Book Title: Jain Tirthsthan Taranga Ek Prachin Nagri
Author(s): Ramanlal Mehta, Kanubhai V Sheth
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229453/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrthasthAna tAraMgA : eka prAcIna nagarI ramaNalAla mahetA kanubhAI zeTa tAraMgA (u.a. 23-59, pU.re. 72-49) gujarAtanA mahesANA jillAnA kherA tAlukAmAM AvetuM che. tAraMgA (daMrAsara) gujarAtanA vividha sthaLo sAthe Aje sTeTa TrAnsaporTa sarvisanA basarUTathI saMkaLAyela che. tathA mahesANA - tAraMgA relvethI bhAratanA anya bhAgo sAthe saMkaLAyela che. tAraMgAnI uttare bhemapurA, TIMbA, IzAnamA khoDAmalI, pUrvamAM Azare pAMca cha kilomITara para sAbaramatI nadI, agnikhUNe hADola, dakSiNe kanoriyA, kuMDA, rAjapara tathA pazcime kAraDI ane tAraMgA sTezana che. tAraMgA parvata samudranI sapATIthI Azare 364mITara uMco che. ane Aju bAjanA pradezathI te Azare 150 thI 200 mITara uMco che. sAmAnyatA gujarAtanA sapATa pradezathI pUrva taraphanA pahADI pradezanI vivadhatAmAM tAraMgA aravallI girimALAnA grenAITa paDodayo dharAve che. tevI A hAramALAmA golAkAra dharAvatAM, pavana ane dhovANanI prakriyAthI guphAvALA sthAno ghaNAM che. tenI sAthe A vistAramA pavanathI UDelI retanA TIMbA tathA dhAro paNa che. Ama be bhUstaro dharAvatA A vistAranI paristhiti jotAM parvatano pazcima taraphano bhAga vadhu DhALavALo tathA vamabATa mATe ocho anukuLa che. tethI ahIMnA nadInA bAMdhAnI najIka keTalAMka vasatInAM sthAno De. te vAghAnI pAse bhekhaDapara tathA tyAMnA khar3akonI guphAmAM dekhAya che. Aje tArA ke dhAraNa mAtAnuM nAnuM sAmaraNayukta maMdira, tenI pAsenI jogIDAnI guphA thoDAMghaNAM jANItAM che. ahIM ITono upayoga karIne keTaluka bAdhakAma thayu cha. A sthaLanI pUrvamA parvatanA uparanA bhAgamAM bhaugolika paristhiti badalAya che. ahIM parvatanI be dhAra vacce, pavanathI uDelI reta patharAyelI kaMIka trikoNAkAra khINa che. A khINanA nIcANacALA bhAgo pramANamA ochA DhALavALA che. ahIM uttara ane dakSiNanI dhAro parathI comAsAmA bahetA nALAthI banelI khINa Azare 200 mITara pahoLI che. tenI banne bAjInA khaDakonI takeTInA DhALa paNa saraLatAthI samatala banAvAya evA che. Ama tAraMgAnI A khINa mAnava basavATane mATe kaMIka anukuLa paristhiti darzAce che. A sthaLanI uparyukta paristhitino lAbha laIne ahIM mAnava vasavATa thayo hoya ama anumAna thaI zake che ane ahIMthI prApta purAvayavo A anumAnane pRSTa kare che. sAbaramatI pAseno A pradeza tAraMgAnu ajitanAthanuM derAsara solaMkIvaMzanA kendrastha sArasvata maMDaLano bhAga hoya ema upalabdha pramANo darzAvatA nathI. paNa te pUrva sImA para hato paraMtu te AbunA paramAro ane tyAra bAda cauhANono pradeza hovAnuM lAge che. A be rAjyonA sImADA para tAraMgA parvatarnu sthaLa hovAthI tenuM lazkarI draSTie mahattva spaSTa che. [40] Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lazkarI draSTie mahattvanA tAraMgAnu nAma paNa bhASAkIya najare keTaluka sUcave che. tAraMgAnA deherAsaramAM prApta lekhamA 'tAraMgaka' nAmano ullekha che. AmAM tAraNa ke bacAvasUcaka dhAtu vaparAyelo jaNAya che. tene pANinIya dhAtupAThano 