Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nirvANa : paramparA aura parivata Izvara dayAla prAstAvika bhAratIya aura pAzcAtya darzana-paramparAoM meM vibheda kA eka mahattvapUrNa bindu hai-nirvANa / pAzcAtya dhArmika-dArzanika paramparA svarga para Akara ruka jAtI hai cAhe use yUnAniyoM kA elIjiyama kaheM, IsAiyoM kA pairADAija yA yahUdiyoM aura muslima paramparAoM kA madhu aura dugdha se bharA pradeza / bhAratIya darzana yaha mAnatA hai ki duHkha se ekAMtika mukti aura sukha kI ekAMtika upalabdhi mAtra kalpanA hai| sukha aura duHkha kA aparihArya sambandha hai| agara duHkhoM ke pAra jAnA hai to sukha ke pAra bhI jAnA hogaa| sukhoM ke pAra jAnA hai to kAmanAoM ke pAra bhI jAnA hogaa| niSkAmatA aura vItarAgatA hI mArga hai unakA jo mahAvIra ke zabdoM meM "pAraM gamA" hai-pAra cale gaye haiM, "toraM gamA" hai-kinAre pahu~ca cuke haiM, "oghaM tarA" hai-samudra ko pAra kara cuke haiN| vaha "pAra" kyA hai ? vaha lakSya kyA jise kendra banAkara bhAratIya darzana-paramparAoM kI sArI sAdhanAeM cala rahI haiM ? nirvANa jaina evaM bauddha paramparAoM meM nivvANa yA nibbANa zabda anekazaH AyA hai aura Atma-sAdhanA ke parama lakSya ke rUpa meM usa para gaharA vivecana bhI upalabdha hai| usI artha meM vaidika paramparA meM bhI "nirvANa' kA prayoga milatA hai| gItA meM "brahmanirvANa" zabda prayukta huA hai| upaniSadoM meM bhI bAra-bAra isa zabda kA prayoga AyA hai| isakA artha Atma-sAkSAtkAra tathA brahmalInatA hai| vyutpatti abhidhamma mahAvibhASA meM "nirvANa" zabda kI aneka vyutpattiyAM prajJapta haiM, yathA : * vANa kA artha hai "punarjanma kA raastaa"| "nira" arthAt "chor3anA" / ataH nirvANa kA artha huA "sthAyI rUpa se punarjanma ke rAste ko chor3anA" / * "vANa" kA artha hai durgandha' / 'nira' arthAt nahIM / isa sandarbha meM nirvANa kA artha hai "vaha sthiti jo duHkha dene vAle karmoM kI durgandha se sarvathA mukta hai"| ___* "vANa kA artha hai "ghanA jNgl'| nira arthAt isase chuTakArA paanaa| ataH "nirvANa" kA artha huA "eka aisI sthiti jisameM skandhoM, tIna prakAra kI agni ( utpatti, sthiti aura vinAza ) ke ghane jaMgala se chaTakArA pA liyA gayA ho"| 1 bhAratIya darzana meM mokSa cintana : DA0 azoka kumAra lADa, madhyapradeza hindI grantha akAdamI, pR064 /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara dayAla * 'vANa" kA artha hai "bunanA" / nira arthAt nahIM / ataH nirvANa sabhI prakAra ke duHkha dene vAle karma rUpI dhAge se, jo janma maraNa kA tAnA-bAnA bunate haiM, pUrNataH mukti hai / " 108 kula milAkara bauddhoM kI nirvANa parikalpanA eka nakArAtmaka sthiti kI vyaMjaka hai, vinAza mUlaka hai yadyapi isakA artha lAkSaNika hI pratIta hotA hai, abhidhAtmaka nahIM / rAisa DeviDsa ke zabdoM meM "nirvANa pApazUnya mana kI zAnta sthiti hai aura use hama zreSTha rUpa se divya jyoti, antadRSTi, satya aura muktidAtA, parAjJAna, sukha, zAnti, zItalatA, santoSa, zubha, surakSA, svAtantrya, svazAsana, sarvocca suavasara, pavitratA, pUrNa zAnti, zubhatva aura prajJA Adi zabdoM meM vyakta kara sakate haiM / sarvapallI DA0 rAdhAkRSNana ke anusAra buddha kA Azaya kevala