Book Title: Jina aur Jinashasan Mahatmya
Author(s): Suvratmuni Shastri
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210524/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAyaH eka anucintana . -DaoN. suvrata muni anAdi kAla se mAnava sukhecchu rahA hai| sugati kI prApti ke lie nirantara prAyasa karatA rahA hai| aba prazna uThatA hai ki sukha kaise milatA hai sugati kaise prApti hotI hai? isake lie bhagavAna kahate haiM ki nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo thaa| ee maggamaNuppattA, jIvA gacchanti soggiiN| uttarA 28/3 arthAt-jJAna aura darzana, cAritra aura tapa rUpa jo mArga hai, usakA anuzaraNa karake jIva sugati ko prApta karate haiN| dazavekAlika sUtra meM bhagavAna mahAvIra ne sAdhaka ke lie jJAna prApti ko prathama kartavya pratipAdita kiyA hai -"paDhamaM nANaM tao dayA." daza. 4/10 / / jijJAsA hotI hai ki jJAna kaise prApta hotA hai? jJAna AtmA kA svAbhAvika guNa hai anAdi kAla se ekatra kie hue azubha karmoM ke prabhAva ke kAraNa usa para ajJAna kA AvaraNa A gayA hai| basa usa ajJAna ke AvaraNa ko haTAte hI jJAna prakaTa ho jAtA hai| ajJAna kA AvaraNa vaha svAdhyAya se TUTatA hai| yathA sajjhAeNaM nANAvaraNijjaM kammaM khaveza. uttarA. 29/19 / svAdhyAya se sAdhaka jJAnAvaraNIya karma ko kSaya karatA hai| yahI kAraNa hai ki candra prajJapti sUtra meM svAdhyAya ko parama tapa batalAyA hai -navi asthi navi ya hoi sajjhAeNa samaM tavo kmm| 89 / svAdhyAya se aneka bhavoM ke saMcita 'duSkarma kSaNa bhara meM kSINa ho jAte haiN| maharSi pataJjali ne to yahA~ kahA ki -"svAdhyAyAdiSTa devatA saMprayoga": arthAt svAdhyAya ke dvArA abhISTa devatA ke sAtha sAkSAtkAra kiyA jA sakatA hai| svAdhyAya sAdhanA kA prANa hai| isIlie svAdhyAya ke abhAva meM sAdhanA nirjIva ho jAtI hai| svAdhyAya jJAna kA akSaya nidhAna hai| svAdhyAya kI pravRtti ke kAraNa hI Aja prAcIna jJAna vijJAna kA anupama upahAra Aja mAnava jIvana meM sulabha hai| isase siddha hai ki svAdhyAya jJAna ke vikAsa kA ananya sAdhana hai| jo svAdhyAya itanA mahatvapUrNa hai usakA kyA artha hai? svAdhyAya aura adhyayana meM kyA antara sAmAnyatayA kucha bhI par3hanA adhyayana hai| parantu svAdhyAya isase bhinna hai -svastha mana se sadgranthoM kA adhyayana karanA svAdhyAya kahalAtA hai| Agama TIkAkAra AcArya zrI abhayadeva sUri ne kahA hai- suSTha-A maryAdayA adhIyate itisvaadhyaayH"| sthAnAMga TIkA 5/3 (30) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sat zAstra ko maryAdA ke sAtha par3hanA svAdhyAya hai| svAdhyAya kI dUsarI paribhASA hai -"svena svasya adhyayanam svAdhyAyaH" apane dvArA apanA adhyayana svAdhyAya hai| . inameM prathama paribhASA Agama granthoM ke adhyayana se sambandhita hai aura dUsarI sAdhakoM ko antarmukhI banAtI hai| isameM sAdhaka grantha paThana rUpa svAdhyAya ke dvArA AtmadhyAna meM praviSTa hotA hai| isase spaSTa hai ki svAdhyAya dhyAna kA praveza dvAra hai| dazavaikAlika sUtra ke anusAra -visujjhaijaMsi malaM purekaDaM samIriyaM rUppamalaM va joinno|| dazavai. 