Jain Dharm Prakash 1937 Pustak 053 Ank 01

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533619/1

Page #1

SAR
I
હ
त्राणि मोक्षमार्गः
6
सम्यगदर्शनज्ञान
આ
પુસ્તક પ૩ મું,
ચૈત્ર
| વીર સં. ૨૪૬૩ થી છે
પુસ્તક ૫૩ , તે અંક ૧ લે તો
મ વિ. સં. ૧૯૩ રિસી નૂતન વર્ષે પુષ્પાંજલિ
3 આ જૈન ધર્મ પ્રકાશ” વાંચી હિત બોલે શું કર્યું ?, Iી ને પાપથી નિર્મુક્ત થઈને પુન્ય બેલે શું કર્યું ?? | સંસારની ઉપાધિઓ ઓછી કરી કે ના કરી ?,
આ પુષ્પમાળા નવીન વર્ષે થે તમે કઠે ધરી. ૧ | કરી ક્રોધ મનથી ત્યાગ ને સમતા ધરી કે ના ધરી,
ને માનને કરી ત્યાગ ને નિર્માનતા શું આદરી ?, માયા કરીને ત્યાગ શું શું સરળતા હૃદયે ધરી?,
આ નવીન વર્ષે લોભને કરી ત્યાગ લે મુક્તિ વરી. ૨ પ્રશ્નોત્તરે વાંચી અને જ્ઞાની બન્યા કે ન બન્યા?,
મૌક્તિકના લેખે વડે વ્યવહારકુશળ શું બન્યા? ને અન્ય લેખેથી કહે શું ત્યાગની સરભ ભરી ?,
આ નવીન વર્ષે આ બધા વિચાર હૃદયે ધરી. ૩ શ્રી વિરપ્રભુના માર્ગમાં શા શા કહે પગલાં ભર્યા ?,
ને કહિતના કામ અદ્યાપિ કહો શા શા કર્યા ? વાંચી “પ્રકાશ” અને હૃદયમાં શું પ્રકાશ તમે કર્યો?, આ નવીન વર્ષે શ્યામ જીવનમાં ખરી શાંતિ વરો. ૪
માસ્તરશાજી હેમચંદ દેસાઈ

Page #2

થાdownload
શ્રી ગૌતમસ્વામીની સ્તુતિ Hislamming
(પાસ શંખેશ્વરા, સાર કર સેવકા, દેવ કાં એવડી વાર લાગે ? એ દેશી.) લબ્ધિભંડાર ગુણવંત ગુરુ ગાજતે, મૈતમસ્વામી ! ભવપાર કીજે; ઉદય કર માહરે સેવક તાહરે, જાણીને એટલું સુજસ લીજે. લબ્ધિ. ૧ કામધેનુ અને સુરત સુરમણિ, તારા નામમાં આવી પઠા, કામકુંભાદિક મને રથપૂરક, તે પણ તુજથી હેય પહેઠા. લબ્ધિ૦ ૨ ગૌતમગુણનિધિ બુદ્ધિને જલનિધિ, તાહરા નામમાં અદ્ધિ સિદ્ધિ પદે પદે શાસ્ત્રમાં નામ તુજ સમરતાં, દુઃખદારિદ્રતા દૂર કીધી. લબ્ધિ. ૩ પટ્ટધર પ્રથમ તું દેવ મહાવીરને, પ્રશ્ન પૂછયા ઘણા થઈ ઉમંગી; પદઅનુસારિણી લબ્ધિ બુદ્ધિબળે, ત્રિપદીથી રચી દ્વાદશાંગી. લબ્ધિ = = ચૌદ પૂરવ રચ્યા મુહૂર્તની અંદર, મહા ઉપકારનું કાર્ય કીધું; લેક અનેકને ધર્મ સન્મુખ કરી, દીધું તે શિવપુર દ્વાર સીધું. લબ્ધિ પ = શક્તિ અલૌકિક ગતમ! તાહરી, અનુપમ ગુણ તુજ આવી જામ્યા; તારા હાથથી દીક્ષિત જે થયા, તે પણ કલેશને પાર પામ્યા. લબ્ધિ. ૬ પંદર ૧°શત પ્રતિબંઝવી તાપસે, ૧૧ અદ્ધિ અષ્ટાપદે ૧૨બિંબ વંદી, શાલ મહાશાલ ગાંગિક નૃપ આદિને, કેવળભાફ ક્યોં આનંદી. લબ્ધિ છે ગર્વ જે તારો બોધ માટે થયે, રાગ ગુરુભક્તિ નિમિત્ત થાતે; ખેદ પણ કેવળનાણ નિમિત્ત બને, જગત આશ્ચર્ય તુજ રીતભાતો. લબ્ધિ, ૮ ગણપતિ-ગચ્છપતિ તેમ ગણેશ કે, ગતમ નામ ૧૪પર્યાય શબ્દા; પડતુ અયન બે દ્વાદશ માસને, ત્રણ શત સાઠ દિન જેમ અબ્દા. લબ્ધિ ૯ મંગળિક સર્વમાં શૈતમ ! તારું નામ છે આદિ કલ્યાણકર્તા, ૌતમ નામને જાપ જપતાં થકાં, નિશ્ચય વિશ્વમાં વિજ્ઞહર્તા. લબ્ધિ. ૧૦ પ્રણવની સાથે કાર પદ જોડીને, સદગુરુ શૈતમ નામ લીજે પ્રસન્નચિત્ત કરી નીતિને ઉર ધરી,૧૮અઘ હરી ભાગ્યને ઉદય કીજે. લબ્ધિ૧૧
પં. ઉદયવિજય ૧ કામધેનુ ગાય. ૨ કલ્પવૃક્ષ. ૩ ચિંતામણિ રત્ન, ૪ કામઘટ તથા દક્ષિણવર્ત શંખ. ૫ ઉતરતા. ૬ દરિયે. ૭ ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ. ૮ બાર અંગ. ૯ મેક્ષ ૧૦ પંદર સે. ૧૧ પર્વત. ૧૨ જિનપ્રતિમા. ૧૩ કેવળ ભજનારા. ૧૪ એકના અનેક નામ. ૧૫ છ માસનું એક અયન. ૧૬ વર્ષના. ૧૭ શ્કાર. ૧૮ પાપને દૂર કરી.

Page #3

શ્રી વીર સ્તાત્ર
સ્વાગતા વૃત્ત
સર્વ મંગળનુ મંગળધામ, સ` શ્રેયતણુ' નિર્મળ ઠામ; સર્વ શિલ્પ સુકળા કુળધામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. જેહના ગુણુ કીનમાંહિ, શક્તિ વાગધીશની પણ નાંહિ; ધૃષ્ટતા તહિં પ્રવર્ત્તન આમ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. પુણ્યશ્ર્લાક પ્રભુ નામ સ્મરતા, પ્રેરણા-પીયૂષ લેાક લહુ તા; સસ્તવે સ્વ પ્રગટે ગુણગ્રામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. ચડ ભાનુ કર તાપથી ત્રાસી, પદ્મવાસિની સ્વસાથી નાશી; પામી જ્યાં અભય આશ્રય ઠામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. જન્મસાગર નિમગ્ન વાને, માહ-પક થી ઉદ્ધરવાને; રશ્મિજાળ જસ રજ્જુ સમાન, તે શ્રી વીર પ-પદ્મ પ્રણામ. સર્વ જીવ કરું શાસનરક્ત, ભાવના મન ધરી સુપ્રશસ્ત; કર્મ સંચિત કર્યું" જિન નામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. સંગમાદિકના સહી ઉપસ, ને મહા સહીઁ પરીષહુ વ; વીરતા પરમ દર્શિત આમ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. ચડંકેાશિક સમા ક્રૂર પ્રાણી, ઉદ્ધર્યા જ કરુણા રસ આણી; શત્રુ મિત્ર સમદર્શી તમામ, તે શ્રી વીર પદ્મપદ્મ પ્રણામ. જેના પદ દ્વરાદિક ચુએ, જેડ પાસ દીઁનતા અવલંબે; તે ચૈા સુભટ ઉદ્ભટ કામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. યુદ્ધમાં પરમ જે પ્રબુદ્ધ, શુદ્ધમાં પરમ જેહ વિશુદ્ધ; વીરમાં પરમ વીર સુનામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. કર્મ ચારતણું સૈન્ય હરાવી, ધરાજની ધજા ફરકાવી; જેનું સાક મહાવીર નામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. અજ્ઞ લેાકકૃત યજ્ઞ :નિત્રારી, ભાવયજ્ઞ વિધિ શુદ્ધ પ્રચારી; કર્મ-ઇંધનતણે. કોંધ હામ, તે શ્રી વીર પ-પદ્મ પ્રણામ. પ્રાતિહા થી ન માત્ર મહત્ત્વ, ભાવઋદ્ધિથી જ જેનું પરત્વ; આમ રાગહીન કારણે આમ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ.
૧
૨
3
૪
૫
७
.
૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩

Page #4

એમાં શે! અસાસ ?
સિંહ ઝ
૧
ર
પત્ય દારા કર્યા બહુ કુકર્મ નૈ, દેવા અન્ય શુ દોષ ? ભાગવુ. ઉદયે કરી, એમાં શે। અફ્સાસ ? જીવા બહુ સંતાપીયા, આણી અંતરે રાષ; દુ:ખ આવે દિનહીન થવું, એમાં શે! અક્સાસ ? જ્ઞાની વચન ન માનીયા, વૈભવ સુખ સંતોષ; દુ:ખમાં ધરવી દિલગીરી, એમાં શે। અસાસ ? અધિકાર પામ્યા પછી, કર્યાં હુકમ બહુ જોસ; અકાર ઊડતાં જે મળે, એમાં શે! અફ્સોસ ? મેાટાઇ માની મનથકી, ગુણુ કીર્ત્તિ નહીં ઘાષ; ઉદાસીન ફરવું પડે, એમાં શે। અક્સેસ ? શક્તિ નહીં નિજ દેહમાં, ચાલે કેશ એ કેાશ; લેાથ પાથ ગબડી પડે, એમાં શે। અક્સાસ ? ભાજનમાં ભલી ભાતથી, રસનાને દીયે પાષ; અકળાઇ રાગી અને, એમાં શે। અસાસ ? દેવું કર્યું. બહુ મેાજમાં, હૃદય ધરી લેણદાર નિતનિત લડે, એમાં શે। ‘જરા’ માટે નવી સ’ચીયુ, જુવાનીમાં ધરી હાંશ; પરાધીનતા શૈાચવી, એમાં શે। અક્સાસ ? આજ થયું તે આપણું, કાળ કાલને ખાય; અલ્પ મતિ કપૂર કહે, ચેતી લ્યેા ચિત્તમાંય. કપૂરચ'દ ઠાકરશી શાહ
સતોષ; અક્સેસ ?
૯
૧૦
3
૪
૫
७
८
ભવ્ય પદ્મ ગણને વિકસાવી, મેધ અબ્ધિ લહરી ઉલસાવી; વિશ્વદ્યોતક શશિ જિન નામ, તે શ્રી વીર પદ્મ-પદ્મ પ્રણામ. જૈન ધર્મ સુપ્રકાશ પ્રસારી, મેાહનું તિમિર ગાઢ વિદ્યારી; દીસ જે રવિ ભારત-ચૈામ, તે શ્રી વીર પદ-પદ્મ પ્રણામ. સા વિભાવિક ત્યજી પરિણામ, સ્વ સ્વભાવલીન જે પરમાત્મ; પ્રાપ્ત સિદ્ધિ મનનંદન ઠામ, તે શ્રી વીર પદ્મ-પદ્મ પ્રણામ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા
૧૬
૧૪
૧૫

Page #5

नवं वर्ष
પરમાત્માની કૃપાથી આ માસિક આજે ૫૩ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. તેની પ્રકાશક સ`સ્થા! ( શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા) પણ ચાલુ વર્ષના શ્રાવણ શુદિ ૩ જે ૫૭ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરશે. આટલું આયુષ્ય નિવિદ્મપણે વ્યતીત કરવુ તે અસાધારણ પુછ્યાદયની નિશાની ગણાય. માસિક કે સંસ્થાને અ ંગે તેના કાર્ય - વાહકની પુણ્યપ્રકૃતિ ઉપર તેમજ તેની કાર્ય કરવાની શૈલી ઉપર આધાર રહે છે. આ માસિકની પદ્ધતિ પ્રારંભથી જ શાંતભાવસેવનની છે, તેથી પ્રાયે નિર્વિઘ્નપણે તેની ગતિ ચાલુ રહી છે.
ગત વર્ષ ઘણે ભાગે શાંતિથી વ્યતીત થયેલ છે. પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવે વિગેરે મહાત્સવા સારા થયા છે. માત્ર એક હકીકત ખાસ શાસનને અંગે ખટકે તેવી સવચ્છરી પ ની આરાધના એ પ્રકારે થઇ છે તે બની છે. અત્યારે વિદ્વાન આચાર્ય વિદ્યમાન છતાં આવી બાબતમાં એકતા સાધી શકતા નથી એ આશ્ચર્ય વાળી ખીના છે. નવા વર્ષ માટે અત્યારથી તેવી પરિસ્થિતિ ઊભી થયેલ છે, તેા શાસનના હિતચિંતકાએ તેને માટે બનતા પ્રયાસ કરી જેમ બને તેમ એકતા કરવાની જરૂર છે. તદુપરાંત જૈન ન્યુપેપ૨ેશ પરસ્પરના વિધની હકીક્તાથી ભરપૂર આવે છે તે પણ અનિચ્છનીય છે. કુસ`પે પૂર્વે અનેક પ્રકારના અહિત કરેલ છે. કુસ’પના પરિણામે આર્ત્તધ્યાનના સભવ છે. આર્ત્તધ્યાન અશુભ કર્મબંધનુ હેતુ છે. આટલું માત્ર મધ્યસ્થ ભાવે લખ્યુ છે. નવું શરૂ થયેલ ચૈત્રી વર્ષ સ ને સુખમય તેમજ આનદકારી નીવડેા એવી પ્રાર્થના ને આંતરિક ઇચ્છા છે.
ગત વર્ષમાં આ માસિકમાં પદ્યાત્મક, ગદ્યાત્મક અને પ્રકી એ મથાળા નીચે કુલ ૧૪૧ લેખા આવ્યા છે. તેના પેટાવિભાગ જુદા ગણતાં ૨૧૨ લેખે આવેલા છે.
પદ્ય વિભાગમાં ૪૪ લેખા છે. તે વિભાગના લેખકમાં ખાસ લેખક ભાઇ શ્રી ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઇ મહેતા છે. તેમણે જુદા જુદા વિષય પર ૭ લેખે મેાકલ્યા છે. તેની અંદર જ્ઞાનાવ ભાવનાવાળા લેખ એ અંકમાં આવેલ છે. માલે ગામનિવાસી ભાઇ શ્રી ખાલચંદ હીરાચંદના ૩ લેખ આવેલા છે. તેમાં વીરજન્મત્સવના લેખ પ્રથમના પૂર્ણ કર્યા છે અને નૂતન વર્ષાભિનંદન તથા માતા મરુદેવાને શેાક એ એ લેખ નવા આવ્યા છે. તદુપરાંત માસ્તર પ્રેમશ કર કેવળરામના ૩, ભાઇ અમૃતલાલ ધર્મચદના ૪, ભાઈ ચીમનલાલ જીવરાજના ૩, પરી રાયચંદ મૂળજી સુમંગીવાળાના ૨, મુનિ પ્રેમવિમળજીના રઅને ખાકી ૮ લેખકના ૮ લેખ છે. તેમાં
મુનિવર્ગ માંથી મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજી, મુનિ હેતમુનિ તથા આચાર્ય શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિના એકેક લેખ છે અને રા. રા. પ્રભાશંકર દલપત્તરામ પટ્ટણીને ‘ વૃક્ષ મને પાકાર કરતુતુ ' એ લેખ શારદા માસિકમાંથી લીધેલા છે. બાકીના ૯ લેખ લેખકના નામ વિનાના પ્રાયે સન્મિત્ર કપૂરવિજયજીના સંગ્રહિત છે.
>

Page #6

-
-
-
-
-
-
[ ચૈત્ર
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. ગદ્ય લેખોમાં મોટે ભાગે સમિત્ર કપૂ રવિજયજીને, ભાઈ મોતીચંદ ગિરધરલાલને ને મારો લખેલે છે. મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજીના નાના મોટા ૨૦ લેખો છે. તે તમામ આત્મહિતશિક્ષાને અનુસરતા જ છે. ભાઈ મેતીચંદના ૨૮ લેખ તે વ્યવહાર કૈશલ્યના છે અને બે લેખ આત્માવલોકન તથા શ્રી વીર અને આત્મવિશ્વાસને લગતા છે. મારા લખેલા ૧૬ લેખે પ્રશ્નોત્તરોના છે અને બાકીના ૧૩ લેખે જુદા જુદા પ્રસંગે લખેલા શાસ્ત્રીય, નૈતિક હિતશિક્ષાવાળા તથા વર્તમાન હકીકતને અનુસરતા છે. મુનિરાજ શ્રી જયંતવિજયજીના ૪ લેખો પૂર્વદેશના પ્રાચીન તીર્થોને લગતા છે. તેમાં ૫ નગરી સંબંધી હકીકત છે. સાધુમર્યાદાપટ્ટક 3 મુનિરાજ શ્રી કરવિજયજીએ મોકલેલા તેની ભાષામાં કાંઈક સુધારો કરીને દાખલ કરેલા છે, તે મુનિજનેએ તે ખાસ વાંચવા લાયક છે. તેમાં એક પટ્ટક ઉમેરીને ૪ સાધુમોદાપટ્ટકની ખાસ જુદી બુક પણ છપાવવામાં આવી છે તે ભેટ તરીકે જ અપાય છે. ભાઈ રાજપાળ મગનલાલના લખેલા જુદા જુદા વિષય ઉપરના બાર લેખે આવેલા છે. તેમની લેખનપદ્ધતિ સારી હોવાથી વાંચવા લાયક છે. ભાઈશ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસીના લેખો ૩ પ્રભાવિક મહાપુરુષોના ચરિત્ર સંબંધી નવીન કથાપદ્ધતિએ લખેલા આવ્યા છે. તેમાં રાજા દશાર્ણભદ્રને બે અંકમાં, રાજર્ષિ કરકંડૂનો પાંચ અંકમાં ને પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિનો બે અંકમાં આવેલ છે. મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજીના લખેલા ૩ લેખ જુદા જુદા વિષય પરના ખાસ વાંચવા લાયક છે. મુનિરાજ શ્રી હિમાંશુવિજયજીના બે લેખ આવેલા છે. ભાઈ છોટાલાલ હીરાચંદન સુધાસિંધુને લેખ થોડે થડે પાંચ અંકમાં આવેલ છે. શ્રીયુત ભગવાનદાસ મનસુખભાઈને સૂક્તમુતાવળી-સિંદૂરપ્રકરનો પદ્યાનુવાદ તથા વિવરણ સહિતનો લેખ ૪ અંકમાં આવેલ છે. માસ્તર ઝવેરચંદ છગનલાલને સાદી શિખામણે લેખ બે અંકમાં આવ્યા છે. આચાર્ય શ્રી કસ્તૂરવિજયજીનો વિવેકમાળાને લેખ 8 અંકમાં આવ્યો છે. ભાઈ જયંતિલાલ ભાયચંદના બે લેખ, અગરચંદ નાહટાના બે લેખ, માસ્તર ખૂબચંદ કેશવલાલના બે લેખ અને મુનિરાજ શ્રી કલ્યાણવિમળજી, મુનિરાજ શ્રી દુર્લભવિજયજી, શેઠ અમીચંદ કરશનજી, રામચંદ ડી. શાહ, રા.રા. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડીયા અને રા. રા. જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશીના એકેક લેખ છે. આ વખતે અન્ય માસિકમાંથી પણ ઉપ. યુક્ત લેખે લેવામાં આવ્યા છે. જેમકે શારદામાંથી મે. પટ્ટણી સાહેબની કવિતા, સાહિત્યમાંથી આપણું વિજ્ઞાન તે કાકા કાલેલકરને લેખ; સમયધર્મમાંથી રજસ્વલા ધર્મને લેખ, પુસ્તકાલયમાંથી ધાર્મિક શિક્ષણની આવશ્યકતાનો લેખ, કિરમાંથી મોગલ બાદશાહ બાબરને હુમાયુ પરનો પત્ર, વિશ્વવાણીમાંથી આજ ને કાલને લેખ–એમ જુદા જુદા ઉપયોગી ગણાતા લેખો લઈને ભાત ભાતની પ્રસાદી વાચકવર્ગ સમિપે અર્પણ કરવામાં આવી છે. એમ એકંદર ૭૫ મથાળા નીચે ૧૪૦ લેખ આપવામાં આવ્યા છે.
ત્રીજા પ્રકીર્ણ લેખના મથાળા નીચે ૨૫ લેખ આપવામાં આવ્યા છે. તેમાં

