Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
पुस्तक ३० भुं.
श्री जैन धर्म प्रकाश.
जो नघाः केयमविद्या ? कोऽयं मोहः ? केयमात्मवश्वनता ? केयमान्मत्रैरिकता ? येन पूयं गृभ्ण विषयेषु । मुथ कलत्रेषु । लुयथ धनेषु स्त्रियथ स्वजनेषु । हृष्यथ यौवनेषु । तुष्यथ निजरूपेषु । पुष्यथ प्रियसङ्गतेषु । रुष्यथ हितोपदेशेषु | दृष्यथ गुणेषु । नश्यथ सन्मार्गात्सत्स्वप्यस्मादृशेषु सहायेषु । श्रीयथ सांसारिकमुखेषु । न पुनर्युमत्यस्यथ ज्ञानं । नानुशीझयथ दर्शनं । नानुतिष्ठथ चारित्रं । नाचरथ तपः । न कुरुथ संयमं । न संपादयथ सद्भूतगुणसंचारजाजनमात्मानमिति । एवं च तिष्ठतां भवतां जो द्र ! निरर्थकोऽयं मनुष्यजवः । निष्फलमस्मादृशसन्निधानं । निष्प्रयोजनो भवतां परिज्ञानाभिमानः । किञ्चित्करमित्र जगवदर्शनासादनं । एवं हि स्वार्थभ्रंशः परमवशिष्यते । स च भवतामइत्वमानयति । न पुनश्चिरादपि विषयादिषु संतोषः । तन्न युक्तमेवमासितुं भवादृशां । तो मुञ्चतविषयमतिवन्धं । परिहरत स्वजनस्नेहादिकं । विरयत धनवनममत्वव्यसनं । परित्यजत निःशेष सांसारिकमलजांचा | गृह्णीत जागवती जावदीक्षां । वित्त संज्ञानादिगुण गणसंचयं । रयत तेनात्मानं । जवत स्वार्थसाधका यावत्सन्निहिता जवतां वयं ।
उपमिति भवप्रपञ्च कथा.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रतिङ. सं. १८७१. शाडे १८३९.
दीवाळीकल्पनु स्तवन.
For Private And Personal Use Only
1
२८.
सिद्धाय गावु रै, भोतीडे वधावु रे, हाहा शो विनती डोल-मे राम.
વીરા વેગે આવેર, ગાયમ કહી ખેલાવે ૨,
દાન વહેલા દીજીએ હાજી .
પ્રભુ તું નિ:સનેહી છું. અસનેહી અજાણુ. દર્શન
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૮
જૈનધર્મ પ્રકા. સાખી. (હરિગીતની ચાલની.)ગયમ ભણે બે નાથ ! હૈ વિશ્વાસ આપી છેતર્યો,
પરગામ મુજને મેલી તે મુક્તિ મણીને વર્યો, જિનહું શું માગત ભાગ સુજાણ?
દશન૧ શિવનગર પણું માં હું કે હતી નહિ મુજ પગના,
એ કહ્યું મુજને હૈત તે કેણ કે કઈને રેકતા ? પ્રભુજી તારા ગુપ્ત ભેદથી અજાણ.
મામ પ્રશ્ન ઉત્તર દેઈ ગેયમ કહી કોણ લાવશે, કાણ સાહ્ય કરશે સંઘની શંકા બિચારી કયાં જશે? પુણ્ય કથા કહી પાવન કરે મમ પ્રાણ
દશન. ૩ જિનભા અસ્ત થતાં તિમિર મિથ્યાત સઘળે જામશે, (કશિક કુમતિ જાગશે વળી ચેર ચગળ વધી જશે; એકવાર ત્રિીગડે બેશી ઘેા દર્શન ભાણ
દર્શન૪ મુનિ ચદસહસ છે વાહ રે વીર માહરે તું એક છે, મૂકી ગયા રડતે અહીં પ્રભુ ક્યાં તમારે ટેક છે ? સ્વમાંતરમેં અંતર ન ધર્યો સુજાણ.
દશન૫ પણ અજ્ઞ હું એ વાટ ચાલયા નવ મળે કોઈ અવસરે, હું રગવશ રખડું નિરાગી વીર શિવપુર સંચરે; હું વીર વીર કહું વીર ન ધરે કાંઈ કાન. દન૬ કે વીર ને હું કોણ ગાયમ નહિ કઈ કેઇનું કદ,
એ રાગ ગ્રંથી તુટતાં વરના ગેયમને સદા; સુરગે તરૂ મણિ નૈતિમ ધ્યાને નિદાન. દશન. ૭ કાર્તિક માસ અમાસર રાતે અસ્ત ભાવદિપક તણે,
કરી દ્રવ્યદિપક પેત દેવે લેક દિવાળી ભણે; વીર વછરના સાંકળચંદ કરે ગાન.
દર્શન૮
૧ કામધનું, કપવૃક્ષ, ચિંતામણિરતું. ૩ ગૌતમસ્વામીન.
આ
વદિ ૧ ))
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અધ્યાત્મિક પ
૨
आध्यात्मिक पद.
( રાગ માલકેશ. ) કયું કર શકિત કરે પ્રભુ તેરી. કામ દુધ મદ માન વિષય રસ, ડત ગલ મરી
કયું કર૦ ૧ કરમ નચાવત તિમહિ નાચત, માયા બશિ નટ ચરી. દષ્ટિ રાગ દઇ બંધન બાદ, નિકત ન લહી સેરી.
કયું૦ ૩ કરત પ્રશંસ સબ મીલ અપની, પરના અધિકેરી. કહત માન જિન ભાવ ભગતિ બિન,
શિવ ગતિ હેત ન તેરી. ૧ છે પ્રભુ! હું આપને હારી અરજ ગુજારું છું તે નિધામાં લેશે. કામ, ક્રોધ, મદ, માન અને વિષય રસાદિ દોષે કેમે હારી કેડ છેડતા નથી. નાથ ! હું આપની સેવા ભક્તિ શી રીતે કરી શકું?
૨ જે કર્મ નચાવે તેમ નટની પરે વિવિધ વેશ ધરી હારે નાચવું પડે છે. ' 3 દૃષ્ટિરાગના દ્રઢ બંધનથી બંધાયે છું તેથી તેને ત્યાગ કરીને સત્ય માર્ગને જાણ કે આદરી શક્તિ નથી.
૪ મેહ મમતાવશ સહુ કઈ આપ આપણાં વખાણ અને પારકી નિંદા મુક્ત કંઠથી કર્યા કરે છે તેમ હું પણ વર્યા કરું છું.
૫ શ્રી માનવિજયજી મહારાજ કહે છે કે હે પ્રભુ! આપની ખરી ભક્તિ વગર આ ચેતનનું કલ્યાણ થઈ શકે તેમ નથી, તેથી જેમ આ ચિંતન આપની સેવાનો લાભ લઈ શકે તેમ કરો. તેમાં નડતાં વિદને આપ વિસરાળ કરે. જેથી હું મારું ઇચ્છિત સુખ સાધી શકું. ઈતિશમ.
(રાગ બિહાગડો.) હમ ન કિશકે કેઉ ન હમારા, જૂઠા હૈ જગક વ્યવહાર તને સંબંધ સકલ પરિવાર, છે || હમને નનારા,
હમક: ૧
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિધામ પ્રકાર.
હમ ૩
હમ ૬
પુન્ય ઉદય સુખકા બઢવારા, પાપ ઉદય દુઃખ હેત અપારા. પાપ પુન્ય દેવ હૈ સંસારા, મેં રાબ બન જાનન હારા.
હમe 3 મેં બિહું જગ ત્રિહ કાલ અકેલા, પર સંગ ભયા બહુ મેલા;
હમe " પ્રીત પુરાની ખરે ખર જાઈ મેરે હરખ શેક કછુ નહી. રાગ ભાવાં સજન માને, દેવ ભાવ જન જાને.
હમ ૭ રાગ પ દો હમમેં નહીં, દાનત નિજપ ચેતનમાં.
હમ ૮ ૧-૨ વરતુતઃ હું કોઈ નથી અને કોઈ મહારૂં નથી. આ હું અને મહારૂં એ જગતને જૂઠે કપિત પ્રાય વ્યવહાર છે. તેમાં હું જ્ઞાયક ભાવે રહેનાર છું.
૩- પુન્ય ઉદયથી ગુખનો વધારો અને પાપના ઉદયથી દુઃખને વધારો થાય છે. ઉકત પુન્ય અને પાપથી સંસાર જમણું થાય છે, હું તેને જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા છું. સુખ દુઃખના પ્રસંગે સમભાવે રહેવું-હર્ષ ખેદ ન કર-આકુળ વ્યાકુળ નહિ થતાં સમવૃત્તિ રાખવી એ મારું કામ છે. હું સર્વકાળ સર્વત્ર એક જ છું, આ બધે કુબાદિક મેળે કર્મ સંયોગે મળે છે, અને સંગિક વસ્તુને વિગ પણ થવો સહજ છે. તેમાં હર્ષ શેક શા માટે કરે ? કતૃત્વ અભિમાન તજી સાક્ષી ભાવે જ સદા-સર્વદા રહેવામાં મજા છે. * ૭-૮ નેહભાવથી કઈ સજન લેખે અને દ્વેષ ભાવથી કેઈ દુર્જન લેખે પણ હું તે બંનેથી ન્યારો નિજ સ્વભાવમાં રહેનાર છું. ઈતિશ....
ज्ञानसार सूत्र विवरणम्.