mithyA icchA kA vinAza karanA thA, jIvana mAtra kA vinAza karanA nahIM / kAma-vAsanA, ghRNA evaM ajJAna ke nAza kA nAma hI nirvANa hai / nirvANa : jaina vyAkhyA jaina paramparA meM nirvANa kI vinAza mUlaka vyAkhyA bhI milatI | bhagavatIArAdhanA meM nirvANa kA artha hai vinAza - jaise dIpaka kA bujha jaanaa| lekina lAkSaNika sandarbha meM hI yaha bAta lAgU hotI hai arthAt karmoM kA sampUrNa vinAza | "nirvANaM vinAzaH tathA prayogaH pradIpo naSTa iti yAvat - vinAzasAmAnyamupAdAya vartamAno'pi nirvANazabdaH caraNazabdasya nirvAtakarmazAt" / abhidhAnacintAmaNikoza meM bhI nirvANa kA isI prakAra artha diyA gayA hai - "nirvAtastu gatevAte nirvANa: pAvakAdiSuH 5" amarakoSa meM bhI isakI vyAkhyA bujha jAne ke artha meM hI milatI hai / bauddhoM ke hI samAnAntara jaina paramparA ne isakA artha karma-vANoM se mukta hone ke rUpa meM bhI kI hai / jaina paramparA ke anusAra bho nirvANa karmoM kA, unase sambhUta duHkhoM kA, janma-janmAntara kI paramparA kA hI uccheda hai, jIva-sattA kA nahIM / nirvANa ke "abhidhAnacintAmaNi" meM prastuta paryAyavAcI zabda iso satya ke saMsUcaka haiM : mahAnando'mRtaM siddhi kaivalyama punarbhavaH zivaM niHzreyasaM zreyo nirvANaM brahma nirvRtiH // mahodaya sarvaduHkhakSayo niryANamakSaram mukti mokSo'pavarga'tha .......... C 1. Systems of Buddhistic Thoughts: Sogeu - Page 34-42 / 2. A History of Indian Philosophy : J N. Sinha Vol. II P. 330 / 3. bhAratIya darzana : DA0 rAdhAkRSNan, bhAga - 2, pR0 411 - 12 / 4. bhagavatI ArAdhanA 11 / 53 / 20 / 5. a0 ci0 6 / 1484 / 6. bhAratIya darzanoM meM mokSa cintana - DA0 azoka kumAra lADa, pR0 64 / 7. tIrthaMkara varddhamAna mahAvIra padmacandra zAstrI, pR0 104 / 8. abhidhAnacintAmaNi, kANDa - 1, zloka --- 74-75 / 11
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nirvANa : paramparA aura parivRta 109 mokSa aura nirvANa : jaina paramparA ke sandarbha meM jaina darzana ke nava tattvoM meM mokSa zabda kA hI prayoga milatA hai| samayasAra ke anusAra inakA krama isa prakAra hai : jIvAjIvA ya puNNapAvaM ya Asava saMvara Nijjara bandho mokkho' AcArya zubhacandra ne pApa-puNya ko chor3akara sAta tattvoM kI gaNanA isa prakAra kI hai : jIvAjIvAsravAbandhaH saMvaro nirjarA tthaa| mokSazcaitAni saptaiva tattvAnyUcurmanISiNaH / / 3 / / tattvArthasUtra meM mokSa kA artha hai, "bandha ke hetubhUta karmoM kI nirjarA hone para unakA hetu rUpa meM abhAva" arthAt unase mukti-'bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsna karmadhipramokSo mokSaH / AcArya pUjyapAda ne sarvArthasiddhi meM karmoM ke nirAkRta hone para unake kaluSa se nirmala AtmA kI jJAnAdi guNa tathA avyApAdya kI avasthA ko mokSa kahA hai-niravizeSanirAkRtakarmamalakalaMkasyAzarIrasthAtmano'cintya svAbhAvikajJAnAdiguNamavyAvAdyasukhamAtyaMtikamavasthAntaraM / nyAyavArtika meM bhI mokSa ko Atyantika duHkha bhAva kahA hai arthAt, duHkhoM se mulataH mukti / tarkadIpikA meM bhI ise duHkhadhvaMsaH" arthAt duHkha kA antima rUpa se miTAnA kahA gayA hai| nyAyasUtra meM "Atyantika duHkhanivRti" arthAt mula duHkha se nivRtti batAyA gayA hai| nirvANa aura mokSa