Page #7

અંક ૧ લો ].
નવું વર્ષ. ભાંડારકર રીસર્ચ ઇન્સ્ટીટયુટના વૈ. ૧૭ માના ભાગ ૨ જાની પહોંચને લગતા લેખ . રા. જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશીને લખેલો છે. ત્રણ અંકમાં પુસ્તકની પહોંચ આવી છે, બે અંકમાં રિપોર્ટોની પહોંચ આવી છે. બાકીના નાના મોટા ૨૨ લેખો મારા પિતાના પ્રસંગને અનુસરતા લખેલા છે. તેમાં પ્રારંભમાં નવા વર્ષને લેખ તથા શ્રી આત્મારામજી જન્મશતાબ્દિ મહોત્સવને લેખ વિસ્તૃત છે. બાકીના લેખે નાના નાના પણ ઉપયોગી છે.
એ પ્રમાણે ત્રણ હેડીંગ નીચે કુલ ૧૪૧ લેખો આપેલા છે. તેના પેટાવિભાગ જુદા ગણતાં ૨૧૨ લેખો થાય છે. આ તમામ લેખના લેખકોને આ પ્રસંગે આભાર માનવામાં આવે છે. અને મુનિરાજશ્રી કરવિજયજી, મુનિરાજશ્રી હિમાંશુવિજયજી, મુનિરાજશ્રી જયંતવિજયજી અને મુનિરાજશ્રી ન્યાયવિજયજી વિગેરે મુનિરાજોને નવીન વર્ષમાં પણ સારા સારા લેખ લખી મોકલવાની વિજ્ઞપ્તિ કરવામાં આવે છે. તેમજ ગૃહસ્થ લેખકે પૈકી ભાઈ મેતીચંદ ગિરધરલાલને, મેહનલાલ દીપચંદ ચેકસીને, ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઈ મહેતાને, રાજપાળ મગનલાલ વોરાને, ભાઈશ્રી બાલચંદ હીરાચંદને, રા. રા. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડીયાને તથા અન્ય જૈન વિદ્વાનોને માસિક તરફ સુદષ્ટિ તેમજ સનેહભાવ રાખી, સારા સારા ઉપકારક લેખો લખી મોકલવાની વિજ્ઞપ્તિ કરવામાં આવે છે.
સન્મિત્ર કરવિજયજી, ભાઈ મૈક્તિક, મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી, રાજ પાળ મગનલાલ વોરા તથા ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા તે આ માસિકને પિતાનું માની કાયમ લેખ મોકલાવ્યા જ કરે છે. તેમના લેખ વિના પ્રાયઃ એક પણ અંક ખાલી રહેતું નથી. તેવી કૃપા બીજા પણ મુનિરાજ ને ગૃહસ્થ જેઓ સારા લેખકની પંક્તિમાં ગણાય છે તેઓ રાખે એવી આ નવા વર્ષના પ્રારંભમાં આશા રાખવા સાથે પ્રાર્થના કરીએ છીએ. અન્ય માસિક વિગેરેમાંથી પણ ઉપયોગી જણાતા લેખો લઈને દાખલ કરવાની પદ્ધતિ આ વર્ષે પણ કાયમ રાખવાની છે, કારણ કે તે લેખોએ વાંચકોના દિલનું સારું આકર્ષણ કરેલું છે. પ્રશ્નોત્તર માસિકમાં છપાયા વિનાના ઘણા પડતર રહેલા હોવાથી તે પ્રશ્નોના કરનારની વૃત્તિને અનુસરીને સાદા ને સરલ પ્રોત્તરના જેમ બે ભાગ બહાર પાડેલા છે તેમ ત્રીજો ભાગ બહાર પાડવાની પણ ઈચ્છા વર્તે છે. વ્યવહાર કૌશલ્યના ગત વર્ષના બારમા અંક સુધીમાં ૮૬ લેખો આવેલા છે. તે લેખો ૧૦૦ પૂરા થયે તેની એક જુદી બુક બહાર પાડવાની પ્રેરણા પણ ઘણું બંધુઓ તરફથી થાય છે. ઉપરની બંને બુક માટે કોઈ ગૃહસ્થની પિતાના તરફથી છપાવવા ઈચ્છા થાય તે અમને પિતાની ઈચ્છા જણાવવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
સભા તરફથી જુદા જુદા ગ્રંથો તથા નાની મોટી બુકે છપાવવાનું કામ તે શરૂ જ છે. હાલમાં બહાર પડેલ શાંતસુધારસ વિભાગ ૧ લો અને તરતમાં બહાર પડનાર તેને જ વિભાગ બીજે ખાસ વાંચવા લાયક છે. સાધ્વીજી લાભશ્રીજીની

Page #8

મહાવીર એટલે કેાણુ ? X ( મુનિ શ્રી બાલચ )
ॐ नमोत्थु ते महइ महावीर वद्धमाणसामिस्स । શ્રી મહાવીર એટલે ભારતવર્ષોંની શૂર, ધીર, વીર, ગંભીર, નરતનુધારી દેવી વિભૂતિ. શ્રી મહાવીર એટલે સત્યાન્નાસ્તિ પણે ધર્મઃ' એ સિદ્ધાન્તની છાપવાળી મહાન્ વિભૂતિ.
.
શ્રી મહાવીર એટલે જ્ઞાતકુળના દીપક, જ્ઞાતકુળના આધાર તે જ્ઞાતકુળના અગ્રણી. શ્રી મહાવીર એટલે લેાહને સુવર્ણ બનાવનાર પારસમણિ અને મનાવાંછિત પૂરનાર ચિંતામણિ.
શ્રી મહાવીર એટલે અધર્મના નાશક અને ધર્મના ( આત્મધર્મના ) સ્થાપક. શ્રો મહાવીર એટલે પતિતપાવન અને અધમેાદ્ધારક.
શ્રી મહાવીર એટલે સ્વનામધન્ય, જગવિખ્યાત ને જગદ્ગુરુ. શ્રી મહાવીર એટલે ધર્મ નાયક, ધર્મ સારથી, ધર્માચાર્ય ને ધર્મગુરુ.
પ્રેરણાથી છપાયેલ પ્રકરણરત્નસ ંગ્રહ પ્રકરણના અભ્યાસીને માટે ખાસ ઉપયોગી છે. જી પણ નાની મેાટી અનેક બુકે બહાર પડી છે તે લાભ લેવા લાયક છે.
પ્રસ્તુત ૫૩ મા વર્ષ માટે માસિકને અગે પ્રકાશક સંસ્થાની ઇચ્છા જેમ બને તેમ વધારે ઉપકારક થાય તેવા લેખા દાખલ કરવાની છે અને વિવાદાસ્પદ વિષયમાં ઊતરી કલેશની વૃદ્ધિ થાય તેવું પગલું માસિકદ્રારા ન ભરવાની ખાસ ચીવટ રાખવામાં આવેલ છે; કારણ કે આર્ત્ત ધ્યાનના નિમિત્ત થઈ પડે તેમજ કુસંપના બીજ વવાય તેવા લેખા મધ્યસ્થપણે લખેલા પણ ઉપકારક થતા નથી. આ હકીકત સુજ્ઞ લેખકે સ્વતઃ સમજી શકે તેમ છે. તેથી જ અમે માસિકના આધાર ઉપર જણાવેલા સુજ્ઞ અને શાંતવૃત્તિના લેખકે ઉપર જ પહેાળે ભાગે રાખેલા છે.
માસિકનું નિયમિત કદ દરેક અંકનુ ૪ ફારમનુ હોવાથી ૧૨ માસના ફ઼ારમ ૪૮ના પેજ ૩૮૪ થવા જોઇએ તેને બદલે સભાને વાર્ષિક રિપોર્ટ અને વાર્ષિક અનુક્રમાદિક ન ગણતાં ૪૪૮ પૃષ્ઠ આપવામાં આવ્યા છે. એકંદર હિંસાખ ગણતાં ચારને બદલે લગભગ પાંચ ફ઼ામ આપવામાં આવે છે.
અમારી પાસે ગદ્ય ને પદ્ય લેખાના ભરાવા ઘણા રહેતા હેાવાથી જેમના તરફથી આવેલા લેખા કે પ્રનેાત્તર દાખલ કરવામાં વિલંબ થાય તેને માટે તેમની ક્ષમા યાચીએ છીએ.
પરમાત્માની કૃપાથી આગામી વર્ષ પ્રજાવ ને અ ંગે સુખદાયી નીવડે, જૈન વર્ગને અંગે કુસ'પને દૂર કરનાર, સંપની વૃદ્ધિ કરનાર અને શાસનની ઉન્નતિને લગતા અનેક કાર્યોને અમલમાં મૂકનાર થાય અને પ્રકાશક સંસ્થાને અંગે તેની અનેક પ્રકારની વૃદ્ધિ કરનાર થાય એમ ઇચ્છી આ પ્રાથમિક લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે. પરમાત્મા સર્વને સબુદ્ધિ આપે એ જ અભ્યર્થના.
કુંવરજી

Page #9

-
--
-
-
-
-
–
જામનગ્ન ના
જન્મ
* * *
*
*
*
*
/ ૧
અંક ૧ લે ]
મહાવીર એટલે કોણ ? શ્રી મહાવીર એટલે સાચા નરરાજા ને સાચા ધર્મરાજા-ધર્મચક્રવત્ત. શ્રી મહાવીર એટલે ઉત્સાહમૂર્તિ, કરુણામૂર્તિ, શાન્તમૂર્તિ ને ત્યાગમૂર્તિ. શ્રી મહાવીર એટલે “ વા પામે ધર્મ:' નો સંદેશ આપનાર પયગમ્બર શ્રી મહાવીર એટલે ભારતને ધર્મપ્રાણબળ પૂરનાર બ્રહ્મા–તીર્થકર. શ્રી મહાવીર એટલે ગરીબના બેલી ને નિરાધારના આધાર. શ્રી મહાવીર એટલે જૈન શાસનદીપક ને જગતદિવાકર. શ્રી મહાવીર એટલે મેરુપર્વતની પેઠે નિશ્ચળ ને સિંહની પેઠે નિડર, શ્રી મહાવીર એટલે કૂર્મની પેઠે ગુપ્તેન્દ્રિય ને સમુદ્રની પેઠે ગંભીર, શ્રી મહાવીર એટલે વસુન્ધરાની પેઠે સર્વ સહ, ક્ષમાવીર ને ધર્મવીર. શ્રી મહાવીર એટલે જીવનમાં ધીર ને સાથ આપવામાં ભડવીર. શ્રી મહાવીર એટલે દયાવીર, સત્યવીર, દાનવીર, સંયમવીર, તપવીર ને ભયવીર. શ્રી મહાવીર એટલે નીતિરીતિના પૂરા હિમાયતી, યુગદી ને યુગનેતા. શ્રી મહાવીર એટલે અભયદાતા, જ્ઞાનચક્ષુદાતા, મોક્ષદાતા, શરણદાતાને બધિદાતા. શ્રી મહાવીર એટલે ત્રિયોગને સંપૂર્ણ પણે કાબૂમાં રાખનાર મહાન યોગી. શ્રી મહાવીર એટલે કમગી, રાજયોગી, જ્ઞાનયોગી ને ધમયેગી. શ્રી મહાવીર એટલે આનંદવારિધિ, વિવેકનિધિ ને વરવ્રતધારી. શ્રી મહાવીર એટલે જગપિતા, જગન્નિષ્કારણબંધુ ને જગદુપકારી, શ્રી મહાવીર એટલે જગન્નાથ, જગદીશ ને જગજજનભાવભયભંજન. શ્રી મહાવીર એટલે જગવત્સલ, જગસાર્થવાહ ને જગજજનમનોરંજન. શ્રી મહાવીર એટલે ભલભલા શુરવીરોને આત્મબળમાં આંજી દઈ ધાર્યું કામ
કરનાર સાર્વભૌમ. શ્રી મહાવીર એટલે અદ્દભુતઅતિશયનિધિ, કુપારસસિધુ ને ગુણધામ. શ્રી મહાવીર એટલે કર્તવ્યપરાયણતાના પાઠ પઢાવનાર ને કર્તવ્યપથગામી
દેવી આત્મા–મહાત્મા. શ્રી મહાવીર એટલે શારદ સલિલની પેઠે સ્વચ્છ હદયવાળા પૂજ્ય પુરુષ. શ્રી મહાવીર એટલે કમળની પેઠે નિલે પી સન્ત પુરુષ શ્રી મહાવીર એટલે વિશ્વભરમાં ભારતને વિજયડંકે વગાડનાર તત્વજ્ઞાની-કેવલજ્ઞાની. શ્રી મહાવીર એટલે સૂર્યની પેઠે તેજસ્વી ને ચંદ્રની પેઠે શાન્ત. શ્રી મહાવીર એટલે સકલ દેષ રહિત, સર્વાત્મગુણસંપન્ન, વીતરાગ દેવ. અન્તમાં શ્રી મહાવીર એટલે ત્રિભુવનનું નવનીત.
આવા શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીરને સનેહભાવે, શ્રદ્ધાભાવે અને સેવકભાવે ચૈત્ર શુદિ તેરશની પુણ્યતિથિએ મારા અન્તરના કટિ કેટિ વન્દન હે! વન્દન હ વન્દન હો !
૩ રાતિઃ રૂ

Page #10

00000000...................................................еoces
00000000000000 00000
સર્વસાધારણ–વ્યવહારૂ હિતશિક્ષા
0000000000000000000 00000
સહુ મન સુખ વછે, દુ:ખતે કે ન વછે, નહિં ધર્મ વિના તે, સાખ્ય એ સપજે છે, ઇહ સુધર્મ પામી, કાં પ્રમાદે ગમીજે?, અતિ આળસ તજીને, ઉદ્યમે ધ કીજે, ઈહ દિવસ ગયા જે, તેહ પાછા ન આવે, ધરમ સમય આળે, કાં પ્રમાદે ગમાવે?; ધર્મ નિવ કરે જે, આયુ આળે વહાવે, શિશ નૃપતિ પરે તે, શાચના 'ત પાવે.
>
ભાવા : જગતમાં સહુ કોઇ સુખની જ વાંછના કરે છે, કઈ પણ દુ:ખની વાંછના કરતા નથી. સહુને સુખમય જીવન જ જીવવું વ્હાલુ લાગે છે, પરંતુ એવુ સુખ દયા, દાન અને દમ ( સયમ ) રૂપ ધર્મસેવનવડે જ પ્રાપ્ત થઇ શકે છે. અને એવા ઉત્તમ ધર્મ સાધી લેવાની ઉમદા-અમૂલ્ય તક આ માનવ દેહમાં જ પામી શકાય છે; છતાં પ્રમાદ વશ પડી, સ્વચ્છંદતા આદરી, મળેલી દુર્લભ તકને કેમ ફાગટ ગુમાવી દેવાય છે ! ફરી ફરી આવી ઉમદા તક હાથ આવતી નથી, તેથી આળસ-પ્રમાદ તજી, પુરુષાતન ફારવી ધર્માંકરણી કરવી ઘટે. ૧.
ધ સાધન કર્યાં વગર જે દિવસ ગુમાવ્યા તે પાછા આવતા નથી, તેથી આવા અમૂલ્ય સમય પ્રમાદવશ ફાગટ ગુમાવી દેવા જોઇએ નહીં. તેમ છતાં જે મુગ્ધ જને ધસાધન કર્યા વગર આયુષ્યને વૃથા ગુમાવે છે તેમને પાછળથી ભારે પસ્તાવા કરવા પડે છે, પરંતુ પસ્તાવાથી કંઈ વળતું નથી. સંસારચક્રમાં જન્મ-મરણના ફેરા કરવા પડે છે, માટે ચેતન ! ચેત, ચેત, જાગૃત થા અને આળસ ઊડાડી, યથાશક્તિ સ્વવીય ફારવી ધર્મ - સાધન કરી લે. ધર્મ –સબલ ( ભાથું) સાથે બાંધી લઇશ તે આગળ અધિક સુખી થ શકીશ. તે વગર પરભવમાં તને કાઇ ત્રાણુ--શરણુ કે આધાર નથી, માટે નગૃત થા, જાગૃત થા. ખાટી માયા-મમતામાં લપટાઇ જઇ જે કશું હિત-સાધન કરી લઇશ નહીં તે અંતે પારાવાર શાચ-પસ્તાવા કરવા પડશે અને ભવિષ્ય બગડી જશે; માટે જો સધળા ચેતી, ઉત્તમ ધ સાધન કરી લઇશ તે જરૂર પાતાનું ભવિષ્ય સુધારી અધિક સુખશાળી થઈ શકીશ. ૨. પરહિત કરવા જે, ચિત્ત ઉચ્છ્વાહ ધારે, પકૃત હિત હૈયે, જે ન કાંઈ વિસારું; પ્રતિહિત પરથી જે, તે ન વછે કદાઈ, પુરુષ યણ સાઈ, વઢીએ સો સદાઈ. નિજ દુ:ખ ન ગણે જે, પારકુ· દુઃખ વારે, તેહતણી બલિહારી, જાઇએ કાડી વારે;

Page #11

-
-
અંક ૧ લે.].
વ્યવહારુ હિતશિક્ષા. જિમ વિષધરકેરી, ડુંક પીડા સહીને,
વિષધર જિન વીરે, બુઝવ્યો તે વહીને, ભાવાર્થ–સ્વહિત સમજીને પરહિત કરવા જે મહાનુભાવ મનમાં ઉત્સાહ ધારે અને યથાશક્ય પરહિત કરવામાં ખામી ન રાખે, બીજાએ કરેલે આપણી ઉપર ઉપકાર હૃદયમાં ધારી રાખે-વિસારે નહીં અને તક મળતાં પ્રત્યુપકાર કરવાનું ન ભૂલે, વળી આપ
થી જે કંઈ પરનું હિત થઈ શક્યું હોય તેને બદલે લેવા કદાપિ ન વાંછે, તે રત્નપુરુષ સદા ય વંદન 5 લેખાય. ૧. જે પિતાને દુઃખ આવી પડે તે સમભાવે સહન કરે અને પરનું દુઃખ યથાશક્તિ નિવારે તેવા પુરુષરત્નોની બલિહારી જઈએ. જુઓ ! પ્રભુ મહાવીરે ચંકેશીયા નાગની કંક–પીડા સહન કરી તેને પ્રતિબંધ પાડી, તેને ઉદ્ધાર કર્યો. ૨.
તીર્થ કરે અને ગણધરો વગેરે મહાપુરુષો જે આ માનવદેહાદિકની દુર્લભતા બતાવે છે તે આવી રીતે યથાશકિત સ્વપરહિતકારી ધર્મસાધન કરી લેવાના પવિત્ર હેતુથી જ. તે પ્રમાણે પ્રમાદ તજીને જે તે તેમનો આ માનવભવ એક અમૂલ્ય ચિન્તામણિ રત્ન સમે લેખવવા યોગ્ય છે. તેઓ સ્વપરહિતકારી કાર્યો કરી, આ માનવદેહને સાર્થક કરે છે.
પૂર્વકૃત ધર્મના જ પ્રભાવે સારી સ્થિતિ પામ્યા છતાં જે મંદ મતિ જનો તે ઉપગારી ધર્મને અનાદર કરે છે તેવા કૃતઘ-સ્વસ્વામીદ્રોહી જનનું શ્રેય શી રીતે થઈ શકે? ન જ થઈ શકે. એમ સમજી સુજ્ઞ-ચકર ભાઈ બહેનોએ પવિત્ર ધર્મ આચરણ સેવીને આ દુર્લભ માનવદેહને સાર્થક કરી લેવો. પ્રમાદ તજીને જે નિજ હિત સાધી શકે છે તે પરહિત પણ કરી શકે છે. ક્ષમા, નમ્રતા, સરળતા અને સંતોષાદિક દશવિધ સાધુ-ધર્મની દઢ ભાવના રાખી, મૈત્રી, મુદિતા, કરુણું અને માધ્યસ્થ ભાવનાને યોગે બની શકે તેટલું ડું સ્વાશ્રયી જીવન ગાળવું ઘટે.
સ્વાશ્રયી જીવન જીવવાનું પુરુષાર્થવંતને સુશક્ય છે ઉત્તમ ગૃહસ્થ જનોએ તેમજ ત્યાગી સાધુ-સંતોએ પિતાનાં જીવનમાં કરવા યોગ્ય સત્કાર્યો સ્વાશ્રય યોગે સતત ઉત્સાહ અને ખંતથી આળસ તજીને કરવા જોઈએ. ખંતથી સંદુઘમ સેવનાર શીધ્ર સ્વકાર્યસિદ્ધિપૂર્વક સહેજે સકળ સુખ-સંપદા પામી શકે છે અને પ્રાપ્ત થયેલી આ દુર્લભ માનવદેહાદિક અમૂલ્ય સામગ્રીને સફળ કરી શકે છે. વળી તે મહાનુભા ગુણવિકાસમાં આગળ ને આગળ વધતા જાય છે. એટલે તેઓ સર્વત્ર આદરને પાત્ર બને છે અને અન્ય કઈક ભવ્યાત્માઓને સ્વઉત્તમ ચારિત્ર–બળે સન્માર્ગમાં જેડી શકે છે. તીર્થકર ગણધર પ્રમુખ મહાપુરુષોની પેઠે તેઓ સ્વકલ્યાણ સાધી અન્ય ભવ્યજનોને કલ્યાણસાધનમાં પુષ્ટ નિમિત્ત (આલંબન રૂ૫) બને છે. તેમનું પરમ પવિત્ર ચરિત્ર અનેક આત્માથ જનોને આદર્શરૂપ બને છે. ગુણ-ગુણીને સર્વત્ર આદર કરાય છે. સદ્દગુણે સર્વત્ર પૂજા-સત્કારને પાત્ર બને છે, પૂજાય છે અને મનાય છે. કહ્યું છે કે–ગુor: પૂનાથા પુળિપુ ર = ફ્રિ ર વચઃ | ગુણી જનોના ગુણે જ પૂજાપાત્ર છે, કેવળ લિંગ (વેશ) કે વય પૂજાપાત્ર નથી.
કાયર જજે કંઈ પણ કાર્ય, પ્રતિજ્ઞાદિક ભંગ થવાના ભયથી આદરતા જ નથી,

