Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
FO ||
SECIDI |||
જૈન સંસ્કૃતિનું સંદેશવાહક
વાર્ષિક લવાજમ
31. %-0-0
છુટક મૂલ્ય 01110
સુ સ્વા ગ ત મ્
નાથ! તું આવ મારે કાર...... » નાથ તું મા........
મંડપ છાયા, ફૂલ બિઠાચા, નાચુ નાચ બતાય;
નાથે તું આવ હમારે દ્વાર. મઘમઘતા ગ્રંથાળ ધરાવું,
ટીપ યાતિ કેટિ પ્રગટાવું; ગાને ખાવું, તાન લગાવું, (હૃદય કૐ સકારા
નાથ તું માત્ર હમારે દ્વાર
શ્રી જય ત
જીનું વર્ષ ૪ શું નવુ વર્ષ ૨ જી
'કે નવમા કાર્તિક ૨૦૦૪.
ૐ તંત્રી: સાપ્તચંદ ડી.શાહ
ધર્મ,સમાજ,સાહિત્ય અને સંસ્કારનું અધતન માસિક
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
મુંબઈ
by
અંક: નવમે-કાતિક ર૦૦૪ પૂ. મુનિરાજશ્રી સુબુદ્ધિવિજયજી મહારાજ
સાહેબ તથા પૂ. મુનિરાજશ્રી મહિમાવિજયજી અ નુ ક્રૂ મણિ કા.
મહારાજ સાહેબની શુભપ્રેરણાથી
રૂા. ૫૧, આપનાર દીવાળીપર્વની ઉજવણી ••• ૪૦ ૨૯૧
મુંબઈ
શા. ધીરજલાલ હીરાચંદ મહાસાગરનાં મોતી
, શિવરામ બાપુચંદ .
નિપાણી - પૂ. આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયામૃતસૂરિજી મ. ર૯૨
(
રૂા. ૨૧ આપનાર શા. પ્રેમચંદ દેવરાજ
દાદર ધન્ય એ મહર્ષિને ...
છે, કુંવરજી મેહનલાલ પૂ૦ મુનિરાજશ્રી કીર્તિવિજયજી મ. ૨૯૩
ગભરૂચંદ ઉત્તમચંદ ઝવેરી એકડા વિનાનાં મીંડા ... શ્રી નિર્મળ ૨૫ શ્રી સેન્ડહસ્ટ જૈન ઉપાશ્રય કેટલાંક ટંકશાળી વચનો ... ... ૨૯૭
રૂ. ૧૧, આપનાર સુવાકાની કુલમાળ _શ્રી હીરાલાલ જી. શાહ ૨૯૮ શા. ધારશીભાઈ ગણપતલાલ મુંબઈ મેં દીઠું' એ શહેર... જ્યાં... ... શ્રી અજ્ઞાત ૨૯૯ ,, ભીખાભાઈ મોહનલાલ
ખંભાત દ્રવ્યગુણપર્યાયને રાસ...
શ્રી જૈન લાઇબ્રેરી
વલસાડ - પૂ. મુનિરાજશ્રી મુક્તિવિજયજી મ. ૩૦૨ શા. વલમજી રતનશી
દાદર આતતાયી શ્રી પન્નાલાલ જ. મસાલીઆ ૩૦૫ રૂા. ૧૦૦) શ્રી વઢવાણકૅપ જૈ. . સંધ તરફથીશ્રી મુન્શીનું બંધારણ ... શ્રી પ્રશમ ૩૦૮
પૂ૦ મુનિરાજશ્રી મુક્તિવિજયજી મહારાજ નારી સ્વાતંત્ર્યને પ્રશ્ન –શ્રી પ્રબોધ ઝવેરી ૩૧૦
સાહેબની શુભપ્રેરણાથી. દુઃખે પેટ અને કટે માથું .. શ્રી પ્રકર્ષ ૩૧૨ રૂા. ૧૫) શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર સંધ કાળની વિષમતા ...
પૂ. મુનિરાજશ્રી જશવિજયજી મહારાજ - પૂ૦ આ. વિજયભુવનતિલકસૂરિજી મ. ૩૧૪ .
સાહેબની શુભપ્રેરણાથી. નવી નજરે... ... શ્રી સંજય ૩૧૭ રૂા. ૨૧) શ્રી પ્રભુદાસ વીરપાળ જોરાવરનગર આપણું કર્તવ્ય શ્રી મફતલાલ સંઘવી ૩૨૧ રૂા. ૨૫) વીશાશ્રીમાળી જૈનનાતિ જામનગર કેટલાંક સંસ્મરણે ...
પૂ. આ. શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી પૃ૦ મુનિરાજશ્રી કનકવિજયજી મ.
૩૨ ૫
મહારાજ સાહેબની શુભ પ્રેરણાથી.
સુધારે ગતાંકમાં પેજ ૨૮૬ પર “ કેટલાંક સંસ્મરણો' માં પંકિત ૧૮ પર ૨૦૦૧ છપાયું છે તેના સ્થાને ૨૦૦૦ સમજવું.
કેટલાંક સંસ્મરણે ટાઈટલ પેજ ૩ જાનું ચાલું નથી. તારા ભાગ્યમાં ઘણી પૃથ્વીનો ભોગવટો કરવાને યાની સલાહ ઉપયોગી બની હતી. સંવત ૮૭ર માં લખાયા છે. રાજહંસને આ ખાબોચીયાનું પાણી વનરાજે પાટણ શહેર વસાવ્યું. વનરાજ જે વેળા કેમ ગમે છે ?' આ સાંભળતાં જ વનરાજે કહ્યું, રાજ્ય પર આવ્યા, ત્યારે તેની વય લગભગ ૫૦ * મારી પાસે સારો પ્રધાન નથી, જે તું મારી પાસે વર્ષની હતી. ૬૦ વર્ષ સુધી તેને નિર્વિન રાજ્ય મારા પ્રધાન તરીકે રહે તો તું જેમ કહે તેમ હું કર્યું અને ૧૧૦ વર્ષે તે મરણ પામ્યો. પુણ્યભૂમિ કરૂં . ત્યારબાદ તે ઘી વેચનારે ભીમે વાણીયો પાટણની રાજધાની પર ત્યારબાદ તેના વંશજો ગાદી વનરાજના મંત્રી તરીકે રહ્યો.
ભોગવતા રહ્યા અને સામંતસિંહ સુધી ૭ પટ પર્યત વનરાજને પાટણ શહેર વસાવવામાં આજ વાણી- તેના જ વાર ગૂજરાતના મહારાજા બન્યા.
T
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ષ ૪ થું અંક ૯
ર૦૦૪ કાર્તિક લવાજમ રૂા.૪-૦-૦
સંસ્કૃતિનું સંદેશવાહક
क०
દીવાલીપર્વની ઉજવણી -
જૈન ઇતિહાસની તવારીખ બેલી રહી છે કે, આજથી ૨૪૭૩ વર્ષ પહેલાં, આ વદિ અમાસની એ રાત્રી હતી. છેલ્લી બે ઘડીના એ સમયે જૈન સંસ્કૃતિના મહાન સંદેશવાહક દેવાધિદેવ શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્મા સમસ્ત સંસારની આસપાસથી વિદાય થઈ, શાશ્વત સુખના અનંત અવ્યાબાધ સ્થાનમાં સિધાવી ગયા.
ભારતભૂમિના સમગ્ર ધર્મરસિકોએ શોકમગ્ન બની, એ સમયે અપાર દુઃખ અનુભવ્યું. નિરાધારની જેમ ભરતક્ષેત્રના ભવ્યજીએ તે પ્રસંગે પૂર્ણ વેદનાથી દીર્ઘનિશ્વાસ લઈ લીધે. જ્ઞાનના અનંત પ્રકાશની દિવ્ય જ્યોત તે વેળા બૂઝાઈ અને અજ્ઞાન મિથ્યાત્વને અંધકાર ત્યારથી મેર ફેલાવા લાગ્યા.
તેના બીજે દિવસે વર્તમાન શાસનના ભગવાન શ્રી ગૌતમસ્વામીજી કેવલજ્ઞાન પામી, સર્વજ્ઞ વીતરાગ બન્યા. આ દિવસોની પુણ્યસ્મૃતિને જાળવી રાખવાને માટે ત્યારથી આ પ્રસંગો દીવાળી પર્વ તરીકે સમાજમાં પ્રચલિત બન્યા.
મંગલમૂતિ ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવ, સમસ્ત જગતને માટે અનુપમ મંગલરૂપ છે. તેઓનું સમગ્ર જીવન આપણું આત્માને મંગલમય બનાવવા સમર્થ છે. અખંડ વૈરાગ્ય, ઉત્કટ સંયમ અને ઉગ્ર તપ, તેમજ આ બધા ગુણોને ઓપ આપનાર અનંતબલી તેઓશ્રીની અનુપમ–અપૂર્વ ક્ષમા, આપણને જીવતાં શીખવાડે છે.
દીવાલીપર્વના ઉત્સવને ઉજવનારા ધર્માત્માઓએ આ દિવસે માં ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના ઉપરોક્ત ગુણોની સુવાસથી જીવનને સંસ્કારી બનાવી દેવું જોઈએ.
ભગવાન શ્રી ગૌતમ સ્વામીજીને એ અદ્ભુત લઘુતાગુણ અને ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવના ચરણોમાં જીવન સમર્પિત કરી દેવાની અલૌકિક સમર્પણતા; આ બધા ગુણોને નિર્નીયતા અને અહં–મમતા આજના તોફાની વાતાવરણમાં આદર્શ તરીકે આપણે કદી ભૂલી શકીએ તેમ નથી.
- આજસુધી હજારે દીવાલીએ ઉજવાઈ ગઈ, જૂનું વર્ષ પૂર્ણ થઈ નવું વર્ષ બેસી–બેસી અનંતતામાં તે બધાં સમાઈ ગયાં, પણ હવેથી આજની આ દીવાલીપર્વની ઉજવણી આપણે માટે નિષ્ફલ ન બનવી જોઈએ. - જીવન જીવી, મૃત્યુ ઉજવી, જેણે સંસાર જીતી જ છે, તે મહાનુભાવ આત્માઓ, આ બધા પર્વ દિવસના પ્રાણને હૃમજી પોતાની પર્વ ઉજવણીને સફળ બનાવે તે જ તેઓનું જીવું સાર્થક ગણાય.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂ. આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયામૃતસૂરીશ્વરજી મહારાજ અવિરતિ, મિથ્યાત્વાદિ આંતરિક મેલ પુણ્યોદયે પણ મેળવેલા ધનની મમતામાં આત્મામાં હોવા છતાં પણ ભદ્રિક પરિણામી મરનારાઓ મમ્મણશેઠની માફક દુર્ગતિના આત્માએ સદાચારનું પાલન કરવું જોઈએ. ભાગીદાર બને છે. કારણકે અભ્યાસે કરીને સદાચારનું પાલન દુનિયામાં કેટલાય એવાય તવંગરો હશે કે કરતાં-કરતાં આંતરિક મેલ દૂર થાય છે. જેઓ ગાલમશુલીઆ હેલીઆમાં પોઢતા હશે
ઢીંગલા-ઢીંગલી પરણાવ્યા, વરવહ વખાણ્યાં અને કેટલાય એવા ગરીબ હશે કે જેઓને એમ કહીને શ્રી શાસ્ત્રકાર ભગવંતે કરમાવે ફાટલ તુટેલ ગોદડી પાથરવા પણ નહિ હોય છે કે, ચિંથરાની રમતમાંય દેષ, વરવહુ વ
આવી અસમાનતા ઉભી કરનાર પિતાનાં ખાણવામાંય દેષ તે પરણવામાં દેષ લાગે છે
કર્મો જ છે. એમાં તો પૂછવું જ શું ?
ગરીબો જે ધનવાની ઈર્ષ્યા કરે તે વધુ જેટલી ચિન્તા આ શરીર, કુટુંબ પરિ- વિચાર કરીને પિતાની ગરીબાઈને સમભાવે
દુઃખીયા બને, માટે પોતાના પાપના ઉદયને -વારની છે એટલી યા અંશે પણ જે આત્માની
સહન કરતાં શીખવું એજ ઈષ્ટ છે. ચિન્તા આત્મામાં જાગે તે આત્મા કર્મ પિંજરાથી મુક્ત થયા વિના રહે નહિ.
ધનવાનેએ ધનની મમતા ઉતારીને દયા
ભાવે ગરીબોની ભૂખ ભાંગવા તત્પર રહેવું વ્યવહારમાં ધનાદિકને માટે ખામોશી જોઈએ, નહિ તો પછી પુણ્ય ખૂટી જતાં ખાનારા તો ઘણું છે, પણ આત્મકલ્યાણ માટે ગરીબાઈ પિતાના જીવનમાં આવતાં વાર ખામોશી ખાનાર તે કઈક જ છે.
નહિ લાગે. આત્માનું બગડે એના જેવું બીજું કઈ દયા એ ધમની માતા છે, ધર્મને ટકાવે નુકશાન નથી અને આત્માનું સુધરે એના છે અને દીપાવે છે. આથી પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે -જે બીજે કઈ લાભ નથી.
અનુકંપા રાખવી જોઈએ. સ્વાથીલી દયા આપ બડાઈ અને પરનિન્દા, આત્માને અવગતિનું કારણ છે. દુર્દશા આપે છે; સ્વનિન્દા અને પરગુણ દ્રવ્યદયા કરતાં ભાવદયા લાખ ગુણી પ્રશંસા આત્માને સદ્ગતિ આપે છે. એમાંથી બલકે કેડ ગુણી અધીક છે, માટે દ્રવ્યદયાની શું લેવું અને શું ન લેવું એ તમારી ઈચ્છાની સાથે ભાવદયા કરતાં શીખવું જોઈએ. -વાત છે.
દ્રવ્યદયા તે માત્ર દુખીની હોય છે, પણ - ધન અગીઆરમાં પ્રાણ છે, ધનના લેભી ભાવદયા તે સુખી કે દુઃખી, રંક કે રાજા આત્માઓને દશ પ્રાણ કરતાંય ધન પ્રાયઃ મિત્ર કે શત્રુ સૌની ચિંતવવાની હોય છે. અધિક પ્રિય હોય છે. કેટલાક તો ધનને નાશ સધને પામેલાઓમાં જ વાસ્તવિક થતાં પોતાના દશ પ્રાણાનો પણ ત્યાગ કરે છે. દ્રવ્ય અને ભાવ બે પ્રકારની દયા હોય છે.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધન્ય એ મહર્ષિને:પૂ મુનિરાજશ્રી કીર્તિવિજયજી મહારાજ.
આ દુનિયામાં દરેક પ્રાણી, સ્વતંત્ર થવાને ઈચ્છે છે. એક કીડી જેવું અજ્ઞાન પ્રાણી પણ ઝુમ્મીમાં પુરાતાં બહાર નીકળવા ઇચ્છે છે. કોઈને પણ અધના ગમતાં નથી. આત્માને
વાસ્તવિક સ્વતંત્રતા જો પ્રાપ્ત થઈ જાય તા પછી કાઇ જાતનું દુઃખ કે ઉપાધિ રહેતાં નથી. સાચી સ્વત’ત્રતા પ્રાપ્ત કરવી એ સૌની ફરજ છે પણ વાસ્તવિક સ્વતંત્રતા કાને કહેવી? તેનુ સ્વરૂપ શું ? સાચી સ્વતંત્રતાને સમજ્યા વગરજ માનવી આગેક્દમ ભરે છે. સ્વતંત્ર થવાની ઈચ્છા, મહેનત, સઘળુય હાય છતાં આત્મા વધુને વધુ પરતંત્રતાની એડીમાં જકડાય છે. કાઈ મહાપુરૂષ સાચી સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કર
જેને પેાતાના આત્માની યા નથી એ બીજાની દયા શું ી શકે?
જેને મન સદ્ધર્મની કિંમત નથી, તેને પારલૌકિક સાચા ઉપકારીએ ક્યાંથી ગમે ? ખરેખર કૃતઘ્રતા દોષને આધિન અનેલા આત્માઓએ પેાતાના નાશ નજીક નાતરી રહ્યા હાય છે.
જીવનમાં સાચી શાન્તિ આવે એ માટે દુન્યવી પદાર્થોની લાલસા તેમજ માન–પાનની લાલસાને પણ દેશવટા દેવા જોઇએ.
રાત-દ્વિન ઐહિક ચિન્તાઓમાં મસ્ત રહેનારાઓ અને પારલૌકિક ચિન્તાને ભૂલી જનારાએ, ગંભીરમાં ગંભીર ભૂલ ખાય છે, કારણુ કે, આ ભવ ટુ કા છે, અને આવતા ભવ લાંબે છે. આ ભવ પાંચ-પચીસ કે પચાસ વર્ષોંને માટે છે તેની ચિન્તા કરવી અને આવતા ભવ લાખા અલ્કે ક્રોડા વર્ષના લાંબે હેાવા છતાં તેની ચિંતા ન કરવી એ મૂર્ખતા છે.
વાના ઉપાયેા દર્શાવે તે તેને સાંભળવાને તૈયાર નથી; પણ અજ્ઞાન માનવીને ખબર નથી કે, અનાદિ કાળથી હું ક`રાજાના સંકાજામાં સપડાયેલા છુ, અનાદિ કાળથી પરતંત્ર છું. ષ્ટિ સચેાગના વિયેાગ થાય છે, કી અસાધ્ય રાગોથી ઘેરાઉં છું, મારૂ ધાર્યું કશુંજ થતું નથી, હું જેની ઇચ્છા કરૂં છું તે વસ્તુ મારાથી દૂર-સુદૂર ભાગે છે એ શું સૂચવે છે? એનાં કારણેા તપાસવાં જોઇએ. સાચી સ્વતંત્રતા મેળવવાની વાતથી આત્મા ગભરાય છે, દૂર-દૂર ભાગે છે. કારણ એજ કે, અનાદિ કાળથી આત્મા પુદ્ગલાનંદી બનેલા છે. પુદ્ગલના સસ'માંજ તેને આનંદ આવે છે, પણ માનવીને ખ્યાલ નથી કે, ગમે તેટલું મેં સામ્રાજ્ય મળી જાય, ગમે તેટલી મહેલાતાના સ્વામી અને, હજારી સેવકે મહેરબાનની ખગ પાકારતા આવે, રાણીએ, દાસીની જેમ કરજોડીને સેવામાં હાજર રહેતી હાય, પણ
અંતકાળે આમાંથી એકેય ત્યારે કામ આવ
નાર નથી ! કાળરાજાના પંજામાંથી કાઈની તાકાત નથી કે છેડાવી શકે. તે અવસરે માનવીને ખબર પડશે કે, ખરેખર હું પરતંત્ર છું.
નમિરાજર્ષિના પ્રસંગનું જરા અવલેાકન કરીએ. તેઓ જેવા તેવા માનવી ન હતા, મહાન રાજ્ય વૈભવના વિલાસી વાતાવરણમાં ઉછર્યાં. હતા, સેંકડા સેવકા જેની સેવામાં હાજર હતા, રાણીઓનું સુખ હતું, ગગનચુંબી મહેલાતા હતી, સુખ સાહ્યબીની કશીય કમીના ન હતી, જેની આજ્ઞા અખંડપણે સારાય રાજ્યમાં પ્રવતી હતી. કહેા, આ નમિરાજર્ષિ સ્વતંત્ર છે કે પરતંત્ર? બાહ્ય દ્રષ્ટિએ આ મિરાજા સ્વતંત્ર છે, પણ અંતર દ્રષ્ટિએ પરત...ત્રજ છે.
કારણ, બધુંય હેાવા છતાં કર્મોની ગુલામી છૂટી ન હતી. કમ શત્રુઓ ક્યારે અચાનક
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર્તિકે
: ૨૯૪ : હુમલે કરશે તે તેને ખબર ન હતી. થોડાજ વવા–પરમાત્માએ દશિત કરેલા માર્ગને સ્વીદિવસમાં તે નમિરાજાના શરીરમાં દાહરૂર કારૂં. એ શુભ ભાવનામાં નમિરાજ-નિદ્રાધિન ઉત્પન્ન થયો. ભયંકર પીડા ઉત્પન્ન થઈ. છ-છ બને છે. અર્ધ નિદ્રામાં એક સ્વપ્ન નિહાળે મહીના વીત્યા પણ વેદના શાંત થતી નથી. છે કે, હાથી ઉપર ચઢી મેરૂપર્વત ઉપર હું રાણીઓ, ચંદન ઘસી–ઘસીને વિલેપન કરે છે. ચઢ્યો. પ્રાતઃકાલમાં ઉઠતાંની સાથેજ નમિપાણીનો છંટકાવે પણ શાંતિ થતી નથી. જ્યાં રાજાની છ-છ મહીનાની દાહ-જવરની પીડા અંતરની અશાંતિ હોય, ત્યાં બહારનાં ગમે એકદમ શાંત થઈ જાય છે. નમિરાજાએ વિચાર્યું તેટલાં શાંતિનાં સાધનો પણ નિરર્થક નિવડે છે, કે, ધર્મની શુભભાવનાના પ્રતાપે મારી વેદના માટે જ બહારની સ્વતંત્રતા કરતાં આત્મિક તદ્દન શાંત થઈ ગઈ. ખરેજ જગતમાં દેવ
સ્વતંત્રતાની અતીવ આવશ્યકતા છે. નમિરાજાને ગુરુ અને ધર્મ સિવાય સાચા શરણરૂપ અન્ય વેિદનાના કારણે છ-છ મહીના સુધી ઉંઘ પણ કેઈ નથી. રાત્રિએ જોયેલા સ્વપ્નનું નિમિરાજા નથી આવી. રાણીઓ ચંદન ઘસે છે, ત્યારે સ્મરણ કરે છે. સ્મરણ કરતાં-કરતાં વિચારે કંકણે વગેરેને અવાજ થાય છે, તે પણ છે કે, મેં કઈ કાળે મેરૂ પર્વતને જોયો છે. વધુ નમિરાજાથી સહન થતો નથી. ' વિચારમાં ચઢતાં, જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન
રાજાને કંકણને અવાજ પણ અશાંત થાય છે. જેના દ્વારા પોતાના પૂર્વ ભવ નમિ- . કરનાર છે, તેવું જાણી તરતજ મંગલ-કંકણને રાજાએ જોયા. પિતે શુક્રનામના દેવલોકમાં રાખી બધાય ઘરેણુઓ તત્ક્ષણ રાણીઓએ જ્યારે હતા ત્યારે પરમાત્મા અરિહંત દેવના ઉતારી નાંખ્યાં. મહેલનું વાતાવરણ તદ્દન શાંત જન્માભિષેક કરવા મેરૂપર્વત ગયા હતા. વગેરે થઈ ગયું. નમિરાજાએ સેવકને પૂછ્યું, ઘડી ક નજર.સામે ખડાં થયાં, સંસારની અસારતા પહેલાં તે આ મહેલમાં–શબ્દના ગુંજારવ નિહાળી, કંકણુનાં દ્રષ્ટાંત માત્રથી એકાકીપણું જ ગુંજી ઉઠતા હતા, અને હમણાં તદ્દન નિરવ સુખકર છે. કર્મોને હું ગુલામ છું. અનાદિશાંતિ કેમ ? તેનું કારણ સેવકોએ જણાવ્યું, કાળથી તેની ગુલામી કરી રહ્યો છું. એમ જાણતાં સાથે જ નમિરાજાને જણાયું કે, આ વિચારી પરતંત્રતાથી મુક્ત થવા, સાચી સ્વસંગ અને વિયોગજન્ય આ દુનિયામાં તંત્રતા મેળવવા ચારિત્રધર્મ–ત્યાગધર્મને અંશુભ-અશુભ થાય છે. રાગાદિ દોષ પણ ગીકાર કરવા તૈયાર થાય છે, અને તે નિમિસંગજન્ય છે. ખરેખર હું પરતંત્ર છું. રાજર્ષિ પ્રત્યેકબુદ્ધ થાય છે. ઇકો એમને કર્મોની બેડીમાં જકડાયેલો છું. આ રાજસેવકો, ચારિત્રધર્મની કઠીનતા સમજાવે છે. છતાંય રાણીઓ, મહેલાતે વગેરે મારી વેદનાને શાંત તેઓ વૈરાગ્ય માર્ગથી જરાય ડગતા નથી. કરવા માટે સમર્થ નથી. જે હું આ રોગથી અડગ બની સુંદર ચારિત્રધર્મ પાળી અંતે સાચી મુક્ત થાઉં તે સર્વસ્વ ત્યજીને સાચા સ્વતંત્ર સ્વતંત્રતાને મેળવી શાશ્વત શાંતિને વરે છે. થવા કટિબદ્ધ બનું. સાચી સ્વતંત્રતાને મેળ- ધન્ય છે, એ મહર્ષિને !
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકડા વિનાનાં મીઠાં
જતાં અને ગુણ ઉપર જ જાણે અસૂયા ધરા
વતા ન હોય! તેમ જિનેશ્વર દેવના ધર્મથી શ્રી નિર્મળ
વિમુખ થયેલા પરતીથિએ નીચે પ્રમાણે સમ્યગદર્શન એટલું બધું વિશિષ્ટ છે કે, સમજાવે છે – તે ન હોય ત્યાંસુધી ગમે તેવું જ્ઞાન કે ક્રિયા માંસ ખાવામાં. મદિરા પીવામાં કે. બેજા રૂપ છે. તે બધું એકડા વિનાનાં મીડાં મૈથુન સેવનમાં દોષ નથી, આ તો પ્રાણીઓની બરાબર છે.
