Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. કહો
"
.' i
=
S.
કે,'
'
.
* *
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
Rછે.
लनीदानविवेलसंगनमयी श्रद्धामयं मानसं ! धर्मः शीलदयालयः सुचरितामय जीवितं . खुधिः शास्त्रमयी सुधारसमयं वाग्वैभवोज्जूंभितं। Tig પર્યનિમિતિનઃ પુછે જે બાબતે માં
:
*" ,
"
i.+ ' કે '
.
:: ૩ ] અખાડ-સંવત ૯૭, વીર સંવત ૨૪૪૫. [
પ્રગટકર્તા, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા –ભાવનગર,
ગાળઝ. - ૧ થી ઉપદેશ સતિડા-અનુવાદ. ૯૯ ૧ ર પણ પડતી. .. . ૧૦૦
૧૦૧ કે એ વિદ્ધાનના શણની સમાલોચના, ૧૨ . . ખાટ પર મુકેલા કનું વિવેચન. ૧૧૦ છે. કે . દ. વ. દિ ની સમજ... * ૧૧૫
( ૮ થી નવકારમંત્રના મહાપરિ .
REGISTERED No. B. 150,
હે અ નાવલી. .. .... ૧૦ પ્રભુ પ્રાર્થના પદ્ય ... . ( ૧૧ પુટનેધ અને ચાં,
વ્યાધિ ક છે. છે.
ર રૂા. ૬) પિસ્ટેજ રૂ. ૦-૬-૦. જેના પર જ હિત જ ર 'પી છે : પીન્ટીંગ પ્રેસમાં, શા. ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છો
. "
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવનગર પાંજરાપોળ માટે મુનીમ ને વહીવટદાર... | દ હી હી પડતાધી તેને ટે ગુજરાતી ને મજાવિમાં જાહેર
ત - રર : ઇ વે હરિ હમીટી પાસે મૂકી તેમાં પસાર થશે તેને છે. રાપર ગામ છે. દરેકને પત્ર લખીને જૂદી જૂદી તેની અરજીની
જે કંઈ પ્રકાશના ગ્રાહકોને સૂચ પિતાને કે પહએ ન હોય તે તે સંપી અથવા બીજી કોઈ પS પરત લા તરવું હોય તો તેના માચડ ઉપર આવતા નંબર જરૂર લખ. લવાજમ કરતાં પણ વાર જરૂર લખો.
વા.
અનુવાદર પાથે. (અતિ બીજી). નોંધી લંકારક ફંડમાંથી ગુફની બીજી આવૃતિ છપાવીને બહાર પડવામાં સાવી છે. જેવી રીતે છે પણ આપવાનું ખાસ બેટ ન મળે તેમને લાશ મળવા માટે
કરે -
છેપડો એવા પિરોજ ડર વેલુર કરવામાં આવશે. પરસ્ટે એડલ્લા શિજે એક નાટે ખાન પત્ર પર ધ્યાન આપવા માં અવરો નહીં. વેરાવાની
{ }s: ગાદ) આ તી St : કાનાને અહીં આવવાર ખર્ચ વધારે હોવાથી તેને વિત રૂ. નો , રા . . ન લે હુ જલક હોવાથી વારે વખત
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
वांच्छा सज्जनसंगम परगुणे प्रीतिर्मुरौ नम्रता । विज्ञायां व्यसनं स्वयोषिति रतिर्लोकापवादाभयं ।।
રિયા કિનારનવારે સંસ્કૃતિ રહે देते निवसति निर्मलगुणास्तैरेव भूर्भूषिता ॥१॥
સુસ્તક કપ .]
અપાઢ સંવત ૧૫. વીર સંવત-૨૪૪૫. [ અંકે ચે.
--
श्री उपदेश सहतिका-अनुवाद. (લેખક–જન યાચક ગીરધર હેમચંદ.)
હરિગીત.
(અનુસંધાન પુષ્ટ ક૬ ધી.). પુષ્ટી કરે જે પાપની ને અગ્નિ જેવો આકરે, એવો લગારે ચિત્તમાંહી રોષ દેવ ન આદર; તે ફોધ સુકૃત જળ સુકાવે પુન્ય ક્ષય તેથી થતું, સુખ શાનું કદ પણ પર કોઈને ન એથી ઉપજતું. મદ ર તે મુનિ મહા જેને સદા ધિક્કારતા, તે માન મત નતિ લાવ જ વિકલમે વિસારવા; એથી બને જ્ઞાન વિકળ વિપરીત ભાવ ઘણો જે, રવિ-જંદી પર અવારો અતિ કરતાં નિડર થાતિ પછે. માયા સાધુ જ તણાં મનમાં ન ઘર કરી વશી શકે, એ દુખ માપ દં તજીએ સર્વથા ભલી આ તકે એ અપરમત રમાન માયા ફસાવે જન સેવાને,
કલેટકારી છે તે આત્મા હરિ ઋજુતા મને. જેના વડે કુટુંબ સંપ ત્યજી વિરોધી ચવાય છે, વળી રાજય ને ધન એકઠું કરવા મતિ લેભાય છે;
૬ એમા
! લt.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે વિષમ છે ઈ ર જ સંતો એ ઉચિત છે. જે વચન સાંભળીને બંને દુઃખ પરિણામે થતું, એ કટુdખું વચન ન જ આવવું કર ઉચિત નું; વળી આ અને પાક ઉદારદ્ધિ કાર્ય ગણાય છે,
ખ્રસાર મારી આદિ કદિ ન કર ભલે ન થાય તે. રય રિત અસર વર્તા: સુરેશ જ રાખ, પર ઘેર વિ. મસ્તાવ ન જ પેસવું વિવેક વસાવે; સજજન તથા દુનિતાણું અંતર હૃદયમાં સમજવું, પણ લેશ માત્ર ને દોષ બેલી ચાનાકુળ ચિત રાખવું. ગુરૂ જ્ઞાનદાતાને હૃદયમાં વ્યકિત ધરીને વિનયથી, બહુ માન કરી તરફ મુનિએ લેવું જ્ઞાન સુશાસ્ત્રથી; તે અ પરમાર્થે વમતિએ મનન કરી સુવિચાર, વળી ક્ષમાદિક દાવિદ યતિધર્મ સ્વભાવ સુધારે. હસવું ન રાચવું સચવું લા ક સંગ ન ચઢાવવી, દિલ દયા રાખી સત્ય શીલ અસંતા અતિ રાખવી સજી નિ જા મદદ વિલય કક્ષાએ વિકથા ઉલ એ, પ્રમાદી થઈ દાનાદિ પાંચ સ્વવિક્સ સળી દૂર એ. ધ બંધુઓ તે બહુ માનથી ક્ષતિ કરી, iદે ચિત જરૂર ઓપવું માન અકતા પરિહર; ' અનિદાન ને નિકામ કર ધી નિ:સ્વાર્થી બની, દાદિ દો જિનાથી ૧ માસ પુજની. રેડ (વન વાચી દયા એ પરમ પણ અતિ ભલા, વથી વિનાશ ને એ અધર્મ એ ન લે; રાજ યમાં સાર આજતિ વધે એવું કરો, કે રૂડા પરિણામથી છવધાત જરૂર પરિહર.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમારું વર્ણન.
'૧૦૧
લેશ આપણે સ્વાર્થ ન સર્યો, અતુલ ફ્લેશ તે દેશને કર્યો; ધર્મ તત્વના મૂળ ના ધરી, પડતી આપણે આપણે કરી. દુઃખી જનતણું દુ:ખ ટાળવા, વળી અનાથ સી બાળ પાળવા; હોંશથી નહિ પાઈ વાપરી, પડતી આપણી આપણે કરી. શિશુપણે નહિ ભાવથી ભરયા, નવ યુવાનીમાં અને લક્ષ્યા; તણાદેવીને નવ કરી પરી, પડની આપણે આપણે કરી.
અમીચંદ કાનજી શેઠ-વીશળ હડમતીયા.
अमारु वर्णन.
(લેખક:-શાહ ભીખાભાઈ છગનલાલ.)
રાગ-ગઝલવત્ • અમારા દેશમાં આવ્યું, પણ ને ખાણું પશ્ચિમનું, અમારા દેશમાં આવ્યું, ધીંગાણું ગાણું પશ્ચિમનું; અમારા દેશમાં આવ્યા, રિવાજે રૌદ્ર પશ્ચિમના, અમારા દેશમાં આજે અવાજે આ પશ્ચિમના. અમારૂં ચિત્ત ચોરાણું, અમારી વાણી પલટાણી, અમારી કાય કરમાણી, રૂડે પશ્ચિમને લહાવે; અમારે કાર્યક્રમ જુદે, થયે પશ્ચિમથી ફૂડે, અમારા બ્રહ્મમય જ્ઞાન, કર્યો ત્યાં વાસ ભ્રમણાને. પ્રથમ તે જાગતા વહેલા, હવે છો ને પ્રહર વેળા, પ્રથમ તે પિરસી કરતા, હવે નહિ એ હૃદય ધરતા; પ્રથમ પાપ ધ ને સામાયિક, ગણી ઔષધ કરંતા ઠીક, હવે તે લાલભલા કે છે, બધું હમ્બગ ન માને છે. હવે ઉપગ જયણા ને, સમજીએ નહિ વિરતિમાં, હમારી અંદર જુદી, થઈ પશ્ચિમથી રડી;
ભારે દેવદર્શન તે, કદાપિ સેકલિજજાથી, થતું બસ થાય ત્યાં ક્ષણમાં, કપાલે ટીપકી કણમાં. અમારે ટાઈમ ના ફાજલ, જવા વ્યાખ્યાન કે કાળે, અને કેમ એ રચે, અમારા માર્ગમાં ખુંચે; પુણે શા ફરમાવે, દીઓને દાન પણ ક્યાંથી, કે એ કહે દઇએ, અમારે શિર દેવું છે. અને તફાવતરત કરનાર પ્રવૃત્તિ તથા હૃદય કરનાર પ્રવતિ.
.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે
મ
..
વધી છે બહુ જરૂરિયાતો, વરદ દુષ્કાળ, અમારા દેશમાં આજે, જમાનાનો ગણ ફાળા; પ્રથમ અમ દેશમાં કોડી, ખરચતા એ નહિ કે દી, હવે કામ બરની નાળાં, દઈ રામાણમાં તાળાં. પ્રથમ અમ ઉભવે શનિ, મહા ગળતણ હા ,
ના નાયિકા , મારી હમ ને દા; નહે માં ની આ સી. કયાં છે 'ધ દ્વારા યાં. કા પરમાર્થ ને ત્યાં દળી કમ ગોખ છે
.
કહે ચા પિતાકાર, શા કારણે સર્જા; કરી ત: ભાવ લાબે, બધું એ સારું સંતાને, મારે શિદને એવા, કો એ ને.
રે
વાળની મરોવવા.
મુંબઈ માં પ્રગટ થતા ન ર જમના માલિકને ડીસેમ્બર જાન્યુઆરી કઠો અંક હાલમાં અમારા હાથમાં આવતાં તેની અંદર તેના તાંત્રીએ “જૈન
જે ! – હાડ છે.” ! માળ નીચે પંડિર છે રહા જીવ તા ૨૬ જારીની રાત્રે . એતરાંદ ગીરધરલાલ
પડીના પુખપણ ન માંગરોળ સમાના હાલમાં ભાષણ આપેલું ડટ કર્યું છે. જેમાં બંધ તે ભર ની કેટલીક સમાલોચના કરી છે તે સંબંધમાં તમારે એવી શક્યતા નથી. એ મારે તે એ વિદ્વાન ગણ પાષણ તને પિતાને લાલ કર રોક કી જૈનશાસ્ત્ર અને શૈલી વિરૂદ્ધ છે ડોક્ત જાહેર કરી છે કે તેને માટે અન્ય વાંચનારાઓ ભૂલા ન ખાય અને જે સમુદાયમાં ખોટી માન્યતા પ્રવેશ ફરવા ન પામે તેટલા માટે લખવાની આ વકતા છે.
છે કે તંત્રી પર્વ જૈન શાસ્ત્રમાં આપેલી કથાઓમાંની ૯૫ ટકા ! શાએ ફવિ કાપિત છે માણકર પતિને કહેલ શબ્દને સિદ્ધાંતકાર શબ્દ કરતાં પણ વધારે રસ ને દર મકિત સંબંધમાં લખ્યું છે કે-આવી ? દાઓના દર કેવું ? એડન ની સામે ' , હા રે
: એ રાચાયો અને વિકા
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
--
એક વિદ્વાનના ભાષણની સમાલોચના. સાધુઓમાં કદી બધી ખૂન કેમ છે તે કાંઇ સમજાતું નથી. અત્ય વસ્તુ સત્ય આકારમાં પ્રતિપાદન કરવામાં તેઓ શામાટે ડરતા-ગારાતા હશે.” આ પ્રમાણેના લખાણુથી એટલું તો સિદ્ધ થાય છે કે આજ સુધી કોઈ પણ આચાર્યએ કે વિદ્વાન સાધુઓએ આપણી કથાઓના મોટા ભાગને કવિત કહેવાની હિંમત કરી નથી અને તેવી કથા લખનારને ચેલેંજ કરી નથી. ' યારે હવે તે જાહેર હિંમતની ન્યૂનતાનું પરિણામ છે કે તે કથા ભાગ તેમને કલ્પિત ન લાગવાનું પરિણામ છે ? તે વિચારવાનું રહે છે. શું આજ સુધીના તમામ કાગવા ને મિરાજને સત્ય વાતને સત્ય કહેવાની હિમ્મત વિનાના એટલે આ એ વાત પણ ચાલવા દેનારા સમજવા એ બરોબર છે? શું તેઓ બધા સત્યવકતા હતા ? ડર નહોતા? પાપભીરૂ નહાતા ? આ તમામ કથાવિભાગને એટલે કે ૯પ ટકા થાઓને કપિd કહેનારા પહેલા આ બેચરદાસજ-અદ્વિતીય વિદ્વાન નિઃકન્યા? તેઓને જ ખરા હિમ્મતવાળા ને નીડર માનવા? અમે એમ માની શકીએ કે મનાવી શકીએ તેમ નથી. અમે પૂર્વ પુરૂષ પ્રત્યે પૂરું માન ધરાવીએ છીએ. તેઓ સાવવા હતા અને કિંચિત્ પણ અસત્ય ચાલવા ન દેય એવા સત્યપ્રિય તેમજ નીડર હતા એવી અમને પૂર્ણ ખાત્રી છે. અમારા તરતમાં થઈ ગયેલા સર્વ માન્ય પૂજ્ય પુરૂ શ્રીમાન વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજ અને શ્રીમદ્ આચાર
જી હાર-વિગેરે સુગપ્રધાન જેવા મુનીશ્વરે પણ એમજ કહેતા આવ્યા છે. અત્યારે પણ આપણે બેચરદાસભાઈ કરતાં વધારે શાસ્ત્રોનું અવગાહન કરેલા વિ. હું ન મુનિરાયને આપણા માગે વિદ્યમાન છે તેઓ પણ એજ પ્રમાણે કહે છે. એટલે
એક પતિ તરીકે ઓળખાવી વ્યક્તિના શબ્દને માન આપી એ સર્વ પ્રકાપુરઉપનું અપમાન કરવા અને તેમને સત્યવક્તાની પંકિતથી દૂર રાખવાને અને યાર નથી.
આપણા કથાસદાયને શાસ્ત્રકારે સિદ્ધાંતોના ચાર વિભાગો પાડી છે. છે. રોગમાં દાખલ કરી હું માન આપેલું છે. સિદ્ધાંત-આગમમાં પણ ht રાતાધર્મક, ઉપાસગદશાંગ, અનુત્તરવાઈ, અંતગડદશાંગ, વિપાક, અને
દતરાધ્યાયનાદિ આગ કથાઓવડેજ ભરેલા છે. જેનકથાસાહિત્ય પૈકી ૯૫ ટકાને ક કuિત કહેવાથી એ આગમોના પ્રણેતાઓનું પણ આપણે અપમાન કરીએ છીએ, | વાર પછીના પંચાંગીકારો અને ગ્રંથકારો કે જે ગ્રંથકારોને સિદ્ધાંતકારીની સમાન કે કિટમાં મૂકે છે, જેમાંના કેટલાક ગ્રંથ તે સ્વતંત્ર લેખ નથી પરંતુ સિદ્ધાંતેના 3 હું પાછું ના પણું ઝરણું રૂપ છે, તેને આગની તુલ્ય ગણવા યોગ્ય છે, માત્ર - આ શોમાં કી સંદિત હકીકતને, તેઓ તેને પૂર્ણ આશય સમજનાર હોવાથી
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪
શ્રાધ ધમ સારા
વિસ્તારમાં પ્રગટ કરીને તેમણે આપણી ઉપણ મનહૃદ ઉપકાર કર્યો છે. જો ગ્રંથે! મનાવ્યા ને હાલ તે આપણે અત્યારે જે ાન મેળવી શકોએ છીએ તે શુ રીતે મેળવી શકત નહીં.