Page #12

૧૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
મધ્યમ જતા તે તે કાર્યનું મહત્ત્વ માની તેને આદર તેા કરે છે પર ંતુ કંઇ વિદ્મ−ઉપદ્રવ આવે ત્યારે કાયર બની તેને તજી દે છે, જ્યારે ખરા દક્ષ–ડાહ્યા-ચકાર જને સમજપૂર્વક ગ્રહણ કરેલી પ્રતિજ્ઞાને, ગમે તેવાં વિદ્મ-ઉપદ્રવા આવી પડે તેમ છતાં અંત સુધી ખંડિત થવા દેતા નથી. બહાદૂરીથી તેને નિર્વાહ કરે છે. પ્રથમ જ તાસા કે તમે જે સત્કા કરવા સંકલ્પ–દઢ નિશ્ચય કર્યાં છે તે ડહાપણભર્યાં છે કે નહીં ? અને જો તે સંકલ્પ ડહાપણુભર્યો જ હોય તેા ગમે તેવાં વિદ્ન ઉપસ્થિત થાય તે પણ તેમાંથી લગારે ડગશેા નહીં–ચલાયમાન થશે. નહીં–તેમાં પૂરેપૂરા અડગ જ રહેજો. ધૈર્યપૂર્વક ખંત-ઉદ્યમ જારી રાખવાથી ગમે તેવાં દુષ્કર કાર્યો પણ સુખે સાધી શકાય છે. “ ચાકરી વગર ભાખરી નથી. ઉદ્યમ કર્યા વગર ફળ મળવાનુ નથી. જેવુ વાવા એવુ લણશેા. જેવું મન ધાલા તેવુ' કમાશા, આપ સમાન બળ નહિ અને મેઘ સમાન જળ નહીં. જાત-મહેનત ઉપર જ વિશ્વાસ રાખો. સ્વાશ્રચી અનેા. બીજાના ઉપર વિશ્વાસ રાખી બેસી આળસને વધારશેા નહીં. ”
નિયમિત કાર્ય કરવાની ટેવથી બહુ સરળતા-અનુકૂળતા થવા પામે છે, તેથી તમારા દરેક કાર્યમાં અને તેટલા નિયમિત થઇ રહેવા પ્રયત્ન કરે, સરળતાથી સારી રીતે કાર્ય કરવાની એના જેવી ખીજી કેાઇ સરસ પદ્ધતિ નથી. નિયમિત કામ કરનારાઓ ગમે તેટલાં કામ પ્રસન્ન ભાવે કરી શકે છે અને અનિયમિત કામ કરનાર એકાદ કામ કરવામાં પણ નાસીપાસ થઈ જાય છે.
લક્ષપૂર્વક નિયમિત કામ કર્યાં પછી જે તન-મનને વિશ્રાન્તિ મળે છે તેમાં જ ખરી મીઠાશ આવે છે; કેમકે તેથી આત્મ-સતાષ પ્રાપ્ત થાય છે-ચિત્ત પ્રસન્ન થાય છે. અનિયમિતપણે કામ કરનારને આત્મસ ંતોષને બદલે બહુધા બળાપો થયા કરે છે, એટલે તેનું ચિત્ત અપ્રસન્ન અને ઉદાસ રહ્યા કરે છે.
નિયમિત કામ કરનારને નિજ કાર્યશક્તિમાં શ્રદ્ધા બની બની રહે છે, તેથી તે ધાયું... કામ ઉત્સાહપૂર્વક સારી રીતે બજાવી શકે છે; તેનાથી તદ્દન ઊલટું અનિયમિત કામ કરનાર આળસુ બને છે, આ વાત સ્વાનુભવસિદ્ધ, દીવા જેવી અને સ્પષ્ટ સમજી શકાય એવી છે.
કોઇ પણ અગત્યના કામ કરવા ઇચ્છનારે પ્રથમ પહેલાં તેવી યાગ્યતા મેળવવા મથવું જોઇએ ( First deserve & then desire ). યાગ્યતા મેળવી લેવાય તે કા-સિદ્ધિ સુલભ થવા પામે એ નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે. કારણ વગર કાર્યની સિદ્ધિ થઇ શકે જ કેમ ? માટે જ કહેવામાં આવે છે કે ( Try, try and try ) ઉદ્યમ કરો, ઉદ્યમ કરો, ઉદ્યમ કરો, ઉદ્યમ કરવાવડે જ અંતરાય તૂટશે. ઉદ્યમ કર્યાં છતાં તત્કાળ ફળપ્રાપ્તિ-કાર્યસિદ્ધિ થવા ન પામે તે તેથી નિરુત્સાહ થઈ જવું નહીં, ધીરજ ધરીને ફળપ્રાપ્તિ કરવી. સિદ્ધિ થતાં સુધી અડગ ઉત્સાહથી ઉદ્યમ કરી આગળ તે આગળ વધતા જવુ; એટલે અતે ફળપ્રાપ્તિ-કાર્યસિદ્ધિ પણ અવશ્ય થશે જ. ઉદ્યમ સાથે નશીબ મારી આપે છે તે તત્કાળ પણ કુળ-પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે. સતત ઉદ્યમ કર્યા છતાં ફળ ન મળે તે જ દેવને દોષ દેવા, તે પહેલાં દૈવને કે કાળને દોષ દૃષ્ટ નિરુામી

Page #13

'ક ૧ લે.
વ્યવહારુ હિતશિક્ષા.
૧૩
મની બેસવું નહિ. ગંભીર અને મહત્ત્વનાં કામ બહુ વિવેકથી ને ધૈર્ય થી કરવાં જોઇએ. તેમાં ફળપ્રાપ્તિ માટે અધીરા થવુ નહીં. કહ્યું પણ છે કે-Patience and persivearance owercome mountains–અર્થાત્ ધૈર્યાં અને ખ ંતથી ગમે તેવાં મહત્ત્વનાં કામ પણ પૂરાં કરી પાર પાડી શકાય છે. બાકી તે વગર તે Haste is Waste અતિ ઉતાવળ અને અધીરાઈ કરવી તે અતિ હાનિરૂપ નીવડે છે.
શ્રીમાન્ આનંદઘનજી જેવા આત્મજ્ઞાની--અધ્યાત્મી પુરુષા એવા જ બોધ આપે છે ૬ ‘ સેવન કાણુ પહેલી ભૂમિકા રે, અભય અદ્રેષ અખે ? સેવા-ભક્તિ અને પરમાર્થ પરાયણતા માટે પ્રથમ-પહેલાં જ ભય, દ્વેષ અને ખેદરૂપ દોષત્રયને ત્યાગ કરવા જોઇએ. જેમાં પરિણામની ચંચળતા-અસ્થિરતા વતે એ જ ભય, અરુચિ થવા પામે એ જ દ્વેષ અને એવી ઉત્તમ પ્રવૃત્તિ કરતાં થાકી જવાય એ જ ખેદ સતત અભ્યાસયેાગે સ્થિતિ પરિપાક થયે છતે એ દોષત્રય વિલય પામે છે અને આંતર-વિવેકદૃષ્ટિ ખુલે છે. પછી ગુણમણિના નિધાનરૂપ સંત-મહંતને પિછાણી, તેમના પરિચય કરી, સ્વચિત્તશુદ્ધિ કરી શકાય છે, જેથી સઘળી કરણી સફળ થઇ શકે છે. અને એ રીતે સરલ મન-વચન-કાયાથી કરાતી શુદ્ધ કરણીવડે સત્ય ફળરૂપ ઉત્તમાત્તમ માક્ષસુખ પણ પ્રાપ્ત થઇ શકે છે,
પ્રમાદ પંચક
મદ, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા એ પાંચેને જ્ઞાની પુરુષો પ્રમાદપંચક કહે છે. એ પાંચે પ્રમાદ જીવને અનત સંસારમાં રઝળાવે છે.
૧ જેનાથી મદ-નશા ચઢે એવા ગમે તે માદક પદાર્થનું ખાન-પાન કરવું અને બેભાન બની સ્વકવ્ય કર્મથી ચૂકવુ.
૨ પાંચે ઇન્દ્રિયાના વિષયેા-શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ માં ગૃદ્ધ-આસક્ત થઈ જવું. ૩ ક્રોધ, માન, માયા અને લેાભરૂપ કષાયને વશ–પરવશ થઈ જવુ.
૪ આળસ–સુસ્તાઇવડે એદીની જેમ નિામી બની એસી રહેવું.
૫ જેમાં કશુ' સ્વપરહિત સમાયેલું ન હેાય એવી નકામી કુથલી-વિકથા કરવી. મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન પ્રમુખ તેના આઠ ભેદ પણ કથા છે. પ્રમાદાચરણ તજી ખરી દિશામાં વવાથી સાચે લાભ થઇ શકે છે. સ. કે. વિ..
હિતબાધક પદ્ય
આંટી કાઢે અકલથી, ઇંચ પડે ન મુંઝાય; તાણીને તેાડે નહિ, તેા ઘર સુખે ચલાય. ૧૪ તમા ન તજીએ તેહની, જેની ગરજ સદાય; જળ સાથે રીસાઇ ને, કહે। મત્સ્ય કયાં જાય ? ૧૫ અદેખાતણી આંખમાં, કમળાકેરા રાગ; પીળું દેખે સને, રેાગતણા સ’જોગ. ૧૬ પરમેશ્વર જો પાધરા, શત્રુથી શુ' થાય; પથરે ફૂંકે પાપી જન, ફૂલ થઇ ફેલાય. ૧૭ કશુ ન નિપજે એથી, ફોકટ મન ફૂલાય; કમાડ તાળું એ મળી, ધરનું રક્ષણ થાય. ૧૮ શુભકાર્યાં વિષ્ણુહાયથી, કરી શકે નહિં કોય; કહા હથોડા શુ કરે ?, જો નહિ હાથે। હાય. ૧૯ એક રૂપી સાંપડથે, નાણાવટુ ન થાય; મળે સૂંઠને ગાંડી, ગાંધી નહિ જ થવાય. ૨૦

Page #14

Cecuacan છે. વ્યવહાર-કૌશલ્ય છે
લેખક–માક્તિક
(૮૭) અને જે પિતાને મુખ અને જીભને પોતાને વશ રાખે છે તે
પોતાના આત્માને મુશ્કેલીઓમાંથી બચાવી લે છે.” સવારે ઉડ્યા ત્યારથી તે રાત સુધી જે હાથમાં આવે તે ખાવું અને આખો વખત ચક્કીને ચલાવ્યે જ રાખવી તે અનેક રીતે નુકસાન કરે છે. શું ખાવું ? અને કેમ ખાવું ? એ બે અતિ મહત્ત્વના સવાલે છે. દરેકને માટે એને એક સરખો જવાબ તો ન હોઈ શકે પણ કેટલાક સામાન્ય નિયમ તો સર્વને લાગુ પડી શકે તેવા છે. નિયમિત વખતે જ ખાવું, અમુક ટંક જ ખાવું, સાદુ પણ પૌષ્ટિક ખાવું, ભૂખ લાગી હોય તેથી બાર આના ખાવું, અપચ થશે હોય ત્યારે ન ખાવું અને અવારનવાર ઉપવાસ કરવા તથા ઉત્તેજક પદાર્થ ન ખાવા, મરચાં મસાલા બહુ જ અલ્પ લેવા-વિગેરે સાર્વજનિક નિયમ છે. આ નિયમો જે પાળે તે અનેક મુસીબતોથી દૂર રહે છે. જીહ્વાને વશ કરનાર જગતને કબજે કરી શકે છે.
જેની ડાઢ ડળકી, તેને દિવસ ઉઠયો. આ સર્વમાન્ય સૂત્ર છે અને તે ખાવાની સર્વ બાબત ઉપર શિસ્ત રાખવાનું સૂચવે છે. જેટલી અગત્ય ખાવાને અંગે છે તેટલી જ અગત્ય પીવાને અંગે છે. પીવામાં પણ કેફી કે માદક પદાર્થનો ઉપયોગ ન કરનાર અનેક આફતોમાંથી બચી જાય છે. દારુ પીનારનું અસ્વસ્થ જીવન, આત્મા પર કાબૂનો અભાવ અને શિથિલ વિચારણાપદ્ધતિ જગજાણીતા છે. જેને પિતાના મુખને વશ કરતાં આવડે, જે પશ્યના નિયમો જાણે અને પાળી શકે તે બહુ પ્રકારના લાભ મેળવે છે અને તેનાથી આપત્તિઓ દૂર રહે છે.
જીભને ઉપયોગ બે પ્રકાર છે. સ્વાદ લેવા અને બોલવાનો. એના સ્વાદની બાબત મુખ પરના કાબૂમાં આવી જાય છે. જીભને સ્વાદ એક ક્ષણ છે. જીભ પર રસ મૂ, પિટમાં ઉતર્યો અને ખેલ ખલાસ થાય છે. એમાં આટલી બધી આળપંપાળ શી કરવી? સાદા બરાકને ચાવીને લાળ સાથે મેળવવા જેટલી ફુરસદ હોય તો તેમાંથી પણ સ્વાદ લઈ શકાય છે. વળી સ્વાદ માટે અધીરાઈ કેમ પાલવે છે. કેટલાક માણસો તે સ્વાદ ખાતરે તેલમરચાંને ખંગ વાળતા જોવામાં આવે છે. આ જુવાનીના અત્યાચારો જ્યારે આધેડ વયે કે ઘડપણુમાં નડે છે ત્યારે અક્કલ આવે છે, પણ તે બહુ મોડી મોડી આવે છે.
બોલવા ઉપર કાબૂ રાખવાથી તે આખી જીવનયાત્રાની સફળતા થાય છે. બહુ બેલે તે બાંઠે જાણીતી વાત છે. કારણ વગર બોલવું, જેમ તેમ બેલવું, જ્યારેત્યારે બેલ બોલ કર્યા કરવું અને વિચાર કર્યા વગર કે પરિણામ તન્યા વગર બોલવું એ તે અણસમજુનું કામ છે. બેલવા પર અંકુશ રાખવાની ખાસ જરૂર છે. એમાં જેટલી માજા મૂકાય છે તેટલું મુસીબતને આમંત્રણ જ થાય છે. બેલેલું પાછું ફેરવી શકાતું નથી. હેઠેથી બહાર નીકળ્યું

Page #15

..
અંક ૧ લા. ]
વ્યવહાર કૌશલ્ય.
૧૫
તે મર્યાદામાંથી પસાર થઇ ગયું. ખાધેલ વસ્તુ અપચા કરે તે રેચ પણ લેવાય છે, પણ ખેલેલું પાછું ગળાતું નથી. કુશળ માણસ પેાતાનાં મુખ પર અને જીભ પર સમજણુ અને વિવેકપૂર્વક અંકુશ મૂકે છે. એમાં એને પેાતાને જ લાભ છે.
Who so keepeth his mouth and his tongue keepeth his soul from tro.ble, (11-1-36.)
در
( ૮૮ )
( ૧ ) અભ્યાસ કેવી રીતે કરવા? ( ૨ ) અભ્યાસ પર પ્રેમ રાખવે (૩) અને અભ્યાસ એકલા પૂરતા નથી એ બાબતના સાક્ષાત્કારકેળવણીનાં આ ત્રણ પૈાષ્ટિક તત્ત્વા છે.
વૈદકીય છેલ્લી શોધખાળમાં ‘વીટામીન ’ ની શોધ ઘણા મહત્ત્વને ભાગ ભજવે છે. દરેક ચીજમાં અમુક અમુક પ્રકારના પૌષ્ટિક અથવા પોષક તત્ત્વા હેાય છે. તેનુ પ્રમાણ અને તેની તિ તથા તેની અસરના જ્ઞાનથી માણસને જુદી જુદી તબિયતને અંગે શા ખારાક આપવા તેને નિર્ણય કરવામાં ઘણી સરળતા થતી જાય છે. જે તત્ત્વ શરીરમાં ખૂટતું હોય તેને પૂરવાથી એઅે પ્રયાસે જરૂરી પુષ્ટિ મેળવી શકાય છે અને વસ્તુનુ મહત્ત્વ સમ^ય છે. એક પ્રકારની પ્રકૃતિવાળાને જે તત્ત્વ ખાસ જરૂરી ડ્રાય તે ખીન્નને નુકશાન કરનાર પણ નીવડે છે. એ સનુ જ્ઞાન આ ‘ વીટામીન ’ ની શોધને આભારી છે.
૧. અભ્યાસને અંગે પણ એવા ત્રણુ વીટામીનની શોધ થઇ છે. પ્રથમ તે અભ્યાસ કેવી રીતે કરવો ? એ ખાસ અગત્યની બાબત છે. ગોખણપટ્ટી અને સમજણુ, યાદશક્તિ અને વિવેચનશક્તિ, ગ્રહણશક્તિ અને ધારાશક્તિ, પૃથક્કરણશક્તિ અને સમન્વાયશક્તિ, એ વ્યક્તિગત કેટલી છે તે સમજી વિચારી કવા અભ્યાસ કરવા ? અને નિર્ણય કરવાની જરૂર છે.
૨. બીજી તેટલી જ મહત્ત્વની બાત અભ્યાસ પર પ્રેમ રાખવાની છે. પરીક્ષા પસાર કરવા કે અમે આટલું ભણ્યા છીએ એમ બતાવવા અભ્યાસ કરવા એ નિરક છે. અભ્યાસ પર એવા પ્રેમ જોઇએ કે એના વગર ચેન જ પડે નહિ. એક દિવસ નવું નણ્યા-વાંચ્યા વગરના ાય તે વ્હણે તે દિવસ નકામા ગયા. એવા અંદરથી આધાત લાગે અને કાઇ મહાન સત્ય કે કલ્પના કે પ્રતિભાનો અજબ ચમત્કાર નણવામાં આવે ત્યારે અંદરથી ર્મિ સંચલન થવી જોઇએ.
૩. ત્રીજી બાબત એ છે કે અભ્યાસ સ્વયં પૂરતે નથી એવી મનમાં ખાતરી થવી જોઇએ. અભ્યાસનુ કાર્ય વર્તન પર સારી અસર કરવાનુ છે. ભણ્યા પ્રમાણે જીવી હતા આવડવું જોઇએ, વાંચન પ્રમાણે વન થવું ઘટે; નહિ તા ‘પાથીમાંનાં રીંગણાં થાય તા તા આ ભવ ને પર ભવ બન્ને બગડી જાય,
આ સર્વ વાત અભ્યાસને અંગે જરૂરી છે. કીર્તિ કે ખ્યાતિ માટે અભ્યાસ નથી, પરિપૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરવા માટે અભ્યાસ સાધન છે. જીવનયાત્રા સફળ કરવામાં એ મહત્ત્વને

