Book Title: Jain Mantra Shastro-ki Parampara aur Swarup
Author(s): Sohanlal G Daiwot
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210829/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa 0 zrI sohanalAla gau0 devota [vyAkhyAtA-rAjakIya ucca mAdhyamika vidyAlaya lohAriyA, jilA bAsaMvAr3A (rAja.)] zabda kI zakti para vicAra karane para hamArA dhyAna bhAratIya mantrazAstra para jAtA hai| hamAre prAcIna dharmagrantha mantroM kI mahimA se bhare par3e haiM kintu hamAre yahA~ aneka logoM meM yaha bhrama phailA huA hai ki yaha bhAga andhavizvAsa ke alAvA kucha nahIM hai tathA bahuta se vyakti isa sAhitya ko ghRNA kI dRSTi se dekhate haiN| jisa prakAra pAzcAtya vaijJAnika evaM vidvAna vijJAna kI sabhI zAkhAoM kI khoja kara rahe haiM aura vAstavikatA kA patA lagAne ke lie tana, mana, dhana saba kucha arpaNa kara rahe haiN| usI prakAra hamAre yahA~ bhI zabda-vijJAna aura usake antargata mantra-vijJAna kI agara khoja kI jAtI to saikar3oM Azcaryajanaka tathya prakAza meM Ate, jisase hamArA vyaktigata kalyANa to hotA hI, sAtha hI bhAratIya saMskRti evaM sAhitya kI eka dhArA kA svarUpa bhI prakAzita hotaa| ___ jaba hama mantra zabda ke artha para vicAra karate haiM to kucha RSi-muniyoM evaM vidvAnoM dvArA batAye gaye artha ko samajhanA paryApta hogaa| yAska muni ne kahA hai ki "mantro mananAt", mantra zabda kA prayoga manana ke kAraNa huA hai| arthAt jo pada yA vAkya bAra-bAra manana karane yogya hotA hai, use mantra kahA jAtA hai| vedavAkya bAra-vAra manana karane yogya hone se ve pada evaM vAkya mantra kahalAye / jaina dharma ke paMcamaMgala sUtra ne isI kAraNa mahAmantra (NamokAra) kA ucca sthAna prApta kiyaa| bauddha dharma kI trizaraNa pada-racanA bhI isI dRSTi se utkRSTa mantra ke rUpa meM jAnI jAtI hai| abhayadeva sUri ne paMcAzaka nAmaka graMtha kI TIkA meM batAyA hai ki "mantro devAdhiSThito'sAvakSara racanA vizeSaH / " "deva se adhiSThita viziSTa akSaroM kI racanA mantra kahalAtA hai|" paMcakalpabhASya nAmaka jaina grantha meM batAyA hai ki 'matopuNa hoI paThiyasiddho-jo pATha siddha ho vaha mantra kahalAtA hai| digambara jainAcArya zrI samantabhadra ne mantra vyAkaraNa meM kahA hai ki 'mantrayante guptaM bhASyante mantravidbhiriti mntraaH|" jo mantravidoM dvArA gupta rUpa se bolA jAya use mantra jAnanA caahie| mantra-tantra granthoM kI viSayagata vyApakatA darzanIya hai / ina granthoM kA dArzanika dRSTi se anuzIlana karane para tIna prakAra ke vimarza pratIta hote haiM-1-dvata-vimarza, 2-advaita-vimarza, 3-dvaitAdvaita-vimarza / 'devatA-bheda se bhI usake aneka bheda haiN| jinameM pramukha bheda (1) vaiSNava tantra (2) zaiva tantra (3) zAkta tantra (4) gANapatya tantra (5) bauddhatantra (6) jaina tantra Adi haiM / bhedopabheda kI dRSTi se uparokta tantroM kI aneka zAkhAe~ haiN| jaina mantra-zAstroM kI paramparA-bhAratIya mantra-zAstra kI isa vizAla paramparA meM anya sampradAyoM kI taraha jaina sampradAya meM bhI mantroM se sambandhita zAstra pracura mAtrA meM upalabdha hote haiN| jaina mantra-zAstra kIpa ramparA anAdi hai| jaina dharma kA mUla mantra NamokAra mantra bhI eka mantra hI hai jo anAdi kAla se calA A rahA hai, isa mahAmantra ke sambandha meM yaha praloka prasiddha hai Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantra-zAstroM ko paramparA bhaura svarUpa anAdi mUlamantro'yaM, sarvavighnavinAzanaH / maMgaleSu ca sarveSu, prathamaM maMgalaM mata: // ' jisakI prAcInatA anirvacanIya hai / dvAdazAMgavANA ke bAraha aMga aura caudaha pUrvo meM se vidyAnuvAda pUrva yantra, maMtra tathA tantroM kA sabase bar3A saMgraha hai| usameM 500 mahAvidyAe~ evaM 700 vidyAe~ paramparAnusAra maukhika rUpa se calI A rahI thiiN| avasarpiNIkAla kI dRSTi se Adi tIrthaMkara zrI RSabhadeva jaina tantra ke mUla pravartaka mAne jAte haiN| RSabhadeva ko nAgarAja ne AkAzagAminI vidyA dI thI / isI prakAra gandharva aura pannagoM ko nAgarAja ne 48 hajAra vidyAe~ dI thiiN| usakA varNana vasudeva hiNDI ke cauthe lambhaka meM prApta hotA hai| kintu kAla-prabhAva, uttama saMhanana evaM kaThora tapazcaryA ke abhAva meM ve kAla kavalita hotI gii| dUsarI zatAbdI se AcAryoM ne unheM lekhanIbaddha karanA prArambha kiyaa| usa sAhitya meM se jo mantra sAhitya hameM upalabdha hotA hai, usakA varNana nimnAnusAra hai| ubasaggahara stotra pA~ca zloka parimANa yaha kRti AcArya bhadrabAhu ne 456 IsavI pUrva racI hai| yaha stotra pArzvanAtha kI bhakti se sambandhita hai / isakA pratyeka zloka mantra-yantra gabhita hai / isa para kaI vidvAnoM ne yantra-mantra sahita TIkAe~ likhI haiM / jaina mantra sAhitya meM yaha racanA apanA viziSTa sthAna rakhatI hai| svayaMbhUstotra 143 zloka parimANa yaha kRti digambara jainAcArya zrI samantabhadra ne 2rI zatI IsavI meM racI hai| isameM caturvizati tIrthakaroM kI stuti hai| stuti ke prathama zloka meM svayaM pada AjAne se isa caturvizati stotra ko svayaMbhU stotra kI saMjJA de dI gaI hai / stutikAroM meM sabase pahale stutikAra samantabhadra AcArya hue haiN| yaha stotra mantrapUta athavA mAntrika zakti se yukta mAnA jAtA hai| abhI taka isa stotra para Rddhi, mantra evaM yantra sahita koI TIkA dekhane meM nahIM AyI hai| pratiSThA pATha 626 zloka parimANa yaha kRti digambara jainAcArya jayasena Ara nAma vasubindu ne 2rI zatI IsavI meM racI hai| isameM mantroM kI sundara saMracanA kI gaI hai| bhaktAmara stotra 48 zloka parimANa yaha kRti zrI mAnatuMgAcArya ne 7vIM zatI IsavI meM racI hai| stutikAra apane stotra kA prArambha bhakta zabda se karate haiM-bhaktAmara praNata maulimaNiprabhANAm / ataH isa stotra kA nAmakaraNa bhaktAmara stotra huaa| isa stotra ne aneka sAdhakoM ko aneka camatkAra batAye haiN| isakA pratyeka zloka Rddhi, mantra evaM yantra se gabhita hai| isa stotra para kaI vidvAnoM ne Rddhi, mantra evaM yantra sahita TIkAe~ likhI haiN| mantra-zAstra kI dRSTi se yaha kRti janasAdhAraNa meM sarvAdhika priya evaM pracalita rahI hai| viSApahAra strota 40 zloka parimANa yaha kRti mahAkavi dhanaMjaya ne 7vIM zatI I0 meM racI hai| isa stotra kA pratyeka praloka 1. DaoN0 nemIcanda zAstrI, maMgalamantra NamokAra : eka anucintana, pRSTha 63 2. bhamRtalAla kAlidAsa dosI, uvasaggahara stotra, svAdhyAya, pRSTha 2 3. vardhamAna pArzvanAtha zAstrI, dharmadhyAna dIpaka, pRSTha 5 4. seTha hIrAcanda nemacanda dosI, solApura dvArA 1926 I0 meM prakAzita 5. saM0 paNDita kamalakumAra zAstrI, zrI kuthusAgara svAdhyAya sadana, khuraI, madhya pradeza dvArA 1954 I0 meM prakAzita / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhimandhana prastha : paMcama khaNDa .... . ................................................................... Rddhi, mantra