કથાના ૯૫ ટકાને કલ્પિત કહેવાથી તે કળિકાળ રાસ કહેવાત હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજ કે જેમણે શ્રી વિપશિલાકાપુરૂષ ચરિત્ર ના કાનુયોગના ૩૫૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ ગ્રંથ રચેલ છૅ, તેએ પણુ કલ્પિત કથા નારની કેટીમાં આવી જાય છે. આવી રીતે અનેક મહાપુરૂષને કલ્પિત કથા નારા અને ત્યાર પછીના અનેક પુજયપુરૂષેને કક્ષાએને કલ્પિત યા છતાં કહેનારા તેને અસત્ય કહેવાની જાહેર હિંમ્મત નહીં ધરાવનારા પણ રીતે અમને ચેગ્ય લાગતું નથી.
માનવા એ
કલ્પિત કથાની વાનકી તરીકે એક કથામાંથી ઇંટની હકીકત - શાખા કથાનુઢેશને તેવી પક્તિમાં મૂકવા અને સિદ્ધાંત વિગેરેમાં કહેલી પેામાંના ૯૫ ટકાને પણ તેવી પિત ડરાવવી એ કાઈ પણ સુના સ્વી શકે તેમ નથી. પતિજીએ લખેલા શબ્દો પણ કાઇ કથામાં નથી અને તે તેનું સ્થળ ગતાવી શકયા નથી. ( જુએ ગત અંકમાં પ્રશ્નને!ત્તર. ) આટલી હર્ક પંડિતજીએ ભાષણમાં આપેલા વિભા સબંધી અભિપ્રાયને અંગે લ હવે તેમના ભાષણમાં કહેલા ખીજા વિષયે સાધે લખવામાં આવે છે.
દેવ એ શબ્દજ તેમને વિચિત્ર લાગ્યા છે. તેના અજ તેમને ચે લાગ્યા નથી. એ દસાડીમાં આપેલી દેવદ્રવ્યૂ સંબધી ચારે ગાથાઓને તે ઘુસાડી દીધેલી માને છે. ત્યારે આ સિદ્ધાંતરિત ગ્રંથના વિદ્વાન ટીકાકાર પૂર્ણ સત્ય માને છે. અને એ એની વચ્ચે પરીક્ષક થવુ પસંદ કરતા નથી આ સમુદાયના વિચક્ષણ પુરૂષાને તે કામ સોંપીએ છીએ. દૈવદ્રવ્ય એટલે તે મૂર્તિના અને તેમના ચૈત્યના સંબંધમાં વાપરવા માટે નિર્માણુ કરેલું દ્રવ્યૂ.
આ કઈ રીતે ક્ષતિ છે તે સમાવવાની કૃપા પતિજી કરશે તે આવ ાનશુ. હાલના ાયકો કે એ `ધશાસ્ત્રને માજીપત્તે રાખી માત્ર ન્યાયઃ અને ત્યાગ કરીને ઇસાફ આપે છે, તેઓ પણ આ અને સ્વીકારે છે અને
સરી ઇનસાર આપે છે. ગા સર્ષ અગાઉ ડાકારછમાં આવેલા રણુછેડજીના : દરના દ્રામાંથી તેના પૂજારીઓના ટેકરાને ભણાવવા માટે નીશાળ કાઢવામાં પરેલા દ્રષ્ણુને નિમિત્તે ઉભા થયેલા કેસમાં દે ખોલી કાલે ફેસલા આગે કે-દૈનિમિત્તે નિર્માણ કરેલ દ્રન્ગ્યુ તેના કેરો અન્ય કાર્યોમાં વાપરી શકતા ન ને જેણે એવી રીતે ટુટી તરીકે ગેરઉપયાગ કર્યો હોય તેણે પોતાના પદથી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વિદ્વાનના ભાષણની સમાલોચના.
૧૦.
કરી આપવું.” આ હકીકત ધ્યાનમાં લેવાથી આપણું ઉછરતી પ્રજામાં હાલમાં Vળી રહેલા વિચારો ઉપર કાંઈક અંકુશ આવશે એમ અમારું માનવું થાય છે. રિહ મીટીંગના પ્રમુખસાહેબે પણ એ પ્રમાણે જ પોતાને અભિપ્રાય પ્રકટ
છે આ સંબંધમાં પોતાના ભાષણમાં બેલતાં પંડિતજી કહે છે કે-“આ દ્રવ્ય , ! પ્રભુ કમાવા ગયા નહોતા!” આમ કહેવું ઘટિત છે ? શું કોઈ પણ વ્યક્તિ કે મુદાય એમ કહે છે કે આ પ્રભુનું કમાયેલું દ્રવ્ય છે ?” આવી રીતે શબ્દરચના પરી વાંચનારને ખોટું લગાડવું–લેકેના દિલપર ખોટી અસર કરવી તે કોઈ પણ એગ્ય નથી. છેવટે પંડિતજી કહે છે કે આ દેવદ્રવ્ય શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ છે એમ હું ની ઠેકીને કહું છું.” હવે કાંઈ બાકી રહેતું નથી. જ્યારે પંડિતજી છાતી ઠોકીને છે ત્યારે તેમ કરવું જ જોઈએ, પણ દિલગિરી એટલી છે કે તેને પ્રત્યાઘાત કાંઈ કી નહીં અને કોઈ પણ ગામના સંઘસમુદાયે એ વાત સ્વીકારી તેમને ઉત્તેજન કિશું નહીં.
પંડિતજી પિતાના ભાષણમાં કહે છે-“અગાઉ દહેરાંઓ જંગલોમાં અને થર ઉપરજ હતા, અને દહેરાંઓને દરવાજા હતાજ નહીં.” આ બંને વાકયે બહુ 'કારવાં જેવાં છે. “સપ્રતિરાજાએ ૩૬૦૦૦ ચૈત્ય નવા કરાવ્યા ને ૮૯૦૦૦ ને _ોદ્ધાર કરાવ્યું. સર્વ ગામ ને શહેરો જિનચૈત્યથી મંડિત કરી દીધા. કઈ સમ કે શહેર ખાલી રાખ્યું નહીં.” આ પ્રમાણે લખાયેલી હકીકત સાચી કે પંઠિતો કહે છે તે સાચું? કેમકે હવે જિનમંદિરો અત્યારે જીર્ણ સ્થિતિવાળા ' એ પડે છે કે જે ત્યાં પૂર્વે મોટા શહેરે હતા તેની સાક્ષી પૂરે છે. રાણકપુરનું પણ મંદિર પણ તે એક મેટા શહેરની મધ્યમાં હતું એમ બતાવી આપે છે. અન્ય
તે પણ પ્રત્યક્ષ પુરાવા તરીકે જેટલા જોઈએ તેટલા વિદ્યમાન છે. કેટલાક શહે'i વર્ણનાં તે પ્રત્યેક જૈનનું ગૃહ ગૃહચયવાળું હતું એમ આવે છે. વળી જિન
વિધિમાં પણ પ્રથમ પિતાના ગૃહત્યમાં પૂજન કરીને પછીનગરની અંદરના સર્વ ધારણ ચેત્યમાં પૂજા કરવા જાય એવો ઉલ્લેખ છે. આ બધું શું કવિપત છે અને તજી કહે છે તે જ સત્ય છે? વળી જિનમંદિરને દરવાજા નહોતા એ શું શી૫ને આધારે પંડિતજી કહે છે કે કોઈ જિનમંદિરને પ્રાચીન હિસાબ તેમના
માં આવ્યું છે કે જેમાં ભારણાનો ખર્ચ લખેલો નથી ? અમે તે એમ ખાવી. એક કહી શકીએ છીએ કે દરેક મંદિર બારણાવાળાં હતાં, કારણકે મંદિર બનાવ્યું તે બારણાની અપેક્ષા રહે છે. આભૂષણાદિક જાળવવા માટેની વાત તે બાજુ છે રોડ પર અનેક દેવસૂરિએ રત્ન, મૌક્તિક, માણિક્ય, પ્રવાળ, નીલમ, સ્ફટીક
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
nos
ની જૈન ધર્મ પ્રકારો
વિગેરે કિંમતી વસ્તુઓનો મનાવેલી હતી. જેને માટે અત્યારે પ્રત્યક્ષ દાખવે સ્થાને પાનાથની સ્મૃતિ ને છે કે જે નીલાની છે અને જેની શ્રીમાનું અ દેવસૂરિ કાપ્યુજ નવાંગવૃત્તિયારે ભક્તિ કરેલી છે. એટલે દ્વારની અપેક્ષા તે જિનમંદિરને છેજ. જિનમંદિર આરા વિનાના હતા તે કાઇ રીતે માર શકાતું નથી.
2
શ્વેતાંમર અને દિખર મૂર્તિઓના સમધમાં ગાતાં પડિતજી કહે કે-“ તેઓએ ( અને પક્ષવાળાઓએ ) મૃત્તિ વહેંચી લેવા માંડી, એટલે પા શ્રી મૂત્તિએ એકબીજાની આળખાય તે માટે નિશાની કરતા માંડી. ’ હકીકત પણ તેમની કલ્પનામાંથી જ ઉદ્દભવેલી જણાય છે. જૈનમૂત્તિ આ પુરૂષ ચિન્હ દેખાય એવી આકૃતિવાળી પૂર્વે થતીજ નહીં, કઝેટવાળી મૃત્તિ એજ પદ્મા સનવાળી કે કાચાસ સુદ્રાવાળી કરવામાં આવતી હતી. આજે દષ્ટિએ પડતું તમામ મૃત્તિ એ તેવા આકારવાળી છે. કોઇપણ પ્રાચીન મૂર્ત્તિ કટ વિનાન નથી. માત્ર નિંગ ખરીઓએ પુરૂષચિન્હ દેખાય તેવી અને આકારની મૂત્તિ પાછળથી કરાવેલી છે.
આગળ ચાલતાં આગમાં સાંભળી શકાય પણ વાંચી શકાય નહી, એ વિષયમાં ખેલતાં પંડિતજીએ વગર માનાએ આગમાં વાંચેલા લેવાથી પેાતાને ખેંચાવ કરવા માટે હુ વિચિત્ર વાતા કહી છે અને તદ્દન અસભા યુક્તિ પતાવી છે. તે કહે છે કે કમનશીબે હાલમ સાધુએ એમ કહે છે કે આભે શ્રાવકે વાંચી શકે નહીં. આ કમનશીર્ષ ના ઉદય તે તેમના કહેવા પ્રમાણે હમણા જ થયેા છે કે પ્રાચીન કાળથી શ્રાવકોન આગમા વાંચવા માટે ચેતા ગણવામાં આવી નથી ? તે વિચારીએ અને તેને માટે શાસ્ત્રના રાલાર તરફ દૃષ્ટિ કરીએ,
"
r
આ સભા તરફથી છપાઈને બહાર પડેલ. સમકિતસહ્યાદૃાર ગ્રંધ કે સુળ કૃતિ આધુનિક વિજ્ઞાનામાં પ્રથમ પતિએ મૂકવા લાયક શ્રીમ્ ારા સજી મહારાજની છે અને તેને શ્રીમદ્ સૃષ્ટિસંદજી મહારાજે પતિત કરેલ છે, તેની અંદર આખું પ્રકરણ ખાસ ખતનું છે. તેમાં અનેક સૂત્રનો સાક્ષીએ આપીને શ્રાવકને સૂત્ર વાંચવાનો નિષેધ છે એકીકત પ્રતિષ્ઠાદન કરેલી છે. તે ત્યાંથી વાંચી લેવાનું સુચવીએ છીએ. તેમાંથી ડૅ એકજ આધાર અહીં બતાવીએ છીએ કે શ્રી હરત્રના મૂળમાં કહ્યું છે કે ત્રણ વર્ષના દીક્ષા પર્યાયવાળા સાધુને આચરકલ્પ એટલે નિશીથ ડવુ છે ' હીંથી વ્યાવત્ ૨૦ ના દીક્ષા પર્યાયવાળા રાખું સર્વ સૂત્ર ભાગી શકે મ કર્યું છે. હવે છાલક દીક્ષાપર્યાય
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વિદ્વાનના ભાષણની સમાલોચના.'
ત્યાંથી લાવશે અને શી રીતે વાંચશે કે ભણશે ? વળી શ્રીનિશીથ સૂત્રમાં ગૃહસ્થને વળી વાંચના આપનાર સાધુ માટે પ્રાયશ્ચિત બતાવેલું છે, શ્રી પ્રશ્ન વ્યાકરણના બીજા વરદ્વારમાં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે-ભગવંત વીતરાગે પાધુ સત્ય વચન જાણે અને ભાખે તે માટે સિદ્ધાંત તેઓને દીધું અને દેવેંદ્ર તથા નરેંદ્રને (મનુષ્ય તથા દેવને) સિદ્ધાંતને અર્થ સાંભળીને સત્ય વચન ભાખે એટલા માટે અર્થ
છે.” ઇત્યાદિ અનેક શાસ્ત્રના આધારે બતાવેલા છે. શ્રી આવશ્યક સૂત્રમાં શ્રાવકને દશવૈકાલિકના ૪ અધ્યયન સુધી ભણવાની આજ્ઞા આપેલી છે. ઉપરાંત નિષેધ છે.
શ્રી આવશ્યકસૂત્રમાં આગ પ્રાકૃતમાં લખવાનું કારણ બાળકે, મુખ અને સ્ત્રીઓ સહેલાઈથી સમજી શકે એ બતાવ્યું છે એમ પંડિતજી કહે છે તે બરાબર છે, પરંતુ તે કથમ ઉપરથી તેમાં શ્રાવકને સમાવેશ થતો નથી. તેવા સાધુ સાખીઓને માટે જ આ હકીકત લખેલી છે. કોઈ પણ કથનને પિતાના વિચારને અનુકૂળ કરી દેવાનો આ પ્રયત્ન પંડિતજનો માટે ઘટિત નથી.
પંડિતજી કહે છે કે–આગમાં કોઈ ઠેકાણે એ શબ્દ નથી કે જ્યાં એવું જણાવ્યું હોય કે શ્રાવકે આગમ વાંચી શકે તેમાં પાપ હાય.” આ કથન કેટલે દરજજે સત્ય છે તે ઉપર બતાવેલા સૂત્રોના આધારેથી સમજી શકાય તેમ છે. વળી આજ્ઞાભંગથી વધારે વજું કઈ પાપ શાસ્ત્રકાર કહેતા નથી, અને આમાં આજ્ઞાન ભંગ થાય છે એ સ્પષ્ટ છે. - પંડિતજી કહે છે કે “ આ ગ૫ જે તદ્દન જ શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ છે તે શા માટે
મારવામાં આવી હશે? એનું કારણ એ છે કે સાધુઓને માટે ખરે આચાર–સ- ત્તમ ત્યાગ આગમોમાં પ્રતિપાદન કરે છે. હવે હાલન એટલે તાંત્રિક યુગના સાધુઓનું ચરિત્ર એટલું તે શિથિળ થઈ ગયું કે–તેઓને એવું લાગ્યું કે જે શ્રાવકો ખરા સાધુઓ કેવા હોય તે બાબત આગમમાં જેશે તે આપણી જેવા શિથિળ ચારિત્રવાળાને ઉભા જ નહીં રાખે અને આપણને કદાચ સાધુ તરીકે કબુલશે પણ નર્યું. આ કારણથી યુતિવાદમાં પ્રવીણ સાધુઓએ આ ફરમાન બહાર પાડ્યું કે શ્રાવકો રાગમ વાંચી શકે નહીં. ” આ લખાણ કેટલું બધું અસત્ય અને મહાપુરૂની ઉપર આક્ષેપવાળું છે તે વિચારવા ગ્ય છે. પ્રથમ તે શ્રાવકેએ સૂત્ર ને વાંચવાનું ફરમાન સિદ્ધાંતનું જ છે. બીજું સાધુઓને ખરો આચાર–સર્વોત્તમ રચાગ માત્ર સિદ્ધાંતમાં જ નહીં પણ અનેક ગ્રંથોમાં અને અનેક પ્રકરણમાં બતાવેલ છે કે જેનાં નામ લખાં પાર આવે તેમ નથી. પ્રાથે એક પણ આચાર ગ્રંથ 'કે ચરિત્ર અથવા તષિયક પ્રકરણ સાધુના શુદ્ધ આચારના પ્રતિપાદન વિનાનું નથી. હું છેલામાં છેલ્લા નાનામાં નાના પ્રકારના નામ આપું છું કે જેમાં મુનિશ જેને
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
બી જે
મ પ્રકાશ,
ઉત્તમ આચાર બતાવેલો છે. સંબોધિસત્તરી, પંચનિગ્રંથી, પંચસંયતી વિગેરે પાર વાર પ્રકરણે સાધુના આચાર માટે વિદ્યમાન છે. તેથી પિતાનો શિથિલાચાર છું વવા આવું ફરમાન કાઢચાની વાત કહી છે તે એક અંશ માત્ર પણ સત્ય નથી. ' હરિભદ્રસૂરિ, ઉમાસ્વાતીવાચક, કળીકાળસર્વ હેમચંદ્રાચાર્ય અને છેવટે થઈ ગયે શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજ અને હાલમાં વર્તતા શ્રી આનંદસાગરસૂરિ વિશે શિથિલાચારી છે કે જેઓ પોતાનો શિથિલાચાર છુપાવવા માટે ઉપરના હક પુષ્ટિ આપી ગયા છે ને આપે છે. વાય અનેક મહાપુરૂષનું અપમાન કરતાં છે, અને સંયના અલ્પ માત્ર અંશથી પણ રહિત છે.
