રસારઅંદરની અકળ તૃષા છિપાવતેકઈ મહા જળધોધ વહે છે ખળખળતેજાણે નિરાંતે ઝરતે-ભીંજવતે અનુભવાય,

Page #44

શાંતિથી માનવીને તેના સાચા ધરનું ચિંધાણુ કરતા જોવાય. એ ગમે તેવા ગુમાનીનેય પોતાનું સંÀધન કરવા પ્રેરે છે, અને ગમે તેટલા નીચે પડેલામાં ય,
ઊંચે શિખરે જવાની, ઊડી જખના જગાડે છે.
*
ભર્યું છે એ દિલમાં દુઃખીજના માટેનુ' હમ, ને ભરી પડી છે નિજાનંન્દ્વની મસ્તી ય.
તે સિવાય સભવે આવી અનુપમ વાણી ?
નથી ભાષામાં કયાંય દિલના ડંખ, કે કટુતાના અંશ, નથી કયાંય મનને રાષ કે ભાવાની વિકૃતિ: ન" માધુર્યં જ જાણે ટપકયા કરે છે અંતરમાંથી, નર્યુ” સૌઅે જાણે સર્વત્ર પથરાય છે. ઉન્નત જીવનને પંથે
સતાને છાજતી શીતળતા જ બસ વરસાવે છે એ, યાદ્વાને શાલતી સ્વસ્થતા જ શિખવાડે છે.
જીવનને મધ્યબિંદુમાં રાખી–
ચામેરથી જીવનછેડને નવપલ્લવિત કરવા જ્ઞાનજળ સીંચે છે, મા જ પાય છે ભાવભીના અંતરની ઊંડી કદરામાંથી. એમના દિલાવર દિલની કુમાશ સુવાસ સજી રહે છે સદાય સૌ'ય' ને શીતળતા !
*
It costs nothing to be polite. It costs nothing to be sweet.
૨૦

Page #45

સંસારીએનાં વિસવાદી જીવન પર
એ કરે છે હળવા કટાક્ષ,−પણ ખૂખીથી; છતાં આશ્ચય એ છે કે
એમાંય મહાણે છે શ્રોતા અનેરી લહેજત, ને “મારે સુધરવું જ જોઈએ”
એવું ગણુગણે છે શ્રોતા ચિત્તના ઊ'ડાણુમાંથી ! શ્રી ચિત્રમાનુનું વેધક વકતવ્ય સાંભળીને સુધરવાનું મન ન થાય કાઈને-આજે કે કાલે, તે। નવાઈ પામવુ જ રહ્યું આપણે. આવે છે! આવે છે, દરેકના જીવનમાં,
વહેલી કે મેાડી...શાંત કે ઘંટારવ કરતી, એક અણુધારી...અમેાલી સુંદર તક કયારેક તે ! જ્યારે શુદ્ધિ માટે જાગે છે અંતરમાં ઊંડી ઝંખના— ને એ ઝંખનાને સ તાષવા
સમપે છે માનવી બધુય આનă સાથે, *
કારણ ? માનવી માત્ર ઊર્ધ્વગમન માટે જઊંચાં પગથિયાં ચડવા જ સરજાયા છે.
શ્રી ચિત્રમાનુની વાણીમાંથી વહી રહે છે જ્ઞાનગંગા, માનવીની અંદરનાં અનેક ઊંચાણુ–નીચાણુને ભેદતી– કેટલાંય મરુભૂમિ શાં સુકકાં હૃદયાને ભીજવતી પખાળતી ને ફળદ્રુપ કરતી !
સર્વને પ્રેમમુગ્ધ બનાવતી, સ્નેહસાગરમાં નવરાવતી– ૧

Page #46

ઢઢાળીને જગાડે છે દરેકની અંદરના ઉચ્ચ તત્ત્વને, ને ઉદ્ભધે છે તેઓ ગૌરવભર્યું : “શ્રોતા! તું મહાન થવા જ સરજાયા છે.” એમના પ્રત્યેક વચને મહેકે છે પોતાના વ્યક્તિત્વની સુવાસ, પ્રત્યેક શબ્દમાંથી સ્પુરે છે સૌદર્યની કુમાશ. માનવીને પામર'ના ટાણા મારી પછાડતા નથી તે, પણ ‘ભવ્યાત્મા’ કહી દોરે છે ખીણમાંથી શિખર તરફ. જ્ઞાનમસ્તીમાં ઝંખે છે એ
“સવી જીવ કરું શાસનરસી...
સવી જીવ કરી લઉં' ધર્મમુખી”— ક્રોધ, માન, માયા ને લાભથી વિમુક્ત થઈ ! જીવનલક્ષી મૂલ્યાંકન
માનવીનું જીવન છે માનવીની સૌથી માંધી મૂડી, તેનાથી દૂર ફેંકી, માનવીને કયાંથી જીવાડી શકાય? માટે તે જીવનને સ્પર્શતા સર્વ પ્રશ્નો તેઓ ચર્ચે છે શાંતિથી ને ઊંડાણુથી, ધર્મી, કર્મો, શાસ્ત્ર ને ઉપદેશ‘જીવનને ઉન્નત કરવા પૂરતા જ જરૂરી' માનીને! માનવીના જીવનમાં આજે જાગી છે ચામેર
વિસંવાદિતા ને ખસૂરાપણુ,
ત્યાં સંવાદિતા ને શાંતિની કરવી છે એમને પુણ્ય-પ્રતિષ્ઠા. માનવીની અંદરનું કે પોકારી રહ્યુ છે પામવા–
૨૨