Page #16

૧૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. ભાગ ભજવે છે અને આખા જીવનમાર્ગને એ અજવાળે છે. ભણવાની રીત, ભણવા પર પ્રેમ અને ભણવું એ વિશિષ્ટ સાધ્યપ્રાપ્તિનું પરમ સાધન છે. એમ સમજી જે અભ્યાસ કરે તે અભ્યાસના પિષક તત્ત્વને પામી જાય છે. એ માણસ પ્રમાણમાં ઓછું ભણ્યો હેય તો પણ એની સફળતા છે. “ભણ્યા પણ ગણ્યા નહિ” એવા કણબી તો કુટુંબને બાળી દે. ભણવું એ મહાન ચીજ છે, ભવ્ય છે; એને ઓળખી, સમજી જે એને પાલવે પડે તે અનંત આતરસુખ ભોગવે અને સર્વ રીતે પુષ્ટ થઈ સ્વપર આનંદમાં વધારો કરે.
"There are three vitamins in education: how to study, the love of study and a realisation that study by itself is not enough." ( 16-1-35.)
( ૮૯ ) માણસ પિતે કેટલું જાણે છે એમ તે ધારે અથવા માને તે બાબત પ્રમાણમાં ઓછી મહત્વની છે; માણસ કેટલું ભલું કરે છે એ એક જ બાબત એના સાચાપણાને મુદ્દામ પુરાવે છે
અને તે જ બાબત ખાસ ઉપયોગી છે.” કેટલાક ધર્મવાળા ઈશ્વરને સૃષ્ટિના બનાવનાર અને છેવટે ન્યાય આપનાર માને છે. તેવી આસ્થાવાળા એક કવિએ કહ્યું છે કે: “તમે જ્યારે પ્રભુના દરબારમાં હાજર થશે ત્યારે તમારી નતિ-જ્ઞાતિ કઈ હતી તે કઈ શોધવાનું નથી કે તમારો જન્મ કયાં થયો હતો તેની કોઈ દરકાર કરવાનું નથી. ત્યાં તે તમને એક જ સવાલ પૂછાવાનો છે કે “ભાઈ ! તેં પૃથ્વી પર શું કર્યું ?”
કર્મને સિદ્ધાંત માનનાર પણ કામ કેવાં કર્યા છે તે જ માનશે. એમાં કર્મનું ફળ અન્ય પાસે લેવા જવું પડશે કે અંદર રહેલે અંતર્યામી પોતે જ દફતર રાખી લે છે. તે વાતની ઘડભાંજમાં પડવાનું નથી. વાત એ છે કે આ જીવનમાં “ભલું કેટલું કર્યું ? તેનો જ અંતે હિસાબ કરવાનો રહે છે. બધી વાતનો સાર વર્તન ઉપર–ચારિત્ર ઉપર આવે છે. અહીં મોટા ધનના ડુંગરા એકઠા કર્યા હોય કે મોટા લેખક, વિચારક કે કવિ તરીકે નામના મેળવી હોય, કે અનેક પર સામ્રાજ્ય ભોગવ્યું હોય, કે અમે આયે છીએ કે ક્ષત્રિય છીએ કે મોટા કુળવાન છીએ એવા ગૌરવ કર્યા હેય-એ સર્વ બાબત અંતે નકામી છે. આખી જિંદગીનો સાર મનુષ્યનું –ભૂતમાત્રનું ભલું કરવાના સરવાળામાં જ ગોઠવાઈ જાય છે. માણસની મોટાઈ, અભિમાન કે જ્ઞાનના પોટલા અંતે કાંઈ કામ આવતા નથી. એક ગધેડાની પીઠ પર સુગંધી ચંદનને ભાર લાદવામાં આવે તેની સુગંધનો ઉપભોગ ગધેડાને નથી, તે જ પ્રમાણે ચારિત્ર વગરનો ગમે તે મોટે જ્ઞાની હોય તે તે માત્ર જ્ઞાનનો ભાર જ ઉપાડનાર થાય છે, બાકી એની આત્મ સન્મુખ પ્રગતિ થતી નથી કે એ ભવિષ્યમાં સુખ અથવા સુગતિ પ્રાપ્ત કરતા નથી.
ખરી વાત તો એ છે કે બહુ ઊંડી ચર્ચામાં ઉતરવાની ઝીણવટ સ્વીકારવાની વાત જવા દે, આખી દુનિયાના ધનને ઘરભેગું કરવાના વલખા માંડી વાળો, પોતે મોટા જ્ઞાની છો

Page #17

*****yPage #18

૧૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ચૈત્ર
૬ શ્વેતાંબરા એમ માને છે કે તીથ કર દીક્ષા ગ્રહણ કરે ત્યારે ઇંદ્ર પ્રભુના સ્કંધ ઉપર દેવષ્ય ( વસ્ત્ર ) નાખે છે; દિગ ંબરો તે વાત માનતા નથી.
૭ શ્વેતાંબરા વસ્ત્ર સહિતને અને વસ્ત્ર રહિતને અંનેને મેાક્ષ માને છે; દિગ બરા વસ્ત્ર રહિતને જ મુક્તિ હાય એમ માને છે.
૮ શ્વેતાંબર સાધુ-સાધ્વીએ રજોહરણ રાખે છે; ત્યારે દિગંબર સાધુવ આચાર્ય, ભટ્ટારક, મુનિ, ક્ષુલ્લક, બ્રહ્મચારી મેારપીંછી રાખે છે.
૯ શ્વેતાંબર મુનિએ વંદન કરનાર શ્રાવક-શ્રાવિકાને ધર્મલાભ કહે છે; દિગંબર સાધુવ આચાર્ય, ભટ્ટારક, મુનિ વદન કરનાર શ્રાવકને ધવૃદ્ધિ કહે છે. ૧૦ શ્વેતાંબરા સ્ત્રીને તદ્ભવે મેાક્ષ માને છે; દિગ ંબરા સ્ત્રીને તે જ ભવે મેાક્ષ ન જ હાય એમ માને છે.
૧૧ શ્વેતાંબરે કેવળી આહાર કરે એમ માને છે; દિગ ંબરા તને સાધુ સમાજ કેવળી આહાર ન કરે એમ માને છે.
૧૨ શ્વેતાંબરા એમ માને છે કે-તીથ કરેા અને સામાન્ય કેવળીએ જિનનામકર્મીને તેમજ વેદનીય કર્મોને ખપાવવા માટે સમવસરણમાં તેમજ અન્યત્ર સભા સમક્ષ ભવ્ય જીવાને પ્રતિમાધ કરવા માટે ગંભીર ધ્વનિથી દેશના આપે છે; દિગ ંબરાની માન્યતા એવી છે કે તીર્થંકરા કે કેવળીએ ખેલતા જ નથી, પરંતુ શ્રોતાઓની પુણ્યપ્રકૃતિના ઉદયથી કેવળીના મસ્તિષ્કમાંથી એક પ્રકારને નાદ ઉત્પન્ન થાય છે, તે નાદ નિરક્ષર હેાય છે, પરંતુ શ્રોતાઓને તે નાદ અક્ષરરૂપે શ્રવણુગત થાય છે.
૧૩ શ્વેતામ્બર ઉદય તિથિ માને છે, પછી ભલે તે એક ઘડી પણ હાય; હિંગ ખરા છ ઘડી હૈાય તે જ તિથિ તે દિવસે માને છે.
૧૪ શ્વેતાંબરા દરેક તીથંકર દીક્ષા લીધા અગાઉ સ ંવત્સરી દાન એક વર્ષ પર્યંત આપે એમ માને છે; દિગ ંબર, તે વાત માનતા નથી.
૧૫ શ્વેતાંબરા તીથ કરની માતા ચૌદ સ્વપ્ન દેખે એમ માને છે; દિગબરે ૧૬ સ્વસ દેખે એમ માને છે.
૧૬ શ્વેતાંબરા દેવાની ચાર નિકાયના મળીને ૬૪ ઈંદ્રો માને છે; દિગબરા ૧૦૦ ઇંદ્રો માને છે.
૧૭ શ્વેતાંબરા વૈમાનિકના ૧૨ દેવલેાક માને છે; દિગબરા ૧૬ માને છે.
૧૮ શ્વેતાંબરાની એવી માન્યતા છે કે શુભ ભાવનાના ચેાગે ગૃહસ્થ પણ કેવળજ્ઞાન પામી શકે છે; દિગબરા દ્રવ્યચારિત્ર અ ંગીકાર કર્યા વિના ગૃહસ્થપણામાં કેવળજ્ઞાન ન જ થાય એમ માને છે.

Page #19

અંક ૧ લે. “વેતાંબર અને દિગંબરો વચ્ચે મુખ્ય મતભેદ. ૧૯ શ્વેતાંબરો શ્રી ઋષભદેવે ચારિત્ર લેતાં ચાર મુષ્ટિ લોન્ચ કર્યો એમ કહે છે, દિગંબર
પંચમુષ્ટિ લેચ કર્યો એમ કહે છે. ૨૦ વેતાંબરે ભરતક્ષેત્રના દક્ષિણાર્ધના મધ્ય ખંડમાં (૨પા) દેશો આર્ય છે
એમ કહે છે ને બીજા દેશોને અનાર્ય માને છે; દિગંબરો તેમ માનતા નથી. ૨૧ વેતાંબર પંચપરમેષ્ઠો મહામંત્ર (નવકાર) ના નવ પદ માને છે કે ગણે છે;
દિગંબરે પ્રથમના પાંચ પદરૂપ નવકારમંત્ર જ માને છે. ૨૨ વેતાંબર જીવ-અછવાદિ નવ તત્વ માને છે, દિગંબર સાત તત્વ માને છે.
જિનમૂર્તિના સંબંધમાં મતભેદ ૨૩ તાંબરીઓની જિનમતિ વિજ કછેટના ચિહ્નવાળી હોય છે; દિગંબરોની
મૂર્તિ નગ્ન હોય છે. ૨૪ શ્વેતાંબર જિનમંત્તિના નવે અંગે પૂજા કરે છે; દિગંબરે માત્ર જમણ ને
ડાબા બે અંગુઠે જ પૂજન કરે છે. ૨૫ વેતાંબરો જિનેશ્વરની અષ્ટપ્રકારી ઉપરાંત સતર પ્રકારી, એકવીશ પ્રકારી યાવત્
એક સો આઠ પ્રકારી પૂજા માને છે; દિગંબરે માત્ર અષ્ટપ્રકારી પૂજા જ માને
છે, બીજા પ્રકારે માનતા નથી. ૨૬ શ્વેતાંબર વીતરાગ પ્રભુની પ્રતિમાને ચક્ષ તેમજ અલંકારો-ઘરેણું તથા
આંગી વિગેરે ચડાવે છે; દિગંબરો વીતરાગ પ્રભુની પ્રતિમાને વીતરાગત્યાગ સ્વરૂપ માની ચકું ચડાવતા નથી તેમજ અલંકારો કે આંગી વિગેરે પણ ચડાવતા નથી.
કથાનુયેગને લગતા ભેદ ર૭ “વેતાંબરો શ્રીવીરપ્રભુને પરણેલા માને છે અને પ્રિયદર્શના નામે એક
પુત્રી થયેલી માને છે, દિગંબરે બંને બાબતને ઈનકાર કરે છે. ૨૮ શ્વેતાંબરે સુલસા શ્રાવિકાને એક સાથે બત્રીશ પુત્ર થયાનું કહે છે?
દિગંબરે તે વાતને માન્ય રાખતા નથી. ૨૯ ભવેતાંબર ભરત ચકીને આરિસાભવનમાં કેવળજ્ઞાન થયાનું માને છે; દિગંબરોની
તેવી માન્યતા નથી. ૩૦ વેતાંબર ચકવર્તીને ૬૪૦૦૦ સ્ત્રીઓ હોય એમ કહે છે; દિગંબરે
૯૬૦૦૦ હેય એમ કહે છે. ૩૧ તાંબરો વીર પ્રભુના સત્તાવીશ ને નેમિનાથજીના નવ ભવ થયાનું કહે છે; * દિગંબરેને તે બાબતમાં મતભેદ છે. ૩ર વેતાંબરે મહાસતી દ્રપદીને પાંચ ભર્તાર થયાનું કહે છે; દિગંબરો તેને
ઇનકાર કરે છે.

Page #20

२०
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
{ ચૈત્ર
૩૩ વેતાંબરા પાંચ પાંડવાને મેક્ષે ગયેલા માને છે; દિગબરેના તે વિષે મતભેદ છે, તે મેાક્ષે ગયેલ માનતા નથી.
૩૪ શ્વેતાંબરા મરુદેવી માતાને અને રાજીમતીને તે ભવે મે” ગયેલ માને છે અને કહે છે; દિગ’બરોની તેવી માન્યતા નથી.
શ્વેતાંબરીય દશ અચ્છેરા સબંધી
શ્વેતાંબરા જે દશ અચ્છેરા માને છે તે દિગ ંબરે માનતા નથી, તેઓ દશ અચ્છેરા જુદા જ માને છે. શ્વેતાંબરીય દશ અચ્છેરા પૈકી સાત અચ્છેરા મુખ્ય વૃત્તિએ દિગંબરે માનતા નથી તે નીચે પ્રમાણે :——
૩૫ (૧) વેતાંબરા એગણીશમા તીર્થં કર મલ્લિનાથજીને સ્ત્રીપણે થયેલ માને છે; દિગંબરો તેમ માનતા નથી, પુરુષપણે થયેલ જ માને છે.
માનતા નથી.
૩૭ ( ૩ ) વેતાંબરા શ્રી મહાવીરસ્વામીની પ્રથમ દેશના નિષ્ફળ ગઇ એમ માને છે; દિગંબરા માનતા નથી. દિગંમર તેા તીથ કરેા ખેલતા નથી એમ જ કહે છે.
૩૬ (૨) શ્વેતાંબરા વીર પ્રભુના ગર્ભાપહાર માને છે; દિગ ંબરે ત્રિશલા માતાને ત્યાં જ ઉત્પન્ન થયેલ એમ માને છે.
૩૮ ( ૪) શ્વેતાંબરા શ્રી મહાવીર પ્રભુને કેવળજ્ઞાન પામ્યા પછી ગેાશાળાની તેજલેશ્યાથી રાગેાત્પત્તિ થયાનુ અર્થાત્ ઉપસર્ગ થયાનું માને છે; દિગ ખરા તે વાત માનતા નથી.
૩૫ (૫) શ્વેતાંબરા મહાવીર પ્રભુને વંદન કરવા એક વખત સૂર્ય-ચંદ્ર પેાતાના શાશ્વત વિમાનને લઇને આવ્યાનુ માને છે; દિગ બરા તે વાત માનતા નથી. ૪૦ ( ૬ ) શ્વેતાંબરા ચમરેદ્રના ઉત્પાત માને છે ને વીર પ્રભુનું શરણ લઇને સાધ દેવલાક સુધી ગયાનું માને છે; દિગંબરો તે વાત માનતા નથી.
૪૧ (૭) શ્વેતાંબરા યુગલિકથી રિવંશની ઉત્પત્તિ થયાનું માને છે; દિગ ખરો તે હકીકત માનતા નથી.
આ સાત આશ્ચયથી બાકી રહેલા ત્રણ આશ્ચર્ય પણ તેઓ માનતા નથી પરંતુ તે આમાં ગણાવ્યા નથી. તે ત્રણ આશ્ચર્ય આ પ્રમાણે છેઃ—
૧ શ્રી ઋષભદેવ સાથે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા ૧૦૮ મુનિ એક સમયે સિદ્ધિપદને પામ્યા તે આશ્ચર્ય.
૨ શ્રી સુવિધિનાથ પછી પાંચ પ્રભુના આંતરામાં જૈન ધર્મ વિચ્છેદ જતાં અસ તિએ સતિપણે જાણા તે આશ્ચર્ય.
૩ શ્રી નેમિનાથના સમયમાં કૃષ્ણ વાસુદેવ દ્રોપદીને લાવવા માટે ધાતકીખ ડમાં ગયેલા ત્યાંથી પાછા વળતાં ત્યાંના વાસુદેવ કપીલને શ ંખ શબ્દથી લવણુ સમુદ્ર પર થઇને જતાં મળ્યા તે આશ્ચર્ય.

Page #21

અંક ૧ ] વેતામ્બરે અને દિગંબર વચ્ચે મુખ્ય મતભેદ. ૨૧ કર હવે દિગંબર જે દશ આશ્ચર્ય (અર) માને છે તે આ પ્રમાણે – ૧ દરેક તીર્થકરોને જન્મ અધ્યા નગરીમાં જ થવો જોઈએ, પરંતુ આ હડા
અવસર્પિણી કાળને લઈને અન્ય અન્ય નગરીઓમાં થયેલ છે તે આશ્ચર્ય. ૨ દરેક તીર્થકરની મુક્તિ શ્રી સમેતશિખર ઉપર જ થવી જોઈએ તેને બદલે આ ચોવીશીના ૪ તીર્થકરે અષ્ટાપદ, ઉજજયંતગિરિ ને પાવાપુરી તથા ચંપાપુરીમાં
મેક્ષે ગયા તે આશ્ચર્ય. ૩ તીર્થકરને સંતતિમાં પુત્ર જ થવા જોઈએ છતાં શ્રી ઋષભદેવને બ્રાહ્મી ને સુંદરી
બે પુત્રીઓ થઈ તે આશ્ચર્ય. ૪ ચક્રવત્તીનું માનભંગ અન્ય કોઈ પણ રાજા કરી શકે નહીં, છતાં બાહુબળીએ
ભરત ચકીનું માનભંગ કર્યું તે આશ્ચર્ય. ૫ તીર્થકરને છદ્મસ્થપણુમાં પણ ઉપસર્ગ ન થાય છતાં શ્રી પાર્શ્વનાથને કમઠ
તાપસના જીવ મેઘમાળી દેવથી ઉપસર્ગ થયે તે આશ્ચર્ય ૬ તીર્થકર છવાસ્થપણમાં પિતાને અવધિજ્ઞાન છે એમ જાહેર કરે નહીં છતાં શ્રી
ત્રાષભદેવે કર્યું તે આશ્ચર્ય. ૭ વાસુદેવનું મૃત્યુ તેના ભાઈના હાથે ન થાય છતાં નવમાં વાસુદેવ કૃષ્ણનું મૃત્યુ
તેના ભાઈ જરાકુમારથી થયું તે આશ્ચર્ય ૮ બ્રાહ્મણકુળની ઉત્પત્તિ અન્ય કાળે ન થાય, આ કાળમાં તેમ બન્યું તે આશ્ચર્ય. ૯ રુદ્ર અને નારદ અન્ય કાળે ન થાય, આ કાળમાં થયા તે આશ્ચર્ય ૧૦ કલંકી ને ઉપકલંકી રાજાઓ આગળ થવાના છે તે પણ આશ્ચર્યરૂપ છે.
ઉપર પ્રમાણે કુલ ૪ર મુખ્ય ભેદ “દિગંબર જૈન'ના લેખક શા. મોતીલાલ ત્રિકમદાસ માળવી આકરોલવાળાએ સ્વર્ગસ્થ મુનિ શ્રી શાંતિવિજયજીએ છપાવેલ
દિગંબર મજહબ કા ખ્યાન” ઉપરથી લખેલા છે તે સહુજ સુધારા સાથે જુદા જુદા વિભાગ પાડીને અહીં દાખલ કરેલ છે.
આ લેખની પ્રાંતે સદરહુ લેખક મહાશયે ઉપસંહાર બહુ વિસ્તારથી દિગંબર જેનના ૫-૬ પૃષ્ઠમાં મધ્યસ્થપણે લખેલ છે, પરંતુ તે સ્થળસંકેચાદિ કારણથી અત્ર દાખલ કરેલ નથી. આ દિગંબર સાથેના મતભેદને અંગે શ્રીમાન યશોવિજય ઉપાધ્યાયે “દિપટ
રાશી બોલ” એ નામથી કવિત, છપ્પા,ચોપાઈ તથા દુહારૂપે (૧૬૧) પદ્ય લખેલ છે. તે પ્રકરણ રત્નાકર ભાગ ૧ લાના પૃષ્ઠ પ૬૬ થી ૫૭૪ સુધીમાં પ્રગટ થયેલ છે. વિશેષ જાણવાના અથએ તે વાંચવા તસ્દી લેવી. કંવરજી