ત્યાર પછી પંડિતજી ચૌદ સુપ ઉતારવાનું કારણ જણાવે છે, અને તે કહે છે કે –“દરીઆના વેપારીઓ વન્ડાણનું અને વાંઝીયાઓ ઘણા ભાગે પ્રભુનું ! રણું આદિ સૂપના સ્વાર્થ કલ્યાણ માટે લે છે. આમાં પ્રભુના પારણાને પણ હું નમું દાખલ કરી દીધું છે, પરંતુ તે તો કદી છાપવાની ભૂલ હશે; પરંતુ આ જતાં કહે છે કે “હવે તમે જાણીને જ થશે પણ મારે ખુલ્લા દીલથી જ શારો તેમજ આગામોના પુરાવા પરથી જણાવી દેવું જોઈએ કે આ રૂઢીઓ પુણ્ય નહીં પણ પાપની છે.” આ સંબંધમાં આગળ ઘણું બેલ્યા છે પણ તે સઘળું બાવાજો અને અવકાશ નથી- જરૂરતું પણ લાગતું નથી. અમે માત્ર એટલું કહીએ છીએ કે–આ વિષયમાં માત્ર પિતાને અભિપ્રાય જ જણાવી જવા કર પિતાના કહેવા પ્રમાણે શાસ્ત્રોના ને આગના આધારે ટાંકીને તે પાપની રૂઢી એમ સિદ્ધ કર્યું છે તે વધારે ઠીક ગણાત. અને અમને જવાબ આપો કે ઠીક પડત. માત્ર તેમના પિતાના અભિપ્રાય માટે અમારે શું કહેવું ? અણિક બાંધવા માટે તે સર્વે સ્વતંત્ર છે. માત્ર જેઓ શાસ્ત્રાધીનપણું સ્વીકારતા રે તેઓ તેટલે અંશે પરતંત્ર છે.
આગળ ક્રિયાઉદ્ધારના સંબંધ છે વતાં પંડિતજી કહે છે કે—મહા પ્રભુએ પોતે કિયાઉદ્ધાર કર્યો હતો.” આ વાક્ય વાંચી અમને આશ્ચર્ય થયું કારણ કે ક્રિયાઉદ્ધાર તો ક્યારે માર્ગમાં શિથિલાચાર વધી પડ્યું હોય, પર મુનિઓ શિથિલાચારી થઈ ગયા હોય ત્યારે શુદ્ધ માગે ચાલવાના ઈચ્છક મુનિ શિશિલાચારીથી છુટા પડી કિયાઉદ્ધાર કરે છે તે કહેવાય છે. મહાવીર પર કે કિયાઉદ્ધાર કર્યો? તે કાંઈ સ્પષ્ટ જણવ્યું નથી, પરંતુ વાયવડે સાંભળનાર તે જ વાંચનારને શંકામાં મૂકી દીધા છે કે મહાવીર પ્રભુને પણ ૬િ ઉદ્ધાર કરવાની જરૂર પડી હતી. આ વિષે જ્યાં સુધી વધારે સ્પષ્ટ ન થાય ત્યાં દારે ડાનું ચોગ્ય જણાતું નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વિદ્વાનના ભાષણની સમાલાચના.
૧૦૯
>
હવે ભાષણકર્તાના ભાષણને અંગે પ્રમુખે આપેલા અભિપ્રાયના સમ ધમાં જ અમારે કહેવાનું બાકી રહે છે. પ્રમુખસાહેબ ભાષણકર્તાના કહેલા એકે વિષયમાં સ'મત થયા નથી. દેવદ્રવ્યના સ ંબંધમાં તેમણે જણાવ્યુ છે કે— કાયદાની રૂએ દેવદ્રવ્ય માટે એકઠું' થયેલું નાણું તે સિવાય બીજા ઉદ્દેશ માટે ખરચી શકાય નહીં. સિવાય કે શ્રી સમસ્ત સધ એવા નિર્ણય ઉપર આવે કે આ દ્રવ્ય સમાજહિત માટે ખરચવુ. ' દેરાસરાના સંબંધમાં પણ ‘અસલ દહેરાએ ફક્ત પાન અને જંગલે!માં જ હતા એ કથનમાં પેાતાને શકા છે’ એમ કહી તે સિવા યના સ્થળે--નગરમાં પણ ચૈત્ય હતા એમ કહ્યું છે. ચાઢ સ્વપ્નના સંબંધમાં આ રીવાજ લેાકેાત્તર મિથ્યાત્વ છે એવી પેાતાની ખાત્રી થયાનું જણાવ્યું છે, પરંતુ એમાં એટલુ’ વિશેષ સમજવાનું છે કે-સુપન કે પારણું લેવામાં યા ઝુલાવવામાં જે આશીભાવ રાખીને તેમ કરે છે તેમાં લેાકેાત્તર મિથ્યાત્વ છે. મહાલક્ષ્મીનુ સુપન દ્રવ્યની આશાએ હ્રાણુનુ સુપન સમુદ્રને અનુકૂળ કરવાની આશાએ અને પારણ' પુત્રશત્પત્તિની શાએ લેવામાં આવે તે તે લેાકાત્તર મિથ્થા છે. એમ સમજવાનુ છે. આવી સ્પષ્ટતા ઘણા મુનિરાજ સમક્ષ થયેલી છે. જૈન કથા સાહિત્યના સંબંધમાં આપણા કથાસાહિત્યને ઘણા ઉત્તમ પ્રકારનું જણાવી ભાષગુકર્તાના ૯૫ ટકા કલ્પિત કથા છે એવા વિચારથી ખીલકુલ જુદા પડ્યા છે. કિયાઉદ્ધારના સંબંધમાં તેમનું કથન માત્ર ત્રણ લીંટીમાં ટુંકામાં જ લેવામાં આવેલુ હાવાથી તેમના કહેવાની મતલબ સમજી શકાતી નથી. તેઓ કહે છે કે હું એવુ એચજ નથી.’
આટલી પોલાચના પંડિતજીનું મન દુ:ખવવા માટે નહીં પણ તેમના વિ ચાર ને કથન વાંચી સત્ય વિચાર-સત્ય હકીકત જણાવવાની જરૂરીઆત જણાયાથી કરવી પડી છે. જૈનસમુદાય પાસે આવા વિચારા મૂકતાં બહુ સાવચેતી વાપરવાની જરૂર છે. તેમાં પણ જેના કથન ઉપર સમુદ્દાય કાંઈક આધાર રાખી શકે તેવી એખમદાર વ્યક્તિએ તે હુ વિચાર કરીને જ પોતાના અભિપ્રાય જણાવવા યેાગ્ય છે. આટલી છેઠ્ઠી ભલામણુ મિત્રભાવે કરીને આ લેખ પૂર્ણ કરવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
मुखपृष्टपर सूकेला लोकनुं विवेचन्द,
(અનુસંધાન પટ પરથી) લેકમાં જણાવ્યા મુજબ અમુક અમુક વસ્તુઓ મનુષ્યને મહા પુન્યના યોગે પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં પ્રથમ દાન અને વિવેકના સંયોગવાળી લમીને દર્શાવેલ છે, તે વિશેનું વિવેચન આપણે પ્રથમ અંકમાં કરી ગયા છીએ. આ અંકમાં ફકત શા માનસ સંપૂર્ણ શુદ્ધ શતાવાળા મન વિશે આપણે વિવેચન કરીશું.
દ્વારાં બા એમાં કાર્ય એ શબ્દ ઉપર ખરેખર ભાર મૂકવાને છે, કારણ મન તો દરેક પ્રાણની રામાન્ય વસ્તુ છે, તે દરેકને મળેલું છે, પરંતુ તે સંપૂર્ણ શુદ્ધ શ્રદ્ધાવાળું મળવું તેજ મહા પુન્યનો ચોગ છે. તેથી ખરું વિચિન ગામ ઉપર કહેવાની જરૂર છે, છતાં અને તદ્દન વિવેચન વિના કહી શકાય નહિ. કારણ
मनः एक मनुष्याणां कारण बन्धमोक्षयोः । અર્થાત્ મનજ મનુષ્યને બન્યું અને મોક્ષનું કારણ છે.
મનની શક્તિ જેવી તેવી નથી, તેથી મન જીતવું એ ભાગ્યેજ કોઈને માટે રાંભવિત ગણાય છે. ઘરે લાગે દરેક આમા મનથી જીતાય છે, અને પિતાનું ધાર્યું કરી શકે છે. આમાને તેનું ધાર્યું કરવા દેતું નથી. કાર રમત यैमनोजये तेऽपि यता न शताः । मनोजयस्यात्र पुरो हि तस्मात् तृणं त्रिलोकी વિજ્ઞાતિ “સંસારમાં એવા ઘણુ મનુષ્ય થઈ ગયા, કે જે એ છ ખંડ જીતી, લીધા, પરંતુ તેઓ પણ મનને ય કરવામાં શકિતવાન્ ન થયા. માટે મનના જય ની આગળ છ ખંડન જય પણ તૃહ સમાન ગણવામાં આવે છે. અલબત તેથી એમ કહેવાનું નથી કે આત્મા મનને જીતી ન શકે. મનને એક મન્મત્ત હાથીની ઉપમાં આપી આત્માને તેની ઉપર બેઠેલા માવતની ઉપમા આપીએ તો તે ઘટે શકે છે. જે માલત હાથી ઉપર અંકુશથી કાબુ રાખી શકે તે હાથી પાસેથી ધાર્યું દરેક કામ લઈ શકે, પરંતુ જે કાજુ ખોઈ બેસે તે માવતની શી વલે થાય તે કહે શકાય નહિ. માવતનું જીવવું જ વખતે મુશ્કેલ થઈ પડે.
મનની શકિત અને ચંચળતા વિશે હા આનંદદાસજી જહાજે સત્તરપા લીધે કર કુંથુનાથજીન સ્તવનમાં જે વિગત દર્શાવી છે તેથી તેનો કેટલે એક ખ્યાલ રાખી શકે છે; સાધારણ મનુષ્ય માટે તો શું, પરંતુ એમના જેવા ધુર દ - મડાગાઓ માટે પણ તેમણે મનને જલદી થાય એવું ગમ્યું નથી. છેવટમ હાજી કયું છે કે “ આગમ કહેવું છે તેથી માનવું જ પડે છે કે પ્રભુ તમોએ તે સાદયું, પરંતુ રા તે ત્યારે જ સ. કે જ્યારે મારું મન રાધાય
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુખપૃષ્ઠ પર મૂકેલા લેકનું વિવેચન. અર્થાત મનને સાધવું તે એમને જેવી તેવી વાત લાગી નથી, તેથીજ તેમણે કહેલ છે કે “સુન સાધ્યું તે સઘળું સાધ્યું.'
સાધારણ જનસમૂડમાં પણ તે વાત સહેજે સાબીત થઈ શકે તેમ છે. મનની સાધના વિના સર્વ સુખ સંપન્ન માણસ સહેજ પણ સુખ ઓછું થતાં દુ:ખી થઈ જાય છે. જો કે તેનું રહેલું સુખ કરોડે મનુષ્યના સુખ કરતાં વધુ હોય છે. મનને સાધ્યા વિના આ દુનીઆની કોઈપણ સંપત્તિ-કંચન ને કામની–ગાડી, વાડી ને લાડી કઈ પણ વસ્તુ સુખનું સાધન બનવું મુશ્કેલ છે. મનને સાધ્યા વિના ગમે તેવી વ્યક્તિને ગમે તેવા સુખમાં હતિ થયા વિના રહેતી નથી. બીજી તરફ મનને
ધ્યાથી ગમે તે દુ:ખ સદાકાળ દુ:ખ લાગતું નથી. સુખ દુઃખ તો માણસને મને ઉપર જ આધાર રાખે છે. પાલી અનાજ લાવી પાલીએ ખાઈ જનાર માણસ જે પિતાની ઝુંપડીમાં ઘસઘસાટ ઉંઘી શકે તે તેને દુઃખી કોણ કહી શકે તેમ છે. ઉલટું તે કેડી વિનાના માણસને ઘણાઓ સુખી લેખવશે. પણ આ શ્રાવકના એક સામાયિકની કિંમતમાં એણુંક મહારાજનું રાજ્ય આખું બીશાતમાં ન આવ્યું તે વાત સાચી છતાં કલ્પવી કેવી મુશ્કેલ લાગે છે. મનની સાધ્ય સ્થિતિને એ બધું આભારી છે. મનની સાધ્ય રિથતિને કાંઈપણ દુર્લા નથી. મનની સાધ્ય સ્થિતિ વોટામાં મોટા દુ:ખને સુખ માની શકે છે. જેમ જેમ મન સધાતું જાય છે તેમ તેમ દુ:ખ દુ:ખરૂપે પરિશુરાતું નથી, તેમ સુખમાં મસ્ત બનતું નથી. દુઃખ સુખ ની સમાન દા થતી જાય છે, માટે દુ:સાધ્ય મનને સાધવાની પૂરેપૂરી જરૂર છે. આત્માના હાથમાં એ જબરજસ્ત શસ્ત્ર છે, જેને સદુપયેગ કઈકનું રક્ષણ કરે તેમ છે અને દુરૂપયોગ પિતાનો તેમ બીજાને નાશ કરે તેમ છે.
મનની શક્તિ અથાગ છે. જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિએ કહેવત માનસિક શકિતને આભારી છે. આવી મટી શકિતને કેળવવા કેળવણીની ખાસ જરૂર છે; ઉંચી કેળવણું મનની ખરેખરી ખીલવણી માટે છે. આત્માને ઉદ્ધાર તેની કેળવાણી ઉપર આધાર રાખે છે, એટલું જ નહીં પરંતુ સામાન્ય સુખ દુઃખ પણ તેને જ અવલંબી રહ્યા છે. મનની કેળવણી વિના ખરેખર સુખી સુખને પીછાની શકશે નહિ, તેમજ તેને ભેગા પણ કરી શકશે નહિ. ધનિક ધનની કિંમત કરી શકશે નહિ, તેમજ તેનો વટ પડું કરી શકશે નહિ, અગણિત દ્રવ્ય છતાં પિતાને ધનિક લેખી શકશે નહિ. આવા શકિતવાળાં સાધન મન ઉપર આત્માએ જે કાબુ ન મળે તો તે મા ઉદ્ધાર રને દૂરજ રહેવાને છે અને કાબુ મેળવ્યું તેમાં વિલંબ થવાને નથી.
સામાન્ય રીતે મનને માટે એટલું કહ્યા બાદ શ્રદ્ધાવાળા-સંપૂર્ણ શુદ્ધ શ્રદ્ધાવાળા મન વિષે વિવેચની દસ અગત્ય છે. અહીં શ્રદ્ધા કેને કહેવી અને શેમાં રાખવી તે એક વિચારવા પર ગંભીર પ્રશ્ન છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ જગતમાં પ્રાણુ અનેક છે, દરેકને અન છે, દરેકની માન્યતામાં કાંઈક કાંઈક તે ફરક આવેજ છે, જેથી કોની માન્યતા સાચી પણ તેમાં શ્રદ્ધા રાખવી તે ડાહા માણસે પડેલી ગુંચવણ ઉકેલવા જેવું છે.