evaM yantra se gabhita hai| vidvAnoM ne isa para Rddhi, mantra evaM yantra sahita kaI TIkAe~ likhI haiM / mantra-zAstra kI dRSTi se yaha racanA bhI apanA viziSTa sthAna rakhatI hai| jvAlAmAlinI kalpa munirAja indranandi dvArA isa grantha kI racanA kI parisamApti mAnyakheTa meM (vartamAna mAlakheDa yaha rASTrakaTa rAjAoM kI rAjadhAnI thI), zaka saMvat 861 (IsavI 636) meM akSaya tRtIyA ke dina kI gii|' yaha mantrazAstra kA apUrva grantha hai / isameM nau pariccheda hai| prathama pariccheda meM mantrI lakSaNa / dvitIya pariccheda meM divyAdivyagraha / tRtIyA pariccheda meM sakalIkaraNa, grahanigraha vidhAna, bIjAkSara jJAna kA mahattva, pallavoM kA varNana, sAdhAraNa vidhi| caturtha pariccheda meM sAmAnya maNDala, sarvatobhadramaNDala, aSTa daNDakarI deviyAM, solaha pratihAra, samayamaNDala, satya mnnddl| paMcama pariccheda meM bhUtAkaMpana tela / SaSTha pariccheda meM sarvarakSAyantra, graharakSaka, putradAyaka yantra, vazya yantra, mohana vazya yantra, strIAkarSaNa yantra, gatisenA krodha stambhana yantra, stambhana yantra, puruSavazya yantra, zAkinI bhayaharaNa yantra, sarvavighnaharaNa mantra, AkarSaNa, vazya havana / saptama pariccheda meM (tantrAdhikAra) nAnA prakAra ke vazIkaraNa tilaka, nAnA prakAra ke sukhadAyaka ajana, vazyanamaka va tela, santAnadAyaka auSadhi / aSTama pariccheda meM vasudhArA snAna, pUjana Adi kI vidhi / navama pariccheda meM nIrAMjana vidhi / dazama pariccheda meM ziSya ko vidyA dene kI vidhi, jvAlAmAlinI sAdhana-vidhi 1-2, jvAlAmAlinI stotra, brAhmI Adi aSTa deviyoM kA pUjana, japa va havana vidhi, jvAlAmAlinI mAlA mantra, jvAlAmAlinI vazya mantra yantra, candraprabhu stavana, candraprabhu yantra vidhi / ekIbhAva stotra 26 zloka parimANa yaha kRti zrI vAdirAja ne san 1025 IsavI meM racI hai| isakA pratyeka zloka Rddhi, mantra se garbhita mAnA jAtA hai| kintu stotra para Rddhi, mantra evaM yantra sahita TIkA dekhane meM nahIM AtI hai / isa stotra ko mantrapUta athavA mAntrika zakti se yukta mAnA jAtA hai| ziSTasamuccaya .. yaha kRti zrI digambarAcArya durgadeva dvArA kumbhanagara meM saMvat 1086 (1032 IsavI) zrAvaNa zuklA ekAdazI mUla nakSatra meM racI gaI hai| DaoN. nemIcanda zAstrI ne isakA sampAdana kiyA hai tathA godhA jaina granthamAlA 1. paM0 candrazekhara zAstrI, jvAlAmAlinIkalpa, prastAvanA, pRSTha 10 dharmadhyAna dIpaka, pR0 76, saM0 paM0 vardhamAna pArzvanAtha zAstrI saMvaccharaigasahasa bolINe NavayasIi sNjute|| sAvaNa sukke yArasi diaimmi (ya) mUlarikkhaMmi // 260 / / sirikuMbhanayaraNa (ya) e sirilacchi nivAsa nivairajjami / sirisatinAha bhavaNe muNi bhavia sammaume (la) ramme // 26 // pR0 171 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indaura se prakAzita hai| isameM maraNasUcaka cinha evaM bhaviSya kI jAnakArI ke liye ambikA mantra evaM anya mantra bhI diye haiN| mahodadhi mantra isa kRti ke praNetA bhI digambara AcArya durgadeva haiN| I0 san 1032 ke Asa-pAsa isakI racanA huI hogI / isa mantrazAstra kI bhASA prAkRta hai / ' jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa bhairava padmAvatI kalpa 400 anuSTupa zloka parimANa isa kRti kI digambarAcArya zrI malliSeNa ne IsA kI 11vIM sadI meM racanA kI hai|" inhoMne mantrazAstra sambandhI aneka granthoM kI racanA kI hai| isa kalpa ko inhoMne 10 pariccheda meM paripUrNa kiyA hai / prathama pariccheda - isameM maMgalAcaraNa (pArzvanAtha ko praNAma kara ) padmAvatI ke nAma, grantha kI anukramaNikA, mantrI kA lakSaNa Adi viSaya haiM / 377 dvitIya pariSada (sakalIkaraNa kriyA) isameM sakalIkaraNa kriyA aMzaka parIkSA Adi viSaya hai| tRtIya parideva (devI kI ArAdhanA vidhi ) mantroM ke japa meM guthane ke bheda, mantroM kI sAmAnya sAdhanAvidhi padmAvatI ko siddha karane kA vidhAna, anuSThAna meM pAsa rakhane kA yantra pUjana ke pA~coM upacAra, padmAvatI siddha karane kA mUla maraNa, padmAvatI kA paDasarI mantra, padmAvatI kA jabAdArI mantra, padmAvatI kA ekAkSara mantra, homa vidhi, pArzvanAtha bhagavAn ke yakSa kI sAdhanA vidhi tathA vazIkaraNa cintAmaNi mantra Adi viSaya hai / " caturtha pariccheda ( dvAdaza raMjikA yantra vidhAna ) - isameM mohana meM klIM raMjikA yantra, isake anantara raMjikA mantra ke hrIM hra, ya, ya:, ha, paT ma, I, kSavaSaT la aura zrI ina gyAraha bhedoM kA varNana AtA hai / ina bAraha yantroM meM se anukrama se eka yantra strI ko moha-mugdha banAne vAlA, strI ko AkarSita karane vAlA, zatru kA pratiSedha karane vAlA, paraspara vidveSa karavAne vAlA, zatru ke kula kA uccATana karane vAlA, zatru ko pRthvI para kauve kI taraha gumAne vAlA, zatru kA nigraha karane vAlA, strI ko vaza meM karane vAlA, strI ko saubhAgya pradAna karane vAlA, krodhAdi kA stambhana karane vAlA aura graha Adi se rakSaNa karane vAlA hai| isameM kaue ke paMkha, mRta prANI kI haDDI tathA gadhe ke rakta ke bAre meM bhI ullekha hai / paMcama pariccheda - isameM agni, vANI, jala, tulA, sarpa, pakSI, krodha, gati, senA, jIbha evaM zatru ke stambhana kA nirUpaNa hai / isake atirikta vArtAlI yantra kA bhI ullekha hai / SaSTha pariccheda - isameM iSTa strI ke AkarSaNa ke chaH prakAra se vividha upAya batalAye gaye haiM / 1. saptama pariccheda isameM dAha jvara kA zAMtimantra, vibhinna prakAra se kisa prakAra vazIkaraNa kiyA jAya, usake liye chaH prakAra ke vazIkaraNa yantra, ariSTanimi mantra, dUsaroM ko asamaya meM kisa prakAra sulAyA jAya aisA mantra, vidhavAoM ko kSubdha karane kA mantra / isameM homa kI vidhi bhI batalAI gaI hai aura usase bhAI-bhAI meM vairabhAva aura zatru kA maraNa kisa prakAra ho, isakI rIti bhI batalAI gaI hai / 2. - riSTasamuccaya, prastAvanA, pRSTha 12, saM0 paM0 nemIcanda zAstrI paM0 candrazekhara zAstrI kRta hindI bhASATIkA 46 yantra evaM padmAvatI viSayaka kaI racanAoM ke sAtha yaha kRti zrI mUlacanda kizanadAsa kApaDiyA ne vIra saMvat 2479 meM prakAzita kI hai| -- O . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .378 karmayogI zrI kesarImalajo surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa ...... .................................................................... aSTama pariccheda-isameM 'darpaNa nimitta' mantra tathA karNapizAcinI mantra ko siddha karane kI vidhi AtI hai| isake alAvA aMguSTha nimitta, dIpaka nimitta tathA sundarI nAma kI devI ko siddha karane kI vidhi bhI batalAI hai / dhanadarzaka dIpaka, gaNita nimitta, garbha meM putra hai yA putrI, strI athavA puruSa kisakI mRtyu hogI Adi ke bAre meM batAyA gayA hai| navam pariccheda-isameM manuSyoM ko vaza meM karane ke liye kina-kina auSadhiyoM kA upayoga karake tilaka kaise taiyAra karanA, strI ko vaza meM karane kA cUrNa, use mohita karane kA upAya, rAjA ko vaza meM karane ke lie kAjala kaise taiyAra karanA, kauna sI auSadhi khilAne se manuSya pizAca kI taraha vyavahAra kare, adRzya hone kI vidhi, vastu ke kraya-vikraya ke liye kyA-kyA karanA tathA rajasvalA evaM garbha mukti ke liye kaunasI auSadhi kAma meM lenI Adi vividha tantra batalAye gaye haiN| dazam pariccheda--isameM gAruDAdhikAra sambandhI nimnalikhita ATha bAtoM ke varNana kI pratijJA kI gaI hai aura usakA nirvAha bhI kiyA gayA hai 1-saMgraha : sA~pa dvArA kATe gaye vyakti ko kaise pahacAnanA / 2-aMganyAsa : zarIra ke Upara mantra kisa prakAra likhnaa| 3-~-rakSAvidhAna : sA~pa dvArA kATe gaye vyakti kA kaise rakSaNa krnaa| 4-stambhana vidhAna : daMza kA Avega kaise roknaa| 5-stambhana vidhAna : zarIra meM car3hate hue jahara ko kaise roknaa| 6-viSApahAra : jahara kaise utaarnaa| 7--sacodya : kapar3A Adi AcchAdita karane kA kautuka / 8-khaTikA sarpa kautuka vidhAna : khar3iyA miTTI se Alikhita sAMpa ke dA~ta se kaTavAnA / isa pariccheda meM bhekhaNDA vidyA tathA nAgAkarSaNa mantra kA ullekha hai| isake atirikta ATha prakAra ke nAgoM ke bAre meM isa prakAra jAnakArI dI gaI hai| nAma : ananta, vAsuki, takSaka, karkoTaka, padma, mahApadma, zaMkhapAla, kulika / kula : brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra, zUdra, vaizya, kSatriya, brAhmaNa / varNa : sphaTika, rakta, pIta, zyAma, zyAma, pIta, rakta, sphaTika / viSa : agni, pRthvI, vAyu, samudra, samudra, vAyu, pRthvI, agni / jaya-vijaya jAti ke nAgadeva kula ke AzuviSavAle tathA jamIna para na rahane se usake viSaya meM itanA hI ullekha kiyA gayA hai / isake atirikta isameM nAga ke phana, gati evaM dRSTi ke stambhana ke bAre meM tathA nAga ko ghar3e meM kaise utAranA isake bAre meM bhI jAnakArI dI hai| sarasvatI mantra kalpa' yaha grantha bhI AcArya malliSeNa kA banAyA huA hai| isameM 75 padya aura kucha gadya vidhi dI gaI hai| kAma cANDAlI kalpa isa kRti ke racayitA bhI malliSeNa haiN| isa kRti kI eka prati bambaI ke sarasvatI bhavana meM surakSita hai| jvAlinI kalpa isakI racanA bhairava padmAvatI kalpa Adi ke praNetA zrI malliSeNa ne kI hai| yaha granya jvAlAmAlinI anya 1. yaha kRti sArAbhAI navAba dvArA prakAzita bhairava padmAvatI kala pariziSTa, 11 pR. 61-68 para chapI hai / . Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se alaga hai / isa jvAlinI krupa kI eka prati sva0 mANivacandra ke grantha saMgraha bambaI meM hai, jisameM 14 patra haiM aura jo vikrama saMvat 1562 kI likhI huI hai| - jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa kalyANamandira stotra 44 zloka parimANa yaha kRti digambarAcArya zrI kumudacandra ne 1125 IsavI san ke lagabhaga racI hai / isakA pratyeka zloka Rddhi mantra evaM yantra se garmita hai| isa stoSa para kaI vidvAnoM ne Rddhi mantra-yantra sahita TIkAe~ likhI haiM / jaina mantra sAhitya meM yaha kRti apanA mahattvapUrNa sthAna rakhatI hai / isa para kalyANamandira stotra mUla, nUtana padyAnuvAda, artha mantra-yantra Rddhi, sAdhana vidhi, guNa, phala tathA zrImaddevendrakIti praNIta kalyANa mandira stotra pUjA sahita pustaka zrI paM0 kamalakumAra zAstrI ne likhI hai|" zrI vardhamAna vidyA kalpa 77 zloka parimANa yaha kRti zrI siMhatilakasUri ne IsvI san 1266 meM racI hai| isameM yantra lekhana vidhi ke sAtha vAcanAcArya mantra, upAdhyAya vidyA, AcArya tulya yati yogya vidyA Adi kA varNana kiyA gayA hai| zrI vardhamAna vidyAkalpa (dvitIya) 3 16 zloka parimANa yaha kRti bhI zrI siMhasilakara ne saMvat 1322 ( IsavI san 1966) meM racI hai| isameM stuti ke sAtha caturviMzati vidyAoM kA varNana isa prakAra kiyA hai- zrI RSabhavidyA, zrI ajitavidyA, zrI sambhava vidyA, zrI abhinandanavidyA, zrI sumatividyA, zrI padmaprabhavidyA, zrI supArzvavidyA, zrI candraprabhavidyA, zrI suvidhividyA, zrI zItalavidyA, zrI zreyAMsavidyA, zrI vAsupUjyavidyA, zrI vimalavidyA, zrI anantavidyA, zrI dharmavidyA zrI zAntividyA, zrI kuMbhuvidyA, zrI aravidyA, zrI mallividyA zrI munisuvratavidyA, zrI namiviyA, zrI nemiviyA, zrI pArzvavidyA, zrI vardhamAnavidyA; anta tathA meM sAdhana-vidhi dI huI hai / 626 zloka parimANa yaha kRti zrI siMhatilakasUri ne saMvat 1327 ( I0 sa0 ne isa kRti ko nimna zirSakoM meM vibhakta kara paripUrNa kiyA hai| paMcAsallabdhi padAni aSTacatvAriMzatstutipadI yukta yantrollekha: japabheda nirUpaNaM, sUrimantrasya vAcanA prakArAH 1. zrI kundhusAgara svAdhyAya, khuraI, ma0pra0 se prakAzita vIra ni0 saM0 2478 2. paM0 ambAlAla premacandra zAha, sUrimantra kalpa sandoha, pR0 1-6 para prakAzita / 3. vahI, pR0 10-20 / 4. ityavacintya bahuzrutamukhAmbujebhyo mayA''tmane likhitaH / zrI vardhamAna vidyAkalpastri-dvi-trikendu (1323) mitevarSe // 65 // zrIvibudhacandragaNabhrata ziSyaH zrIsiMhatilakasUrimam / sAhlAda devatoyavizadamanA likhitavAn kalpam // 19 // 5. saM0 muni jambUvijayajI sUrimantra kalpasamuccaya bhAga 1, pR0 1-74 6. saMyattaguNa-khodana 1220 varSe dIpAliparvamadivase / sAhlAda devatojjvalamanasA pUrti mayedamAnItam // 626 // (iti) zrIyazodevasUri ziSya zrI vibudhacandrasUri ziSya zrIsiMha tilaka bhimaMjarAjarahasyaM racitaM / sarvA 800 grantha zloka saMkhyA / / zrIrastu / / 378 mantrarAjarahasyam * 1270 ) meM racI hai| AcArya pratyeka tesA kRtyakAritvaM ya mantrajApa yogyasthAnAdi mantra . Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 karmayogI bhI kevala jI surANA abhinandana grantha paMcama khaNDa jApa vidhi phalAdikaM ca pArzvanAthAnIya kezi gaNadhara mantraH koTzAdivicAraH mahatvAdimantra catuSka vicAraH, sUrimantrAbhidhAna kAraNaM tadadhikArI va mudrA vicAra vidyA prasthAna pITha svarUpam '' Adi bIja vaya prayoga vicAraH, ekonacatvAritpadAtmaka marimantravicAra:, tayodazalabdhi pada-saptameru yuta sUrimantravicAraH, dvAtriMzaMllabdhi padyA caturviMzati labdhi padyA ca yuktasya SaT prasthAnamayasya sUrimantrasya vicAraH, SoDazastutipadayuktasya SaTaprasthAnamayasya sUrimantrasyavicAraH, yodaza meruyuktasya sUrimantra vicAraH hrIM hAravivAra mantrarAjamAna vivAraH, dvAdazadi trayodazamehayuktasya sUrimantrasya vicAraH, SoDazastutipadaSaNmerukUTAkSara yuktasya sUrimantrasya vicAraH / OMkArasya hrIMkArasya grahAdizAntikasya ca vicAra, mAyAbIja vicAra, ahaMkAra rahasyam, dehasvasya AdhAra cakrAdipITha catuSkasya vicAraH, jApamAhAtmyam banalevana prakAraH, SoDaza labdhipada SaNmeruyuktasya sUrimantrasya vivAraH, dvAdazalabdhi pada yukta paMca me vAcanAyAM vizeSa:, upavidyAmerurahita sUrimantravicAra:, zAntika vicArastadvidhizca stambhAdivicAraH sUrimantra mahimAdivicAraH sUrimantranitya pUjana vidhiH, SoDazalabdhipada, trayodazamerusahita