Page #22

Chindulgium
છે શ્રીપ્રશ્નચિંતામણિ ગ્રંથમાંથી
કેટલાક પ્રકારે
આ ગ્રંથ પંડિત શ્રી વીરવિજયજીએ સંસ્કૃત ભાષામાં બનાવેલ છે. તેમાં બે વિભાગ છે. દરેક વિભાગમાં સો સે પ્રશ્નોત્તરે છે. તેમાંના કેટલાક પ્રશ્નોત્તરે ધ્યાન ખેંચવા સાથે સમજવા લાયક હોવાથી અહીં લખવામાં આવ્યા છે.
પ્રથમ વિભાગ-પ્રશ્ન ૧૪ મે–આ કાળમાં ક્ષાયિક સમકિત ન હોય એમ કેટલાક કહે છે તેથી આ પાંચમા આરામાં ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામીએ કે નહીં?” ઉત્તર–આ કાળે ક્ષાયિક સમતિ વ્યવચ્છિન્ન થયેલ છે એવા અક્ષરે કઈ જગ્યાએ દેખાતા નથી તેથી પામીએ એમ જણાય છે.”
નોટઃ-કર્મ ગ્રંથાદિકમાં ક્ષાયિક સમકિત “જિનકાલિય નરણ એટલે કેવળીના કાળમાં-સમયમાં વર્તતા મનુષ્યને જ હોય એમ પ્રત્યક્ષ કહેલ હોવાથી વ્યવચ્છેદ થવાની જરૂર નથી. ઉત્તર લખતાં આ હકીકત ધ્યાનમાં રહી નહીં હોય એમ લાગે છે.
પ્રશ્ન ૨૦ મે–ગ્રહવાસમાં રહેલ તીર્થકર જિનપ્રતિમાને પૂજે કે નહીં?” ઉત્તર–“ત્રણ જ્ઞાન સહિત જિનંદ્ર ગ્રહવાસમાં રહ્યા સતા પુષ્પ, ધૂપ, દીપાદિવડે જિનબિંબને પૂજે છે. સિદ્ધાકૃતિ હોવાથી. શ્રી શત્રુંજય મહાભ્યના આઠમા સર્ગમાં કહ્યું છે કે–ત્યારપછી સ્વામી સારી રીતે સ્નાન કરી, દિવ્ય વસ્ત્રાભરણેને ધારણ કરીને ગૃહચૈત્યમાં રહેલા શ્રી અરિહંતના બિંબને પૂજે છે. આ પ્રમાણે શ્રી અજિતનાથજીના અધિકારમાં સર્ગ આઠમામાં કહેલ છે. જુઓ શત્રુંજય મહામ્ય ભાષાંતર પૃષ્ઠ ૨૬૩ (આ હકીક્ત દીક્ષા લેવાને માટે નીકળતી વખતની છે.) આ બાબત પણ વિચારવા યોગ્ય છે. શ્રી અજિતનાથજી સિવાય અન્ય કોઈ પણ પ્રભુના ચરિત્રમાં આવી હકીકત મળતી નથી.
પ્રશ્ન ૩૪–શ્રી બૃહસંગ્રહણિમાં કહ્યું છે કે-ચંદ્રના વિમાનની નીચે ચાર અંગુળે નિરંતર રાહુનું વિમાન રહે છે.” એ બે વિમાન વચ્ચે ચાર અંગુળનું જ અંતર કહેલું છે, તે ચંદ્રના વિમાનને વહન કરનારા મનુષ્યના શરીરથી બમણા શરીરવાળા હસ્તિ વિગેરેના રૂપધારી ૧૬૦૦૦ દેવો કેમ રહી શક્તા હશે ?” ઉત્તર–આ ચાર અંગુળ પ્રમાણુગુળના સમજવા. તે ઉસે ધાંગુળથી ૪૦૦ ગુણી હોવાથી અને ચંદ્રના વિમાનને વહન કરનારા દેવના ગજાદિકના શરીર ઉસેધાંગુળના પ્રમાણવાળા હોવાથી તેઓ રહી શકે છે; અડચણ આવતી નથી.'

Page #23

અંક ૧ લે. ] શ્રી પ્રશ્નચિંતામણિ ગ્રંથમાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તરો.
પ્રશ્ન ૫૪ મો–“સામાયિક લઈને પ્રતિક્રમણ કરનાર, કાર્યોત્સર્ગમાં રહેલ શ્રાવક ઉંદરને પકડવા દોડતી બીલાડીને જોઈને શું કરે ?” ઉત્તર– “સામાયિકમાં અથવા પ્રતિક્રમણ કરતાં કાર્યોત્સર્ગમાં રહેલ શ્રાવક ઉંદરને પકડવા દોડતી બીલાડીને જોઈને ક્ષણમાત્રને પણ વિલંબ કર્યા સિવાય એકદમ ઉઠીને કઈ પણ પ્રકારે ઉંદરને બચાવે-જીવરક્ષા કરે. શ્રી પાર્શ્વપ્રભુએ ઉપદેશમાં કહ્યું છે કે-દયારૂપી નદીના કિનારા ઉપર ઊગેલા તૃણ સમાન સર્વે ધર્મો છે.”
પ્રશ્ન ૫૫ –“સૂમ નિગોદ જીવેનું આઘે ૨૫૬ આવળીનું આયુષ્ય કહ્યું છે તે તે પર્યાપ્તાનું કે અપર્યાપ્તાનું ? ” ઉત્તર–“સર્વ જઘન્ય આયુષ્ય જ ૨૫૬ આવળીનું કહેલું હોવાથી તેટલું આયુષ્ય સૂક્ષમ નિગોદ અપર્યાપ્તાનું જ સમજવું. તેમાં પણ કોઈકનું વધારે હોય. પર્યાપ્તાનું તે વધારે હોય જ એમાં કહેવાપણું શું ?” (આ ઉત્તર તે ગ્રંથમાં શાસ્ત્રાધાર સાથે બહુ વિસ્તારથી આપેલ છે. આ ૨૫૬ આવળીનો ક્ષુલ્લક ભવ કહેવાય છે.)
પ્રશ્ન ૫૭ મો–“નવમાથી બારમા દેવલેક સુધી મનપ્રવિચારી દે પેલા બીજા દેવલોકમાં રહેલી સ્વયોગ્ય દેવીને મનથી ઈચ્છે છે, તે વખતે દેવી પણ તેને માટે તત્પર થઈ જાય છે, પણ તેનું અવધિજ્ઞાન અ૫ હોવાથી તે ઉપર્યુક્ત દેના મનપરિણામને કેમ જાણી શકે ? ” ઉત્તર–“જેમ દિવ્યાનુભાવથી તે દેના શુક્રના પુગળો તે દેવીના અંગમાં રૂપાદિપણે પરિણમે છે તેમ પિતાના અંગફુરણાદિવડે શીઘ્રમેવ તે દેના અભિલષિતનું પણ તેને જ્ઞાન થાય છે એમ જણાય છે. તરવું સર્વવિદ્ય (અહીં પ્રજ્ઞાપનાની સાક્ષી આપી છે. આ હકીકતથી દેવના ક્રિય શરીરમાં પણ શુકના પુદગળને સંભવ જણાય છે).
પ્રશ્ન ૫૮ મો–અઢાર નાત્રાનો સંબંધ કણિકા (ટીકા) વિગેરેમાં કહેલ છે, પરંતુ એકંદર ૭૨ નાત્રા થાય છે તે પિતાની બુદ્ધિવડે જાણી લેવાનું તે ચરિત્રાદિમાં કહેલ છે, તો તે ૭૨ નાત્રા શી રીતે થાય છે ? તે સમજાવો.” આ પ્રશ્નનના ઉત્તરમાં કત્તોએ જેમ સાધ્વીએ પિતાને અંગે વેશ્યા, તેના પતિ અને પુત્ર સાથે છ છ સંબંધ (કુલ અઢાર નાત્રા) બતાવ્યા છે, તે જ રીતે વેશ્યાના સાધ્વી સાથે, તેના પતિ સાથે કે પુત્ર સાથે છ છ સંબંધ (કુલ ૧૮) તથા તેના પતિના સાધ્વી સાથે, વેશ્યા સાથે અને પુત્ર સાથે થતા છ છ સંબંધ (કુલ ૧૮) અને પુત્રના સાધ્વી સાથે, વેશ્યા સાથે અને વેશ્યાના પતિ સાથે થતા છ છ સંબંધ (કુલ ૧૮) એમ બેતર સંબંધ બતાવેલા છે. તેના અથીએ તેમાં જોઈ લેવા. અહીં વિસ્તારના કારણથી લખ્યા નથી.”
પ્રશ્ન ૫૯ મા–“રાવણ ને લક્ષ્મણ કેટલા ભવ પછી સિદ્ધિ પદને પામશે?'

Page #24

૨૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
[ચૈત્ર ઉત્તર– રાવણ ચૌદમે ભવે તીર્થકર થઈને સિદ્ધિપદને પામશે. સીતા તેના ગણધર થશે. તેવી જ રીતે લક્ષમણ પણ ચૌદમે ભવે તીર્થકર થઈને સિદ્ધિપદને પામશે. આ પ્રમાણે શ્રીહેમચંદ્રાચાર્યવૃત ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્રના સાતમા પર્વમાં કહ્યું છે.” (જુઓ પર્વ ૭ ભાષાંતર પૃષ્ઠ ૧૬૩)
પ્રશ્ન ૭૧ થી ૭૫–અજિતશાંતિ સ્તવના સંબંધના છે. એના ઉત્તરને સાર આ પ્રમાણે છે.
એની મૂળ ગાથા ૩૭ છે, છેલ્લી ત્રણ ગાથા અન્યકર્તક છે. એ સ્તવ એક જણ બેલે, બીજા બધા સાંભળે. દેવસિક પ્રતિક્રમણમાં પણ સ્તવનને સ્થાને એ બોલાય, રાત્રિકમાં ન બેલાય. એમાં ઉભય કાળે બોલવાનું કહ્યું છે, પરંતુ ત્રણે કાળે પણ ગણાય. એ સ્તોત્ર ગણવાથી હોય તે વ્યાધિઓ દૂર થાય અને નવા ન થાય.
આ વાત શાસ્ત્રસંમત છે, કારણ કે એમાં અનેક મંત્રો ગુંથેલા છે. અજિતશાંતિ શબ્દ જ મંત્રરૂપે છે. એનું સ્વાધ્યાય અત્યંતર તરૂપ હોવાથી નિકાચિત કર્મો પણ ક્ષય પામે છે અને તેથી થયેલ વ્યાધિઓ નાશ પામે છે.
(આ પાંચ પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં એ સ્તવનું અત્યંત મહાઓ બતાવ્યું છે.)
પ્રશ્ન ૮૬ મો કેટલાક કહે છે કે ઉપસર્ગહર સ્તંત્ર મહામંત્રરૂપ હોવાથી અથવા પંચપરમેષ્ઠગર્ભિત એની પાંચ ગાથા હોવાથી એને ૧૦૮ વાર જે કઈ જાપ કરે તેના સર્વે વિનિ વિનાશ પામે છે તે વાત સત્ય છે, પરંતુ આ પાંચ ગાથાત્મક ઉપસર્ગહર સ્તોત્રમાં પંચપરમેષ્ઠીનું અવતરણ શી રીતે થઈ શકે છે?” ઉત્તર–“શ્રી જિનપ્રભસૂરિકૃતિ ઉપસર્ગહર સ્તોત્રની બૃહદવૃત્તિના કથનથી જણાય છે કે આ ૧૮૫ અક્ષરાત્મક ઉપસર્ગહર સ્તોત્રને અતુલ પ્રભાવ છે, કારણ કે સર્વ વિદ્યામંત્રોના ઉપાદાન કારણભૂત પંચપરમેષ્ઠી મહામંત્ર નમસ્કાર છે. તેમાં કહેલા નમસ્કાર કરવા યોગ્ય પંચપરમેષ્ટીના નામાક્ષરની પદ્ધતિ આ સ્તોત્રની પાંચ ગાથાની આદિમાં ચિદ્રપનિરૂપણીય અથવા સમજી શકાય તેવી રીતે બતાવેલી છે. (અત્યારે બોલાતી પાંચ ગાથામાં ૧૮૫ અક્ષરો છે તેથી વધારે ગાથાની અપેક્ષા નથી.)
આ પ્રમાણે કહ્યા પછી એની પાંચ ગાથાના પ્રથમના અક્ષરોથી પંચપરમછીપણું સિદ્ધ કર્યું છે. તે તેમાંથી અથવા આ સ્તોત્રની બહદવૃત્તિથી જાણી લેવું. ગ્રંથમાં ઘણા વિસ્તાર હોવાથી અહીં લખેલ નથી. પ્રાંતે કહે છે કે આ પ્રમાણે પંચપરમેષ્ટીગર્ભિત હોવાથી તેમજ શ્રુતકેવળી પ્રણીત હોવાથી આ સ્તવને જે

Page #25

મુસેાલીનીની સનાતન યુવાની તદુરસ્તીના રામબાણ ઉપાય
સીનાર મુસાલીની આજે ૫૪ વર્ષના ‘ આધેડ જુવાન ’ છે. ઇટાલીયન સરકારના મુખ્ય અમલદાર તરીકે કામકાજના સખ્ત બેજો ઉપાડવા છતાં આજે તે એક નવજુવાન જેટલું જ આરોગ્ય અને સ્ફૂર્તિ ભોગવે છે. ઇટાલીના એ માંધાતાની સરસ તંદુરસ્તીનું રહસ્ય જાણેા છે ? હમણાં જ એક અખબારનવેશ સાથેની વાતચીતમાં તેણે પાતાની ‘તંદુરસ્તીની ચાવી ' સમજાવી છે. તે કહે છે કે મારા અવયવામાંથી મે એક યત્ર બનાવ્યું છે, જે હમેશાં અકુશ અને દેખરેખ નીચે નિયમિત રીતે કાર્ય આપ્યા જ કરે છે. ખારાકને લગતા મારા નિયમા પણ નક્કી જ લેખી શકાય, કારણ કે હું લગભગ શાકાહારી જ છું. સમાજની સુખાકારી અને વ્યક્તિગત તંદુરસ્તી માટે મદ્યને હું નુકશાનકારક લેખું છું. સરકારી ખાણાઓમાં કેટલીક વાર મારે થોડાક દારુ પીવા પડે છે, પરંતુ છેલ્લા વિશ્વયુદ્ધ પછી મેં કદી પીધેલ નથી. કીસાનાની માફક હું પણ સાદે ખારાક પસદ’કરું છુ... અને ફળા ખૂબ જ આરેણુ છુ. હુ ચ્હા કે કાફી કદ્દી પણ પીતા નથી. દરરોજ હું ત્રીશથી ચાલીશ મિનિટ સુધી નિયમિત કસરત કરું છું અને સર્વ પ્રકારની રમતગમતાની પ્રેકટીસનેા આનંદ લઉં છું. ઉનાળામાં ખૂબ તરવું તા શીયાળામાં બરફ પર · સ્કાઇટીંગ ’ કરવું પણ ઘેાડેસ્વારી તા દરરાજ. સાઇકલ, મોટરસાઇકલ, મેટર કે વિમાના જેવા યાંત્રિક સાધનાની મદદથી લેવાતી કસરતા હું સારી રીતે જાણું છું. મને ‘ હાઇકીંગ ’ પણ બહુ જ પસ ંદ પડે છે. દરરોજ નિયમિત રીતે રાત્રે ૧૧ વાગે હું સૂઇ જાઉં છું અને સાતથી આઠ કલાક સુધી ઊંઘું છું. દિવસે ઊંઘવાની મને ટેવ નથી. ખાણામાં વધુ ખારાક ચપાટવાની વૃત્તિથી જ બપોરે નિદ્રા આવે છે. ’ ( જન્મભૂમિ તા. ૧૮-૩-૩૭. )
ܕ
આ હકીકત ઉપરથી સાર એ લેવાના છે કે–સીનાર મુસાલીની જેવા યુરોપિયન પણ માંસાહાર કરતા નથી, દારુ પીતા નથી, રઠ્ઠા-કાફી પીતા નથી, કસરત કરે છે, તા હવે આપણા હિંદીઓ વિલાયત જઈ આવીને શું શીખી આવે છે? તેના વિચાર કરશેા અને ત્યાંથી અવગુણ્ણા ન લઇ આવતાં જે લાવવા જેવુ હાય તે જ લાવે અને પેાતાના ધર્મને ભૂલી ન જાય એમ કરશે.
મહિમા કહ્યો છે તે યથાર્થ જ છે. કેટલાક વિવેકીને એને પ્રભાવાતિશય સાક્ષાત્ થયેલા છે.
પ્રશ્ન ૮૮ મા—‘ માનસ સરાવર કયા દ્વીપમાં, કઇ દિશાએ અને કેટલા પ્રમાણવાળું છે ? ’ ઉત્તર- અહીંથી અસંખ્ય યાજન ગયા બાદ એક અસંખ્યાત ચેાજનપ્રમાણુ દ્વીપમાં અસંખ્યાત ચેાજન કટાકાટી પ્રમાણ માનસ નામનું સરાવર છે એમ શ્રી પન્નવા સૂત્રની વૃત્તિમાં કહ્યું છે.'
( ચાલુ )
કુંવરજી

Page #26

શરદ
પ્રભાવિક–પુરૂષ |
છેe - અંતિમ રાજર્ષિ કોઈ પૂજ્ય સંત! આપ જે નિવૃત્તિમાં હો મુખેથી સાંભળ્યું કે “ભાગવતી દીક્ષા તે આપનું જીવનવૃત્તાન્ત શ્રવણ કરવાની સ્વીકારનાર આપે છેલ્લા રાજન છે” ત્યારે મને અભિલાષા વતે છે.” અભયકુમારે મારા આનંદનો-મારા હર્ષને જાણે
મહાસાગર ઉછળી રહ્યો. આપ નેંધી “મંત્રીશ્વર! મારું જીવનવૃત્તાન્ત! ભલા રાખો કે એ અધી લીંટીમાં હારા જીવએમાં શું માલ છે? અન્ય પુણ્યશ્લોકી નનો અનુપમ હાવ સમાય છે. આજે મહાત્માઓના ચરિત્ર ક્યાં ઓછા છે?' એ પરનો પદો ઉચકવા હું તૈયાર નથી,
પણ ક્ષમાનિધાન ! આપની આત્મ છતાં ભાર મૂકી હારે કહેવું જોઈએ કથા આપશ્રીના મુખે જાણવામાં કંઈ કે-મારા માટે એ જીવન મરણને પ્રશ્ન છે. ખાસ હેતું હોય તે? જિજ્ઞાસુ જીવને It is a question of life & death. એ સંભળાવવા જેટલું આપ પરિશ્રમ “સચિવ! જ્યારે હારી ઉત્કટ સિદ્ધિ ન લ્યો ? ”
કે પ્રબળ સાધનાને તારે મારા જીવન“સૂર્યનો અગાધ પ્રકાશ પથરાયેલો પટ સાથે સંકળાયેલ ભગવાનના વાક્યથી હોવા છતાં, ગૃહના અંધકારથી આચ્છા પૂરવાર થાય છે ત્યારે એ જીવનમાં દિત કમરામાં જવા સારુ તો દીપકની જ ડોકિયું કરવાને હું પણ તૈયાર જ છું.” આવશ્યક્તા રહે છે.”
હારી દ્રષ્ટિ મહાસાગર જોડે નેહ- “અમાત્યમણિ ! ભલે. જે હારી એ ગ્રંથીથી જોડાયેલ સિંધુ સિવીર દેશ પ્રતિ મને કામના જ હોય, એ દ્વારા તને કંઈ ફેરવ. નૃપતિ ઉદાયનનો તનમનાટ કરતો લાભ થવાનું હોય તો, મારા ભૂતકાલીન યુવાનીને સમય અને રાજ્યકાળ ચક્ષુ જીવનના ખાસ પ્રસંગો પર નજર નાંખી સામે ધર.’ જવામાં મને વાંધો નથી. સંતના જીવ- “એના પરાક્રમની યશગાથા ગાવાને નમાં પરોપકાર સિવાય અન્ય ધર્મ કે વીરતાની વિસ્તૃત વર્ણમાળા લંબાવશો હોઈ શકે ? ”
વાને દિલ ના પાડે છે. શૌર્ય ને બળમારું જીવન, હારા જેવા બુદ્ધિ- પરાક્રમથી રંગાયેલા એ સમયમાં, દિવાની નિધાનને દીપિકાની ગરજ સારે એ યુવાનીના નાદમાં, ધર્મ કઈ ચીડિયાનું મહારું અહોભાગ્ય ગણાય.’
નામ છે એ પણ તે જાણતા ન હતા. પૂજ્યશ્રમણ! પ્રભુશ્રી મહાવીર દેવના તાપસના અરણ્યવાસ ને નિવૃત્ત જીવન