zabda paraspara paryAyavAcI sandarbho meM prayukta kiye gaye haiN| nirvANavAdI jaina paramparA ke sAta yA nau tattvoM meM nirvANa kA na honA tathA usake sthAna para mokSa kA honA yahI sUcita karatA hai| nava tattva aura AtmA uttarAdhyayanasUtra meM nau tattvoM kI vivecanA milatI hai : jIvAjIvA ya bandho ya puNNaM pAvAsavo thaa| saMvaro nijarA mokkho saMte e tahiyA nava // Asrava kI hI do pariNatiyA~ pApa aura puNya haiM, ataH kula milAkara sAta hI tattva bacate haiN| isI kAraNa AcArya zubhacandra ne sAta hI tattva pratipAdita kiye haiN| inameM bhI bandha, mokSa, saMvara, nirjarA, Asrava Adi jIva aura ajIva kI hI sthitiyA~ mAtra haiN| ataH kula milAkara tattva do hI Thaharate haiM-dharmI va dharma arthAt jIva aura ajIva / zlokavArtika ke anusAra : 1. samayasAra, pR0 14-15 gA0 15 / 2. tattvArthasUtra, 10 / 2 / 3. tIrthakara varddhamAna mahAvIra : padmacandra zAstrI, 1080 / 4. bhAratIya darzanoM meM mokSa cintana : DA. azoka kumAra lADa, pR0 117 / 5. vahI pR0 117 / 6. nyAyasutra 1 / 1 / 2 ( vAtsyAyana bhaassy)| 7. uttarAdhyayanasUtra 28 / 14 /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AcArya siddhasena divAkara ne sanmatitarka meM yahI prarUpaNA kI hai / AcArya amRtacandra isase bhI Age jAkara kahate haiM : Izvara dayAla jIvajIvo hi dharmiNI taddharmAstvA zubhAdaya iti / dharmidharmAtmakaM tattvaM saptavidhamuktam' || ataH zuddhanayApattaM pratyagjyotizca kArita tat / nava tatvagatatve'pi yadekatvaM na muJcati // nizcaya dRSTi se dekhane para to ekamAtra Atma jyoti hI dharmIrUpeNa anugata hote hue bhI apane ekatva ko nahIM chor3atI / jIva dravya : mUla sthiti jaina darzana chaH dravyoM kI sattA prarUpita karatA hai - jIva, ajIva, dharma, adharma, AkAza aura kAla | jIva dravya-dRSTi se eka hai, paryAyoM kI dRSTi se aneka hai / yaha upayoga lakSaNAtmaka hai arthAt jJAna-darzanamaya / tInoM kAloM meM jJAna darzana ke satata parivartana hone kI dRSTi se yaha aneka hai / kabhI nyUnAdhika nahIM hone vAle pradezoM kI dRSTi se yaha akSaya hai, avyaya evaM avasthita hai / bhagavatIsUtra meM bhagavAn ne inhIM saba apekSAoM se apane ko eka, do, aneka, akSaya aura avyaya batAyA hai / "somilA davvaTTayAe ege ahaM nANa daMsaNaTTayAe duvihe ahaM parasaTTayAe akkhae vi ahaM roar vi ahaM aTThie vi ahaM uvayogaTTAe aNega bhUyabhAva bhavie vi ahaM " " / jIva ananta hai / guNAtmaka dRSTi se saba samAna haiM / anubhava, icchA-zakti aura bhAva usake guNa haiM / vaha jJAtA, kartA aura bhoktA hai / mUlataH jIva azarIrI hai / arUpa, aveda, alezya evaM akarma hai / bhagavatIsUtra meM bhagavAn ne kahA hai- " goyamA ahaM eyaM jANAti jAva jaM NaM tahAgayassa jIvassa arUvissa akammassa avedassa alesassa asarIrassa tAo sarIrAo vippamukkassa no eyaM pannAyati taM jahA kAlatte vA jAva lakkhatte vA"" / 1. zlokavArtika 2 / 1 / 4 / 2. sanmatitarka, 146 / jagamagAtI hai, jo ina nava tattvoM meM bandha mokSa kI prakriyA bandha anAdi kAla se hai / jIva zAzvata rUpa se baddha aura mukta donoM sthitiyoM meM ananta saMkhyAtmaka hai / bandha karmoM kA hotA hai / karma pApa aura puNya do prakAra ke hote haiM / bandha kA kAraNa Asrava hai jo mana-vacana-kAya kI kriyA hai, jo bhAvAtmaka aura dravyAtmaka donoM prakAra kI hotI hai / saMvara hai Asrava kA ruka jAnA, nirjarA hai tapa dvArA kRta karmoM kA kSaya tathA mokSa hai isakI niSpatti / FE se mokSa taka AtmA kI eka nirantara gati hai, jisakA paryavasAna mokSa meM hotA hai-mokSa pariNati hai aura nirvANa hai sthiti / eka patalI sI yahI bheda rekhA yahAM dRSTigocara hotI hai-mokSa aura nirvANa meM / 3. samayasAra kalaza0 7 / 4. AcArya zubhacandra, draSTavya tIrthakara varddhamAna mahAvIra padmacandra zAstrI pR0 82 / 5. bhagavatIsUtra 1 / 8 / 10 / 6. uparivat 17 / 2 /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nirvANa : paramparA aura parivRta nirvANastha AtmA ko sthiti kaivalya bhAva mokSa hai / cAra ghAtIya karmoM kA yahA~ vinAza ho jAtA hai| zeSa cAra karmoM kI nirjarA hone para dravya - mokSa hotA / dravya - mokSa kI sthiti ke bAre meM jaina dharma kI vibhinna paramparAoM meM pramukhatayA nimnalikhita bAteM milatI haiM : * pudgala dravya ke nikala jAne se AtmA apane zuddha svarUpa meM raha jAtI hai / * isase khAlI pradezoM ko Atma dravya se bharane ke bAda usakA AkAra zarIra kA do tihAI raha jAtA hai / * vaha Upara uThatI hai aura lokAgra para jAkara siddhazilA para Tika jAtI hai / * usakI alokAkAza meM gati nahIM hotI kyoMki vahA~ dharma dravya kI sattA nahIM hotI / * siddhoM meM paraspara avagAhanA hotI hai- eka siddha hotA hai vahA~ eka-dUsare meM praveza pAkara ananta siddhAtmAe~ sthita ho jAtI haiM / jattha ya ego siddho tattha anaMtA bhavakkhaya vimukkA / anonna samogADhA puTThA sabbe vi logaMte' || * jaise dagdha bIjoM se phira aMkura paidA nahIM hote vaise hI mukta jIva phira janma dhAraNa nahIM karate | 111 jahA daDDhANaM bIyANaM na jAyaMti puNa aMkurA / kamma basu daDDhe na jAyaMti bhavAMkurA // * siddhAtmAe~ advitIya sukhamaya hotI haiM / cakravartI, bhogabhUmi yA manuSya dharaNendra, devendra va ahamindra - ina saba kA sukha pUrva-pUrva kI apekSA ananta ananta guNA mAnA gayA hai| ina saba ke trikAlavartI sukha ko bhI yadi ekatrita kara liyA jAye, to bhI siddhoM kA eka kSaNa kA sukha una sabase ananta guNA hai | cakki kuru phaNi suriMda devahamiMde jaM suhaM tikAlabhavaM / tato anaMta guNidaM siddhANaM khaNasuhaM hodi // karma : bhAva hI nahIM, dravya bhI jaina paramparA ke anusAra karma mAtra manogata bhAva nahIM hote, dravya hote haiM aura Asrava dvArA jIva ke pradezoM meM vyApta hokara use vastutaH lipta karate haiM / DA0 nathamala TATiyA ke anusAra : "karma kevala AtmaniSTha ho nahIM haiM, jaisA ki bauddha dArzanika socate haiM, ve vastuniSTha bhI haiM / karma kA yaha sampratyayana ki vaha kevala bhAva hI nahIM balki dravya bhI hai, jaina dArzanikoM kI apanI vizeSatA hai" / 1. vizeSAvazyakabhASya, 3176 / 2. dazAzrutaskandha ( bhadrabAhu prathama ), 5 / 15 / 3. trilokasAra ( AcArya nemIcandra ), 560 / 4. Studies in Jain Philosophy -- Page xix.