પ્રવૃત્તિ જ છે; પરંતુ તેનાથી અટકવું તેમાં જમાલિમાં શાસ્ત્રજ્ઞાન હતું, ચારિત્ર હતું મહાન ફલ છે.” હવે માત્ર બીજે વિચાર પણ ભગવાન મહાવીરના એક વચન ઉપરની નહિ કરતાં શ્લોકને જ ઊંડાણથી તપાસીએ અશ્રદ્ધા પણ તે તેમના સઘળાય જ્ઞાન–ચારિત્ર તે માલુમ પડશે કે,-પરસ્પર કેટલું વિરુદ્ધ ૩૫ ૧૦૦ મણ દૂધમાં વિષના બિન્દુ બરાબર છે. છે. જે વસ્તુના સેવનમાં દોષ ન હોય તેનાથી
હા તોલા સોનાના પારખનારે ચાકસી કવામાં મહાન કલ શી રીતે સંભવે ? ૧ રતિ પણ પિત્તળને સેનું કહી દે અગર
મિથ્યાત્વી પણ ઘટ ઘટ કહે અને સામાન્ય માણસે પહેરેલી સોનાની વીંટીને
સમ્યકત્વી પણ ઘટને ઘટ કહે છતાં પહેલાના પિત્તળની કહી દે છે તેનું પારખવું હાંસીપાત્ર
જ્ઞાનને મિથ્યા અને બીજા જ્ઞાનને સમ્પર્ક છે અને તેના ચેકસીપણા ઉપર ધૂળ ફેરવનારું છે. એટલે જ્યાં સુધી શ્રદ્ધા ન આવે ત્યાં ;
કહેનારા વીતરાગ દેને, એક ઉપર દ્વેષ અને
એક ઉપર રાગ એમ પક્ષપાત હોતો નથી. સુધી પાછલા બેની કંઈજ કિંમત નથી; માટેજ
એમ હોય ત્યાંસુધી તે સર્વજ્ઞ જ ન થઈ શકે. પૂ૦ ઉમાસ્વાતિજી ભગવાને દર્શન શબ્દને
પણ તે તે વસ્તુને યથાસ્થિત જ કહેનારા છે. ત્રણેમાં મુખ્ય ગણીને પહેલે મૂકયો છે. આજ વસ્તુની સાબીતિમાં રંarો મને એ
પ્રશ્નજે એમ છે તે એક મિથ્યાજ્ઞાની મહષિઓનું વાક્ય છે.
ને બીજે સમ્યજ્ઞાની શી રીતે કહી શકાય? દર્શનથી ભ્રષ્ટ થયેલ એટલે સમ્યકત્વથી વાબ–બંને ઘટને ઘટરૂપે પ્રતિપાદન પતિત થયેલ; સંસારચક્રના ચક્રાવામાં પડે કરે છે, પણ એક ઘટ જ છે એટલે તેમાં રહેલા છે, અને સંસારવમળમાં ગુંથાઈ જાય છે. બીજા અનંત ધર્મોને તિરસ્કાર કરે છે જ્યારે -જ્યારે ચારિત્રથી પતિત થયેલાની તેવી બીજે કથંચિત્ ઘટ છે તેમ કહી બીજા અનત દશા નથી એટલા જ માટે કહ્યું છે કે – ધર્મોને તિરસ્કાર નથી કરતે; એટલું જ નહીં
“રાશિ તુ હિતિ સાદિયા પણ તે કથંચિત્ વાકયથી અન્ય ધર્મોને પણ સિન્તિ ” આથી નક્કી થાય છે કે, શ્રદ્ધા એ સામેલ કરે છે. માટે જ બીજા નંબરવાળાનું મૂળ છે. શ્રદ્ધા જેની મજબુત હોય તે જ્ઞાન સમ્યજ્ઞાન છે. ઉપરના શ્લોકમાં પણ અવળા માર્ગમાં વપરાતાં જ્ઞાનકેટિનાં વાકોને આજ રીતે વિચારણામાં જ ફરક છે. કારણ કે પણ શુભમાર્ગ યુક્ત બનાવે છે, જેમકે – એકને વીતરાગપર અસૂયા છે, જ્યારે બીજાને ન માંસમાને રે, મ = સૈને તેના ગુણે ઉપર અનુરાગ જ હોઈ તેના પ્રવૃત્તિ ભૂતાનાં નિવૃત્તિનુ મહાપટા વચનને અનુસરીને જ નીચે પ્રમાણે અર્થ -- આ શ્લોકને અર્થ વાસ્તવિક રીતે નહિ સમ- કરે છે –
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર્તિક
આ રીતે જૈનત્વનું મૂળ કહેા, માક્ષનુ મૂળ કહા કે રત્નત્રયીના આધાર કહેા તે સમ્યગ્દન હાય તાજ બધા ગુણ્ણા સાર્થક છે; પણ આજે દેખાવરૂપે જ્ઞાન અને ક્રિયા વધારે પ્રમાણમાં થાય છે; પણ તે મૂળ વિનાની જેવાં છે.
: ૨૯૬ ઃ
*ન માંસમક્ષને વૈશા આ પ્રયાગમાં વૈયાકરણ શિરોમણિ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રીમાન્ હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી રચિત સિદ્ધહેમ વ્યાકરણનુ સૂત્ર છે કે—àાત: પાÀડસ્ય છુ” પદ્માન્તમાં રહેલા ૬ કાર અને એ કાર પછીના ત્ર ના લાપ થાય છે. આ વસ્તુ ઇતર સવૈયા-ઘટા કરણાને પણ સંમત છે; તેથી અ કાઢવાથી તે અની દૃઢતા થાય છે-માંસ ભક્ષણ, મદિરા કે મૈથુન સેવનમાં અદ્વેષ નથી. એટલે નિશ્ચે દોષ જ છે અને પ્રવૃત્તિ એટલે ઉત્પત્તિસ્થાન. આથી ઉપરનાં ત્રણ કારણેા પ્રાણીઓનું ઉત્પત્તિસ્થાન છે. માટે તેનાથી અટકવુ તેમાં મહાન ફૂલ છે; આથી પરસ્પર વિશેષ પણ ન આવે ને ચેાગ્ય અથ નીકળે છે. સ કાઇની માન્યતામાં આવી શકે તેમ છે કે, ઉપરની ત્રણેય મામતામાં ઢાષ જ છે; દોષ નથી એમ કહેવું મૂર્ખાઇભરેલું છે.
આજ રીતે વીતરાગપ્રણીત શાસ્ત્ર હેાવા છતાં વિમતિવાળાએ ઝેરરૂપે પરિણમાવનાર એટલે શાસ્ત્રને શસ્રરૂપે બનાવી દેનારા થાય છે. સાકર ગમેતેવી રસદાર હાય પણ ગધેડાને ખવડાવવામાં આવે તે ઝેરરૂપે જ પરિણમે.
આવું થાડાજ વખત ઉપર ભગવાન મહાવીર પરમાત્માને માંસાહારી કહેવામાં ભગવતીજી સૂત્રના અક્ષરાની અધૂરી સમજ ઉપરથી ઝેર ફેલાવવામાં આવ્યું હતું, પણ તે તે પટેલ ભાઇ હતા તેથી એટલું આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન ન કરાવી શકે પણ જેઓ હાલમાં પરમાત્માની ગાંધીજી સાથે સરખામણી કરી અત્યુગ્ર ઝેર જૈનસમાજમાં જૈન તરીકે કહેવડાવીને ફેલાવી રહ્યા છે, તે જ આશ્ચય ઉત્પન્ન કરાવે છે; છતાં સંગઠ્ઠન અળની ખામીના લીધે લમણે હાથ દઇ એસી રહેવા જેવી આપણી સ્થિતિ થઈ ગઈ છે, તે કેટલા દુઃખના વિષય છે.
જગકલ્યાણવાંચ્છુ આ ‘ કલ્યાણ ’ માસિક સંગઠ્ઠન બળની ક્રિયામાં પ્રગતિ સાથે તેમ છે; પણ તેને સહકાર મળેતેા તે ઉત્તરાત્તર પ્રગતિ સાધી આપણને ચેામેરથી છેદાઈ રહેલા શાસનને અવિકૃત સ્વરૂપમાં જોતા કરે એજ અભિલાષા.
નવાં પ્રકાશના.
ગુ
ગુ
વસુદેવહીન્ડી
સંઘપતી ચરિત્ર
સુંદરીઓના શણગાર
અભયકુમાર
ઇલાચીકુમાર
મગધરાજ શ્રેણીક રૂષભદેવ ચરિત્ર
સ્થુલીભદ્ર ચરિત્ર મહિષ મેતારજ મહામત્રી શટાળ
વિક્રમાદિત્ય હેમુ
૧૨-૮-૦
-૮-૦
૪-૦-૦
૩-૦-૦
૨-૮-૦
૪-૮-૦
૪-૮-૦
૪-૮-૦
૪-૪-૦
૪-૮-૦
૫-૦-૦
૪-૦-૦
૩-૦-૦
૨-૦-૦
૩-૦-૦
પુરૂષાથ
ખાલગ્રંથાવલી પ્રથમ શ્રેણી
સઝાય માળા
પચપ્રતિક્રમણ સાથ
મહેતા નાગરદાસ પ્રાગજીભાઈ ઠે. ડાશીવાડાની પેાળ સામે. અમદાવાદ
સંઘવી મુલજીભાઈ ઝવેરચંદ જૈન બુકસેલર—પાલીતાણા.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજનાં આત્માના અજ્ઞાનથી એટલે પુદ્ગલમાં
s, ' ધ વ કેટલાંક ટંકશાળી વચન
આત્માને ભ્રમ ધારણ કરવાથી આઠ પ્રકારનાં
કર્મની પ્રકૃતિઓ સમયે સમયે બંધાય છે જે બેસો બેસી શુદ્ધ પ્રરૂપે નહિ, તે અને તેથી જીવ સંસાર પરિભ્રમણનાં દુખ રખેવાલ નામ ધરાવી ચેર થાય છે. પામે છે.
ધુમ ધામે ધમાધમ ચલી–ધૂમ પ્રત્યાખ્યાન પરિત્તારૂપ આકરી આત્મએટલે ઉન્માગિ પાસત્કાદિકનું પરાક્રમ, ધામ જ્ઞાન દશા, તે જ ચારિત્ર છે. નિવિક૯૫ શુદ્ધ એટલે રાગી ભેળા ગૃહસ્થ લોકેનું પરાક્રમ, જ્ઞાનોપયોગ દશામાં જ કર્મનું આવવું થતું નથી. ધમાધમ એટલે એ બંનેની કરણી.
ભાવથી આત્મભાવ રૂપ જ ચારિત્ર કહ્યું - સાધુને માર્ગ એ છે, જે કાંઈપણ છે. દ્રવ્યથી ત્યાગ, તે ઉપચારથી ચારિત્ર છે. ઉન્નતિ વાંછે નહિ. ‘સહજ ભાવે થાય તે મુખ્ય અર્થને સ્પર્યા વિના ઉપચાર ન સંભવે. થાઓ.” એમ વિચારી સ્વભાવમાં મગ્ન રહે.
બાહ્યદષ્ટિ એટલે પુગલ સંગ ઉપાદેય જેથી જીવ ધર્મમાં જોડાય, તે જ
માનવાથી મન બહેર દેડે છે. અંતરદષ્ટિ ધર્મદેશના છે.
એટલે સર્વ પુગલ સંગ હેય જાણવાથી મિથ્યાદષ્ટિ અંધ છે, તેથી ધર્મને પિતાના
મનપાના ચિલ્ચમત્કાર માત્ર વિશ્રાંત થતાં જીવ અક્ષયઆત્માથી અન્ય સ્થાનમાં શોધે છે.
પદ પામે છે. જ્ઞાન અને સુખથી ભરપુર ધર્મની સત્તા
જ્ઞાનકૃત મનશુદ્ધિ એ જ ચારિત્રનું લક્ષણ પોતાના આત્મામાં જ છે, એમ પ્રથમ સમ્ય
અને મોક્ષનું કારણ છે. કત્વ પામે ત્યારે જીવને અતિશય આનંદ ઉપજે છે.
આત્મદષ્ટિ રહિત સર્વ દ્રવ્યક્રિયા તુચ્છ છે.
પુદ્ગલ ભાવને “હું કર્તા” એમ, જેમ રાગદ્વેષ પ્રશસ્ત પરિણામરૂપ હોય તે
- જેમ અજ્ઞાની જીવ જાણે છે, તેમ તેમ તુંકારણમાં કાર્યના ઉપચારથી વ્યવહાર ધર્મ
ત્વાભિમાન જનિત કર્મો બંધાય છે. કહેવાય.
નિશ્ચયનયે રાગદ્વેષ વિભાવ છે, તે મોટી કતૃત્વાભિમાન રહિત એકલે જ્ઞાયકભાવ વ્યાધિરૂપ છે. ઉપાધિ બધી કમથી હોય છે, એ જ સુખનું સાધન છે. કહ્યું છે કે, “કમમાં તેથી ઉપાધિને સ્વભાવ કેમ કહેવાય? જ્યાં અકર્મ અને અકર્મમાં કમને જે જૂએ છે,. કર્મભનિત વિકાર નથી, ત્યાં વ્યવહાર નથી. તે જ બુદ્ધિમાન છે અને તે જ કૃતકૃત્ય છે”. ઉપાધિ તે કર્મથી હોય છે.
જ્ઞાન ચેતના એ જ આત્મ સ્વભાવ છે. મોક્ષ સુખ પામીએ ત્યાંસુધી અંશે ધર્મ- તેનો અનુભવ કરે એ આત્માનુભવ છે. વૃદ્ધિ પામતા પૂર્ણ ધર્મ ચૌદમાં ગુણકાણના રાગદ્વેષાદિ દેષ રહિત એકજ્ઞાન સ્વભાવે છેલ્લે સમયે હાય.
થવું તે જ શુદ્ધ આત્મદશા છે. તે જ આત્મજ્ઞાન, દર્શન વિના કેવળ બાહ્યક્રિયાથી શક્તિને પ્રકાશ છે. અર્થ સરે નહિ.
જ્ઞાનરૂપ આત્મદયા વિના બાહ્ય પ્રાણ પરદેષ દૃષ્ટિ ટાળી આત્માને વિષે રક્ષણરૂપ દયા પરમાર્થ નથી. જેને આત્મદયા, - આત્માની ખોજ કરે તે ધર્મ પામે. નથી, તેને પરજી ઉપર પણ અનુકંપા નથી.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુવાકયોની કુલમાળ
મારૂં મારૂં કરનારા આત્માઓજ આ
જગતમાં વારંવાર જન્મ મરણ કરી રહ્યા છે. શ્રી હીરાલાલ જી. શાહ - વિનય અને વિવેક વિનાના મનુષ્ય શૃંગ મુનિવરોની દેશના, અનેક જીવોના ખૂનીને અને પુચ્છ વિનાના પશુઓ છે. પણ વૈરાગ્યને ધુની બનાવે છે.
જલ્દી કરવા લાયક ધર્મ કર્તવ્યોને કાલનિષ્પક્ષપાતી માન સાચા-ખોટાને મુલતવી રાખનારા કાળની ફાળથી કદી મુક્ત ન્યાય તોલી શકે છે.
થવાના નથી. - રાત અને દિવસ ધન અને ધાન્ય પાછળ યતિધર્મની પ્રાપ્તિ સિવાય કદી મેક્ષ ગાંડા–ઘેલા થઈને ફરનારા ધર્મની કિંમતને પ્રાપ્તિ થઈ નથી, થતી નથી અને થવાની નથી. સમજ્યા જ નથી.
- મનેર કરવા માત્રથી કશું જ વળવાનું જર, જમીન અને જેરૂ એ ત્રણ વસ્તુ નથી તે દિશામાં ઉદ્યમ કરવો જરૂરી છે. સિવાય જગતમાં મોટે ભાગે અન્ય કેઈ ઝઘ- હાજી હા કરનારાઓએ આ જગતના ડાનાં કારણો નથી.
જીનું સત્યાનાશ વાળ્યું છે. માટે કડવું પણ શ્રીમંત મનુષ્યોને ગરીબોના દુઃખને હિતકારક કહેનારાઓની જરૂર છે. અનુભવ હેત નથી, માટે જ તેઓ તેમના રાગ અને દ્વેષ સિવાય જૈનશાસનમાં દુખે દૂર કરવામાં બેદરકાર રહે છે. આત્માને કેઈ અન્ય શત્રુજ નથી.
મર એટલું બોલવા માત્રથી પણું જીવને જળથી તે માત્ર શરીરની શુદ્ધિ થાય છે. દુખ થાય છે તે પછી મારવાથી તે કેટલું આત્મા સાથે લાગેલા કમલને દેવા માટે દુઃખ થતું હશે એને હિંસક આત્માઓએ વિતરાગની વાણું રૂપ પાણીના ધંધની જરૂર છે. ખ્યાલ કરવો જરૂરી છે. હિમ્મત, હૅશ, શ્રદ્ધા, અને ધીરજ એ ,
નિગોદાદિ સંસાર દુઃખ વર્ણન ગર્ભિતકઈ પણ કાર્યમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માટેનાં સુંદર સાધન છે.
સીમંધર જિન વિનતિ આત્મગુણેને ઘાત કરનાર પરજીવોની રક્ષા [ વિવેચન સહિત ]. ક્યાંથી કરવાને?
જ્ઞાનનો અનુભવ સ્વરૂપ છે, તેથી તેને સાત ઢાળ ઉપર વિસ્તૃત વિવેચન પૂ૦ સર્વ આચારમય કહ્યો છે. અનુભવ યેગથી જ મુનિરાજશ્રી માનતુંગવિજયજી મહારાજે કર્યું છે. કષાય મેહનીય અને નેકષાય મોહનીય શમે. છે. તેથી તેને દઢ આદર કર.
કાઉન સેળ પિજી ૨૨૪ પેજ લુગડાનું સૂત્રાક્ષર પરાવર્તના રૂપ “કમોગસરસ પાકું બાઈન્ડીંગ મૂલ્ય ૧-૪-૦ શેલડી જેવું છે. અર્થ–આલંબનરૂપ “જ્ઞાનગ તેને સ્વાદ છે.
સેમચંદ ડી. શાહ આત્માને અનુભવ અને પર પરિણતિને પાલીતાણું [ કાઠીયાવાડ ] ત્યાગ, શ્રી જૈનશાસનનો સાર છે. –ચાલુ -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
થાય છે, પણ શા માટે? શું આ હિંદની રસકસ
ભરી ભૂમિ, આ લોકોને ગમતી નથી એમ કે? પૂ. શ્રી અજ્ઞાત
ભાઈશ્રી ! હું ભૂલતો ન હોઉં તે આપે જ મને ૫. વડિલ ભાઇશ્રી..... ની સેવામાં. પ્રણામ. કહ્યું હતું કે, હિંદ સ્વતંત્ર બને તે બ્રિટનના તા. ૧૧ મીના દિવસે આપની પાસેથી નીકલી, હું લોકેને કોઈપણ રીતે પાલવે નહિ” વાત સાચી મુંબઈ આવ્યો છું. હું મુંબઈ આજે બીજી વેળા છે. મને આજની આઝાદીમાં શક રહે છે. હું ખોટો આવું છું. પહેલાં કરતાં મુંબઈ શહેરમાં આજે ઘણજ પડું તે ઈચ્છી રહ્યો છું, પણ હાલ આમાંનું કશું ફેરફાર થયો છે. મુંબઈની મોટી ગંજાવર મકાનોની જણાતું નથી. હાલ કેટની ઓફીસમાં શેઠ......ને લાઈને જોઈ, કોઈ અજાણ્યો જરૂર મુંઝાઈ જાય. ત્યાં હું જોડાયો છું. ઘેર સર્વગ્ને પ્રણામ. એજ મુંબઈમાં મકાનો છે, માણસોનો મહેરામણ મુંબઈમાં
લિ.....ના વંદન. હું તે જોઈજોઈને થાકયો, પણ મને માનવામાં
પૂ. વડીલ ભાઈશ્રી.....ની સેવામાં. આપને વસેલી માનવતાનાં દર્શન જવલ્લે જ થતાં.
તા. ૫ મીનો પત્ર મળે. હિંદના ગવર્નર જર્નલ ( વિશાલકાય મહેલાતેમાં મહાલતા, મોટરોમાં બેસી
માઉન્ટબેટન અહિં આવીને ગયા. પોતાના દેશધરતી ખૂંદતા માલેતુજાર શ્રીમાને જોવાનો મને જે
બાંધવને વળાવવા માટે એ આવ્યા હતા, એમ અવસર અહિં મળે છે તે રીતે ફાટયા કપડાં, મેલું અપાઓના લખાણો પરથી મેં જાણ્યું. આપણી ધુળ રગદોળાયેલું શરીર અને બબે દિવસની ભૂખથી લોકો માને છે કે, “ પરદેશી લોકે વિદાય થતા જાય જેના પેટમાં ઉંડા ખાડા પડ્યા છે. આવા દરિદ્ર- છે” કોંગ્રેસનો આ કેવો વિજય!” પણ ભાઈશ્રી : નારાયણેનાં દર્શન પણ આ જ શહેરમાં મને થયાં. મને આ સાંભળતાં જરૂર હસવું આવે છે. આ ભાઇશ્રી ! ૧૫ મી ઓગષ્ટને મહોત્સવ હું જોઈ-જોઈને મહાન પ્રજા. કાઇ દિવસે હારી, નાસપાસ થઈ કે થાક. શહેરમાં લાખોની રોશની, ભભકે અને આશા છોડીપરાજિતની વેદનાને અનુભવતી જોઈ શણગાર જોઈ મને પેલા દીન, કંગાલ આપણા સાંભળી છે કે ? ત્યારે એ કેમ જાય છે ? એના દેશબાંધવોની પેલી રોતી સુરત યાદ આવી. દેશમાં એની જરૂર પડી છે. એની માભોમ ધરતીને
મને થયું કે, આ બધા મોજશોખ, રંગરાગે એને સાદ પડયો છે, માટે પિતાના દેશને સમૃદ્ધ અને જલસાના ખાલી ભપકાઓ પાછળ આપણે કરવા, પેટે પાટા બાંધીને, કાળી મજૂરી કરી આપણું દોડો દેશબાંધવોને ભૂલી જઈએ છીએ એનું એ પોતાના દેશને ફરી પાછા ટટાર કરશે, આ કેમ? મુંબઈ જેવા શહેરમાં પુણ્ય-પાપ આ બન્નેના કારણે આ ગોરી ચામડી હિંદમાંથી વિદાય લઈ સારા-નરસા પરિણામો જોઈ મને કર્મના વિષમ રહી છે. ભાઈશ્રી ! કલકત્તાનું તોફાન શમ્યું કે, પરિણામો, જે જૈનશાસ્ત્રોમાં વર્ણવ્યા છે, એનું પંજાબ, સરહદ પ્રાંત, દીલ્હી, સિંધ આ બધા સ્મરણ થયું.
દેશોમાં ભયંકર દાવાનલ ફાટી નીકળ્યો છે. લાખો * સ્વાતંત્ર્ય ડેની ઉજવણી, મુંબઈએ સારી રીતે માણસો પોતાની બહાલી જન્મભૂમિને ત્યજી, જીવન કરી, પણ ત્યારપછીના દેશભરનાં તોફાનોના સમા- જીવવા ખાતર અજાણ્યા પ્રદેશમાં જઈ રહ્યા છે. ચારે આ ઉજવણીના રસને લૂંટી લીધો. બ્રિટીશ કોંગ્રેસ સત્તા પર ભલે આવી પણ આજે ચારે સત્તા વિદાય થાય છે, એ જેટલું સાચું છે એનાં બાજુ એની હામે તોફાને શરૂ થયાં છે. કોંગ્રેસ કરતાં એ સત્તા પિતાના મુત્સદ્દીતાના છેલ્લા દાવ અને તેના લોકપ્રિય નેતાઓની પહેલી ભૂલ, હિંદના અજમાવીને પીવું નહિં પણ ઢાળી દેવા” ની ભાગલા સ્વીકારવાની બ્રિટીશ યોજનાને નમતું ચાલબાજી રમી ઉપડી જાય છે.
આપવામાં થઈ છે, બીજી ભૂલ, ભાગલા પહેલાં - હિંદને સંસ્કૃતિહીન કરી મૂકી, માજશેખ ને વસ્તીની ફેરબદલી ન કરવામાં થઈ છે, જેના પરિવિલાસમાં પાગલ બનાવી એ પરદેશી લોકે વિદાય ણામે લાખો માનવોની જીદગી ભયમાં મૂકાઈ ગઈ,
?
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
. ૩૦૦ :
હાલ તેની ત્રીજી ભૂલ, થતી રહે છે, તે એ કે, મુસ્લીમેને પાકીસ્તાનમાં અને બીનમુસ્લીમાને હિંદુસ્તાનમાં આ વહેંચણી થવી જોઈતી હતી, તેમાં કૉંગ્રેસના માનનીય નેતાએ શા માટે સમત નહિ થતા હાય ? ખરે, આજે એ મ્હોટા ગણાતા માનવેાના હાથે જે કાર્યો થઇ રહ્યાં છે, એ ઘણાં જ કમનશીબ તેમજ લોકેાના જીવન વ્યવહારેામાં પારાવાર મુશ્કેલીઓ ઉભી કરનારાં છે.
ભાઈશ્રી ! ગઇકાલ રવિવાર હાવાથી એપીસમાં રજા હતી. એ રજા માણવા હું ચાપાટી ગયા હતા, તે વેળા આશરે ૫ તે સમય હશે, પણ ચેાપાટીને દરીયાકાંડો માનવાના કીડીયાળાંથી ઉભરાઇ ગયે। હતા. મેાંધવારી, બેકારી કે એવું બીજું કાંઇ મને ન જણાયું. મેટાની લાંખી કતારા ત્યાં ખડકાતી હતી. તે વેળા મારા જેવાને એક રસ્તાથી બીજો રસ્તા લધવા હોય તે લગભગ અડધા કલાક સુધી, ત્યાં ઉભા રહેવું પડે. મને થયું કે, આ બધા મેાટરવાળાઓને આ રસ્તા પર ખીજાના માતે વિદ્મરૂપ બનીને કરવાનેા હકક શા છે ? જે ધરતી એમને સ્થાન આપે, તેની છાતી પર આવા રાક્ષસી ચંદ્રેાથી તેને ખુ ંદી નાંખવી તે શું આ લોકને
જુલમ નહીં કૈ?