પરિઘાણ (૨૫)
(લેખક-સન્મિત્ર કપૂરવિન્યજી.) ગતાછમાં કહ્યા પ્રમાણે શાસ્ત્ર સ્વરૂપ જાણ્યા પછી સુજ્ઞ મનુષ્ય અવશ્ય તદનુસાર વર્તન કરવા તત્પર થાય છે–તેવા વર્તનને અંગે પરિગ્રહ ત્યાગની ખાસ આવશ્યકતા છે. તેથી હવે પરિગ્રહનું ખરું સ્વરૂપ સમજાવે છે,
न परवत्तेते राशेवक्रतां जात नांझ्झति ॥ પગાર: વાળ, વિવિમળા || 2 છે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર સ્વ વિવરણ. ભાવાર્થ—શાસ્ત્ર ૯ પદેશ સાંભળી–સહીને તેમજ પરિગ્રહનું સ્વરૂપ સમજીને તેને વિવેક ધારે જરૂર છે. પ્રાયઃ પરિગ્રહજ પ્રાણીઓને પીડાવાનું કારણ છે. માટે તેને અવશ્ય પરિહાર કર જોઈએ, તેજ વાત રફુટ બતાવે છે. ત્રણે જગના જેની વિવિધ પ્રકારે વિડંબના કરનાર પરિગ્રહ અને તે આ કરો ગ્રહ છે કે તે મૂલ રાશિથી બદલાતજ નથી તેમજ વકતા પણ ત્યજ નથી. ૧
guપ્રવેશ-દુપિતાશિ ||
श्रयन्ते विकृताः किं न, प्रलापा लिंगिनामपि ।। २ ।।। ભાવાર્થ-પરિગ્રહરૂપી પિશાચથી પરાભવ પામેલા લિંગધારી સાધુઓ પણ પોતાની (સાધુ) પ્રકૃતિને તજી જેમ તેમ લવતા ફરે છે, અનેક ઉન્માદ કરે છે, વેષ વિગોવણું કરે છે અને અંતે અધોગતિમાં જાય છે એ સર્વ પરિગ્રહને જ પ્રભાવ સમજ. ૨
यस्त्यक्त्वा तृणवबाह्य-मान्तरं च परिग्रहं ॥
વાતે તરવાંમા, થુપાતે ત્રથી - 3 | ભાવાર્થ ધનધાયાદિક એ બાહ્ય પરિગ્રહ છે અને વેદોદયથી થતી વિષય – અભિલાષા, હાસ્ય, રતિ, અરતિ, શોક, ભય, દુગર છા, મિથ્યાત્વ અને કષાય એ અત્યંતર પરિગ્રહ છે. તે બંને પરિગ્રહને તૃણની જેમ તજીને જે જગતથી ઉદાસી ( ન્યારા) રહે છે, તેના ચરણકમળને જગત્ માત્ર પૂજે છે. પણ જે તે પરિગ્રહમાં મુકાઈ પ ણ કરે છે તે તે જગત માસના દાસજ છે. મુછ-મમતાનેજ જ્ઞાની પુરૂ પરિગ્રહ કહે છે. ૩
चित्तेऽन्तर्ग्रथगहने, बहिर्निग्रंथता वृथा ॥
त्यागात्कंचुकमात्रस्य, भुजगो नहि निर्विपः ।। ४ ।।।
ભાવાર્થ-જેમ સર્પ કાંચલી ઉતારી નાંખવાથી નિર્વિષ થઇ જ નથી તેમ બાહ્ય પરિગ્રહનો ત્યાગ માત્રથી ખરૂ સાધુપણું પ્રાપ્ત થતું નથી. કેમકે વિવેક વિના ધન વિગેરે તજવા માત્રથી કાંઈ વિષય અભિલાષાદિક અંતર વિષ કળી શકતું નથી, માટે મુમુક્ષુ જનએ તે વિષય અભિલાષાદિક અંતર વિષ વારવા (ઉતારવા) પ્રથમ પી થવું જોઈએ. જ્યાં સુધી વિષયવાસના જાગૃત રહે છે, જ્યાં સુધી હાસ્યાદિક દેનું દીક્ષિત થયા છતાં છુટથી મુત્કલની જેમ સેવન કરાય છે, જ્યાં સુધી તત્વ-દષ્ટા થવા પ્રયત્ન કરાતું નથી અને જ્યાં સુધી ક્રોધ, માન, માથા અને લેભનું સેવન છુટથી ક્યાં કરાય છે, ત્યાં સુધી સાધુપણું છે જ રહે છે અને અંતર વિષ ટલતાંજ સાધુપણું સંપજે છે. ' ( ૧ મિલાવ, વિજયાભિલાષ અને ધાદિક કાનું સેવન વિગેરે (આત્માને મૂર્થિત
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४२
જનધર્મ પ્રકા,
त्यक्त परिग्रहे साधोः, प्रयाति सकलं रजः ॥
पालित्यागे क्षणादेव, सरसः सलिलं यथा ॥ ५ ॥ ભાવાર્થ-જેમ સરોવરની પાળ તોડી નાંખવાથી માંહેનું સર્વ જળ ક્ષણ માત્રમાં બહાર વહી જાય છે, તેમ પવિગ્રહ મમતા તેડવાથી-મૂછીને ત્યાગ કરવાથી સાધુના સર્વ કર્મમલને ક્ષણવારમાં નાશ થઈ જાય છે. ગમે તેટલી કષ્ટકરી કરતાં છતાં અંતરનો મેલ જોવા માટે પરિગ્રહમમતા-મૂછોને ત્યાગ કર્યા વિના શુદ્ધ થવાતું નથી. માટે મુમુક્ષુ જનેએ બાદ અને અત્યંતર ઉભય પરિગ્રહને પરિહાર ગાવશ્ય કરે ઘટે છે. ૫
त्यक्तपुत्रकलत्रस्य, मूछीमुक्तस्य योगिनः ॥
चिन्मात्रप्रतिवद्धस्य, का पुद्गलनियंत्रणा ॥ ६ ॥ ભાવાર્થી , પુત્ર, લક્ષ્મી વિગેરેના ત્યાગી, મુછ રહિત અને કેવળ જ્ઞાન ધ્યાનનાજ અભ્યાસી સાધુપુરૂને જડ-પુગલની શી પરવા હૈય? પિતાનાં સ્ત્રો પુત્રાદિકને તજીને જે પુનઃ પરિગ્રહમમતાથી લેક સંગ (પરિચય) માં પડી જવાય, જેથી જ્ઞાન, ધ્યાન ન કરાય અને સંયમમાર્ગ સમ્યગ ન સેવાય પણ મુચ્છી મમતાનીજ વૃદ્ધિ કરાય તે પ્રથમનાં સ્ત્રી પુત્રાદિકને તજીને શું કમાણી એમ તે ઉલટી નવી ઉપાધિ વધારવાથી વિશેષે વિડંબનાપાત્રજ થવાનાં. તેમ ન થવા પામે એવું સતતું લક્ષ સાધુઓએ રાખવું જ જોઈએ. ૬
चिन्मात्रदीपको गच्छेद , निर्वातस्थानसंनिभैः ।।
निष्परिग्रहतास्थैर्य, धर्मोपकरणैरपि ॥ ७ ॥ ભાવાર્થ—જેમ વાયા વિનાના રથળગે દવે સ્થિર રહી શકે છે-બુક ખાતે નથી તેમ ધર્મ-ઉપગ વડે સંયમયેગમાં સ્થિત મેળવી નિષ્પરિગ્રહતા. સાધી શકાય છે. ધર્મની વૃદ્ધિ કરનાર ઉપગી સાધનજ ધર્મ-ઉપગરણું ગણાય છે. તેને મમતારહિત ધર્મ માર્ગમાં ઉપગ કરનાર અક્ષય સુખનો અધિકારી થઈ શકે છે. પણ જો તેમાંજ ઉલટી મમતા રાખવામાં આવે તે તે ઉપગરણ કેવળ અધિકરણ (શબ) રૂપજ ગણાય. માટે મમતા રહિત જ્ઞાન દર્શન કે ચારિત્રનાં ઉપગ વડે આમ ઉપગારની સિદ્ધિ થાય તેમ નથી પ્રવર્તવું જોઈએ. ઉચિત વિવેકથી ધર્મ ઉપગરણને સેવનારને ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે. પણ જો તેમાં વિવેકની ખામીથી ઉલટી મમતા રાખવામાં આવે છે તેથી ધર્મની વૃદ્ધિને બદલે હાનિજ થવાને પ્રસંગ આવે છે. માટે રાખવામાં આવતાં ધમેપગરણનું જેમ સાર્થક થાય તેમ વિવેકપીજ નર્ત યુક્ત છે !
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર ચત્ર વિવરણ.
૨૪૩ मूछिन्नधियां सर्व, जगदेव परिग्रहः ॥
मूच्छेया रहितानां तु, जगदेवाऽपरिग्रहः ॥ ८ ॥ ભાવાર્થ-આવાં કારણસર શાસ્ત્રકાર કહે છે કે, મુછવડે જેની બુદ્ધિ અંજાઈ ગઈ છે તેને આખું જગત પરિગ્રહરૂપજ છે, અને જે મહાત્માએ મુચ્છ (મમતા) ને સમુલગી મારી કાઢી છે, તેને તે જગતમાં જરા પણ પરિગ્રહને લેપ લાગતેજ નથી. આ ઉપરથી પરિગ્રહ-મૂર્છા ઉતારવી કેટલી કઠણ છે તથા મુછ ઉતાર્યાથી પરિણામે કેટલું બધું સુખ થાય છે, તેનું સહજ ભાન થઈ શકે છે. ગમે એવું દુષ્કર કાર્ય પણ પુરૂષાર્થથી સાધી શકાય છે. એમ સમજી મુમુક્ષુ જનેએ કાયરતા તજી પરિગ્રહને પ્રસંગ તજવા દરેક પ્રયત્ન કરે ઘટે છે. ૮.