શ્રદ્ધા રાખે, શ્રદ્ધા રાખે, એમ જનસમૂડ બોબે જાય છે, પણ તેમાં ગુંચવ ણી મોટી છે. શુદ્ધ સાચા નિર્ણયને પણ શુદ્ધ સાચી વ્યકિત સંજોગોને વશ ફેરવે છે, જો કે તેમ કરવા તેઓને અંતઃકરણનો વિચાર હેતો નથી. બને છે એમ કે અગણિત મનુષ્યના, અગણિત શનના, અગણિત ધર્મ, અગણિત નહિ તે ઘણાએ ઘ ઉદભવે છે અને સર્વ પિતાનું તે સાચું જણાવી તેમાં શ્રદ્ધા રાખવા આગ્રહ કરે છે, જેથી શ્રદ્ધા કોને કહેવી અને એમાં રાખવી તે મુશ્કેલ થઈ પડે છે.
આમ હોવાથી મનુષ્યને જેમ બને તેમ સ્વતંત્ર વિચારી થવાની જરૂર છે, બીજી તરફ વિચારતાં છંદગી એટલી ટૂંકી છે કે દરેકે દરેક બાબતનો નિર્ણય પ્રત્યેક વ્યક્તિ કરી શકે નહીં. જેથી જે જે મનુષ્ય પોતાને ડાહ્યા થઈ ગયેલા લાગે તેના નિર્ણયે પર આધાર રાખવાની જરૂર પડે છે અને તેજ આગળ વધી શકાય તેમ છે. જે દરેક મનુષ્ય દરેકે દરેક બાબતને નિર્ણય કરવા બેસે તે ડાહ્યા માણ સોએ કરેલા આગલા નિર્ણ નકામા જાય; એટલું જ નહિ પરંતુ પોતાને માટે એટલું બધું કાર્ય વધી પડેલું લાગે કે કાંઈ છે જ નહીં. જેથી આવેલા નિર્ણ પર આધાર રાખવાની જરૂર છે અને બીજાના નિર્ણય પર આધાર રાખવો તેનું નામ જ શ્રદ્ધા છે.
અને કઈ અંધશ્રદ્ધા માટે પ્રશ્ન ઉડાવશે. અંધશ્રદ્ધા કોને કહેવી તેમાં ઘણા ગુંચવાય તેવું છે. બીજાના નિર્ણયે પર આધાર રાખવો તેનું નામ શુદ્ધ છે તો પછી અંધશ્રદ્ધાને અવકાશ જ કયાં છે? ખુલાસામાં જણાવવાનું જે પારકાના દરેકે દરેક નિર્ણય પર વિચાર્યા વિના જ આધાર રાખવો તે અંધશ્રદ્ધા ગણાય, પરંતુ બીજાના નિર્ણય પર સ્વતંત્ર વિચાર કરી જે જે સાચા લાગે તે પ્રમાણે વર્તવું તેને અંધશ્રદ્ધા ને કહેતાં ખરી શ્રદ્ધા કહી શકાય,
શ્રદ્ધા કેટલાએકને સ્વતંત્રતામાં બેડી સમાન લાગે છે, પણ તેને સંપૂર્ણ વિચાર કરતાં તેમ લાગશે નહિ. તે દુ:ણને દુઃખમાં વિરમે છે. દુનીઆમાં દરેકને દરેક જાતની સાનુકુળતા મળવી મુકેલ છે, કદાચ હોય તો તેમાં ક્ષતિ થતાં વાર લાગતી નથી. સંસાર એવી રીતે "" ના લાગે છે કે તેમાં સુખ હમેશાં
રમમાં ખામી પડો થયો છે. આ પહેલાં માલુને શ્રદ્ધા એક અધ્યા ફો છે. શ્રદ્ધા ઉપર ઢળી જઇ માણસ દુઃખમાં પણ દિવસ નિગમે છે અને દુ:ખને વિસારે પાડે છે, નહિ તો દ માં મુંબના વખત આવે છે અને કાંઈ સુઝતું નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુખપૃષ્ટ ઉપર મૂકેલા લેાકનું વિવેચન,
સુ
હુવે દુનીઆના ડાહ્યા માણસાએ કઇક કઇક નિર્ણયો કર્યો છે, કઇક કઇક ધર્મા પ્રવર્તાવ્યા છે, તેમાંના ખાસ જરૂરી નિર્ણય પર ધ્યાન પહેોંચાડીએ કે જેમાં શ્રદ્ધા રાખવાથી આપણું કાંઇક પાર પડી શકીએ.
ખાલ્યાવસ્થામાં જ્યાં સુધી મનુષ્ય સ્વતંત્ર વિચારી ખની શકતા નથી ત્યાં સુધી તેને માબાપ કે મહેતાજી કહે તેમ કરવાનું હાય છે. માબાપના રેવ ગુરૂ ને ધર્મને તેણે પેાતાના દેવ ગુરૂ ને ધર્મ માનવાના હાય છે. ઉંમરે પહોંચતા સ્વતંત્ર વિચાર કરતાં તેની પ્રણાલિકાઓમાં કાંઇક ફેરફાર કરવા યેાગ્ય લાગે તો કરવા, પરંતુ ખનતા સુધી એક ધર્મ છેાડી મીજામાં જવું ઘટીત નથી.” કારણુ સ્વતંત્ર વિચારવડે જો તે ખરેાખર વિચારશે તેા તેને તેના પોતાનાજ ધર્મીમાં એવુ ઘણુ એ મળી આવશે કે જે બીજા ધર્મોમાં પણ સામાન્ય રીતે હોય છે. દાખલા તરીકે નીતિથમ એ સર્વ ધર્મીમાં સામાન્ય ધર્મ છે. નાસ્તિક પણ દુનીના વ્યવહારની ખાતર નીતિને સ્વીકારે છે અને તેટલે અંશે તે પણ આસ્તિક છે. સવ કાઇ સ્વીકારે છે કે કોઇ પણ પ્રાણીને દુનીમાં કામ કર્યાં વિના ચાલતુંજ નથી, કોઇનાથી આળસુ બેસી રહી શકાતુ નથી. એમ હોવાથી પુરૂષા શાખાદ સિદ્ધ થાય છે, જો કે દુનીઆમાં કેટલાએક નશીખવાડી હાય છે, પરંતુ તેમને પશુ જો પૂછવામાં આવે કે ‘ નશીબની ઉત્પત્તિ કયાંથી થઈ ? નશીખ બનાવનાર કાળુ ? ? તે સ ંપૂરું વિચારે તેને જરૂર જણાશે. અગર તેને સમજાવી શકાશે કે નશીબ પુરૂષાર્થનું જ ફળ છે; માટે પુરૂષાર્થવાદીજ દરેકે મનવુ
માવા બરસ્તે એટલે દરેકને કામ કરવાનાજ અધિકાર છે, મૂળના વિચારમાં એસી રહેવાતુ નથી. ફળ તેનુ ગમે તે આવે; સારાં માઠાં કર્મનું ફળ જાવશેજ આવશે, તે કાઇને છેાડતુ નથી. એવી દ્રઢ શ્રદ્ધા દુ:ખના વિસામેા છે.
એવી રીતે ધર્મના મુખ્ય મુખ્ય નિયમેા-નિષ્ણુ ચાદરેક ધર્મમાં સામાન્ય રીતે માજીદ હાય છે, ફક્ત તેને અમલમાં મૂકવાની રીતિ વિગેરેમાં ફેરફાર હોય છે; માટે કોઈએ પેાતાના ધર્મ ન બદલતાં પેાતાને જ્યાં ફેરફારની જરૂર લાગે ત્યાં ફેરફાર પેાતાને માટે કરીને વવું, બીજાને તે ફેરફારા મનાવવાની જરૂર લાગે અને પોતાની શક્તિ હોય તેા તે માટે શાંતિથી યત્ન કરવા. પરંતુ પોતાના દેવ, ગુરૂ, અને ધર્મ, નીતિધર્મ અને પુરૂષા વિગેરેમાં દ્રઢ શ્રદ્ધા રાખવી.
૧ અહીં એમ ન સમજ્જુ કે પોતાના ધર્મ હિંસાપ્રાધાન્ય હોય તેા પરીટ્ટા કર્યો પછી અદિ'સાપ્રાધાન્ય ધર્મ ન સ્વીકારવું. એમ સમજવામાં આવે તા તા વિવેકની જરૂર આવતી ય; માટે વિવેકપૂર્વક જે પેાતાના ધમ સુંદર લાગે તેા તેને ન તવા, એકાએક અન્ય 4મંમાં મેવાઇ ન જતુ' એમ સમજવાનું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વિશેષમાં આગળ થઈ ગયેલા મડ્ડાઓએ સાબીત કરેલ છે અને આપમાને છેટે ભાગ કહો કે દરેક જણ માને છે કે પ્રત્યેક વ્યક્તિ શુદ્ધ સ્વરૂપે ઇશ્વર છે. કનાં ઘણાં દળી તેની ઉપર ફરી વળ્યા છે. તેને દાન, શિયળ, તપ ના ભાવથી તેડવામાં આવે તો શુ વરૂપ મેળવી શકે તેમ છે. તેનામાં સા
- કાતી નથી, ઈટર જેટલા સાપને તે સ્વામી છે. તેનું સામર્થ્ય અવરા વાયું , તે ફેરવવાથી પાછું મળી શકે તેમ છે-હતું તેવું થઈ શકે તેમ છે. સંપૂર્ણ કરતાં જે છે તે જ તે બને છે એટલે ઈશ્વર બને છે.'
એ શ્રદ્ધા દરેકને પોતાના ઉપર ધીર રાવ શીખવે છે, એટલું જ નહીં કરા એ કચ્છ ઘડીએ ને પબે ઉપગી છે. માણસ જાતની નબળાઈ છતવાને તે
હુ કામ લાગે છે કારણ કે તેના વર્તન વખતે પરાઈ સાક્ષી હરહમેશ મળી શ કતી નથી. એકાંતનું વર્તનજ માણસને સુલ ખવરાવે છે. એવી ભૂલ વખતે જે
પોતાપર દ્રઢ શ્રદ્ધાવાન હોય, અને માત હોય કે મારી ભૂલ બીજો તે કદી નથી તે પણ હું પિતે તે જોઉં છું-કહું છું તે છુટવાને કર્યા છઉં? મારે અંતરાત્મ-ઇશ્વર બીજાને છોડતો નથી તો મને કેમ છોડશે ? આ શ્રદ્ધાવાન જા જાપથી હમેશાં દૂર રહે છે, કારણ કે જાણે છે કે ગમે તે ઠેકાણે મારી ભૂલ ઉતાર તે હાજરાજ છે.
આવા દાવાન રમાત્માના ઉદ્ધાર જ નથી. પુરૂષાર્ધમાં શઠાવાદ, તિએ કાલનાર, દેવ ગુરૂ મકર આસ્થાવાળો ભાર દઈ વહેમમાં ફસ નથી; સા એ દેવદેવીઓને રીઝવવા ચિંતન કર નથી, સટ્ટારૂપી નશીબના ખેલ ખેલ , ચન-કાગીરીને જન્મ આગે શાહ નથી, માંમહિર વિગેરે શક્ય તુ તે લક્ષણ તો નથી,
વિગેરે માંથી જેલ અને તેમાં ઓછા પરશન સેવા કરે છે જ નહિ, પરંતુ માતાના મંદષ્ટ લક્ષ્ય તરફ હુરહું છું રહે છેમાટે સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાન મન-એ પણ મહા પુત્ય નિજ ચોગ છે.
કુંજર જી રદ શાહ
છે અને તાત્પર્ય એ ન સમજ કે આ પ્રથમ નિબળ હતા કે પછી મલિત થમે છે. આાિ અનાદિ કાળથી ફર્મવેર સંયુકત જ છે. જે કાળ દૂર થતાં અસલ સ્વરૂપ અર્થાત
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૫
શુ દિ ને વદિ ની સમજ : शु० दि० अने २० दि०नी समज.*
આપણે લેકભાષામાં અજવાળિયાના ભાગને શુ દિ. કહેવામાં આવે છે અને અંધારિયાના ભાગને વો દિન કહેવાની પ્રથા છે. હવે આપણે જરા વિચારવું જોઈએ કે શ૦ દિ અને વો દિ. શબ્દ શું રુઢ હેઈને પોતાના ભાવને સૂચવે છે કે રોગિક હેઈને પિતાને લાવ જાવે છે? ફૂઢ શબ્દ પિતાને ભાવ સૂચવતાં પિતાની વ્યુત્પત્તિની જરાપણ તમા રાખતા નથી–માત્ર તેઓ તે ગરિકા પ્રવાહની પેકેલકમલાહ તરફ કેલા હોય છે, ત્યારે વૈગિક શબ્દો પોતાના ભાવને રજુ કરતાં પવું લફય પિતાની વ્યુત્પત્તિ તરફ રાખે છે અને તેમ કરતાં તેઓ જરા પણ લોકસંકેતથી શરમાતા નથી. અત્યારના રિવાજ પ્રમાણે શુક દિવ અને વદિ એ બને શબ્દો સાધારણ જનને રૂઢ જેવા જ લાગે તેમ છે. શુ દિવ અને વ. દિ. શબ્દની વ્યુત્પત્તિ લુપ્તપ્રાય હોવાથી તેમાંથી “અજવાળિયું ” અને “અંધારિયું’ એ ભાવ શી રીતે દર્શાવાય એવી મુંઝવણને લીધે કેટલાક વૈયાકરણેએ (કૌમુદીના ટીકાકાર વિગેરેએ) તે તે બન્ને શબ્દને અખંડ અવ્યયોની ટિમાં મુકી દીધા છે, અને એમ કરવાથી તેઓએ પોતાના શાબ્દિક બિરૂદને ઝાંખું પાડયું છે. શુ દિલ અને વદિ એ બન્ને શબ્દો સામાસિક પણ વૈગિક છે. અને તે બન્ને શબ્દ પોતપોતાની વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે જ તે તે ભાવને સૂચવે છે. શુ દિવ અને વ૦ દિ શાળા મૂળ રૂપો પાંચ છ અક્ષરનાં બનેલાં છે, પણ લેખકે એ ટુંકમાં લખવાના હેતુથી તે લાંબા નમોને સંક્ષેપ કરી ઉપર પ્રમાણેનાં શુદિ અને વદિરૂપે બનાવી દીધાં છે. હું દિવ્ય શબ્દનું મૂળરૂપ-શુક્લ દિવસ છે અને “૧૦ દિ4 શબ્દનું મૂળરૂપ-પહલ દિવસ છે. “શુકલ”ની આદિને “શું” અને “દિવસ ની આદિને “જિ” એ નેને ભેગા કરી શિલાલેખ છેતરનારાઓએ અથવા પ લખનારાએ “શુદિ ”શબ્દ ઉન્ને કર્યો છે. જ રીતે “બહલની આદિને
બ” અને દિવસની પિનો “દિ” એ બનેને એકઠા કરી “વ દિવ” શબરી કા બંધાણી છે, “૦ દિવ ” શબ્દનું શરીર બનાવતાં “ રજઝ ન નિયઅને સરી “બવ' શબદના “બ” ને “વ” નું રૂપ આપી “વ દિ? શબ્દો છે. રીતે “ગુદિ” અને “વ દિ.” શબ્દ અધ્યારૂપ નથી, પણ “શુકલ-દિવસ” અને “બહુલ-દિવસ” રૂપ યોગિક પણ સાસિક
* આ ઉલ્લેખ ભારતીય પ્રાચીન લિપિમાળા ( રાયબહાદુર પં. ગોરીશંકર હીરાચંદ એ કુત, નવું સંસ્કરણ) ના ૧૬૦ પ્રશ્નના એક ટિપ્પણને આધારે લખાય છે.
૧. “બ અને વ” એ બને એકજ છે. ૨. “બહુલ” શબ્દ “કૃષ્ણપક્ષને સૂચક છે.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
સા
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
'
.