'Rka' dhAtu puSTa kare che. A dhAtu rakSaNa -- tAraNanA arthamAM vaparAto hoya, tenI parathI 'tAraMgaka' jevo zabda sAdhita thAya ane 'tAraMgaka,nA atyaM 'ka'no lopa thatA 'tAraMgA' svarUpa thAya. A uparyukta paristhitinuM sthAnika purAvastuo samarthana kare che. mAnava vasavATa mATe jarUrI evA rahebAnA makAno, mArgo, mUrtio, mATIkAmanA avazeSo vagere atre vIkharAyelAM paDelA che. A avazeSonI cArebAju durganI racanA che. tenAM daravAjA AdimAM jIrNoddhAro thayA makAna ane vAsaNo ajitanAthanI khINanAM viziSTa lakSaNomAM parvatanI taLeTInA dhImA DhoLAvo che. A DhoLAyone samatala karIne makAnonI racanA thaI che. tethI te makAnonuM bAMdhakAma karavA mATe nAnA TekarAnI AjubAju paththaronI bhIta banAvIne jamIna samatala karavAmAM AvI che. AvI samatala jamInanA tathA bhItonA avazeSo ajitanAthanA derAsaranI banne bAjue tathA pazcimamA ghaNI jagyAe dekhAya che. A avazeSomA sthAnika grenAITanA paththaro toDIne te goThavIne banAvelI bhIto ekabIjAne kATakhUNe maLatI dekhAya che. temA keTalIkavAra nIce moTI bhItathI jamIna samatala karIne tenI upara pramANamAM nAnI bhIto bAMdhelI che. A bhIto paththara ane ITonI banAvelI che. ahIMnI IMTonI bhIto mATe chInnabhinna thayelI che. paNa keTalIka jagyAe vyavasthita sacavAyelI jovA maLe che. ahIM vaparAyelI iMTo 45x30x7se.mI. nA kada nI che. tethI tenI sarakhAmaNI devanI morI nA stupa tathA tenAM samakAlIna bAMdhakAmamAM vaparAyelI A kadanI iMTo sAthe thaI zake. tenA anukAlIna yuganI iMTo 37.5x30x7nI che. sulatAna yugamAM 30x22.5x7nI iMTo vaparAyelI che te bAbata lakSamA letA A avazeSo doDhahajAra varSa karatA jUnI paraMparA darzAve che. A avazeSomAM mATInA naLiyAM tathA vAsaNo vagere gharavakharI maLI AvI che. naLiyAM AjanA meMglorI TAIlsa sAthe samAnatA dharAvatA banne bAjue ubhI dhAravALA che Ane 'thApalA' kahe che. je devanI mArI tathA tenA samakAlIna staromAM prApta 'thApalA' karatA uMcI dhAravALA che. enI zailI parathI devanI morInA anukAlIna lAge che. e parathI ahInA makAnono kALanirNaya karatA te hajAra varSa karatA vadhU prAcIna hovAna sUcave che. mATInA koDiyA vADakA, katharoTa, hAMDI jevAM vAsaNonAM ThIkarAM paNa atrethI maLe che. te thApalAnA samayanA lAge che A paristhitimAM A vasavATa Azare hajAra - bAraso varSa jUno gaNavAmAM [41] Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI bAdhaka pramANa nathI. A basavATa eka nAnA gAma ke nagaranI racanA che. kAlakramanI najare A avazeSoM paikI keTalAka i.sa. dasamI/agiyAramI sadI pahalAnA che. tethI tAraMgA para vasavATanI prakriyA ajitanAtha derAsara karatA keTalI sadIo pahelAnI che. mArgA ___ ahIM pUrva-pazcimanA mukhya mArgane taLeTInAM baMdhAyelAM makAno, taLAva para AvavAnA rastA Adi sAthe sAMkaLI levAmAM Avyo hato, tethI sAthe durgunI aMdara pharavAnA mArgo paNa hovAnAM pramANo che. te paikI keTalAka sthaLe caDhavA utaravA mATe vyavasthita pagathiyA bAMdhakAmAM AvyA hoya ema lAge che. A pagathIyAnI taiyAra thayelI sopAnapaMktio makAna tarapha jatI hovAno pramANa che. Ama A mArgo, makAnonI gharavakharI Adi tAraMgA para Azare hajAra varSa karatA