Page #27

if
i
.i
#
4 ક
૨૭
અંક ૧ લે ] પ્રભાવિક પુરુષો-અંતિમ રાજર્ષિ. પ્રતિ મમત્વ ધરાવવા છતાં જાતે ધર્મ ન આપતા, પ્રમાણિકપણે લીધેલ સંયમનું કરણના આચરણમાં સાવ શુષ્કતા દાખ- પાલન કરતા, વેશને ટીકાપાત્ર બનાવવા વ. ચેટક ભૂપ જેવા ધર્માત્માની કરતાં મૃત્યુને ભેટવું વધુ પસંદ કરતા. તના પ્રભાવતી જેવી ગૃહસ્વામિની મળવા “દરરોજની તપાસને અંતે એક પ્રસંગ છતાં તે રાજવીના જીવનમાં ધર્મના નામે સાંપડ્યો. નગર બહારની ચંડિકાદેવીના કેવલ સહરાના રણની રેતી જ હતી ! મંદિરવાળી નાની સરામાં રાત્રિ ગાળવાના અહંન્તઉપાસિકા પ્રભાવતીના ધર્મમાગે ઈરાદાથી એક નિગ્રંથ ઉતર્યાની અને દેરવવાના હેતુથી કરાયેલા સંખ્યાબંધ સ્વઆવશ્યક ક્રિયામાં લાગી ગયાની પ્રયાસો માત્ર નિષ્ફળતાને જ વર્યા હતા. બાતમી મળી. જે સમયની હું લાંબા
કોઈ વાર પ્રભાવતીની દલીલોના સમયથી માર્ગ પ્રતીક્ષા કરી રહ્યો હતો અંતે ઉદાયન સ્પષ્ટ સંભળાવી દેતા કે તે આમ અચાનક મળી જવાથી મારા સાધુઓ કે શ્રમણ એ તે ક્રિયાજડત્વને હર્ષને પાર ન રહ્યો. તરત જ મેં વરેલા છે. જે કંઈ પણ નિવૃત્તિ જણાતી બાતમીદારને હુકમ કર્યો કે “એ સ્થાનને હોય તે આશ્રમવાસી તાપસના જીવ- બહારથી તાળું લગાવી રાખવું અને હું નમાં જ, બાકી ધર્મ એ તે મુગ્ધ જીવને થોડા સમયમાં જે પહેરેગીરને ત્યાં લલચાવવાની મધલાળ છે. ડરપોક્તા મોકલું તેની સૂચના પ્રમાણે કરવું.' અને ભીરુતાને જન્મ આપનાર છે. રાત્રિના ઓળા પથરાતાં મેં એક
આમ છતાં શીલવતી અંગનાની વેશ્યાને બોલાવી મંગાવી અને તાકીદ મીઠી વાણી, પ્રસંગચિત ઈસારા હું સાવ કરી કે “ચંડિકાદેવીના મંદિરવાળી સરામાં અવગણી શકતો નહીં. ન છૂટકે પણ જે કે વ્યક્તિ હોય તેની સાથે તારે એમાં ઉતરવું પડતું. મનમાં થઈ જતું રાત્રિ પસાર કરવાની છે.” તરત જ એક કે એકાદ સાધુની પોલ ઉઘાડી પાડી પહેરેગીરને સૂચના આપી કે “આ વેશ્યાને શ્રદ્ધાસંપન્ન રાણીની આંખ ઉઘાડી સરામાં દાખલ કરી, બહારથી તાળું નાંખવી. તે વિના આ રોજની ચર્ચા મારી એ સ્થાનમાંથી કોઈ બહાર ન જાય નહિં ઓછી થાય કે નહિ એ મારે તે સખત ચોકીપહેરે રાખે.” પીછે છોડે !
મંત્રીશ્વર ! મારે આજે ખુલ્લા હદયે “પણ વે દિન કહાં? ત્યાગી આત્મામાં કબૂલ કરવું જોઈએ કે આ પ્રપંચની પિલ એ કાળે સુલભ નહોતી. સમજીને રચના પાછળ મારે એક જ ઈરાદે હતો સંસારને લાત મારનાર માનવીઓ સ્વ- કે-સાધુઓના જીવનમાં કાળી બાજુ જીવનના પ્રત્યેક કાર્ય પર સૂમ નજર હોય છે એમ બતાવી ચેટકભૂપની તનનાખી જતા, જરા પણ શિથિલતાને મચક યાની શ્રદ્ધામાં ઓટ આણો.

Page #28

૨૮
શ્રી જૈન ધર્માં પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
અને માત્ર કોપીન ધારણ કરેલી એક વ્યક્તિ ભેાળા શ ંભુનું સ્મરણ કરતી મહાર નીકળી. નગરમાગે જ્યાં કદમ ભરવા લાગી ત્યાં રાત્રે ભાવેલી મારી ભાવનાના
ઓરકુટા થઇ ગયા. મહામુશીબતે ચણેલી
ઇમારત આપે।આપ નજર સામે જમી. સુંદરનદોસ્ત થતી અનુભવી. એકાએક આમ સાવ અનેાપુ કેવી રીતે બની ગયુ તેને ઊકેલ ન આણી શકાયા.
रात्रिर्गमिष्यति भविष्यति सुप्रभातम्, भास्वानुदिश्यति हसिष्यति पंकजश्री । इत्थं विचिंतयति कोषगते द्विरेफे, हा हन्त हन्त नलिनीं गजमुज्जहार ॥
આ શ્લાકનુ તાત્પર્ય એ છે કે
• કમળમાં બીડાયેલ એક ભ્રમર વિચારે છે કે-રાત્રિ પસાર થઇ જશે અને પ્રભાત પ્રસરતાં સૂર્યોદય થશે, કમળની શ્રેણી વિકસ્વર થતાં હસી ઉઠશે. ઇત્યાદિ વિચારમાં તે મસ્જીલ બનેલા છે એવામાં ત્યાં એક હાથી આવીને તે કમળને ભ્રમર સાથે ખાઇ ગયા. ' આત્મકથા કહી રહેલા ચરમ રાષિઁ મંત્રી અભયકુમારને ઉદ્દેશી
કહે છે કે એ રાત્રે મારી એવી સ્થિતિ વતી રહી હતી કે ક્યારે પ્રાત:કાળ થાય ને દેવી પ્રભાવતીને લઇ એ સરા પ્રતિ પગલાં માંડું અને પ્રત્યક્ષ ઉદાહરણ દેખાડી કહુ કે-‘ શ્રદ્ધામાં અંધ બનેલી એ રાણી ! નિગ્રંથ કહેવાતા ને સાધુપણાને સ્વાંગ ધરતા ત્યાગીની આ લીલા નિહાળ!’
‘ વળી એ ઉપરાંત ભાર મૂકીને તેને જણાવું કે-જ્યાં આ લીલાની મને જાણ થઇ કે તરત જ એ પર ચેાકીપહેરા બેસાડ્યો હતા. ખાકી આવુ તે ઘણુંયે ચાલતુ હશે એની કાણુ નોંધ રાખે ? આ તા ત્હારા અંધશ્રદ્ધાના પડલ ચીરાય એટલા ખાતર કર્યું` ! આ મારી નિદ્રા પૂર્વેની ભાવના.
‘પણ જેમ કમળના કાળીયા હાથીના મુખમાં થઇ જતાં ભ્રમરની તરંગમાળા આપોઆપ વિનશ્વર થઇ ગઇ તેમ મારી સ્થિતિ પણ સરાના કમાડ ઉઘડતાં જ પલટાણી, સારાયે દેહ પર ભસ્મ લગાવેલી
· દેવી પ્રભાવતી રક્તનેત્રે મારા સામુ જોઇ રહી. દમામભરી વાણીમાં એક જ પ્રશ્ન તેણીના તરફથી થયેા.
· કયાં છે. મારા નિગ્રંથ સાધુ ? સવારના પ્રહારમાં શા માટે તમારા લ ંગોટીયા ભેખધારીની આ લીલા પતાવવા ખેંચી લાવ્યા ? જ્યાં સાચે! ત્યાગ નથી ત્યાં આવુ... હાય એમાં શી નવાઇ ! વિષયવાસના પરની મૂર્છા ઊઠ્યા વગર સાધુતા નજ સંભવી શકે. તેથી જ હું તે આપને રાજ શ્રી વીતરાગના ધર્મની-સત્ય ધર્મોની વાત સંભળાવું છું.’
6
માનદ મંત્રી ! તે વેળા હું કઈ જ ઉત્તર ન આપી શક્યા, કેવળ ભેઠા પડી ગયા. દેવી પ્રભાવતીના વચને મને તીર સમ ખુંચતા છતાં અન્ય પ્રતિકાર ન હાવાથી ગળી ગયા અને તરતજ અમે ૬ પતી રાજમહાલય તરફ સિધાવી ગયા. મારા મનમાંથી જૈન સાધુ એકદમ એક ખાવાના વેશમાં આટલા સખત ચેકીપહેરા વચ્ચે કેવી રીતે ફેરવાઇ ગયા એ જાણવાની ઇંતેજારી કેમે કરી દૂર ન થયાથી

Page #29

અંક ૧ લેા ]
એકાંત પ્રાપ્ત થતાં જ ખાનગી રીતે મે પેલી વેશ્યાને ખેલાવી અને દામથી રાત્રિના જે બન્યુ હોય તે સાચે સાચુ કહેવાની આજ્ઞા કરી.
પ્રભાવિક પુરુષા–અંતિમ રાજિષે.
· વેશ્યા ખેલી—“મહારાજાધિરાજ ! આપની આજ્ઞા પ્રમાણે મે સરામાં પહોંચી જઇ, ભલભલા દ્રઢ મનેાખળીને પણ મદનના નશે। ચઢાવે અને વિહ્વળ મનાવે તેવા શણગારની સજાવટ કરી, વિવિધ પ્રકારના હાવભાવ આદર્યો. એકાંતને લાભ લઇ જ્યાં એ જૈનમુનિ પેાતાની આવશ્યક ક્રિયામાંથી પરવાર્યો કે એકદમ તેની સમીપે પહોંચી અને આલિંગન કર્યું પણ હાત ત્યાં તા એક સત્તાવાહી અવાજ કણું રધ્ર પર અથડાયા અને એમાં રહેલા પ્રબળ મનેાભાવથી મારી અધી આંધી ઉતરી ગઇ. એ શબ્દો હજુ પણ મને યાદ છે. “ ખબરદાર ! એક પગલું પણ આગળ વધી છે તે ? મારે હારા કામીજન ઉચિત પ્રલેાભનેાની પંચમાત્ર અગત્ય નથી. રામાની માયા અને ગ્રહસ્થાચિત વિલાસાના તા મેં પૂરી સમજ પછી ઇરાદાપૂર્વક ત્યાગ કર્યો છે. એ ઉચ્છિષ્ટમાં પુન: પુન: ન લેપાવાની મારી દ્રઢ પ્રતિજ્ઞા છે. એ ભામિની ! આ નિ હારા આ જાતનાં કામેાત્તેજક હાવભાવ ને મર્યાદાહીન અંગસંચાલનેાથી સાથે એમ જરા પણ માનતી નહીં. વિનાકારણ નારીજાતને ઉચિત મર્યાદાના ભંગ ન કર. સાડાત્રણ હાથ દૂર રહીને જે કઇ કરવુ હાય તે કર.” મહારાજ ! આમ છતાં મેં એ મુનિને લેાભાવવામાં કચાશ ન રાખી.
૨૯
કટાક્ષ, હાવભાવ, અંગમરોડ અને નગ્ન નૃત્ય આદિના કઇ કઇ પ્રત્યેાગા કરી દેખાડચા; છતાં પત્થરના સ્થંભ સમ એ સાધુ તા અડગ જ રહ્યા. વિકારની જરા સરખી ઉત્તેજના પણ એનામાં મેં ન ભાળી. જ્યાં કામદેવ પર આવું આધિપત્ય હાય ત્યાં મારું શું ચાલે ?
‘ એક વાર ક્રીથી એને ભેટવાના ને મારા દેહ સાથે લપેટવાના વિચાર કરી જ્યાં આવેગ સહુ આગળ વધુ ત્યાં તે એ મુનિએ જરા પાછા હઠી, જુસ્સાદાર આળી નાંખશે એવી તીવ્ર ભાષામાં કહ્યુંવાણીમાં–જાણે હમણાંજ શાપ આપી
• જો એક કદમ પણ આગળ વધશે તા પરિણામ ભયંકર આવશે. અખળાજાતિ જાણી આ બીજી વાર જવા દઉં છું પણ મારા વ્રતરક્ષણ અર્થે આવા પ્રયત્ન હવે નહીં જ ચાલવા દઉં, '
નાથ! જ્યાં સામાના દિલમાં સ્નેહના લવ સરખા ન હેાય, કામનું ચિહ્ન સરખું ન સભવે, જે સ્થાને કેવળ કચ્છના રણની રેતી જેવી શુષ્કતા ભરી હાય ત્યાં મારા જેવી વેશ્યાના પ્રયાસો પણ નિષ્ફળ નિવડે એમાંથી શી નવાઇ? ખરેખર એ સાચા ત્યાગી હતા.
‘ મારી એક પ્રકારની ક્રિયા વ્યર્થ ગઇ અને એ પરિશ્રમથી મારા અંગોપાંગ એટલા તેા ઢીલા પડી ગયા કે ન છૂટકે મારે એક ખૂણાના આશ્રય શેાધવેા પડ્યો. ભેંશ આગળ ભાગવત જેમ નકામું છે અને અહેરા આગળ શંખધ્વનિની કઇ

Page #30

અક્ષરમાળા
......( ૪ )-sevenue
ઉપકાર કરનાર પર ઉપકાર કરવા એમાં ખાસ લાક્ષણિકતા કે વિશિષ્ટતા સમાયેલી નથી, કમકે તે તે માત્ર કરેલા ઉપકારનો બદલા જ આપ્યા ગણાય;: પરંતુ જેને આપણ પીછાનતા પણ ન હેાઇએ તેનુ દુઃખ જોઇને તેના નિવારણ માટે યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરીએ તેમાં અને એથી પણ આગળ વધીએ તે જેણે આપણા પર અપકાર કર્યાં હોય તેના ઉપર ઉપકાર કરીએ તેમાં જ ખરી મહત્તા સમાયલી છે. કરેલા ગુણના બદલેા તા શ્વાન પણ નથી ભૂલતા તે મનુષ્યની મહત્તા શેમાં સમાયેલ છે ? ઉત્તમ જતેને એ સ્વભાવ જ હાય છે કે મેધ અને સૂર્યની જેમ તે સદા પરોપકારમાં જ તત્પર હાય છે.
‘કુતરાની પુંછડીને છ મહિના સુધી જમીનમાં દાટીએ તા પણ તે વાંકી જ રહેશે. ’ ભાષામાં પ્રચલિત થયેલી આ કહેવતને ભાવાર્થ એ છે કે-જેની જેવી પ્રકૃતિ હોય, જેનેા જેવા જાતિસ્વભાવ હોય તે પલટાવા દુષ્કર છે. અમુક અપવાદને બાદ કરતાં પ્રાયે એમજ જોવાય છે કે જેને જે પ્રકારને સ્વભાવ પડ્યો હેાય છે તેને પલટાવવા અનેક પ્રકારના પ્રયત્નો કરવા છતાં આખરે તે વ્યક્તિ પોતાના મૂળ સ્વભાવ પર ગયા સિવાય રહેતી નથી અને તેથી જ ભાષામાં કહેવતરૂપે આ વાકય ગુંથાયુ` છે કે “ જાત જાય પણ ભાત ન જાય ” અર્થાત્ કેવસ્ત્ર પર મજીઠ જેવા પાકા રંગની ભાત હોય તેા તેને અનેક રીતે ધોવાથી પણ તે જતી નથી, પણ વસ્ત્ર મળે ત્યારે જ જાય છે, એ જ ન્યાયે માણસ પોતે ખલાસ થાય ત્યાંસુધી પણ તેનેા સ્વભાવ કરવા મુશ્કેલ છે. પૂર્વના સંસ્કારી આત્મા હોય અને કારણ મળ્યે તેનામાં આકસ્મિક પલટા થાય એ અપવાદી વાત છે. બાકી સસામાન્ય રીતે જોઇએ તે “ સ્વભાવનું એસડ નથી. ’’ એ કહેવું તદ્દન સત્ય જ છે. એક કવિએ કહ્યુ છે —
“ પાવર્કકા જલ ખુર્દ નિવારણ સૂરજ તાકે છત્ર કીયા હૈ, રાગકા વૈદ્ય તુગા ચામુક ચાપગકા કછુ દંડ દીયા હૈ; હસ્તિ મહામદવારણ અંકુશ ભૂત પિશાચકે મત્ર કીયા હૈ, ઔષધ હૈ સબકા જગમાંહિ સ્વભાવ આષધ નાહી કીયા હૈ. ”
અસર થતી નથી તેમ આ મુનિ સામે કેવી રીતે થઇ ગયા ? હું આ સંખ કામકેલીના કે અન’ગક્રીડાના કઇ અર્થધમાં તેની સાથે બીજી કઇ વાત તેા નથી જ એમ નક્કી કરી નવી કંઇ પણ નથી કરીને ? ખરેખરું કહેજે. જો જરા ચેષ્ટાન આદરવાની મન સાથે ગાંઠ વાળી. ' પણ અસત્ય વઢવા યત્ન સેવીશ તા યાદ રાખજે કે આજીવિકા તા જશે પણ આ નગરમાં રહેવું ભારે પડશે. આ ઉદાયન ભૂપાળ સામે જેવું બન્યુ... હાય તેવું અક્ષરે અક્ષર કહી દેવામાં જ જિંદગીની સલામતી છે. ' અપૂર્ણ ચાકસી
હારા
હું વેશ્યા ! એ તા જાણે એની દ્રઢતાનું વર્ણન થયું, પણ કથન પ્રમાણે એ જૈનધમી સાધુ હતા એ જ્યારે ચાક્કસ વાત છે તા, એમાંથી અલેખ જગાવતા લંગાટા