Page #47

શ્રી જિત્રમાનું આપે છે એને અજબ વાચા ! '
સદગુણ-સાગરનાં મેજાની મસ્તીમાં શ્રોતાને જ સ્વયં હિલેળા લેતા કરી દે છે એ. માનવીને એના અપ્રગટ દેવત્વ તરફ આંગળી ચીંધી માટીના માનવીમાંથી એ ઘડવા માગે છે સાચે દેવાત્મા. વ્યવહારદક્ષતા ને ઊંડા મને-જ્ઞાનથી કરાવે છે આત્મદર્શનના ચમકતા શિખરનું સૌને ભાન, અને આત્મદર્શન માટે શ્રોતાઓમાં આ ભવે જ જગાવે છે સાચે ઉદ્યોગ!
નવધડતરનાં નવાં કરો ધર્મની વાત આજ ખૂબ થઈ રહી છે, વાટે ને ઘાટે, પણ મરવા પડી છે માનવીની અસલ માણસાઈ મેર. ત્યાગની બડી વાત થાય છે શેરીએ ને ચૌટે, પણ માનવીના જીવનમાં પ્રાયઃ શૂન્યતા જણાય છે એમને. આ હકીકતને રંજ છે તેમના દિલમાં, તેથી જ નવું ચેતન આપવાની પડી છે જરૂર જગતને. બિચારા કે “બાપડા' નહિ, પણ બનાવવા છે બહાદ તેને, કે વહેંતિયા નહિ, પણ સરજવા છે સર્વત્ર વિરાટ માનનિર્બળતા નહિ, પ્રગટાવવી છે રોમેરોમ સબળતાને નિર્ભયતા, ને મૃત્યુને મંગળ માની હસતાં સ્વાગત કરનારી જીવનશકિત. અંતરના શત્રુથી હારી જનારા કાયર નહિ,
૨૩

Page #48

પણ શેધે છે તે વિજય માટે સતત્ ઝખનારા અરિહંતના સાચા ઉપાસકેને! વેરઝેરના દુષિત વાતાવરણને સ્વચ્છ કરી તેમને ઘડવા છે “ક્ષમા વીરસ્ય ભૂષણમ્” સૂત્રને હૈયામાં ધારનાર તેજસ્વી વિરે! રેગનું નિદાન બરાબર જાણે છે એ, તેથી જ સેવે છે, માનવીના નવઘડતરના કેડ. દંભભરી સંસ્કૃતિ તરફ જાગી છે એમને નફરત, તેથી જ વિચારના ઊંડાણ ને વ્યાપક ભાવથી, સમજાવે છે કે કેનવું, એ શ્રોતામંડળને સમતાપૂર્વક વ્યક્તિના જીવનમાં જાગે સ્વેચ્છાથી પરિવર્તન, ને જડમૂળથી બદલાય દિલ ને દિમાગએ જ છે તેમના નિત્ય પ્રવચનને મુખ્ય સૂર. ચર્ચે છે તેઓ દરેક પ્રશ્નને સમતલ બુદિધથી, ને સુધારવા માટે સજે છે દિલનું વાતાવરણ 'उत्पाद व्यय ध्रुव युक्तं सत्' એ સૂત્રને ખૂબ જ સુંદર રીતે સમજાવે છે, ને દરેક વસ્તુની સાચી ઓળખ કરાવવા સદાય અનેકાંત–સ્યાદ્વાદદ્રષ્ટિને પ્રાધાન્ય આપે છે.
બધાને થવું છે કેટયાધિપતિ ઝટપટ, પણ જીવનમાં ભિક્ષુવૃત્તિની જ ભરી હેય છે દીનતા,
૨૪

Page #49

અધાંને જીવન લાગે છે ખાલી ખાલી;
પણ કેઇ વિચારતું નથી-તેમાં કૈક સારું ભરવાનુ છે !’ શ્રી ચિત્રભાનુની નજરમાંથી છટકતું નથી આ, તેથી સમજાવે છે શ્રોતાને એ ફ્રી ફ્રીનેઃ જણાવે છે તે સૌને કે, જીવન ખાલી લાગતું જ હોય તા ભરીને પી લેા પ્રેમથી, સદ્દગુણની રસપ્યાલી ! ને મહાસાધનાને પંથે નીકળ્યા છે તે
નખળાં, હલકાં સાધના છેાડી સજી લા સુંદર શસ્ત્ર ! સસારમાં રચ્યા-પચ્યાને એ સમાધે છે કે એક એડી પર નાખીશ ના, બીજી એડી
ભલે તે સાનાની હાય કે હીરે મઢેલી– પણ છેવટે તે એ ખેડી જ છે બધનકર્તા,
નહિ હોય ત્યાં કશી સ્વતંત્રતા !”
ને કહે છે: “ચડતા દિવસેામાં હોય ભાષા માનવીની મીઠી, હાય વિચારો ઉન્નત ને કલ્પના આકાશગામી.”
અને “કડવી ભાષા ઉચ્ચારતાં પહેલાં હૃદય અને છે કડવુ, તા મીઠાશથી જ હૃદયને ઉન્નત બનાવેા ને !”
રાગદ્વેષથી જળી રહેલા માનુષી જીવન પર આમ છાંટે છે એ રાજ, ભાવથી ને ઉદારતાથી જ્ઞાનજળનાં શીતળ અમૃત-છાંટણાંઓ, કા' વિરલ છટાથી !
*
સસારના માળિયાથી વિધાયેલાં દ્વિલેને
૨૫