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 Izvara dayAla digambara paramparA digambara paramparA ke anusAra strI ko mokSa nahIM milatI kyoMki sAvaraNa hone ke kAraNa vaha acela nahIM ho sakatI' tathA sacela cAhe tIrthaMkara bhI kyoM na ho use mokSa nahIM mila sakatA' / ye donoM hI bAteM AcArya kundakunda ne kahI hai lekina jahA~ prathama prakSepaka hone ke kAraNa utanI gaMbhIratA se nahIM liyA jA sakatA vahIM dUsarI itanI nirNayAtmaka hai ki usakI upekSA bhI nahIM kI jA sktii| svayaM AcArya kundakunda ne hI samayasAra meM nizcaya naya se jahA~ apane vicAra rakhe haiM, vahA~ vastra hI nahIM, sampUrNa upakaraNoM aura bhogoM ke sevana taka ko dravya ke stara para nirNAyaka mAnyatA nahIM dI hai| unhoMne kahA hai jaise aratibhAva madyapAna karatA huA bhI koI naze meM nahIM hotA vaise arati bhAva se dravyoM ke bhoga se bhI jJAnI baddha nahIM hotA / jaise gArur3I vidyA ke jJAtA puruSa viSa ko khAte hue bhI maraNa ko prApta nahIM hote vaise hI jJAnI dravya-karmoM ko bhogate hue bhI unase baddha nahIM hote| koI sevana karate hue bhI nahIM karatA hai aura koI sevana nahIM karate hue bhI karatA hai| yahI bhUmikA isa saMdarbha meM zvetAmbara AgamoM kI hai ki bhAva se vastrAdi upakaraNoM dvArA lipta nahIM hone ke kAraNa dravya ke stara para inakA sevana bandha kA hetu nahIM raha sakatA-saMyama-sAdhanA va lajjA kI rakSA ke lie hI inakA upayoga hotA hai / jaM pi vatthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapUcchaNaM / taM pi saMjamalajjaTThA dhAraMti pariharaMti yA / / dazavaikAlika 6 / 20 uttarAdhyayanasUtra ke anusAra, jo bhagavAn ne nirvANa ke pUrva prajJapta kiyA, siddha strI bhI ho sakatI hai, puruSa bhI, napuMsaka bhI, jina mArgAnuyAyI bho, AjIvaka Adi anya mArgAnuyAyI bhI, gRhastha bhii| itthI purisa siddhA ya tahava ya nnqsgaa| saliMge annaliMge ya gihilige taheva ya // uttarAdhyayana 36 / 248 AtmA kA apanI mUla sthiti ko prApta honA nirvANa hai aura usameM vaha na strI hai, na puruSa, na anya kucha-Na itthI, Na purise, Na annahA / yahI avadhAraNA bhagavAn mahAvIra kI bhAvanA tathA vyApaka dRSTi ke anurUpa bhI hai| 1. pravacanasAra 225 kI prakSepaka gAthA 7 / 2. suutrpaahudd-32|| 3. jaha majjaM pivamANo aradibhAve Na majjade puriso / davva va bhoge arado NANa vi Na vajjhadi taheva / / samayasAra-205 / 4. jaha visamuMvabhujjaMtA vijjA purisA Na maraNamuvayaMti / poggala kamma sudayaM taha bhujadi va vajjhade NANI // samayasAra- 204 / 5. sevaMto vi Na sevaMti asevamANo vi sevato kovi / pagaraNa ceTThA kassavi Naya pAyara Notti so hodi / samayasAra- 206 / 6. aacaaraaNg-5|5|134 (Aca tulasI kI vaacnaa)|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nirvANa : paramparA aura parivata 113 AtmA ko mApa-jokha pAramparika jaina mAnyatA yaha hai ki nirvANa ke samaya AtmA pUrva zarIra ke hI do tihAI AkAra meM hotI hai| kyoMki karma-paramANuoM ke nikala jAne para khAlI hue pradezoM ko bhara kara Atma-paramANu ghanIbhUta ho jAte haiN| isakA kAraNa paramparA yaha mAnatI hai ki zaileSI avasthA ke sAtha hI sAre karma samApta ho jAte haiM aura karma ke abhAva meM AtmA kI koI gati saMbhava nhiiN| lekina yaha mAnyatA nimna dRSTiyoM se dekhane para kucha praznoM ko janma detI hai| * jaina paramparA mAnatI hai ki AtmA ke pradeza kA vistAra