Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma meM vaijJAnikatA ke tatva darzana digdarzana yaha vijJAna kA yuga hai / isameM buddhivAda aura prayogavAda kI pradhAnatA hai / mAnava bhautika jIvana ko samRddha banAne meM apane nirantara anveSaka svabhAva ke kAraNa usane - 1. yAtAyAta, saMcAra, svacAlita yaMtra Adi ke mAdhyama se kAyika suvidhAeM agaNita rUpa se bar3hAI haiN| 2. bAcanika dUriyoM ko to lagabhaga zUnyavata hI kara diyA hai| 3. mAnasika dUriyoM ko kama kiyA hai evaM mAnava meM vizvabaMdhutva kI bhAvanA ko poSita kiyA hai / - DAM. naMdalAla jaina vijJAna ne kRSi, khAdya, jIva vijJAna, auSadha evaM cikitsA, taMtukalA, saMzleSaNa-zilpa evaM atIndriya pratyakSaNa Adi ke mAdhyama se mAnava mana ko atyanta prabhAvita kiyA hai| isake sAtha pichalI aneka sadiyoM meM dharma kI prabhAvakatA meM kamI AI hai| isase vyaktigata, sAmAjika, rASTriya evaM antarrASTrIya jIvana meM naitika vizrRMkhalana AyA hai| isa sthiti se na kevala dharmAcArya apitu rAjanItijJa, samAjazAstrI evaM vaijJAnika bhI ciMtita ho uThe haiM evaM eka dUsare ko doSAropita kara rahe haiN| inakI sattA aura sampati kI manovRtti se sAThagAMTha se huI vikRti para koI dhyAna nahIM de rahA hai / vastutaH AiMsTIna jaise vivekazIla vaijJAnikoM ne anubhava kiyA, "binA vijJAna ke dharma aMdhA hai aura binA dharma ke vijJAna laMgar3A hai|" phalataH Aja ke samanvita vikAsa ke yuga meM dharma aura vijJAna kA "paMgu - aMdhavata" saMyoga eka anivArya AvazyakatA hai| 2010_03 madhya yuga meM vijJAna prabhAvita pazcima meM to yaha dhAraNA balavatI ho gaI thI ki dharma prAyaH avaijJAnika hI hai| isI kAraNa usI prabhAvakatA meM nirantara kamI hotI rahI hai| isake viparIta meM bhAratIya saMskRti kI dhArA meM aisI koI dhAraNA to nahIM banI aura na hI vaijJAnikoM ko pazcima ke samAna pratAr3ita hI kiyA gyaa| phira bhI kucha dazakoM se dharma kI vaijJAnikatA para saMdeha avazya janma letA rahA hai| aiyA lagatA hai ki jaise vaijJAnikoM ne apane 206
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha upayogitAvAdI svarUpa pradarzita kara pratiSThA sthApita kI hai, dharmajJoM ne apane yathAsthitivAdI svarUpa ko pratiSThita rakhane meM samarthatA nahIM dikhA pAye / Adhunika zabdAvalI meM dharmajJoM kI dharma-vipaNana-kSamatA vaijJAnikoM ke samakakSa siddha nahIM huii| unake amUrta tattvoM ke uddezyoM ne sAMskRtika itihAsa avazya banAyA para ve mAnava ko mUrta jagata se nirmohI na banA ske| unake upadezoM kI dizAeM vAstavika jIvana kI dizA se pratikUla lgii| isalie uparokta saMdeha ko bala hI milatA rhaa| para kyA dharma sacamuca hI avaijJAnika hai ? kyA usameM vaijJAnikatA ke tattva nahIM hai ? isa viSaya meM hama yahAM kevala jaina-dharma ke sambandha meM hI ina praznoM kI carcA kreNge| bhAratIyoM ne vidyA kI eka hI devI sarasvatI mAnI hai| isakA artha yaha hai ki ve jagata ke do astitvoM - dRzya aura adRzya athavA bhautika evaM adhyAtma ko eka hI cetanA-vRkSa kI do TahaniyA mAnate haiN| pazcima ne bhI svIkAra kiyA hai ki dharma aura vijJAna -- ye donoM hI mAnava kI mahattara mAnasika pravRttiyAM haiN| ye donoM duhitA-taMtra hai| ye eka dUsare ke aMtarvezana yA bahirvezana mAtra haiN| donoM meM hI aMtaHprajJA kI kSaNadIpti yA dIrghadIpti kAma karatI