pUrva mAnava vasabATa hovAnuM sUcana kare che.. zilpo atre durga ane nagaranA avazeSomAM keTalAMka zilpo mahatvanAM che. te paikI ajitanAthanA daherAsaranA hAla vaparAtA daravAjAnI aMdaranA 'gaNeza' ane 'viSNu'nA pArevAnA paththaranA zilpo zailI draSTie navamI-dazamI sadInAM che. tevI rIte ajitanAthanA deherAsaranA mukhya pravezamaMDapanI jamaNAhAthanI devakulikAnI aMdara sthApana karelI 'padamAvatIdevI'nI lagabhaga A samayanI atyaMta manohara pratimA che. tenI sAthe daherAsaranI koTanI uttaranI bhItanA gokhamA rahelI 'gomukha yakSa'nI ArasanI pratimA paNa bAramI sadInA pUrvAdhanI zailIne anusare khe. taduparAMta somanAthanA mahAdevanA maMdiranA pravezadvAranI banne bAjue khArA paththaranI 'IzAna' ane 'vAyu digpAlanI pratimAo paNa bAramI sadIthI prAcIna che. A uparAMta durganI bhItomA jaDAyelAM zilpo, pUrvanA daravAjA pAsenI cauhANonI kuladevI 'AzApurI'nI mahiSamardinInI pratimA ane temAthI thoDe dUra ghasAyelI, ubhelI pratimA Adi ahInAM prAcIna devasthAnonA ajitanAtha daherAsara pUrvanA kALanA avazeSo hovAnuM sUcave che. Ama ahIMthI prApta thatA makAnanA avazeSo, mArganA avazeSo, naLiyA ane vAmaNogharavakharInA avazeSo, zilponA avazeSo vagere parathI tAraMgAnA sthAne hajAra - bAramo varSa pUrve koI nAnu gAma ke nagarI hovAnuM sUcana kare che. A samagra paristhitinuM avalokana karatAM hAlanAM ajitanAthanAM daherAsaracaM sthAna tAraMgAnI prAcInanagarInAM kendra sthAne mukhya mArganI dakSiNe hovAnuM spaSTa thAya che. tethI e daherAsara te tAraMgAnI prAcInanagarIcaM mahattva- devasthAna ke caitya hovu joie. A darzAva che te prAcInagarImA jainonI ane temanI pravRtti savizeSa pramANamA hovI joIe. A daherAsara mAtra parvatasthita tIrthasthAna ja nahIM paNa prAcIna tAraMgAnagarIeka mahattva- devasthAna hatuM. je aMge hajI paNa anvapaNane avakAza che. [42] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena divAkaranA caritamAM maLatuM eka apabhraMza paya siddhasena divAkaranA prabaMdhagata caritamAM eka evo prasaMga che ke siddhasenasUri rAjamAnya banyA tethI sAdhu-AcAranI viruddha rAjasatkAra bhogavatA thayA ane gacchamAM AcAranI zithilatA pravartI. siddhasenasarine jAgrata karavA vRddhavAdI guptaveze tenI pAse AvyA ane eka padyano artha potAne samajAto nathI to karI batAvavA kahyu. padya 'prAkRta' bhASAmA hatuM. siddhasenasUrinI samajamAM kazuM na Ayu. AgaMtuke te padya no marma batAvyo. tAtparya ebuM hatuM ke tuM yamaniyama ane vratono aticAra na kara, sAdhuvratanuM dRDhatAthI pAlana kara. siddhasenasUri kaLI gayA ke AgaMtuka bIjA koI nahIM, guru vRddhavAdI ja che. ('prabhAvakacarita', pR. 57-58; 'prabaMdhakoza', pR. 17-18). e baMne sthAne je padya ApeluM che, te apabhraMza bhASAnuM padya che, ane je rUpe pATha maLe cha temAM bhASA tema ja chaMdanI dRSTie keTalIka azuddhi che. chaMda AMtarasamA catuSpadI che. ekI caraNomA 14 mAtrA ane bekI caraNomAM 12 mAtrA. padyano zuddha pATha nIce pramANe hovAno saMbhava cha : aNaphulliya phulla ma toDahi, maNa ArAmA moDahi / maNa-kusumehiM acci niraMjaNu, hiMDahi kAMi vaNeNa vaNu }} 'aNavikasyA puSpavALI (latA)nA puSpa na cUMTa; puSpavATikAo ujADa nahIM; mAnasika puSpathI niraMjananI pUjA kara; eka vanamAMthI bIjA vanamAM kAM tuM bhaTakI rahyo che ?' ahIM bIjA caraNamA Avato maNa niSedhArtha mA nI sAthe bhAravAcaka Na joDAIne banyo che. hiMdImAM kaho na / karo na jevA prayogomAM je ma che te : gujarAtImAM te ne rUpe cha : 'karone', 'bolone'. jo A arthane mukhya gaNIe to tAtparya evaM samajAya ke puSpAdithI thatI bAhya pUjA karatAM mAnasika pUjA e ja sAcI pUjA che. paraMtu rAjazekharasUrinA vRttAMtamAM saMdarbha anusAra upara sUcita karela vyaMgyArtha Ayo che, jyAre prabhAcaMdrasUrie to vidagdhatAthI traNa artha karI batAvyA cha, ane kahyu che ke A pramANe vRddhavAdIe padya nA aneka artha karI batAvyA. A kAraNe, anya saMdarbhamAM prApta padhane prastuta saMdarbhamA yojyu hovAnI ApaNane zaMkA jAya che. caritane bahelAvavA pracalita subhASito vagerene joDI devAnI praNAlI caritakAromAM sAmAnya hatI. dharmamahimAnuM eka subhASita siddhasenasUrinA caritranI je uttarakAlIna prabaMdhasAhitya sudhInI paraMparA maLe che, temAM ApradevasUrikRta 'AkhyAnaka-maNi-koza-vRtti' mA (I.sa. 1133) Apela 'siddhasenAkhyAnaka' mAM, siddhasena ane vRddhavAdI bacce govALonI samakSa thayelA vAdamAM vRddhavAdI potArnu vaktavya chaMmA [43] Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIcenA apabhraMzabhASAnA padya vaDe rajU kare che (e phdha sAta caraNanA, dvibhaMgI prakAranA raDDA chaMdamAM hovAno khyAla na AvatAM, temAM caraNo khUTatA hoya tema mAnI pATa apAyo che, paNa te bhUla che. pATha zuddha ja che, ane te nIce pramANe che) : dhammu sAmiu sayala-sattAhaM, viNu dhammiM nAhi dhara, dhannu dhaNu dhammaha pasAeNa / dhammakkhara bAhiriNa, dhisi dhiratthu teNa jAega / / dharaNihi bhAru karateNa, paya-pUraNa-puriseNa / kiu saMsAri bhamaMteNa, dhamyu sumittu na jeNa / / (pR. 171, gA.20-21nI vacce) 'dharma sarva prANIono svAmI che; dharma vinA dharAnuM astitva nathI; dharmanI kRpAthI ja dhanadhAnya prApta thAya che; jeNe saMsAramA bhramaNa karatAM, dharmane sanmitra nathI banAvyo tevA, dharmAkSaranI bahAra rahelA, mAtra pAda pUraka samA e puruSanA janmane dhikkAra cha, dhikkAra che.' A sAthe svayaMbhUkRta 'svayaMbhUchaMda' mAM (IsavI navamI zatAbdIno aMtabhAga) Apela raDDara chaMda- udAharaNa sarakhAvo : jeNa jAeNa riu Na kaMpati, suaNA-vi gaMdaMti Navi, dujaNA-vi Na muaMti ciMtae / teM jAeM kamaNu guNu, vara-kumArI-kaNNahalu vaMciu // kiM taNaeNa teNa jAeNa, paa-pUraNa-puriseNa / / jAsu Na kaMdari dari vivaru, bhari uvvariu jaseNa / / 'jenA janmavAthI zatruo kAMpatA nathI, sajjano AnaMda pAmatA nathI, durjano ciMtAthI maraNatola thatA nathI, evA mAtra pAdapUraka puruSa jevA, koI suMdara kumArInA kanyAbhAvanA niSphaLa lopaka bananArA, jeno yaza kaMdarA, guphA ane bakholane bharI daIne paNa hajI zeSa bacato na hoya, evA putranA janmavAthI zo lAbha / ___ AmAM 'dhiratyu teNa jAeNa' ('kiM teNa jAeNa') ane 'paa-pUraNa-puriseNa' e zabdo samAna che. spaSTapaNe putraviSayaka svayaMbhUnA subhASita uparathI AmradevasUrinuM dharmaviSayaka subhASita ghaDAyuM che. hai. bhAyANI [44]