પણ મને કાણુ સાંભળે ? અરે, હિંદ દેશે પોતાની પ્રતિષ્ટા ગૂમાવી. વિલાસી ને રંગરાગમાં ગાંડા-ઘેલા બનેલા આ હિંદને સ્વતંત્રતા મલી એને અથ શા ? જ્યાં પોતાના દેશબાંધવાને પેટપૂરતુ ખાવા પણ ન મળતુ હોય ત્યાં આવાં ઇંદ્રિયાનાં ઉચ્છ્વ ખલ ક્ાનેામાં આટ-આટલા પૈસાને ધૂમાડા કરવાનું આ માનવાને કેમ સૂઝતું હશે ?
ચેાપાટીથી ઉપર બાગમાં આવ્યા ત્યાં પણ પુરૂષા અને સ્ત્રીઓની લાંબી લાંબી ભીડ જામેલી હતી. થેાડીવાર આંટા મારી, હું નીચે ઉતર્યાં. પાછા વળતાં લેમીંગ્ટન રોડ થઇ, કૃષ્ણ સીનેમા આગળ મેં જોયું તે। માણસાની લાઈને ઉભી હતી. મુંબઈ જેવા શહેરમાં આ સસ્કૃતિ કે તેના આદર્શોને જાણે કે સ્થાન નથી એ જાણી મને ઘણું જ દુ:ખ થયું.
કાર્તિક
ભાઇશ્રી ! એફીસમાં મને ફાવી ગયું છે. મારા અંગેની ચિંતા કરશે! નહિ. બે-ચાર દિવસ એડ્ડીસના કાર્ય અંગે કદાચ મારે કલકત્તા જવાનુ થશે, હજુ નક્કિ નથી. એજલિ.. . ના પ્રણામ.
[ ૩ ] ૩ પૂ. માનનીય વડીલ ભાઈશ્રી. ..ની સેવામાં, આપનો પુત્ર, આ વેળા ઘણા મેડા મધ્યેા. શેઠ હજુ દેશમાંથી નહિ આવવાને કારણે મારે કલકત્તા જવાનુ હાલ બંધ રહ્યું છે. એકાદ અઠવાડીયા ખાદ જવાનું થશે. ભાઇશ્રી આ પખવાડીયામાં મુંબઇમાં ઘણા નવા બનાવા બની ગયા. આપણા પણ મહાપર્વ એઠા ને ઉઠી પણ ગયાં. હું મ્હૉટે ભાગે મને નજીક પડતું હોવાથી ગાડીછના ઉપાશ્રયે જતા હતા. લાલબાગ, સેન્ડહ રેશડ, આદીશ્વરજીના ઉપાશ્રયે, કાટ, દાદર, માટુંગા, પાર્લા, અંધેરી, શાંતાક્રુઝ, ઘાટકાપર આ બધાય સ્થાનમાં પર્વાધિ રાજની ઉજવણી થઇ હતી.
પૂ.
આશ્રય તે। એ હતું કે, આટ-આટલા સ્થાનામાં વિઠ્ઠલભાઇ પટેલ રોડ પર આવેલા ‘આનંદભુવન’ માં મુનિવરેાની હાજરી હોવા છતાં, ગીરગામ– મુંબઈ જૈન યુવક સંધના આશ્રય હેઠળ, પપણુ
પના નામે, નવું ધાંધલ ઉભું કરવામાં આવ્યું હતું; આમાં જૈન સમાજના જૂના અને જાણીતા સેાલીસીટર મેાતીચંદભાઇ અને તેમના બંધુ પરમાગુંદભાઈ મુખ્ય હતા. મેાતીચંદભાઈ, ગાળમાં તે ખેાળમાં પગ રાખનારા શાણા આગેવાન છે. ગાડીજીના ઉપાશ્રયે પણ તેએ વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવતા જ્યારે આનંદભુવન ' માં પણ તેમના વ્યાખ્યાન સમયે તેઓ હાજર રહેતા. શ્રીયુત પરમાણુ દ કાપડીયાનુ વ્યાખ્યાન, ભાદરવા શુદ્ધિ ૧ ના દિવસે હતું. હું પણ તે સાંભળવા ત્યાં ગયા હતા. ભ. શ્રી મહાવીર અને મહાત્મા ગાંધીજી આ બન્નેની સરખામણી કરવાને ખાલીશ પ્રયત્ન તેઓએ કર્યાં હતા. પણ એમાં એએ નિષ્ફળ ગયા હતા તે સાંભળનારા ઉપર જોઇએ તેવી છાપ પાડી.
શક્યા ન હતા.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેં દીઠું એ શહેર. જ્યાં...
૫ : ૩૦ : પર્વાધિરાજની ઉજવણી બાદ, મુંબઈમાં જુના મલ્યો. એ દિવસ શનિવારને હતો, એટલે એફીગઢની આરઝી હકુમત” ની સ્થાપનાનો પ્રસંગ બની સમાંથી વહેલો આવી હું તેમનું ભાષણ સાંભળવા ગયો. એ દિવસે માધવબાગમાં ગંજાવર માનવમેદની ગયો હતો. ડો. એસ. રાધાકૃષ્ણજી હિંદના અનેક જામી હતી. તેમાં કાઠીયાવાડ-ગુજરાતના માણસો તત્ત્વવેત્તાઓમાંના એક છે. યુરોપ જેવા રાષ્ટ્રોએ મુખ્ય હતા. આશરે પાંચ હજાર માણસો હશે, તે પણ આ વિદ્વાનને સારે સત્કાર કર્યો છે. અહિં દિવસે ત્યાં “આરઝી હકુમત” ની સ્થાપના થઈ તેઓ ખાસ પ્રસંગ ઉપર આવ્યા હતા. તેઓની. હતી. જગતના ઇતિહાસમાં આ પહેલો જ પ્રસંગ ભાષા ઈંગ્લીશ હતી. છતાં એમનું ઈંગ્લીશ સરળ હતું. હત, શ્રી શામળદાસ ગાંધીએ જોરદાર ભાષણ કર્યું તેમણે વર્તમાન વાતાવરણની સારી સમીક્ષા કરી હતી. હતું. ત્રીજે દિવસે “બાએ સેન્ટ્રલ પર તેઓને ' એસ. રાધાકૃષ્ણજીનું આ ભાષણું ઘણું જ મન-- વિદાયમાન મલ્યું હતું.
નીય અને વેધક હતું. તેઓએ કહ્યું હતું કે, “ સૌરાષ્ટ્રના જૂના જોગી અમૃતલાલ શેઠે, શામળ સ્તાન સ્વતંત્ર બન્યું તે અવસરે આપણે હલકા કર્યા દાસ ગાંધીને રાષ્ટ્રધ્વજ અને તલવાર આપી હતી. છીએ. મહાન મુત્સદ્દી ચર્ચાલે જે કહ્યું હતું કે, એ વેળા શામળદાસ બોલ્યા હતા કે, “ જુનાગઢના “હિંદમાં લોહીની નદીઓ વહેતી થાશે,’ એ સાચું નવાબને રાજ્યપરથી પદભ્રષ્ટ કરીશું. જે કાઇનું કાંઈ પડયું છે. આજે માનમાં સ્વતંત્ર વિચાર કરવાની પણ ગયું હોય તો અમને જણાવે, તો જુનાગઢની શક્તિ રહી નથી. બીજાઓએ શોધેલા સિદ્ધાંત તીજોરીમાંથી, નવાબની બેગમના દાગીના, જેરજવેરાત આપણે ઝટ માની લઈએ છીએ.' જગતમાં જે કાંઈ વગેરેમાંથી પ્રજાને ગયેલી વસ્તુ અમે પાછી આપીશું” પ્રગતિ થઈ રહી છે, તે આત્મબલવાળા માનોએ જ એમ આરઝી હકુમતના પ્રમુખ તરીકે શ્રીયુત ગાંધીએ કરી છે. સ્વતંત્ર આત્મબળ એ જ સંસ્કૃતિની પ્રગજણાવ્યું હતું. આગળ વધતાં તેઓએ કહ્યું હતું તિનું મૂળ છે. આજે હિંદમાં સ્વતંત્રતાના આગામકે, “હુ વૈશ્ય છું, મેં કોઈ દિવસ તલ્હારથી લડત નની સાથે લોહીની સરિતાઓ વહી રહી છે, માનવો કરી નથી, અત્યારસુધી હું કલમથી લડતો આવ્યો મરી રહ્યા છે, તેના કરતાં વધુ શોચનીય તે છે કે, છું. આજે હું તલ્લાર હાથમાં ઝાલું છું, હું કેમ “હિંદ જેવા દેશમાં માનવતા મરી રહી છે ' આગળ લડીશ? તે કૃપા કરી મને પૂછશે નહિ. ભગવાને બોલતાં તેઓએ જણાવ્યું હતું કે, “ આજે તો લોર્ડ મારા કાનમાં કહ્યું છે કે, “વિજય તમારો છે.' એકટનના કહેવા મુજબ સત્તા માનવને બગાડે છે,
વડિલથી! ભાઈ શામળદાસનું સમગ્ર ભાષણ ઝનુની અને સંપૂર્ણ સત્તા માનવને સંપૂર્ણ રીતે બગાડે હતું. મને આશ્ચર્ય એ થાય છે કે, તમામ શસ્ત્રા- છે. આર્થિક અને રાજકીય સત્તા અમુક માણસના. સ્ત્રોથી સજજ બ્રિટીશ સરકારને અહિંસક યુદ્ધથી હાથમાં ન હોવી જોઈએ. નહિતર પ્રજા શાસન - હરાવવાની વાત કરનારા આ લોકેને, જુનાગઢની ચાલી શકે. જેમાં નિઃસ્વાર્થી માણસો હોવા જોઈએ. સરકારને જીતવા માટે હવે શસ્ત્રો કેમ લેવાં પડે છે? આજે એવા માણસો કયાં છે ? અહિંસાનો સિદ્ધાંત કયાં ગયા? જુનાગઢની સરકાર, વધુમાં શ્રીયુત રાધાકૃષ્ણજી એમ બોલ્યા હતા કે, મુંબઈમાં સ્થપાય છે, આ કેવી હવાના બાચકા જેવી “ આજ સુધી આપણે અંગ્રેજોને ચુસણનીતિ માટે વાત છે?
દેવ દેતા હતા ત્યારે આજે આપણે કોને દેષ દેશું? - આ આરઝી હકુમતે રાજકૈટ જઈ, હજુ કાંઈ આજે અનેક પ્રકારની મુકિતની વાતો થઈ રહી છે, કર્યું નથી, ફક્ત જુનાગઢને બંગલે જે રાજકોટમાં પણ સહુથી મહાન મુકિત સ્વાર્થવૃત્તિથી દૂર રહેવામાં હતો તેને કજો લીધો છે.
રહેલી છે. ' છેવટે તેમણે દુનીયાના માનવને ઉદેભાઇશ્રી ! મુંબઈ શહેરમાં મને આ અઠવાડીયે શીને કહ્યું હતું કે, “ માનવતાનાં મૂલ્ય ઓકતાં ડો. રાધાકૃષ્ણજીના ભાષણને સાંભળવાનો અવસર શીખે ! માનવતાનું ખૂન ન કરો’
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ૐ આ લેખમાળાના છેલ્લા હપ્તા પૂર્ણવિરામ તરફ જઇ રહેલ છે. દ્રવ્યગુણપર્યાયના રાસ પૂર્વ મુનિરાજશ્રી મુક્તિવિજયજી મહારાજ
[ શ્રી કાનજીસ્વામીનાં એક પક્ષીય પ્રતિપાદન સામે યેાગ્ય માદનને ચીંધતી અને જૈનધર્માંના મને સ્યાદ્વાદશૈલિએ નિરૂપણ કરતી આ લેખમાળા આ અર્ક પૂર્ણવિરામને પામે છે. પૂ. મહારાજશ્રીએ અથાગ પરિશ્રમ સેવી નિયમીત લેખે એ વ પ ત માકલી આપ્યા છે તે બદલ તેમને ઋણી છું. લેખમાળાને પુસ્તક આકારે છપાવવા વિચાર ચાલી રહ્યો છે. સ૦ ] ધ્યાનમાં રાખવું કે, જેમ એકલા વ્યવહાર એ આંધળા છે, તેમ એકલા નિશ્ચય એ પાંગળા છે.
અને
જૈનશાસનના નવિશારદ એવા સમ શ્રુતધરા ફરમાવે છે કે, વ્યવહારનય, જો નિશ્ચયની અવગણના, તિરસ્કાર કે ખંડન કરતે હેાય તે તે અસદ્ વ્યવહાર છે અને દુય સ્વરૂપે છે. એજ નયો પેાતાની વાતનું સમર્થાંન કરી, પેાતાથી જુદીજ વસ્તુને સાપેક્ષ દૃષ્ટિએ સમજાવનાર, નિશ્ચયનયનું ખંડન કે મંડન ન કરતા હેાય તે તે નયસ્વરૂપે કહેવાય છે નિશ્ચયની વાતને મુલ રાખી પોતાની વાતને અમુક અશમાં પુષ્ટિ કરતા હેાય તે તે વ્યવહારનય પ્રમાણુ સ્વરૂપ કહેવાય છે. યદિપ; નિશ્ચયનય એ નયાધિરાજ હોવા છતાં બીજા નયેાના ખંડનમાં જ જો ઉતરી પડે તાતે પાતે એકલા અને અટુલા પડી જવાથી કાઇના ઉપર આધિપત્ય ભાગવી શકતા નથી. તેમજ સ્વયં પણ એકાંગી માન્યતાવાળા હેાવાથી દુય સ્વરૂપે અને છે, જે લેાકેા એમ કહે છે કે, વ્યવહાર છે ખરા પણ માન્ય નથી; તે લેાકેા પોતાના જ કથનથી વ્યવહારનયના ઉચ્છેદક બની; પોતે માનેલા કપાલકલ્પિત એવા નિશ્ચયનયને પણ દુય સ્વરૂપે બનાવી, જાણેઅજાણે તેના ઉચ્છેદક જ બને છે.
જૈનશાસનરૂપી ગરૂડની, વ્યવહાર નિશ્ચયરૂપી એ પાંખાને સજીવન રાખી ઉર્ધ્વગતિરૂપ આકાશમાં ઉડ્ડયનને જે લેાકેા વાંચ્છી રહ્યા છે તે આત્માએ ઇષ્ટ સિદ્ધિરૂપ પરમાત્મદશાને, જ્ઞાની કથિત પ્રયત્નદ્વારાએ અવશ્ય પામી શકે છે, પણ જે અન્નાના એ. પાંખ રૂપ વ્યવહાર–નિશ્રયમાંથી એકને છેદી ઉડવાને ખાલીશ પ્રયત્ન કરે છે. તે તે! ખરેખર ગરૂડ રૂપ જિનશાસનને ધાયલ કરી પેાતાની જાતને પણ ધાયલ કરે છે. આથી એ વાત નિશ્ચિત જ છે કે, વ્યવહારનયનું અસ્તિત્વ સ્વીકારી તેને માનવામાં જે લેાકા અખાડા કરે છે, તે લેાકેા જાણે-અજાણે સ્વચ્છ ંદી બુદ્ધિના ભાગ થઇ પડેલા છે. આવાએ પોતાના માર્ગોને સન્મા` તરીકે જાહેર કરવા ગમે તેટલાં ખણુગાં" કે વાછા વગાડે પણ તેમને તે અવાજ ફુટેલા ઢાલ કરતાં જરા પણ અધીક નથી.
હવે મારે એફીસે જવાનેા ટાઇમ થાય છે. સ્નાન, પૂજા કરીને સામાયિક કરવા બેસતા હતા ને આપના પત્રનેા જવાબ આપવાનુ બાકી હાવાથી એ કામ પતાવવા બેઠો, હજુ જમવાનુ બાકી છે, એજ સ ંતે સ્નેહવદન -લિ. આપને આજ્ઞાંકિતના પ્રણામ
અહિં કાષ્ટ વાંચકે એવી કલ્પના લેશમાત્ર પણ કરવી નહિં કે, અમે નિશ્ચયનું મુલ્યાંકન સ્વલ્પ આંકીએ છીએ. વ્યવહારને સાથે રાખી નિશ્ચયને હૈયામાં સ્થાપ નારા તે પ્રભુશાસન રૂપ આકાશમાં ચમકતા તારાઓ છે. જ્યારે એકલા વ્યવહારનયને જ મહત્ત્વ આપી નિશ્ચયની હાંશી કરનારા તા ગતાનુગતિક એવા ગાડ
પ્રવાહ તુલ્ય છે. પણ સાથે એ વાત પણ
મેાટાભાઇ ! શ્રીયુત રાધાકૃષ્ણને આ મેધપાઠ આજે હિં, અને તેમાં પણ કાંગ્રેસના આગેવાને એ વ્હેલામાં વ્હેલી તકે હૃદયમાં ઉતારવા જેવા છે. બીજી; ભાઇશ્રી ! આપે જે પૂછાવ્યું કે, - મહાત્મા ગાંધીજીનું સ્મારક થવાનું હતુ તેનું શું થયું ? ' આપનારી
આ પ્રશ્નને જવાબ હું બીજા પત્રમાં આપીશ. કેમકે “ ભૂલવા જેવી નથી કે, વ્યવહાર છે ખરે! પણ માન્ય નથી; એવું છડેચેાક ખેલનારા અને લખનારા વ એકલા નિશ્ચયને જ માનનારા છે. શાસનના પ્રેમીએ એ વાત કદી પણ ભૂલવા લાયક નથી કે, એકલા નિશ્ચય એ ત્રણ કાલ, ત્રણ લેકમાં જૈનશાસન તરીકે પ્રમાણભૂત નથી.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્રવ્યગુણપર્યાયના રાસ
વ્યવહારનય, આત્માને કનેા કર્તા, ભાક્તા અને એ કમનેજ અંગે સંસારમાં ભટકનારા માને છે. વિશેષમાં સકલ કર્મોના નિર્મૂળ ક્ષય થએ, આત્માને મુક્ત તરીકે પણ ઓળખાવે છે.
જૈનશાસન ગરૂડની એક પાંખ રૂપ વ્યવહારનું આ જાતિનું પ્રતિપાદન જોરશેારથી કરે છે; ત્યારે બીજી બાજુ સેનગઢના સ્વામીજી આ પાંખનુ મૂળથી છેદન કરતાં કહે છે “ અરે ! ભાઈ ! તમે સમજો, તત્ત્વને જરા ઝીણવટથી સમજો. કર્મ અને
આત્મા એ દ્રવ્યે એકાન્તિક અને આત્યંતિક ભિન્ન છે. ક જડ છે, આત્મા ચેતન છે. કના ગુણપર્યાય જુદા છે. અને આત્માના ગુણ-પર્યાય જુદા છે. ક આત્માનું કંઇ કરી શકે એ માનવું એ પણ મિથ્યાત્વ છે. ” આના જવાબમાં હું એમ કહું છું કે, મગનલાલ નામના એક માણસે પુણ્ય ક્રિયાથી સ્વને અનુકૂળ એવાં આયુષ્ય પ્રેમનાં દળી બાંધ્યા અને છગનલાલ નામના એક માણસે àાર પાપક્રિયાથી નરકગતિને અનુકૂળ એવાં કમનાં દળી માંધ્યાં. હવે જ્યારે આત્મા અને કર્મી બન્ને એકાંતે ભિન્ન જ છે. બન્નેના ગુણ—પયા પણ જુદા જ છે, તેમજ એક ખીજા એક બીજાનું કાંઈ
કરી શકતાજ નથી, તેમજ પરસ્પર સહાયક પણ નથી. તા નરકગતિને અનુરૂપ દળી જેણે બાંધ્યાં છે તેને નારકીય શરીરને જ સંબધ કૅમ થાય છે અને સ્વર્ગીય શરીરના સંબંધ કૅમ નહિ ? એજ રીતે સ્વર્ગીય આયુષ્યનાં દળી જે મગનલાલે બાંધ્યાં છે તેને નારકીય શરીરના સંબંધ કેમ નહિ ? ધ્યાન રાખવું કે, અહિં ભિન્નત્વ સમાન હોવાથી મગનલાક્ષને સ્વર્ગીય શરીરના જ સંબંધ થાય અને
છગનલાલને નારકીય શરીરના જ સંબધ થાય એ નિયમ રહેતા નથી. અહિં પૂ પક્ષવાદી પાતાના મતે સમાધાન કરતાં કદાચ એમ કહેશે કે, નારકીય શરીરનું ઉપાદાન કારણે નારકીય આયુષ્યનાં દળી છે અને સ્વર્ગીય શરીરનું ઉપાદાન કારણ, સ્વર્ગીય આયુષ્યનાં દળીઆં છે. માટે જ્યાં ઉપાદાન કારણ હેાય ત્યાં ઉપાદેય કાય થાય. આની સામે પણ સિદ્ધાંન્તવાદી
: ૩૦૩ :
પૂછી શકે છે કે, સ્વર્ગીય શરીરમાં, સ્વર્ગીય કર્મો જ્યારે કારણ છે તેા, તે સ્વગીય શરીરમાં નારકીય કમ બાંધનાર આત્મા મન સંચયે। ? અને સ્વર્ગીય કર્મ આંધનારજ આત્મા મસંચર્યાં ? બાંધનાર આત્મા જેમ ભિન્ન છે; તેમ સ્વર્ગીય ક ધ્યાન રાખવું કે, નારકીય કથી, નારીય કને બાંધનાર પણ ભિન્ન જ છે. બન્નેમાં ભિન્નત્ત્વ અવિશેષ પગે રહેલું હોવાથી અમુકજ આત્મા (સ્વર્ગીય કને બાંધનારજ આત્મા ) સ્વર્ગીય શરીરથી જોડાય એ વાત, કમ અને આત્માને એકાંતે ભિન્ન મનાવનારના
જાતે તેમજ એક બીજા, એક બીજાનું ધ્રાં કરી
શકતાજ નથી, તેમજ સહાયક પણ પરસ્પર થતા નથી એવું માનનારના મતે કૈાઇ રીતે ઘટતી નથી. સિદ્ધાન્તપક્ષ તે વ્યવહારનયનું આલંબન લઈ સાફસાફ જણાવે છે કે, જે વે, જે ગતિને અનુરૂપ આયુષ્ય બાંધ્યું હાય, તે જીવ તેજ ગતિમાં જાય. કારણ કે જીવ, જેમ કનેા કર્તા છે, તેમ ભોકતા પણ છે.
ઉપરાત તના શાસ્ત્રીય ઉત્તર આપવાની સાચી તેવડ નહિ હેાવાથી. કાનજીસ્વામીએ પેાતાના
પથ-વાડાને ચલાવવા એક નવા મુદ્દો ગાડવી કાઢયે છે. તે એ છે કે, “ જે કાલે જે દ્રવ્યને જેની સાથે જોડાવાના સબંધ હેાય તે કાળે તે દ્રવ્ય તેનીજ
સાથે જોડાય. એમાં કામ કંઇ કારણ નથી”. પ્રસ્તુતમાં પેાતાના મતે ઘટાવતાં એ કહેશે કે, “સ્વગીય શરીરની સાથે જોડાનાર આત્માને એ કાલે એવાજ સબંધ લખાયેલા માટે એમ બન્યુ પણ એમાં કની કારણતા, જરા પણ માની શકાય નહિ. આ રીતે સમાધાન કરનાર કર્મીની નિમિત્ત કારણુતાને તરછેાડવા જાય છે પણ અજાણપણે કાલની નિમિત્ત કારણુતાના પોતે સ્વીકાર કરી લે છે એનુ પણ પેાતાને ભાન રહેતું નથી.
""
નિમિત્ત કાંઇ કરી શકતુંજ નથી. પણ ઉપાદાન કારણુજ કાર્ય માં કારણ તરીકે ભાવ ભજવી શકે છે. એ વાત કાનજીસ્વામીજી ચાલુ ચાલના ભાદરવાના [ આત્મધર્મ: માસીક ] અંકમાં અનેક, મુદ્દાઓ ઉભા
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૩ર૪ :
કાર્તિક કરી, ખોટી રીતે સાબીત કરવા મથી રહ્યા છે, પણ ખેદની વાત છે કે, આ પત્રના સંચાલક શ્રીયુત
આજેજ મેમ્બર બને જમનાદાસ રવાણુને હૈયે પણ એ વાત સ્વામીજી ? ઠસાવી શક્યા નથી. જે એ વાત શ્રીયુત રવાણીના હૈયામાં ઠસી હોત તો એજ પત્રના અંતિમ પૃષ્ઠના અંતમાં નીચેને પેરેગ્રાફ લખવાની શ્રીયુત રવાણી કદી પણ ભૂલ ન કરત આ રહ્યો એ પેરેગ્રાફ.
છાપખાનામાં મશીન તેમજ માણસોની, કાયમના સભાસદના રૂ. ૧૨૫-૦૦ તકલીફને કારણે તથા ઉપાદાન–નિમિત્તની સ્વતંત્રતાનું છ વર્ષના મેમ્બરના રૂા. ૫૦––૦. મેટર મેળવવામાં ઢીલને કારણે આ અંક ઘણો મોડે વાર્ષિક મેમ્બરના રૂ. ૧૦–૦-૦ પ્રગટ થયો છે. તે માટે આપ સૌની ક્ષમા ચાહું છું” વર્ષનાં ત્રણ પુસ્તકમાં લગભગ આશરે. - જે શ્રીયુત રવાણીએ એ અંક ધ્યાનપૂર્વક વાંચો હોત; તેમજ તેમની શ્રદ્ધા પણ તેમાં અવિચલિત હજાર પાનાનું વાંચન આપવામાં આવે છે. હોત તો ઉપરોક્ત લખાણ લખવાની ભૂલ તેઓ મેમ્બર થવા આગ્રહભરી વિનંતિ છે. હરગીજ ન કરત. કેમકે એ પત્રમાં ઉપાદાનજ
અમારાં પ્રકાશને કાર્યમાં કારણ છે અને નિમિત્ત તો બિચારું કાર્ય કરવામાં રાંકડું છે, એને અંગે લગભગ બાવન અનુપમા દેવી. ' રૂા. ૫-૦૦ મુદ્દાઓ આપ્યા છે. ખરેખર રવાણીની ઉપર આપેલી પાટમદે,
નથી ચારજ લીટી, પેલા બાવન મુદ્દાઓ ઉપર હડતાલ આબરની ભીતર ' રૂા. ૩-૦-૦ ફેરવે છે. આશા છે કે, અંકમાં આપેલા બાવન મહામંત્રી શકટાળ
રૂા. ૪૯-૦ મુદ્દાઓને અબાધિત રાખવા પણ રવાણી નીચેનું દેવકુમાર [ આવૃત્તિ ૨ જી] રૂા. ૩૦-૦ લખાણ લખશે.