hai| eka hI strota se janma lene ke kAraNa inakA uddezya evaM kAryapaddhati bhI eka samAna hai-prANImAtra ke abhyudaya evaM nizreyasa ke lie trikAlAbAdhita satya mArga kI khoja aura tadanurUpa prvRtti| vibhinna dharmo ne etadartha samagra jIvana paddhati aura jIvana taMtra ko hI apanA viSaya bnaayaa| isake aMtargata kriyAkAMDoM ke anusaraNa evaM zraddhAvAda kI svIkRti ke yuga aaye| inameM yathAsthitivAda ko poSaNa milaa| isameM koI saMdeha nahIM ki yaha pravRtti vaijJAnika kI niraMtara pravAhazIla prakriyA ke anurUpa nahIM lgtii| phira bhI dharmajJoM kI svAnubhUti, antardRSTi evaM pratibhAjJAna kI acarajakArI evaM sambhAvita upalabdhiyoM ke pariprekSya meM vijJAna ko dvitIyaka stara ke rUpa meM hI pratiSThita kiyaa| sAtha hI yaha mAnyatA bhI banI ki pratyeka dharma ke kendra meM kucha aisA avazya hai jo use buddhivAda kA upayoga nahIM karane detaa| kAlAMtara meM dArzanika yA buddhivAda pradhAna evaM vartamAna prayoga pradhAna yuga meM dharma evaM vijJAna ke kSetra pRthaka hote se pratIta hue| dharma jahAM naitika AcAra vicAroM evaM abhautika tattva samUha kA pradhAna udaghoSaka banA, vahIM vijJAna bhautika jagata kA pradhAna vATaka bnaa| isa tathya ko aneka vidvAna vyakta karane lage haiN| unhoMne to yahAM taka kahA hai ki bhautika jagata sambandhI aneka ghaTanAeM yA unakI vyAkhyA dharma ke aMga ke rUpa meM nahIM 2010_03
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana digdarzana 888862388 262028888888888856000838 mAnI jAnI cAhie, kyoMki ve asarvajJa AcAryo kI dena hai aura unakA dharma ke mUla uddezya-mAnava ke naitika vikAsa, baMdhanamukti evaM susaMvardhana kI dRSTi se koI mahattva nahIM vidvAnoM ke uparokta mata ke bAvajUda bhI yaha pAyA gayA hai ki prAcIna jaina sAhitya meM AcAra aura vicAragata mAnyatAoM ke sAtha bhautika jagata sambandhI vivaraNa aura vyAkhyAeM tRtIyAMza mAtrA meM hai| phalataH yaha svAbhAvika hai ki kyA ye sabhI vivaraNa vijJAna sammata nahIM haiM ? isa prazna ke uttara meM jaina dharma ke mUla evaM buddhivAdI yuga ke sAhitya meM upalabdha sAmagrI para dRSTipAta karanA hogaa| isase spaSTa hai ki jaina AcAra aura vicAroM kI pRSThabhUmi vaijJAnika prakriyA para hI AdhArita hai| yaha avagraha, IhA, avAya evaM dhAraNA ke rUpa meM catuzcaraNI hai| yahI kAraNa hai ki usake bahusaMkhyaka varNana vartamAna vaijJAnika anveSaNoM se saMgata siddha ho rahe haiN| isa AdhAra para jaina dharma vizva kA sarvAdhika vijJAna sammata dharma hai| vastutaH vijJAna dharma kA pUraka evaM parivardhaka hI siddha huA hai / isakA guNa vizeSita nAma svayaM isakI vaijJAnikatA pramANita karatA hai| vastutaH kisI bhI tantra kI vaijJAnikatA isa tathya para nirbhara karatI hai ki usa tantra meM buddhivAda ke sAtha kitanA prayogavAda samAhita hai ? vastutaH jahAM vijJAna kyA hai' prazna kA uttara detA hai, vahIM dharma 'kyA honA cAhiye' kA uttara detA hai| vijJAna vyAvahArika hai aura dharma Adarza hai| AiMsTIna ne ise apanI bhASA meM vyakta karate hue kahA hai ki 'vijJAna kA alpa jJAna hameM dharma se dUra karatA hai para usakA acchA jJAna hameM dhArmika hI banA detA hai / ' hamArA susaMskRta vyavahAra hI to hameM Adarza kI aura le jAtA hai| jaina zAstroM meM vaijJAnika pravRtti kA poSaNa jaina-dharma