Page #50

રૂઝવવા માટે ધીરે છે પિતાના રંગભર્યા દિલની કુમાશ. સર્વત્ર કટુતાના રેલાવનારને પલટાવવા, પાય છે એ, પિતાનાં જીવન-બોધનાં પ્રેમ-પિયૂષ.
વિવેક–વાણીનું લાલિત્ય વિશાળ વાંચન અને તેની પાછળ રહેલા સુંદર ચિંતને ઉતારી છે તેમના જીવનમાં પ્રભાતની રમ્ય તાઝગી, ને જગાવ્યાં છે સેમેરોમ અમરરંગી સંવેદનજે પડવા થઈને ઊતરે છે શ્રોતાઓના જાગૃત ચિત્તમાં. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને પારખી લઈ એ સંસ્કારમૂતિ સમયજ્ઞ સાધુ સમજાવે છેઅહિંના-મૈત્રી-પ્રેમનાં ઊંડા મર્મો ને તેની વ્યાપક અસરો!
શબલાલિત્ય ને વિચાર-ઔદાર્ય તે એમનું જજાણે પીધાં જ કરીએ તેનાં કળાવારિને! એ ઐશ્વર્યને! “વચનગુપ્તિને પિછાને છે તેઓ ખરો મહિમા, ને તેથી આપે છે વાણને પ્રસાદ, શબ્દ શબ્દ ચૂંટીને; વિષયેની છણાવટ-કળામાં છે તેઓ પારંગત, ને દલીલેની સટતા બનાવે છે સૌને સ્તબ્ધ. વસ્તુની નિરૂપણ-કળામાં તેમને મળે છે સદાય સફળતા, અને ગમે તેવા નિજીવ પ્રશ્ન કે નીરસ વિષયને ય એ વાણી બનાવી દે છે ખૂબ જ રસભર્યો, ગૌરવવતે ને નવા વિચારકની તાઝગી સાથે ઊંડું ચિંતન ભળે,

Page #51

શબ્દોના લાલિત્ય સંગે ભાવની ભરતી ઊભરાય, ચારિત્ર્યના એજન્ટ્સ સાથે બુલંદ અવાજ મળે, ને આદર્શન ઉડ્ડયન સંગે આચારની દ્રષ્ટિ સધાયઃ ત્યારે? ઓહો! કેવા રમ્ય રષ્ટિ ખડી કરે છે તેઓ! કેકનાં શુષ્ક જીવનમાં ને દુઃખભર્યા વિચારોમાં લાવી શકયા છે હરિયાળીની ઠંડકસૌંદર્ય ને મિહકતા!
માનવીની ભિન્નભિન્ન નબળાઈઓનું ભાન છે તેમને, ને માનવીના હૃદયને ઉન્નત બનાવનારી અકસીર ઔષધિઓ પણ પડી છે એમની પાસે. તેથી જ ઉદાર ભાવે પરબડી માંડી છે એમણે એ દવાઓની લહાણ કરવા!
માણસ આજે મૂંઝાઈ ગયે છે બહારથી ને અંદરથી, પણ માર્ગ કાઢી શક્તા નથી એ બાપડો! એક કેયડે ઊકેલવા જતાં, ઊભા કરે છે બીજા બે પાંચ નવા કેયડાઓ, તેથી આવે છે સૌ માર્ગદર્શન માટે નિઃસ્વાથી તેને દ્વાર, આવે છે, જુગજૂની તૃષા છિપાવવા સંતને ચરણે આમ માનવયાત્રિકે આજે શોધી રહ્યા છે સંત ને સુપથ. જીવનયુધ્ધથી થાકીને ભગાડવાનું તેમને પસંદ નથી; તેથી જ તેઓ જીવનસાગરમાં,
૨૭

Page #52

સામી છાતીએ જનારા તરવૈયા બનાવે છે શ્રોતાને !
માનવીની મનમાગણી શ્રી ત્રિમાનું સમજી શક્યા છે માનવીની મને માગણીને, અને પામી ગયા છે આપણા ઊંડા રોગનું નિદાન, એટલે આદર્શના અમૃતને રેડે છે તે વ્યવહારનાં મૂળમાં. માનવીની સાંસ્કારિક દરિદ્રતા તેમને સાલે છે, તેથી ખરે સરકારનાં સિંચનમાં જ રસ છે એમને. સુવર્ણયુગનાં જૂનાં સ્વપ્નઓના મર્મ સમજે છે, ને નવયુગની સાથે તાલ દેતા શાસ્ત્રને અર્થો સમજાવે છે. પ્રત્યેક પ્રવચન સરળ ને હલકા ફૂલ જેવું, રસિકતાના સાગરમાં નવડાવતું વહી જાય છે; દ્રત, દલીલે, કથા ને ઉપકથાઓ દ્વારા દાખવે છે વ્યાવહારિક ચાતુરી, ને પાય તત્ત્વજ્ઞાનની માધુરીઃ એકમાંથી નીકળી અનેકના પટ વધી રમતાં રમતાં પાછા આવી જાય છે મૂળ વિચારકેન્દ્ર!
સૂમનું સંવેદન સ્થલ વિષયમાંથી સરે છે એ સૂમમાં, ને સૂમમાંથી અતિસૂક્ષ્મ-સૂતર વિષય પર ને જમાવે છે એ અખંડ રસ કે વચમાં તાર તૂટે તે વિયેગની વેદના થાય સૌ કોઈને !
જીવનથી દૂર ભાગવાનું નહિ,
૨૮