sAre loka taka ho sakatA hai| kevali samudghAta ke samaya sAre loka meM Atma-pradeza phaila kara vyApta ho jAte haiM / digambara paramparA kI mAnyatA hai ki nirvANa ke pUrva kevali samudghAta hotA hai| phira AtmA ke sAre pradeza punaH saMkucita hokara zarIra kA do tihAI vistAra grahaNa kara lete haiN| isase yaha dhvanita hotA hai ki AtmA svabhAva se lokavyApI hai| * agara karma zeSa hone ke kAraNa AtmA apanA mUla lokavyApI vistAra nahIM pA sakatI to karma ke abhAva meM vaha saMkoca kI prakriyA bhI kaise sampanna kara sakatI hai ? * agara karma-dravya ke abhAva se zUnya pradezoM ko bharane ke lie usakA saMkucita honA Avazyaka hai to karmAvaraNoM ke kSINa hokara samApta ho jAne para usakA phaila kara apanA asIma AyAma grahaNa kara lenA bhI Avazyaka honA caahie| * kyA AtmA kA saghanatama AyAma mAnava-zarIra kA do tihAI hI hai apanI mUla sthiti meM saMkucita aura ghanIbhUta hote samaya agara mAnava-zarIra kA do tihAI hI usakI saMkoca sImA hai aura usase adhika usakA saMkoca saMbhava hI nahIM to nigodiyA jIva, jisakI avagAhanA sabase kama hotI hai, meM vaha kaise raha pAtI hai ? agara saMkucita hokara AtmA apanI mUla dravyAtmaka sattA hI pAnA cAhe to vaha nigodiyA jIva se bhI choTI honI cAhie kyoMki usameM AtmA tathA dravyapudgala donoM hote haiM aura vaha mAnavIya AtmA ke samAna hI apanI mUla sattA meM hotI hai / * agara karma se hI sArI gati hotI hai, to karma-mukti kI gati-zUnya avasthA eka bhayaMkara bandhana ho gaI kyoMki maraNa-kAla kI sthiti meM hI use ananta kAla taka siddhazilA para rahanA hogaa| * agara AtmA meM khAlI pradeza ho hI nahIM sakate aura ajIva-dravya ke nikalate hI use unheM bhara kara ghanIbhUta honA hI par3atA hai to siddhoM kI AtmAoM kI paraspara avagAhanA kaise saMbhava hotI hai ? * zarIra se mukta hone kA artha hai rUpa se mukta honA-AkAra se mukta honA kyoMki rUpa kI paridhi mAtra hI AkAra hai| arUpa nirAkAra hogA, nirAkAra niHsIma hogA kyoMki AkAra sImA hI hai| aura niHsIma do nahIM ho sakate kyoMki aisI sthiti meM ve donoM eka dUsare kI sImA ko sasIma kara apanI niHsIma sattA hI samApta kara DAleMge / ataH AtmA kI sattA para anekAtmakatA Thahara nahIM paatii|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara dayAla * guNa zarIra ke sAtha jur3e haiN| zarIra mukta guNAtIta hogA aura saMkhyA svayaM eka guNa hai ataH usake bhI pAra hI hogaa| use ananta kaheM yA eka-saMkhyA kI dRSTi se ina saba abhidhAoM kA koI artha nahIM raha jaataa| * pArthakya kA AdhAra hai vyaktigata bhinnatAe~, jo zarIra aura mana ke pAra apanI koI sattA nahIM rakhatI-zeSa rahatI hai nirguNAtmaka sattA jo abheda hai, ataH abhinna bhI hai aura abhinna hai ataH eka bhI hai| yahI hai nirvANa kI parama advaita sthiti jo vedAnta paramparA kA brahma hai, sUphiyoM kA zUnya, buddha kA lokavyApI dharma dhAtukAya, lAo-tje kA tAo, kanaphyUziyasa kI haarmnii| AcArAMgasUtra jise hamana jaikobI ne mahAvIra kI prAmANika vANI kA srota mAnA hai, meM bhagavAn ne nirvANastha AtmA kA jo citra prastuta kiyA hai usameM siddhazilA, avagAhanA evaM AkAramaya asaMkhya jIvoM, Urdhvagamana Adi bAtoM kA