વિવેચન–આ અષ્ટકના વિવેચનમાં વધારે લખવાની અપેક્ષા રહેતી નથી કારણકે તેને ભાવાર્થમાં જઈને વિરતાર કરવામાં આવ્યું છે છતાં યત્ કિંચિત કુરણ થવાથી કાંઈક વિવેચન લખવામાં આવેલ છે.
ધન તે રોકડ નાણું, ધાન્ય-અનેક પ્રકારનું અનાજ, ક્ષેત્ર-તે ઘર, હાટ, વાડી, બાગ, બગીચા અથવા ખેતીની જમીન વિગેરે, વસ્તુ-ઘર વપરાશની અનેક પ્રકારની વસ્તુઓ (ઘરેવકરીની ચીજ ), રૂપું અને એનું અથવા તેને ઘડાવેલાં આભૂષણે, કુપદ તે ત્રાંબું પીતળ વિગેરે ધાતુઓ અથવા તેના બનેલા વાસણ વિગેરે, દ્વિપદ-કર, ચાકર, દાસ, દાસી વિગેરે, ચતુષ્પદ તે ગાય, ભેંશ: ઘેડા, હાથી વિગેરે–આ નવ પ્રકારને પરિગ્રહ મુખ્ય વૃત્તિએ કહેલો છે. એમાં તમામ પ્રકારની વસ્તુઓને સમાવેશ થઈ જાય છે. આ પરિગ્રહમાં ગ્રહ શબ્દ હોવાથી તેને એક પ્રકારના ગ્રહની ઉપમા આ અષ્ટકના પ્રથમના શ્લોકમાં કર્તાએ આપી છે.
કર્તા કહે છે કે- આ પરિગ્રહરૂપગ્રહ કેઈ નવીન પ્રકાર છેકારણ કે બીજા સૂર્ય ચંદ્રાદિ ગ્રહે તે રાશિથી પરાવર્તન પામ્યા કરે છે પણ આ તે ગમે તેટલી રાશિ( દ્રવ્યના ઢગલા) ભેળી થાય તે પણ પરાવર્તન ભાવ પામતે નથી; એની તૃષ્ણ તે વૃદ્ધિ પામતી જ રહે છે. વળી બીજા ગ્રહે તે વક્ર ગતિમાં આવે ત્યારે માર્ગ બદલે છે. પરંતુ આ ગ્રહ તે દ્રવ્યાર્દિકની વૃદ્ધિ થયા છતાં પણ વક્તાને તજતે નથી, ઉલટી વક્રતા વૃદ્ધિ પામે છે. વળી અન્ય મંગળ શનિ વિગેરે કુર કહેવાતા પ્રહ પણ સર્વને સરખી રીતે પીડા કરતા નથી; કેટલાકને તે અનુકૂળ થાય છે તે અનેક પ્રકારનું સુખ આપે છે. પરંતુ આ પરિગ્રહરૂપ રહે તે આખા જગતને વિડંબ નાજ પમાડી છે. એણે કેઈને સુખી થવા દીધેલ નથી; ખરા સુખી તે જ્યારે એને તજે છે ત્યારેજ થઈ શકે છે. આટલા કારણોથી આ પરિગ્રહરૂપી ગ્રહ કઈ અભિનવગ્રહ છે. ૧
વળી એ ના આવેશથી આવેશિનું થયેલા ઘણા લિંગારીઓ-વેપારી
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४४
જે ધર્મ પ્રકાશ,
બાવા, જેગી, અતીત, સાધુ, સન્યાસી તેમજ જતિ વિગેરે અનેક પ્રકારના દુર્ભાપિતનું ભાષણ કરે છે. અને અણછાજતા પ્રલાપ કરી ધૂળ ઉડાવે છે. આ ગ્રહ, ને આવેશ અત્યંત બુરે છે. ૨
આ બાહા પરિગ્રહની વાત થઈ પણ તે સાથે બીજો અત્યંતર પરિગ્રહ પણ છે કે જેને આ બાહ્ય પવિત્ર સહાયક થાય છે. તે અત્યંતર પડિંગ્રહ ૧૪ પ્રકાર છે. ત્રણ વેદ, હાસ્યાદિ ષટ્ટ, મિઠાવ ને ૪ કપાય. આ અત્યંતર પરિગ્રહ તે વળી બાહ્ય પરિગ્રહ કરતાં પણું વધારે ઉપદ્રવકારી છે. અનંત ભવ પર્યત-અને તે કાળ આ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરાવનાર છે. એ બંને પ્રકારના પરિગ્રહને જે તૃણવતું ત્યજી દેય છે તે જ મહા પુરૂષ જગતને પૂજનિક છે. બાકી બ: હા કે અત્યંતર પરિગ્રહવાળા જગતને પૂજવા એગ્ય નથી. ૩ - જ્યાં સુધી ઉપર જણાવેલ અત્યંતર પરિગ્રહ એને એ હાય-તેમાં કાંઈ પણ ખડના થઈ ન હોય–તેને એ છે કરવા પ્રયત્ન કર્યો ન હોય ત્યાં સુધી બાહ્ય પરિગ્રહ કદિ સર્વથા તજી દેય તે પણ તેને તે ત્યાગ વૃથા છે. કેમકે સ" કાંઈ બહારની કાંચળી છેડી દેવાથી નિર્વિષ થતા નથી, પરંતુ તેના મુખ માહેની ઝેરી દાઢ જ પાડીને કાઢી નાખવામાં આવે તે પછી નિવિષ થઈ જાય છે. તે પ્રમાણે બાહ્ય પરિગ્રહ તજે કે ન તો પણ અત્યંતર પરિગ્રહ-ઉપર જણવિલા વિષય કષાય ને મિથ્યાત્વરૂપ છે તેને જે તે પછી તમારૂં પ્રાણહારક વિષ
મ્યું એટલે પછી બાહ્ય પરિડ છુટી જ જશે. તે રહેવાને જ નથી. અને કદિ અપ કાળ રહે તે પણ ઝેરી દાંત વિનાના સર્ષના ડેશની જેમ તે વિકાર કરવાનું નથી. ૪
જેમ મહાન સરોવરની પાળ ત્રુટી જવાથી અથવા ડી નાખવાથી અંદર રહેલ તમામ પાણી વહી જાય છે તેમ પરિગ્રહરૂપી પાળા બુટી તે પછી આત્માની અંદર કર્મરૂપી જળ રહી શકતું નથી–તે સ્વયમેવ ખાલી થઈ જાય છે. તેને રોકનાર પરિગ્રહ પરની મમતારૂપ પાળજ છે. જ્યાં સુધી મમતાભાવ છે ત્યાં સુધી કર્મ રૂપી જળ અવિચ્છિન્ન ભરેલું જ રહે છે. તેથી મમત્વભાવ તજવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. ૫
જે યોગી પુરૂષ સ્ત્રી પુત્ર પરિવારાદિ ઉપરની મૂછ કે જે એક પ્રકારને પરિગ્રહજ છે તેને ત્યજી દેય છે-મમતાને સંગ છેડે છે અને માત્ર જ્ઞાન ધ્યાનમાંજ નિમગ્ન થઈ જાય છે-તેમાંજ લીનતાવાળા થાય છે તેને પછી બાહ્ય પુની નિયંત્રણ શું કરી શકે ? કાંઈ કરી ન શકે. તેને તે નિયંત્રણ નિયં. ત્રણા રૂપ જ રહેતા નથી; તેનું સ્વરૂપજ પલટાઈ જાય છે. તેને તે સર્વત્ર સમભાવ પ્રાપ્ત થાય છે એટલે સ્વપરને ભેદ ટળી જવાથી નિયંત્રણાનું સમૂળ ;
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી ડોનચાર સૂત્ર વિવરણુ.
૪૫
એના મહાપુરૂષના આત્મામાં પ્રગટેલે જ્ઞાનરૂપ દિપક નિપરિગ્રહતા રૂપ સ્થિરતાને પામે છે. તે વખતે અનેક પ્રકારના ધમ્મપકરણા પણ તેને ખાધ કરતા નથી. ઉલટા તે મદદગાર થાય છે અને નિર્વાંત એટલે પવન વિનાના સ્થાનની ગરજ સારે છે. મમતાપણાને અંગે આત્માને બાધકારી હોય છે તેજ સમતાપણાને અંગે સાધનભૂત થઇ પડે છે. એક અપેક્ષાએ જે ઉપકરણ છે તેજ બીજી અપેક્ષાએ અધિકરશું થઇ પડે છે, પર ંતુ જે તેને ઉપકણુપણેજ ઉપયોગમાં ધ્યેય છે તેને તે ચારિત્ર આરાધનમાં સહુાયક થઇ પડે છે. ચિત્ પશુ હાનિ
કારક પતા નથી. ૭
આ જગતમાં અનેક પ્રકારના પદાથી રહેલા છે. તેમાંના અમુક અમુક પદાર્થોની ઉપર મમતા ભાવને લઇને પ્રાણીએ પેાતાનુ સ્વામીપણું માને છે એટલે તેના ઉપરની મૂર્છા છે તેજ પરિગ્રહ છે. બાકી સ્વામીપણુ' માનવા કે ન માનવાથી વસ્તુનું સ્વરૂપ કાંઇ બદલાતુ નથી. પરમાત્માએ એટલાજ કારસ્થી વસ્તુને પરિગ્રહ કહેલ નથી, પશુ તેના પરની. જે મુર્છા-મમતા-મારાપણાની બુદ્ધિ તેજ પરિ છે એમ હેલ છે. અહીં પણ કત્તાં કહે છે. કે જેની બુદ્ધિ મૂછાવડ આચ્છાદિત થયેલી છે તેને જગત્ બધુ પરિગ્રહરૂપ છે અને જેની બુદ્ધિમાંથી મૂર્છા નાશ પામી છે-કેઇ પણ વસ્તુ ઉપર-યાવત્ પોતાના શરીર ઉપર પશુ મૂર્છા નથી તેને આ જગત બધું અપરિગ્રહ રૂપ છે. તેને જગતની કોઇપણું વસ્તુ આત્મ સ`પત્તિ મેળવવામાં તેને પ્રકટ કરવામાં બાધ કરતી નથી, ૮. આ પરિગ્રહુને અપરિગ્રહનુ છેવટે ખતાવેલુ' સ્વરૂપ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે.