Page #53

પણ જીવનના બાગને ખિલવવાને ધર્મ શીખવે છે એ. એ છે હોશિયાર કારીગર ને સુંદર કળાકાર, કેવા ઘાટ ઘડવા માનવીને-એ તેઓ સમજે છે. એ છે ચતુર કીમિયાગર, ધૂળમાંથી સેનું શોધી ખેંચે છે માનવીનું સત્વ બહાર! ઓહ! કેવા વિશેષ રમણિય દેખાય છે તેને શ્રોતાવેંદને સ્મિતથી કે માર્મિક પ્રશ્ન કરતી વખતે ! He is at his best in a pleasant sweet humour.
શ્રોતાઓને સંબોધન કદી વિચાર્યું છેઆ બધું આવે છે કયાંથી? આત્માની શકિતઓ અનંત છે, કે મહાસરોવરમાંથી જ્ઞાન ઊભરાય છે એમનામાં પણ તેનાં પાન કરાવવાની વિરલ રીત સાંપડી છેકેઈ અપૂર્વ ને અનોખી છટાથી ત્રિમાનુને!
શ્રોતાઓ ગમે તે જાત કે ભાતના-પંથે કે ધર્મના હે!. ગમે તેવી કક્ષાના કે ગમે તે વૃત્તિના હો! બધાના મૂળમાં એ સિંચે છે કેક સુંદર, બધાના મનભાવેને આપે છે નવીન જાગૃતિ. He lifts them from the surface of the world To the highest peak of the mountain
૯

Page #54

The lofty Himalayan mountainWith a graceful Himalayan attitude: તળેટી પરના વહેંતિયા જેમાં જગાવે છે એ આસ્વાદ, વિશાળ પહાડના ચડાણને ને જીવનની ઘેલી મસ્તીને! તંદુરસ્ત હવાને ને વિરાટ માનવતાને!
સંતની સુધારકતા અને એ સુધારક પણ છે, અલબત્ત! નવા રંગોથી રંગાયેલા છે આરપાર, પણ જૂના રંગેની રંગતને ય માન આપે છે પૂરું. એમને સુધારવું છે વ્યક્તિ ને સમાજનું કલેવર, પણ કયાંય કે કશામાં નથી સેવતા કયારેય ઉદંડતાઃ જૂનાને ચાહે છે તેઓ, તેનાં પાયાના મૂલ્ય આંકીને, પણ કયાંય નથી દેખાતી, અવિચારી અંધતા. શીખવા તૈયાર છે એ રાતદિન એક નિરભિમાની જિજ્ઞાસુની લાક્ષણિક અદાથી; તત્પર છે એ લેવાને કોઈની પાસેથી નાનકડું જ્ઞાન પણ પૂરી નમ્રતાથી. કાંઈ જ બેઠું કરવા એ તૈયાર નથી, ને ગમે તેવા ચમરબંધીને ય વિનયથી સાચું કહેતાં એ કદિય અચકાતા નથી. આ બધું બતાવે છેએમના આંતર-જીવનનું એક્સ ને પ્રબળ ચારિત્ર્ય.
૩૦

Page #55

એમની આંતર-ઝંખના જ્યાં જ્યાં જીવનની કલુષિતતા છે, ત્યાં ત્યાં તેમને ઉદ્યાને રચવા છે. જ્યાં જ્યાં સુંદર ઉદ્યાને રચાયા છે, ત્યાં ત્યાં તેમને રૂપાળાં ફૂલ ખીલવવાં છે. જ્યાં જ્યાં મનહર પુષ્પો લહેરિયા લે છે, ત્યાં ત્યાં દિલખુશ સૌરભ ઊતારવી છે, ને જ્યાં જ્યાં મીઠી સૌરભ છે, ત્યાં ત્યાં તેમને મસ્તીભર્યું જીવન ભરવું છે! ઉત્તમ જીવવું છે ને તેવું જીવતાં શીખવવું છે, માણવું છે ને બીજાને માણતાં કરવા છે. જૂના સંસ્કારનાં અમી વહેતાં રાખવાં છે, અને નવા સંસ્કાર-છેડોનાં બી વાવવાં છેઃ આજની કંગાળ પરિસ્થિતિમાં લાવવું છે એમને પરિવર્તન, ને સંસ્કારધનથી જ બધાંને બનાવવા છે સાચા શ્રીમંત. માનવ-માનવ વચ્ચેના સંબંધે મીઠાશે ભરવા છે, ધમ–અધમી વચ્ચેની દિવાલે તેડવી છે, ને ધાર્મિકતાની સૌરભ પ્રસરાવવી છે જીવનમાં ને જગતમાં નૈતિકતાથી ભતા-માનવીમાંથી એમને દેવ ઘડવા છે.
સૂતેલી માનવતામાં પ્રાણસિંચન કેણ કરશે આ કામ? સૂઈ ગયેલી માનવતાને આજે જગાડવાની છે:
૩૧

Page #56

પિહેલી ભલાઈને ઢળી કામે લગાડવાની છે. પિથા-પંડિતેને આપવાનું છે સાચું શાસ્ત્રજ્ઞાન, ચોપડાઓ ભણેલાને શિખવવાનું છે જીવનનું મંગળ શાસ્ત્ર, જૂની પેઢીના કૈક અલૌકિક ગુણો સાચવવાના છે, નવી પેઢી-યુવાનોમાં ઉચ્ચ સંસ્કારનાં બી વાવવાનાં છેઃ જૂના-નવાનાં વિસંવાદો જિંદગીમાંથી દૂર કરવાનાં છે ને કેળવણીને જીવનમાં ઉતારવાની છે સદા જીવંત. નવું તેટલું બધું જ સારું કે બધું જ ખરાબ, અને જૂનું તેટલું બધું જ સડેલું કે બધું જ સોનું” આ અને અર્થહીન દ્રષ્ટિથી તેઓ પર છે, ને માપે છે હરેક વિચારને “સ્યાદ્વાદી દ્રષ્ટિથીઅનેકાંત દ્રષ્ટિથી-જે જૈનત્વનું પ્રથમ લક્ષણ છે. “સારુ તેગ મા!' અને જૂનામાંથી કિંમતી સ પી પીને નવયુગમાં નવે રવરૂપ જીવવું... એવી સ્પષ્ટ જીવનદ્રષ્ટિ કેળવી છે તેમણે જીવનકળાને ખીલવવા, જૂની ક્ષિતિજો તેડી, નવા જગતના રસ પીવા ને પાવા તે સદા ઉત્સુક છે. કહેવાતા આસ્તિકને તેઓ જીવન-આસ્તિકો બનાવવા તલપે છે, કહેવાતા નાસ્તિકમાં તેઓ અજબ આસ્તિકતાનાં બી વાવે છે.
જીવનનાં છીછરાં જળ ગમતાં નથી એમને, વિશાળ મહાસાગરમાં જ સાહસિક સફર આદરવી છે. .
ર