8/63 jaise agni dvArA tapAye jAne para sone cAMdI kA maila dUra hotA hai| vaise hI svAdhyAya karane se pUrva bhavoM ke saMcita karma maila dUra hokara AtmA ujjvala ho jAtA hai| isIlie uttarAdhyayana sUtra meM batAyA hai -"saJjhAyaM tao kujjo savvabhAva vibhAvaNaM" uttarA. 8/63 sarva bhAvoM ko prakAzita karane ke lie svAdhyAya karanA caahie| isa sUtra meM svAdhyAya ke phala kI jijJAsA kA samAdhAna kiyA gayA hai| svAdhyAya eka udyama hai, upakrama hai to jJAna kA ananta prakAza usakA phala hai| svAdhyAya kA sIdhA prabhAva jJAnAvaraNIya karma para par3atA hai, svAdhyAya kI coTa meM jJAnAvaraNa kI parateM TUTatI hai| jJAna kA Aloka jagamagAne lagatA hai| yahI prastuta prazna kA samAdhAna hai| svAdhyAya kI vidhi - svAdhyAya ke hetu bhagavAna kahate haiM ki guru kI sevA karanI cAhie. aura ajJAnI pramAdI logoM kI saMgati se dUra rahanA caahie| ekAnta sthAna meM jahA~ logoM kA atyadhika AvAgamana na tathA zoragula kA abhAva ho, vahA~ sthira Asana para baiTha kara, mana ko ekAgra karake svAdhyAya karanA caahie| svAdhyAya ke lie uttama graMtha ho tathA uddezya pavitra honA caahie| sUtra aura artha donoM kA dhairya ke sAtha cintana-manana kA karanA caahie| 1 svAdhyAya niyamita honA caahie| isake atirikta svAdhyAya sUrya ke prakAza meM ho to atyuttama hai| vaise AgamoM kA svAdhyAya karane hetu bhagavAna ne saMyama nizcita kiyA hai| bhagavAna mahAvIra kahate haiM ki sAdhaka ko dina ke cAra bhAga karake, prathama prahara meM svAdhyAya kareM, dUsare meM dhyAna meM lIna ho jAve tathA tIsare pahara meM bhikSA Adi kAryoM se nivRtta ho tathA caturtha prahara meM punaH svAdhyAya kanA caahie| 2 isI prakAra rAtri ke bhI cAra bhAga karanA caahie| antara kevala itanA hai ki rAtri ke tRtIya prahara meM nidrA se mukta ho arthAta vizrAma karanA caahie| 2 sthAnAMga sUtra meM ise hI "catuSkAla svAdhyAya" kahA hai| tassesa maggo garuviddha sevA, vivajjaNA bAlajaNassa duuraa| sajjhAya eganta nisevaNA ya, suttattha saMcintaNayA dhiI c| uttarA. 32/3 2-3 divasassa caturo bhAge, bhikkhU kujjA viykkhnne| vahI, 26/11 paDhamaM porisi sajjhAyaM, bitiyaM jhANaM jhiyaayii| taiyAe bhikkhAyariyaM, punnocutthiiisjjhaay| vahI, 26/12 tathA 18 sthAnAMga sUtra-caturtha sthAna (31) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kappai niggaMthANaM niggaMthINaM vA cAukkAlaM sajjhAyaM karettae, taMjahA - 1 - putvaNhe - dina ke prathama prahara meN| 2. avaraNhe - dina ke antima (catartha) pahara meN| 3 - paose -rAtri ke prathama prahara (pradoSa kAla) meN| 4 - paccU se rAtri ke antima (caturtha) prahara meN| uparyukta dezanA se spaSTa hai ki sAdhaka ahorAtri arthAt ATha prahara meM se cAra prahara svAdhyAya meM lagA ve tathA zeSa cAra prahara meM zeSa dhyAya, sevA aura bhikSA Adi anya kriyAeM pUrNa kreN| isase svAdhyAya kA mahatva svataH siddha ho jAtA hai| Agama svAdhyAya ke lie kAla maryAdA kA avazya dhyAna rakhanA cAhie anyathA lAbha ke sthAna para hAni bhI ho sakatI hai| . .. prAcIna AcAryoM ne "dvAdazAMgI rUpa" zruta sAhitya ko hI svAdhyAya kahA hai - bAisaMgo jiNakavAo, sajjhAokahio vuhe| taM uvaIsaMti jamhA, uvajjhAyAteNa vuccti|| 5 arthAt jina bhASita dvAdazAMga