કર્તાએ આ અષ્ટકમાં પરિગ્રહના સ્વરૂપને બહુ સ્ફુટ કરેલું છે. તેમની કરેલી અઢાર પાપે સ્થાનકાની સઝાયા પૈકી પાંચમી પરિગ્રહની સઝયમાં આ અશ્નના પ્રથમના બે શ્લોકના ભાવાર્થવાળી એ ગાથા નીચે પ્રમાણે મૂકેલી છે. નવી પલટાયે રાશિથી, માર્ગી કદિ ન હેાય; સલુણે ! પરિગ્રહ ગ્રહછે અભિનવા, સહુને દીયે દુઃખ સેાય. સલુણે પરિગ્રહ ગ્રહ વશે લિંગીયા, લેઇ કુમતરજ શીશ સલુણે જિમ તિમ જગ લભતા ફરે, ઉન્મત્ત હોય નિર્હાદરા. સલુણે પરિગ્રહ મમતા પરિહરા.
'
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ અષ્ટકની સાથે આ પાંચમી સઝાય પણ મનન કરવા લાયક છે. તેમાં પશુ કર્તાએ બહુ ઉત્તમ ભાવ પ્રદર્શિત કર્યો છે. મંત્ર સ્થળ સાચના સુથી તે દાખલ કરવામાં આવેલ નથી.
કાર્
ઉપર જણાવેલા વિવેચન તરફ વાંચકાનુ
વિવેચન સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.
----F**
કરી ધ્યાન ખેચીને આ હુક
તંત્રી,
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૬
જેનધર્મ પ્રકાશ पापस्थानक अढारमुं ( मिथ्यात्व शल्य ).
( સર્વથી ઉત્કૃષ્ટ પાપનિમિત્ત ). ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી આરા-એ દેશી અઢામું જે પાપનું સ્થાનક, તે મિથ્યાત્વ પરિહરીએજી, સત્તરથી પણ તે એક ભારી, હૈયે તુલાએ ધરીએ; ક્ટ કરે પરેપરે દમે અપા, ધર્મ અર્થ ધન ખાજી, પણ મિથ્યાત્વ છતે તે જુઠું, તિશે તેથી તમે વિચાજી. કિરિયા કરતો ત્યજતે પરિજન, દુ:ખ સહે મન રીઝેજી, અંધ ન જીતે પરની સેના, તિમ મિથ્યા દષ્ટિ નવિ સીઝેજી; વીરસેન શૂરસેન છત, સમકિતની નિતેજી, જોઈને ભલી પરે મન ભાવે, એહ અર્થ વર મુક્તજી. ધમ્મ અધમ્મ અધમ્મ ધમ્મહ, મન્ના માર્ગો ઉષ્માજી, ઉન્માર્ગે મારગની સન્ના, સાધુ અસાધુ સંલગાજી; અસાધુમાં સાધુની સન્ના, જીવ અજીવ જીવ વેદજી, મુત્તે અમુત્ત અમુત્ત મુરહ, સન્ના એ દશ ભેદજી. અભિગ્રહિક નિજનિજ મતે અભિગ્રહ, અનભિગ્રહિક સહુ સરિખાજી, અભિનિવેશી જાણતો કહે જૂઠું, કરે ન તત્વ પરિખાજી; સંશય તે જિનવચનની શંકા, અવ્યકત અનાગાજી, એ પણ પાંચ ભેદ છે વિકૃત, જાણે સમજી લેગા'. લેક કેત્તર ભેદે પટ વિધ, દેવ ગુરૂ વળી પર્વજી, શકતે તિહાં લાકિક ત્રણ આદર કરતાં પ્રથમ નિર્વજી; લેકોત્તર દેવ માને નીયાણે, ગુરૂ તે લક્ષણ હીણાજી, પર્વનિ છહ લેકને કાજે, માને ગુરૂ પદ લીનાજી. એમ એકવીશ મિથ્યાત્વ તજે જે, ભજે ચરણ ગુરૂકેરાઇ, સજે ન પાપે જે ન રાખે, મત્સર દ્રોહ અનેરા સમકિત ધારી શ્રત આચારી, તેહની જગ બલિહારીજી, શાસન સમક્તિને આધારે, તેહની કર મહારજી. મિથ્થાવ તે જગ પરમ રેગ છે, વળી ય મહા અંધકાર, પરમ શત્રુ ને પરમ શસ્ત્ર તે, પરમ નર્ક સંચારજી; પરમ દેહ ને પરમ દરિદ્ર તે, પરમ સંકટ તે કહીએજી, પરમ કંતાર પરમ દુર્મિક્ષ તે, તે છોડે સુખ લહીએ જી.
જે મિથ્યાત્વ લવલેશ ન રાખે, સુધે મારગ ભાજી, ૧ મે મા. ર પોટલા. ૩ વિધાન -પ્રસિદ્ધ જ ભોગ.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક અઢારમું ( માત્ર શસ્ત્ર )
૮.
તે સમકિત સુરતઃ ફળ ચાખી, રહે વળી અણીએ આખેજી; હેટાઈ શીહાય ગુણ પાખે, ગુણ પ્રભુ સમકિત દાખેજી, શ્રીનયવિજય વિષ્ણુધ પય સેવક, વાચક જસ મ આખેજી. હું ભવ્ય જને ! મિથ્યાત્વ નામનુ અઢારમું પાપસ્થાનક એવડુ ભારે છે કે એક તરફ ખીજા ૧૭ પાપસ્થાનક રાખ્યાં હાય અને ખીજી. તરફ્ મિથ્યાત્વ રાખ્યું હોય તે તેમાં મિથ્યાત્વ વધી જાય છે, રુાય તેટલુ કષ્ટ સહે–અનેક રીતે દેહનું દમન કરેા તેમજ ધર્મને માટે ધન ખરચા પણુ· જ્યાંસુધી તમે મિથ્યાત્વ સેવા છે. ત્યાં સુધી તે બધું મિથ્યા-ફાગઢ છે; માટે મિથ્યાત્વ નામના મહા પાપસ્થાનક થકી તમે પાછા એસરે ! ૧.
}શલેચ, ભૂમિશયન અને ભિક્ષાભાજન પ્રમુખ કઠણું કરણી કરતા અને અનેક રીતે કોઇની પણ આશા રાખ્યા વગર એકાકી સઘળાં કષ્ટ સહન કરતા છતે પણ મિથ્યા-દષ્ટિ જીવ મેક્ષને અધિકારી થતા નથી. વિવેક વગરની અધના જેવી તેની કરણી લેખે પડતી નથી. આ અધિકારે શાસ્ત્રમાં કહેલું વીરસેન અને શુરસેનનુ દૃષ્ટાંત ભલી પેરે વિચારી તમે મિથ્યાત્વ વાસના તજી શુદ્ધ સમકિતનુ' સેવન કરો.
૨..
તે મિથ્યાત્વના જુદા જુદા પ્રકાર શાસ્ત્ર અનુસારે પૂજ્યશ્રી જણાવે છે. ૧ ધર્મમાં અધમ બુદ્ધિ. ૨ અધર્મમાં ધબુદ્ધિ, ૩ સન્માર્ગમાં ઉન્માર્ગે બુદ્ધિ, ૪ ઉન્મામાં સન્માર્ગ બુદ્ધિ, ધ સધુમાં અસાધુ બુદ્ધિ, ૯ અસાધુમાં સાધુ બુદ્ધિ, ૭ જીવમાં અજીવ બુદ્ધિ, ૮ અજીવમાં જીવ બુદ્ધિ, ૯ મૂર્તમાં અમૃત બુદ્ધિ, ૧૦ અમૃમાં મૃત બુદ્ધિ, ( મુક્તમાં અમુક્ત બુદ્ધિ, અને અમુક્તમાં મુક્ત બુદ્ધિ એમ પણ કહેલું છે, જે જીવા વાસ્તવિક કર્મ શ્રેણીથી વિમુક્ત થયા છે તેને મુક્ત માનવા અને જેએ હજી કર્મથી આવૃત્ત છે એવા અમુક્તને મુક્ત માનવા એ મિથ્યાત્વને જ પ્રકાર છે.) એ મિથ્યાત્વની દેશ સત્તા રહી છે. 3.