પુરૂષાર્થ
રૂા. ૪-૦-૦ - “ છાપખાનામાં માણસો તેમજ મશીનો પર્યાય શ્રીપાળ રાજાને રાસ રૂા. પ-૦૦ મોડે જન્મવાનેજ લખાએલો હોવાથી, તેમજ ઉપા- મેવાડના અણમોલ જવાહિર રૂ. ૧૦–૧–૦ દાન–નિમિત્તની સ્વતંત્રતાનું મેટર કાળવિલંબેજ ડામગતું સિંહાસન [ઇતિહાસિક]રૂા. ૪-૦-૦ મળવાનું લખાએલું હોવાથી, આ અંકરૂપ પર્યાય.
લખે– મોડો પ્રગટ થયો છે. [ એ પણ તે કાળેજ પ્રગટ થવાનો લખાએલો હોવાથી ] તે માટે મારો ક્ષમારૂપ
| કવી ભોગીલાલ રતનચંદ પર્યાય હું તમને આ તકે જણાવું છું.”
સ્તનપાળ, પીપળાવાળો ખાંચે ઉપરનું લખાણ લખી, નિમિત્ત કારણની મુખ્ય
અમદાવાદ તાને પ્રતિપાદન કરનારૂં લખાણ જે રવાણી પિતાની
સેલ એજન્ટ ભૂલ સાથે ભૂંસી નાખશે તે સ્વામીજીના નિમિત્તઉપાદાનની સ્વતંત્રતાના મેટરવાળા અંકને એક નાનું મેઘરાજ જૈન પુસ્તક ભંડાર કલંક લાગતું અટકી જશે.
પાયધુની, ગોડીજીની ચાલ
મુંબઈ ૨
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમાં પુણ્યભૂ ગુર્જરરાષ્ટ્રની તેજદીપ્તિ પોતાનાજ રાજાની આંધળી પ્રવૃત્તિથી ઓલવાઇ જાય છે. આતતાયી:
– શ્રી પન્નાલાલ જ. મસાલીઆ [વિક્રમની ૧૨૩૨ ની સાલ ચાલી રહી છે. કરે છે. પ્રજાપર અમાપ સીતમ ગુઝારે છે. એની અષાડ માસની મેઘલી રાત જામી છે. આકાશમાં અબૂઝ ક્રરતા આનર્તને નિર્જન–વેરાન બનાવી રહી છે, વાદળીઓની ભૂલભૂલામણી રચાતી જાય છે. ઝંઝા- આચાર્ય: “ ગુર્જરધરાની આંથી કેવી કમનવાત સાથે વિદ્યુતના ઝબકારા વધી રહ્યા છે. વરસાદ શીબી હોઈ શકે ? ” શરૂ થયો છે.
વાગ: “દેવ, વળી એક બીજી બીનાપણુ જાણુએ સમયે કેટલાક માનવ–પડછાયા પૌષધશાળા વામાં આવી છે. રાજમંત્રી કપર્દીને પત્તો નથી !' તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. એમાંથી એક જુવાન આચાર્ય ( ચમકી) શું કહે છે ? કાંઈક જુદો તરી આવે છે. એની વિશાળ છાતી, [ પૌષધશાળામાં હિમ પડ્યા જેવો ભાસ થઈ તેજસ્વી આંખે, દિવ્ય ભાલ અને સશકત દેહયષ્ટિ રહે છે. ] વિદ્યતના તેજ લીસોટામાં ઝળકી રહે છે.
વાગઃ “સાચી વાત છે.' પૌષધશાળાનાં સિંહદ્વારમાં દ્વારપાળ ઉભા છે. આમ્ર: “હું જાણું છું ત્યાંસુધી તે પાટણનો એ પેલે જુવાન પરિચિત હોવાથી કોઈ તેમને અટકા- રણવીર યોદ્ધો નાસી જાય નહિ. નક્કી એ જુલ્મગાર વતું નથી. અંદર આચાર્ય રામચંદ્રસૂરિ, મંત્રીશ્વર શાસકે પોતાના ખપ્પરમાં એનો ભોગ લીધે હશે !' આદ્મભટ્ટ અને કેટલાક શ્રાવકે બેઠા છે. પેલે જુવાન આચાર્ય: “અજયપાળની સત્તા જેમ જેમ જામતી આચાર્યના પગમાં પડી નમન કરે છે. ]
ગઈ, તેમ તેમ એની જુલમગારી દમ––દમ બઢતી આચાર્ય [વાર્તાલાપ છોડી] “કેણ વાગભટ્ટ ?' રહી. એની બાજી, મહાજને અને ઋષિવરેનું નિકવાગ: [ હાથ જોડી] “જી હા, ગુરૂદેવ !' દન કાઢતી રહી ને જૈનેનાં સારસ્વતગૃહો અને સંસ્કૃઆચાર્ય “ કહે શા સમાચાર છે ?' તિકેદ્રોને ભસ્મસાત કરવાની એની ખ્વાહિશ જાગતી
વાગ: (નીચે બેસી) ભગવદ્ ! જિનમંદિર જ રહી. મંત્રીજી ! મુશકવિહાર અને બીજા જિનતૂટયાની વાત સાચી છે. મુશકવિહાર અને બીજા મંદિર માટે શું વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે ?' મંદિર ઉપર પણ ભય તોળાઈ રહ્યો છે. મહારાજાની આમ્ર“ ગુરૂદેવ, આપે હવે નિશ્ચિત રહેવું. જુલ્મગારીથી પ્રજાજનો ભડકી ઉઠ્યા છે. ” એ માટે સંપૂર્ણ પ્રબંધ કરી લેવામાં આવ્યો છે.
આચાર્ય ( આંખો ઢાળી) “ અફસ, ક્યાં એ વાલ્મટ અને મારા વિશ્વસ્થ સાથીઓને ત્યાં રોકી સવર્ણયુગ ? જ્યારે ગુરૂદેવની પ્રેરણા નીચે પરમા. લેવામાં આવ્યા છે. જે પોતાના અતુલ સામર્થ્યથી હંત મહારાજા શ્રી કુમારપાલદેવે ગુર્જરરાષ્ટ્રની કીર્તિ- એનું રક્ષણ કરશે. અમારા દેહમાં જ્યાં સુધી લોહીનું ધ્વજા ફરફરાવી હતી જૈન અને શિવની સહિષ્ણુતાએ છેલ્લું બિંદુ રહ્યું હશે ત્યાંસુધી જિનમંદિરોના ઉત્તર ગુર્જરીનાં ઘર આંગણે ફલવાડી મહેકાવી હતી. એના શિખરો પરની ધ્વજા નીચી ઉતારવા નહિ આપીએ. મંત્રદૃષ્ટાઓએ પિતાના તેજ શૌર્યથી એનું ગૌરવ ઉદાયનના વીરપુ પિતાના અફાટ-જુસ્સાથી ધર્મજગાવ્યું હતું.'
- ઝનુનીઓને પહોંચી વળશે '. આમ્ર: “ ભગવન ! આજે તો એ સમય બદ- વાગઃ “ ભગવન ! અમારી અતૂલ શક્તિમયી લાઈ ગયો છે. અજયપાળના ઉન્માદથી માતૃભમ ભૂજાથી પાટણના દુષ્ટિત રાજાના દુષિત મનોરથ ગુજરાતની વિજયપતાકા નીચે ઉતરી ગઈ છે. એની ધૂળ કરીશ. ધર્મમંદિર અને પ્રજાના મુક્તપ્રાણ -ધાતકી પ્રવૃત્તિથી અણહીલપુર ઉપર વિનાશની છાયા માટે કેવળ મશગૂલ રહીશું. ભગવાન ! ને અત્યારે જ ઉતરી રહી છે. પાટણના રાજા, અમાત્યો અને મંત્રી- મુશકવિહારના મેદાન પર ખડકાઈ પાર્શ્વનાથના ખેાળે એની કાં કરે છે, મંદિરે અને મૂર્તિઓને વંસ મૃત્યુ કબૂલ કરીશું'.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૩૦૬ :
કાર્તિક
[એને હાથ યમજિન્હાસમી અસિ ઉપર ફરી રહે છે]
આત્ર: ( ટટ્ટાર બની ) - એમ ? તે સમજી
આમ્રઃ ( સભાને ઉદ્દેશી ) ‘ કુળદીપા ! સાંભ-લેજે કે, એ આત્મરત સાધુને અડકતાં પહેલાં જ ળજો, અજયપાળના ધર્મઝનુની હાથથી મેધેરાં તારૂ શિ ઉડી જશે ! લોહીના ફૂવારા છૂટી જશે!’ જિનમંદિરાનું હવે રક્ષણ કરવાનું છે. કવ્યની સેનાઃ · સરદાર ! આપ ગુર્જરેશ્વરની આજ્ઞા - હાકલ પડતાં જ સ’ગતિ બની યાહે।મ આગે ધસ- ભંગ કરેા છે. એનું પરિણામ કેવું ભયાનક આવશે વાનું છે. ધર્માંસત્તાનું રણશીંગડું વાગતાં આત્મિક જાણે છે ? કપર્દીનુ મ્હાત—’ સ્વાણુથી યુદ્ધની પણી ઉજવવાની છે. ધર્મ સંરક્ષણના અમ્મર કાજે હૈયામાં જોમ અને જવાંમર્દીના પૂરભરી અન્યાયની દીવાલા ભેદી નાંખવાની છે. '
તે
આચાય : ( ચમકી ) • કપર્દીનું મ્હાત ?
·
સેનાઃ હા, દેવની સર્વોપરિતા ને તિરસ્કારવાથી એને ઉકળતા તેલમાં નાંખી—’
[એની આંખમાં અંગાર વરસી રહે છે ] વાગ: ( ઉભા થતાં ) · ચિન્તા નહિ; હું જાઉં ઠ્ઠું ભગવન્ ! ' [વાગભટ્ટ સૈનિકા સાથે મંદિરરક્ષાર્થે ઉપડી જાય છે] દ્વારરક્ષક: (હાથ જોડી) · ભગવન્! સેનાનાયક આવ્યા છે. આપને મળવાની રજા માગે છે. ' આત્ર:' આવવા દે.
"
સેનાનાયક ત્યાં આવી પહોંચે છે. આ×ભટ્ટને જોઇ સ્હેજ કપ પામે છે.
આચાયઃ · સજ્જન ! અત્યારે કયાંથી ? ’ સેનાઃ ( જરા ખ’ખારી ) ‘· મહારાજા અજયપાળ આપને મેલાવે છે. '
મેં ધારી જ લીધું હતું, પણ
આચાય અત્યારે ? ’
સેનાઃ ' હા. ’
આમ્રઃ ( સાશંક ) - પાટણપતિને એવું તે શું કામ હશે? સજ્જન, તમે જાણેા છે કે, નિથ મુનિવરે। રાત્રિએ કે વર્ષોંટાણે બહાર જતા નથી. : સેના: એ હું ન જાણું. '
આચાર્ય : . સજ્જન ! એ પ્રહર ખમી જા ! પ્રાતઃકાળે—
"
સેના: (વચમાં) · નહિ, મહારાજ અત્યારે જ આપને મળવા માંગે છે. આપને આવવુંજ જોઇશે.
આમ્ર: ( કડવું હસી ) ‘ અને ન આવે તે ? સેના: ( જરા અધીરાથી ) - તેા, દેવની આજ્ઞા હાવાથી મારે એમને બળજોરીથી પણ લઈ જવા રહેશે.
[એનું વદન ભયથી અંકિત બને છે. ખેલતાં એના ગળામાં તર બાઝે છે]
?
આત્રઃ ( વચ્ચે ) · ત્હારા રાજા એ દેવ નથી. પણ માનવ રાક્ષસ છે. જૈન સંધ પરની છીટમાં એને નિજ ધમ ને ઉદ્દાર દેખાય છે. સજ્જન ! પણ ધર્માંસ્વાતંત્ર્યની રક્ષા કરતાં યુદ્ધમાં ખપી જવુ અમને વધુ પસંદ છે. '
[ સમેાવડીયાના મૃત્યુ સમાચારે એનું વજ્ર હૃદય. પણ દ્રવીભૂત બની રહે છે ]
સેના: ઝીણી નજરે સામર્થ્ય અજાણુ નથી. પણ ણના રાજાની સામે ચાલી સર્વસત્તાધીશની વતી મારે 'ચકવા રહેશે. ’
[ કમ્મરેથી શમશેર કાઢી ખણખણાવી રહે છે ] આમ્રઃ ‘ એમ ? તે ચાલ ચેાઞાનમાં ! હૅશિયાર !’ [ અને પૌશધશાળામાંથી બહાર આવે છે. સજ્જનના છુપાવી રાખેલા સુભટા કીડીઆરાની જેમ ઉભરાઇ રહે છે. આમ્રભટ્ટની પડખે એવું સેવક દળ ગાવાઈ જાય છે. અને વચ્ચે જંગ મચી રહે છે. સેનાનાયકના સુભટા વધારે હેાવાથી આશ્રભના સુભટા વીંધાઈ જાય છે
‘ સરદાર ! આપનું આપનાં કુફાડા પાટશકનાર નથી. ગુજરાતના આપની હામે શસ્ત્ર
આત્ર: ( સજન ઉપર કુદી ) · લે ! એ ! ’ [ ખડ્ગની તિક્ષ્ણધાર એના દેહમાં જોરથી ખૂ`પી દે છે. સજ્જન ભોંય પર ઉછળી પડે છે. ’એંના દેહમાંથી રક્તને! પ્રપાત છૂટી રહે છે. શત્રુ એને ડામતું આપ્રભટ્ટનું અટ્ટહાસ્ય સંભળાય છે. ] સેના ( ચીસ નાંખતા ) - અંહું, આમ્રભટ્ટ ! દેહ ખ ખેરા ) ને ! આ તાકાતભરી ભૂજા !
.
(
Gl...Gl...!"
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
આતતાચી
[ સેનાનાયક તૈયાર થઇ જોરથી તલવારને ધાવ કરે છે. પણ આ×ભટ્ટ સાવધ બની ધાવ ઝીલી લેહ્યું છે. એના વદન પર ક્ષાત્રતેજ ઝળકી રહે છે. યુદ્ધની ઝડપ વધતાં આભ્રંભદ્રે આવેશમાં આવી ઈ સુભટાને યમસદન પહોંચાડી દે છે. પણ પાછળથી કાઈ સુભટ આવી એ રણધીર ચાહાના મસ્તક ઉપર ધાવ લગાવી દે છે. આ×ભટ્ટ એને વીંધી શણિતસ્નાનમાં ફસડાઈ પડે છે. એ પછી સેનાનાયક પૌષધશાળામાં ધસી આચાય ને જબરદસ્તીથી ઉપાડી અજયપાળ પાસે લાવી મુકે છે. ]
અજય: ( Àાપવાલાથી ) * શયતાન સાધુ ! ’ ગુજરેશ્વરની આજ્ઞા ભંગ કરી, હું ભયંકર રાજદ્રોહ કર્યો છે. વળી આજે મારા સેંકડા સુભટાના ભાગ પણ લીધા છે. કહે શી સજા કરૂ ? '
આચાર્ય : ગ ંભીરતાથી ) ચેાગ્ય લાગે અજય: ( જરા ધીમેા પડી ) કવિ કટારમલ !
તે
,
- જરા ખરાખર સાંભળ ! હજી હારે માટે વન સરક્ષાના એક મા બાકી છે. જો ! તું ખાલચંદ્રને સૂરિપદ અણુ કરી તારા મનેાનિય ફેરવવા કબૂલાત આપે તે। હારા સન્માનને માટે યોગ્ય પ્રબંધ કરૂ !'
આચાર્ય :
એ નિહ બને. ગુરૂદેવની આજ્ઞા
નહિ લેપાય !
.
અજય: ( ફીકકું હસી ) · ચાહે તે મારી પાસે રાજ્યગુરૂનું વરવું પદ માગી લે ! તું કહેશે તે
રાજદ્રોહની ક્ષમા આપી ‘ પ્રબંધ શતકર્તા ' તરિકેની તારી કદર ખુઝીશ. ખેલ !
આચાય : ' તને ખબર નથી અજયપાળ ! અમને ભરમાવતાં પહેલાં તે તારે યુગે। બરદાસ્ત કરવા પડશે. સામ્રાજ્યનાં પ્રલેાભન કારાગારની નિર્વાસિતતાથી નિષ્રથ મુનિવરેશને ચળાયમાન કરી શકાતા નથી. તારી પીંખાવટ જિનશાસનનુ પ્રાબલ્ય ઢાડી શક્વાની નથી. રાજન ! ક્યા સ્વાર્થ સારૂ
સ્થાનકાને તારે ખંડેર કરવાં પડે છે?' અજય ધૃષ્ટતાથી) • મન્દિરાની શી ખેાટ ? બે ચાર મંદિશ તુટમાં એમાં—’
: ૩૦૭ :
આચાર્ય : - પાટણના રાજા ! હું આંખ મીંચુ તેા મને ગૂજરાતનું ભાવી કેવળ અંધકારમય ભાસે છે. હારાં ગુન્હાહિત કૃત્ય ગુર્જર રાષ્ટ્રની તેજસ્વિતા ભસ્મીભૂત કરશે. એની અવનતિનાં અગાચર અંધાર શરૂ કરશે અને દેવી ગુર્જરીની પવિત્ર કાયા પરદેશીઓની એડી નીચે ખુંદાવશે. - હારૂ મ્હાત—'
અજયઃ ( પગ પછાડી ) “ અસ કર તારી વાહીયાત વાતા ! ’
આચાર્ય : 'જાલિમ રાજા ! રાંકડી રૈયતનેા પુણ્યપ્રકૈાપ ભભૂકી ઉઠતાં, એની પ્રજવાલિત આગમાં કેઇ સલ્તનતા ખળી ભસ્મસાત બની ગઈ છે. પ્રજાને અંતરાત્મા ધુંધવાતાં એની પ્રગટતી જ્વાલામાં કે સિતમગરે। ખાક થઇ ગયા છે. રાજન ! હામાં
કૌતુકાથી ગુર્જરિનું અમર સિંહાસન જગરાષ્ટ્ર વચ્ચે મહિમાહિન થશે. એના મ`ની ઉજાણી માટે પરદેશી સમળાંએ ઉલટી પડશે’.
[ તેજ લીસેાટા કરતી વીજળીથી આચાર્યને દેહ પ્રકાશી રહે છે ]
અજયઃ * આટલું બધું અભિમાન ? ’ આચાય એ જ છે ત્હારૂં અજ્ઞાન '. અજય: ( હાથ લાંખેા કરી ) - સુભટા ! આ ગુમાની સાધુનુ શિષ શમશેરની ધારથી ઉડાવી દે. રકત નીંગળતા દેહ સમળાંએને માટે શ્રૃંગાળી દે !”
એને
[ સુભટા કૃપાળુ લઈ ધસી જાય છે. પણ સાધુની
નિશ્ચલતાથી ચૂપચાપ પાછળ હટી જાય છે ]
'
અજય: ( પુ થઇ ) · બેઈમાન સુભટા ! મારી હુકમદારીને અનાદર કરનારને શિરચ્છેદ કરવામાં આવશે. જલ્દી કરે ! આ રાજદ્રોહી સાધુને સખ્ત નસીહત આપે. તે એની ઉધાડી પીઢ, કારડા ટકારી છૂંદી નાંખા !
[ હતા તેટલા જોરથી અને દાઝથી એ દાંત કચકચાવી રહ્યો. ]
આચાય : ( શાંતિથી ) - સુભટા ! શા સારૂ ડરે છે ? રાજઆજ્ઞા માન્ય કરી, તે એની કાપવાલાથી બચી જાવ ! જય ૐ નાગીરી સાર ત્યાગીઓને સતાવી શકતાં નથી. ભાઇ !
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
' લાટી બ્રાહ્મણ ગુજરાતની પ્રાચીન જેનપુરીને ભ્રમમાં રાખી ભલે છેતરી ગયે
હોય પણ મેવાડની જેનપુરીએ લાટના બ્રાહ્મણને જરાપણ મચક આપી નથી. શ્રી કેશરીયાજી તીર્થ અને મુન્શીનું બંધારણ -શ્રી પ્રથમ
કલ્યાણ માસિકના આ મહીનાના અંકમાં સુધીમાં પણ સુફમદ્રષ્ટીએ વિચારીએ તે સાધુ* કેટલાંક સંસ્મરણે ” એ હેડીંગના લેખાંક મુનિવરોના ઉપદેશને અનુસરીને કર્તવ્ય કરબીજામાં શ્રી કનૈયાલાલ મુન્શીએ જૈનશાસન નાર છે. એટલે આ જ્ઞાનમંદિરને વ્યવસ્થિત અને તેના મહાપુરૂષ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમ- કરનાર ઉપદેશક મુનિવરો કે જે સાહિત્ય ચંદ્રાચાર્ય ભગવાન જેવાને પણ ઉપહાસ- ગરવેશક ગણાય છે, અને શ્રી પુણ્યવિજયજી કરેલ અને તેમના જ હાથે પાટણ જેવી ગુજ. તો આજે પણ સંશાધક વૃત્તિના અને તેવાજ રાતની પ્રાચીન જૈનપુરીમાં તે મહાપુરૂષના કાર્યમાં જીવન વ્યતીત કરી રહેલ છે. તેઓશ્રી નામથી અંકિત જ્ઞાનમંદિરનું ઉદ્દઘાટન તેમના પણ મુન્શીથી અજાણ હતાજ નહીં, અને તેઓએ હાથે કરાવી, જૈનો સન્માને એ જૈન સમાજને આ ઉદ્દઘાટનમાં સંપૂર્ણ ભાગ લીધેલ છે, શરમાવનારૂં કૃત્ય ગણાય, પણ તે કૃત્યને એટલે મુખ્ય જવાબદાર તે મુનિવર્ગ છે. સાથે હીસ્સો સમાજના શીરે જાય છે કે, અમુક સાથે તે વખતે પાટણ શ્રી સંઘ અને વિરોધ વ્યક્તિઓના કૃત્યથી સમાજને નામે ચઢે છે, કરે, અને વિરોધ ધ્યાનમાં ન લેવાય તો તે તે પણ જોવાનું રહે છે.