'
મ
*
C
6
6
કેટલાક શિલાલેખામાં પૂર્વના જ ભાવને સૂચનાર ‘ શુ॰ તિ॰ ’ અને ‘ ઃ તિ॰ ' રાદ પણ મળે છે. તે ન્ને શબ્દો પપ્પુ યૌગિક અને સામાસિક · શુકલતિથિ એ શબ્દનાં ટુકાં રૂપ છે. ‘ શુકલ ’ ને ‘શુ’અને ‘તિથિ ’ ને ‘િ એ અતેના જેડાણથી થ્રુ તિ॰' તથા ‘છાહુલ ' ને! ‘ ૐ અને તિથિ ’શે • તિ ’એ અનેનાસ ધથી અને “ અયારેયમ્ ” ના નિયમથી વ॰ તિ શબ્દ અન્ય છે. એ શબ્દોની પેઠે બીજા પણ એવા અનેક શબ્દો છે કે જે તેના મૂ રૂપમાંથી ટુંકા કરીને લખવામાં આવે છે. જેમ કે, પડિત'ને બદલે ૫૦ સ થતું ને અઢલે સ૦ ? કે ‘ સબ ' · શીખ્મ ' ને મદલે ન્રી ' કે (ગૃ૰ અથવા ગિ લવ ” ને છલે ૧૦ ’. • હુમત ” ને મલે હું ? ૮ ઠક્કુર ' ને બદલે ‘ ૪૦ હે તમને બદલે મહુ॰ ', ‘ શ્રેષ્ઠિન ' ને બદલે ‘શ્રે’ કે ‘ શે ' જ્ઞાતીય ને બદલે જ્ઞાતિ ’ ઇત્યાદિ રહે રીતે આપણી પત્ર વખવાની ચા પદ્ધતિમાં · ચિચ્છવ ’ ને મડલે ‘ ચિ’કે ‘ ચિર' ’. · પૂજ્યપાદ ' લે પૂર્વ . ‘રાજમાન ’ ને બઠ્ઠલે ‘ ર૦’, ‘ મહેતા ’ ને બદલે ‘મે’ રગાન ” ને બદલે અમે શાડુ ' ને ખદલે શા॰ ' વિગેરે શબ્દો લખાય છે. આપણાથી જરાય જાણ્યુ નથી. શિલાલેખ કાતરનારા અને પત્ર લખનારાએ પેાતાની સરળતા માટે તે તે શબ્દોનાં મૂળ રૂપાને સક્ષેપીને લખે છે અને કેટલા અક્ષર કતરામણુંનું મૂલ્ય ઓછુ આપનારા, તે તે કારીગરા ( સલાટા, લહિયાએ અને કસારાઆ ) પાસે તે તે લાંગારૂપવાળા શઢનાં મૂળ રૂપાને ટુંકાણમાં જ કેત રાવે છે, એથી આપણે તે શબ્દની વ્યુત્પત્તિ વા મનાવટ તરફ દુર્લક્ષ્ય કરી, તે જ ટુંકા શબ્દોને વિચિત્ર જાણી નિપાતના અભ્યયના ગણુમાં ગણાવી દઈએ તે પણી સાક્ષરતા કેવી દીપે ? ઘણા જણ ‘ સુ॰ હિઁ ’ અને ‘ ૩૦ તિ ’ લખે છે. પણ ( ‘ શુ૦ ’ ના ‘ ૩૦ ’ થવાથી ) ખેડતુ નથી.
*
પૂણ
'
C
'
14
છેવટ એક વિનતિ છે કે, ગોવા ટુંકા શબ્દોને લખતાં જે તે અક્ષરા પા નિશાની શખી લખવામાં આવે તે તે શબ્દો અખંડ છે એવા ભ્રમ ટકી શકશે નહી પ્રેરિયા ચંદન,
2
વા
www.kobatirth.org
i
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩. અત્યારે કેટલાક પંડિતની પદવીવાળા, પોતાના નામની રારૂઆતમાં પાસ' કે 'પાર
*
'
શબ્દ યેજે વસ્તુતઃ ૫' એ શબ્દ ‘પતિ ' ના સૂચક છે અને ન્યાસ ઃ પ આપ ' તે વે છે એટલે મારા કે પન્યારા ” ને બદલે ૫૦ ’લખવુ શુહતમ કે નળી કેટલાક ડગેએ પન્યાસ ' શબ્દ સ ‘ પ્રાંશ ’ઉપરથી મા ‘ પણ’સ અને જાય છે એ તે તેમની અન્યનું સ ટ્યુમરૂપ છે, (12)
વિકા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બ્રહ્મચર્ય,
૧૧૭
ब्रह्मचर्य.
(અનુવાદક-ફતરી નંદલાલ વનેચંદ–રાજી) મનુષ્યની પચીશ વર્ષની ઉમર થાય ત્યાં સુધી કાળ સાધારણ રીતે વિવાઅવસ્થાને ગણાય છે; અને મનુષ્યના મગજને વિકાસ અને શરીરના અંગે ની ખીલવણ પણ ઘણે ભાગે ત્યાંસુધીના સમયમાં જ થાય છે, એટલે તે સમય દરમ્યાન ખીલતા અંગોને પોષણ આપવા માટે અને અભ્યાસથી થાકી જતા મગજની પુષ્ટિ કરવા માટે લોહીનું સત્વ જે વીર્ય તેના રક્ષણની ખાસ જરૂર છે. માટે વિદ્યાર્થીઓએ વિદ્યાર્થી અવસ્થા સુધી નિર્મળ ભાવથી અખંડપણે બ્રહ્મચર્ય પાળGઈએ, જેઓને દુર્ભાગ્યે ૨છાથી અથવા માબાપે પાડેલી ફરજથી વિદ્યાથી અવસ્થામાં પરણવું પડયું હિય છે અને બ્રહાયર્ય ભંગ કરવાને વખત આવેલ હોય છે તેઓને શારીરિક અને માનસિક મહા અનર્થોની સાથે ઘણી હાનિ પહોંચવાનો સંભવ છે. આ વિવાથી પણામાં મગજમારી કરવી પડે તેવા કઠિન અભ્યાસના બેજાથી મને ગજને ઘણે ઘસારો લાગે છે, અને જેમ જેમ અભ્યાસનો પરિશ્રમ વધતો જાય છે તેમ તેમ મગજનું ઘર્ષણ વધારે થાય છે. જેટલા પ્રમાણમાં મગજનું ઘર્ષણ થાય તેનાથી અધિક તેને પોષણ મળવું જોઈએ. ઘસારાની ખોટ પૂરી પાડી મગજને છે. . . પર જો કોઈ તત્વ હોય છે તે વીર્ય છે, માટે તેનું સર્વથા રક્ષણ થવું જોઈએ, જે તેમ થાય તો જીવનની આબાદી થાય છે અને મગજની પરિસ્થિતિને પ્રાયઃ ઇકો લાગતો નથી. પણ મગજ અને શરીરને પોષણ આપનાર વીવંતત્ત્વને જે અપરિપકવ સ્થિતિમાં કઈ પણ રીતે હાનિ પહોંચવાનો સંભવ ઉ થયો હોય છે તો પછી મગજનું પિષણ થવું તે દૂર રહ્યું પણ રક્ષણ થવું પણ મુશ્કેલ છે. “ - વીને સંબંધ મનુષ્યના સ્થળ દેહની સાથે છે તેમજ માનસિક શક્તિની સાથે પણ રહેલા છે. જેમાં વિશુદ્ધ બ્રહ્મચારી હોય છે તેઓની શારીરિક સંપત્તિ સારી ઢિય છે, એટલું જ નહિ પરંતુ તેઓનું મગજ પણ તાજું ને તાજું જ રહે છે. તેથી ઉલટું જેઓ અખંડ બ્રહ્મચર્યને સેવી શક્તા નથી તેઓની શારીરિક તેમજ માનસિક શક્તિ દિવસે દિવસે ક્ષીણ થતી જાય છે. આ કારણથી વીર્યને શરીર ન તેમજ મગજને રાજા કહેલો છે. વીર્ય સંપૂર્ણ રીતે પરિપકવ થવાને સમય આરોગ્યશાસ્ત્રના વિદ્વાનોએ ૨૫ વર્ષ સુધીને લખ્યું છે, તેથી તેને અનુસરીને વિદ્યા
એ ઉપદિયું છે કે “વિવાથીઓએ પ્રથમ અવસ્થામાં વિશુદ્ધ બ્રહ્નચર્ય પાળવું.' એ અવસ્થામાં જે વિદ્યાથીઓ બ્રહ્મચર્ય પાળી શકે નહિ તે તેઓ શારીરિક સ્વાસને અનુક્સવી શકતા નથી. તેમજ માનસિક શક્તિ ક્ષીણ થતી જવાને લીધે સ્મરણશક્તિ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધુમ પ્રકાશ
પાકતી ! સાતી જાય છે. અને વિદ્યાભ્યાસ ખરામર થઇ હકતા નથી. સુતેન ભક્તિ વિના વિદ્યાભ્યાસમાં ધેટ પ્રગતિ થઇ શકતી નથી, તેથી જે બી ના
ત્રિક તેમજ માનસિક શક્તિ સાથે નિકટના રાધ છે તેના ય વીર્યની અપ જ દામાં-પ્રથમ અવસ્થામાં-ખાલ્યલયમાં જરા પણ થવા દેવા જોઇએ નહિ. વિદ્યાભ્યાસથી મરણુશક્તિ ઉપર એન્દ્રે પડે છે એ તે નક્કીજ છે, શ્યુને એ બેથી મગજને જે કાંઈ ઘસારા લાગે છે તે ઘસારા ખ્રુહ્મચર્ય પાલનથી પૂરાઈ જતાં પુન: માજ અને સ્મરણશક્તિ તાજીને તાજી રહે છે, અને તેવા વિદ્યાથી વિદ્યાત્યાગને માટે રા થા યાયજ રહે છે; પરંતુ એક મામ્બુએ વિદ્યાભ્યાસથી મગજને અને મરણુશક્તિને ઘસારે લાગતા હોય તે વખતે ડીજી બાજીએ વીર્યના દુર્વ્ય ચી એ ઘસારાની ખેટ પૂરવાને બદલે વધતી જતી હોય ત્યાં મગજ વિદ્યાભ્યાસને માટે તાજી રહેવાના સંભવ રહેતા નથી. આ કારણથી વિદ્યાયાસને અને ૧૫હાર્સને યા ગૃહસ્થાશ્રમને એક સાથે નતું નથી.
યુદ્ધચર્યના અર્થ માત્ર વીર્યય ન કરવા એટલાજ થતાં નથી, પરંતુ મન, વન અને કાયાથી પ્રાચારી રહેવુ. તેજ ખારૂ બ્રહ્મચર્ય છે. કાયાથી પ્રાચર્ય ન દાલ તે મશુજ અને શરીર બંનેનું સ્વાસ્થ્ય સચવાતુ નથી, તેવીજ રીતે મન અને વચનથી જો પ્રાચ ન સેવાય તે ચિત્તની એકાગ્રતા સચવાતી નથી અને Ø ચિત્તવાળે અનેયા વિદ્યાથી વિદ્યાભ્યાસને માટે નાલાયક ઠરે છે. શા કારણથી હા સુખ ધી વિકારી વિચારશને પણ મગજમાં સ્થાન આપવું' જેઇએ નહિ. વી જેએ: અબ્રહ્મચર્યની વાત કરતા હોય તેની પાસે ઉભા પણ રહેવું નહિ, તેમજ તેવી ભાષાના ઉપયોગ પલુ કરવે કંએ નહિ. માનસિક અને વાચિક
ચ નહિ પાળી શકનારા તથ્થુ વિદ્યાર્થી એ શરીરથી પ્રાચર્ય પાળે છે, છતાં તેના મગજને તથા ઘરીરને તે શારીરિક અણધારાના જેટલેજ દ્રારા લાગે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિકારનક નાટકો જોવાં, તેનાં પુસ્તક વાંચવા ઇત્યાદિ સમસગા મચ્છુસુર્યના પ્રાવેશિક માગે છે, અને તેથી પ્રત્યેક વિદ્યાર્થીઓએ બે પસ માંથી સદા અને સર્વથા દૂરજ રહેવુ ચગ્ય છે.
કૃાતકી વિચારના લશ્કરી જે વદ્યાથી નું મગજ હાર નથી તેજ નિાવી વિષ્ણુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાળી શકે છે અને તે વિદ્યાથી અભ્યાસમાં સંપૂર્ણ રીતે પા પડી કે છે. આમ હોવાથી વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં અને મને તેટલા લાંછડા સમય સુધી શુદ્ધ પ્રહાચ ત્રિકરણ અંગે બાવા અને વચે આ સર્વને ખાસ હાલામØ કરીએ છીએ.
રા
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
કળાવતીની કથા.
શ્રી નવકાર મંત્રના મહાપરિ
कलावतीनी कथा. (અનુવાદ:દફતરી નંદલાલ વનેચંદ, દેવજી.) જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રને વિષે વસંતપુર નામે એક નગર હતું. ત્યાં કળાવતી નામે એક જૈન ધર્મપર આસ્થા રાખનારી ગુણિકા રહેતી હતી. સ્ત્રીની ચોસઠ કળામાં તે પ્રવીણ હતી. યુવાવસ્થાને પામેલી હવાથી પિતાના રૂપરંગને લીધે તે ઘણી પ્રખ્યાત હતી. મેટામેટાલેકે તેની સાથે નેહ કરવાને તરફડીયા મારતા હતા, તો પણ કળાવતી તેઓને ગણકારતી ન હતી કારણ કે તેની પાસે પૈસા પુષ્કળ હતા, અને વધારે પૈસા મેળવવાનો તેને લેભ હેતે. વળી વેશ્યાના કુળમાં જન્મેલી છતાં તેનું વર્તન ગ્રહસ્થની સાધારણ સ્ત્રીઓ કરતાં વધારે શુદ્ધ હતું. વેશ્યા જતિને સ્વભાવ પૈસાને વશ થવાને હોય છે તેવી આ કળાવતી હતી, તેથી ઘણાઓ તેની અવગણના કરતા પણ તે કેઈની દરકાર કરતી નહી, તેને તેજ નગરના ૨ ડીપંગી નામના એક પ્રખ્યાત ચેર સાથે સ્નેહ બંધાયે હતો. આ ચંડપિંગળ જે કે ચોરીનો ધંધો કરતા હો તો પણ તેનામાં કેટલાક ઉંચા ગુણો હતા, તેથી કળાવતી તેના તરફ પતિભાવ રાખતી અને જેમ કે પરિણીત રીપુરૂ પરસ્પર શુદ્ધ પ્રેમ રાખી તે તેમ તેઓ વર્તતા હતા, કેટલાક લોકોએ અંડપિંગળને સંબંધ છેડી. દઈ કઈ સારા રાજ અથવા શાહકાર સાથે સંબંધ જેવા કળાવતીને કહ્યું હતું પણ તેણે કોઈનું કહેવું માન્યું નહોતું; તેથી તે સદર ળાઓ કળાવતીની ઈર્ષ્યા કરતા હતા.
એક વખત ચંડપિંગળે તે નગરના જીતશત્રુ રાજાના દરબારમાં જઈને રાજબંડાર તે અને તેમાંથી કળાવતીને પહેરવા માટે સર્વ આભૂષણેમાં શોભતે જે માવડે શ્રેષ્ઠ એ એક હાર લીધે, તે હાર લાવીને તેણે કળાવતીને આપે. રાજાએ એ હાર ખાળવા ઘી તજવીજ કરી પણ પત્તો લાગે નહીં. એક તો પર્વોનો દિવસ આ ત્યારે નગરની સર્વ સ્ત્રીઓ નાના પ્રકારના આભૂષણે પ૦ હેરી ન ડરની બહાર ફડા કરવા નીકળી, તેની સાથે આ કળાવતી પણ પેલે હોર પહેરીને પોતાના રૂપથી કામદેવની સ્ત્રી રતીને પણ જીતતી હોય તેવી બની નગર બાર ડિવી. ઈષ્યોર લોકેએ આ હાર જોયો, એટલે તુરતજ રાજાને જાણ કરી. જાએ પોતાના માણસો મારફત તપાસ કરાવી તે માલુમ પડ્યું કે તે હાર તેને
છે અને કળાની ચંપિંગમના ચોરની સાથે રહે છે. તે ઉપરથી તેણે ચંદુ પિંગળનું ઘર ઘેરી લઈ તેને પકડી મંગાવ્યું અને શૂળીએ ચડાવી દેવાનો હુકમ કર્યો.