પતપેાતાના મતને આગ્રહ સહિત સાચા માનવા રૂપ અભિગ્રહિક, બધા મતોને સખા કરી લેખવારૂપ અભિહિક, જાણી એઇને જૂઠું સ્થા પવા રૂપ આભિનિવેશિક, જગત ઉપકારી સર્વજ્ઞ સદર્શી જિનેશ્વર પ્રભુના વચનમાં શા કરવારૂપ સાંશયિક અને એકેન્દ્રિય પ્રમુખને જે અન્યક્ત મિથ્યાત્ર તે અનાભાગિક. એમ મિથ્યાત્વના પાંચ પ્રકાર પણ પ્રસિદ્ધ કહેલા છે. ૪. વળી લેાકિક દેવ, ગુરૂ અને પગત તેમજ લેાકેાત્તર ધ્રુવ, ગુરૂ અને પગત એમ છે પ્રકાર પણ મિથ્યાત્વના કહ્યા છે. લાકિક દેવ હરિહરાદિક, સૈાકિક ગુરૂ સન્યાસી પ્રમુખ અને લકિક પ ોળી, મળેવ, નવરાત્રી પ્રમુખ
For Private And Personal Use Only
૨૪૭
HTT
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધર્મ પ્રકાશ
સમજવા. લકત્તર દેવ તીર્થકર સિદ્ધ ભગવાન તેની માનતા માનવી, લેક ત્તર ગુરૂ-ઉત્તમ આચાર્ય–ઉપાધ્યાય તથા સાધુજનોને આ લોક પરલોકના સુખની ઈચ્છાથીજ સેવવા. વળી યથાર્થ ગુણ રહિત ( લક્ષણ હીન ) વર્તતા હોય તેમ છતાં તેમને ઉત્તમ લેખવવા. અને આઠમ, દશ, પર્યુષણ, દીવાળી પ્રમુખ લોકોત્તર પર્વને કેવળ આ લેકના સુખનીજ ઇચ્છાથી સેવવા. તે સર્વ મિથ્યાત્વ રૂપ હોવાથી બંને મળીને મિથ્યાત્વના છ પ્રકાર થાય છે. પ.
" ઉપર જણાવેલા બધા પ્રકાર મેળવતાં મિથ્યાત્વના ૨૧ ભેદ થાય છે. તે તમામને ત્યાગ કરી સદ્દગુરૂ ( શુદ્ધ ઉપદેશક ) ના ચરણ કમળને જે સેવે, પાપબુદ્ધિને પરિહાર કરે, તેમજ ઈષ અદેખાઈ અને પદાદિક ન કરે, એવી રીતે યથાશ્રુત સદાચરણ સેવે તેવા સમકિતવંત જનની બલિહારી છે. શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ ધર્મમાં શ્રદ્ધાન રૂપ સમકિત જ સફળ ધર્મને મુળ પાયે છે એમ સમજી જેમ બને તેમ તેની આરાધના કરો-વિરાધના નજ કરે. ૬.
ઉપર જેના અનેક પ્રકાર જણાવ્યા છે તે વિપરીત વાસના રૂપ મિથ્યાત્વ પરમ રોગરૂપ છે, મહા અંધકારરૂપ છે, પરમ શવ્વરૂપ છે, પરમ શસ્ત્રરૂપ છે, તેમજ પરમ નરક, પરમ ભાંગ્ય, પરમ દરિદ્ર, પરમ સંકટ, પરમ દુર્ભિક્ષ, અને પરમ (ભયંકર) અટવી સમાન છે. તેને ત્યાગ કરવાથી જ સર્વ સુખ સંપજે છે. ૭.
જે ભવભીર સજજન લવલેશ પણ મિથ્યાત્વ સેવે નહિ, અન્ય આત્માથી જેનોને શુદ્ધ (સા) હિત-માર્ગ બતાવે તે આખી અણીચે રહી એટલે શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુની પવિત્ર આરાનું અખંડ આરાધન કરીને સમક્તિ ( શુદ્ધ તવ શ્રદ્ધાન ) રૂપ કલ્પતરૂનાં ઉત્તમ ફળને ચાખી શકે છે એટલે તે અનુક્રમે દેશ વિરતિ ધર્મ અને સર્વ વિરતિ ધર્મનું યથાવિધ આરાધન કરી જન્મ મરસુનાં અનંતા દુ:ખમાંથી સર્વથા મુક્ત થઈ મુક્તિપદ પામી શકે છે. વળી વિવેકષી વિચાર કરી લેતાં સહેજે સમજી શકાય તેવું છે કે સદ્દગુણુ વગર આપણમાં ગુરૂતા–મોટાઈ શી રીતે આવે ? આત્માના અનંત ગુણમાં જિને. શ્વર ભગવાને સમકિત ગુણનેજ મુખ્ય કહે છે. એમ પંડિત શ્રી નય. વિજયજી મહારાજના શિષ્ય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ કહે છે. એ ઉત્તમ સિદ્ધાંત સહુ ભવ્યાત્માઓનાં હૃદયમાં નિવાસ. ઇતિશ. મુ. ક. વિ.
- વિવેચન-આ. પાપસ્થાનક એવા પ્રકારનું છે કે તેને માટે જેટલું વિવે ચન લખીએ તેટલું લખી શકાય. ઉપ૨ ભાવાર્થ લખતાં શીર્ષથી વિશેષ બહું ઓછું લખવામાં આવ્યું છે. આ પાપસ્થાનકને વ્યવહારિક રીતે તેલ કરશામાં આવે તે પશુ સાર પપસ્થાનકે હવે આ પાપયાનક વધી જાય તેવું
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક અઢારમું ( મિથ્યાત્વ ગ્રણ્ય ).
૨૪૯
છે. તેનુ કારણુ ત્યાંસુધી મિથ્યાત્વ હૈય છે ત્યાંસુધી બીજા કઈ પણ ગુણસ્થાનક ફરસતા નથી. મિથ્યાત્વ નાશ પામે ને સમકિતની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારપછી એકડા ઉપરની સખ્યા જેમ બધી વૃદ્ધિકારક થાય તેમ સર્વ ધર્મકરણી લેખે લાગે છે. એટલે મિથ્યાત્વ છતાં જે જે ધર્મકરણી કરવામાં આવે તે સવ ઇલ ઝિંક સુખદિના નિમિત્તભૂત થાયછે; પરંતુ મેક્ષસુખના હેતુભૂત થતી નથી અને સમકિત પામ્યા પછીની સર્વ ધર્મકરણી મેક્ષના હેતુભૂત થાય છે. સમકિતી જીવ ઇહલેાકના સુખની ઇચ્છાએ ગલિક સુખની વાંછાએ કોઈપણુ ધ કરણી કરતે જ નથી. તેને ધર્મનું રહસ્ય ખરૂ' સમજાયુ હોય છે-જડ ચૈતન્યના ભેદ તેથી તે સ`સારને ખરેખરા ખંધનરૂપ સમજે છે, એટલે તેની વૃદ્ધિ પગલાં તે કદાપિ ભરતાજ નથી. આ કારણથીજ કેત્તાં
હાય છે
લે થાય તેવાં મહાપુરૂષ કહે છે કે તમે ગમે તેટલું કષ્ટ કરે, અનેક પ્રકારે આત્માને ક્રમે, ધર્મકાર્યમાં પુષ્કળ દ્રવ્યના વ્યય કરેા પણ જો મિથ્યાત્વ હાજર છે તે તે બધું નિષ્ફળ છે; માટે તમે તે મિથ્યાત્વથી છુટા પડેો-તેનેા સ`ગ છેડે, કે
A
૧
અનેક પ્રકારની ક્રિયા કરેા, સ્વજન સબ'ધીના સ`ગ ત્યજી દ્યા, ચારિત્ર પાળે',, પશુ ને અ ંદર મિથ્યાત્વના વાસ છે તે તે બધુ વાસ્તવિક ફળદાતા ન હાવાથી નિષ્ફળ છે. એ બધી ક્રિયા અંધની દોડાદોડ જેવી છે. આંધળે માણસ ગમે તેટલી દોડાદોડ કરે. પણ વાંછિત સ્થાનક પામી શકે નહીં તેમ મિથ્યાત્વયુક્ત દ્રવ્ય ચારિત્રાદિકથી મેક્ષપ્રાપ્તિ કદાપિ થઇ શકે નહીં. મ પ્રસ`ગ ઉપર વીરસેન ને શૂરસેનનુ દષ્ટાંત છે તે અહીં ટુ'કામાં લખીએ છીએ:
-
• એક રાજાને વીરસેન ને શૂરસેન નામના પુત્ર હતા, તેમાં વીરસેન
જન્માંધ હતો. તે બને પુત્રો અધ્યાપક પાસે અભ્યાસ કરવા ગયા. ત્યાં. બીજી ઈંદ્રીએ તીવ્ર હાવાથી વીરસેન યુદ્ધને લગતી કેટલીક કળા શીખ્યા. અન્યઢા એક રાજાનુ સૈન્ય તેના રાજ્ય પર ચડી આવ્યું, તેની સામે યુદ્ધ કરવાં જવા માટે વીસને આપ્રશ્ન કર્યો. તેના પિતાએ નિવાર્યા છતાં તે ગયા. તેણે અનેક પ્રકારની કળાવડે યુદ્ધ કર્યું. પણ નૈત્ર ન હેાવાથી દુશ્મન રાજાએ તેને જાણે તેમ પાછળથી આવીને તેને પકડી લીધે, તે ખબર સાંભળી પિતાની આજ્ઞાથી શર મેન લડવા ગયે, તો યુદ્ધ કરી દુશ્મન રાજાને જીયે અને વીરસેનને પાછે લઇ આવ્યું. ' આ દૃષ્ટાંત ઉપરની હકીકત સાથે ઘટાવવુ. ૨
હવે મિથ્યાત્વનાં ૨૧ પ્રકારો પૈકી પ્રથમ સત્તા આશ્રી દશ ભેદ કહે છે. સ'જ્ઞા મિથ્યાત્વ એટલે વસ્તુ અમુક છતાં તેને ખીન્ન રૂપમાં, કહેવી માનવી તે, ૧. સૂજ્ઞાન દર્શન ચારિત્રા, તેને અધા માનવે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે ધર્મ પ્રકાર 2 અધમ–હિંસા. અસત્ય, મધુનાદિ તેમાં ધર્મ માન. યજ્ઞ યાગાદિમાં
તેમજ કન્યાદાનાદિમાં જે પુન્ય માનવામાં આવે છે તેને આ પ્રકારના
મિથ્યાત્વમાં સમાવેશ થાય છે. ૩ સન્માર્ગ––શ્રાવક ને સાધુના વ્રત નિયમાદિ તેને ઉભાગ માન તે. જ ઉમાર્ગ–કાય કલેશ, કંદમૂળ ફણ, રાત્રી ભેજનાદિ, તેને માર્ગ
માનવે તે. ૫ અસાધુ–મંચન કામિનીના ભેગી, સંસારમાં આસક્ત એવાએ, તેને
સાધુ માનવા તે. ૬ સાધુ-સંચન કામિનીથી ન્યારા, પંચ મહાવ્રતધારી મુનિરાજને અ
સાધુ માનવા તે. ૭ જીવ—ચેતના લક્ષણ વાળાને અજીવ માન. પંચમહાભૂતનું કાર્ય માનવું. ' જીવનું અસ્તિત્વ જ ન માનવું તે. ૮ અછવ–પગળિક પદાર્થોને કોઈ કારણને લઈને તેમાં વૃદ્ધિ, હાનિ થતી
દેખી જીવરૂપ માનવા તે. ૯ મૂત્ત—એટલે મુર્તિમાન-રૂપી એવા કર્મ વિગેરેને અમૂર્ણ માનવા તે. ૧૦ અમૂ–જીવ આકાશ વિગેરેને મૂર્ણ માનવા તે. અથવા મક્ત જે સર્વ
કર્મોને ખપાવી મિક્ષને પ્રાપ્ત થયેલા સિદ્ધ તેને અમુક્ત માનવા અને અને મુક્ત-જે હરિહરાદિ–ખરી મુક્તિને નહીં પામેલા-સંસારમાં જન્માદિ ધારણ કરવાવાળા તેમને મુક્ત માનવા તે.