| સમારંભને અસહકાર કરે તેવા પ્રકારને શીલાલેખમાં બતાવ્યા પ્રમાણે આ કાર્યમાં પ્રચાર અને ઉપદેશ બીજા મુનિવરેએ કરવાની પુરી જહેમત ઉઠાવનાર અને પ્રેરક, પ્રવર્તક જરૂર હતી, અને તે મુજબ ઓછા-વત્તા પ્રમાશ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ, અને તેમના ણમાં થએલ છે, અને પાટણ–શહેરના સંઘના શિષ્યો શ્રી ચતુરવિજયજી અને શ્રી પુણ્યવિ- સારા પ્રતિષ્ઠિત ગૃહસ્થોએ તેમાં ભાગ પણ
જ્યજી આદિ છે. જેનકોમ એ વેપારી લીધો નથી. કોમ છે, અને પ્રાચીન કાળથી વર્તમાન કાળ આવા સન્માનને પામેલા મુન્શી ભૂલ
અજયઃ (ખૂબ ઉશ્કેરાઈ) સૈનિકે ! તીણ સુધારવાને બદલે “પંદર વર્ષ પહેલાં હું ખથી એની ચામડી ઉતરડી નાંખો. એનાં તેને તેજ મુન્શી છુંએમ તે વખતે બોલી અંગેઅંગમાંથી લોહીનાં ફૂવારો છોડી રહો. (લાલ- શકે છે, અને ફાવટમાં આવેલ તે મુન્શીએ ચોળ બની ) પેલી તાંબાની પાટ ધખાવી એ ધીખતા તાજેતરમાં મેવાડ ગવરમેન્ટના આશ્રર્ય તળે અંગાર ઉપર એ અભિમાની સાધુને બેસાડે ! જૈનોનું સારૂંએ દ્રવ્ય પબ્લીક વિદ્યાલય આદિના
[ એની નીતરતી જુહ્મગારીના પડઘા પડ્યા, ઉપયોગમાં લઈ લેવા અને જૈનોનું સંસ્કૃતિધન ને આકાશ ફાટી જાય એવા કડાકાથી મેઘ મારાજની જાહેર જનતાની હવાલે કરવા કમર કસી ભરત ગર્જના સંભળાઈ રહી ]
ન હતી, પણ મુન્શીને ખબર નહીં હોય કે, | આચાર્ય રામચંદ્રની પ્રચંડ કાવ્ય શકિતથી
આ ખીચડી ખાઉ દાલ-ભાત શાકમાં રાચમુગ્ધ બની સિદ્ધરાજ સિંહે તેમને “કવિકટારમલ્લુ' ના બિરૂદથી નવાજ્યા હતા. તેમણે તત્ત્વજ્ઞાન,
- નારા ગુજરાતી નથી, પણ કટ્ટર રાજપુતામાંથી
જૈન બનેલા, ઓસવાળના. જૈ રિપુત્રો છે. નાટક, સાહિત્ય, અલંકાર વિગેરે જુદા જુદા વિષે ઉપર સે ઉપરાંત ગ્રંથ રચ્યા હતા. - - હકીકત એમ હતી કે, કેશરીયાજી ધ્વજા
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી કેશરીયાજી તીર્થ અને મુન્શીનું બંધારણ,
: ૩૦૯: દંડ કેસમાં દીગંબરીના વકીલ થઈને શ્રી મુન્શી ચારે બાજુથી વિરોધ ઉઠ્યો, એકલાં જૈનોને પધારેલા ત્યારથી આ તીર્થ અને તેની મિલ્કત નહીં, પણ મેવાડની સમસ્ત પ્રજાને, કે અમારે વિગેરે તેમની દાઢમાં હતી. ફરી વિદ્વત્તાને તો મેવાડના હાથને સુકે રેટલો ભલે હોય, અહાને હિંદી સાહિત્ય સંમેલનના પ્રમુખ પણ પરદેશી આવી, અમારી સંસ્કૃતિને નાશ તરીકે ઉદેપુરમાં આવી, અત્રેના ધર્મિષ્ઠ, ઉદાર- કરનારૂં ભપકાબંધ બંધારણ નહિ જોઈએ. દિલના કૃપાલ મહારાણા ભુપાલસિંહને સદરહુ મહારાણાશ્રીએ પણ ધમપ્રજાને વિરોધ હકીકત જણાવી, અને નિવેદન રૂપે બહાર ધ્યાનમાં લઈ તા. ૧૧-૧૦-૪૭ ના રોજ પાડી, ત્યાં તે જેનોને ચોમેરથી મકકમ રીતે વિધાનમાં સુધારો કરી, ધર્મવિરૂદ્ધ દેવ અને સખ્ત વિરોધ ઉઠયે,
ધર્માદા દ્રવ્યનું જે જે ખાતાનું હશે, તેજ મેવાડના મહારાણુઓ તો વંશપરંપરાથી મુજબ ખર્ચાશે અને સંરક્ષણ થશે, તેમ જાહેર ચુસ્ત હિંદુ, તપગચ્છના શ્રાવકને અને ધર્મા- કરી સાચી ધર્મપ્રિયતા બતાવી આપી છે. વલંબી પ્રજાને સંતોષનારા હતા, અને છે. આ બાજુ બંધારણના આધારે મુન્શી ભામાશાહ અને પ્રતાપરાણાના અખુટ ત્યાગ ફાઈનલ કોર્ટના વડા જડજ થઈને અગાઉથી બલથી મુસલમાની રાજ્ય જેવા ભયંકર આક્ર- નક્કી કરી રાખ્યા મુજબ તા. ૧૫-૧૦-૪૭ ના મણે સામે પણ પિતાની ટેક અખંડ રાખ- અગીઆર વાગ્યાની ગાડીમાં પધારે છે. ઉતારો નાર પ્રજાને સંતોષવા ઉદારદિલનાજ હાય લેતાંની સાથે એફદ્રા એરડીનરી ગેઝેટથી, એટલે મહારાણાશ્રીએ વર્તમાનમાં જે પ્રજા- પિતાનું કરેલા પર પાણી ફરી ગયું, એટલે તંત્ર રાજ્ય વહિવટને વંઠેલ કુંકાએલ તેને સીધા રાજકુમાર સાહેબ પાસે અને દરબારશ્રી સંતોષવા દરબારશ્રીએ મી. મુન્શીને સલાહકાર પાસે પહોંચી ગયા, પણ હવે દરબારશ્રીને આ નીમી બંધારણ ઘડવાનું કામ સોંપ્યું. બંધારણ રચતું ન હતું એટલે શ્રીયુત મુન્શી
બંધારણમાં પહેલેજ ઝપાટે મેવાડના પાંછ-છ કલાક ઉદેપુરમાં રહી સાંજની ટ્રેને ગૌરવ સમ–કીર્તિવંત ઝળહળતા હિંદુ અને પાછા ફર્યા. અંતે “ધર્મનો જય અને પાપને જૈનતીર્થો શ્રી એકલીંગજી, જગદીશજી, શ્રી ક્ષય” એ ઉકિત ચરિતાર્થ બની, અને મેવાકેશરીયાજી આદિ મંદીરની મીલ્કતથી પ્રતા૫ ડના ધર્મ પ્રતાપી મહારાણાએ, મેવાડની ધર્મવિશ્વ વિદ્યાલય ઉભું કરી, શ્રી માલવીયાજીએ ભૂમિમાંથી પિતાના સલાહકાર તરીકે છૂટા બનારસ હિંદુવિશ્વવિદ્યાલય કરી, અથાગ પ્રયાસ કર્યા અથવા તો થયા. સેવી યશ ખાટી ગયા, તે સસ્ત યશ ખાટવા આ રીતે હાલત શ્રી કેશરીયાજી તીર્થનું બધી મિત્તે પ્રતાપવિશ્વવિદ્યાલયને કલમની પ્રકરણ સંકેલાયું છે, પણ જૈન સમાજે શમશેરથી હવાલે કરી દીધી શ્રી મુન્શીજી જાણતા ઉંઘમાં રહેવાનું નથી. હજુ તીર્થ સંબંધિ હશે કે, મેવાડની પ્રજા એટલે અજ્ઞાન, ગાડ- ઘણું વાંધાઓ ઉભા છે તેને વહેલીતકે ઉકેલ રીયા ટેળાંની માફક અણસમજુ છે. એટલે લાવી, શ્રી કેશરીયાછતીર્થના હક્કો જૈન શ્વેતાઈગ્લીશમાં બંધારણ તૈયોર કરી બહાર પાડયું બર મૂર્તિપૂજકના સાબુત અને કાયમ રહે છતાં કઈ મળશે તેની શું ગણત્રી? તેવાં પગલાં લેવાં જોઈએ.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારીસ્વાતંત્ર્યનો પ્રશ્ન
--શ્રી પ્રબંધ ઝવેરી માનવી આજે સંજોગોને દાસ બની જાય છે. યુગ પલટાયો, જગત પલટાયું, બધાં જ વાતાસંજોગોને પોતાના દાસ બનાવનાર, ગમેતેવી મૂંઝ- વરણે પલટાયાં તો આપણે પણ જગતની સાથે વણમાં પણ પોતાના શુદ્ધ આદર્શોને ન ત્યજનાર પલટાવું જોઈએ; પણ જે કાર્યોથી આપણી ઉન્નતિ કેઈક વીરલજ હોય છે. કવીશ્રી વીરવિજયજીએ નવાણું રંધાતી હોય, એટલું જ નહિ પણ અવનતિના માર્ગે પ્રકારની ત્રીજી પૂજામાં દ્રવ્યને ભાવનું કારણ દર્શાવતાં, દોટ મૂકાઈ રહી હોય તો તેમાં આપણે પલટાઈ
નિમિત્તવાસી આત્મા’ કહ્યો છે અને લોકવાયકા શકીએ શી રીતે? પણ “ સોબત તેવી અસર' એ ઉપલા કથનને ટેકો . પ્રશ્ન એ છે કે, “ શું સ્ત્રીઓ મનુષ્ય નથી? આપે છે. વર્તમાન સમાજના ઝેરી વાતાવરણમાં જ્યારે પુરૂષો માટે હરવા-ફરવા માટે સર્વ હક્કો, ધર્મભાવના, તેના આદર્શો, અને તેનું યથોચિત પાલન મનફાવતી મોજ ઉડાવી શકે અને સ્ત્રીઓ માટે કરવું એ પારસમણિની પ્રાપ્તિ જેવું દુર્લભ છે. છતાંયે બધામાંજ અંકુશ એ કેટલું બધું પક્ષપાતી ગયા?” હજુએ નિગ્રંથ ગુરૂઓ સત્યની સેવાનું કાર્ય અનુપમ સામાન્ય બુદ્ધિશાળી પણ એમ ચોક્કસ કબુલે છે કે, સર્વ રીતે કરી રહ્યા છે. જગતમાં ઉલ્ટા માર્ગે જનારાઓને મનુષ્યનું કાર્યક્ષેત્ર એકસરખું હોતું નથી અને એમ રેડ સીગ્નલ” ધરી રહ્યા છે. આજના સુધારકોના માનીએ તે જીવ પણ બધાજ સરખા છે. તે પછી પવનવેગી ઘોડાઓને હલ રેડ સીગ્નલ” બહુ અસર આટલા ભેદો શામાટે? સર્વને એકજ ગણવા જોઈએ. -ન કરે, પણ એથી અફસોસ કરવાનો નથી. સુધારકે આપણી દરેક પળની ક્રિયાઓ તરફ પણ દૃષ્ટિ કરીયે, પિતાના વિચારો ન ફેરવે તેથી વીતરાગના સાચા તો જરૂર જણાશે કે, સર્વનું કાર્યક્ષેત્ર એક જ હતું સેવકને તો જરાપણુ ગુમાવવાનું નથી, પણ સુધાર- નથી, સ્ત્રીઓમાં પણ માતા, પત્ની અને ભગીની કાના પ્રચારથી આજના ઘણા અજ્ઞાન માનવીઓ તરફના વ્યવહારો તદ્દન ભિન્ન જ હોય છે. આપણી ગાડરીયા પ્રવાહની જેમ એમના પ્રચારમાં તણાઈ વર્ષોની પ્રણાલિકા પ્રમાણે, પુરૂષનું કાર્યક્ષેત્ર વ્યાપારહ્યા છે, તેઓને આ રેડ સીગ્નલ કંઈક અસર કરે ! રાદિનું અને સ્ત્રીઓનું ગૃહકાર્યનું છે. એક જ વ્યક્તિ પોતાને સુધારક કહેવડાવનાર વર્ગ તરફથી ઘણુ સર્વ કાર્યોમાં પ્રવીણ હોય એવું બનતું નથી, અમુક ધિક્કાર પાત્ર કાર્યો આજે સમાજમાં પ્રગતિના નામે પ્રકારની કાર્યશક્તિ, અને યોગ્યતા હોય છે, અને થઈ રહ્યાં છે અને ભોળી જનતા તેને વધાવી રહી તેથી જ તે કાર્યો, તેઓ માટે નિયત થયેલાં હોય છે. છે. એવો એક પ્રશ્ન નારી સ્વાતંત્ર્યનો પણ હમણાં જ્યારે નારીએ પોતાના કાર્યક્ષેત્રને ઉલંઘે છે ત્યારે ખૂબ ખૂબ ચર્ચાઈ રહ્યો છે.
સમાજની કઈ સ્થિતિ થવા પામે છે? તેનાં પ્રત્યક્ષ નારી સ્વાતંત્ર્યના પ્રશ્નમાં પ્રથમ વિચારવા જેવું દૃષ્ટાંતો આજે આપણને જોવા મળે છે. પિતાને બીજી એ છે કે, આજના યુગમાં ક્રાંતિના નામે તણાઈ સ્ત્રીઓ સાથે ફરવાની ટેવ, અને માતાને બીજાઓ સાથે આપણે કેટલી બરબાદી કરી રહ્યા છીએ. સન ભાષિત નાચવાના ઉમળકાઓના કારણે પુત્રની ધાવમાતાઓ સિદ્ધાન્ત-એ ઉત્તમોત્તમ આદર્શો અને એ તરકનું યાતે આશ્રમમાં થતી અવસ્થા તો કલ્પવી જ રહી. ઉચિત આચરણ તદન વિસરાઈ રહ્યું છે. ગાડરીયા કયાંથી જડે ત્યાં સુસંસ્કાર? જે નારી સમસ્ત પ્રવાહમાં તણાવાની જરાપણ આવશ્યકતા નથી. જગની વિધાતા છે, એ કાર્ય ત્યજે ત્યારે દુર્દશાનું નારીઓ માટે શિયળનો માર્ગ નિષ્કટક રાખી સ્વ. દશ્ય ખોળવા જવું પડે તેમ નથી. વિધાતાના ઉચ્ચ તંત્રતા માટે જે માંગણીઓ થતી હોય તો તે ઉચિત પદે બિરાજતી જગના પ્રાણરૂપી નારીઓ ઉત્તમ આદ-' લેખાય. આજે સ્વછંદીઓ, સ્વછતા પોષવાની શીને તિલાંજલી આપશે તે ભાવિ પ્રજન' ? માગણીઓ કરી રહ્યા છે અને તેને જબરદસ્ત ટેકે બીજી દૃષ્ટિયે સ્ત્રીઓને બહાર હરવા-ફરવાની એમની ટોળીમાં ભળનારાઓ તરફથી મળી રહ્યો છે. મના નથી હોતી, મનાઈ છે પસ્પરૂષો સાથે ખભે
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારીસ્વાતંત્ર્યને પ્રશ્ન
: ૩૧૧ :, ખભા મેળવી કાર્ય કરવાની. નારીને પોતાના શિયળ- જે કારણે મૂંઝવણ વધે છે. એ મૂંઝવણમાં નારીમય સુઆદર્શોની પ્રગતિ રૂંધનાર સાચા પતિઓ, એ આશાનું બહોળું સામ્રાજ્ય ખડું કરાવી, પ્રેરપિતાઓ યાતો વડિલો નથી જ; પણ આજે વડિલેને ણાથી, ઉત્સાહીત બનાવવા જરૂરી છે; છતાં પણ દોષ દેનારાના જીવન ઉંડી નજરે તપાસવા જેવાં છે. આર્થિક જરૂર જણાય તો તેમના ક્ષેત્રમાં ઘણી જ વિષયથી ચકચુર ચાર આંખો મળી એટલે પ્રેમ નથી ત્યાં સુંદર રીતે સહેલાઈથી–સ્વમાનભેર અને પિતાના ગૃહહતો ગુણાવગુણનો વિવેક કે નથી હોતો સુઆદર્શોને કાર્યોમાં પરવારી ફુરસદના સમયે પણ મુંઝવણ દૂર સુમેળ. આવા કાર્યોમાં આડી દિવાલરૂપી વડિલોની કરી શકે, પણ સ્ત્રીઓ સ્વકળામાં પ્રગતિશાલી હોય આજ્ઞાથી મુક્ત થવામાં–મનફાવતું જીવન જીવવામાં તે જ. આજે સહશિક્ષણના નાદે. ડીગ્રીએના માટે, આજની બહેને સ્વતંત્રતા માની રહી છે, એ ખરે- વાસ્તવિક જ્ઞાન આપવાને બદલે બેલે પોપટજી ખર દુર્ભાગ્યને પ્રસંગ છે અને આ દુર્ભાગ્યને નેત- રામ રામ', જેવું શિક્ષણ અપાઈ રહ્યું છે. વિનય રનાર પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિનું અંધ અનુકરણ જ છે. અને વિવેકાદિ ગુણ તો હવામાં ઉડી જ ગયા છે. જે, સ્ત્રીઓએ શું ઘરની ચાર દિવાલમાં જ ગંધાઈ માતાઓ પરિણામ
, આવા માતાઓ પારણુમાં પિઢતા બાળકોને પણ હાલરડાં રહેવું ? શું તેઓને કોઈ કાર્યસાધના જ નથી?”
, ગાઈ શુરવીરતાના, ઐકયતાના અને ઉન્નતિના સુસાચેજ સત્યથી દૂર-દૂર છીએ. ભગિનીઓ, તમારે
આદર્શોનાં જે બીજે રોપતી માતાઓ આજે તો ૬૪ કળાઓની સાધના સાધવાની છે, પણ આજે
ભીંત ભૂલી કયાં અથડાય છે? તો એ સાધના તો બહુ દૂર રહી છે. જેની
આજે સમાજમાં પ્રગતિવાદી ગણાતા સુધારકો સાધના માટે. નારી પ્રબલ છે, તે કળાની સાધના
સમાજને અવળે માર્ગે દોરી રહ્યા છે, ત્યારે સાચા તેમને ઇષ્ટ હોવાને બદલે કંઈક અંશે અનિષ્ટ ભાસે
સમાજ સેવકે પ્રમાદમાં તે પ્રમાદમાં સ્વશક્તિઓ ક્ષીણ છે, તેનું કારણ પરપુરૂષોનો વિશેષ સહવાસ છે. લોટ કરતા જાય છે. આજે આપણા સમાજમાં વિધવા લોહચુંબકની નજીકમાં ન આવે એજ ઈચ્છનીય છે.
બહેનેનું જીવન આપણી ઉંડી વિચારણા માંગી લે કારણકે લોહચુંબક તેનો લેહાકર્ષણનો જાતીય સ્વભાવ છે. ત્રણ-ચાર પુત્રાદિ હોય, આર્થિક મુંઝવણનો પાર ત્યજનાર નથી; માટે નારીઓ, નારી સાથેના સંસર્ગો
ન હોય, એ મૂંઝવણે સાંભળનાર કોણ? વિધવાત્યજી, પરપુરૂષોની સંપકર્તા સાધે એ અનિષ્ટ જ છે.
વિવાહને પતિતપંથ તો પ્રાણુતે પણ ન ઈચ્છતી પૂર્વકાળમાં પણ વિદ્યાભ્યાસ માટે વસ્તીથી દૂર દૂર ઋષિ
હાય, આ બહેને માટે સમાજે ગૃહોદ્યોગો, સહાયક આશ્રમમાં મોકલવાનું કારણ પણ સંપર્તાના
ફેડો અને નારીસંઘો સ્થાપવાની ખાસ આવશ્યકતા અભાવનું જ હતું. એ કાળમાં બ્રહ્મચર્યની મહત્તા છે,
છે, કે જેથી તેઓના શીયળમય જીવનમાં જરા પણ હતી. શીયળ પ્રધાન લેખાતું. જ્યારે આજે શીયળનું
આંચ આવ્યા વિના–પોતાના આદર્શો પરઘેર ને લીલામ ભરબજારોમાં થઈ રહ્યું છે. આજે અદારા મૂકયા વિના આદર્શમય જીવન જીવી શકે. સંતોષ અને પરપુરૂષના ત્યાગી વ્રતધરો ભાગ્યે જ શીયળને તેમનું સર્વસ્વ માની, ધર્મ આદર્શોને હશે. જે કારણે આપણી શારિરીક, માનસિક અને ન ભૂલી, સ્વક્ષેત્રમાં પ્રગતિ કરવામાંજ એમની ઉન્નતિ આર્થિક ત્રણે દૃષ્ટિએ ક્ષીણતા પ્રત્યક્ષ દેખાઈ રહી છે.
છે તે છે, તેમાં જ તેમની સ્વતંત્રતા વસેલી છે. પુરૂષોએ
પિતાની ગુલામડી યાતો ખરીદી આણેલી દાસી જેવી પતિને આર્થિક સહાયક સ્ત્રીઓએ શામાટે ન સ્વપત્નીઓને ન માનતાં, અર્ધાગિની માની તેમનાં અનવું?” પ્રથમ તો પુરૂષોને આર્થિક સહાય કઈ રીતે પ્રગતિશાલી જીવનમાં સહાયક બનવું જરૂરી છે. અપવી જોઈએ? તે વિચારવા જેવું છે. આજે ઘણા અંતમાં યથોચિત ત્યાગને જીવનમાં ઉતારી નારીકિસાઓ એવા પણ બને છે, જેમાં પુરુષો અને સમાજ ધર્મશાલ સુખસાગરનું મેજુ બનો ! એજ કાર્યમાં ઉત્સાહ: રહિત નિરાશાવાદી બની જાય છે, અભિલાષા.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
માનવ જગતને સંસ્કારનું અમીપાન કરાવનાર જગત ઉપકારી સાધુ-સંસ્થા જ છે. દુ:ખે પેટ અને કુટે માથું--
—— —શ્રી પ્રકષ થોડા મહિના અગાઉ “પ્રબુદ્ધ જૈન”માં ઢગી સાધુઓનું સ્થાન ઉંચું છે”. શ્રી દલસુખભાઈ માલવણીયાએ પ્રભુ મહાવીર દારૂના નશામાં ચકચુર બનેલો માનવી અને શ્રીયુત ગાંધીજીની મિથ્યા સરખામણ જેમ યુદ્ધાતઢા બળે જાય છે, તે જ મુજબ કરી હતી. ત્યારબાદ હમણાં જ ૨૩ મી સપ્ટે- ઉપરોક્ત લખાણમાં પણ શ્રી દલસુખભાઈએ
મ્બર ૧૯૪૭ ને “જૈન” પત્રના અંકમાં મિથ્યાત્વરૂ૫ મદિરાના પાનના નશામાં મસ્ત “સન્યાસ માગઃ ઉત્થાન, પતન અને પરિવર્તન બની સારાસારને વિચાર કર્યા વિના માત્ર શિર્ષક લેખ તેમણે લખ્યું છે.
ધેાળા ઉપર કાળું કરવાનું જ લક્ષ્ય રાખ્યું છે. આજકાલ જૈન સમાજમાં શ્રદ્ધાથી ભ્રષ્ટ; કારણકે તેમના લખવા મુજબ કેઈપણ સુજ્ઞ ક્રિયાકાંડના અ૫લાપી અને માત્ર કેરા ભાષા- રાષ્ટ્રનેતાએ પિતાની જાતને ઉત્કૃષ્ટ ત્યાગી. જ્ઞાનને ધારણ કરનારા પંડિતેને પાક ઠીક-ઠીક માનવા-મનાવવાને હજુસુધી પ્રયત્ન કર્યો હોય પ્રમાણમાં ઉત્પન્ન છે. વીતરાગ પ્રરૂપિત એમ જાણમાં નથી, તેમ સાધુઓને ઢેગી સિદ્ધાન્તો પ્રત્યેની તેમની બેવફાદારીના કારણે કહેવાની બાલીશતા તેઓએ કરી નથી. અરે, તેમનું શિષ્ટ જૈન સમાજમાં સ્થાન રહ્યું નથી ખૂદ મહાત્મા ગાંધીજી તે અનેક વખત કહેતા અને તેથી જ તેઓ કદી મૂતિ ઉપર, કદી દેવ- આવ્યા છે અને કહે છે કે, હું પુરે અહિંસક દ્રવ્ય ઉપર કદી શાસ્ત્રો ઉપર, તે કદી સાધુ- નથી. મારી અહિંસા માત્ર માનવ પુરતી સંકુસમાજ ઉપર ગલીચ હુમલાઓ કરી, દુઃખે ચિત જ છે. કારણકે, એઓશ્રી તો હડકાયા પેટ અને કૂટે માથું એ કહેવતને ચરિતાર્થ કુતરા, રીબાતા વાછરડા, વાંદરા. સર્પો આદિ કરી રહ્યા છે. જો કે “ હાથી ચાલે બજાર અનેક પશુઓના વધમાં માત્ર માનવોના અને કુતરા ભસે હજાર” એ ઉક્તિ મુજબ હિતની ખાતર ધર્મ માનતા આવ્યા છે અને મૌન રહેવું એ જ ઉચીત ગણાય તથા આવા માને છે. કહે દલસુખભાઈ! માત્ર માનની લેખેનો જવાબ આપી લેખકની આડક્તરી રીતે અહિંસાને માને તે ઉત્કૃષ્ટ ત્યાગી કે ત્રસ અને મહત્તા વધારવી એ પણ અનુચીત ગણાય; છતાં સ્થાવર, નિર્દોષ કે સદેષ સમસ્ત જગતના તે પ્રશ્નની ઉપેક્ષા કરીને પણ મળી જનતા આવા પ્રાણીઓનું પ્રાણુના ભેગે પણ રક્ષણ કરે તે ઉટપટાંગ લેખકેની જાળમાં નહિ ફસાય એ ઉત્કૃષ્ટ ત્યાગી? રાષ્ટ્રનેતાઓના નામે નાહક રીતે. ઉદ્દેશથી લખવામાં આવે તો તે સ્થાને જ ગણાશે. સાધુઓને દ્વેષ કરી તમારી હલકાઈ શા માટે
લેખના ચેથા કલમમાં શ્રી દલસુખભાઈ પ્રગટ કરે છે ? સાધુપદ ઉંચું છે અને સદાને જણાવે છે કે
માટે ઉંચું રહેવાનું. તે પછી તેઓ લખે છે કે“પરિણામ એ આવ્યું કે, મહાત્મા “પરંતુ બીજી બાજુ જેમ જેમ શિક્ષણ ગાંધીજી જેવા આ જમાનાના ઉત્કૃષ્ટ ત્યાગી વધતું ગયું તેમ તેમ લોકેના માનસમાં કરતાં ઢોંગીઓ પિતાનું સાધુપદ ઉંચું સમજે પણ વિકાસ થતો જ ગયો છે અને વિચારવા છે અને સમજાવે છે અને ભેળી જનતા લાગ્યા છે કે, આ સંસ્થા હવે ભારભૂત છે. તેમના ઉપદેશથી ભરમાઈને વસ્તત એમ માને એમાં કાં તો ધરમળથી પરિવર્તન થવું જોઈએ છે કે, સર્વસ્વ ત્યાગી રાષ્ટ્રનેતાઓ કરતાં એ અથવા એને નાશ જ થ જોઈએ”.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુખે પેટ અને કુટે માથું
: ૩૧૩ : ઉપરના લખાણમાં દલસુખભાઈ જણાવે માનવીઓ આ જગતમાં સારભૂત ગણાય છે. છે કે, “જેમ શિક્ષણ વધતું ગયું ” પરન્તુ વળી શ્રી દલસુખભાઈ લખે છે કે, “આ સાચું શિક્ષણ કેને કહેવું? અને તેની વ્યાખ્યા સંસ્થામાં પરિવર્તન થવું જોઈએ કાંતે તેને શી? એટલું જે તેઓ સમજ્યા હોત તો નાશ થવો જોઈએ”. આજકાલ ઉરશૃંખલ લખવાની અને બોલવાની દલસુખભાઈ! જે સંસ્થામાં પરિવર્તન કળાને તેઓ શિક્ષણ કહેત જ નહિ. રાજકોટ કરવા જેવું હશે તે તે તે સંસ્થાના નાયક કોલેજમાં આજની કેળવણી ઉપર શ્રી ખેરે કરી લેશે. તમારે પણ માંગી સલાહ આપબોલતાં જણાવ્યું હતું કે, “ અંગ્રેજી જાણ- વાની જરૂર નથી. વળી સાંભળે છે પણ કોણ? નારને સુશિક્ષિત કહેવામાં આવે છે એ વિચિત્ર : સંસ્થાને નાશ કરવો એ કાંઈ તમારા ઘટના છે. માત્ર વાંચવા-લખવાની આવડતએકાંઈ હાથની બાજી નથી. ભગવાન મહાવીરનું શાસન સાચી કેળવણી નથી”. (પ્રતાપ ર૭-૬-૪૭) તે એકવીશ હજારવર્ષ સુધી અખંડ ચાલમાટે શ્રીયુત્ ખેરના લખવા મુજબ તમારા વાનું જ છે. એને નાશ તે છઠ્ઠા આરામાં શિક્ષણની અને માનસવિકાસની તે કશીએ થશે. હજુ તે પાંચમો આરે ચાલે છે. કીંમત જણાતી નથી.