sUrimantrasya vAcanAntaram akSa vicAraH vAsakSepa mudrAdi vicAra: Azirvacana pUrvaM granthakArakRtAgrantha samAptiH / vidyAnuvAda yaha vividha mantra evaM tantra kI saMgrahAtmaka kRti hai| isakI eka hastalikhita prati sarasvatI di0 jaina mandira, indaura meM vidyamAna hai| isa kRti meM kahIM bhI saMgrahakartA athavA dhanyakartA kA nAma nahIM diyA gayA hai| paM0 zrI candrazekhara zAstrI ne ise muni kumArasena dvArA saMgrahIta batAyA hai| isameM nimna 23 pariccheda 1. mantrI 2. vidhimantra, 3. lakSma, 4. sarva paribhASa, 5. sAmAnya mantra sAdhana, 6. sAmAnya yantra, 7. garbhopatti vidhAna, 8. bAla cikitsA, 6. grahopasaMgraha 10. viSaharaNa 11. phaNitantra maNDalyAca 12. panayojanaM 13-14-15 kRte sambadhovadhaH 16. vidhAna uccATana, 17. vidveSa, 18. stambhana 12. zAnti 20. puSTi, 21. vayaM 22. AkarSaNa, 23. namme Adi / pratiSThAtilaka 18 pariccheda evaM anta meM pariziSTa prakaraNa parimANa yaha kRti digambara jainAcArya zrI nemIcanda ne 13vIM sadI IsvI ke lagabhaga racI hai| donI makhArAma nemavanda sonApura se yaha prakAzita hai| yaha eka taraha se mantra-yantroM kA sAgara hai| isameM nimna yantra apanA viziSTa mahatva rakhate haiM mahAzAntijayantra yAMtika yantra jalayantra mahAyAna nirvANakalyANa yantra, vazyayantra maNDala yantra, laghujJAntika yantra, mRtyuMjayayantra vicakrapanna, pIThayantra sArasvatayantra zAntiyantra stambhanayantra, AsanapadavAstuyantra jalAdhivAsanayantra, gandhayantra, agnizya homayantra, annijaya dvitIya , prakAra yantra, agnitraya homa maNDapa yantra, upapIThapada vAstu yantra, parama sAmAyika pada vAstuyantra, ugrapITha pada vAstu yantra, navagraha homa kuNDa maNDala, sthaMDilapada vAstu yantra, maMDukapada vAstu yantra Adi / zrIsUrimantrabRhat kalpa vivaraNa isa kRti ko zrI jinaprabhasUri ne 1308 IsavI ke AsapAsa racA hai| isameM ye pramukha prakaraNa haiM(1) vidyApITha (2) vidyA (3) upavidyA (4) mantrapITha (5) mamvarAja / (1) vidyApITha ( mAnadevI vAcanAnugatA) dvAdazapadI (dharmapoSAnnAyAnugatA) gayodama padI ( paTa lekhyA) aSTAdazapadI, caturviMzatipadI, aSTapadI (digambarAmnAyAnugatA ) SoDazapadI (jina prabhUsUri pUrva paramparAgatA ) aSTI vidyAH tAsAMjapavidhiH phalaM ca, azikepazaminI dvAtriMzatstutipadI, aprastutA api kecana mantrA atyantayopyAni AnAyAntarANi labdhi pada prabhAvazca zalyoddhAranirNaya vidyA prathama pITha vivaraNa samAptizca / 1. bhairavapadmAvatI kalpa, bhUmikA, pR0 78 2. saM0 muni jambUvijayajI, sUrimantra kalpa samuccaya, bhAga 1, pR0 77-106 . Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM ko paramparA aura svarUpa 381 -. - . -. -. - . -. - . -. -. - . -. 2. dvitIya pITha : vidyA 3. tRtIya pITha : upavidyA 4. caturtha pITha : mantrapITha 5. paMcama pITha : mantrarAja anta meM surimantra jApya phala, sAdhana vidhi, tapavidhi, svaAmnAya mantrazuddhi, sUrimantra adhiSThAyaka stuti evaM mudrAoM kA varNana kiyA gayA hai| devatAsara vidhi' isa kRti kI zrI jinaprabhasUri ne 1308 IsvI ke Asa-pAsa racanA kI hai| isameM sUrimantra ko sAdhana karane ke liye nimna 20 adhikAroM kA varNana kiyA hai (1) bhUmizuddhi, (2) aMganyAsa, (3) sakalIkaraNa, (4) digpAla AhvAna, (5) hRdayazuddhi (6) mantra-snAna, (7) kalmaSadahana (8) paMcaparameSThi sthApanA (8) AhvAnana, (10) sthApanA, (11) sannidhAnaM, (12) sannirodhaH (13) avaguMThana, (14) choTikA, (15) amRtIkaraNa, (16) jApa, (17) kSobhaNa, (18) kSamaNa, (16) visarjana, (20) stuti, sUrimantra mAhAtmya, jApya-dhyAna Adi se prApta siddhiyoM kA varNana / mAyAbIja kalpa isa kRti kI jinaprabhasUri ne 1308 IsavI ke AsapAsa racanA kI hai| isameM mAyAbIja hrIM ko siddha karane kI sampUrNa vidhi kA varNana kiyA hai| zukla pakSa, pUrNA tithi, naivedya-pakavAna, phala, snAna, eka bhukti bhojana evaM brahmacarya Adi zabda likhakara sAdhaka ko una bAtoM para vizeSa dhyAna ke liye saMketa kiyA hai| prathama mAyAbIja mantra OM hrIM namaH' mUlamantra kA eka lakSa jApa karane, japa ke sAtha dhyAna vidhi bhI batAyI gaI hai| isa mUla mantra ke sAtha alaga-alaga pallavoM ko lagAkara zAnti, puSTi, vazIkaraNa, uccATana, vidveSaNa Adi mAntrika kriyAoM ko siddha karane kI vidhi batAI gaI hai| sUrimantra kalpa yaha kRti zrI rAjezekhara sUri ne 1353 IsavI ke pAsapAsa racI hai| yaha kalpa 10 vaktavyoM meM likhA gayA hai-(1) saptadaza mudrAvarNana, (2) prathama pITha vaktavyatA, (3) dvitIya pITha vaktavyatA, (4) tRtIya pITha vaktavyatA, (5) caturtha pITha vaktavyatA, (6) paMcama pITha vaktavyatA, (7) paMcapIThamaya sampUrNa sUrimantra vaktavyatA, (8) savistAra devatAvasaravidhi vaktavyatA, (9) saMkSipta devatAvasaravidhi vaktavyatA, (10) mantramahima vktvytaa| sUrimukhya mantra phalpa isa kRti ko zrI merutugasUri ne 1383 I0 saM0 ke AsapAsa racI hai| isameM nimna prakaraNoM kA varNana hai-paMcapITha varNana upAdhyAya vidyA, pravartaka mantraH, sthavira mantraH, gaNavacchedamantraH, vAcanAcArya-pravRttinyormantra: paMDita mizra maMtraH, RSabhavidyA, sUrimantra sAdhana vidhi (devatAvasara vidhi sadRzya:) AdyapITha sAdhana vidhiH, dvitIya pITha sAdhana vidhiH, tRtIya pITha sAdhana vidhiH, caturtha pITha sAdhana vidhiH, paMcama pITha sAdhana vidhiH, sUrimantra smaraNaphalam, sUrimantra paTa lekhana vidhiH, dhyAna vidhijapabhedAdika ca, aSTauvidyAstAsAMphalaM ca, sUrimantra smaraNa vidhiH (saMkSiptaH) sUrimantra 1. saM0 muni jambUvijayajI, sUrimantra kalpa samuccaya, bhAga 1, pR0107-112 2. lekhaka ke nijI saMgraha meM vidyamAna hai| 3. saM0 muni jambUvijayajI, sUrimantra kalpa samuccaya, bhAga 1, pR. 113-11 4. vahI, pR0 132-175 / . Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa Doorse. ............................................................... adhiSThAyaka stutiH, akSA di vicAraH, stambhanAdyaSTakarma vicAraH, caturdhAmantrajAtimantra smaraNarItizca, mudrAvarNanam, paMcAzallabdhivarNanam, vidyAmantra lakSaNaH / kokazAstra isa kRti' ko tapAgaccha kamalakalaza zAkhA ke narbudAcArya ne saMvat 1656 (1566 IsavI) ke Asoja zuklA dazamI ko sampUrNa kiyaa| isake dasave adhikAra meM AcArya ne mantra evaM tantra kI saMkSipta meM sundara sAmagrI kA varNana kiyA hai / padminI, citriNI, hastinI evaM zaMkhinI striyoM ke prakAra ke AdhAra para unako apane vaza meM karane ke liye ukta adhikAra meM AcArya ne mantra ke sAtha tantra kA samAveza kiyA hai jisase kArya kI tvarita siddhi ho ske| tantra:- mocAkaMda rasena jAtiphalakaM kuryaadvshNcitrinnii| pakSImAkSika saMyutau ca kariNI pArApata bhrAmaraiH // zaMkhinyAvazavattinI ca tagarI mUlAnvitAM zrIphalaM / tAmbUlena saha pradattamacirAdvazyaM bhavati padminI // 1318 // 2 mantraH- OM paca paca