આ દશ પ્રકાર મિયાત્વની સંજ્ઞાને આશ્રીને છે. હવે બીજા મિથ્યાત્વના મુખ્ય પાંચ ભેદ જે છે તે કહે છે –
૧ અભિગ્રહિક–પિતપોતાના મતને આગ્રહ-અમે ગ્રહણ કર્યો છે ને મતજ-ધર્મજ સાચે છે, બીજા બધા ખાટા છે. એ આગ્રડ જૈનધમીને જૈન ધર્મ પ્રત્યે એ આગ્રહ હોય તે તે મિયાત્વ ગણાતું નથી, પરંતુ ત્યાં આગ્રહ હેતેજ નથી, ત્યાં તે જે સર્વ દેષ રહિત હેય તે દેવ, જે કંચન કામિનીના ત્યાગી, ગુરૂના ગુણે સંયુક્ત હોય તે ગુરૂ અને જે દયા સંયુક્ત હોય અને અધર્મના કોઈ પણ પ્રકારને જેમાં સમાસ ન હોય તે ધર્મ. આમ ખુલ્લી માથતા હોય છે, ત્યાં અમુકજ દેવ, અમુકજ ગુરૂ, એ ખોટો આગ્રહ હૈ નથીતેને તે ગુણની સાથે જ સંબંધ હોય છે. - ૨ અનભિગ્રહિક–બધા ધર્મ સારા, બધાને માનીએ, કોઈને નિદીએ પી. બળ દેવને પ [એ, બધા ગરની ભક્તિ કરી છે. આને બદના
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપરયાનક અઢારમું (મિથ્યાત્વ શલ્ય). માન્યતા તે અનભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ છે. કારણ કે તેને સુવર્ણ કે લેહની પરીલાજ પડી નથી અને ગળખળ બંનેને તે સરખા ભય માને છે.
૩ અભિનિવેશિક–આમાં સત્ય માર્ગ જાણ્યા છતાં કોઈ પ્રકારને આ ગ્રહ પડી જવાથી અસત્ય માર્ગન-અસત્ય હકીક્તની પ્રરૂપણાનું કરવા પણ છે. આ મિથ્યાત્વ બહુજ નેષ્ટ છે. જાણી બુજીને અસત્ય પ્રરૂપણ કરનાર સમજાબે સમજતો નથી. કેમકે તેને તે સમજવું જ નથી. જેમ વર્તમાન કાળે કેટલાઠ ડુંક પંથી સાધુએ શાસ્ત્રાધારથી જિનપ્રતિમાને પૂજનિક વંદનિક જાણે છે-માને છે, છતાં .તાના કુમાર્ગને ત્યજી શકતા નથી તેમ સમજવું.
૪ સશયિક–જિન વચનમાં શંકા કરવી તે, શંકાના બે પ્રકાર છે. એક મિથ્યાત્વરૂપ શંકા છે કે જેમાં આમ સર્વરે કહ્યું છે પણ તે તે કાંઈ સત્ય લાગતું નથી. આવી વિચારણા હોય છે. બીજી શંકા ખરૂ તવ સમજવાની આકાંક્ષા રૂપ છે. તેમાં પિતાના અપપણુથી અમુક વાત બરાબર સમજાતી નથી તેથી તે ગીતાર્થ ગુરૂ પાસે સમજવા ગ્ય છે. એવા પ્રકારની વિચારણા છે. આ શંકા મિથ્યાત્વ રૂપ નથી.
૫ અનાગિક–અવ્યકત એવા એ કે દ્રિયથી આરંભીને અસંજ્ઞી પચે. દિય સુધીના જીને મિથ્યાત્વ હોય છે તે.
આ પાંચ બે કર્મબંધના મુખ્ય અનાદિકાળથી ચાલ્યા આવતા હેતુ તરિકે પ્રસિદ્ધ છે.
હવે લેકિક ને લેકોત્તર દેવગત, ગુરૂગત ને પર્વગતઃ મિથ્યાત્વ કહે છે.
૧ કિકદેવગત મિથ્યાત્વ-રાગ દ્વેષ મહાદિ દેલવાળા હરિ હાદિ દેવોને દેશ તરિકે માનવા તે.
૨ લકિક ગુરૂગત મિથ્યાત્વ-કંચન કામિનીના ભેગી, સંસારમાં આસકત, કંદમૂળ લક્ષણ, રાત્રિ ભેજનાદિ પાપ ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ કરનાર બાવા, જેગી, સાધુ, સંન્યાસી વિગેરે કુલિંગધારીઓને ગુરૂ તરિકે માનવા તે.
૩ લેકિક પર્વગત મિથ્યાત્વ-હળી, બળેવ, નવરાત્રી વિગેરે અનેક મિથ્યાવીઓના પર્વને પર્વ તરિકે માની તેનું આરાધન કરવું તે.
લોકેત્તર દેવગત મિથ્યાત્વ-લે કેત્તર દેવ વીતરાગ સર્વ દોષ વિમુક્ત તેની આલેકના સુખને માટે પુત્રાદિની, ધનાદિકની, સ્ત્રી વિગેરેની પ્રાપ્તિની ઈરછાએ ભક્તિ કરવી અથવા માનતા કરવી તે.
૫ લેકેત્તર ગુરૂગત મિશ્લા-પંચમહાવ્રતધારી, સંસારથી વિરત શુદ્ધ મુનિ મહારાજની આ લેક સંબંધી પૂરત સુખાદિકની પ્રાપ્તિ માટે
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૨
જૈનધર્મ પ્રકાર.
ભક્તિ કરવી અથવા પાસગ્યા, દુરાચારી અને માત્ર યતિવેશધારીને ગુરૂ તરિકે માનવા ને તેની ભક્તિ કરવી તે.
૬ લોકોત્તર પર્વગત મિથ્યાત્વ-જ્ઞાન પંચમી, મૅન એકાદશી, પિસદશમી, પર્યુષણાદિ પર્વોનું આરાધન અથવા આંબિલ ઉપવાસાદિ તપ આ લેકના સુખની ઇરછાએ તે તે પર્વાદિકને દિવસે કરે તે. '
- આ છ પ્રકારો પૈકી પાછલા ત્રણ પ્રકારના મિથ્યાત્વ ધમી કહેવાતા માણસે -શ્રાવકે પણ સેવે છે, પરંતુ તે પરિણામે બહુ હાનીકારક છે. તેથી ઉત્તમ જીવોએ ઈહલેક સંબંધી પુદગલિક સુખની વાંછા ત્યજી દઈને માત્ર મિક્ષ સુખની ઈચ્છાએજ શુદ્ધ દેવ ગુરૂનું ને લેકોત્તર પર્વનું આરાધન કરવું. ૩-૪-૫. ' આ કુલ એકવીશ પ્રકારના મિથ્યાત્વ જે તજે ને ગુરૂના ચરણને ભજે, તે પ્રાણી પાપથી લેપાય નહીં અને મિથ્યાત્વ જવાથી મત્સર હાદિક અન્ય દે પણું તેનાથી દૂર જાય. એવા સમકિત ધારી, શ્રnક્ત આચારના આચરવાવાળા, અને શાસનની ઉન્નતિ કરવાવાળા પ્રાણીઓ ભક્તિ કરવા યોગ્ય છે. તેમની સેવા ભક્તિ કરવાથી તેવા ગુણે પિતાને પણ પ્રાપ્ત થાય છે. ૬.