Page #57

કાંઠે બેસી બાળકે જેમ છબછબિયાં કરવા કરતાં મધદરિયે ખાબકીને મોતીઓ મેળવવા ઈચ્છે છે એ.
માનવબંધુની બાંય નથી દેખાતી કયાંય બેચેની તેમના જીવનમાં, એટલા છે જ્ઞાન-મસ્ત ને સ્વસ્થ. અને છતાં માનુષી લાગણીથી એવા ભરેલા કે આપણું જ અંદરની સિતારીના તારને સ્પર્શતાં ખૂબ જ કમળતાથી ઝ@ઝણ ઊઠે છે પિત, ને આપે છે આકાર શ્રોતાના અતરના વિચારોને. કરુણાથી છલકાય છે તેમનું દિલ, આપણું ભાવનાહીન જીવતરના કંગાળ રંગઢંગ જોઈ અને તેથી માનવીની બાંય ઝાલી, ઊંચે ચડાવે છે સૌને. ગમે છે તેમને સ્વચ્છતા, સુઘડતા ને સુંદરતામાનસિક, શારીરિક ને આધ્યાત્મિક અને પાળે છે નિયમિતતા ને શિષ્ટાચારબન્યા વગર જરાય યંત્રવતુ.
જીવનનું આંતરિક સૌંદર્ય જીવન-સૌંદર્યના એ પૂજક છે, ને તેથી ઊભરાય છે લાલિત્ય, તેમની પ્રત્યેક ક્રિયામાં સૌંદર્યને જીવનધર્મ સમજે છે તેઓ, ને તેથી છલકાય છે સૌદર્ય તેમના ભાવમાં ને ભાષામાં! શ્રી ત્રિમાનું માને છે ભારપૂર્વક કે -
૩૩

Page #58

બાહ્ય દુર્જનતાની પાછળેય કયારેક પડી છે સુજનતા, માનવ અંતઃકરણમાં છુપાયેલી ને અપ્રગટ. અને દેખાતા સજજનેના જીવન પાછળ પણ ક્યારેક કરે છે કિયાં, પેલી દુર્જનતાઃ દેખાતા દુર્જન ને કહેવાતા સજજનેની પાસે નથી દેખાતું એમને જીવનનું કેઈ ઉત્તમ ભાતું, નથી દેખાતું નકકર ધ્યેય કે કર્તવ્યદિશાઃ આ બધું તેમને ખૂબ ખૂચે છે. એ તે કહે છે. પચીસ-પચાસ વરસના જીવન માટે, આટલે બધે પથારે શો? મેહ ? આ બધાં પિટલાં ને ભાર નકામા શાને વહેવાં જગતે? સજજ થઈને બેસવાને “આદેશ સંભળાતા છતાં કેમ ઘેરે છે માનવીઓ! શ્રી જિત્રમાનુ માગે છે માનવીની જીવન-વેજના માનવીના જન્મ પાછળ કઈ ઊચ્ચ હેતુ હેય, જીવતર જીવવા પાછળ કૈક ધ્યેય હોય, અને મરણ પાછળ કે ગણનાપાત્ર કમાણ હેયઃ આવું કંક.કેક માગે છે તેઓ શ્રોતાવુંદ પાસેથી.
જીવનનું નવસર્જન એમનામાં યૌવનનો થનથનાટ ને જ્ઞાનનું ગાંભિય છે, કર્તવ્યનું ઊંડું ભાન ને સાધુતાની શીતળતા છે, ઊચ્ચ પ્રકારના જીવનહાસ્યનું અમૃત ઊભરાય છે,
૩૪

Page #59

અને હૃદયમાં કંઇ કંઇ કરુણાના સ્રોત વહી રહ્યો છે. આવતી કાલના પ્રશ્નો સાથે, એમનામાં આજની દ્રષ્ટિ છે, વિતંડાવાદ કે શુદ્ર વાદદિવવાદોની ગંદકી તેમની રમ્યતાને કલુષિત કરી શકતી નથી, વિવેક ને વિચારની દારવણી વગર
તે પાતાનુ કોઇ પગલું આગળ ભરતા નથી.
ઊંડી સમજણ ને સદ્ગુણ્ણાના મિનારા ચણ્યા છે પોતામાં, ને તેના શિખર પર ચડીને દ્રષ્ટિપાત કરે છે સત્રઃ જીવનને રામે રામે ભર્યા છે માનવના ધબકારા; ને ચારિત્ર્યના ચમકતા ચમકાર છે એમના જીવનમાં. તેમની પ્રત્યેક ક્રિયામાંથી ઝરે છે લાવણ્ય અને સંવાદ્વિતા, સાધુને છાજતી માર્દવતા ને ગૌરવશીલતા.
માયાનાં પોટલાં ઊતારી સૌને હળવા બનાવે છે એ,
નિરાશ થયેલાંને પાય છે મીઠાશથી આશાનુ અનેરુ અમૃત.
વિવિધ સુમેળ
સાદું, સર, ત્રિય ને સ્ક્રેચ:
જેવું ખેલે છે તેવું જ જીવે છે,
સાદું ને સરળ જીવન.
પ્રત્યેક ખેલમાં ભરી છે ઊંચી માહક ભાવના,
ભાષાના માધુર્ય સાથે પુરાતા જાય છે તેમાં ક્લિના રોંગ.
કયાંય નથી સ ંદેહભરી ભાષા કે ભાવનાઓ, ને ખિલવે છે જીવનની સ્પષ્ટ કળાઓ;
૩૫