vihaMgama kAmadevAya svAhA // 1320 // mocAkanda kA rasa aura jAyaphala pAna meM dene se citriNI strI vaza meM hotI hai| uparyukta mantra se bhaMvare kA paMkha abhimantrita kara madhu meM khilAne se citriNI strI vazIbhUta hotI hai| isI prakAra padminI, hastinI tathA zaMkhinI striyoM ko vazIbhUta karane ke mantra tantra evaM anya kaI prakAra ke tantra diye hue haiN| mahAcamatkArI vizAyantra yaha kRti zrI meghavijayajI ne 17vIM zatI IsavI meM racI hai| isameM rAvaNa pArzvanAtha stavana pATha, zrI arjuna patAkA ke antargata kaI prakAra ke bise evaM anya yantroM kI AkRtiyA~ dI haiN| sArAbhAI navAba ne ise sampAdita kara prakAzita karavAyA hai| carcAsAgara ___ yaha kRti zrI campAlAlajI ne saMvat 1810 (1753 Isa bI) meM basanta paMcamI ko pUrNa kii| isameM carcA saMkhyA 157 se 165 taka meM nimna mantroM kA svarUpa eva vidhi dI huI hai| siddhaca krayantra, zAnticakra yantra, kalikuNDa daNDa svAmI yantra, RSimaNDala yantra, cintAmaNi ca ka yantra, gaNadhara valaya yantra, SoDazakAraNa yantra, dazalAkSaNika yantra, ratnatraya Adi kA sundara vivecana huA hai / yaha grantha bhAratIya jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA, kalakattA se prakAzita hai| zrI RSimaNDala kA mantra kalpa yaha kRti zrI vidyAbhUSaNasUri dvArA racita hai| sAtha hI zrI RSimaNDala mantra, yantra, stotra, pUjA zrI guNa 1. sArAbhAI navAba ne isako sampAdita kara prakAzita karavAyA hai| 2. vahI, pR0 117 3. vahI, pR0 117 4. saMvatsara vikrama arka rAjya, samayete digaharicandra chAja / mAgha mAsa zazi pakSazuddha, paMcama guruvAra anaMga bUddha / / 12 / / tisa dina zubha belA pUrNa kIna, carcAsidhU bahukathana pIna / naMdo vRddho jayavanta hou, yAvataravizazichiti vAddhi lou // 13 // -pR0 537 . Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa 383 ................................................................ ... . .... nandi munIdra dvArA viracita hai| isakA mUlamantra "OM hrAM hi ha ha ha ha hrIM hraH a si A u sA samyag-darzanajJAnacAritrebhyo hrIM nama: / " uparyukta mantra kI sAdhanA se Adhi-vyAdhi, duHkha, dAridraya, zoka-santApa Adi kA nAza hotA hai tathA hara prakAra kI sukha sAmagrI kA prAdurbhAva hotA hai jaise : raNe rAjakule vahnau jale durge gajai harau / zmazAne vipine ghore smRto rakSati mAnavaM // 56 // rAjyabhraSTAnijaM rAjyaM padabhraSTA nijapadAM lakSmIbhraSTA nijA lakSmI prApnuvaMti na saMzaya // 60 // bhAryArthI labhate bhAyAM putrArthI labhate sutaM / dhanArthI labhate vitta naraH smaraNamAtrataH // 61 // svarNe rUpye'thavA kAMsyelikhitvA yastu pUjayete / tasyai veSTa mahAsiddhiAhe vasati zAzvatI // 2 // bra0 zrIlAla jaina ne isakA sampAdana kara prakAzita karavAyA hai| anubhavasiddha mantra dvAtrizikA : isa kRti kI racanA bhadraguptAcArya ne kI hai| isameM pAMca adhikAra haiN| pahale adhikAra meM (1) sarvajJAbhamantra: "OM zrI hrIM ahaM namaH" 2) sarvakarmakarayantra "OM hrIM zrIM ahaM nama: / " uparyukta donoM mantroM ke dhyAna viSaya meM batAyA hai ki : pItastambhe'ruNaMvazye kSobhaNe vidruma prabham / kRSNaM vidvaSaNe dhyAyet karmaghAte zazi prabham / / dvAdaza sahasrajApo dazAMza homena siddhimupayAti / mantrI guruprasAdAdjJAtavyastribhuvane sAraH / / dvitIya adhikAra meM vazIkaraNa evaM AkarSaNa mantroM kA varNana kiyA hai| tRtIya adhikAra meM stambhana, stotra Adi mantroM kA varNana hai| "OM hrIM devI " kuru kulle amukaM kuru svaahaa|" isa mantra kA hara prakAra kI bImArI, viSa Adi para prayoga hotA hai| cauthe adhikAra meM zubha-azubhasUcaka sundara aura turanta anubhava karavAne vAle ATha mantroM kA samAveza kiyA gayA hai| pA~caveM adhikAra meM guru-ziSya ke yogyAyogya kA nirUpaNa kiyA gayA hai, jisase donoM kA kalyANa ho ske| ise paNDita ambAlAla premacanda zAha ne sampAdita kara prakAzita karavAyA hai| sUrimantra kalpa yaha kRti ajJAta sUri dvArA racita hai| isameM nimna prakaraNa haiM-prathama vAcanA, dvitIya vAcanA, dhyAna vidhi sAdhanavidhi, tRtIya vAcanA- (akSara sthApanA) sUrimantra gabhita vidyA prasthAna paTa vidhiH, mantrazuddhi, tapovidhiH, adhiSThAyakastutiH evaM sUrimanna pada saMkhyA / sUrimantra saMgraha yaha kRti ajJAta kartRka hai| isameM nimna pIThoM kA varNana kiyA hai| prathama vidyApITha, dvitIya mahAvidyA pITha, tRtIya upavidyA pITha, caturya mantrapITha, paMcama mantrarAjaprasthAna / cintAmaNi pATha isa kRti kA racanAkAla evaM kartA kA paricaya ajJAta hai| isameM bhagavAna pArzvanAtha kA stotra evaM pUjA, 1. saM0 muni jambUvijayajI, sUrimantra kalpasamuccaya, bhAga 2, pR0 106-165. 2. vahI, pR0 saM0 231-235, 58. 3. lekhaka ke saMgrahAlaya meM surakSita hai| . Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 karmayogI zrI kesarImasajI surANA abhinandana anya : paMcama khaNDa ........................................................................... mAyAbIja hrIMkAra kI pUjA meM dharaNendra-padmAvatI kI pUjA, daza dizAoM meM pArzvanAtha kI pUjA, caubIsa yakSa-yakSiNI pUjA, solaha vidyAdevI pUjA, navagraha pUjA Adi viSaya haiN| yaha racanA mantrapUta athavA yAntrika zakti se yukta hone para zAntika evaM pauSTika abhikarma kI pUrti karatI hai| cintAraNi (mantra, yantra tathA tantra saMgraha) : isa kRti' kA saMkalanakartA evaM samaya ajJAta hai / anumAna se 18vIM-16vIM zatI meM sAgavAr3A (bAgar3a prAnta) gaddI ke bhaTTAraka athavA unake kisI paNDita ne saMgraha kiyA hogaa| isa saMgraha meM mantra-yantra evaM auSadha prayoga vidhi meM bAgar3I bolI, mAravAr3I tathA mAlavI bolI ke zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| usameM kahIM-kahIM zaiva mantroM, hanumAna mantroM kA bhI samAveza kiyA gayA hai| isa saMgraha kI puSpikA meM nimna paMktiyAM likhI huI haiM :-- vRSabhAdi caturvizassutrayaH trizat yojyA caturvizatibhirbhakta zaisaM zAntinAt SoDazAtkathitaM vyAH iti tIrthakara iti cintAraNi samAptam / isa mantra-mantra-tantra saMgraha kA nAmakaraNa uparokta paMktiyoM ke AdhAra para cintAraNi rakhA gayA hai| mantra-yantra-tantra saMgraha ajJAta vyakti dvArA saMgrahIta isa kRti kA samaya jJAta nahIM huA hai| isameM prathama pRSTha para bArIka akSaroM meM NamokAra kalpa prArambha likhate hue likhA huA hai| isako bAgar3I, mAravAr3I bolI ke zabdoM meM likhA gayA hai| isameM 6 taka patra saMkhyA hai| anumAna se isakA saMgraha 18-19vIM zatI meM sAgavAr3A (bAgar3a prAnta) gaddI ke bhaTTAraka ke kisI anuyAyI ne kiyA hogaa| isameM mukhyatayA vazIkaraNa, uccATana, mAraNa, vidveSaNa Adi mantra-yantroM kA hI saMgraha kiyA gayA hai| mantra zAstra ___ isa kRti ke racanAkAra evaM racanAkAla ke viSaya meM kisI prakAra ke sAkSya prApta nahIM hote haiM / isakI racanA anumAna se sAgavAr3A (jilA DUMgarapura) gaddI ke 18-19vIM zatI ke bhaTTAraka ke kisI anuyAyI bhakta ne kI hogii| isameM patra-saMkhyA 24 ke bAda patra gAyaba haiN| isako bAgar3I, mAravAr3I, mAlavI bolI ke zabdoM meM likhA gayA hai yaha mantra, yantra evaM tantra kA anUThA saMgraha hai| isameM kahIM-kahIM musalima, zAbara mantroM evaM vaiSNava mantroM kA bhI samAveza kiyA gayA haiN| maMgalamantra NamokAra : eka anucintana yaha kRti DaoN0 nemicanda zAstrI dvArA san 1956 meM praNIta hai| isameM lekhaka ne NamokAra mahAmantra kA vaijJAnika daSTi se parizIlana kiyA hai| isake pratyeka akSara evaM pada kA vaijJAnika vizleSaNa kiyA gayA hai| isako sAdhane kI vidhi evaM isase sambandhita kaI mantroM kA saMgraha bhI sAtha meM diyA hai| kisane kaba isa mahAmantra kI sAdhanA se apanA kalyANa kiyA, unake bAre meM 17 kathAe~ bhI dI haiM / / 1. lekhaka ke saMgrahAlaya meM surakSita hai| 2. 