sajjhAya hai| usa sajjhAya kA upadeza karane vAle upAdhyAya kahe jAte haiN| dvAdazAMga rUpa sAhitya svAdhyAya kahalAtA hai| svAdhyAya kA uddezya - svAdhyAya kA mukhya uddezya batAte hue bhagavAna kahate haiM ki jJAna ke sampUrNa prakAza ke tathA ajJAna aura moha ko naSTa karane ke lie aura rAga dveSa kA kSaya evaM mokSa rUpa ekAnta sukha kI prApti hetu svAdhyAya karanA caahie| 5 dazavaikAlika sUtra meM dUsare DhaMga se svAdhyAya kA uddezya pratipAdita kiyA hai| vaha cAra prakAra kI samAdhi batAI hai| 1- vinaya samAdhi, 2- zruta samAdhi, 3 mAdhi, 4 -AcAra smaadhi| vinamratA se jJAna prApta hotA hai aura jJAna se tapa meM pravRtti hotI hai| tapa se AcAra zuddhi hotI hai| ziSya pUchatA hai -zruta samAdhi kaise prApta hotI hai? AcArya batAte haiM svAdhyAya se zruta samAdhi adhigata hotI hai| svAdhyAya karane ke cAra lAbha-uddezya hote haiN| 1. suyaM meM bhavissaitti aljhAiyavvaM bhvii| mujhe jAna prApta hogA, isaliye svAdhyAya karanA caahie| 2. egaggacitte bhavissAmitti, ajjhAiyatvaM bhvii| maiM ekAgricita hoUMgA, isalie adhyayana karanA caahie| vizeSAvazyaka bhASya gAthA- 3197 nANassa savvassa pagAsaNAe, atrANamohassa vivjjnnaae| rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, eganta sokkhaM samuvei mokkhN|| uttarA. 32/2 daza vaicAlika sUtra a. 9 uddezya 4 (32) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. appANaM ThAvaissAmitti, acjhAiyatvaM bhvii| maiM AtmA ko dharma meM sthira kara lUMgA, isalie adhyayana karanA caahie| 4. Thio paraM ThAvaissAmitti, acjhAiyavvaM bhvii| maiM svayaM dharma meM sthira hokara dUsaroM ko bhI dharma meM sthira kara sakU~gA isalie adhyayana karanA caahie| svAdhyAya ke yaha cAra uddezya hai| AcArya akalaMka ne svAdhyAya ke sAta lAbha batAe haiN| 8 1. svAdhyAya se buddhi nirmala hotI hai| 2. vicAroM kI zuddhi hotI hai| 3. zAsana kI rakSA hotI hai| 4. saMzaya kI nivRtti hotI hai| 5. parapakSa kI zaMkAoM kA nirasta hotA hai| 6. tapa, tyAga, vairAgya kI vRddhi hotI hai| 7. aticAroM kI zuddhi hotI hai| svAdhyAya ke pAMca bheda batAe gae haiM / 1. vAcanA, 2. pRcchanA 3. parivartanA, 4. anuprekSA, 5. dhrmkthaa| AgamoM kA par3hanA vAcanA hai| par3he hue meM zaMkAoM ko samAdhita karanA pRcchanA hai| par3he hue ko punaHpunaH smaraNa karanA parivartanA hai| usa para cinAna-manana karanA anuprekSA hai aura Agamika AdhAra para dharmopadeza karanA dharma kathA hai| * * * * * 300035528000 03683830842200-80038888888888888888888888888888 janma maraNa kA yaha krama anAdi kAla se calA A rahA hai aura ananta kAla taka calatA rhegaa| na yaha bhaMga hotA hai aura na usameM parivartana hI hotA hai| saMsAra meM aneka mahApuruSa hue ananta cakravartI aura ananta tIrthaMkara bhI ho cuke hai| kintu isa niyama ko koI bhI bhaMga nahIM kara skaa| pRthvI ko kaMpA dene vAle mahAzakti rAjA, mahArAjA bhI isa pRthvI para A para koI bhI apane zarIra ko TikA nahIM ske| abhimAnI aura mahA balavAna rAvaNa kA bhI aMta eka kIr3e kI taraha hI huaa| * yuvAcArya zrI madhukara muni 88285608900-004 8 . tattvArtha rAjavArtika sthAnAMga sUtra 5 vA sthAna / (33)