anIzvaravAdI hai| aMtarikSa zAstrI kArlasAgana ne IzvaravAda ko parama tathya ke badale mAtra upakalpanA batAyA hai| unhoMne isake virodha meM vaise hI aneka tarka die haiM jo hamAre nyAyazastriyoM ne eka hajAra varSa se bhI pUrva die the| unhone gaNitIya anaMta guNa zreNI ke mAna kI sAntanA ke atirikta tarka se bhI IzvaravAda ko amAnya kiyA hai| phalataH svayaM ke bhAgya vidhAtA ke lakSyavedhaka ke rUpa meM jaina-dharma vaijJAnika ho, to isameM Azcarya hI kyA hai ? jainoM ke prAcIna zAstra manuSya ko vaijJAnika batAkara dharmaruci jagAte haiN| janmate hI manuSya bAhmajagata ko pahale dekhatA hai, antarjagata kI bAta bAda meM AtI hai, ataH prakRti se hI 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha 3 89336 manuSya vaijJAnika pahale hai, dhArmika bAda meM / jainoM ne mahAvIra ko dRSTA mAnA hai| AcArAMga kA manISI bar3A vaijJAnika thA, usane kahA-maiM dRSTa, zruta, suvicArita aura anubhUta dharma kA upadeza de rahA huuN| jijJAsA jJAna kI jananI hai| tattva kA adhyayana kuzAgrabuddhi se karanA cAhie, anubhavakartI ke lie AdezoM kI AvazyakatA nahIM hai| uttarAdhyayana to spaSTa kahatA hai-'paNNA sampikkhae dhammaM / ' kundakunda ne bhI kahA hai ve apane anubhava ke AdhAra para tattva kaha rahe haiN| yadi isameM koI pUrvApara virodha ho, to viddhAnoM ko use dUra kara lenA caahie| samaMtabhadra ne bhI pratyakSa aura anumAna ke avirodhI evaM avisaMvAdI zAstroM kI hI prAmANikatA svIkAra kI hai| prAmANika zAstra tattva kA yathArtha, aviparIta evaM asaMdigdha vivaraNa dete haiN| inheM to parIkSApradhAnI hI mAnA jAtA hai| inhIM ke samaya se jaina darzana meM "parIkSA" yA "mImAMsA" graMtha prArambha hue haiN| siddhasena ne bhI doSa kiyA ki dRzya jagata kA adhyayana tarkavAda se tathA abhautika yA naitika jagatA adhyayana AgamavAda se karanA caahie| haribhadra sUri ne bhI kahA hai-yuktimada vacanaM yasya, tasya kAryaH prigrhH| AcArya hemacandra ne bhI "zAstrasya lakSaNaM parIkSA" dvArA buddhivAdI vaijJAnikatA kA udghoSa kiyA hai| terahavIM sadI ke AzAdhara aura uttaravartI nemacandra sUri ne to zrAvakoM taka ke lie prajJA aura buddhi ke upayoga ke guNa sujhAe hai| sambhavataH isa parIkSApradhAnI vRtti ke pravajana ke kAraNa hI jaina-dharma aba taka saMrakSita evaM prabhAvazIla banA rahA hai| vaijJAnika yuga meM bhaviSya meM isakA aura bhI saMvardhana hogA, aisI AzA hai| prAcIna jainazAstroM meM madhya-yuga taka parIkSA pradhAnI vRtti ko prerita kiyA hai| isa vRtti ne jaina AcAra evaM vicAroM ko paryApta vaijJAnikatA pradAna kI hai| yahI kAraNa hai ki ina grathoM ke avalokana se hameM yaha jJAta hotA hai ki samaya-samaya para inakI aneka saiddhAMtika, nirIkSaNAtmaka, nAma nirdeza / krama evaM saMkhyAtmaka mAnyatAoM meM saMvardhana aura parivardhana bhI huA hai jo isake aitihAsika vikAsa ko bhI nirUpita karatA hai| phalataH sabhI dhArmika mAnyatAoM kI carama satyatA aba nirvivAda nahIM rahI hai aura unhe bhI vijJAna ke samAna pravAhazIla jJAnadhArA kI koTi meM mAnanA caahie| isa vaktavya ke samarthana meM kucha udAharaNa die jA sakate haiM : 212 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina mAnyatAoM meM parivardhana ke kucha udAharaNa (a) saiddhAMtika (1) mUla dhAraNA - sarvajIvavAda, jIva-ajIvavAda (2) dharma ke yAma - tri-yAma, caturyAma, paMcayAma (3) upayoga kA svarUpa - jJAna - darzana, inake atirikta sukha, vIrya Adi (4) pratyakSa kI paribhASA - 1. atIndriya jJAna 2. iMdriyaja / atIndriya jJAna / (5) 1-4 iMdriya jIvoM kA janma -saMmUcchima tathA garbhaja (6) vizva kA AkAra aura Ayatana ( 236-343 rajju) (A) bhautika nirIkSaNa darzana digdarzana (1) nAmoM kA krama : tattvoM kA krama AgamoM meM gItA ke samAna, - tattvArtha tarkasaMgata / AgamoM meM aura dhavalA meM bhinna-bhinna 2010_03 (2) nAma bheda - cha: Avazyaka donoM saMpradAyoM meM bhinna SaTakAyaH AcArAMga aura anya graMthoM meM bhinna / 213 (3) nAma aura krama bheda - pratibhA, bhAvanA, satya ke bhedoM meM vibhinna granthoM meM antara (4) saMkhyA bheda tattva saMkhyA, 7, 8, 10, 11 caritra, paMcAcAra, caturAcAra, triratna zruta-bheda 6, 16, 26, 26 sAdhu ke mUla guNa 18, 27, 28, 36 vrata-5, 6,12 (saMllekhanA sahita / rahita) anuyoga dvAra 6, 8, 6, 14, 20, 23, 24, 36 syAdvAda ke bhaMga 3, 4, 7 purUSa kI kalAeM 72 ( nAma bhinnatA, 140) strI kI kalAeM 64 (nAma bhinnatA, 140) rogoM kI saMkhyA 7, 10, 16 ( nAma bhinnatA, 64) cikitsIya vidhiyAM 5, 36 aitihAsika dRSTi se bhI hamane vibhinna yugoM meM pravAhamAna aura apravAhamAna upadezoM evaM ardhaphAlaka tathA yApanIya saMpradAyoM ke samagradhArA meM vilayana ko svIkRta kiyA hai / jaMbusvAmI aMtima kevalI the| unake bAda antaHprajJA evaM svAnubhUti kA caramotkarSa avarUddha sA hI dikhatA hai / ArAtIya AcAryoM kI kSAyopazamika taratamyatA ke pariprekSya meM parIkSA praNAlI vRtti kI AvazyakatA Aja aura bhI adhika bar3ha gaI hai| isalie isake antargata sArvatrika mAnyatAoM kI dhAraNA kA parIkSaNa aitihAsika dRSTi se adhika tarkasaMgata hogA / sUtra meM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAMThiyA smRti grantha vaijJAnika pravRtti kSamatA jaina mAnyatAoM kI vaijJAnikatA kA aneka Adhunika vidvAnoM evaM sAdhujanoM ne zodhapUrNa adhyayana kiyA hai aura pAyA hai ki jaina vicAradhArA eka samagravAdI vijJAna hai jo vizva ke paMjIkRta svarUpa ko vaijJAnika AdhAra detI hai| isake aneka siddhAnta, guNAtmaka rUpa se hI sahI, Aja kI bhASA meM acchI taraha vyakta kie jA sakate haiN| aneka prakaraNoM meM vaijJAnikoM ne pUraka yA atirikta sUcanAeM pradAna kara unheM adhika sArthaka banAyA hai / kisI bhI viSaya vastu kA adhyayana do prakAra se kiyA jA sakatA hai. - 1. jJAtA sApekSa svAnubhuti, pratibhAjJAna yA Agama evaM 2. jJeya sApekSa yA nirIkSaNa parIkSaNAtmaka jJAna / siddhasena ne batAyA hai ki saMsAra meM bahuta kama viSaya aise haiM jinakA Agama yA atIndriya jJAna se adhyayana kiyA jA sakatA hai / phira bhI eka yuga aisA rahA hai jaba atIndriya jJAna ko pramukhatA milii| isa kAraNa dharma ke kSetra meM vaijJAnika dRSTikoNa zithila ho gayA aura usakA pariNAma dhArmikatA ke hrAsa ke rUpa meM aba hamAre sAmane hai| yaha kheda kI bAta hai ki isa pravRtti ko Aja bhI saMskRti saMrakSaNa ke nAma se poSita kiyA jA rahA hai| vartamAna meM dhArmika AsthAoM ko balavatI banAne ke lie tathA anukaraNIya naitika jIvana paddhati ke punaruddhAra ke lie yaha Avazyaka hai ki hama siddhasena, akalaMka, samaMtabhadra Adi kI paramparA kA anusaraNa kareM evaM apane zraddhAvAda ko vaijJAnika AdhAroM para dRr3ha