'OM namo bhagavaterudrAya hrIM hra haphaT svAhA anena mantra sarvabhUtADAkiNIyoginIdamana mantraH' pR0 12 para 3. lekhaka ke saMgrahAlaya meM surakSita hai| 4. vhii| 5. OMnamaullAillA illa illAIllI Ila mahamada rasalilA: salamAna paigambara sakaradina mamahAdina hastAvatAradipA vatAraH patrAvatAra kajalAvatAra Agaccha-Agaccha satyaM brU hi-satyaM brUhi svAhA, pR0 10 6. bhAratIya jJAnapITha se prakAzita hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maina mantrazAstroM ko paramparA aura svarUpa 385. ghaNTAkarNavIrajayapatAkA ajJAtakartRka isa kRti' kA saMvat 2028 meM sampAdana zrI narottamadAsa nagInadAsa zAha ne gujarAtI bhASA meM kiyA hai / isameM vizeSa rUpa se nimna mantra-yantroM kA samAveza kiyA / 6ii 120 balI' / hai| 1-sarva siddha mahAyantra kI vidhi, 2-navagraha yantra kI vidhi, h|1-sv sikha mahAya te / / 3-dazadigpAlayantra kI vidhi, 4-SoDaza vidyAdevI yantra kI vidhi, 5-aSTabaTuka bhairava yantra vidhi, 6-bAvana vIra yantra vidhi, 7HEIR 12 cauMsaTha yoginI yantra vidhi, 8-vINAkAra yantra kI vidhi, : dhanuSAkAra yantra kI vidhi, 10-svatikAkAra yantra vidhi, 11lakSmImATe ghaNTAkarNa bIsA yantra' santAnotpatti garbharakSA yantra vidhi, 12-dhvajAkAra yantra vidhi, 13-SaTkoNa mahAlakSmI yantra vidhi, 14--lakSmI mATe ghaMTAkarNa bIsAyantra 15-bhAgyodaya vRddhikAraka siMhAsanAkAra yantravidhi aadi| veranAvamalamA isa gujarAtI kRti kA sampAdana munizrI guNabhadravijayajI ne san 1972 meM kiyA hai| isakA prathama bhAga mantrazAstra kA hai tathA dvitIya bhAga jyotiSazAstra kA hai / isameM mantra-yantroM kA sundara sampAdana kiyA gayA hai / mantra vibhAga-navakAra mahAmantra evaM tenA gUDha mantro, caubIsa tIrthakara paramAtmA ke aprasiddha prAcIna mahAna siddha prabhAvaka vidyAmantra, sarvakArya siddha mahAcamatkArI anubhava siddha mantra, (OM tAre tAre vIre, OM tAre vIre vIre hrIM phaT svAhA) aparAjita mahAvidyAmantra, zrI cakrezvarI devI ke mantra (OM hrIM zrIM cakrezvarI cakravAruNI cakravegena mama upadrava hana hana zAnti kuru kuru svAhA), zrI padmAvatI devI ke mantra (OM namo dharaNendra padmAvatI sahitAya zrIM klIM aiM aha~ namaH), sarasvatI devI ke mantra, vyAkhyAna zreSTha ApavAno mantra, zrI lakSmI devI ke mantra, ghaMTAkarNadeva mantra, karNapizAcinInAmantro, paMcAgulI mantra / ST .. "T - - -- -- - -- -- - - -- -- - -- - I hIlI bA. -- F----" 5.48 / Tha: / 42 / 34 / 40 / phu / Rddhi siddhi yantra Tha: / 37 / 36 / 41 / phu / 38 abhAva amana bhASA amRtamama sarva zaza hai |bhr mara mura roga nivAraNa yantra vyApAravardhaka yantra 1. megharAja jaina pustaka bhaNDAra bambaI se prakAzita hai| 2. pRSTha 20 para 3. seTha cimanalAla kAjI, bambaI 54 se prakAzita / 4. veranAvamalamAM, pu. 63 5. vahI, pR017 6. vahI, pR0 102 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 karmayogI zrI kesarImala jI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa ......-..-.-.-.-.-.-.-.-.-........................................... yantra vibhAga-caubIsa tIrthakara paramAtmAnu mahAna prabhAvika camatkArI siddha yantra, zrI caubIsa tIrthakara paramAtmAnA adhiSThita deva devIonA nivAsa vArU kalpavRkSa yantra, sarvakArya manokAmanA siddhayantra, caudapUrvI sarvatobhadra yantra, zrI lakSmI prAptinA camatkArI adbhuta siddhi yantro, adabhuta sidva vidyA prApti tayA jJAna prApti yantro, manokAmanA siddhayantra, cintevelu kArya siddha yantra, ghaNTAkarNo yantra, korTa kacerI mA vijaya prApti vijayarAja yantra, vyApAra vardhaka yantra, roganivAraNa yantra, ekAkSI nAlIyera kalpa, vyApAravardhaka 32, 34, 65 kA yantra, zaMkha kalpa, sonu banAvAnu kalpa Adi / mahAvIrakoti smRti grantha __ isa kRti kA sampAdana DaoN0 nemaindracandra jaina ne san 1975 meM kiyA hai / isa grantha ke tRtIya khaNDa meM sva. AcArya dvArA samaya-samaya para apane bhaktoM ko diye gaye evaM batAye gaye mantroM evaM tantroM kA saMgraha kara sampAdana kiyA gayA hai jisameM nimna mantra evaM yantra mahatvapUrNa haiM : NamokAra kalpa-maMgalamantra NamokAra, akSara paMkti vidyAmantra, acintyaphala pradAyaka mantra, pApabhakSiNI vidyA rUpa mantra, rakSA mantra, agninivAraka mantra, lakSmI prApti mantra, sarva siddhi mantra, tribhuvanasvAminI vidyA mantra, mahAmRtyujaya mantra. roga nivAraka mantra, viveka prApti mantra, prativAdikI zakti stambhana karane kA mantra, vidyA va kavitva prApti mantra, sarvakAryasAdhaka mantra-(OM hrIM zrIM klIM blU ahaM namaH), sarvazAntimantra, vyantara bAdhAvinAzaka mantra, zirovyAdhi vinAzaka mantra, bukhAra tijArI ekAtarAnivAraka mantra, vyantara aura bhUta-preta vinAzaka mantra, ketu-maMgala-sUrya graha nivAraka mantra, candra-zukra graha nivAraka mantra, budha graha nivAraka mantra, zAnti ke lie mantra, manacintita kAryasiddhi mantra, dravya prApti mantra, vazIkaraNa mantra, vyApAra meM dhana-prApti mantra, lAbhAntarAya mantra, lakSmIprApti mantra, RNamocana mantra, putra prApti mantra (OM hrIM putra-sukha prAptAya zrI AdijinendrAya namaH), phaujadArI mukadame meM jIta mantra, bicchU viSaharaNa mantra, vidyAsiddhi mantra, sarvakArya siddhi mantra, bandI-mokSa mantra, vastu vikraya mantra, stambhana mantra, mevavRSTikAraka mantra, cintAmaNi mantra (OM Namo arihantANaM are araNimohaNi amukaM mohaya mohaya svAhA), AdhA sira darda naSTa karane kA mantra aadi| yantra prakaraNa :-lakSmI prApti yantra, bhapa nivAraNa va garbha rakSA yantra, zAntidAyaka yantra, upadravanAzaka yantra, dhanadhAnya vRddhikAraka zrI pArzvanAtha yantra, daridratAnAzaka yantra, garbha rakSA yantra, bikrI yantra, sarvakArya siddhi mantra yantra, vyApAra acchA cale yantra, yoginI yantra, sammAna prApti yantra, dravya prApti pandariyA yantra, vazIkaraNa pandariyA yantra, uccATana nivAraka pandariyA yantra, mukadamA jItane kA yantra Adi / ------- + ---- + --- 16 / 15 / 2 / 7 / iT3 // 12! 