હવે કર્તા મિથ્યાત્વને ઉપમા દ્વારે પ્રરૂપે છે. કર્તા કહે છે કે આ જગતના અન્ય વ્યાધિએ તે બધા દિવસે પણ દૂર થાય છે, પરંતુ મિથ્યાત્વ તે પરમ રોગ છે. તે જેમ તેમ દૂર થઈ શકતું નથી. પરમ અંધકાર તે મિથ્યાત્વ છે. અન્ય અંધકારમાં પુદ્ગલિક વસ્તુઓ દેખાતી નથી પરંતુ આ પરમ અંધકાર તે શુદ્ધ માર્ગ ને આત્મસ્વરૂપ દેખાવા દેતા નથી. મિથ્યાત્વ પરમ શત્રુ છે. સામાન્ય શત્રુ હોય તે બહુ વિનાશ કરે તે સુખના સાધનોને કે છેવટે એક ભવ આશ્રી પ્રાણુને વિનાશ કરે છે, પણ આ પરમ શત્રુ તે અનંત જન્મ મરણ આપે છે, ને અનંતા માં અનંત દુઃખની રાશી પ્રાપ્ત કરાવે છે. પરમ શય તે મિથ્યાત્વ છે. અન્ય શસ્ત્ર તે દેહને વાત કરી શકે છે પણું આ પરમ શસ્ત્ર તે આત્માનો-આત્મગુણને વિઘાત કરે છે. પરમ નરક તે મિયાત્વ છે. રત્નપ્રભાદિ સાત નરકમાં જનારનો તે અમુક કાળે છુટકે થાય છે પરંતુ મિથ્યાવરૂપ નરકમાં સંચરેલાને તે અનંતકાળે પણું છુટક થતા નથી. પરમ દર્ભાગ્ય, પરમ દારિદ્ર, પરમ સંકટ, પરમ કાંતાર ને પરમ ભિક્ષ એ બધી ઉપમા મિથ્યાત્વનેજ ઘટે છે. બરૂ દુર્ભાગી પણું મિથ્યાત્વીનુંજ છે, ખરી દારિદ્રતા તેની જ છે કે જેમાં ધર્મરૂપી ધન અંશમાત્ર પણ નથી. પરમ, સંકટ મિથ્યાત્વજ છે કે જે અનાદિકાળનું છે અને તેને કયારે અંત આવશે તે કહી શકાતું નથી. પરમ–ભયંકર-મહાન અટવીકે જેમાં ભૂલે પડેલ
. . . - " , " નામ પતેથી બહાર નિકળી શકે નહીં
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક અઢારમું ( મિથ્યાત્વે શલ્ય).
૨૫૩
એવી અટવી તે મિથ્યાત્વ છે. તેમાં ભરાયેલા-ફસી પડેલા પ્રાણીને અનંતકાળે પણ છુટકે થતું નથી. ખરેખર મહાન દુષ્કાળ તે મિથ્યાત્વ છે કારણ કે અન્ય દુષ્કાળ પરિમિત કાળના હોય છે અને તેમાં દેહને ભય મળતું નથી પરંતુ આ દુષ્કાળ તે અપરિમિત કાળને છે ને તેમાં આત્માને સ્વગુણુનું ભક્ષય મળતું નથી. આવા સર્વ દેવસ પન્ન મિથ્યાત્વને કોઈપણ ઉપાયે તજવાથીજ ખરૂં સુખ પામી શકાય તેમ છે એમ કર્તા કહે છે. તે લક્ષમાં રાખવા ચોગ્ય છે. છે.. - જે પ્રાણ લવલેશમાત્ર મિથ્યાત્વને દેષ ન લગાડે, શુદ્ધ માર્ગે ચાલે અને અન્યને પણ શુદ્ધ માગે ચલાવે, શુદ્ધ માર્ગ પ્રરૂપે તે પ્રાણી સમિતિ રૂપી કપવૃક્ષને મિક્ષરૂપી ઉત્કૃષ્ટ ફળને ચાખે છે અને તે આખી અણીએ રહે છે અર્થાત્ તેની કોઈ પ્રકારની ખંડના થતી નથી. તેની સુખ સમૃદ્ધિ, આબરૂ ઇજત અખંડ રહ્યા કરે છે. તે પ્રાણી પિતે સંસાર સમુદ્ર તરે છે ને અન્ય અનેક જુને તારે છે. કી કહે છે કે-આ જગતના માત્ર પ્રાયે મહેકાઈ મેળવવાના અભિલાષી હોય છે, પરંતુ હટાઇ કેમ મેળવવી? તેને દીર્ધ વિચાર કરી મહેટાઈ મળે તેવા કારણે સેવતા નથી. ખરી હેટાઈ ગુણથી જ મળે છે. કદિ કવચિત્ દ્રવ્યાદિકથી કે અધિકાર મળવાથી હેટાઈ પ્રાપ્ત થાય છે પરંતુ તે ક્ષણવિનશ્વરી છે, તે મોટાઈ કાયમ ટકતી નથી. ખરી હેટાઈ જે ગુણને અંગે પ્રાપ્ત થાય છે તે છે તેથી ખરી મોટાઈ મેળવવી હોય અને તે પણ પાછી ટકાવી રાખવી હોય તે ગુણ મેળવવા પ્રયત્ન કરો. અહીં પ્રશ્ન થાય છે કે ગુણ તે અનેક પ્રકારના કહેવાય છે. દયા ગુગુ, દાત: ગુગ, શ્રદ્ધગુરુ, સરલતાગુ ઇત્યાદિ, તે તેમાંથી કે ગુણ મેળવવા પ્રથમ પ્રયાસ કરે?” તેના ઉત્તરમાં કર્તા કહે છે કે-પ્રથમ સમક્તિગુણ-શુદ્ધ શ્રદ્ધગુણ પ્રાપ્ત કરે. ત્યારપછી બીજા બધા ગુણ મેળવ્યા કામના છે. નહીં તે તે ગુણે પણ અંક વિનાના શૂન્ય જેવા છે. પરંતુ સમકિત ગુણ મેળવતાં પ્રથમજ સત્ય અને સરલતાની જરૂર પડશે. સત્યમાં સમક્તિને નિવાસ છે ને માયામાં મિથ્યાત્વનું નિવાસ છે. તેથી સત્યપરાયણ થવું પડશે ને માયાને ત્યાગ કરે છે, તે જ સમક્તિ ગુણ નિષ્પન્ન થશે, ને તેજ તે ગુગુ ટકશે. આ બાબત રી વિચાર કરી ઉપર બતાવેલા એકવીશે પ્રકા રન મિથ્યાત્વને તજવા અને સમકિત ગુણ પ્રાપ્ત કરે. એ ગુણ પ્રાપ્ત થવાથી સંસાર પરિત્ત થઈ જાય છે. કર્મબંધ જે પ્રથમ દીર્ઘકાલીન થ હ તે અટકી જાય છે. અને જે સાવધતા બની રહે છે તે અ૬૫ કાળમાં સિદ્ધિ સામ્રાજ્ય મેળવી શકાય છે. નહીં તે પણ દેર પરેલી સુઈ કીચડમાં પડી ગઈ હોય છતાં પણ તે પાછી મેળવી શકાય છે તેમ વધારેમાં વધારે અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્તન કાળમાં જરૂર તેને સિદ્ધિસુખ પ્રાપ્ત થાય છે. આ સઝાયને અર્ધ વારંવાર મનન કરવા
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ
જે છે. બહુ વિશાળ છે. આ પાવસ્થાનકને તજવા પછી જ ખરી રીતે પ્રથમના સત્તર તજી શકાય છે. આ પાપસ્થાનકને તજવા માટે કત્તા શ્રીમદવિજયજી ઉપાધ્યાય બહુ ભાર મૂકીને કહે છે અને તે ખરેખર સશાસ્ત્ર ક્યન છે. તેથી નિરંતર તેમણે આપેલી હિતશિક્ષાને અનુસરવું યોગ્ય છે. ૮. તંત્રી.