Page #60

સૌમ્ય, શાંત ને હસતા બુલબુલ માફક, જીવનની સુવાસ, વ8 સુવાસ જ ફેલાવે છે. લાગણી ને મનની દાખવે છે અજબ સમતુલાઃ Balance of mind & calm reasoning power.
કટાક્ષ-કટકનું કાવ્યત્વ અતિ સાદી વાત કરવાની શૈલીમાં ય સૌરભ ને સરળતા ઊભરાય છે, એક પ્રકારની અદ્ભુત મોહકતા ફેલાય છે હવામાં કયાંય નથી ભાષા કે ભાવેની કર્કશતા, કયાંય નથી કેઈને ય દુભવે તેવા કટાક્ષેઃ જેટલે ઊંડો કટાક્ષ એટલે જ એમની ભાષામાં વધુ વિવેક, અને વધુ હેય હમદી કે કારુણ્યભાવ. આ છે તેમના “દાર વટનું હાદ! એમના કટાક્ષમાં ય દિલનું દર્દ ભર્યું હોય છે, કઠણમાં કઠણ વાત પણ કહે છે કાવ્યમય કેમળ શબ્દોમાં! એમના પ્રવચનમાં નથી દેખાતું વકતાનું કયાંય અભિમાન, પણ એ તે મૈત્રીની સરસ હુંફ જ બક્ષે છે સદાય. પૂછે છે કેઈ શ્રોતા ક્યારેક, મહારાજશ્રી! આપ મીઠાશ જ ાં ધરે છે માત્ર?” અને તેઓ જવાબ વાળે છે જીવનરંગથીઃ “એ જ અમારી મૂડી, અમારે શણગાર મધુરતા ફેલાવવી ! માનવપ્રેમ જ જગવ”
૩૬

Page #61

સાધુતા ને મુમુક્ષતા સાધુઓ તે ગણાય છે, ભારતવર્ષની અમૂલી મૂડી, ને તેમાં ય છે જૈન સાધુનું સ્થાન સાવ અનેખું ! સાધુ એટલે કોઈ ભિક્ષુક નહિ, પણ નિસ્પૃહતા ને પૂર્ણતાને મહાસાગર ! ચારિત્ર્યની સ્વયં તિથી ભલે કઈ જ્ઞાનેશ્વર! દેવપંથને પ્રવાસી ! સાધુજીવનનું આ ઊચ્ચ સ્થાન ને ગૌરવ, શ્રી ત્રિમાણુ સમજે છેઃ ને લાગે છે કે ઈ ધર્મરાજવીઃ અને મેક્ષમાર્ગના મુમુક્ષુઓ વિનવે છે એમનેઃ “સમજાવે સાધુવર! અમને એકવીસ ગુણનાં પાને અને મંજુલ પ્રવાહ ચાલે છે મુનિશ્રીને સાથે રામાયણના રંગે પણ ખૂબીથી વર્ણવે છે.
રામાયણના રંગો તેમને મન ખૂદ “રામચP જ એક જીવંત પાત્ર છે રામાયણનુંજેમાં નર-વાનર, દેવ-દાનવ, પશુ-પંખી, બધાંનું સ્નેહ સંમેલન દેખાય છે. આદર્શ સામાજિક ગુણ, દિવ્ય કૌટુંબિક જીવનને જીવનમાંનાં શ્રેષ્ટનમ નિતિક મૂલ્યનું અધિષ્ઠાન-તે રામાયણ! અને એકવીશ ગુણેમાંને એક એક ગુણ, તે મેક્ષનું એકેક પગથિયું– માનવતાને દેવત્વ રંગ દેનારું, એ પાવન પગલું!
૩૭

Page #62

આ વકતવ્યમાં વકતા તેિજ એવા તલ્લીન બને છે કે પિતાને અને સર્વને ભૂલાવી “અંદર લઈ જાય છે, રામાયણના અકેક પાત્ર પાછળ અજબની અકેક નવી સૃષ્ટિ ને દષ્ટિ, શ્રોતાના દિલમાં ઊભી કરે છે ચતુરાઈથી. રામાયણ તે ફકત શુ શુતિ પાનિ નથી કે પાનાં જ ફેરવી ખુશી થઈએ; એ તે જીવનનું ઉન્નત પ્રેરણાઝરણું છે, અંધારિયા જીવનમાં જ્ઞાનને દીપક પ્રગટાવે છે એ ને શ્રવણને અંતે સંત સમજાવે છે કે જિંદગીનું રહસ્ય શું? ધર્મને અર્થશે? અને તે પણ એવી ખૂબીથી કે શ્રોતાના જીવનમાંનીતિ અને પ્રીતિને તાણવા સહેજે વણાઈ જાય છે.
શ્રોતાઓને રસલહાણું દુનિયાની આઠ આઠ ભાષાઓ પર તેમને કાબૂ છે, વિવિધલક્ષી સાહિત્યનાં વાંચનમાં એ તલ્લીન છે; શાસેને સંપૂર્ણ વફાદારીથી એ પૂજે છે ને ધરે છે. ને સ્વભાવ-સહજ પ્રતિભા સંગે, ભળે છે કળાકારને સ્પર્શ.
અને આખરે! પવિત્ર મંદિરના ઊંચા શિખર સમું ઉન્નત ને શિખરને શિરે સેનેરી કળશ સમું પ્રકાશિત,
૩૮