રાજાના માણસો ચંડપિંગળને લઈને શૂળીએ ચઢાવવા ચાલ્યા. આ વન ખતે હેરો પીટનારે ડી પટીને તેને સંભળાવવા માંડયું કે –“ અરે
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
નાગરવાસીઓ ! આ સંદહારની એરી કરનાર અંડપિંગળ ચોરને શૂળીએ રડાવા માટે લઈ જવામાં આવે છે. જે કોઈ તેને જેવું કૃત્ય કરશે તે એના જેવી દશા થશે.” આ પ્રણે ચંડપિંગળને લઈ જતા હતા તેવામાં એ ખબર કળાવતીને પહોંચ્યા. તેથી તે અત્યંત દિલગીર થઈ, અને અસ કરવા લાગી કે - “મારા પ્રમાદથી પિંગળની આ દશા થઈ, હું તેને બીજી ઈ રીતે મદદ કરી ઉગારવા શકિતમાન નથી, તેથી ખચીત તેને અંત ગાવવાનો જ. માટે હવે પંરાપરથી અંત્રનું સમરણ કરાવીને તેને અંત સમય ફારું.' આમ વિચાર કરીને તે બુદ્ધિશાળી ગુણિકા વધથંભ તરફ આવી અને ડિપિંગધી પાસે આવી પોતાના અપરાધની માફી માગવા લાગી. ચંડપિંગળ છે કે--મા માગવાની બીલકુલ જરૂર નથી.” પછી કળાવતીએ ચંડપિંગળને કહ્યું કે “બા અંત સમયે હું તમને એક અતિ ઉત્તમ અને મહું પ્રભાવક શ્રી
ચપરમેષ્ટી મંત્ર આપવા આવી છું, તો તમે શુદ્ધ શ્રદ્ધાથી તે ગ્રહણ કરો; તેથી મારાં સર્વ પાપ ક્ષય થઈ જશે ને તમે સારી ગતિ પામશો. ચંડપિંગળે ઘણી શીથી તે મંત્ર ગ્રહણ કર્યો. પછી ચંડપિંગળીને શૂળીએ ચડાવવામાં આવ્યું, ત્યારે તે નવકારમંત્રનું સમરણ કરતે મરણ પામ્યું. ચંડપિંગળને શૂળીએ ચડાવ્યો એટલે કળાવતી ઘેર જાવ અને નવકાર મંત્રનું સ્મરણ કરી તે ચંડપિંગળ રાજના રૂપે વિતરે તેવું તેણીએ ઇચ્યાન કર્યું.
જે દિવસે એ ચાર ચરણ પાપે તેજ દિલ જીતશ જાની રાણી મેના
વિષે તે પુત્રરૂપે ઉપ થ અને સવાય મારા પૂર્ણ થયે જન્મ પામે. આ હાઈ સાંભળતાં રાજાએ મોટે ઉસલ કર્યો ને તેનું અતર એવું નામ પાડયું. - ધવડ સુઝિ,કાએ ચોરના રણ દિવસથી એને જ પતના રાણીના ગર્ભ દસ શણું મનમાં નિશ્ચય કર્યો કે ખચિત મારા સુખદુઃખને સાથીજ જન્મે છે.” - મૂત રાજપુત્ર પાસે જઈને તેણે કાનમાં પંપછી મંત્રનું સ્મરણ કરાવ્યું, ધીવર હુયે, રાજમાતા હતાઆ તકથી આર્ય પામ્યા એટલે કળાવતીએ * ને બધા તાંત જણાવીને કહ્યું કે એ શ્રી નવકાર અને પ્રતાપ છે.” પર હર હંમેશ કાવતી વાસણી તે રહેવા એ. રાજાએ ફળાવતીને
શા મહેલમાં ચાલવા જ્ઞા કરી. રહેડ વર્ડ જીરા રાજ મા " ને પુરઇરલર ગાડીઓ છે.. વાર તે સાવ સાથે પરિધિ લગ્ન કર્યું.
પર કર્યો. છેવટે તુરંધર રાખે અને કદ સંસારમાં લાગતાં અને - પંચપરીખનું દ્ધાપૂર્વક ર રન પૂરું કરીને ઉગ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સૂક્તમુતાળી.
सूक्तमुक्तावळी.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(અનુસંધાન પૃષ્ટ ૭૩ થી ).
પરિગ્રહ અથવા દ્રવ્ય મમતા તજવા હિતાપદેશ. ૩૦
શશિ ઉદય વધે જ્યુ, સિધુ વેળા ભલેરી, ધન કરી મન સાથે, તેમ વાધે ઘણુંરી; ક્રુતિ નગ સેરી, તુ કરે તે પરે૨૨ી, મમ ૨ અધિકરી, પ્રીતિ એ અર્થ કરી. અનુષ્ય જનમ હારે, દુઃખની કાડી ધારે, પશિદ્ધ મમતાએ, સ્વર્ગના સાખ્ય વારે; અધિક ધરણી લેવા, ઘાતકી ખ'ડ કેરી, સુશ્રૂમ કુતિ પામી, ચક્રીરાયે ઘશેરી.
For Private And Personal Use Only
૨૧
૩
*
ભાષા:-~~~જેમ ચંદ્રમાના ઉદય સાથે સમુદ્રની વેલ વધતી જાય છે તેમ દ્રવ્યની વૃદ્ધિ થવાની સાથે મમતાની પણ વૃદ્ધિ થતી જાય છે. એમ સમજી પાપને * પેઢા કરનારી અને વૃદ્ધિ કરનારી દ્રવ્ય મમતાને તુ' દૂર કર, અનિત્ય અને અસાર દ્રવ્યની અધિક પ્રતિ તુ ન કર, ન કર. ૧.
દ્રવ્ય મમતા વડે કુલ માનવ ભવ એળે હારી જવાય છે, ક્રોડા ગમે દુ:ખ આવી પડે છે, અને સ્વર્ગનાં સુખથી એનશીખ જ રહેવાય છે. પ્રાસ છ ખ’ઢ રાજ્યથી ૠસ'તુષ્ટ રહેલા અભૂમ વતી એ, ધાતકી ખંડની પૃથ્વી સ્વવશ કરવા જતાં, પાપી મમતા યોગે તેના સેવક યક્ષાએ એકી સાથે ઉપેક્ષા કરવાથી, છતી દ્ધિ હારી, સર્વ માટે સમુદ્ર તળે જઇ, નીચ નરક ગતિજ સાધી-પ્રાપ્ત કરી. ૨.
જેજી અત્યત ભારથી ભરેલું નાવ ડુમી દરીયા તળે જાય છે તેમ અતિ લાભ થા પબ્રિડન્સમાંથી જીવ ભવષમુદ્રમાં ડુબી જાય છે.
જમ કુમ મનુષ્ય જાદિ શુભ સામગ્રી ગમાવી દેનાર કરી તે સામથી પામી શકતાં નથી. ી હરી એવી સામગ્રી પામવી અતિ દુર્લભ છે, એમ સમ યુનેએ પરિણામે દૃ:ખદાયી દ્રશ્ય માતાનો યાગકરી-વ્ય લાશ તુચ્છ, સુધઇકારી બની જ લાવા કરવા યુક્ત છે. અનેક પ્રકારની વ્ય-સંપત્તિ લેવા એકડી કરી સતી છેવટે તે છેટુ દઇ જતી રહે છે અથવા તેને તજી પાતાને હેવુ -મશજી થવુ પડે છે એમ વિચારી જે ધૃસ ંપત્તિ ( ગુણુ સૠૠા ) ૧. જુની સી આ
શો
આ લી,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે કે છે તે સર કરવા માટે ડિજે ન કર મમ્મણ 1ી પર ઇનર્ગળ હી .કઈ કયાં છ પણતા દેખતે હી સુખને માટે
પતિ અથવા દુઃખને જાય છે. જેમ જેમ વર્મી લાજ હો રાય તેમ તેમ હોલ પણ વધારે છે. લેવિસ જીવ અધિક હાથી પાડવા જીવના જોખમ ખેડે છે, મહું આ સમારં: વાળાં પાપ વ્યાપાર કરે છે અને હાયવોય કરતાં મરીને છેવટે નરકાદિ દુર્ગતિને પામે છે. તેમાંધ જીવ તિ- અનાદર કરીને અનીતિ-અધર્મને આગે આલે છે ને અનેક શાહ ડી કરી આ લેસાં ઢપવાદ અને પરલોકમાં પરસાદીના સાર જાય છે. એમ અરજી સુઈ જાઓ એવી અધમ લેઉત્તિ તજી, સલવૃત્તિ ધારી બંને જન્મ તેણે જેલ એ છે.
૩૧ સો ગુણ ધારાદરવા હિપદે. સકળ સુણ તારા, પિતા વય શકે,
કિજ ના પાડે, આપડા દર વારે, નિત ધરા વધારે, જે તે શા. રાકળ સુખ તો તે, ચાર તલ , નક રમણ ડેરી, હું છું ન આવે જનિ કપિલ બાં, સની લતાએ,
શર કમી મે, તે વાસંતોષતાએ.. રહ્યા છે કે જો તેલ ગુણ ધારે છે તે સકળ ગુણગારવું જાય છે, અને વિશ્વવલી જ છે જે કરે છે, સમૃદ્ધને તરી શકે છે, દુઃખ માગને કરી શકે છે, નિજ સુધારી શકે છે, આપદા માત્રને નિવાર શકે છે અને નિત્યનિય ઘની પ્તિ કરી શકે છે સંતોષ ગુણને મહા પ્રભાવ છે. ૧
૩ અને કાચના : ઈચ્છા છે કરતા નથી જ રેમ્બર તેને સફળ યુનું શમ સજે છે. તો શુ છે કે કામિની ઈછા તd નથી, જુની હોલુપતાએ કપિલે હાહાહુ નાની પાસે મધ્ય રાત્રીએ જતાં માં
માં પડવાના હાધમાં હાઈ એ પછી વિશાતે તેને રા પ ર કરો સત્ય હકીકત કહેવાથી જાએ તેને દેહ હી અને જોઇએ તેટલું સુવા માગી લેવા જણાવ્યું. તે વિચાર કરીને મારા ઉપર રાખી છે મારે પિતે વિવાર કરવ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુ પ્રાર્થના.
૧૨૩
બેઠે ત્યારે તેની ઈછા આકાશ જેવી અનતી થતી ગઈ–ઈચ્છાને અંતજ આવ્યા, તેથી છેવટે તે પ્રતિબોધ પાપે, એમ સમજીને કે સુખ આખર સંતોષમાં જ છે. વળી ભમરા જે કુલમાં બંધાઈ રહે છે તે પણ અસંતોષવડેજ એમ સમજી સુજ્ઞજને પરસ્પૃહ-વિષયતૃણું તજી સંતોષગુણ સેવવા આદર કર યુક્ત છે. ૨૦
શાસકારે ઠીક જ કહ્યું છે કે “પરસ્પૃહા મડા દુઃખરૂપ છે અને નિઃસ્પૃહતા મહા સુખરૂપ છે.” એ વચનનું ઉંડું રહસ્ય વિચારી નિ:સ્પૃહતા આદરવી ચુક્ત છે. લેભવશ નંદરાજાએ સેનાની ડુંગરીઓ કરવી પણ તે તેના કશા કામમાં ન આવી, દેવતાએ તે અપહરી લીધી અને પોતે નાહક મમતા બાંધીને દુઃખી થયે. લાભ સર્વભક્ષક અગ્નિ સમાન છે, તે સર્વ સુખને નાશ કરી પ્રાણને દુઃખ માત્ર આપે છે. જેમ ઈન્દણથી આગ તૃપ્ત થતી નથી તેમ જીવને ગમે તેટલી દ્રવ્યસંપત્તિથી સંતોષ વળ નથી. અસંતોષી જીવ ઉન્મત્તની પરે ગમે તેમ બકતા કરે છે અને ગમે તેવી પાપ-ક્રિયા કરે છે, આવા જીવની અંતે બૂરી ગતિ થવાં પામે છે. જેમ જળવડે અગ્નિ શાન્ત થાય છે તેમ જ્ઞાન વૈરાગ્યવડે તૃષ્ણ-દાહ ઉપગમે છે અને શાન્તિ-રોષ પ્રગટે છે, ભૂમિ ઉપર શય્યા, શિક્ષાવૃત્તિથી આહાર, જીર્ણપ્રાય વરસ અને એકાંત વનવાસ છતાં નિ:સ્પૃહી સાધુ-મહાત્માને ચક્રવતી કરતાં પણ સંતોષગુણવડે અધિક સુખ હોય છે. તેઓ શમ-સામ્રાજયવડે જ ખરેખર સુખી છે, ત્યારે પરિગ્રહ-મમતાથી ભરેલા ઈન્દ્ર કે નરેન્દ્ર અસંતુષ્ટ પણ વડે ઉલટા દીન-દુ:ખી જ દેખાય છે. ધન ધાન્ય પુત્ર પરિવાર ઉપર કે શરીરાદિક સંગિક વસ્તુઓ ઉપર નાહક મમતા રાખી જીવ દુઃખી જ થાય છે એમ રામજી શાણા જનોએ સંતોષવૃતિ જ સેવવી યુક્ત છે. ઇતિશ, (સ, સુ, ક.)
પ્ર શાથેના.
પ્રભુ! પાપીને આશ્રય કિહાં તારા વિના આ જગતમાં, ધિક્કારતા સહુ પ્રાણીઓ તારા વિના આ જગતમાં તારી દયાનો છે નમુનો કયાં કહે તારા વિના, ને ત્યાંજ તારું મહત્વ છે કે પાપીઓને તારવી પુણવંતા છે તરેલા સાહ્ય તારી પામી" જોઈએ દયાળુ દેવતા બસ સાહ્ય " ચગ્યતા ન હોય તે દેજે કરી જ બાદ પડવાની નથી જે મળે તેવા
ચળજીન
કષ્કાળ અત્રેનાં
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થી જેમ પ્રકાશ.
स्फुट नोंध अने चर्चा. મુબઈમાં ભાયખાળા ઉપર એક સુંદર અને ભવ્ય દેરાસર શેઠ મોતીશાએ ધાવેલ છે. આ સ્થળ બહુ રમણિક અને આકર્ષણીય છે. મુંબઈના જેનો આ થળે દર્શન કરવા ઘણી વખત જાય છે. ખાસ કરીને મેટા તહેવારોને દિવસે તે
પ્યાબંધ જે તે સ્થળે દર્શનનિમિત્તે જાય છે. કાર્તિકી ને ચૈત્રી પૂર્ણિમાને દિવસે તો શી શત્રુંજય પટ કાઢવામાં આવે છે, અને તે વખતે આ દેરાસરે દર્શન કરવા
વારાઓની સંખ્યા એટલી મોટી થાય છે કે ઘણા સમય સુધી રાહ જોતાં અને સ્પેડાયલ ટ્રામે તે માટે દેડાવે છે છતાં પણ ઘણી વખટ્રામમાં બેસવાની જગ્યા મળતી ધી, ઈ જેવા અતિ પ્રવૃત્તિવાળા શહેરમાં આ સ્થળ શાંતિદાયી અને આનંદ પાવે તેવું નિવૃત્તિથી બેસવા લાયક છે. મુંબઈમાં ગટર તે એક ટી પીડા છે, તે તેની સુગંધ અસહ્ય છે. આ શાંતિદાયી દેરાસર આવી ગટરની દુધથી દૂર રહે તેટલા માટે શેઠ મોતીશાએ આગામી બુદ્ધિ વાપરી તે સ્થળની નજીક એક મોટું ખેતર
ખેલ છે, અને ત્યાં ખેતી કરવામાં આવે છે. આ ખેતર ઉપર મુંબઈના કલેકટરનીમુંબઈ સરકારની નજર ખેંચાણ છે, અને તે સ્થળ હાલ તેઓએ પિતાના કબજામાં લીધેલ છે. ત્યાં ગરીબોને રહેવા માટે મકાનો બાંધવાને સરકારે ઈરાદે દેખાશે છે, રા, તેવી રીતના મકાનો બંધાતાં દેરાસરની કેટલી આશાતના વધે-અશાંતિ ઉત્પન્ન ગાય તેની સરકારને માહિતી અપાણી હોય તેમ જણાતું નથી. તે સ્થળે વસતા રાવનારાઓ કેવી જ્ઞાતિના, કેવી વસ્તુઓ વાપરનારા હોય અને ગટર વિગેરે તે
કથળે કરવાંજ પડે તેથી શેઠ મોતીશાએ જે આશયથી તે છે રાખેલ છે તે કદાચ જળવાય જ નહિ, આશાતના વધી જાય અને દેરાસરની શાંતિ ભંગ થાય.