11 --- -- -------------- iviti E / 1 +---+----+------ ------ +--- --- --- i4 / 31511 +---+---+- + / / 5 / / +--- --- -- / 2 / .11 Rii 1 / + -- - -- -- -- - - - - -- Xx dravya prApti yantra ati uttama vyApAra yantra ___ lakSmI prApti yantra (jahA~ vyApAra ho vahA~ rakheM) 00 1. dhanendraprasAda jaina, vArANasI dvArA prakAzita / 2. mahAvIrakIrti smRti grantha, pRSTha 186 3. vahI, pR0 160 4. vahI, pR0 167 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa 387. -. -.-. -.-.-. -.-. -. -.-. -. -.-. -. -. -. -. -.-. -.-... mantra vidyA yaha kRti' karaNIdAna seThiyA dvArA saMvat 2033 meM praNIta hai| isameM lekhaka ne maMgalAcaraNa ke bAda nimna prakaraNoM ko apanI kRti meM sthAna diyA hai :-- mantra vidyA-vidhi krama, mantra grahaNa divasa, nakSatra, phala, japa, sakalIkaraNa, namaskAra mahAmantra kalpa, vardhamAna vidyAkalpa, logassavidyA kalpa, candra prajJapti-vidyAkalpa, zAntidAyaka mahAprabhAvakasiddha zAnti kalpa, zrI candrakalpa, yakSiNIkalpa, vividha mantra evaM stotra / yantra vibhAga meM kaI jaina yantra tathA anya sampradAyoM ke yantroM kA bhI samAveza kiyA hai| yahI nahIM mantra vibhAga meM bhI jaina mantroM ke alAvA anya sampradAyoM ke mantroM ko bhI isa grantha meM apanAyA gayA hai / lekhaka ne apanI kRti meM pracalita-apracalita kaI prakAra ke mantra evaM yantroM kA saMkalana kara mantrazAstra kI dRSTi se mahattvapUrNa kArya kiyA hai| jaina mantrazAstroM kA svarUpa __ mantra zabda man dhAtu (divAdi jJAne) se STrana (tra) pratyaya lagAkara banAyA jAtA hai| isakA vyutpatti ke anusAra artha hotA hai 'manyate jJAyate AtmAdezo'nena iti mantraH' arthAt jisake dvArA AtmA kA Adeza nijAnubhava jAnA jAya, vaha mantra hai| dUsarI tarapha se tanAdigaNIya 'mana' dhAtu se (tanAdi avabodhe Toconsider) STrana pratyaya lagAkara mantra zabda banatA hai| isakI vyutpatti ke anusAra 'manyate-vicArayate AtmAdezoyena sa mantraH' arthAt jisake dvArA AtmAdeza para vicAra kiyA jAya, vaha mantra hai| tIsare prakAra se sammAnArthaka 'mana' dhAtu se STrana pratyaya karane para mantra zabda banatA hai| isakA vyutpatti artha hai-'manyante satkriyante paramapade sthitA: AtmAnaH vA yakSAdizAsanadevatA anena iti mantraH' arthAta jisake dvArA parama pada meM sthita paMca ucca AtmAoM kA athavA yakSAdi zAsanadevoM kA satkAra kiyA jAya, vaha mantra hai / ina tInoM vyutpattiyoM ke dvArA mantra zabda kA artha avagata kiyA jA sakatA hai| mana ke sAtha jina dhvaniyoM kA gharSaNa hone se divyajyoti pragaTa hotI hai, una dhvaniyoM ke samudAya ko mantra kahA jAtA hai / mantroM kA bAra-bAra uccAraNa kisI sote hue ko bAra-bAra jagAne ke samAna hai| yaha prakriyA isI ke tulya hai, jisa prakAra kinhIM do sthAnoM ke bIca bijalI kA sambandha lagA diyA jAya / sAdhaka kI vicAra-zakti svica kA kAma karatI hai aura mantra-zakti vidyuta lahara kA / jaba mantra siddha ho jAtA hai taba Atmika zakti se AkRSTa devatA mAntrika ke samakSa apanA AtmArpaNa kara detA hai aura usa devatA kI sArI zakti usa mAntrika meM A jAtI hai / sAdhAraNa sAdhaka bIja mantroM aura unakI dhvaniyoM ke gharSaNa se apane bhItara Atmika zakti kA sphuTana karatA hai / mantrazAstra meM isI kAraNa mantroM ke aneka bheda batAye haiN| pradhAna ye haiM : (1) zAntika mantra (2) pauSTika mantra (3) vazyAkarSaNa mantra (4) mohana mantra (5) stambhana mantra (6) vidveSaNa mantra (7) jambhaNa mantra (8) uccATana mantra (6) mAraNa mantra Adi / Age kI paMktiyoM meM inhIM mantroM ke svarUpa para kucha vistAra se vicAra kiyA jA rahA hai, jisase jaina mantrazAstra kA svarUpa spaSTa ho sake / (1) zAntika jina dhvaniyoM ke vaijJAnika sanniveza ke gharSaNa dvArA bhayaMkara se bhayaMkara vyAdhi, vyanta ra, bhUta-pizAcoM kI pIr3A, 1. karaNIdAna seThiyA dvArA prakAzita muslima pandrahiyA mantra, pR0 17 3. gaNeza mantra :-OM zrIM hrIM prIM klIM lu gaM gaNapataye varavarade sarvabhasmAnaya kuru svaahaa| -pRSTha 54 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -0. 0 388 "" krUra graha, jaMgama-sthAvara viSa bAdhA, ativRSTi, anAvRSTi, durbhikSAdi ItiyoM aura cora Adi kA bhaya prazAnta ho jAya, una dhvaniyoM ke niveza ko zAnti mantra kahate haiN| zAnti mantra - Namo amIyA savINaM" isa mantra ke jApa se samasta prakAra ke upadravoM kA zamana hotA hai / 1 1 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa 6 2 bAlI klIM pArzvamAthAma 1 zAntijA thAma DraoN zrIM kaThau 1 mahAvIra svAmI cakrezAnI devI 3 Dra EUR dharaNe deya nahIM bhUta, preta pizAca, DAkaNa, Adi upadrava nivAraka yantra isa yantra ko har3atAla, maNasila, hiMgula tathA gorocana se likhakara dhUpa dekara gale meM, bhujA para athavA kamara para bA~dhane se usa manuSya ke bhUta, preta, pizAca, DAkaNa Adi sabhI prakAra ke upadrava zAnta ho jAte haiM / " (2) pauSTika jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA sukha sAmagriyoM kI prApti arthAt jina mantroM ke dvArA dhanadhAnya, saubhAgya, yaza-kIrti tathA santAna Adi kI prApti ho, una dhvaniyoM kI saMracanA ko pauSTika mantra kahate haiM / mantra - ( 1 ) OM jhoMjhIM zrIM klIM svAhA / (2) OM hrAM hrIM devAdhidevAya ariSTanemi acintya cintAmaNi tribhuvana kalpavRkSa OM hrAM hrIM sarva siddhaye svAhA | yantra :-- mantra yantra kI sAdhanA- purnavasu, puSya, zravaNa yA dhaniSThA nakSatra meM 12500 hajAra jApa karane se yaha samasta jinezvaroM se yukta, samasta mantroM meM zreSTha paiMsaThiyA yantra vijaya dilAne vAlA hai| pavitra dravyoM se likhakara zuddha bhAvoM se jo strI apane apane dAyeM aMga para dhAraNa karatA hai, usako sukha ko detA hai / prayANa meM, yuddha meM, vAda-vivAda meM, rAjA yA rAjA tulya bar3e manuSya ko milane meM vikaTa mArga meM cintA Adi kA nAza karane meM, dhana prApti meM isa yantra kI ArAdhanA se avazya sukha-samRddhi, jaya-vijaya evaM mana kI icchAoM kI pUrti hotI hai|" bAyeM aMga para tathA puruSa evaM mAMgalika paramparAoM 15 16 22 3 6 1. sampAdaka - ambAlAla premacanda zAha nyAyatIrtha, sUri mantra kalpa sandoha, pRSTha 68 2. sampAdaka-muni guNabhadravijaya, veranAvamalamAM, pRSTha 101 3. saM0 narottamadAsa sAhU, aMka maMtra sAravAne mana kImiyo pRSTha 53 4. mantra yantra tantra saMgraha, pRSTha 1 / 8 1 24 14 7 5 20 53 6 21 16 12 10 2 25 18 11 tantra - lakhamI hoNe ko upAya likhate mRgasira nakSatre mRga'sti kIla'gula 7 sapta kI maMtrANI // mantra // OM chaH chaH ThaH ThaH svAhA // / 108 mantraja ghara dhUpa dei gADaI je ghara dUkAna lakSmI hoya, dhana vadhe, vyApAra ghaNu hoya, vyApArI Ava grAhaka gaNA AvaI || 1 || 4 17 23 4 . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM kI paramparA aura svarUpa (2) vazyAkarSaNa jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA icchita vastu, vyakti, pazu, pakSI, devI-devatA Adi cumbaka kI taraha khiMce hue sAdhaka ke pAsa AjAye tathA unakA viparIta mana bhI sAdhaka kI anukUlatA svIkAra karale, una dhvaniyoM ke saniveza ko vazyAkarSaNa mantra kahate haiN| jo vyakti isa cintAmaNi nAma ke yantra kA pUjana karatA hai, usake vaza meM sampUrNa loka ke sAtha-sAtha mukti rUpI strI bhI ho jAtI hai|' isa yantra ko bhojapatra para aSTagandha se likhakara Asana ke nIce dabAkara rakhane se Ane vAlA vyakti prabhAvita hogA tathA vyAkhyAna ke samaya pAsa rakhane se sabhA mohita hogii|* 10 bhairava padmAvatI kalpa, pRSTha 23 2. saM0 paM0 ambAlAla zAha, anubhava siddha mantra dvAtriMtikA, "pRSTha 30 3. saM0 nemaindracandra jaina, mahAvIrakIrti smRti grantha, pRSTha 223 / 4. karaNIdAna seThiyA, mantravidyA, pRSTha 15 He 488 49. klIM The 'zrI~ ai I mantraOM hrIM zrIM kalikuNDasvAmine vazamAnaya Anaya svaahaa| - vazIkaraNa cintAmaNi yantra vidhi - pArzvanAtha prabhu ke sammukha acche camelI ke dasa hajAra puSpoM se tIna rAtri taka sAdhanA karane se kisI bhI manuSya kA bayAkarSaNa ho sakatA hai|" yastra -- 4 (4) mohana jina dhvaniyoM kI vaijJAnika racanA ke parvana dvArA kisI ko mohita kara diyA jAya arthAt jina mantroM ke dvArA manuSya, pazu, pakSI Adi mohita kara diye jAyeM una dhvaniyoM ke sanniveza ko mohana mantra kahate haiM / mesmerigma, hipnoTijma Adi prAyaH isI ke aMga hai| he mohanI vidyA mantra OM namo bhagavatI karAlI mahAkarAlI, OM mahAmoha sammohanIya mahAvidya: jaMbhaya jaMbhaya stambhaya stambhaya mohaya mohaya muccaya muccaya kledaya kledaya AkarSaya AkarSaya pAtaya pAtaya kunera sammohinI aiM hrIM hrIM hrauM Agaccha karAlI svAhA || mohanI vidyA // isa vidyA mantra kA jApa karane se icchita vyakti athavA sabhA ko mohita kiyA jA sakatA hai / No recek A Zhi 386 2 7 6 3 |4888648985 4eeee48883 Ta 1 5 kece4/4887 vyakti va sabhA mohana vazIkaraNa yantra . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 karmayogI bhI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa la laM (5) stambhana jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA manuSya, pazu, pakSI, bhUta, preta Adi devika bAdhAoM ko zatruoM ke AkramaNa tathA anya vyaktiyoM dvArA kiye jAne vAle kaSToM ko dUra kara inako jahA~ ke tahA~ niSkriya kara stambhita kara diyA jAya una dhvaniyoM ke sanniveza ko stambhana mantra kahate haiM / stambhana yantra mantra :- -OM jaMbhe mohe amukasya jihvA stambhaya stambhaya ThaH ThaH ThaH svAhA / vidhi-uparokta yantra ko bhojapatra patra gorocana evaM kuMkuma se likhakara phira kumhAra ke hAtha kI miTTI lAkara usase apane pratyarthi kI choTI sI mUrti banAkara usake mukha yaha yantra rakha de| usa mUrti kA mukha majabUta kA~ToM se cIra kara usako do miTTI ke zarAboM meM rakha kara uparokta mantra se usakI pIle puSpoM se pUjA kre| usake virodhI vyavahArI kA jilA stambhana hotA hai / " (6) vidveSaNa jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA kuTumba, mitra, jAti, deza, samAja, rASTra Adi meM paraspara kalaha aura vaimanasya kI krAnti maca jAya, una dhvaniyoM ke vaijJAnika sanniveza ko vidveSaNa mantra kahate haiM / mantra -- OM cala cala acala pracala vizvaM kampa kampa vizvaM kampaya kampaya ThaH ThaH ThaH svAhA / uparokta mantra kA jApa karane se siddhi ko dene vAlA, kapila A~khoM vAlA caTeka prANiyoM kA vidveSaNa aura uccATana karatA hai| tantra----rAr3I hoya sahI prayoga hai, kAga kI pA~kha, ullU kI pA~kha, bilAva mukharA bAla, uMdarA mukharA bAla merI golI karIkhATa pAga nIce gAlaje, strIpuruSa rAr3I hoya || vidveSa hoya // 10 // * (7) jRmbhaNa jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA zatru, bhUta, preta, vyantara Adi sAdhaka kI sAdhanA se bhayatrasta ho jAya, kA~pane lage, arthAt jisa mantra dvArA manuSya, pazu, pakSI Adi prayoga karane vAle kI sUcanAnusAra kArya kare base jRmbhaNa mantra kahate haiN| mantra - OM namaH sahasrajihva kumudabhAjini dIrghakezini ucchiSTabhakSiNi svAhA / isa mantra ko par3hane se sAMpa pIche-pIche calatA hai aura 'yAhi' arthAt jAo, aisA kahane se calA jAtA hai / 1. saM0 paM0 candrazekhara zAstrI jvAlAmAlinI kalpa, pR0 72 2. usa mantra kA devatA 3. saM0 paM0 ambAlAla premacanda zAha, anubhavasiddha mantra dvAtriMzikA, pR041 4. mantra yantra tantra saMgraha, pR0 1 3. saM0 paM0 candrazekhara zAstrI, bhairava padmAvatI kalpa, pR0 10 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mantrazAstroM ko paramparA aura svarUpa 391 . - . -. -. - . - . - . -. -. - . -. (8) uccATana jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA kisI kA mana asthira ullAsa rahita evaM nirutsAhita ho kara pathabhraSTa yA sthAnabhraSTa ho jAya, arthAt jina mantroM ke prayoga se manuSya, pazu, pakSI ase sAta se bhrA ho, ijjata aura mAna-sammAna ko kho deve una dhvaniyoM ke vaijJAnikoM ke sanniveza ko uccATana mantra kahate haiM / ChallaurCEN leaat taTana St mantra uccATana meM phaTa raMjikA yantra vidhi-zmazAna se lie hue kapar3e para nIma aura Aka ke rasa meM krodha meM bharakara likhe| usa yantra ko zmazAna meM pheMka deN| jaba taka yaha yantra vahA~ para rahatA hai taba taka zatru AkAza meM kauve ke samAna pRthvI para ghUmatA rahatA hai|' tantra-zatra kA DAvA paga kI dhUli, masANa dhUli, sAta ur3ada, sAta sarasyu, pAMca rAI, TaM-1 tela kAle lugar3e bAMdhiye, zatra kA ghara upara nAkhije zatra uccATanaM // 1 // (6) mAraNa jina dhvaniyoM kI vaijJAnika saMracanA ke gharSaNa dvArA sAdhaka AtatAyiyoM ko prANadaNDa de sake arthAt jina dhvaniyoM ke gharSaNa dvArA anya jIvoM kI mRtyu ho jAya, una dhvaniyoM ke vaijJAnika sanniveza ko mAraNa mantra kahate haiN| mantra-OM kAlI mahAkAlI tripurA bhairavavAritA amukasya jIvitaM saMhara mama sukhaM kuru kuru svAhA / isa prakAra hama dekhate haiM ki jaina mantrazAstra kI eka vizAla paramparA hai jisakA mAnava ke aihika aura bhautika kalyANa kI dRSTi se bahuta mahattva hai / yaha kevala kalpanA hI nahIM hai kintu Ayurveda ke cikitsAzAstroM se bhI pramANita hai ki mantra-tantra se aneka prakAra kI Adhi-vyAdhi se mukti dilAkara mAnava ke jIvana ko prazasta kiyA jA sakatA hai| Aja ke isa vijJAna ke yuga meM AdhunikatA ke pariveza meM loga isa mahattvapUrNa paramparA ko kevala andhavizvAsa batAkara isakI upekSA karate haiM / kintu yadi isa vidyA kA vaijJAnika dRSTi se adhyayana kiyA jAya aura tathyoM kA vizleSaNa kiyA jAya to nizcaya hI yaha mAnava-kalyANa ke lie lAbhadAyaka siddha ho sakatI hai| 1. paM0 candrazekhara zAstrI, bhairava padmAvatI kalpa, pR0 33 2. cintAraNi pR0 16 3. mantrazAstra, pR021