Page #31

અંક ૧ લા ]
અક્ષરમાળા.
૩૧
ખુશાજમાં હર સમયે રહેનાર માણસ જ્યાં જાય ત્યાં પ્રસન્નતાથી વાતાવરણને ભરી દે છે. શાક-સંતાપ તે ત્યાં ટકી શકે જ નહીં; કેમકે જ્યાં પ્રકાશ હોય ત્યાં અંધકારનું જોર કઇ રીતે ચાલે ? તેમ આવા આનંદી સ્વભાવના માણસા જ્યાં જાય ત્યાં દીવેલ પીધા જેવા મુખાતે અને રડતી સુરતને પણ હાસ્યથી—આનદથી તરભેળ કરી દે છે અને તેમના શેક–સ તાપને ઘડીભર વિસરાવી દે છે. જે કામ દવા નથી કરી શકતી તે કામ આનંદી અને હસમુખા સ્વભાવને વેદ્ય કરી શંક છે. અર્થાત્ તેવા આનંદી સ્વભાવના વૈદ્ય જ્યારે દર્દીની સાથે વાત કરે છે ત્યારે જ તેના આશ્વાસનથી, પ્રેમાળ વર્તનથી, વિનેદી અને હસમુખા સ્વભાવથી દર્દીનુ કેટલુંક દ તા પલાયન થઇ જાય છે. વળી બિમારી વખતે પણ જો આસપાસમાં આનંદજનક વાર્તાલાપ થતા હોય તે દર્દીનું મન તેમાં પરાવાવાથી તેટલા વખત દુઃખ વિસરાઇ જાય છે. આમ ખુશમોજાજ એ કાઈ પણ દવા કરતાં શ્રેષ્ઠ છે. માનવજાતિને પ્રતિપળે તેની જ જરૂરી છે.
ગુણવાન જ સર્વત્ર પૂન્તય છે, પણ જાતિ, વય કે રૂપ પૂજાતા નથી. મનુષ્ય તે સ સરખા જ છે, પણ એક ઠેકાણે કહ્યુ છે તેમ—
66
સાત વેંતના સર્વ જન, ક્િ'મત અગ્નલ તુલ્ય; સરખા કાગળ હુડીના, આંક પ્રમાણે મૂલ્ય.
;
આ કહેવુ યથાર્થ જ છે કે હુડીના કે ચેકના સર્વે કાગળે સમાન જ હોય છે. તેમ છતાં તેમાં લખેલ આંકડા પ્રમાણે જ પૈસા મળી શકે છે. તેવી જ રીતે મનુષ્યા સત્રે
દેખીતી રીતે સરખા હેાવા છતાં તેની અંતર્ગત રહેલ ગુણ અને સન્માન પામે છે, તેથી વાસ્તવિક જ કહેવાયું છે કે- રાજા તો જ્યારે વિદ્વાન અને ગુણવાન સત્ર આદરને પાત્ર બને છે. ’
વિદ્રત્તાથી જ તે સર્વત્ર
તેના દેશમાં જ પૂય છે,
ઘૂવડ દિવસે ન જોઇ શકે તેમાં જગત્પ્રકાશી સૂર્યને શું દોષ દેવા ? તેમ કેટલાક મનુષ્યો એવા જ હોય છે કે જે અન્યના દોષ જ જુએ. પાણીમાંથી તા પેારા નીકળે પણ તેવા તા દૂધમાંથી પણ પેારા કાઢશે. તેઓ કદી ગુલાબની સુવાસને નહીં ગ્રહણ કરે. પણ તે તે માત્ર તેની પાછળ રહેલા કાંટાને જ જોશે. ગમે તે બાબતની ઉજળી બાજુ તે નહીં દેખી શકે પણ તે તેા તેની શ્યામ બાજુ જ જોશે. આવા મનુષ્યને કવિએ ઘૂવડની ઉપમા આપે છે તેમાં અયેાગ્ય તો નથી જ. તે વિષે અખા ભગતે ઠીક જ કહ્યું છે કે
જ્યાં જોઇએ ત્યાં ક્રૂડ ફૂડ, સામે સામા બેઠા ધૃડ,
કોઇ આવી વાત સૂરજની કરે, તે આગળ જઇ ચાંચ જ ધરે;
""
અમારે હજાર વર્ષ અંધારે ગયા, તમે આવા ડાહ્યા કયાંથી થયા ! અખા માટાની તો એવી જાણ, મૂકી હીરા ઉપાડે વ્હાણ, ચૂકાદો આપનાર ન્યાયને અધિપતિ જો ન્યાયની તુલાને પક્ષપાતથી ખાટી રીતે નમાવ તો તેને તેના કટુ વિપાકો ભાગળ્યા સિવાય છૂટકા થતા નથી. તેનું પ્રસિદ્ધ દષ્ટાંત વસુરાજા છે. નારદ અને પર્યંત એ બે જણા ન્યાય કરાવવા આવેલ તે વખતે ગુરુપત્નીની દાક્ષિણ્યતાની ખાતર અજ રાખ્તને સીધો અર્થ ત્રણ વર્ષનું જૂનું ધાન્ય થાય તેને છોડીને

Page #32

૩૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
અજ એટલે એકડા એવા વિપરીત અર્થ તેણે કર્યાં, તેના તત્કાળ દેવતાઓએ અંતરીક્ષના આસન પરથી તેને નીચે પછાડ્યો અને તે જ વસુરાળ મૃત્યુ પામી નરકે ગયા. આમ શુદ્ધ ન્યાયને મરડવાથી વર્તમાનમાં અથવા ભવિષ્યમાં પણ તેના અનેકગણા અશુભ વિપાકાને ભોગવ્યા વિના છૂટકા થતા નથી. આ વાતમાંથી મે સાર નીકળે છે. એક તે। ન્યાયમાં કદી પક્ષપાત ન કરવા અને બીજી બાબત એ છે કે અસત્ય ખેલવાથી પરિણામ કેટલું વિપરીત આવે છે તે પણ સારી રીતે ધ્યાનમાં રાખવું.
ફળરૂપ
વખતે
છૂટી ગયેલુ તીર અને ખેલાયેલા શબ્દો એ ચુકયુ ન ગળી શકાય તેવી અશક્ય બાબતા છે. એટલા માટે દરેક વાકય ખેલતાં બહુ જ વિચાર કરીને—દી ષ્ટિ વાપરીને ઉચ્ચારણ કરવું યાગ્ય છે. શસ્ત્રના ધા તા થાડા વખતમાં રુઝાઇ જાય છે, પણ અયેાગ્ય અને મ`વેધી શબ્દોના બાણુ તા જીવનભર હૃદયમાં શલ્યની માફક ખટકયા કરે છે, ભૂલી શકાતા નથી; માટે ખેલવાના દરેક પ્રસંગે વિચારપૂર્વક અને ભવિષ્યમાં પસ્તાવાના સમય ન આવે તેમ ખેાલવુ' તે સુન્ન જનોને યાગ્ય અને હિતકર છે.
જીહ્મગાર રાખ્તા અને હાર્કમા પણ આ જગતમાંથી આખરે વિદાય થયા છે અને નીતિપૂર્ણાંક રાજ્ય ચલાવી પ્રજાને સુખી કરનાર રાજાએ પણ આયુષ્ય પૂર્ણ થયે આ જગતમાંથી વિદાય થયા છે, પરંતુ તે અન્ને પ્રકારના સત્તાધીશે ભવિષ્યની પ્રશ્ન પાસે પાતપોતાની યાદગીરી મૂકતા ગયા છે. એકના જુલ્મ સાંભળતાં આજે પણ તે નિંદ્યાનું પાત્ર અને છે અને આજાના ગુણોને સુયશ અત્યારે પણ ગવાય છે. ભાવાર્થ –દરેકને આખરે જવાનું તેા છે જ, પરંતુ યશ કે અપયશ તેના જીવનના સ્મારકરૂપે અમર રહે છે, તેમ જાણી સત્તાધીશે કે સામાન્ય મનુષ્યે જગતમાં સુયશ વધે તેવું વર્તન રાખવું યેાગ્ય છે કે જેથી પોતાના આત્માની નિર્મળતા થાય અને સર્વત્ર સુયશ ફેલાય.
ઝૂઝનારા ( રણક્ષેત્રમાં શત્રુઓની સામે નિર્ભયપણે ાનની પરવા કર્યા વિના લડનારા ) ઘણા ય હોય છે અને કેટલાક દષ્ટાંતામાં તે મસ્તક પડે તે છતાં ધડ ઝઋતુ – લડતુ હાય છે, જાન ગુમાવીને પણ આવા લડનારા અનેક હાય છે, પરંતુ આ સંસાર-રૂપ સમરક્ષેત્ર પર મેહરાજારૂપી મહાશત્રુની સામે ઝૂઝનારા-અ ંતપ ત તેની સામે લડનારા વિરલા જ હોય છે. તેમાં પણ માહને પરાજય પમાડનાર તા તેમાં પણ જવલ્લે જ હાય છે. ખરે જ જેણે માહને જીત્યા છે તેણે સ જીત્યું છે.
ટુકડા થયા પછી કોઇ ચીજને સાંધીએ તે તે અભંગ તે ન જ થાય, પણ વચમાં ગાંઠ અવશ્ય પડી ાય તે ન્યાયે મિત્રતા અથવા આપ્ત જનેની વચ્ચે પ્રીતિ જ્યાંસુધી અખંડ જળવાય ત્યાંસુધી ઉત્તમ છે; પરંતુ જ્યારે પ્રીતિ કાઈ કડવાશના કારણથી ત્રુટી જાય છે ત્યારપછી તેને સાંધવા જતાં પૂના ઉચ્ચારાયેલા કડવા વચનાની ગાંઠ તા તેમાં અવશ્ય રહી જાય છે કે જે ગાંડ શલ્યની માફ્ક જીવનભર સાલ્યા કરે છે; માટે એક ખીજાના પ્રેમમાં વિક્ષેપ પડે તેવું વર્તન અથવા તેવા વાકયો બનતાંસુધી ન વવા એ દીર્ધદષ્ટિપણાનું લક્ષણ છે.
ટુંડાને ( સુકાઇ ગયેલા ઝાડના મૂળના કેટલાક ભાગ જેને અધારી રાત્રીએ જો ચાર જુએ તા જરૂર તે એમજ માને કે
હું.... કહેવાય છે તેને ) કાઇ મુસાફર છે. તે જ

Page #33

અંક ૧ લો ] અક્ષરમાળા.
૩૩ હુંઠાને જો કોઈ ડરપોક માણસ જુએ તો તેમાં ભૂતપ્રેતાદિકની કલ્પના કરે. કોઈ વ્યભિચારી માણસ તેને દેખશે તો તે ત્યાં કોઈ સ્ત્રી હશે તેમ માનશે અને એવી બધી લાગણીઓથી પર ગયેલો માણસ ત્યાંથી નીકળશે તો તેના વાસ્તવિક રૂપમાં તેને ઓળખશે. આમ દષ્ટિભેદથી એક જ વસ્તુ દરેકને જુદી જુદી જણાય છે; કેમકે “દૃષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ” એ વાક્ય ખોટું નથી. એક જ વસ્તુને સફેદ ચશ્માં પહેરેલ માણસ સફેદરૂપે જોઈ શકશે અને શ્યામ તથા લાલ ચમા પહેરેલ માણસ તે જ ચીજને કાળી અને લાલ જોશે. આ પ્રમાણે દષ્ટિમાં અને હૃદયમાં હોય તે જ બહાર આવે છે.
ડૂબતો માણસ તણખલાને પણ પકડે' એ કહેવતમાં તથ્ય તો છે જ અર્થાત માણસ જ્યારે અતિ મુશ્કેલીમાં હોય ત્યારે તૃણ જેવા હલકા હદયના માણસની પાસે પણ તેને યાચનાર્થે જવું પડે છે; કેમકે ગરજવાનને અક્કલ ન હોય એ કહેવત યોગ્ય જ છે. તેમ છતાં તેવા માણસોથી ભાગ્યે જ તેનું કાર્ય સિદ્ધ થાય છે, પરંતુ આશાને પાશ એટલો તે પ્રબળ છે કે તે માણસની પાસે ન કરાવવાનું કાર્ય પણ કરાવે છે.
ટુકડે (નજીક ) ગયાથી જે વસ્તુ અરમ્ય જણાય છે તે જ વસ્તુ દૂરથી અતિશય સુંદર જણાય છે. તેથી જ કહેવાયું છે કે ડુંગર દૂરથી રળી આમણું. ભાવાર્થ એ જ છે કે કોઈની સાથે દૂરથી અથવા લાંબે વખતે પરિચય થતો હોય તે તેમાં રસ જળવાઈ રહે છે, પણ અતિપરિચયમાં આવવાથી-ટુકડા વસવાથી તેના પ્રત્યે જે આદર અથવા પૂજ્યબુદ્ધિ હોય છે તેને કેટલેક અંશે લોપ થાય છે અને પ્રાયઃ અવજ્ઞા પણ થઈ જાય છે. અહીંથી કાશી જનાર ભક્તિભરેલા હદયે જાય એ સ્વાભાવિક જ છે, પણ કાશીમાં રહેનારને કાશીની કે ગંગા નદીની કેટલી કિંમત હોઈ શકે? પરદેશથી યાત્રાળુઓ શત્રુંજય મહાતીર્થે અત્યંત ભાવ સહિત આવે અને આનંદિત હૃદયે યાત્રા કરી જીવન કૃતાર્થ થયું તેમ માને તેમાં લેશ પણ ખોટું નથી જ; પણ તેઓના જેટલો ભાવ કે ભક્તિ સ્થાનિક વસનારમાં પ્રાયઃ ઓછા પ્રમાણમાં હોય છે. આમ નજીકમાં રહેલી ચીજની કિંમત મનુષ્યથી આંકી શકાતી નથી, તેથી જ કેટલાય મહાપુરુષો જ્યારે થયા ત્યારે ત્યારની પ્રજાએ તેમને નથી પીછાણ્યા, એટલા ભવિષ્યની પ્રજાએ તેમના યથાર્થ સ્વરૂપમાં તેમને પીછાન્યા છે.
તુછ હૃદયના મનુષ્યની પાસે કદી પણ ગુપ્ત વાત કે અંગત વાત ન કરવી, કેમકે તેથી આપણે આપણી મેળે જ ખુલા પડવા જેવું કામ કરીએ છીએ. તેવાઓને માટે કહેવાય છે કે “મગનું પાણી પણ પેટમાં ન ટકે” અર્થાત કે હલકું ગણાતું મગનું ઓસામણ પણ જો તેના પેટમાં ન ટકે તો આપણી ગુપ્ત વાત કેમ તેના હૃદયમાં ટકી
શકશે ? તુરત જ એકથી બીજે કાને અને એમ કર્ણોપકર્ણ થતી થતી તે વાત લઘુ હશે છે તે પણ ગુરુપણાને પામી મોટા રૂપમાં બહાર પડશે અને વ્યર્થ આપણું લઘુતા થવા જેવું બનશે. વળી તેવાઓથી આપણું કાર્ય તે પાર પડવું મુશ્કેલ જ છે તે પછી અંતરની વાત કરી વ્યર્થ શા માટે લાખના સાઠ હજાર કરવા ?
થણવામાં ( જિનેશ્વર દેવોની ભાવપૂજારૂપ ચૈત્યવંદન-સ્તવન-સ્તુતિ આદિ કહેવામાં) દિવ્યપૂજા કરતાં ઘણું જ વધારે શુભ બંધ પડે છે એમ કહ્યું છે તે યોગ્ય જ છે. કેમકે

Page #34

३४ શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર મનની ગતિ અતિ વિચિત્ર અને ચંચળ હોવાથી દ્રવ્યપૂજામાં ઘણી વખત મન બીજા અનેક સાંસારિક ચિંતવનમાં પહોંચી જાય છે, પરંતુ ભાવપૂજામાં સંગીતની પ્રધાનતા હાઈને મનની એકાગ્રતા સધાય છે. કેટલીક વખત ભાવનાની શ્રેણિ ચડતી જ જાય છે, તદાકાર વૃત્તિ પણ થઈ શકે છે, તેથી જ ભાવપૂજામાં ફળની વિશિષ્ટતા કહી છે.
દુર્જન પુરુષની કૃપા પણ અનિષ્ટ હોય છે, કેમ કે તેમાં પણ તેના સ્વભાવ પ્રમાણે તેને આશય આપણે ધારતા હોઇએ તે કરતાં જુદો જ હોય છે, જ્યારે સજજન પુરુષને ત્રાસ પણ ઉત્તમ હોય છે. પ્રગટપણે તે ત્રાસ-અકળામણ ઉપજાવતો હોવા છતાં પરિણામે તેમાંથી શુભ ફળની જ પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેથી યોગ્ય જ કહેવાયું છે કે
દુર્જનકી કીરપા બૂરી, ભલે સજનકે ત્રાસ;
જબ સૂરજ ગરમી કરે, તબ બરસનકી આસ.) ધૂળની પણ માણસને કોઈ વાર જરૂર પડે છે, એમ સમજી લેશ પણ અભિમાન નહીં રાખતા સૌની સાથે હળીમળીને અને નમ્રતાથી રહેવું એ યોગ્ય છે; કેમ કે માણસ
જ્યારે કઈ પરિસ્થિતિમાં મૂકાશે તેનું તેને જ્ઞાન ડું જ છે. એક ગામમાં એક ગૃહસ્થ રહેતા હતા. શ્રીમંતાઈમાં અભિમાનથી દૂર રહેવું મુશ્કેલ છે. અહીં પણ તેમ હતું. અભિમાન સમયે તે કદાચ નિભાવી લેવાય, પણ તેની હદ હોય ને ! જ્ઞાતિમાં કોઈનું મૃત્યુ થાય તે જ્ઞાતિજનો સ્મશાનભૂમિ સુધી જાય એ તો સ્વાભાવિક જ છે. આ ગૃહસ્થ પણ તેને પ્રસંગે સૌની સાથે જાય ખરા, પણ સૌ ચાલીને જાય ત્યારે આ ભાઈસાહેબ ઘોડે ચડીને જાય. સૌના હૃદયમાં આ વાત ખટક્યા કરે કે-એવા દુઃખના પ્રસંગે દાઝયા ઉપર ડામ દેવા જેવી ક્રિયા કરે-ઘેડે બેસીને સ્મશાનમાં આવે તે અયોગ્ય છે, પણ કહ્યાથી માને તેમ નથી. એટલે ઉપાય શું ? પરંતુ કોઈ વાર તેને ત્યાં પણ એવો પ્રસંગ તે આવે જ ને ? એક વખત તેમની માતા મૃત્યુ પામી. સૌ જ્ઞાતિજનોને જણાયું કે-આને બોધપાઠ આપવાનો આ અવસર ઠીક મળ્યો છે, એટલે કોઈ પણ મૃતકને ઉપાડયું નહીં, પણ સૌ કોઈ ઘોડે બેસીને ત્યાં આવ્યા. આ ભાઈ એકલા શું કરે ? છેવટે સૌને વિનંતિ બહુ કરી–પિતાની પૂર્વની ભૂલો બદલ ક્ષમા યાચી ત્યારે જ અંતક્રિયા સમાપ્ત થઈ શકી. ભાવાર્થ કે હલકામાં હલકી ચીજની પણ પ્રસંગ આવ્યે જરૂર પડે છે તે પછી મનુષ્ય જાતિની સામે અભિમાન રાખ્યું કેટલા દિવસ ટકી શકે ? એમ જાણી નમ્રતા અને સહકારથી ચાલવું એ જ હિતકર છે.
નર (મનુષ્યના મુખનું તેજ ) ચિંતાથી તદ્દન હરાઈ જાય છે એ સત્ય જ છે. ચિંતાથી મનુષ્યની ચતુરાઈ, રૂપ-રંગ ઈત્યાદિ પણ વિદાય થાય છે. તેથી જ કહેવાયું છે કે--માણસને ચિંતા એ ચિતા સમાન પ્રજાળનાર છે. તેથી કોઈ પણ કામ સુધરવાને બદલે વધારે બગડી જાય છે, માટે કાઈ કામનો તડ લાવવો હોય તે અતિ ચિંતાતુર કે અતિ ઉગ્ર નહીં બનતાં ધીરજથી તેને માટે પ્રયાસ કરવાથી ઉપાય જડી આવે છે. કહ્યું છે કે
ઘરસુતરમાં ગુંચ ને, આંટી ઘૂંટી અત્યંત; ધીરજથી ધાગો નભે, તાત તોડે તંત.”
રાજપાળ મગનલાલ વોરા