ઇના શ્રી સંઘે આ બાબતમાં તાકીદે વિચાર કરવાની અને સખત ટેસ્ટ ઉઠાની જરૂર છે. બહારગામ ઘેએ પણે તે બાબતમાં પિતાની વિરૂદ્ધતા દર
ઈ સરકાર ઉપર તારે કરવાની જરૂર છે. સખત ટેટ થતાં અને જેનોની રાણી દુ:ખાય છે તેવી સરકારને ખાત્રી થતાં આ રાતનાવાળા કાર્યથી સરકાર - સર પાછી હડશેઆ બાબતમાં મુંબઈના બી સંઘ અને આગેવાન મંડળોએ પાક વિચાર કરી યે પગલાં લેવાની આશા છે.
શહેર પાલીતાણા શ્રી સિતાલાજી હા આવેલ છે અને ત્યાં ધર્મશાએના દાણ વિપુલતા છે તેથી ઘી મિહારાજા અને વાવાઓને .. વાળ સુગમતા પડે છે. પણ રથ ચલા છે ઘણે વર શ્રી સિદ્ધાછે . ડી દઈન કરનારા સારા અને પિતરાઓને ત્યાં ચોમાસું રહેવાની
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સ્ફુટ નોંધ અને ચર્ચો.
૧૨૫
ઇચ્છા થાય અગર તખીઅત સુધારણાને કારણે ત્યાં ચામાસુ રહેવાનું અને તે તે વ્યાજખી છે, પણ ઘણી સાધ્વીએ અને મુનિમહારાજાએ વારવાર ઘણાં ચેમાસાં ત્યાં કરે તે અમારી દ્રષ્ટિએ વ્યાજબી જણાતું નથી. કાઠીયાવાડ ને ગુજરાતમાં વિહાર કરવાનાં ક્ષેત્રેની એટલી વિપુલતા છે અને ઉપદેશ આપી સુધારણા કરવાની એટલે સ્થળે જરૂર છે કે ઘણા મુનિમહુારાજા કે સાધ્વીએએ પાલીતાણા ક્ષેત્રમાંજ ચેમાણુ' કરવા રહેવુ તે નાખી દેખાતુ નથી. જ્યારે ચામાસુ` કરવાવાળા ગૃહસ્થા ત્યાં સારી સંખ્યામાં હોય ત્યારે તે ઘણા સાધુ-સાધ્વીને આહારાદિકની પ્રતિ સૂતા સ્ત્રાવતી નથી, પણ ગૃહસ્થાની સખ્યા થેાડી હોય, અને સાધુ સારીઓની સંખ્યા વિશેષ હોય ત્યારે ઉકાળેલ પાણી અને શુદ્ધ આહાર માટે કેવી મુશ્કેલી પડે છે અને શુદ્ધ આહાર કેવી રીતને મળે છે તે તે સ્થળે રહેનારા સાધુમહામાઓ કે સાધ્વીજીએ જેએને હમેશાં વહેરવા જવાનુ હાય છે તે સારી રીતે જાણે છે. ચામાસા સિવાયના કાળમાં યાત્રાનિમિત્તે અમુક દિવસ સુધી પાલીતાણુામાં રહેવુ તે તે વ્યાજબી છે, પણ ચામાસાના લાંબા કાળમાં અન્ય જરૂર હોય તેવાં સ્થળે.માં મુનિમહાત્માઓની તંગી રહે અને પાલીતાણા જેવા સ્થળમાં મેટી સંખ્યામાં નિવાસ કરવામાં આવે તે અમને વ્યાજબી જણાતું નથી. તેથી મુનિમહુારાજાએ અને સાધ્વીએને અમારી નમ્ર વિન ંતિ છે કે એકાદ એ માસુ પાલીતાણામાં શ્રી સિદ્ધગિરિ સન્મુખ ભલે તેઓ રહે, પણ પછીના ચેામા સામાં સિદ્ધગ્રિને સન્મુખ રહેવા ઇચ્છનારાએ માટે પણ ઘણાં સ્થળેા છે, તે તેવાં ઉપદેશ લાયક સ્થળમાં વિહાર કરી ચામાસુ રહી તેમના ઉપદેશપ્રવાહુ અન્ય અન્ય સ્થળે વહેવરાવશે તા ભવિષ્યમાં જૈનકામને ઘણા ફાયદા થશે,
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
ભાવનગરમાં દુષ્કાળ નિમિત્તે કેટલીક અનુકરણીય પ્રવૃત્તિ થઈ છે. રેના ગૃહસ્થા તરફથી એક સાટુ ફંડ તે નિમિત્તે કરવામાં આવ્યું છે, અને તે ડમાંથી મટા પ્રમાણમાં ઢારાને સાચવવા કેમ્પ ખાલવામાં આવ્યું છે, સસ્તું ભાવે ધાસ તથા અનાજ પુરૂ પાડવામાં આવ્યું છે અને દરેક જ્ઞાતિના સહાયની જરૂરીઆતવાળા માણસોને રોકડ રકમ આપીને પણ સહાય કરવામાં આવી છે. ભાવનગરના ઉદ્ગાર નરેશે આ ફંડની શરૂઆત થઇ ત્યારથીજ જણાવ્યુ હતુ કે તળ ભાવનગરમાં મગર ભાવનગર રાજ્યના મહાલેમાં મહાજન તરફથી જે ક
એકઠુ કરવામાં આવશે, તેટલીજ રકમ રાજ્ય તરફથી દુષ્કાળનાં કાર્યો માટે આપવામાં અબરો, તળ ઊ!નનગરમાં પચાશ હજાર લગભગનું દુષ્કાળ નિમિત્ત ડ થતાં અને તેટલીજ રકમ નામદાર મહારાજા સાહેબ તરફથી મળતાં દુષ્કાળ સક્રેટ નિવારણનું કાર્ય ખડ મેોટા પાયા ઉપર ચલાવવામાં આવ્યું છે. ત્રનાં
For Private And Personal Use Only
*
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધ
પ્રકાશ
| 11 વિદ્યાર્થીઓને પણ તે ફંડમાં સહાય કરવાની ઈચ્છા થતાં ત્રણ વખત . ર:- નાટ્યપ્રયોગો કરીને તે ફંડમાં સારે ફાળો આપવામાં આવ્યા છે. આ ત્રણ પ્રયોગમાં એક દરેક જ્ઞાતિના વિદ્યાથીઓ તરફથી, બીજે નાગર જીમખાનાધાર નાગર વિદ્યાથીઓ તરફથી અને ત્રીજો પગ જેન યુવકમંડળ દ્વારા જૈન વિદ્યા
એ તરફથી કરવામાં આવ્યાં છે. આવા નાટ્યપ્રયોથી બહુ ફાયદો થાય છે.
કેની રસતિ ન્હાનપણથી ઉચ્ચ દશામાં પ્રવર્તે છે, તેઓ કળા (Arts) જાણતાં શીખે છે, તેમની સ્મરણશક્તિ ખીલે છે, તેઓમાં નિડરતા વધે છે, બંધુ(ાવની વૃદ્ધિ થાય છે, અને હરીફાઈથી પિત્તને વધારે સારા કેવી રીતે કહેવરાવાય તેનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. વળી અન્ય નાટ્યપ્રગોમાં શંગારજ વિશેષ પિષવાર આવે છે, અલિલ પ્રો પણ સ્ટેજ ઉપર થાય છે, ત્યારે આ પ્રયોગો તે જ દે સ્થળેથી ઉત્તમ રટણ કરીને લીધેલા હોવાથી ઉચ્ચ ગુણેની વૃદ્ધિ કરનારાજ થાય છે. જેને યુવક મંડળ તરફથી જે પ્રયોગે બે વખત અગેની પ્રજા રાફી મૂકવામાં આવ્યા હતા તેની ચુંટણ બહુ ઓછી રીતે કરવામાં આવી હતી, તેમાં દેશભકિત, લોકોને જાલમ, દુકાળમાં મદદની જરૂરીઆત, પ્રાચીન
લોરીન ભારતમાં તફાવત, પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત, કોઈ કઈ સ્થળે ન્યાતની મીટીડમાં લજવાતા હાસ્યજનક દેખા, ફુલણજીની કુલાઈ વિગેરે બાબતો સ્વદેવીભકિત અને ધાર્મિક વૃત્તિને પિશે તેવા ગાય સહિત બતાવવામાં આવી હતી.
નપાનના ભુખ્યા હશે પાપ લેવા કેવા આતુર હોય છે, અને અમે તેવા ગુણ ધરાવનારા ગ્રહોને માન પત્ર આપનારા પણ કેટલા તૈયાર હોય છે તે બાહતના વાહ સુંદર ચિતાર શેઠ અમથાલાલ ગુલાણીને માન પત્ર આપવાના હાસ્યજનક દ્રશ્યમાં દેખાડવામાં આવ્યે હતે. સમુચ્ચયે જૈન યુવક મંડળદ્વારા થયેલ નાટ્યપ્રગના બને તોમાં જેન વિદ્યાથીઓએ જે ઉત્સાહ, જુઓ, નાટ્યકુશળતા વિગેરે દેખાડયું છે તે ખરેખર પ્રશંસા કરવા લાયક છે. આવા પ્રયોગ જૈન વિદ્યાર્થીઓ તરફથી પ્રાય: પ્રતિવર્ષે અને કરવામાં આવે છે. ઉન્હાળાની રજાને આ સદુપયોગ છે. કેળવણી અને હુડોળનાં લાભ થયેલાં આ નાટ્ય પ્રગ માટે જૈન યુવક મંડળના સેક્રેટરી અને રારોને અમે ધન્યવાદ આપીએ છીએ, અને જૈન વિદ્યાથીઓમાં આ રસ વિશેષ ઉદ્દીપ્ત થાય, તેઓ વિશેષ નિડર થાય અને કોપોગી કાર્ય કહાં શીખે તેવી વૃત્તિ તેઓમાં ઉલવે તે માટે તેઓ પ્રતિવર્ષ આ પ્રયત્ન કરશે એવી આશા રાખીએ છીએ. પંડિત બેચરદાસે જૈન સમાજ સમક્ષ દેવ
પોતાના વિચાર રજુ કરીને જ પળટ ઉત્પન્ન કર્યો છે, તેમના .t rી માને છે;
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ટ નોંધ અને ચર્ચા.
૧૨e
જુદા લેખકારા આ અંકમાં પ્રગટ કરવામાં આવી છે. દેવદ્રવ્યને વિષય એટલે ગંભીર છે રપને પંડિત બેચરદાસે જણાવેલા વિચારે એટલા ઉગ્ર તથા સત્યાસત્ય નિશ્ચિત છે કે કે પણ વિચારકનું રિત આ વિષયમાં બે ઘડી ડામાડોળ બને છે તે તદન સવા ભાવિક છે. શાંતિથી વિચારતાં જૈન સમાજમાં પંડિત બેચરદાસે જબરો “ પ્રક્ષેપ કરી છે. તેમની સાહસિક્તાને માટે તેમને ખરેખર ધન્યવાદ ઘટે છે, તેમની સત્ય પ્રગટન પ્રિયતા ખરેખર રસ્તુતિપાત્ર છે; પણ શાસ્ત્રો તેમજ આગને પોતાના વિચારને અનુકૂળ કરી દેવાની તથા માની લેવાની તેમની વૃત્તિ કોઈ પણ રીતે આદરણીય કે માનનીય નથી.
તેમના વિચારોને આગમનો મેટે આધાર છે એમ તેમનું કહેવું છે. હવે આગમોમાં દેવદ્રવ્ય સંબંધી ક્યાં કયાં ઉલ્લેખ છે અને આગમ પ્રણેતાઓના દેવદ્રવ્ય સંબંધી શા શા ખ્યાલ છે તેની સવિશેષ પર્યાલચના હવે પછીના અંકમાં કરવામાં આવશે; પણ અહિં સામાન્ય બુદ્ધિથી પણ દેવદ્રવ્ય સંબધી પંડિત બેચરદાસને કેટલાક વિચારે સ્વીકારી શકાય તેવા નથી તે આપણે જોઈએ. તેમને “દેવ” શબ્દ જ વિચિત્ર લાગે છે. તેઓ દલીલ કરે છે કે
દેવ-વીતરાગ દેવને વળી દ્રવ્ય કેવું?” સમાસવાળા શબ્દનો અર્થ મરજીમાં આવે તેમ કરીએ તે અર્થનો અનર્થ થઈ જાય. દેવદ્રવ્યને અર્થ “દેવનું દ્રશ” એમ કરવાનું નથી પણ “દેવવિષયક દ્રવ્ય એટલે કે દેવપૂજા વિષયક દ્ર” એમ. સમજવાનો છે. આવા લોક પ્રચલિત શબ્દોમાં લોકેએ તે શબ્દને અર્થ કરવામાં જે સંકેત કર્યો હોય તેજ સ્વીકારવો જોઈએ. જે દેવદ્રવ્ય શબ્દ તેમને કહેંગ લાગતે હેય તો “જિનમંદિર” શબ્દ પણ તેમના દષ્ટિબિન્દુએ એટલેજ કઠણ લાગ વો જોઈએ, કારણ કે સંસારને પેલે પાર ગયેલા જિનને વળી મંદિર કેમ હોઈ શકે?
પ. બેચરદાસની એક દલીલ એવી છે કે દેવદ્રવ્યને આગમમાં ઉલેખ નથી, તેથી દેવદ્રવ્ય હંબગ” છે. ધારો કે આગમમાં ઉલ્લેખ ન હોય પણ તેથી દેવદ્ર૬૩ રઅર્થ કે ઉદ્દેશ કેમ બને તે સમજાતું નથી. દેવદ્રવ્યની ઉત્પત્તિ મૃતિપૂળ અને જિનમંદિરોની સાથેજ થયેલી છે. જ્યારે લોકે દેવમંદિરનો મોટા પ્રમાણમાં હાથ લેવા માંડે ત્યારે દેવમંદિરના નિભાવ અર્થે દ્રવ્યસંચય કરે પડે તે રણ
છે. આ પ્રવ્ય તે દેવદ્રવ્ય છે. અહિં પ્રશ્ન એટલે જ રહે છે કે પં, મેરા મૂપૂિવ સ્વીકારે છે કે નહિ? જે તેઓ મૂર્તિપૂજા સ્વીકારતા હોય અને જે તે એક લોક લાલ લઈ શકે તેવાં મંદિરે સ્વીકારતા હોય તો દેવદ્રવ્ય તેમ
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થી જે
' પ્રકાશ.
તેઓની એક દલીલ એવી છે કે દેવદ્રવ્ય સામાજિક દ્રવ્ય છે તેથી નિશાળો, કોડીંગો, દવાખાના આદિ રામાજિક ઉપગિતાવાળાં ખાતાં ખોલવામાં તે
ને ઉપયોગ થવો જોઈએ.” જે સામાજિક દ્રવ્ય એટલે સમાજની માલીકીનું દ્રશ્ય” એમ અર્થ થતા હોય તે દેવદ્રવ્યને સામાજિક દ્રવ્ય તરીકે સ્વીકારવામાં
ને જરાય વાંધો નથી; પણ દેવદ્રવ્યને સાજિક દ્રવ્ય ગણીને તે દ્રવ્યને ગમે તે દિશાએ વાપરવાની આપણને છુટ છે તે વિચાર સામે અમને જબરો વાંધો છે. જે હવ્ય જે આશયથી આપણને મળ્યું હોય તે દ્રવ્ય આશયની પરિપૂર્તિ અર્થેજ ડાપરવું આપણને ઘટે છે. તે આશય સિદ્ધ થવો અશકય હોય તે વાત જુદી છે. પણ દેવદ્રવ્યને આશય દેવપૂજાનો ઉત્કર્ષક અને દેવપૂજાની સગવડતા તથા ૨. ને વધારવા તે છે, અને તે આશયની પરિપૂર્તિ કદિ અશક્ય કે અસંભવિત ડી. તેથી આ નિમિત્તે પ્રાપ્ત થયેલ દેવદ્રવ્ય અન્ય દિશાએ ખેંચી જવાનો વિચાર
તે અમને કોઈ પણ રીતે ન્યાયસંમત કે બુદ્ધિસંગત લાગતું નથી. કોઈએ રાપિળમાં અમુક પૈસા આપ્યા હોય અને તે પૈસાનું જિનમંદિર બંધાવીએ, અનાથ દુઃખ નિવારણ નિમિત્તે પૈસા આપ્યા હોય અને તેને કોલેજમાં જાણતા વિદ્યાર્થીઓને સ્કેલરશીપ આપવામાં ઉપયોગ કરીએ તે તે જેટલું કઢંગું તેમજ આદત છે તેટલોજ અમૃત દેવદ્રવ્યો અન્ય દિશામાં વ્યય કરવાનો વિચાર છે.