kreN| isa prakriyA meM kabhI-kabhI zAstravarNita dRzyajagata ke aneka prakaraNoM se saMbaddha mAnyatAoM meM parivardhana, saMzodhana aura pUraNa bhI Avazyaka ho sakate haiM / aneka vidvAnoM aura sAdhujanoM ne yaha anubhava kiyA hai ki hamAre prAcIna grantha sUtra graMtha haiM, unameM sAMketika bhASA hai| unameM kisI bhI tathya ke saMbaMdha meM nirIkSaNa aura pariNAma mAtra die haiN| ve pariNAma kaise prApta hue, inakI kriyAvidhi kA kyA svarUpa hai, isa saMbaMdha meM spaSTatAeM kama haiN| sAtha hI ve usa yuga meM likhe gaye the jaba Aja ke samAna vaijJAnika adhyayana kI suvidhAeM nahIM thiiN| vaijJAnika anveSaNoM ne isa kabhI ko dUra karane meM paryApta aMzoM meM saphalatA pAI hai| yahI nahIM, usane aneka aise kSetroM meM bhI sArthaka praveza kiyA hai jinheM pahale "atIndriya" kahA jAtA thA / isase atIndriya zaktiyoM ke vikAza kA mArga bhI khulA hai / isakA hI yaha phala hai ki zAstroM meM anyathA nirUpaNoM ke bAvajUda bhI isa paMcamakAla meM bhI jainadharmasammata ATha karmo ke kSayopazama meM vRddhi huI hai| isa kSayopazama kI vRddhi ko samagra 2010_03 214
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana digdarzana dhArmikatA kI vRddhi kA pratIka mAnA jAnA caahie| yadi vaijJAnika anveSaNa kArmika kSayopazama meM vRddhi kara sakate haiM to ve hamAre kArmika kSaya kI prakriyA ko bhI prerita kara sakate bIsavIM sadI meM karmoM ke kSayopazama meM vRddhi : dhArmikatA meM vRddhi (1) jJAnAvaraNa karma kA kSayopazama : jJAna ke kSitijoM meM vRddhi (kRSi, jIvavijJAna, jyotirjagata, cikitsA, saMzleSaNa zilpa, sRSTi vidyA, sajIva kozikA saMzleSaNa, atIndriya pratyakSaNa, dUrabodha, paracita bodha, vicAra saMpreSaNa, yogaja zaktiyAM aadi|) (2) darzanAvaraNa karma kA kSayopazama : vibhinna prakAra ke dUradarzI, sUkSmadarzI evaM mApanayaMtroM dvArA indriya evaM darzana ke kSitijoM meM vRddhi| (3) vedanIya karma kA kSayopazama : sukha suvidhA ke sAdhanoM meM vRddhi , bhoga-bhUmi kalpa, zramavihIna jIvana kI saMbhAvanA / samAjavAdI vRttiyoM meM vRddhi, prAkRtika vipadAoM meM antarrASTrIya saMvedanazIlatA, diirghjiivitaa| (4) mohanIya karma kA kSayopazama : dharma kI samAjaparaka vyAkhyA, vibhakta parivAra prathA aura parivAra niyojana, dhArmika kriyAkalApoM meM niraMtara vRddhi| (5) Ayukarma kA kSayopazama : dIrghajIvitA meM vRddhi, manuSyoM kI janasaMkhyA meM guNottara vRddhi| gotrakarma kA kSayopazama : anusUcita zreNiyoM kA rAjanItika utparivartana, sevA evaM zikSA meM ArakSaNa, vyavasAya vividhatA ke kAraNa uccatara jIvana stara ke adhi ka avsr| (7) nAmakarma kA kSayopazama : durlabha manuSya gati ke sadasyoM kI janasaMkhyA meM guNottara vRddhi| zarIra ke aMgapratyaMgoM kA pratyAropaNa, manodaihika evaM deha mAnasika vijJAna kA abhyudaya, manuSyoM kI zArIrika evaM mAnasika kSamatAoM meM vRddhi| (8) aMtarAya karma kA kSayopazama : vyakti/samAja ke vikAsa meM aneka bAdhAoM kA zAsakIya evaM azAsakIya mAdhyamoM dvArA nirAkaraNa, zAsana evaM dharmAcAryo dvArA vartamAna saMgata vyaakhyaaeN| 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha vaijJAnikatA ko saMbardhita karane kA upAya : aitihAsika pariprekSya amUrta adhyAtmavAdI siddhAMtoM ke pariprekSya ne bhAratIya saMskRti ke vikAsa ke aitihAsika