ભગવાનનું શાસન તો કાયમ જ છે. બીલાડીને આગળ જતાં તેઓ જણાવે છે કે, “આ કુદરતે પાંખ નથી આપી તેમાં પણ ઉંદરનું સંસ્થા હવે ભારભૂત છે” તે દલસુખભાઈને અમે સદ્ભાગ્ય જ છે, તે જ મુજબ તમારા હાથમાં પૂછીએ છીએ કે, સાધુ સંસ્થા શ્રદ્ધાળુ જેન- તે સંસ્થાનો નાશ કરવા માટે હજુ કોઈ સમાજને ભારભૂત છે, કે તમારા જેવા પાંચ- સત્તાનો દર નથી આવ્યો તેમાં પણ જેનોનું પચીશ માનવીઓને ભારભૂત થઈ પડી છે? સદ્ભાગ્ય જ ગણાય. તો બસ. આજસુધી તમે ક્યાં તેમની જ્ઞાન, દર્શન
નવા વર્ષની ખૂશ ખબર અને ચારિત્રની આવશ્યક સામગ્રીઓને પુરી પાડી છે? દાતારી દાન દે અને ભંડારી પેટ કટે અમારા નવા પ્રકાશનો એના જેવું જ કરી રહ્યા છો ને? વળી જગતમાં શ્રી સિદ્ધહેમલgવૃત્તિ નું છઠું પાર, ભારભૂત કોણ છે? તેને પણ તમને ખ્યાલ નથી! અવસુરિ પરિષ્કાર સહિતનું કારકનું વિસ્તૃત
સાંભળે, હું જણાવું: જગતમાં જે માન- વિવેચનાપૂર્વકનું બહાર પડી ચૂક્યું છે. કારક વીઓ પિતાના પાપી પેટના ખાતર છએ એ વ્યાકરણનો પ્રાણ છે. અપૂર્વ સંસ્કરણ જીવનિકાયના આત્માઓને નાશ કરવામાં તુરત મંગાવે. છૂટક નકલને એક રૂપીઓ. જરાપણ અચકાતા નથી. જુઠ, ચેરી, જારી પ્રાચીન સ્તવનાવલીઃ લગભગ બસો અને પરિગ્રહના પાપમાં રાત અને દિવસ પ્રાચીન સ્તવનનો સંગ્રહ પોકેટ સાઈઝ રક્ત બની રહ્યા છે. ઈષ્યના વિશે દેવ, ગુરૂ : પિજ ૩૫૦ : પાકું બાઈન્ડીંગ, પોસ્ટેજ અને ધમને પણ જે દ્રોહ કરી રહ્યા છે,
' સાથે રૂા. ૧-૧૨-૦ ભળી જનતાને ઉંધું સમજાવી ગધેડાને ઘોડું અને ઘડાને ગધેડું મનાવવાની મૂર્ખાઈ કરી
| શ્રી લબ્ધિસૂરીશ્વર જૈન ગ્રંથમાળા. ' હા છે, તે જ જગતને ભારભૂત છે. બાકીના
ગારીઆધાર (વાયા દામનગર )
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચમ અને છઠ્ઠા આરાના ભાવેને જાણવા માટે આ લેખ વાંચવું જરૂરી છે. કાળની વિષમતા: પૂ. આચાર્યદેવશ્રી વિજયભુવનતિલકસૂરીશ્વરજી મહારાજ
માનવ પ્રાણીને કાલનો પ્રભાવ અજબ અસર આઠ મહિના પછી ચોથા આરાનો અંત થયો અને કરે છે. ચોથા આરામાં પણ આજ પ્રાણીઓ હતા પંચમ આરાનાં પગરણ મંડાયાં. પ્રભુના નિર્વાણ બાદ અને પાંચમા આરામાં પણ એ જ આત્માઓ છે. ગૌતમ ભગવાનને કેવલજ્ઞાન પ્રગટયું અને બાર વર્ષ ચોથા આરામાં કાલ લબ્ધિના પ્રતાપે આત્મા, પોતાનું કેવલી પર્યાયમાં રહીને નિર્વાણ પદને પામ્યા. સુધર્માવીર્ય કરવીને સંપૂર્ણ કામવરણને દૂર કરી આત્મજ્ઞાન સ્વામીને શિષ્ય પરિવાર સુપરત થયેઃ કારણકે, પેદા કરે છે અને મોક્ષને મેળવીને અવ્યાબાધ સમૃ- તેઓશ્રીનું આયુષ્ય દીર્ઘ હતું. તેઓશ્રી આઠ વર્ષ દિના શાશ્વત સુખને મેળવે છે. પંચમ કાલમાં કેવલજ્ઞાનનો પર્યાય પાળીને મોક્ષે પધાર્યા. બાદ કાલ લબ્ધિનો પ્રભાવ લુપ્ત થયો એટલે આત્માઓ જંબુસ્વામીને કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું અને ૪૨ વર્ષ પરિપૂર્ણ આત્મજ્ઞાન નથી મેળવી શકતા. મેક્ષગતિમાં સુધી કેવલપર્યાય પાલીને મોક્ષે પધાર્યા. પ્રભુ નિર્વાણ જઈ શકતા નથી. તન્ન કર્મ ક્ષ જ્ઞ: બાદ ૬૪ વર્ષ સુધી કેવલજ્ઞાન અને મોક્ષગમન રહ્યું. એ ઉક્તિ આ વાર્તમાનિક સમયમાં યથાર્થ રીતે બાદ કેવલજ્ઞાન અને મોક્ષ ગમનનો વિચ્છેદ થયો. સાધ્ય બનતી નથી. કારણકે સકલ કર્મને નાશ કરવા ચેથા આરામાં જન્મેલા પ્રાણીઓને પાંચમા માટેનાં સાધનો અને પરિબલ આજે ક્ષીણ થતાં આરામાં કેવલજ્ઞાન અને મોક્ષગમન થઈ શકે છે. ગયાં છે. "
- જંબુસ્વામીના મોક્ષગમન પછી નીચેની દશ વસ્તુકરે છેવોના હૈયાના સ્વામી ભગવાન વર્ધમાન એને વિચ્છેદ થયે. વિચરતા રાજગૃહી નગરીના ઉધાનમાં પધાર્યા. ૧ પરમ અવધિજ્ઞાન, ૨ મન:પર્યવજ્ઞાન, ૩ લાખો હૈયાઓએ પ્રભુને હર્ષ ઉમઓની માલાઓથી કેવલજ્ઞાન, ૪ ત્રણ ચારિત્ર (પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂમઅર્થે સમર્થ્ય, પ્રભુની પુણ્ય પ્રકૃતિના પ્રબલ પ્રતાપે સંપરાય, યથrખ્યાત ચારિત્ર) ૫ પુલાક લબ્ધિ, કેટલાક અધર્મીઓ આપોઆપ ધર્મ તરફ વળ્યા. ૬ આહારક શરીર, ૭ ઉપશમણી, ૮ ક્ષપકશ્રેણી, નાસ્તિકએ આદર્શનાં અમી પીધાં.
૯ મેક્ષગમન, ૧૦ ક્ષાયિક સમ્યકત્વ. પ્રભુએ ભાવીકાલનું દર્શન કરાવતાં જણાવ્યું કે, ચોથો આરો ઉતરતાં પાંચમા આરાના દેખાવ આ કાલ ચોથા આરાન છે. મહારા નિર્વાણ પછી શરૂ થયા. પદાર્થના વર્ણાદિક પર્યાયો, અનંત પર્યાય ટૂંક સમયમાં પાંચમો દુઃષમ આરો શરૂ થશે. ચેથા હીન થતા ગયા. પાંચમો આરો ૨૧૦૦૦ વર્ષની અને પાંચમા આરામાં ફરક કેટલો? ચોથા આરાની અવધિનો છે. આરાના પ્રારંભમાં સાત હાથની કેટલીક સમૃદ્ધિ લાપાશે. પાંચમા આરાની શરૂઆ- કાયાનું માન હતું અને ઉતરતાં એક હાથનું દેહમાન તથી કંઈક નવી નવી યાતનાઓ ઉભી થશે. માનવ રહેશે. વધારેમાં વધારે આયુષ્ય ૨૫૦ વર્ષનું હતું. પ્રાણુઓને સુખ સંપત્તિ, ગુણ, ધર્મ, સામગ્રી વગેરે ઉતરતાં ૨૦ વર્ષનું રહેશે. પ્રભુએ બાર પ્રકારની પ્રાપ્ત થતી મુશ્કેલ બનશે.
પર્ષદામાં બિરાજી જ્ઞાનનેત્રથી જેવું જોયું-જાણ્યું " જનવર્ગનાં હૈયાં મલિન બનશે, શરીર શક્તિઓ, તેવું સ્વરૂપ પંચમકાલનું પ્રરૂપ્યું છે. , આત્મબલ, પુણ્ય પ્રકૃતિઓ પણ ઘટતી જશે. વિગેરે ' પંચમ કાલના ભાવો કેવો રહેશે એનું વર્ણન પ્રભુએ પાંચમા આરાના ભાવોને યથાર્થ રીતિએ કરતાં જ્ઞાનીઓ જણાવે છે કે, પ્રાણીઓને દિવસમાં દર્શાવેલ છે.
અનેકવાર આહાર કરવાની ઈચ્છા રહે અને શરીરના. , ચેથા આરાનાં જ્યારે ત્રણ વર્ષ, આઠ મહીના માપ પ્રમાણે આહાર કરે, લીધેલ આહાર સવરૂપે બાકી હતા ત્યારે વર્ધમાન સ્વામીનું નિર્વાણુ થયું. પરિણમે નહિ, ભૂમિના રસ-કસો ઓછા થતા જાય. પ્રભુ મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ બાદ ત્રણ વર્ષ અને આરે ઉતરતાં કુંભારના નિભાડાની છાયા જેવી
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાળની વિષમતાઃ
: ૩૧૫ : નિરસ જમીન થઈ જશે. મહાન નગરે ગામડાના અને મુખ્ય ચિહ્નો છે. રૂપમાં ફેરવાઈ જશે. આજે નાનાં ગામડાં ગણાય પંચમઆરાની પૂર્ણાહુતી થતાં લગભગ સર્વ ધાતુછે તેઓ મશાન જેવાં શૂન્ય થઈ જશે, ઉંચા એનો નાશ થશે. ફક્ત લોઢાની ધાતુ, તે પણ વલેજ કુલના પુત્ર-પુત્રીઓ, દાસ-દાસીપણું કરીને આજી- દેખાશે. ચામડાની મહોરો ચાલશે. સવાશેર કાંસુ વિકા ચલાવશે. રાજાઓ, યમદંડ જેવા બની ચૂસી- જેના ઘરમાં રહેશે તે ધનવાન ગણાશે. એક ઉપવાસ, ચૂસીને પ્રજાને દુખી કરશે, પ્રધાનો મહા લાલચુ એક માસક્ષમણ જેટલો કઠીન થશે. શાસ્ત્રો અને અને સ્વાર્થી થશે. ઉંચા કુલુની સ્ત્રીઓ મર્યાદા-લાજ બોધ વિચ્છેદ જશે. પૂરો આરો થતાં શ્રી દશવૈકાલીક છોડીને વેશ્યા જેવી સ્વછંદી બનશે. મેટા કુલના સૂત્રનાં ૪ અધ્યયનો રહેશે. તેટલા જ અવલંબનથી છોકરાઓ પણ વિનયહીન અને પોતાના ઈદે ચાલશે. ચાર પુરૂષો એકાવતારી થશે. તેનાં નામ દુહસૂરિ, શિષ્યો, ગુરૂઓના અવર્ણવાદ બોલીને પોતાની ભૂલોને ફલ્ગથી સાધ્વી, નાગીલ શ્રાવક, સત્યશ્રી શ્રાવીકા, ઢાંકશે. દુર્જન અને પાપી લોકો સુખી દેખાશે. અષાડ સુદી પૂર્ણમાના દિવસે શક્રેન્દ્રનું આસન સજનો અને ધર્મીઓ દુ:ખી દેખાશે. દારૂણ દુકાળો કંપશે. ઉપયોગ મૂકીને જાણશે કે, આવતી કાલે પડશે. ઉંદરો, સર્પો વગેરેની દાઢી વધારે થશે. પંચમ આરો પૂરો થાય છે; આ જાણી પોતે ભરતબ્રાહ્મણો, સ્વાર્થી અને અર્થવાન, લાલચુ થશે. નામ- ક્ષેત્રમાં આવશે અને ચાર પુરૂષોને મલશે અને કહેશે ધારી મહાત્માઓ પણ હિંસાધર્મના પ્રરૂપક બનશે. કે, આવતી કાલે છઠ્ઠો આરો બેસે છે તો સર્વ એકજ ધર્મના ઘણા કાંટાઓ પડશે. મિથ્યાત્વી પરસ્પર ખમાવીને આલોયણા લઈને નિઃશલ્ય થાઓ. દેવોની પૂજા–સન્માન વધશે. મિથ્યાત્રીઓની સંખ્યા પરસ્પર ખમાવી નિઃશલ્ય બનીને ચારેય જીવાત્માઓ 1 વધશે. દેવનાં દર્શન દુર્લભ થશે. મંત્ર, તંત્રો, અનશન કરશે અને કલ્યાણ પથના પથિકે બનશે. વિદ્યાઓનો પ્રભાવ ન્યુન થશે. ગેરસ ઘી વિગેરે સંવર્તક વાયરો વાશે, પર્વત, વાવ, કુવાઓ, પૌષ્ટિક પદાર્થોની સરસાઈ ધટી જશે. બળદ વિગેરે સરોવરો વિગેરે પૂરાઈ જશે. વૈતાઢ્ય પર્વત, ગંગા જાનવરોનાં બળ-આયુષ્ય ઓછાં થશે. સાધુઓ તથા નદી, સિંધુ નદી, ઋષભ કુટ, લવણ સમુદ્રની ખાડી શ્રાવકોની પ્રતિમાઓ વિચ્છેદ જશે. સાધુસાધ્વીઓને આ સિવાય સર્વે નામશેષ બની જશે. ચાતુર્માસ કરવા યોગ્ય ક્ષેત્રો ઓછાં થશે. ગુરૂએ, તે ચાર આત્માઓ સમાધિભાવે રહીને એકાવશિષ્યોની હિતચિંતા ઓછી કરશે. ભણાવવામાં તારી સ્વર્ગે સીધાવશે. પછી પહેલા પહોરે જૈનધર્માન પ્રમાદી બનશે. શિષ્ય, અવિનીત, કજીયાખોર અને બીજા પહોરે ૩૬૩ પાખંડીઓનો મિથ્યાધર્મા, ત્રીજા ગઆને કંટાળો ઉપજાવે તેવા અયોગ્ય થશે. અધર્મી, પહોરે રાજનીતિને અને ચોથા પહોરે બાદર અગ્નિકાયને ઝઘડાખર, નાસ્તિક માણસેનો જન્મ થશે. વિચ્છેદ થશે. આ રીતે પાંચમે આરો સમાપ્ત થશે. આચાર્યો, પોતપોતાના ગચ્છની જુદીજુદી સમાચારી છો આ શરૂ થતાં વર્ણાદિના અનંત પર્યાય હીન પ્રવર્તાવશે. સત્યનો વિરોધ થશે. મૂઢ જાને: માહ- થશે. દુ:ષમા-દુઃષમા નામને એ છઠ્ઠો આરે ભયંકર વાસમાં કસાવી દષ્ઠિરાગી બનાવી, કુપથમાં રંગીલા દ:ખમય હશે. પાપોદયથી જેને જોવાનો રહેશે. બનાવશે. ઉત્સત્ર ભાષણ કરશે. સ્વપ્રશંસાના-પ્રેમી-તેનું પ્રમાણ ૨૧૦૦૦ વર્ષનું રહેશે. શરૂઆતમાં માણબનશે. પરનિંદાના વ્યસની બનશે. ધર્મી, સરલ, એનું દેહમાન ૨ હાથનું રહેશે. આયુષ્ય ૨૦ વર્ષનું, પરગણાનરાગી પ્રામાણિક પુ ઓછા જ રહેશે. ઉતરતાં મુઢા બે હાથનું પ્રમાણ અને ૧૬ વર્ષનું અન્યાય, અધર્મ, દુવ્યસનોમાં રાચીમાચી રહેલા આયુષ્ય રહેશે. ૬ વર્ષની બાળાઓ ગર્ભાધાન કરશે. વર્ગ ઝાઝો દેખાશે. આર્યરાજાએ અલ્પ દિવાળા માણસો રોગી, ક્રોધી, કુર, ઘણું જ મેટા કેશવાળા, અને અનાર્યરાજાઓ બહુ દિવાળા રહેશે. આ ભયંકર અનાડી હશે. કુતરાની જેમ મોટો પરિવાર હાલ બત્રીસ હાણે પાંચમા આરાનાં પ્રચંડ સાથમાં ફેરવનાર અને રનેહ વિનાના, મહા માયાવી,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર્તિક
: ૩૧૬: બનશે. ગંગા અને સિંધુ નદીના ચાર–ચાર કાંઠા ધામિકસ્થામાં પ્રભાવના કરવા યોગ્ય છે. એક એક તટ ઉપર નવ-નવ બીલ છે. એ '' છેલ્લાં પ્રકાશનો વૈતાઢયના પડખે ૭૨ બીલમાં બીજ માત્ર માનવ જોડલાં રહેશે અને તિર્યંચો રહેશે.
શ્રી મહાપ્રભાવિક નવસ્મરણાદિ સંગ્રહ - ગંગાસિંધુનો પટ દ્રા યોજનાનો રહેશે. ગાડાની
* ૧૦૦ નકલના ૩૦-૦-૦ ધરી બુડે એટલું ઉંડું પાણી રહેશે. તેમાં મચ્છ ઉત્પા
કલ્યાણકાદિ સ્તવન સંગ્રહ- સુંદર ગાયને ગરવગેરે જલજંતુઓ ઘણું જ રહેશે. ૭૨ બીલના
બાઓ વિગેરે. ૧૦૦ નકલના ૩૧-૦-૦ માનો તેમાંથી મચ્છ વગેરે નદીના કિનારાની રેતીમાં લધુસંવાદ સંગ્રહ ૧૦૦ ના ૨૦-૦-૦ નાખીને સૂર્યના તાપથી પકવશે. ઘણી જ ઠંડી પડતાં વીતરાગ ભક્તિ પ્રકાશ. ૧૦૦ ના ૨૫-૦–૦ તેને સીઝવીને આહાર કરશે. માનવોની ખોપરીમાં સામાયિ ચૈત્યવંદન તથા ગુરૂવંદનાદિ વિધિસાથે પાણી પીશે. તિર્યો હાડકાં વિગેરે ચાટીને જીવશે. સૂત્રો અને ભાવાર્થ સહિત. ૧૦૦ ના ૧૫-૦-૦ 'ભાઈ, બહેન, બાપ, માનો, વિવેક વિસરાશે. માત્ર શ્રી જિનેન્દ્ર નૂતન સ્તવન મંજુષા જાનવર જેવા જ વસ્ત્રહિન, નિર્લજજ, કઠોર,
૧૦૦ ના ૫૦ -૦-૦ ભાષી એ જીવો બીજ માત્ર જ રહેશે.
શ્રી જિનેન્દ્રગુણ મણિમાલા ૧૦૦ના ૭૫–૦-૦ પંચમ આરાના અને છઠ્ઠા આરાના ભાવે શ્રી નવપદની અનાનુપૂર્વી સચિત્ર. (સંક્ષેપમાં લખ્યા છે. ભાગ્યવંતે શ્રદ્ધા રાખીને જાણશે
૧૦૦ ના ૮-૦-૦ અને ઉચ્ચ આરાધના કરીને ઉચ્ચ ગતિના ભાગીદાર પ્રાપ્તિસ્થાન-માસ્તર જસવંતલાલ ગિરધરલાલ બનશે તો આરાઓની ભયંકર વેદનાથી બચી જશે.
૧૨૩૮ રૂપાસુરચંદની પોળ–અમદાવાદ
અનેક જ્યોતિષ ગ્રંથના કર્તા શ્રી હિમ્મતરામ મહાશંકર જાનીએ સંપાદિત કરેલાં જૈન સામુદ્રિકશાસ્ત્રના પાંચ ગ્રંથો કિંમત રૂા. ૧૬-૦–૦
ત્રિરંગી તથા સાદાં ઘણાં ચિત્રો સહિત [ એકજ વૅલ્યુમમાં ]
આ એક અમૂલ્ય સંગ્રહ છે. જેમાં (૧) શ્રી મેઘવિજય ઉપાધ્યાયકૃત હસ્ત સંજીવનમ (૨) નર-તુરગ-હસ્તિ પરીક્ષાશાસ્ત્રના પ્રણેતા પ્રાગ્વાટ કુલભૂષણ કવિવર દુર્લભરાજ પ્રણીત સામુદ્રિક તિલક (૩) પ્રાચીન જૈનાચાર્ય પ્રણત સામુદ્રિકશાસ્ત્ર (૪) શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિ કૃત હસ્તકાંડ અને (૫) વસંતરાજ શાકન ઈત્યાદિ અનેક ગ્રંથાએ પ્રમાણ માનેલા ચુડામણિશાસ્ત્રને સારગ્રંથ અહચુડામણિસાર એમ પાંચ ગ્રંથને સમાવેશ કરેલો છે.
સરલ ભાષાન્તર, શુદ્ધ સંપાદન, વિષયને સ્પષ્ટ કરનારાં સામુદ્રિક લક્ષણ સૂચક ગુજરાતના સુપ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર શ્રી રવિશંકર રાવળ પ્રણીત એકરંગી તથા ત્રિરંગી ચિત્રો સાથે ઉચા આઈ પેપર ઉપર આ ગ્રંથસંપુટ છાપવામાં આવેલો છે.
સામુદ્રિકશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવા ઇચ્છતા જિજ્ઞાસુને શાસ્ત્રીયજ્ઞાન, પોતાની મેળે પોતાનાં અંગલક્ષણની પરીક્ષા કરવા ઇચ્છનારને સાચે સહાયક અને સામુદ્રિકશાસ્ત્રના રસિકોને સાચું રસદર્શન, ત્રણે વસ્તુ આ એક જ સંગ્રહ આપી શકશે. સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ : નાગજી ભૂદરની પાળ : અમદાવાદ
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિrl in
શ્રી સંજય તાજેતરમાં યૂરેપના વૈજ્ઞાનિકોએ જાહેર નધિ ગણાતી કેગ્રેસ, સત્તા પર આવ્યા પછી, આ કર્યું છે કે, “શબ્દ એક સેકંડમાં ૧૧૩૦ રીતે જે દેશને પૈસો વેડફી દેશે તો પેલા ભૂખ્યા ફિટના વેગથી માર્ગ કાપે છે. પાણીમાં અવા- અને નાગા ફરતા કરોડો ગરીબ પ્રજાજનોનું શું જનો વેગ ચારગણે છે, લોખંડમાં એનાથી થશે ? હા, પરદેશી સરકાર સત્તા પર હતી ત્યારે આ સાડાત્રણગણે અધિક વેગ છે; જ્યારે વિદ્યુત
ધોળા હાથીઓ પાછળનો ગજબ ખરચો કદાચ પ્રકાશને વેગ દર સેકંડે ૧૮૬૦૦૦ માઈલને કરીને રૂા. પ૦૦) ને પગાર લેવાનું નક્કી કર્યું હતું તે
સંભવી શકે, પણ જે મહાસભાએ કરાંચીમાં ઠરાવ ગણાય છે. એક સેકંડના લગભગ બાર અબ
આજે આ રીતે ફેરવી તોળે તે કઈપણ રીતે વ્યાજબી જના ભાગ જેટલા સમયમાં પ્રકાશ, એક ઇંચ
ન ગણાય. જે માણસને વાર્ષિક આવક ૭ લાખ, ૦૧ જેટલું અંતર કાપે છે.