koI sandarbha nahIM hai / vastutaH siddhazilA AtmA kI parama zuddha evaM sarvocca pavitratA kI sthiti tathA loka kI agrasattA ke rUpa meM usakI garimA kI pratIka hai| Urdhvagamana bhAvanA ke stara para AtmA ke vikAsa, AtmA-sAdhanA kI ArohaNamayI sthiti kI pratIka hai| inheM paravartI paramparA ne abhidhAtmaka artha meM lekara ekadama anartha kI sRSTi kara DAlI hai| bhagavAn ne nirvANa kI sthiti kA jo citra prastuta kiyA hai vaha parama preraNAdAyI hai: savve sarA NiyaTTanti takkA jattha Na vijaya mai tattha Na gahiyA oe appatiTThANassa kheyanne "sAre svara lauTa Ate haiM vahA~ se tarka kI sattA nahIM rahatI jahA~ grahaNa hI nahIM kara pAtI jise buddhi vaha nirAdhAra niHsIma jJAtA tattva / ' se Na dIhe, Na hasse Na vaTTe Na taMse Na caurase Na parimaMDale "vaha na bar3A hai na choTA AkAra meM na gola, na trikoNa, na catuSkoNa; na parimaMDala ( koI mApa nahIM jisakA, na koI AkAra ) Na kiNhe Na NIle lohie Na hAlidde Na sukkille Na subbhigaMdhe, Na dubbhigaMdhe / "vaha na kAlA hai na nIlA, na lAla, na nAraMgI, na sapheda na sugandhita hai, na durgandhita / " Na titte Na kaDue Na kasAe NaaMbile Na mahure Na kavakhaDe Na maue Na garUe Na lahue Na sIe Na uNhe Na Niddhe Na lukkhe /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Na kAU ruhe Na saMge Na itthI Na purise, Na annahA pariNe sa umA vija arUvI sattA apayassa payaM Natthi jaina nirvANa: paramparA aura parivRta " vaha na tikta hai na kaTuka na kasailA, na khaTTA, na mIThA na kaThora, na komala, na bhArI, na halkA na snigdha na rUkhA" / "koI zarIra nahIM hai jisakA " " kabhI janma nahIM hogA jisakA " " sparza nahIM kara sakatA jisako koI " "vaha na strI hai, na puruSa, anya kucha bhI nahIM" "vaha jJAtA hai, cetana hai" "koI upamA nahIM hai usakI " "arUpI sattA hai" "usa nirvizeSa kI koI vizeSatA nahIM kahI jA sakatI" yaha hai nirvANa kI parama sthiti jo guNAtIta hai, zabdAtIta hai, advaita / dvaita rUpa guNAtmaka hote haiM / zarIra ke pAra, mana ke pAra rUpa- guNoM kI sattA nahIM rahatI / ataH dvaita kI sattA bhI nahIM rahatI / use zUnya kaheM yA sarva donoM mAtra do zabda haiM / mahAprANa nirAlA ne likhA hai - "zUnya ko hI saba kucha kaheM yA kucha bhI nahIM, donoM eka hI cIja hai " ( zUnya aura zakti ) loka- aloka kI sArI sImAe~ usa jJAtA kI parama sattA ke samakSa adRzya ho jAtI haiM / AcArya kundakunda ne meM 'kahA hai : samayasAra AdANA pANaM gANaM Neya ppamANamudiTTha | yaM loyAloyaM tamhA NANaM tu savvagayaM || jJAtA jJAna pramANa hai, jJAna jJeya pramANa hai, tathA jJeya hai lokAloka pramANa / ataH sarvagata hai jJAna, sarvagata hai jJAtA - AtmA apanI zuddha-buddha sattA meM mahAvIra ke zabdoM meM AtmA eka hai - ege AyA / isa eka ko jo jAnatA hai vaha saba ko jAnatA hai - je egaM jANai se savvaM jANa / yahI vedAnta, bauddha, tAo, kanaphyUsiyasa, IsAI, jarathustra - darzana kA mantavya hai / bheda haiM to zabdoM ke, jo dezakAla va paramparA sApekSa hote haiN| lekina abheda hai satya, eka hai satya, bhagavAn hai satya - saccaM bhagavaM / 115 sarvodaya mahAvidyAlaya patrA0 - gaMdha bhar3asarA rohatAsa, vihAra- 80221