Page #35

{ વચનામત કે
Emmmnium ૧ સારા પુરુષોની સંપત્તિ પરોપકાર:વાસ્તે જ હોય છે. ૨ ક્ષમા એ શુરવીર પુરુષનું આભૂષણ છે. જ્ઞાન, શ્રદ્ધા અને તે પ્રમાણે વર્તન
આ ત્રણે મોક્ષનાં સાધન છે. ૩ વિષયનું ચિંતન કરવાથી તે તરફ આસક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, માટે તેનું
ચિંતન ન કરવું. ક મનુષ્ય વિચારની કૃતિ છે, જે વિચાર કરે છે તે તે બને છે, માટે વિચારે
હમેશાં ઉચ્ચ રાખે. ૫ વેર કદાપિ વેરથી નાશ પામતું નથી, પણ પ્રેમથી નાશ પામે છે. આ સનાતન સત્ય છે. ૬ દયાના કામમાં ભાગ ન લેવી તે નિર્દયતાના કામમાં ભાગ લીધા સમાન છે. ૭ કઈ પણ ચીજની ઈચ્છા કરે તે પહેલાં તે મેળવવાને લાયક બને. ૮ મન એ જ મનુષ્યોને બંધ તથા મોક્ષનું કારણ છે. ૯ “હું અને મારું” એ મહરાજાને પ્રબળ મંત્ર છે. ૧૦ જન્મનારને વાસ્તે મરણ ચોક્કસ છે, માટે જન્મ ન લેવો પડે તેવા પ્રયત્ન કરો. ૧૧ આત્મા નિમિત્તવાસી છે, માટે ઊંચા પ્રકારના નિમિત્ત ( સંજોગ) મેળવવા
એ આવશ્યક છે. ૧૨ સમાનતા એ મોક્ષની કુંચી છે અને ગુણાનુરાગ એ મોક્ષની વાનકી છે. ૧૩ કરેલો ઉપકાર ભૂલી જનારને વાસ્તે પ્રાયશ્ચિત્ત છે જ નહી. ૧૪ હું કોણ છું? શા હેતુથી કામ કરું છું ? અને હું કેવી રીતે કામ કરું છું ?
આ ત્રણ સવાલ પ્રાત:કાળમાં દરેક મનુષ્ય પોતાની જાતને પૂછવા. ૧૫ આત્મનિરીક્ષણ એ આત્માની ઉન્નતિનો ઉત્તમોત્તમ ઉપાય છે. ૧૬ દુખે એ છુપા આશીર્વાદ છે, તેથી આત્માની ગુપ્ત શક્તિઓ પ્રગટ થાય છે. ૧૭ અંતરમાં જુઓ, ત્યાં સઘળું–તમે જેવા હશે તેવું દેખાશે. ૧૮ જેણે મનને જીત્યું છે તેણે ત્રણ ભુવન પર જય મેળવ્યા છે. ૧૯ જે વિચારોને અમલમાં મૂકતા નથી તેના તે વિચારે ધીમે ધીમે બુંઠા
થતા જાય છે, માટે સવિચારેને શીધ્ર: અમલમાં મૂકે. ૨૦ જેના મનમાં, વચનમાં અને કાર્યમાં એકતા છે તે સત્ પુરુષને મારે નમસ્કાર હો. ૨૧ મહાત્માને ઓળખવા હોય તો મહાત્માને પગલે ચાલવા તત્પર થવું જોઈએ. ૨૨ એક જ વસ્તુમાંથી દોષ જોનારને દોષ જડે છે અને ગુણ જેનારને ગુણ જડે છે. ૨૩ સંસારના કાર્યો કરવા છતાં તેમાં નિર્લેપ રહી શકાય છે. ૨૪ શ્મશાનમાં મનુષ્યની જેવી વૃત્તિ થાય છે તેવી વૃત્તિ નિશ્ચળ રહે તે કેણ
બંધનથી મુક્ત ન થાય ? ૨૫ અર્થવગરની પારકાની વાતમાં રસ લેતે તું કયારે બંધ પડીશ?
ચુનીલાલ સાકળચંદ બક્ષી

Page #36

بهاره رونیه
સેનેરી સૂત્રો દ
હા " લેખક–મુનિ કલ્યાણવિમળાજી
(અનુસંધાન પુ. ૫ર માના પૃ. ૪૨૭ થી) (૩૧) વ્યાયામ મંદિર એ શકિતને અદ્દભુત ખજાનો છે. (૩૨) સમાજ નવજીવન માગે છે. સદીઓના વિચારો અને વર્તનોનો એ નાશ ઇચ્છે છે. (૩૩) હે પ્રભુ! જુલ્મ કે અન્યાયમાં સંવાડું યે ન ફરકે એવા માનવતાવિહીન જીવનમાંથી
મને બચાવ !. (૩૪) જેણે મૃત્યુનો ભય જીત્યો છે તેણે દુન્યવી તમામ ભયોને જીત્યા છે. (૩૫) જીવન એ યુદ્ધ છે, તેમાં આંતરિક અને બાહ્ય બળોની સામે ખેલવાનું છે. (૩૬) મુસીબત એ વિજયની ચાવી છે. મુસીબતમાં જ સાચું મનુષ્યત્વ ઝળકે છે. (૩૭) સ્ત્રીઓના વિકાસથી સારાયે માનવસમાજની ગુલામીના બંધન તૂટશે. (૩૮) સ્ત્રી એ શક્તિને અવતાર છે. નેહભાવની એ પ્રતિમા છે. સ્ત્રી પ્રગતિ એ સામુદાયિક
કલ્યાણનો માર્ગ છે. (૩૯) સ્વતંત્ર જીવનમાંથી પ્રાણવંત શક્તિ સ્ફરે છે, તેથી પ્યારી સ્વતંત્રતાને આજે જ ભેટ. (૪૦) વિકાસ અને પ્રગતિ એ માનવજાતને જન્મસિદ્ધ હક્ક છે. (૪૧) પ્રજાના સર્વાગી વિકાસ સાધતા રાજાઓને પ્રજાની ખાતર જીવવાને હક્ક છે. (૪૨) સ્ત્રી અને પુરુષ બન્ને એક જ પિતાના સંતાન છે. એકમેકના આધારે જીવે છે. (૪૩) વિરોધી બળોને ભોગ ન બનો ! હિમ્મત રાખી ધારેલા બે પહોંચે ! વિજય
તમારે જ છે. (૪૪) આજના પ્રગતિશાળી યુવક એ આવતી કાલની પ્રજાનો કિંમતી મહામૂલે વારસે છે. (૪૫) વિચારમાં ઉદાર બને ભાવના ઉજજવળ રાખો ! કર્તવ્યમાં શૂર બને. (૪૬) જ્યારે જુલ્મ અસહ્ય બને છે ત્યારે આપોઆપ તેમાંથી નવીન તેજ પ્રગટે છે. (૪૭) સૌ તમારી સારી પ્રવૃત્તિને પણ અભિન દે એમ કદી ન માનશે. (૪૮) કોઈ ધન્ય સ્વતંત્ર પળોમાં જ સાચા સ્ત્રીત્વનું દર્શન થાય છે. (૪૯) ક્રાન્તિ, નાશ અને સર્જનની શક્તિઓ નૂતન સમાજના દર્શન કરાવશે. (૫૦) યુગેયુગે વિચારે અને વર્તને પલટો લે છે. યુગેયુગે સ્મૃતિઓની નવરચના થાય છે. (૫૧) સત્સંગ એ જીવનના અંધારાને ઉલેચે છે. જીવનમાં “દિવ્યતા” પ્રગટાવે છે. (૫૨) અશક્યતા, નિરાશા એ નામર્દ–નિવર્ય માનવીઓ માટે છે. વિજયની ચાવી
માઁના હાથમાં છે. (૫૩) જેને જીવનમાં લોકસેવાને જ્વલંત આદર્શ માન્યો છે એનું જ જીવન ખરેખર ધન્ય છે. (૫૪) સુંદર જગસેવા કરવી હોય તે મનમાં કોઈ જગ્યાએ ડાઘ ન રાખતા. (૫૫) જાહેર જીવન ખાંડાની ધાર જેવું છે. (૫૬) કીર્તિમાં ફુલાઓ મા, અપયશમાં મુંઝાઓ મા, એકાગ્રતા, ધૈર્ય અને પ્રેમમાં
પ્રતિપક્ષ સામે ટક્કર ઝીલવાની અદ્દભુત શક્તિ છે. (૫૭) સેવાના નામે દંભ સેવ કે સ્વાર્થલોલુપતા કેળવવી એ નરી ધૃષ્ટતા છે-મૂર્ખતા છે.
( ચાલુ )

Page #37

સંવત ૧૯૯૩ ના પાષ તથા માહ માસની પત્રિકા ન, ૩૬
શ્રી સિધ્ધક્ષેત્ર જૈન બાલાશ્રમ—પાલીતાણા ( સ્થાપના સ', ૧૯૬૨ ના ચૈત્ર શુદિ ૧૦ )
ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ-નિયમાનુસાર સામાયિક, પ્રતિક્રમણુ, ગુરૂવંદન, તપશ્ચર્યા, શ્રી સિદ્ધાચળજીની યાત્રા તથા શ્રી સિદ્ધાચળની તળેટીની યાત્રા વગેરે ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરવામાં આવી હતી.
વિદ્યાર્થીઓની વ્યવહારિક પરીક્ષાનું પરિણામ-૮૫ વિદ્યાર્થીએ પરીક્ષામાં બેઠા હૅતા તેમાંથી ૮૧ વિદ્યાથીઓ પાસ થયા છે અને ચાર વિદ્યાથી એ નાપાસ થયા છે. પિરણામ લગભગ ૯૬ ટકા આવેલ છે. દશ વિદ્યાથીઓને ઊંચે નંબરે પાસ થવાથી ઈનામેા મળ્યા છે. વિદ્યાર્થીઆની હાજર સખ્યા ૮૬ ની હતી. એક વિદ્યાથી આ માર્ચ મહિનામાં મેટ્રિકની પરીક્ષા આપવાના હૈાવાથી ૮૫ વિદ્યાથીએ પરીક્ષામાં બેઠા હતા.
પાષ માસની આવક. ૧૯–૮–૦ નિર્વાહ ફંડ ખાતે. ૨૯-૦-૦ ભાજન કુંડ ખાતે. ૨૫૧-૦-૦ સ્વામીવાત્સલ્ય ટ્રસ્ટ ફ્રેંડ ખાતે. ૯-૧૧-૦ દહેરાસરજી ખાતે.
વિવાદ સભા.
ગુજરાતી:
અંગ્રેજી: Jainism.
દુનિયાની ભાગેાલિક પરિસ્થિતિ, શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનું જીવનવૃત્તાંત. ગૃહવાદ અને યંત્રવાદ.
મહા માસની આવક. ૩૬-૦-૦ નિર્વાહ કુંડ ખાતે. ૨૭-૦–૦ ભેાજન કુંડ ખાતે. ૨૫૧–૦-૦ સ્વામીવાત્સલ્ય ટ્રસ્ટ ફંડ ખાતે.
જમણવાર—શેઠ નરાત્તમદાસ માતીલાલના ધર્મ પત્ની ખાઇ અચરત. ભાવનગર, પાસ દિ ૧, હ: શેઠ મેાતીલાલ જીઠાભાઇ. પારેખ ચુનિલાલ દુર્લભજી રૂગનાથભાવનગર, પાસ વિદ ૨, શેઠ રતનચંદ મૂળચંદ અમલનેર, પેાસ વિદ ૪. શેઠ દેવચંદ કલ્યાણજી પ્રભાસપાટણ, પાસ વિદ ૧, શેઠ દલપતરામ

Page #38

પ્રેમચંદ અમદાવાદ, માહ શુદિ ૪, શેઠ જેઠાભાઈ કસળચંદ જામનગર, માહ શુદિ ૩, શેઠ જેશીંગભાઈ ઝવેરચંદના ધર્મપત્ની ચંપા બહેન પાટણ, માહ શુદિ ૯, શેઠ મૂળચંદ પોચાલાલ અમદાવાદ, માહ શુદિ ૧૦, શેઠ નરોત્તમદાસ ભાણજી ભાવનગર, માહ શુદિ ૧, શેઠ મેતીશાહની પેઢી તરફથી, મુંબઈ માહ. શેઠ શેષમલ હંસાજી પાદરડા, માહ.
ભેટ –શેઠ ચુનીલાલ વીરચંદ મુંબઈ, બાળપથી ૨) ધાર્મિક પુસ્તક ૩૦, શેઠ બાપુલાલ દલસુખભાઈ વડેદરા, જ્ઞાનબોધનું પુસ્તક ૧, શેઠ જેઠાભાઈ કસળચંદ જામનગર, મોહનથાળ મણ ૧, શેઠ હીરાચંદ પ્રેમચંદ ભાવનગર, મોહનથાળ મણ ૧) પા, શ્રી શહેર સંઘ સમસ્ત, હ: શેઠ ગુલાબચંદ ઝવેરભાઈ, કળીના લાડુ મણ ૧) ૭ શેર. દેરાસરજીની વર્ષગાંઠ –
માહ શુદિ ૬ને દિવસે અત્રેના દેરાસરજીની વર્ષગાંઠ ઉજવવામાં આવી હતી. તે દિવસે શેઠ દલપતરામ પ્રેમચંદભાઈ તરફથી સત્તરભેદી પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી અને દેરાસરજીને નવી ધ્વજા ચડાવવામાં આવી હતી તથા વિદ્યાર્થીઓને સારૂં મિષ્ટ ભેજન આપવામાં આવ્યું હતું. જરૂરીયાત –
સ્વામિવાત્સલ્ય ટ્રસ્ટ ફંડની કાયમી તિથિઓની ખાસ જરૂર છે અને તે જરૂરીયાત પૂરી પાડવા ધર્મપ્રેમી દાનવીર ગૃહસ્થને અમારી નમ્ર વિનંતિ છે.

Page #39

શેઠ એધડભાઇ રામજીના ખેઢકારક સ્વર્ગવાસ
બીયાવર
આ ગૃહસ્થ ભાવનગર ( વડવા ) નિવાસી જેમણે ઘણા વર્ષો ખાતે ત્યાંની મીલમાં મુખ્ય મેનેજર તરીકે વ્યતીત કરેલ, તે સુમારે ચાર વર્ષના પગના વ્યાધિને લઇને ગત ફાલ્ગુન શુદિ ૨ જે પચત્વ પામ્યા છે. એએ સામાન્ય સ્થિતિમાંથી વધીને શ્રીમત થયા હતા, તડકો છાંયે જોયા હતો, તેથી ખીયાવર જનાર જૈન બંધુઓને આશ્રય આપતા હતા ને નાકરી વિગેરેમાં ઠેકાણે પાડતા હતા. પરોપકારપરાયણ વૃત્તિવાળા હતા. તેમની પાછળ તેમના બે સુપુત્રા નામે ગંભીરદાસ ને દુર્લભદાસ તથા એક પુત્રી મ્હેન રંભા નામના છે. તેમને તેમજ તેમના કુટુંબને અમે અંત:કરણથી દિલાસા આપીએ છીએ. તેએ આ સભાના લાઇફ મેમ્બર હતા તેમજ સભા તરફ લાગણી ધરાવનારા હતા. તેમને અભાવ થવાથી સભાને એક લાયક મેમ્બરની ખેાટ પડી છે. અમે તેમના આત્માને શાંતિ મળેા એમ ઇચ્છીએ છીએ. તેમની પાછળ તેમના પુત્રાએ પણ સારી રકમનેા વ્યય કરીને તેમને સતોષ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ કરી છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર ( ચતુર્થ અંગ )
મૂળ, મૂળના અર્થ ટીકાના અર્થ એ રીતે પ્રથમ શ્રી ઉત્તરાધ્યયન, જ્ઞાતાધ કથા વિગેરે સુત્રા અમે બહાર પાડ્યા છે તે જ રીતે બહાર પાડવા માટે તૈયાર કરવામાં આવે છે. ઘેાડા વખતમાં છપાવવાનુ કામ શરૂ થવા સાથે જેમ અને તેમ વેળાસર બહાર પાડવાની પ્રંચ્છા છે. આ સૂત્ર બીજા પ્રથમના ત્રણ અગેાના પ્રમાણમાં કાંઇક સહેલુ છે. દ્રવ્યાનુયાગ વિગેરેના અભ્યાસીને તેમજ ઇચ્છકને બહુ ઉપયાગી થાય તેમ છે. તે પ્રથમના સૂત્રેા પ્રમાણે જ પ્રતાકારે તેવા જ કાગળ ને ટાઇપમાં છપાવવાનુ છે. કેાઈ ગૃહસ્થને સહાય આપવા ઇચ્છા હશે તેા તે સ્વીકારવામાં આવશે તેમજ તેમની ઇચ્છાનુસાર ફેટા વિગેરે આપવામાં આવશે. ઈચ્છા થાય તેમણે અમને લખવું. પ્રથમ ગ્રાહક થવા ઇચ્છનાર માટે રૂા ૧૫ પાછળથી રૂ! ૨) અથવા તેથી વધારે-ફારમેહના પ્રમાણમાં રાખવામાં આવશે. આવા અપૂર્વ સૂત્રનેા સામાન્ય કિંમતે લાભ મળે તે ઘેર બેઠાં ગગા મળ્યા ખરાખર છે. ગણધર મહારાજાની વાણીને આ પ્રત્યક્ષ નમૂના છે.
~~~~~
જરૂર મંગાવા
અમારી તરફથી બહાર પડેલા સૂત્રેા, ગ્રંથેા, ભાષાંતર, અર્થ સાથેની પૂજાએ તથા ખીજી મુકા જરૂર મગાવી તેને લાભ લ્યા. અમારે ત્યાં તમામ સંસ્થાના છપાવેલા પુસ્તકા મળી શકે છે.

Page #40
Reg. No. B. 156 2. શ્રી પ્રકરણરત્નસંગ્રહ, આજ સુધીમાં અનેક પ્રકરણમાળાઓ-પ્રકરણોના સંગ્રહો છપાયા છે. તેમાં અનેક પ્રકરણો જુદા જુદા દાખલ થયેલા છે, પરંતુ અમે આ પ્રકરણાના સંગ્રહમાં તે ખાસ રત્ન જેવા અત્યંત બોધદાયક પ્રકરણોનો જ સંગ્રહ કરેલ હોવાથી આ ગ્રંથનું નામ પ્રકરણરત્નસંગ્રહ રાખેલું છે. ' આ બુકમાં બધા પ્રકરણો અર્થ સહિત આપ્યા છે, પરંતુ પ્રથમ છપાયેલા આ પ્રકરણાના અર્થ કરતાં આમાં વિશિષ્ટતા એ છે કે આમાં ગાથાના પ્રતિક અન્વયની રીતે લઈને તેના અર્થ લખેલા છે કે જેથી ગાથા ઉપરથી અર્થ ધારનારને સરળતા થવા સાથે શબ્દાર્થના પણ બધ થાય. આ બુકમાં દાખલ કરેલા પ્રકરણે ટૂંકામાં નીચે પ્રમાણે છે - 1 સભ્યત્વસ્તવ પ્રકરણ–જેમાં સમકિતનું સ્વરૂપ બહુ વિસ્તારથી આપેલ છે. 2 કાળસપ્તતિકા પ્રકરણ-એમાં બાર આરાનું સ્વરૂપ ઘાણી પ્રાસંગિક હકીકત સાથે આપેલ છે. 3 કાયસ્થિતિ પ્રકરણ-એમાં સર્વ જીવેની કાયસ્થિતિ ઉપરાંત ભવસધ બહુ વિસ્તારથી આપેલ છે. 4 ભાવ પ્રકરણ-આમાં પાંચ અથવા 9 પ્રકારના ભાવનું સ્વરૂપ છે. યત્ર પણ છે. પ વિચારસતિકા–આમાં જુદા જુદા બાર વિચાર વિસ્તારથી આપ્યા છે. 6 વિચારપંચાશિકા–આમાં જુદા જુદા નવ વિચાર વિસ્તારથી આપ્યા છે. 7 સિદ્ધદંડિકા સ્તવ–એમાં ભરતચક્રીથી શ્રી અજિતનાથના પિતા સુધીના રાજાઓ | કેવી રીતે સિદ્ધ થયા તેનું સંખ્યા સાથે વર્ણન છે. તેના યંત્ર પણ આપ્યા છે. 8 સિદ્ધપંચાશિકા પ્રકરણ-એમાં સંતપદાદિ કારાવડે સિદ્ધનું સવિસ્તર વર્ણન છે. 9 પંચનિર્ચ થી પ્રકરણ-આમાં પાંચ પ્રકારના નિર્ચ થના 36 દ્વારા કહેલા છે. 10 નિગોદષત્રિશિકા–એમા નિગેદનું સ્વરૂપ બહુ સૂક્ષમ રીતે આપ્યું છે. 11 સમવસરણસ્તવ-એમાં સમવસરણનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. 12 ક્ષમાકુલક ને 13 ઈંદ્રિયવિકાર નિરોધકુલક–ખાસ ઉપદેશક છે. 14 લેકનાળિકા દ્વાત્રિશિકા–એમાં લેકનાળિકાનું યંત્રો ને પ્રમાણ સાથે વિવરણ છે. 15 લઘુઅ૯૫બહુત્વપ્રકરણ-માત્ર બે ગાથાનું છતાં ચમત્કારી છે. 16 હૃદય પ્રદીપ ષત્રિશિકા–સંસ્કૃત પદ્યબંધ છે. એમાં દર્શાવેલ ઉપદેશ, તા ખાસ - હૃદયમાં દીપક પ્રગટાવી પ્રકાશ આપે તે જ છે. આનું વિશેષ વર્ણન શું કરીએ ? બહુ પ્રયાસપૂર્વક તૈયાર કરેલ આ બુક રયલ આઠ પેજી 39 ફોરમની હોવા છતાં કિંમત માત્ર રૂા. 1 રાખેલ છે. સુંદર બાઈન્ડીંગથી બંધાવેલ છે. એક વાર મંગાવે, વાંચી ને પછી પત્ર લખી અભિપ્રાય આપે. પટેજ છ આના. પ્રકરણોના અભ્યાસી માટે ખાસ ઉપયોગી છે. મુદ્રક-શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ, શ્રી મહોદય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only