Page #63

જાધવનું સુંદર અજોડ પ્રવચન ચાલે છે. અહો ! કેવું સરસ ! A master-piece. જાણે એક ધમ-ભરપૂર આત્મા પૂર બહારમાં ખીલી ઊઠે છે ત્યાં! ટૂંકું ને ટચ, છતાં સર્વાગ સુંદર! અઢી હજાર વર્ષો પૂર્વે દષ્ટિ કરશે? ત્યાં વકતા હતા, મહા કેવલ્યાની પ્રભુશ્રી મહાવીર, ને શ્રોતા હતા એ જ્ઞાનપિપાસુ ભકત-શિષ્ય ગૌતમ. વક્તા ને શ્રોતાની આવી સુંદર જોડલી જામી હેય, ત્યાં વકતૃત્વ કે શ્રેતૃત્વમાં શું મણ રહે! અને તેને સરસ વાહક રૂપે શ્રી ત્રિમાનુ પિતાના જ્ઞાનની સર્વ કળાઓસરળતા અને રજૂઆતના રંગ ભરતા હોય, ત્યાં કેવી મૂર્તિમંત સુંદર રમ્યતા ખડી થઈ જાય! કઈ કલ્પી લે માણ્યું હોય તે સ્મરી લે! તત્વજ્ઞાન જેવા પ્રાયઃ લુખ્ખા, ભારે વિષયની ય આવી સાદી, સરળ, સુંદર ને અજબ નિરૂપણ-કળા - બહુ ઓછા વિરલાને જ સાંપડે છે. તેઓ એમાંના એક છે.
ગણધરવાદનું મધુરું ગીત શ્રી ત્રિમાનુનાં આટલાં બધાં પ્રવચનમાં ગણધરવાદ પરનું એમનું પ્રવચન
૩૯

Page #64

છે ખરેખર એક અમેલું, સર્વોત્તમ પ્રવચન. A masterpiece-in real sense. કેટલી બધી ખૂબીથી, જ્ઞાન-લાલિત્ય વહાવે છે તેઓ! કેવું સરસ પ્રવચન ! જાણે જીવન-નવનીત ! આ ગહન વિષય..ને જ્ઞાનનું આટલું ઊંડાણ.. આટલી સુંદર ને સરળ શૈલીમાં! આટલી વિરલ છટાથી ! ને ગૌરવયુકત વાણમાં! શ્રી ત્રિમાનુની આ વાણી-કલા બહુ ઓછાને જ વરે છે.
જ્ઞાનગંગોત્રીનું પુણ્યરનાન જવવાદ ! ગુરૂ-શિષ્ય વચ્ચેનું ગૌરવવંતુ જ્ઞાનકાવ્ય! આપણી અંદરના મિથ્યા અને ઓગાળી સાંભળીએ? શ્રી મહાવીર કાંઈ ગૌતમ માટે જ માત્ર નહેાતા બેલ્યા, પણ સંભળાયું હતું શ્રોતાઓને મહાવીરના હૃદયમાંથી– સેંકડો વર્ષોના કાળસિમાડા ભેદીને! જાણે ઉન્નતશૃંગી પડાડમથી નીકળતું એક, કાળમીંઢ પથ્થરોને ય વિધી આગળ ધસમસતું, કઈ મહાશક્તિશાળી, મૂર્તિમંત થતું જ્ઞાનઝરણુંમરભૂમિને ય ફળદ્રુપ બનાવતું બનાવતુંજીવનબાગમાં સુગંધી પુપો ઉગાડતું, આપણું હૈયાંને પલાળી ગયું, પવિત્ર કરતું ગયું? જાણે કે ખૂદ પ્રભુશ્રી મહાવા જ સ્પર્શ કરાવી ગયું!
૪૦

Page #65

.
As if we are intimately reminded of our real spiritual Home. કેવું ભવ્ય ને પાવક ઝરણું! કલ્યાણકારી છે........મંગળમય પ્રવચન.
ગૌતમના હદયભેદી વિલાપ ને કેવલ્યની પ્રાપ્તિ સાથે આપણા હૃદયને ભીનું બનાવતા શ્રી ત્રિમાનુંઆપણને જ્ઞાનની ગંગેત્રીનાં દિવ્ય દર્શન કરાવવાનું પુણ્ય કાર્ય કરી રહ્યા! કહે! કેનાં દિલ ગૌતમના એ વિલાપથી નથી દ્રવ્યાં? કેની આંખે એને શ્રવણે અશ્રુભીની નથી થઈ?
પ્રેરણાની પરબે આવેઅહીં, આજ જ્ઞાનની પરબ મંડાણ છે, એનું રસપાન કરી આનંદીએ. મુકિતની સાચી માહિની જાગે ને માનવતાને પાંગરવાની પ્રેરણા મળે– એવા સાધુસમાજના એક રત્ન શ્રી ત્રિમાનનાં સુંદર પ્રવચને ને તેમના સાધુજીવનની મઘમઘતી સુવાસ, આપણુમાં ઊતરો ને અજવાળે, એ જ અભ્યર્થના !
પ્રકાશ ફેલાઈ રહ્યો છે જેમેર, ચાલે! ઝિલાય તેટલે ઝિલી સૌભાગ્યશાળી બનીએ!
૪૧

Page #66

આત્માની વસંત ખીલવીએ!
ॐ नमो लोए सव्वसाहुणं !
અને ? ચાલે! ગાઈએ અંતરના ઉલ્લાસથી, દિલમાં ‘દિલને રંગ મિલાવી, તાલથીઃ
જ દે અણમોલ, સાધક! બ ધાં બને ૨સ બોળ, વરસાવી દે જ્ઞાનવાદળી બધાં બને ત ર બ ળ. સાધક! અપી દે અણમે! જગવીદે તુચેતનત!
*
સર્જી દે તું એવું, સાધક! બધાં બને ૨ સ બ ળ, તપ્ત જીવેને શાતા ધીરી હૈયે ઝા ક મ ળ. સાધક! અપી દે, અણમોલ!
જગવી તું ચેતનત!
કહી દે અણમેલ, સાધક! બધાં બને ત ર બ ળ,
કર