pariprekSya ko gauNa banAye rkhaa| isase bhArata ke vividhA bhare itihAsa kI zaikSika evaM vicArajagata meM jo durbala sthiti hai, usase sabhI paricita haiN| vicAra kSetra meM madhya yuga se veda, Izvara aura sarvajJa kI dhAraNAoM ne hamArI mAnyatAoM para carama satya kI zraddhAvAdI mudrA pratiSThita kara hameM mAnasikataH amUrta jagata meM hI banAye rakhA aura hamane svayaM ko evaM mUrta jagata ko dekhane-jAnane kA bauddhika evaM nirIkSaNAtmaka prayAsa bhI karanA baMda kara diyaa| isase lagabhaga dasavIM sadI taka jo jJAna-vijJAna ke vibhinna kSetroM meM hamArI pratiSThA thI, vaha bhI samApta prAya ho gii| ise punaH pratiSThita karane ke lie aitihAsika aura bauddhika pariprekSa kA vikAsa Avazyaka hai| isase eka ora vicAroM ke vikAsa kA mUlyAMkana ho sakatA hai, vahIM bauddhika pariprekSa hameM mUlyAMkana evaM bhAvI vikAsa ke lie mArga prazasta karatA hai / vicAroM ke kSetra meM jainoM ke anekAntavAda, paramANuvAda, vanaspati sajIvatAvAda, UrjAoM evaM kaNoM kA pudagalavAda, bhakSyAbhakSya vicAraNA Adi aitihAsika dRSTi se to mahattvapUrNa haiM hI, samasAmayika dRSTi se bhI uttama koTi meM Ate haiN| naitika siddhAMtoM kI carama satyatA kI tulanA meM, bhautika jagata saMbaMdhI vivaraNoM ko traikAlika satya mAnanA sahI nahIM lgtaa| isIlie hama bIsavIM sadI meM bahuta pIche raha gae haiN| jaina zAstroM ke bhautika jagata aura ghaTanAoM se saMbaMdhita vivaraNoM ke adhyayana se jJAta hotA hai ki ve zAstrIya yuga meM pratiSThita bane para aba nagarI aura audyogika sabhyatA ke yuga meM unameM se anekoM meM visaMgatiyAM aura apUrNatAeM spaSTa nirIkSita hone lagI haiN| madhyayuga ke pUrva ke jainAcAryoM ne visaMgatiyAM prakaTa hone para unheM dUra karane hetu pratyakSa kI dvividhatA, paramANu kI vyavahAra-nizcayatA, pramANa kI vibhinna-doSa-nivAraNI paribhASA-saMzodhanatA Adi ke samAna vaijJAnika tarka evaM vyavahAra-saMgata buddhivAda ko prazraya diyaa| isa yuga meM bhI isI vRtti kI AvazyakatA hai| prAcIna siddhAMtoM ke aitihAsika dRSTi se samIkSaNa kara unheM bIsavIM sadI kI bauddhika evaM prayogasaMgata vaijJAnikatA denI cAhie jaisA dhyAna yA prekSAdhyAna ke saMbaMdha meM kiyA jA rahA hai| isa pravRtti se hI jainadharma kI vaijJAnikatA zIrSataH pratiSThita hogI aura vaha vizvadharma hone kI kSamatA prApta kara skegaa| 2010_03
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNita kI bhASA meM jainadharma ke mUla siddhAMta jainadharma jahAM apane lokottara gaNita ke lie sukhyAta hai, vahIM vaha apane bhautika aura AdhyAtmika gaNita meM bhI nipuNa hai| isake kucha siddhAMtoM ko gaNitIya sUtroM meM dekhiye - (i) sukha (H) dhArmikatA (R) ke anupAta meM hotA hai 1: | H
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva: mohanalAla bAMThiyA smRti grantha 33338 (vi) AdhyAtmika vikAsa ke lie mUrchA kA bala (kendramukhI) amUrchA yA vItarAgatA ke keMdrApasArI bala se nirbala honA cAhie, arthAta - vItarAgatA kA kendrApasArI bala mUrchA kA keMdramukhI bala __ ina sUtroM tathA inake hI samAna anya sUtroM se jaina siddhAMtoM ko nayI pIr3hI ke lie AkarSaka evaM preraka banAyA jA sakatA hai| ye sUtra jaina dharma kI vaijJAnikatA ke nirdezaka PAL 8 8 88888888888888888 3388888888888856 8822006086253052985602338588836 2010_03