હજારની હોય તે માણસ, યુદ્ધકર, ઈન્કમ અને સુપર –રટરની વૈજ્ઞાનિક સર્વીસ. ટેક્ષે જતાં ૭૨ હજાર મેળવી શકે છે. એટલે આ જેને આજનું વિજ્ઞાન છેલ્લામાં છેલ્લી શોધ ( ગણત્રીથી એમ કહી શકાય કે, યુદ્ધ દરમ્યાન ચૂરોછે, તે જૈનશાસનની પહેલી શોધ કહેવાય છે. વિજ્ઞાન
પીય ગવર્નરને ૮ લાખનો પગાર મળતો હોત તો હજુપણ અપૂર્ણ છે. જૈનશાસ્ત્રોની શોધ સંપૂર્ણ *
પણ કોંગ્રેસના પ્રાંતીય ગવર્નરો કરતાં તે ૨૦૦૦૦ હોય છે. જૈનશાસ્ત્રોમાં શબ્દની ગતિ ચોથા સમયમાં હજાર જેટલી ઓછી ગણાત. સંપૂર્ણ લેકવ્યાપી ગણાય છે. છવાસ્થ વૈજ્ઞાનીકાની યુરોપમાં બધા દેશે કરતાં બ્રિટનને યુદ્ધ શોધ પણ શ્રદ્ધા સિવાય હમજી શકાતી નથી. તે પછી, ઘણું જ કડી સ્થિતિમાં મૂકાઈ જવું જૈનશાસ્ત્રોનું તત્ત્વજ્ઞાન પૂર્ણ શ્રદ્ધા વિના હમજવા પડ્યું છે. શાંતિના સમયમાં બ્રિટનને જે સિન્ય ઈચ્છનારા ખરેખર હવામાં જ બાચકા ભરે છે. રાખવું પડતું તેના કરતાં આજે તેમાં ઘણે
હિંદની સરકાર હવે સત્તા પર આવી વધારે કરવો પડયો છે. ભૂમાર્ગનું સે આજે છે. પરદેશી સત્તા હિંદમાંથી ઉચાળા ભરીને ચારગણું બન્યું છે. વિમાની કળ પહેલાં કરતાં વિદાય થઈ ગઈ. કેગ્રેસના નાયકે પ્રાંતીય આજે ત્રણગણું છે. આવકનું હાલ સાધન નથી. ગવર્નરેના સ્થાને આવ્યા છે. તે કેને, ઉત્પાદન વધારવા માટે ફાજલ પડતા માણસે વાર્ષિક પગાર ૭૨ હજારનો નકકી થયે છે, નથી. ૮ લાખના સૈન્યમાંથી જર્મની એન્ટ્રઅને તે પણ સરકારી ટેક્ષ વિના. જ્યારે હિંદના લીયા, મધ્યપૂર્વના દેશે, પેલેસ્ટાઈન, અને પ્રદેશ પર પૂરેપીય ગવર્નરે હતા, ત્યારે એ હિંદમાં, આ બધા દેશમાં તેને ૫ લાખ માણસો લોકેને પગાર કરમુક્ત જે ગણવામાં આવે રાખવા પડે છે, પણ આ માણસોને પિષવાની તો લગભગ ૫૨૦૦૦ નો કહેવાય છે. તાકાત તેનામાં રહી નથી, આથી ૪ લાખ
–એ. પી. ને સંદેશ. ૨૦ હજાર માણસોને ઘટાડો કરવાનું વડાજે દેશમાં માણસદીઠ વાર્ષિક આવક ૧૦ રૂ. ની પ્રધાન એટલીએ જાહેર કર્યું છે. ગણાય છે, તે દેશમાં કરે દરિદ્રનારાયણની પ્રતિ
–રૂટરના સમાચાર
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૧૮ :
કાર્તિક
દુનીયાના બધા દેશોમાં વધુ મુત્સદ્દી દેશ તરીકે શાણી પ્રજા પોતાના દેશ પર ઉતરી આવેલી આફબ્રિટનની ગણના થાય છે. આ દેશના મુત્સદ્દી લોકો તને સંગદ્રિત બની જરૂર હામનો કરી, ફરી પાછું
જ્યારે હિંદ જેવી કામધેનને આ રીતે ફડચામાં છોડીને પોતાનું ગૌરવ વહેલાસર પ્રાપ્ત કરી શકશે. જ્યારે ચાલ્યા જાય છે, એમાં જરૂર કાંઇક ભેદ હોવો સંભાવ્ય હિંદની પ્રજાનાં એ કમનશીબ છે કે, નાશને આરે છે. જે ઉપરના સમાચારથી જવાબ મળી જાય છે. ઉભેલી એ મહાન પ્રજા આજે કુસંપ, કભીર ને બ્રિટીશ સામ્રાજ્યનો પક્કો જાદુગર ચર્ચાલ જ્યારે સ્વાર્થના સંકુચિત વમળમાં અટવાઈને પોતાના દેશ, હિંદની સત્તા સોંપણીના કાર્યમાં સમ્મત થાય છે, સમાજ તેમ જ ધર્મને કલંકિત કરી રહી છે. રે તે હકીક્ત બ્રિટીશ સામ્રાજ્યની નબળી પરિસ્થિતિને હિંદ ! હારૂં નશીબ. પૂરવાર કરે છે. હિંદના ભોળા આગેવાનો માને છે કે, જૈન ઈતિહાસના પાનાઓમાં આજથી ‘હિંદ આઝાદ થયું”, પણ ખરી વાત એ છે કે, “બ્રિટીશ ,
૨૪૦૦ વર્ષ પહેલાને પ્રસંગ જે રીતે નોંધાયે સત્તાશાહીને ન છૂટકે હિંદનો કબજો છો પડ્યો
યા છે. તે આજે યાદ કરવા જેવો છે. જ્યારે મગધછે. પાકીસ્તાન અને હિંદુસ્તાન આ રીતે આપણી માભોમ હિંદમૈયાના ટૂકડા કરીને, આજે એ લેકે
- રાજ શ્રેણિકના પુત્ર કોણિક અને મહારાજા આપણું ગુલામી માનસની મજાક ઉડાવી રહ્યા છે,
૧ ચેટકની વચ્ચે યુદ્ધ ખેલાયું હતું, કે જે યુદ્ધ આ હકીકત ભૂલી શકાય તેમ નથી.
મહાયુદ્ધ ગણાયું છે. તે યુદ્ધમાં ૧ કોડ અને છેલ્લા વિશ્વયુદ્ધ પછી, પોતાના ભારને ૮૦ લાખ માણસો માર્યા ગયા છે. આમાં ૧૦ -હળ કરવા બ્રિટને અમેરીકા પાસેથી લોન હજાર મનુષ્ય મરીને મત્સ્યોનિમાં જમ્યા લઈ, પોતાના દેશને સમૃદ્ધ કરવાની યોજના છે. ૧ મનુષ્ય થયા છે અને ૧ દેવ બને છે. ઘડી કાઢી છે, પણ ત્યાંની પ્રજાએ એ નાણાનો જ્યારે બાકીના તિર્યંચ તથા નરકમાં ઉત્પન્ન ઉપયોગ તમાકુ, સીનેમાની ફીલમો, મોજ- થાય છે. –જૈન ઈતિહાસની નેંધ. શેખમાં હદ ઉપરાંત કરી નાંખ્યો છે. આથી ભૂતકાળને ભૂલી જવાનું કહેનારા આજના કહેપિતાનું દેવું પતાવવા માટે તેને ઉત્પાદન વધા- વાતા સભ્ય લોકોએ આ ઐતિહાસિક હકીકતની ૨વાની જરૂર છે. આ માટે નાણાં અને માણ- રેહામે ખર્મીચામણાં કરવાં હવે પાલવે તેમ નથી. સેની ત્યાં આજે ઘણી જ સંકડામણ છે. બ્રિટનને “યુગ ક્રાંતિના છે, પ્રગતિનો જમાનો આવી રહ્યો છે.” ખર્ચ લડાઈ કરતાં આજે ૫૦ ક્રોડ પાઉંડનું
આમ બડી બડી વાતો કરનારાઓએ હમજવું
જોઈએ કે, ભૂતકાલનો યુગ, માનવતાને હતો, જ્યારે વધી ગયું છે.
વર્તમાનયુગ દાનવોનો છે. છેલ્લા વિશ્વયુદ્ધ એ પૂરવાર – પાર્લામેંટના નાણાશાસ્ત્રીની ફરીયાદ. કર્યું છે કે, માનવજાત અધઃપતનની ઉંડી ખીણમાં ‘પડી ટેવ તે કેમ જાયે ટળી’ એ જુની લોક- ધકેલાઈ રહી છે. “યુદ્ધ દરમ્યાન પાંચ ક્રોડ ૫૦ લાખ કહેવત મુજબ યુરોપની પ્રજા હજુપણ પિતાની આ માનવો મર્યા છે. ૧ ક્રોડ ૨૦ લાખ ગંભીર ઈજા સાહેબશાહી આદત ભૂલતી નથી, એ ગજબ કહેવાય. પામ્યા છે. તેમજ દશપરાદ્ધ ડોલરને ખર્ચ આ ચૂરોપની અનાર્ય પ્રજા કેવળ મોજશોખ, વિલાસ, લડાઈમાં થયો.” સંયુક્ત દેશની યુદ્ધયાદી એમ કહી
છાચાર, ને નાચ-ગાનતાનમાં જ પોતાના જીવનનું રહી છે કે, આજના સુધરેલા આદમીઓ, સુધરેલા ઈતિકર્તવ્ય માની બેડી છે. એની રોગી હવા છેલ્લા દાનની પુનરાવૃત્તિ છે. પ્રભો !. આ લોકોને રક્ષણ કેટલાયે દશકાથી હિંદના ત્યાગ પ્રધાન પવિત્ર વાતા- આપ ! જેઓને ખબર નથી કે તેઓ પોતે શું અવરને પણ મલીન કરી રહી છે. છતાં યૂરોપની કરી રહ્યા છે.
. . .
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવી નજરે
પાકીસ્તાનના ગવર્નર જનરલ શ્રીયુત ઝીણાએ સ્વાતંત્ર્ય દિનની ઉજવણી નિમિત્તે પેાતાની પ્રજાને ઉદ્દેશીને, જણાવ્યું હતું કે, ‘તમે તમારા મંદિર, દેવળા અને મસ્જીદમાં જો! રાજકાજ સાથે ધમ, જ્ઞાતિ યા કોઈ પણ માન્યતાને નિસ્બત નથી.’
લગ્ન જીવનના પેાતાના હક્કોના ભાગવટા થતા ન હેાવાથી અમદાવાઢમાં રાજનગર સાસાયટીના ભાસ્કર ભટ્ટે, પેાતાની સ્ત્રી ઉમિલા
ભટ્ટની સાથે લગ્નજીવનમાંથી મુક્ત થવાને અરજી કરી છે. આવી કેટલીયે અરજીએ અમદાવાદની કોર્ટોમાં થઈ છે, હાલ આવા કેસા ૧૨ આવ્યા છે.
: ૩૧૯ :
વિલાસ, અહંતાના પાપાથી ચામેર ભડકે બળી રહ્યો છે. આવા ભાસ્કરભટ્ટો જો સહવું અને ગમવું ’ સિદ્ધાંત ભૂલી જશે તે તેએ આ રીતે કેટ-કેટલી નિર્દોષ અબળાઓનાં જીવનને સળગાવીને ખાખ કરી દેશે, એ ન કહી શકાય અને ન સહી શકાય તેવી
કમનશીબ ઘટના છે.
—તા. ૧૧-૮-૪૭ જામેજમશેદ. શ્રીયુત જીણા, જ્યારે કાંઇ પણ ખેલવાને જીભ ઉપાડે છે, ત્યારે વાણીમાં તેએ મીઠાશથી શબ્દોની મધલાળ પીરસી જાણે છે. તેએ કહે છે તે મુજબઈમાં અરાબર છે કે, રાજકાજ સાથે કામ, મજહબ કે ધાર્મિક મતભેદેશને સ્થાન નથી, પણ આપણે તેઓને પૂછીશું કે, તમે હવે આ બધુ... જે કહી રહ્યા છે, તે સિદ્ધાંત, આવતીકાલ માટેને છે, કે ગઈકાલ સુધીના હતા ? જો આમજ હેય તે હિંદના જે એ ભાગલા પાડવાનું તમે સ્વીકાર્યું, તે કઇ દૃષ્ટિયે ? તેમાં કયા સિદ્ધાંત ? હાથીનાં દાંત ખેાલવાના જુદા અને ચાવવાના જુદા, એ આજની મુસ્લીમ લીગની તમામ પ્રવૃત્તિઓને ખેાધપાઠ ભૂલવા જેવા નથી.
વડેાદરાના શહેરીઓએ વડાદરાના મધ્ય
ભાગમાં મહાત્માજીની પ્રતિમાજી ઉભી કરવાના નિર્ણય કર્યો છે. ને આ માટે ૫૦૦૦૦ હજારનું ફ્રેંડ કરવામાં આવશે. તેજ રીતે સુખ
૧૫૦ ફીટ ઊંચી મહાત્માજીની પ્રતિમા ગેટ વે એફ - ઇન્ડીયાના દરવાજાની નજીકમાં ઉભી કરવામાં આવશે, અને તે માટે ૧૦ લાખ —એ. પી. પ્રેસ રૂા. નું ફંડ ઉભુ થશે.
—તા. ૧૦-૮-૪૭ પ્રજા
આર્ય સંસ્કૃતિના પૂજક આદેશ આજે કઇ નીચ હદે પહોંચી ગયા છે, સ્ત્રીઓને વેશ્યા જેવી સ્થિતિમાં મૂકનારી આજના સુધરેલા દેશેાની સભ્યતાએ પોતાની સંસ્કૃતિને કલંકિત કરી મૂકી છે, પુરૂષા કેવળ વાસનાભ્રંખ્યા બની પવિત્ર આ દેશની રમણીને પેાતાની વાસનાનું રમકડું બનાવી દેવા સાંગે છે. આજના આ સંસાર, આ બધા સ્વાર્થ,
;
આનું નામ ઘેલછા નહિ તેા ખીજું શું? પેાતાના ધર્માંસંપ્રદાયના ધર્માંનાયકાની મૂર્તિને પૂજનારાઓની મશ્કરી કરનારા સુધારા, ગાંધીવાદમાં ઘેલા બની કેટલી હદે નીચે ઉતરી જાય છે. જે હજુ જીવંત છે, તેઓની જન્મ-જયંતી ઉજવવી, તેનાં બાવલાએ ઉભા કરવા એ બુદ્ધિવાદ, ડહાપણ અને શ્રદ્ધાની મશ્કરી છે. સારૂં થયું કે, મહાત્માજી, આ ચેપી રાગચાળાને સ્હમજી ગયા અને એમણે ચેકપુ કહી દીધું કે, મારી પ્રતિમા ઉભા કરનારા મને
ઓળખતા નથી, મારા કાને અનુસરા એજ મારૂં સાચુ સ્મારક છે.' છતાં હિંદના ભેાળા અને અધશ્રદ્ધાળુ ગાંધીવાદીઓ હજુ પણ નહિ હુમજે તે એને કાંઇ ઉપાય નથી.
કલકત્તાના માજી વડાપ્રધાન એચ. સુહુ.રાવર્તી અને લકત્તાના માજી મેયર એસ.
એમ. ઉસ્માન, ઇદ-મુબારક કરવા મહાત્માજી પાસે ગયા હતા અને મહાત્માજીના માણસાએ તેને હાર-તારા એનાયત કર્યાં હતા.
—મુ`ખઇ સમાચાર તા. ૨૦-૮-૪૭ ફેલકત્તાના આ બધા માજીએ હવે કેમ ગાંધીજીની સેવામાં આવતા હશે ? “સેા સેા ચુઆ મારકે
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૩૨૦
કાર્તિક બીલ્ડીબાઈ હજ પઢનેકું ચલી’ એના જેવું તે આ રહ્યા છે. રે શાહીવાદ ! જ્યાં ત્યાં જુજવારૂપે તું તે નહિ હોયને? એક વખતે કલકત્તા જેવા શહેરને તું જ છે. - કેમી દાવાનળની અગ્નિજ્વાળાથી ભડકે બળતું કરી, શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈની પુત્રી ભારતીએ અનેક નિર્દોષને સંહાર કરાવવામાં જેઓનું નામ લંડન ખાતે એક યુરોપીયન સાથે લગ્ન કરલોકજીભે બેલાતું હતું તે આ સુહરાવર્દી, હવે તે વાનું નક્કી કર્યું છે. એ યૂરોપીયનનું નામ શહીદ બની ચૂક્યા છે અને ગાંધીજીના માણસે નીસસ્ટેલ છે. ડેનીસ જ્યારે એશીયાઈ પરિખુદ એમને ફૂલહાર અર્પણ કરે છે. આ પણ વિધિની
ષદમાં દિલ્હી ખાતે આવ્યા હતા, ત્યારે વિચિત્રતા જ છે ને ? કેણ કહે છે કે, સુહરાવર્દીમાં
ભારતીને મેળાપ થતાં બન્નેની તારમૈત્રી થઈ હદયન પલટો થયો છે, આ તે એક ચાલબાજી છે. હોદ્દા પરથી ઉતર્યા પછી, જાતને આગળ લાવવા હતા. ભારતી, અંબાલાલ શેઠની બીજી પુત્રી છે. અને પિતાના જાતભાઈઓનાં રક્ષણ માટેનું આ
–એક સમાચાર દૂરંદેશીપણું છે. કોઈપણ દિવસ, એકપણ મુસલમાન
હિંદ દેશમાં આ પ્રેમલગ્નનું તેફાન હવે ખૂબ હિંદને મળે કે કોંગ્રેસમાં ભાગ લે તો હમજવું કે ફાટી નીકળ્યું છે. જાત, ભાત કે સંસ્કારને જોયા. લાલી લટે છે ખરો પણ એમાં કાંઇ કાળે છે. વિના કેવળ પતંગીયાની માફક રાગના ભડભડ કામ અને મજહબનો પ્રશ્ન આવ્યો એટલે આ સળગતા ગ્યાસલેટીયા દિવામાં હોમાઈ જવું એ નરી મુસ્લીમભાઈઓ બધા ઝીણાનાજ ભાઈબંધ બની મૂર્ખતા છે. આજે આવાં અનિષ્ટ રોગને ભેગ જ્યારે જવાના એ ભૂલવા જેવું નથી.
આવા શ્રીમાનોની પુત્રીઓ થાય છે ત્યારે તે જરૂરી
હવે. બ્રિટનની કામદાર સરકાર છેલ્લા કેટલાયે હિદને માટે શરમાવનારૂં ગણાય. દેશનાયકે મહિનાઓથી કસોટીમાં છે. ડોલરને અગે દેશને આવાં ભયસ્થાનમાંથી ઉગારવા માટે યોગ્ય
માર્ગદર્શન આપવું પડશે. મહાત્મા ગાંધીજીના અમેરીકાની રાજદ્વારી આગેવાને બ્રિસ્ટને
અનુયાયી અંબાલાલ શેઠના ઘરમાં જ્યારે આવી. ચેતવણી આપી રહ્યા છે કે, “ જે કામદાર પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન થાય એ ઘણું જ કમનશીબ કહેસરકાર રાષ્ટ્રીયકરણને કાર્યક્રમ ચાલુ રાખશે વાય. સંયમ, ત્યાગ,ઉદારતા અને ધર્મભાવના વિનાની તો અમેરીકા કોઇપણ પ્રકારની મદદ બ્રિટનને આઝાદી હિંદ દેશના ધર્મવાસીત વાતાવરણને કોઈપણ નહિ આપી શકે. –ટાઈમ્સ ઓફ ઇંડીયા. રીતે ન જ શેભે. - બ્રિટન જેવો દેશ એક વેળા ચૂરેપમાં નામાંકિત માસ્ક રેડીયો તા. ૨૩-૧૦-૪૭ ના ગણાતે આજે એ ચેમેરથી ભીંસમાં આવી ગયો બોલે છે કે, “બ્રિટીશ અને અમેરીકનો હિંદ છે. અમેરિકાનું એ દેવાદાર છે. હિંદ એની પાસે પર રાજદ્વારી અને આર્થિક કાળું રાખવાના કિડો ઉપરાંત પીંડ માંગે છે. રશીયા એને સાણ- પ્રયત્નો કરે છે. માટે હિંદ અને પાકીસ્તાન, સામાં લેવા તલપાપડ છે. આ સ્થિતિમાં એના ડાહ્યા વચ્ચે કાયમી શત્રુતા રહે એ વસ્તુ બે સંસ્થાને મત્સદીઓએ હિંદ, બર્મા, પેલેસ્ટાઈન વગેરે પરની ખાતેના પ્રત્યાઘાતીઓને ફાવતી આવે છે; કારપકડ ઓછી કરવા માંડી છે. છતાં “ ભાગલા પાડીને
છે કે આથી હિંદની જનતા બ્રિટીશ સંસ્થાનિક રાજ કરવું' એ એમની નરી પુરાણી રીત મુજબ દરેકે દરેક દેશોને પરસ્પર લડાવી મારવાનો છેલ્લે મંડળની સ્લામે લડવામાંથી દૂર રહે ત૬દાવ ફેંકીને એ લેકે આજે દેશમાં બેઠા બેઠા પરાંત એ રેડીયે જણાવે છે કે, “હિંદના પિતાના વિજયને ગંભીરતાથી હસી રહ્યા છે, ત્યારે હિંદુઓ અને મુસ્લીમોને ઝઘડવા કરવાનું કાંઈ અમેરીકને તેમને મુશ્કેલીમાં મૂક્વાના દાવ ખેલી કારણ નથી. એ લોકોની પરસ્પરની શત્રુતાનાં
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપણું કર્તવ્ય
શ્રી મફતલાલ સંઘવી હું જેન-શ્રાવક છું; દેવ, ગુરુ અને તીર્થ દિન-રાત સત્યને સૂરજ અજવાળાં પાથરતે કર પ્રણિત સદ્ધર્મની વ્યાપક પવિત્ર છાયામાં રહે, એવી શુદ્ધ ને સત્ત્વવંતી મુજ ભાવના છે! મહામૂલું માનવજીવન વ્યતીત કરવું, તે મારી , હું શ્રાવક છું, પ્રભુશ્રી મહાવીરને નમ્ર પવિત્ર જીવનનીતિ હે !
ભક્ત છું. તેમને ભજવા માટે, મારે મારી નાનામોટા કઈ જીવની મારે હાથે સઘળી પવિત્ર જીવનશક્તિઓને એકી સાથે જાણતાં-અજાણતાં પણ હિંસા ન હો ! મારા કામે લગાડવી જોઈએ ને જેવું પ્રભુજીનું જીવન નિમિત્તે અન્ય કે માનવીને હિંસક કૃત્ય હતું, તેવુંજ જીવન–દેશ કાળ પ્રમાણે જીવવાને કરવું પડે તેવું પણ મારું જીવન ન હો ! સત્રયાસ આદરવા જોઈએ. શ્રી મહાવીર અને કેઈ પણ હિંસક માનવીની પીઠ થાબડવાને તેમણે પ્રરૂપેલા ધર્મને સાચો ભક્ત તેજ પ્રસંગ મારા જીવનમાં ઉપસ્થિત ન થાઓ ! અનુયાયી ગણાય, જેને જોતાંજ શ્રી મહાવીર
અસત્ય કે જેની ઝેરી છાયા તળે જીવને પ્રભુની યાદ તાજી થાય અને ધર્મને અનુરૂપ અશાતા ઉપજે છે. તે મારા જીવનમાંથી સદે પવિત્ર કાર્યો કરવાની દિવ્ય પ્રેરણા પ્રગટે. તરપણે અલોપ થાઓ ! મુજ અંતર–મનને એટલું જરૂર કે, “મહાવીર” “મહાવીર જીહુવા સદેવ સત્યનો વાસ છે ! જ્યાં કેવળ બોલવાથી પણ ભામાં કંઈક અંશે શુદ્ધિ અસત્યને પ્રચાર વતતે હોય, ત્યાં લાખે- દાખલ થાય, પણ “મહાવીર” “મહાવીર કરોડો રૂપિયાની કમાઈ થતી હોય તે પણ ને જાપ જપવાની સાથે-સાથ તેઓશ્રીએ મારાં પગલાં ન પડો. મારા જીવન-ગગને પ્રગટાવેલું તેવુંજ મહાવીરત્વ પ્રગટાવવાની
– દિશામાં શુદ્ધ ભાવપૂર્વક ક્રિયાઓ કરાય, તે બીજ બ્રિટીશ શાહીવાદીઓએ અત્યાર અગાઉ “મહાવીર” જાપની સાર્થક્તા થઈ લેખાય. રોપ્યાં છે અને જેને પાણી પાયું તેમાંથી જેના જેવું થવું હોય, તેના જ જીવનમાં કુટતી કુંપળ સમી છે”.
આપણે લીન થવું જોઈએ ! અને તે એટલી –મેસ્ક, તા. ૨૪-૧૦-૪૭ હદ સુધી કે, નિજના અસ્તિત્વનું ભાન પણ અર્ધ ફાસીઝમ વલણ રાખનારા રશીયાને હમણાં ભૂલાઈ જાય; અને આત્મા કેવળ આત્માથી જ હમણાં હિંદ પર ખૂબજ હેત ઉભરાઈ આવે છે. વાતચીત કરતા થાય. આમાં બ્રિટન અને અમેરીકા હામેનો તેજેઠેષ હો જે સન્માર્ગે થઈને પ્રભુશ્રી મહાવીર સંભળાય છે. છતાં માસ્ક રેડીયા પરથી તેના વિવેચકે મૂર્તિમંદિરે પહોંચ્યા એજ માર્ગ પર મારા ઉપરોક્ત જે કાંઈ કહ્યું છે તે અક્ષરશઃ સાચું છે,
પગલાં પડે. તે સિવાયના સઘળા માર્ગો પ્રત્યે પાકીસ્તાન ઉભું કરવામાં ઝીણા કરતાં બ્રિટન અને અમેરીકાના શાહીવાદીઓને પડદા પાછળનો દોરી
છે તે ગમે તેટલા રળીઆમણા અને આકર્ષક
, સંચાર વધારે પડતો હતો. જેથી આજે હિંદ સ્વતંત્ર હોય છતાં મને પ્રીતિ ન ઉપજે! કારણ કે, બનવા છતાં, પિતાનાં તેજને ખોઈ બેઠું છે. પ્રાણ- હું શ્રાવક છું, શ્રાવકને સદા એવીજ ભાવનાઓ વિનાના બાળાના જેવી સ્થિતિમાં શાહીવાદી દેશોએ ભાવવાની હોય... " આજે હિંદને મૂક્યું છે.
. શ્રાવક સદા એજ ચિંતવે કે; “ મારૂં
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
:૩રર :: કેઈ નથી, હું કેઈને નથી, માતા-પિતા, જ. મને તે સિવાયની અન્ય ઝંખનાઓ ભાઈ બહેન, પતિ-પત્ની, સગાંસંબંધીઓ ન છે ! વિગેરે કમની જ માયા છે. કમની તે લીલાને હું માનવશ્રેષ્ઠ છું, દેને પણ લેભાવે સંકેલ્યા વિના શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું દર્શન એવું મારૂં નિત્યજીવન હોય, મારે એક પણ મારા માટે શકય નથી જ.