Page #67

સૌરભ ને શીતળતા આપી, કરે જીવન રસાળ. સાધક! અપ દે, અણમોલ!
જગવી દે તું ચેતનત!
તેવી દે! સાધક, માયા! સર્વ જીવે એમાં લપટાયાં, મુકિતનું સંગીત વહાવી કર ને જીવન રેલં છેલ. સાધક! અપી દે અણમોલ!
જગવી દેતું ચેતનત!
ઊં દે અણમેલ, સાધક! ભવનું ભાતુ દે! અણમોલ!
સમકિત, અપ દેઅણમોલ! સાધક! આપી દે અણમેલ!
છ શાંતિ!
સંપૂર્ણ

Page #68

મહાન શબ્દો છે શ્વાસ મારા કે “શબ્દો એવા હોવા જોઈએ કે જે પાવક હોય,
શાંતિદાયી હૈય, જેનાથી સમાજને તુષ્ટિ-પુષ્ટિ મળે. જે મનુષ્ય તપસ્વી નથી હેતેએના હૃદયમાં મહાન શબ્દ સરતા નથી, પણ જે એ આધ્યાત્મિક જીવન
જીવતે હશે તે એમના શબ્દ પ્રેરણા આપશે.” ૧૧૧૧૧૧૧ શ્રી વિનોબા ભાવે

Page #69

શ્રી બંસીના બીજા પુસ્તકો
૧ આદર્શો ચૈત
(invincible warrior)
૨ આદર્શ સાધુ ( An ideal saint
❤4*+
૩ આદર્શ સુંદરી ( An ideal woman )
૪ આત્મવીરની કથા
(૨૪ વાર્તાઓ)
ચરિત્ર )
કમળ ( એક મ્હેનની નોંધપોથી )
૫ જૈનેાના મહાન રત્ના ( ૩
૭ સાધુ ગીતા
૮
૯ ખાદી
: परम कल्याणमंत्र
Romantic Japan: The magnet of Asia
૧૦
૧૧ Nehru The flower of humanity In English & Japanese
૧૪ આવૃત્તિ
૩
(એક લાખ, પાંચ હજાર કાપી)
૧૨ ચાલી નાચીયે !
૧૩ ચાલા હસીએ !
૧૪ એ જ્યેત જલે છે અંતરમાં
C
૧
૧
૩
જ
(આમુખ: ચેગીશ્રી શાંતિસૂરીશ્વર') ૧
૧૫ કલ્યાણયાત્રી શ્રી ચિત્રભાનુ (રેખાચિત્ર) ૧
332
39
39
""
39
""
99
39
.
""
99
30
99
99

Page #70

હવે પછી પ્રગટ થશે
૧ અત્તરના પૂમડા ૨ રામાયણની વિભૂતિઓ (ભરતઃ સીતા) 3 Discovery of Japan 8 Your lovely smile 4 Mysterious mind f Wonders of Yoga ७ श्री महावीर कहेता हवा ! ८ नमो अरिहंताणं ૯ જીવનસાગરના મોતી, છીપલા ને શંખલા ૧૦ આત્માની વસંત ઋતુ

Page #71

જ્યાં સ્નેહું નથી, ત્યાં સૌરભ ક્યાંથી પ્રગટે ? જ્યાં ત્યાગ નથી, ત્યાં વાગ્યે ક્યાંથી ખીલે ? જ્યાં માનવતા નથી. ત્યાં મધુરતા ક્યાંથી મળે ? જ્યાં ઔદાય નથી, ત્યાં ધમ ક્યાંથી ફળે ?.
સુવાસ ને સમાપણ મેં પુષ્પને પૂછયુ' એકાંતમાં : ‘તારૂ જીવન-સાફલ્ય છે એમાં ? પુષે હસીને કીધું": “સવત્ર સુવાસ ફેલાવી ખીલવામાં ” ! મેં ફરી પૂછયું પુષ્પ : તે તાક્યું છે જીવનલક્ષ શેમાં ? ?, તેણે કીધુ" લટકાથી : “પ્રભુચરણે સમપણિ થઇ જવામાં !
- શ્રેય ને પ્રેય જો ઇ એ છે ખ માં એ પવિત્ર જો તિ, જેનાથી દિવ્યતાનું સાંગોપાંગ દશન થાય, ભરવી છે હૈયામાં એ નિમળ ભાવુકતા, જેનાથી સંકુચિત છે. સ્ત્રાથી વિચારતરગો શમી જંય, સાંભળો છે એકજ અંદરને મીઠે સુદરે વનિ, જેનાથી બહારના કેસલાહુલો વિમી જાય. વણવી છે જીવનના તાણવાણે એવી વિવેકબુદ્ધિ, જેનાથી શ્રેય ને પ્રેય હું પારખી શકું?
ઝંખુ છું" હું આવી જીવનલીલા !

Page #72
You may not be a Messenger, Yet, I am sure that you are not without a Message. You may not be a Weaver, Yet, It's certain that you are not without a string. Not the flame but the sheer want of fragrance, often burns your fine-delicate flower of life. Whatever nature gives you, She first puts it on the petals of your soul; Whatever offering she takes from you, She puts it in the heart of your soul-to-be. +5 I may doubt if it is a cloud, But how can I doubt if it is a Shower ? 15 When you give anything precious of life its pro El into a flame, Time its proper place into a glow. LORIOUS..... AND ING!