આ રીતે દેવદ્રવ્ય સંબંધી લોકરૂઢ માન્યતાઓ બુદ્ધિથી સપ્રમાણ હોવા છતાં '.=જમાં આવા વિચારો કે અવકાશ પામતા જાય છે તેનું બારીકીથી નિરીક્ષણ ી ભવિષ્યનો વિચાર કરવાની ખાસ જરૂર છે. અન્ય ક્ષેત્રની ઉપેક્ષાએ દેવદ્રવ્યને
પી દેવામાં આવેલી અતિશય મહત્તા, આપણે મંદિરોમાં કેટલીક વૈષ્ણવીય : Cષા તથા સુશાસન પદ્ધતિને પ્રચાર, કેટલેક ઠેકાણે મંદિરનાં ગંજાવર ખા
અને તેમાં જોવામાં આવતી ગેરવ્યવસ્થા, આ સાથે અન્ય પક્ષે નવીન ભાવનાના વિકાસ અને લોકહિતની બીજી અનેક બાબતોમાં દ્રવ્યની અતિશય તંગીવાં અનેક કારણથી દેવદ્રવ્ય સંબંધી વર્તમાન વિચારેનો જન્મ છે એમ અમારું . છે, અને તેથી જે અપેક્ષાપાત્ર ક્ષેત્રને આગળ વધારવામાં નહિ આવે, : મંદિરોમાં થયેલા કેટલાક અતિરેકથી પાછા હઠી, સાદાઈ, સુઘડતા તથા ત્તિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપવામાં નહિ આવે અને દેશ તેમજ કાળબળ જોતાં આપણી ટીક પદ્ધતિઓમાં જે ફેરફારો કરવાની ખાસ જરૂર છે તે નહિ કરવામાં આવે * પરિણામ હુ ચિન્તાજનક તથા ભયસૂચક આવશે એમ મને લાગે છે. નવીન કારોમાં સ્વચ્છતા વિરોષ હોય છે તે સત્ય છે પણ તેમાં ભાવસૂચન પર
છે. જેની કોઈપણ સાધુ કે શ્રાવક વિચારકે ઉપેક્ષા કરવી ઘટતી નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફુટ નોંધ અને ચર્ચા.
- ૧૨૮
કેટલાએક ગ્રહ તરફથી અમને પૂછવામાં આવે છે કે “ પં. બેચરદાસને સંઘબહાર મૂકવાની હીલચાલ ચાલે છે તે શું સત્ય છે?” આવી કોઈ પણ હી. લચાલ ચાલતી હોય તેવું હજુ સુધી અમારી જાણમાં આવેલ નથી. વળી આવી કે પણ હીલચાલ ચલાવવી તે પણ વ્યાજબી હોય તેમ અમને લાગતું નથી. અમુક કોઈ પણ વ્યક્તિ અમુક વિષય ઉપર પિતાના સ્વતંત્ર વિચારે જાહેર રીતે દર્શાવે, તેથી આપણા મતથી તે વિચાર વિરૂદ્ધ હોય તેટલા માટે તેને સંઘબહાર કરવાનો વિચાર કરે તે અપ્રસ્તુત અને હાલના વખતને પણ પ્રતિકૂળ છે. આ સ્વતંત્રતાથી વિચાર કરવાનો જમાનો છે. સમય સમયનું કાર્ય કરે છે. પશ્ચિમાત્યવિચારે યુવાનોના મગજને જમાવે છે, અને કોઈની મુખવાણી પ્રમાણ કરે તે કરતાં જમાનાને યોગ્ય શૈલીથી જે કઈ પણ બાબત ચરાઈને નિણત થાય તે કબુલ થાય તે જમાને છે. જુની શૈલીથી વિચારનારા મુનિહાત્માઓ અને વૃદ્ધ શ્રાવકને આવી ચર્ચામાં નવાઈ લાગે તેમાં અજાયબ થવા જેવું નથી, પણ આ જમાનામાં ચર્ચા વગરજ કેઈન પણ વચન પ્રમાણભૂત થાય તેવું નથી. તીર્થંકર પ્રણીત, ધુરંધર આચાર્યો પ્રીત, તથા આગમણીત બાબતો સ્વીકારવાની કોઈ પણ ના પડે તેમ નથી. તેવી જ પાડનારની ત:જ કિંમત થઈ જાય તેમ છે, પણ કોઈ પણ બાબત ઉપર સ્વતંત્ર વિચારો દર્શાવનારને પ્રમાણોથી સાબીત કરી આપવું, તેને સમજાવવા તે જ્ઞાની મહાત્માઓનું કામ છે. સ્વતંત્રતાના વિચારો ફેલાવનારા આ જમાનામાં “સંધબહાર ની શિક્ષા કરવાનો વિચાર કરે તેમાં પણ શોભા નથી. દેશ, કાળ, ભાવ સર્વ વિચારી વર્તન કરવાથી જ મેટાની મોટાઈ અને વડીલેનું ભૂષણ સચવાઈ રહે તેમ છે. બાકી દેવદ્રવ્યના સંબંધમાં દરેક આચાર્યોએ, મુનિ-મહારાજાઓએ, તથા વિદ્વાન શિવએ ઉહાપણું કરવાની–તેના ઉપર વિચારે દર્શાવવાની, ચર્ચા ચલાવ વાની અને પ્રાંતે નિર્ણય કરવાની ખાસ જરૂર છે. છતી શક્તિએ આવી બાબતની ઉપેક્ષા કરનાર અને પિતાના વિચારો દર્શાવી આવી ઉગી અને શાસનને ચળાયમાન કરે તેવી બાબતમાં રસ નહિ લેનાર સજજને શાસનહિતની પિતાની ફરજમાંથી યુકે છે એમ કહ્યા વિના ચાલતું નથી.
મુંબઈ ખાતે સ્થપાયેલ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય આપણી જેનકેમને માટે બહુ જ ઉપયોગી સંસ્થા છે. તેની અંદર સારી સંખ્યામાં જૈન બેડ નિવાસ્ટ કરીને વિદ્યાભ્યારા આગળ ચલાવે છે. તેમની શ્રદ્ધા દઢ રાખવા માટે જિનપૂજાની તે મકાનમાં ગોઠવણ કરી આપવામાં આવી છે. બોધમાં વૃદ્ધિ થવા માટે શાસ્ત્રી વ્રજલા હજી બહુ સારો પ્રયાસ લે છે. ધાર્મિક અભ્યાસ કરાવવા માટે તેમને જ નિયુક્ત કરવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવે છે. તેમને અભ્યાસ કરાવવાની પદ્ધતિ બાદ પ્રશંસાપાત્ર છે. મુંબઈ જના ધ વિષયમાં ચુસ્ત વિચારવાળા બંધુઓએ આ વિધાલયની અવશ્ય ભેટ લેવા રોગ્ય છે. ત્યાં પ્રાથમિક અભ્યાસમાં તેરવાડા રાખેલ છે અને ઉપરના અ લયામાં આનંદઘનજની રેવશી રાખે છે. કેમ કલાસમાં શાનદાર ઉપર વિવેચન કરીને સમજાવવામાં આવે છે. દરેક વિદ્યાથી સંતના અભ્યાસી હોય છે. સેકન્ડ લેગ્વજ તરીકે તેમણે ફરજીયાત સંસ્કૃત લેવું પડે છે.
આ વિદ્યાલયમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓની ધર્મિક વિષય સંબંધ હાલમાં પરીક્ષા લેવરાવવામાં આવી છે. તેમાં ૪૧ વિદ્યાર્થીઓ બેઠા હતા. પરીક્ષક ઉદદ દલિતચંદ દરશડી બી. એ. હેતા. પરીક્ષામાં એક રિાવાય બાકીના વિદ્યાથીએ બહુ સારા માર્ક મેળવીને પાસ થયા છે. પરીક્ષકે પરિણામ બહુ સંતોષકારક જણાવ્યું છે. તે સઘળું શાસ્ત્રી જલલાને જ આભારી છે. - પરીકે વિદ્યાથીઓ ઇ ગ્લશમાં જવાબ આપી શકે માટે દર અઠવાડીએ એક વાર ધાર્મિક વિષપદે હાશિમાં ભાષણ કરાવવાની જ ના કરવાની લીલા કરી છે. આ કાર્ય પુરાણદ = હાર તરફથી હાલમાં બહાર પડેલી રકd કાળા નામને બુક લાગી થઈ પડે એમ રાજને લાગે છે. તેની અંદર પ્રાકૃત ગાથાઓ. સંત છો. પવા ઉપરાંત તેનું ઇગ્લિશ ભાષાંતરે આપેલું છે. અને આ વિદ્યાલયની દિનમદિન ઉન્નતિ ઈછીએ છીએ.
વરસ્યા લંબાવ્યું છે. આ નવ બે વા છતાં હું તેણે દર્શને આવી નથી. લાખો રૂપિયા ખરી” ગાગાર કેટલો છેલી દાળ ભાઈઓએ કરેલા પ્રયાસ કુળ માં અવર જેવી સ્થિતિ પતિ વિઇ છે. છતે પૈસે ઘાસ મળતું નથી. પૈસા પણ જાપ જાપરીને દીવા જેવું થયું છે, પરંતુ બુદ્ધિમાન અને શ્રીમાન્ નુષ્ય હવે થોડા વખત માટે ? : જે નથી. વરસાદ થશે એ ચોકસ છે. તે હવે પોતાના હક ? એ પાક ને હસતાં કરેલા પ્રયાસનું ફળ હાર્યા સારું . તેમ કરવામાં ર. શારીશુ. અંત:કરCણની પ્રાર્થના છે. આપ મારી માટે સરકાર જવા ફિ હાથમાં લીધેલ કે! છોડી દેવાની જરૂર નથી ! ] નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'
T :*
*
.* -
-
पुस्तकोनी पहोंच... * જૈન ધર્મપર એક મહાશચકી કપાએ નામનું એક ચોપાનીયું (ક૧ પૃષ્ટનું પંડિતે હંસરાજ શર્માનું તૈયાર કરેલું હોલમાં છપાઈને બહાર પડે લું છે. કિંમત ૪ આના રાખવામાં આવી છે. ભાષા હિંદી છે. ટાઇપ બાળબોધ છે આ પાનીયું તે કાંઇ માસિક નથી પણ એક નાની બુક જેવું છે. આર્યસમાજના એક અગનવિહારીલાલમુહકિકે જૈન ધર્મ ઉપર પ્રબળ આક્ષેપ કરનાર ૧૦-૧૨ પાનાનું એક પિફોટા સુમારે બે વર્ષ અગાઉ બહાર પોર્યું હતું તેની અંદર તદન કનમાયાદાર હુંકીકત લખવામાં આવી હતી. તેનું નામ સાંસભક્ષણકે આદિ પ્રચારક ફેન છે !” એવું પ્રનાત્મક રાખી તેના જવાબમાં છે જેને થે” એમ લખી તે સંબંધમાં પોતાના મનમાં આવ્યું તેમ અષ્ટમપષ્ટમ લખી દીધું છે. તેની પ્રદર લખેલી તમામ બાબતો અથવા દલીલે પંડિતજી હંસરાજ શર્માએ મજ. બુતીથી તેડીને ઉડાડી દીધી છે. ,
સામાન્ય જનસમાજ સમજી શકે તેમ છે કે સમસ્ત આર્ય પ્રજામાં માંલલના સખ્ત વિધી અને જીવદયાના સંબંધમાં સર્વ કરતાં અધિક પ્રયાર કરનારાજેનીઓ છે. તેમને ધર્મજ દયાપ્રાધાન્ય છે. જીવદયા માટે સખ્ત પ્રયાસ કરનાર એ માનવંતી ડેમ છે. તેમના શાસ્ત્રમાં સ્થાને સ્થાને જીવહિંસાને નિષેધ અને સાંસણને વિરોધ તેમજ માંસલકની સ્પષ્ટ દુર્ગતિ બતાવેલી છે. નઈ. પતિ જીગ્ન બાંધવાના ચાર કાર પૈકી તેને એક કારણ ગણાવેલું છે. તેવટ સહ ન ર્મ ઉપર આવો તદન અસત્ય આરોપ મૂક તે લેખકની અત્યંત સુલે ખુરાવે છે. ઉત્તરદાતા પંડિતજીએ તેની સમાચના બહુ ઉંચે પ્રકારે કરી છે અને શબ્દ ના બહુજ સારી-ઉચ્ચપ્રતિના મનુષ્યને લાયકની વાપરી છે, તે જાણે તેના તમાસ લખાણુને શાસ્ત્રના આધારથીજ અને તે પણ તેણે બતાવેલા બહારથીજ તેડેલ છે. આ ઉત્તરની હકુક છપાવાની ખાસ આવશ્યકતા હતી. પંડિ. તે હંસરાજ શમએ તે જરૂરીઆત બહુ સારી રીતે પૂરી પાડી છે તેને માટે તેમને
*.
{
:
| এর বাংলা,
ટેક-સુરેદજી હારે-કલકત્તા કા ડી કદર કાકત અનેક સુભાવિત ગાથાઓને સંગ્રહ કરવામાં છે. વિષયેટની ચુંટણી જારી કરી છે. દરેક ગાથા નીચે સંસ્કૃત છાયા આપેલી છે, અને તેની નીચે રહીશ દોશી (ભાષાંતર) આપવામાં આવેલ છે. આ પદ્ધ હિની ત્રણ પડી છુક છે. કાર્ય મા પાત્ર છે, અનુકરણીય છે, ઇશના : ડીજે ઉગી . તે એક ડલ અમને ભેટ તરીકે મળી છે તે આપણા 8. હવે કરી છે. રિતે પાઠ ન રાખવામાં અાવી છે. .
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (2) તણાં નર પડશે. તે દી ઉપદેથી રાડ - . દિલાઈ જે. 9 છે ધો 12 2 શ્રી પ્રતિકા ( છ ) . ટેકા સહિત. શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ! (2) હાલમાં છપાય છે. 4 શ્રી કપૂર કરાટી ટીકા યુક્ત સંd માગધી કથાવા.. છે આ ઉપદેશ શારદ અંશ. અળ. ક્ષિણિક ( 13 થી 18) 9 થી ઉપસ્થિતિ હાલ ચા કા ગાંતર કરશા તરફથી ; પ . મલ્લિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. (નગીનદાસ કરમચંદ ) શ્રી ઉપદેશ સમિતિ, ર, વિવેચન યુકd. ( શ્રાવિકા ! શ્રી ક્ષમાકુલક છાયા, અર્થ, વિવેચન રસુતા (શ્રાવિકા ) 9 10 થી પશિવ મ ભાષાંતર 1. આ ઉદેશ પ્રાસાદ -ળ. વિભાગ 4 ( 19 થી 24) ૧ર થી સંશોધ સિત્તરી. મા ટકોના અર્થ યુક્ત. 13 થી તામૃત ય મૂળ, ટકા સહિત. ' ' 14 થી તરવામૃત ગ્રંથનું ભાષાંતર. વિવેચન સાથે. 15 શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર (લેખ) 16 શ્રી ધન્યત્ર ગવાબંધનું ભાષાંતર કાનખાતામાં દ્રવ્યને વ્યય કરવા ઈચ્છનારે અમને લખવું. તેની રકમના પ્રમાણ માં કામ બતાવવામાં આવશે, ઉપરવા શા પૈકી કેટલાકમાં સહુ અપેક્ષા છે. ( જુઓ બર૨–૧૦૬ ) - સની પહેલી બુક કિતમાં 1 શ્રી ત્રિ. શ. પુ. શરિત્ર ભાષાંતર, પર્વ 7-8-9 રૂ. 3-9-e " પર્વ ૧૦મું લીસ્ટ છે તેના રૂ. 1-13 શ્રી રતુપાળ ચરિત્ર પાંતર, શુકમાં રુ 13 છે તેના રે. 1-8-0 4 જેને ટુષ્ટિએ ચગ. બુકમાં રૂ કરી છે તેના રૂ. 7-12-9 5 પાંચ પ્રતિક્રમણ શાસ્ત્રી 6 * * ગુજ શીલા એ. જે. શાળામાં પ ર. -- ? GU 8 \તમ , 1 10 શ્રી વિશ્વાસ ફા . 2 . -- -- - . . -- Rii 6. નર અધ્યાત્મ ક પદુર હતી For Private And Personal Use Only