વિચાર કેવળ સ્વાર્થના અંધારા કુવામાંથી મેં અનેક જન્મે અનંત કર્મો બાધ્યાં, પ્રગટ થતે ન જ હેય, કારણ કે, હું પ્રભુ હવે તેવાં ક મારા હાથે ન બંધાઓ ! મહાવીરને અનુયાયી છું ! | મારૂ છે તે સઘળું મારી પાસે જ છે, પ્રભુ મહાવીરને અનુયાથી જેવો તેવો ન બીજા કેઈની રિદ્ધિ-સિદ્ધિ માટે કોઈ કામની હેય. સંસારના એક સશક્ત યોદ્ધાને પણ નથી. મારે સદા મારા આત્મ સ્વભાવમાં જ શરમાવે તેવું દઢ તેનું મનોબળ હોય અનેકમગ્ન રહેવું જોઈએ.
વિધ કષ્ટો સામે ટક્કર ઝીલતાં તે જરા પણ આજે હું જે દેશમાં છું, તે ગઈ કાલની
કરી પાછી પાની ન કરે. તેની જીવનવેલી–પ્રભુ મારી ભાવના અને ક્રિયાઓમાંથી પરિણ
* મહાવીરના શુભનામ આશ્રયે સદાકાળ વિકમેલ કર્મોનું પરિણામ છે, અને બીજાઓ
સતી રહે. આજે મને જે સ્થિતિમાં દેખાય છે, તે પણું,
શ્રાવક ૫દ જેટલું ઉચ્ચ, એટલી જ જવા
' બદારીઓ ત્યાં વિશેષ, જેનાથી એ જવાબદાતેમનાં તે તે પ્રકારનાં કર્મોના પરિણામ
રીઓને બે ન ઉંચકાય, તે ઉચ્ચ શ્રાવકમુજબ છે. : :
પદથી ખસખસ અધભૂમિ તરફ ખેંચાઈ જેવાં મારાં પરિણામ હશે, તેજ બંધ
જાય. મહાન બનવાને મોટી જવાબદારીઓ પડવાને છે, અને જે બંધ પડશે, તે પ્રમાણે
અને કડક નીતિનિયમનું પાલન કરવું તે જ હું ઘડાઈશ. તે પછી મારે મારાં પરિ
અનિવાર્ય હકીકત છે. તે સિવાય વ્યક્તિ, ‘ણામ શા માટે કૂણાં અને પવિત્ર ન રાખવા
સમાજ કે સંઘની મહત્તા ચીરંજીવી ન બની શકે. કે જેને પરિણામે ખોટા બંધભારે મારે
જૈન છું” એમ બેલતાંની સાથે મૂંઝાવું ન પડે !
જેના જીવનમાંથી એક પ્રકારની દિવ્ય ઝલક મારે સદા પરમ પુરૂષને પંથે ચાલવાની જ પ્રગટ ન થાય, તેને હું શુદ્ધ શ્રાવક કહેતાં ભાવના ભાવવી જોઈએ. સારાઓને દાખલા જરૂર અચકાઉં. લે, તે સારા થવાને, મને સદા ત્રિવિધ સ્વભાવથી જ “જૈનત્વ” એ મહાન પવિત્ર, શ્રી મહાવીર પ્રભુનું શરણુ હે! જેને ગશા- અને વ્યાપક ગુણધનું સૂચક છે. એટલે જે લક બનવું હોય, તે ભલે તેના રાહે ચાલે! તેની ત્રિવિધ આરાધના કરે તેનામાં તે-તે
મુક્તિ સિવાયની અન્ય સકલ ઝંખનાઓ પ્રકારના સદ્ગુણે પ્રવેશવા લાગે, અને જે તે ઝંખનાઓ નહિ, પણું કેવળ મોહ-માયા પ્રમાદી બને, તેને સંસ્કાર પ્રવાસ નિષ્ફળ છે. ઝખના કરવી શેભે તો તે કેવળ મુક્તિની નિવડે. એટલું કહી વિરમું છું.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેટલાંક સંસ્મરણો
પૂર્વ મુનિરાજ શ્રીમદ્ કનવિજયજી મહારાજ વિ. સં. ૨૦૦૦ ના માગશરમાં જ્યારે અમે પાટણ આવ્યા ત્યારે પાટણનું વાતાવરણુ તદ્દન શાંત હતુ. આ પહેલાં એ વેળા પાટણ આવવાનું મારે માટે બન્યું હતું. ૯ નું ચાતુર્માસ અમદાવાદ કરી, પૂ. સ્વર્ગીય પરમગુરૂદેવ આચાર્ય મહારાજશ્રીની સાથે ૯૧ ના મહિમાં પાટણ આવવાનું મારે બન્યું હતું. ત્યારબાદ તે ચાતુર્માસ પણ પૂ. પરમગુરૂદેવ આચાય મહારાજશ્રીની નિશ્રામાં મેં પાટણ ખાતે કર્યું હતું. તે વેળાનું પાટણ એ પક્ષામાં વ્હેંચાયેલું હતું. અનેક ઝંઝાવાતાથી તે શહેરનું વાતાવરણ ત્યારે લગભગ ખળભળેલું હતું. પત્થરની બે ફાટાની જેમ તે સમયે સંધમાં ભાગલા પડયા હતા. આજે જે કે એ દુ:ખદ ભૂતકાલ ભૂલાઈ ગયેા છે. જેથી ફ્રી એને તાજો કરવાની જરૂર નથી. છતાં એમ કહેવું જોઇએ “કે, છેલ્લા ત્રણ દશકાથી સમાજની સ્થિતિ કુસંપના અગ્નિથી ધૂંધવાતી રહી છે. એમાં પણ છેલ્લા દશ વર્ષથી શાસનપક્ષમાં ઉગ્ર મનેભેદનું રૂપ પકડયું છે. આથી સિદ્ઘાંતરક્ષા અને શાસનપ્રભાવનાનાં કાર્યો આજે ખેર એ ચડયાં છે. સંધશક્તિ વેરવિખેર થઈ રહી છે. અને ધર્મની હામે આક્રમણા આવતાં આપણે બધા એક થઈ શકતા નથી. આ કેવી કમનશીબ પરિસ્થિતિ !
વિક્રમના ૯ મા શતકના છેલ્લા વર્ષોમાં વનરાજે પાટણ શહેર વસાવ્યું હતું. વનરાજ પર જૈનાચાય શ્રી શીલગુંસૂરિ મહારાજના અનહદ ઉપકાર હતા. જ્યારે કાન્યકુબ્જતા ભુવડ, જયશિખરી ઉપર ચઢાઈ લાવ્યેા ત્યારે વનરાજની ગ ́વતી માતા, રૂપસુંદરીને કેવળ વનરાજની ખાતર ગૂજરાતના જંગલેા ખૂંદવાં પડયાં હતાં. ઉત્તર ગુજરાતના વઢીયાર પ્રદેશની ધરતી પર એ ગૂજરાતની મહારાણી આવી પહેાંચી. પંચાસરાના ઉદ્યાનમાં એણે વનરાજને જન્મ આપ્યા: વહાર કરતાં આચાય મહારાજશ્રી શીલગુણુસૂરિજી ત્યાં પધાર્યાં. લક્ષણવતા એ ભાગ્યશાળી બાળકને જોઇ, તે સૂરદેવે પંચાસરના શ્રાવકાને આ હકીકત જણાવી. પંચાસરના શ્રાવકાએ બાળક વનરાજને પાળ્યા, પાખ્યા અને મ્હોટા કર્યાં. આમ બનવામાં આચાર્ય મહારાજને જૈનશાસનનું હિત હૈયે વસ્યું હતું. વનરાજે પાટણ શહેર વસાવ્યા પછી તે પૂ. જૈનાચાર્યની શુભપ્રેરણાથી શ્રી પ`ચાસરા પાર્શ્વનાથનું સુંદર અને વિશાલકાય જિનમંદિર બંધાવ્યું હતું. જેની પ્રતિષ્ઠા આચાર્ય મહારાજશ્રી શીલગુણસૂરિજીએ કરાવી હતી.
વનરાજના જીવનમાં જેમ એક મહાન જૈનાચાય ને અનહદ ઉપકાર હતા, તેમ એક સત્ત્વશાલી શ્રાવકના પ્રભાવ પણ અવશ્ય કારણ હતા, તે શ્રાવકનું નામ ભીમરાજ હતું. વનરાજ જ્યારે એના મામા સુરપાલની સાથે ગૂજરાતમાં મ્હારવટે નીકળ્યા હતા, તે વેળાયે એની સાથે ત્રણ .સાથીદારે। હતા. રસ્તામાં પરિશ્રમ લાગ્યા અને જમવાના સમયે એ બન્ને મામા-ભાણેજ ભાજન લેવા ખેડા.ભાજન લુખ્ખું હેવાથી તેને ભાળ્યું નહિ. એણે પેાતાના સાથીદારાને કહ્યું: ' જ્યાં હેાય ત્યાંથી, જેનું હાયે તેનું ઘી લઇ આવેા '. વનરાજને આદેશ મળતાં એ ત્રણેય જણાં ઘી લૂટવા નીકલ્યા. એટલામાં સ્વામેથી માથે ઘીની થઈને જતા, તેને આ લેાકાએ જોયા. જાણે ગેાળનું ગાડું મલી ગયું હોય તેમ માની તે લેાકા આનંદમાં આવી ગયા.
આજે હું એ અઢાર વર્ષ પહેલાના પાટણને સ્મૃતિપટમાં યાદ કરૂં ધ્યું, ત્યારે તે વેળાની વેરવિખેર થઈ ગયેલી પાટણની જાહેાજલાલીની દુ:ખદ ઘટના મારા હૃદયને કંપાવી રહી છે. ગૂજરાત-મહાગૂજરાતની પ્રાચીન પુણ્યભૂમિએ કેટકેટલાં પરિવતા અનુભવ્યાં છે. એ એના ઇતિહાસ પરથી આપણને જાણવા મળે છે.
વનરાજ ચાવડાની રાજધાનીનું પાટણ એક વેળા સમસ્ત જગતમાં પહેલી પ ંક્તિનુ શહેર ગણાતુ. કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાય મહારાજ શ્રીમદ્ હેમચંદ્રસૂરી શ્વરજીના તી ક્ષેત્ર આ પાટણે, આ સૃરિપુર દરની શાસન પ્રભાવનાએ જોઈ છે. પરમાત કુમારપાળ મહારા-કુંડલી લઈ ભીમા ત્યાં જાને ધમ વૈભવ, આ શહેરે જાણ્યા માણ્યા છે. એનાં અવશેષો છે, આજે એ વાતની સાક્ષી પુરી રહ્યાં છે.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૩૨૬ :
કાર્તિક ભીમાને વાણી જાણી વનરાજના માણસોએ તેને આજની દુનીયાનું વાતાવરણ આપણને આ વાતની કહ્યું; “એ વાણીયા, હારા માથા પર ઘીની કુડલી સાક્ષી પૂરે છે. યુરોપનું મહાયુદ્ધ એ સત્ત્વશીલ માનછે, તે અમને સોંપી દે'. ભીમ વાણીયે હતો પણ વોનું યુદ્ધ નહોતું પણ કેવળ સ્વાર્થમાં રાચ્યા–માવ્યા આ બહારવટીઆઓથી ગાંજ્યો જાય તેમ નહોતો, રહેલા દાનનું, નરરાક્ષસોનું જ યુદ્ધ હતું. જેના. તેનામાં ક્ષાત્રવટનું જેમ હતું. તેણે પોતાની પાસે પરિણામે વૈરની પરંપરા હજુ વધતી જ ચાલે છે. રહેલાં પાંચ બાણમાંથી બે બાણ ભાંગી નાંખ્યાં હિંદની પવિત્ર ભૂમિ પર ચાલી રહેલું કામી અને અને બાકીનાં ત્રણ બાણેમાંથી એક બાણને કામઠા રાજકીય યુદ્ધ એ બળવાનું કે શરાઓનું નથી. પર ચઢાવતો તે બોલ્યો, “એક વાર સ્વામા આવી પંજાબ, બંગાલ અને સરહદ પ્રાંત તેમજ કાશ્મીરમાં જાઓ, અને પછી ધીની કુડલીની વાત કરો !” ચાલી રહેલી લડાઈઓ બળવાની નથી પણ વનરાજના એ ત્રણે સાથીદારે ભીમાને આ પડકાર કેવળ નામદની ! સાંભળતાં જ થીજી ગયા. ભીમાએ કહ્યું, મારી આજે સત્ત્વની પહેલી જરૂર છે. ધર્મ, સમાજ પાસેનું એક બાણ તમને પહોંચી વળે તેમ છે. છતાં મેં અને ધર્માસ્થાનોની સંપત્તિને સાચવવા માટે મરજીતમારા ત્રણ માટે ત્રણ બાણ રાખી, વધારાનાં બે ભાંગી વાઓની ઘણી જ જરૂર છે. ચોમેર આજે આક્રનાંખ્યાં છે. ભીમાના પરાક્રમ અને તેની તાકાત જાણી, મણે આવી રહ્યાં છે, ઉંઘવાની કે ગાફેલ રહેવાની એ ત્રણેય જણ વનરાજની પાસે પાછા આવ્યા. આજે સ્થિતિ નથી. જૈન સમાજનું નંદનવન, આજે - ભીમામાં બળ હતું, તેના કરતાં તેના આત્મામાં બહારનાં અને અંદરનાં આક્રમણોથી લૂંટાઈ રહ્યું છે. સત્ત્વ હતું. સત્ત્વ એ આત્માને ગુણ છે. આથી ઈર્ષ્યા, અસૂયા અને તેજોદેષનાં દૂષિત એ સમાસત્ત્વશીલ આત્માઓ પોતાના સત્ત્વથી મૃત્યુ પર જના સૌંદર્યને ભરખી લીધું છે. આપણી નિર્બવિજયે મેળવી શકે છે. કેવળ શરીરનાં પાશવી બળ- ળતાએ આપણને પામર બનાવી દીધા છે. ચારેય વાળા આત્માઓ, જીવન જીવવા માટે મથે છે, પ્રકારના સંધની શક્તિઓ આજે પરસ્પર લડવામાં જીવનની ખાતર અનેકેને સંહાર કરવામાં રાચે છે, ખરચાઈ રહી છે. જ્યારે સમસ્ત સંસારના બધાય જ્યારે સત્વશાળી આત્માઓ, જીવાડીને જીવવાનું સમાજે આજના સંઘર્ષણ-સંક્રાતિકાળમાં જીવવાને પસંદ કરે છે. શારીરિક બળ પર નાચનારાઓને માટે સંગઠ્ઠન સાધી રહ્યા છે, ત્યારે આપણે વધુને કેવળ જીવન જીવવાની જ પડી હોય છે. નિર્દોષ, વધુ દૂર-સુદૂર થતા જઈએ છીએ. લડી-ઝઘડી જુદા અશરણ કે મૂંગા, નિર્બળ જીવોની રક્ષા કરવામાં થતા જઈએ છીએ. પિતાના બળનો સદુપયોગ કરવાનું સર્વ, આ આત્મ ગઈકાલની આ વાત છે, એ વેળા ધર્મશ્રદ્ધાળ તેજ વિણ નિર્ભાગ્ય જીવો માટે શક્ય નથી. શાસનપક્ષ કેટ-કેટલે સંગતિ, શિસ્તબદ્ધ બની, ( સત્ત્વશીલ પોતાના બળનો દુરૂપયોગ ન થઈ રણશરા સેનિકોની જેમ ધર્મસિદ્ધાંતોની ખાતર પિતાનું જાય તેની સતત જાગૃતિ રાખનારો હોય છે. શરી- સઘળુંયે હોમી દેવા તૈયાર હતો. કયાં તે વેળાની. રના બળને પામનારમાં પાપનો ભય નથી હોતો. ક્ષમા શુભ ઘડિ-પળે, આજે એ સ્થિતિ ફરી પુનરાવર્તન અને હદયની ઉદારતા વિના શરીરબળ કઈરીતે શોભતું પામે તો કેવું સારું ! આજે આપણે આંતરવિગ્રહમાં નથી. જ્યાં બળ અને સર્વ છે, ત્યાં હદયની ધીરતા છે, આપણી સધળીયે શકિતઓને દુવ્યય કરી રહ્યા છીએ; આત્માની પ્રસન્નતા છે અને આવા પુણ્યશાળીની આ ઘણીજ શોચનીય મનોદશા ગણાય. વાણીમાં ગંભીરતા પણ ભારોભાર ભરેલી હોય છે. આજે આપણે—સમગ્ર ધર્મશ્રદ્ધાળુઓએ, આપણા
આત્માના ઓજસ વિનાના કે સદાચાર,સહિષ્ણુતા સમાજના જડવાદીઓના આક્રમણની હામે, તેમજ અને ઉદારતા વિનાના બળની કીંમત ફૂટી કોડીની પણ ઇતરો તરફથી થતાં ધર્મસિદ્ધાંતોની વિરૂદ્ધનાં આક્રનથી જ. આવા બળવાન જગતને શાપરૂપ બને છે. માની હામે વધુને વધુ સંગદ્વિત, શિસ્તબદ્ધ બની
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેટલાંક સંસ્મરણેઃ (ચાલુ)
તન, મન, ધન ખરચી નાંખવાની જરૂર છે. ધર્મની જાતા નહી હૈ, ઇસમેં ઘોડા છોડ દેગે” કહી તે સેવા માટે પ્રતિકાર અને પ્રચાર બને તેના અંગે તે બન્નેએ પોતાના ઘોડા છોડી દીધા. એ ખેતર ગણાય છે. આક્રમણોની હામે કેવળ અનિવાર્ય કોઈ વિધવા બ્રાહ્મણીનું હતું, તે ત્યાં હતી. તેના સંયોગમાં પ્રતિકાર તેમ જ ભાવિપ્રજાને ધર્મરસિક ખેતરમાં ઘડા પેઠેલા જોઈ પેલા ઘોડેસ્વાર પાસે અને સુસંસ્કારી બનાવવા માટે તે પ્રકારના સંસ્કાર જઈ પગે લાગી, ઘણી જ કાલાવાલા તેણે કર્યા. અને શિક્ષણનો પ્રચાર કરવાની તેટલી જ જરૂર છે. પણ આ બે તીસમારખાંને કાંઈ જ અસર થઈ નાહ.
જ્યારે આજે આમાનું આપણે કાંઈ જ કરી શકતા આથી આ મીંયાભાઇઓએ તે ઘોડા ચરાવતાં ચરાવતાં નથી. તે આપણા માટે શરમજનક નથી શું ? આગળ ચાલવા માંડયું. બ્રાહ્મણીનું ખેતર પુરૂં થયું,
આ બધી જોકે, અપ્રાસંગિક હકીક્ત છે, છતાં અને જોડે બીજુ ખેતર આવ્યું. આ પણ પેલી વર્તમાન પરિસ્થિતિથી મારા હૈયામાં જે અસર થઈ બ્રાહ્મણીનું હશે એમ ધારી તે મીંયાઓએ તે ખેતછે, તેને મેં મારા શબ્દોમાં અહીં રજુ કરી છે. રમાં પોતાના ધેડાઓને ચરાવવા દીધા. એટલામાં આજની સ્થિતિ જેમ એક કવિએ ગાયું છે, તેની જેમ- તે ખેતરના માલીકના સીપાઈઓ તે ઘોડેસ્વારને નિર્ગુણી ગુણ ન જાણે, ગુણી તો ગુણ મત્સરી; ઘોડેથી હેઠે નાંખી મારવા માંડયા. ગુણી, અને ગુણરાગી, શોધ્યા તો નવિ જડે. એટલે પેલા મીંયાભાઈ બોલ્યા, “ તુમ કાયકું
આપણા સમાજમાં પ્રાયઃ દેખા દઈ રહી છે. હમ લોકકું મારતા હય, તુમેરા કુછ બિગાડી તે આથી સમાજ અને શાસનનાં સુકાન દિન-પરદિન નહિ હય, ચે ખેત તે બેડી બામનીકા હૈ, ઈમે' અરાજસ્થિતિમાં મૂકાતાં જાય છે. પરિણામે બેડી તુમેરા કયા કુછ લીયા ? ” એટલે પેલા સીપાઈઓએ બામણીના ખેતરની જેમ આજે સમાજ અને શાસ- જવાબમાં જણાવ્યું કે, “ એ તે જમાદારકા ખેત નમાં રસ્તે ચાલનાર તરફથી પણ તેની અવ્યવસ્થાનો હૈ, બેડી બામનીકા નહિ હૈ'. કહી પેલા બે સ્વારોને ગેરલાભ લેવાઈ રહ્યો છે.
હાંકી કાઢ્યા. ત્યારબાદ તે બન્ને ઘોડેસ્વારોએ, જે કઈ - ઉપરક્ત લોક-કહેવતને માટે હું ન ભૂલતો હોઉં ખેતરમાં પેસે તેના પહેલાં તેના ધણીનાં નામ-ઠામ તો, એક ઉદાહરણ ઘણું જ સુપ્રસિદ્ધ છે. તે આ પૂછવાની ટેવ રાખી, જે જવાબમાં કોઈ બડી બામપ્રમાણે-જૂના સમયમાં બાદશાહીન યુગ હતો ત્યારે હીના, રાંડીકુડીના કે ગરીબ ખેડુતનાં ખેતરો જણાય બે મુસલમાન સ્વાર, અમદાવાદથી પિતાની નોકરી તે તે બન્ને ખુશીની સાથે પોતાના ઘોડાઓ ચરાવવા બદલાઈ હોવાથી પરગામ જવાને નીકલ્યા હતા. મંડે અને જે કઈ જમાદારના કે રજપૂત ગરાસીયાના મીંયાને ઘેર તે હાલાં કુસ્તી કરતાં હતાં. જેથી જણાય તે “ ચલ ભાઈ ચલે” કહી ચાલવા માંડે. તેઓનું પોતાનું પેટ પણ પુરૂં ભરાતું ન હતું. આ સ્થિતિ આજે આપણા જૈનસમાજની છે. આથી ઘોડાને પેટપૂર ખાવાનું મળે જ શાનું ? એથી ગમે તેવામાં પણ આપણા તીર્થસ્થાનો, બિચારા ઘોડાના પેટમાં ભૂખને અંગે ડેટા ખાડા ધર્મનાયકે કે ધર્મસિદ્ધાંતને અંગે આક્રમણ ઉભાં પડયા હતા. રસ્તાના ખેતરમાં ઘોડાચડ ઢંકાઈ જાય કરે છે અને આપણે પેલી બેડી બામણીની જેમ તે ઉંચો લીલાછમ માલ જોઈને મીંયાઓએ તો એને જોયા કરીએ છીએ. પોતાના ઘોડાઓને એ ખેતરમાં છૂટા મૂકી દીધા, આ બાજુ ભીમા કુડલીયાના સત્ત્વ અને ધીરતા પણ ખેતરના માલીકને ખબર પડવાથી તેણે જોરથી ગુણથી વનરાજના સાથીદારોએ વનરાજને પરિચીત હાકોટો કર્યો, કે પેલા મીંયાભાઈ તરત ઘેડા વ્હાર કર્યો. વનરાજ પણ આથી તેની પાસે આવ્યો. કાઢી લઈ, જાણે કંઈજ બન્યું નથી, તેમ ડોલતા- ભીમાનું સ્વાગત કર્યું અને આના પરિણામે ભીમાએ ડાલતા આગળ ચા૯મા. થોડેક ગયા એટલે તેમાંના વનરાજને ઘી આપ્યું તેમજ વનરાજને કહ્યું; “તારા એક સ્વાર બોલ્યાહૈ ખેતરમ્કાઈ આદમી દીખા જેવા ભાગ્યશાલીએ આમ વનમાં ભટકવાની જરૂર
[ બાકી ટાઈટલ પેજ બીજું;
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reg N B. 925 viti| અમારાં નૂતન પ્રકાશનો નિત્ય સ્વાધ્યાય સ્ત્રોત્રાદિ સંગ્રહ નવ સ્મરણ, ચાર પ્રકરણ, ત્રણ ભાગ, છ કમ 'થ માટી સંગ્રહણી, ક્ષેત્ર સમાસ, તત્ત્વાર્થ સૂત્ર, વૈરાગ્ય શતક, સાધુસાધ્વી આવશ્યક ક્રિયાનાં સૂત્રો વગેરેને સ ગ્રહ મૂલ્ય રૂા. 3-0-0 પટેજ અલગ, જન સમાયણનાં વિવેચન રાવણના દિગવિજ્યની ઐતિહાસિક ઘટનાઓને રજુ કરતું અપૂર્વ પ્રકાશનઃ લગભગ પંદર ફર્મા. મૂલ્ય રૂા 3-0-0 કલ્યાણ " ના ગ્રાહકોને રૂા. અઢીમાં, પેટેજે અલગ, સિમું ધર દિન વિનતિ સાથે નિગોદાદિ સંસાર દુ:ખવર્ણ ન ગર્ભિતની સાત ઢાળા ઉપર પૂ૦ માનતુંગવિજયજી મહારાજશ્રીએ સુંદર વિવેચન લખ્યું છે. ક્રાઉન સોળ પેજી 244 પેજ લુગડાનું બાઈન્ડીગ મલ્ય 1-4-2 રન વિધિ સહિત પંચપ્રતિક્રમણ , જેઓને વિધિ આવડતી ન હોય તેઓ પુસ્તકમાં જે ઈ. સામાયિક–પ્રતિક્રમણ વગેરે કરી શકશે. પંચપ્રતિક્રમણવિધિ સહિત ઉપરાંત નવપદ આળીની વિધિ, સ્તવન, સ્તુતિઓ, અને છ દે વગેરેનો સંગ્રહ છે. ક્રાઉન સાઇઝ 288 પેજ રૂા. 2-4-0 પટેજ અલગ, પ્રભાવના તેમજ લાઈબ્રેરીનાં પુસ્તકો માટે લીe સગાવો સોમચંદ ડી, શાહ જીવન નિવાસ સામે—પાલીતાણા. ': મુદ્રક : અમરચંદ બેચરદાસ મહેતા શ્રી બહાદુરસિંહજી પિં. પ્રેસ-પાલીતાણા.