चंदराजाना रास उपरथी नीकळतो सार.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૬૩ થી)
પ્રકરણ ૧૩ મું. શિવકુંવર નાટકીઓએ અનેક પ્રકારના નાટકો વીરમતીની પાસે કર્યા. તે વખતે ઢોલ વિગેરેને અવાજ સાંભળીને ગુણવળી પણ પોતાના ગામમાં આવી ખોળામાં ચંદરાજાવાળું પાંજરું લઈને બેઠી. બીજા બધા નાટકોમાં ઉત્તમ પ્રકારનું નાટક બતાવવા માટે શિવકુંવર નાટકીઆની પુત્રી શિવમાળા તૈયાર થઈ. પ્રથમ એક અત્યંત લાંબે વાંસ ઉભો કર્યો, તે મા મુનિરાજને ચડવાની ઉપશમ શ્રેણીરૂપ ન હોય તેવું જણાવા લાગે. પછી તે વાંસને ચારે બાજુ દેર નાખીને બાંધ્યું, તે વખતે તેની કાકૃતિ જણાવા લાગી. ત્યારપછી તેની ઉપર એક સોપારી મુક્યું અને શિવાળા વીરમતીને પ્રણામ કરી ચંદરાજાને જ્ય બેલી વાંસ ઉપર ચડી. તે વખતે તેના પિતાએ શિખામણ આપી કે-“હે પુત્રી ! બરાબર લક્ષ રાખીને નાટક કરજે. આ ઠેકાણું ખરેખરૂં નાટક કરવાનું મળ્યું છે, અહી જો ખામી રાખીશ તે પછી કયાં જઈને ખેલીશ? • શિવાળાએ તેના શિખામણ અંગીકાર કરી અને જેમ પક્ષી આકાશમાં ચડે તેમ દોરવડે વાંસના અગ્ર ભાગ ઉપર ચડી ગઈ. ત્યાં પહોંચ્યા પછી વાસના અગ્ર ભાગે ગોઠવેલા સોપારી ઉપર પિતાની નાભી ગોઠવીને ઉધી ચકચકર ફરવા લાગી, નીચે ઢોલ ઢમકવા લાગ્યા અને કેટલાક નટ તે ઉંચી નજર રાખીને અખંડ ઉભા રહ્યા. શિવાળાએ કુંભારના ચકની જેમ શરીરને ફેરવતાં ફેરવતાં એવી ગુલાંટ મારી કે તે સેપારી ઉપર મતક લાવી દીધું અને પગ ઉંચે આકાશમાં કરી દીધા. જેમ ઉધે મસ્તકે મુનિ કાઉગ કરે અથવા જેમ તાપસે તપ તપે તેમ સ્થિર થઈ ગઈ. પછી પાછી ગુલાંટ મારીને ડાબા પગની એડી તે સોપારી ઉપર ગોઠવી અને એક પગે ચાર ચકર ફરવા લાગી. આ કળા બહુ અદ્દભુત કરી. ત્યારપછી વાંસના અગ્ર ભાગ ઉપર રહીને પાંચ વર્ણની પાંચ પાઘડીઓ લઈ તેની કુલની પાંખડીઓ ગુંથે તેવી રચના કરી. આ પ્રમાણે અદ્દભુત નાટ્યકળા બતાવી એટલે શિવકુંવરે કહ્યું કે
પુ! હવે નીચે ઉતરી જા. એટલે જેમ સાપણું દોરની સાથે ઉતરી પડે
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંદરાજાને રાસ ઉપરથી નીકળતે સારી એમ ઉતરી ગઈ. નીચે આવી એટલે બધા નટ તેને આનંદથી ભેચ્યા, કારણકે હવે પડી જવાને ભય બધે નાશ પામ્યું હતું. '
પછી નટએ ચંદરાજાને યજયકાર કર્યો, ઢોલ બનાવ્યો અને વીરમતી પાસે જઈ પગે લાગીને મેજ માગી. તે વખતે પણ “ચંદરાજાને ઘણી ખમા ' ઇત્યાદિ શબ્દ બોલવા લાગ્યા. આ શબ્દ વીરમતીના કર્ણમાં બાણ જેવા લાગવા માંડ્યા. કેમકે તેને રાજ્યનું પણ અત્યંત અભિમાન ચડ્યું હતું. નટએ તે દાન ન મળ્યું એટલે વળી અનેક પ્રકારની કસરતો વિગેરે ખેલ કર્યા. પછી પાછા સંદ રાજની જય બોલતા દાન લેવા આવ્યા. તે વખતે પણ વીરમતીએ દાન આપ્યું નહીં. લોક નાટક જોઈને અત્યંત પ્રસન્ન થયા હતા તેથી સો યથાશક્તિ દાન દેવા ઉત્સુક હતા, પરંતુ વીરમતીના દાન આપ્યા અગાઉ દાન આપવાની કોઈની મગદુર નહતી.
આ વખતે પાંજરામાં રહેલ કુર્કટ વિચાર કરે છે કે-નટ મારો જશ બેલે છે અને તે કારણથીજ માતા દાન આપતી નથી, તેથી નટને જે દાન નહીં મળે તે તે પરદેશમાં જઈને આપણે જશ કેમ બેલશે? ઉલટી અપકીર્તિ બેલશે, તેથી દાન તે આપવું જ જોઈએ. ” આમ વિચારીને પિતાના પાંજરાની સળીઓ ખસેડી અંદરથી રત્નજડિત સેનાનું કાળું ચાંચમાં લઈ નીચે નાખ્યું. ઉપરથી તે કાળું પડ્યું કે તરતજ શિવકુંવરે દેડીને તે લઈ લીધું અને ચંદરાજાની જય બલ્ય, એટલે ઢેલવાળે પણ તેના જયને ઢોલ વગાડ્યા પછી લેકે પણ વીરમતી તરફ નજર ન કરતાં ચિતરફથી અનેક પ્રકારના વ ને અલંકાર આપવા લાગ્યા. શિવકુવર પાસે તે માટે ઢગલે થયે, તેમાંથી નટને નટણીઓ પિતાને અનુકૂળ આવતા વસ્ત્રાલંકાર લઈ લઈને પહેરવા લાગ્યા, તેથી તેઓ પણ ઓળખાય નહીં તેવા થઈ ગયા. શિવકુંવર બહુજ રાજી થયે પણ વીરમતીને શરીરે તે અંગારા દડ્યા. શિવકુવર તે અંદરાજાને જય બેલી વીરમતીની આજ્ઞા માગી પિતાને ઉતારે ગએ, પણ વીરમતીનો કોપ ઉતર્યો નહીં. તે તે ઉલટે વધવા લાગે. વીરમતી બોલી કે-“એ કેશુધન ઘેલો થયો કે જેણે મારી પહેલાં દાન આપ્યું હું જોઉં તે ખરી કે તે કે છે? પણ મને તે સાળમાં વધેલ-ઉછરેલો લાગે છે, મારી નિશાળે એ ભણેલે લાગતું નથી. પણ શું કરું? તેં મારી નજરે ન પ ! તેનું આયુષ્યજ જોરાવર કે તે જીવતે ગાયો ગયો. ” વીરમતી આ પ્રમાણે બેલી તે વખતે કુકડાનું પાંજરું તેની પાસે આવેલું હતું, પરંતુ તેને જાણવામાં હજુ સુધી કુટે દાન આપ્યું છે તે વાત આવી ન હતી. એટલે તેની રીસ તેના ઉપર ઉતરી નહીં.'
એ અવસરે મંત્રી અવસર જોઈને બે કે-“હે માતા ! એમાં આપને શિષ કુવાનું કોઈપણ કારણ નથી. કેમકે જેણે પહેલ દાન દીધુ તેણે પણ જશ છે. તમને જ આપે છે. જે શરીર હોય છે તે લડાઈમાં રાજની આગળ જઈને વડા
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬
" જનધર્મ પ્રકાશે. મટી જાય છે. દાતાર પણ તેવાજ હોય છે. પિતાને યશ ગવાત સાંભળીને તેઓ છાના રહી શકતા નથી, પરંતુ જેણે દાન આપ્યું તે બધા તમારા કરજદજ છે-તમારીપ્રજા છે તો માતા પાસે તે લાડ કરે તેમાં માતાએ ગુસ્સે થવાનું હોય નહીં.” આ પ્રમાણે મંત્રીએ ઘણું સમજાવી પણ તેની કળા કાંઈ ફાવી નહીં, વીરમતીને કોપ જરા પણ આ થયે નહીં. * અનુક્રમે સભા વિસર્જન કરીને વીરમતી રાજમહેલમાં ગઈ. રાત્રી પડવાથી સુખશામાં સુતી, પણ તેને લેશ માત્ર નિદ્રા આવી નહીં. પિતાની અગાઉ દાન કેણે દીધું ? તેને શેધી કાઢવાની ચટપટી તીવ્ર રહ્યા કરી, પ્રાતઃકાળ થશે, સૂર્ય ઉગે એટલે મતિહીન વીરમતી રાજસભામાં આવી. અધિકારીઓ તથા નગરજનોને લાવ્યા. સભા ભરાણી એટલે શિવકુંવર નટને બોલાવી નાટક કરવાને હુકમ કર્યો. તેણે પણ ફરી દાન મળવાની લાલચે તરતજ તમામ તયારી કરી અને મધ્યમાં વાંસ રો. તે વખતે ગુણાવળી પણ પાંજરું લઈ ગોખમાં આવીને બેઠી. શિવકુંવરે નાટક શરૂ કર્યું અને ભરતાદિક અનેકના નાટક કર્યા. પછી દાનને અવસરે અંદરાજાની જય બેલી વીરમતી પાસે આવીને ઉભે રહ્યા. તેનાં વચનો સાંભળી પતિના શબદ સાંભળીને જેમ ચાર મનમાં ખેદ પામે તેમ વીરમતી. અત્યંત ખેદ પામી. પણ મુખે કાંઇ બેલી શકી નહીં. તેમજ દાન દેવા હાથ પણ ઉચે કે નહીં. તેના આપ્યા વિના નગર લેક પણ આપી શકયા નહીં પણ વિચારવા લાગ્યા કે આજ વીરમતી આમ કેમ કરે છે?” તેઓ વીરમતીને ભેદ સમજી શકયા નહીં. શિવકુંવર પણ ચારે તરફ નજર ફેરવવા લાગ્યું. તેને અંદરાજા વિનાની બધી સભા અલૂણું ધાન્ય જેવી, કુંજર વિનાની સેના જેવી અને પ વિનાની વઠ્ઠી જેવી લાગી. તે વખતે પિતાનો જશ વારંવાર બોલાતે સાંભબળીને માતાને ભય અવગણી કુટે લાખ સેનયાની કિંમતનું રત્નનું કચૈ શું પાંજરામાંથી ફેંકયું. એટલે શિવકુંવરે તરતજ ઝીલી લીધું અને ચંદરાજાની જાય છે. તે વખતે લોકોએ પણ પહેલા દિવસની જેમ પુષ્કળ દાન આપ્યું. સોનૈયાની વૃષ્ટિ થઈ.
તે વખતે વીરમતીને ધ ડખે રહ્યા નહીં, એટલે તે ખડુ લઈને એકકમ જ્યાં ગુણાવળી પાંજરું લઈને બેઠી હતી ત્યાં દોડી અને જમાને કહ્યું કે“અરે દુષ્ટ ! હજી લાજ આવતી નથી ? તે મારી અગાઉ દાન કેમ આપ્યું? હવે હું તને, જીવ છેડવાની નથી.” આમ કહીને ખડગ કાઢયું એટલે ગુણા વળી આડી પડી અને બોલી કે- “માતાજી! કેપ ન કરે. એ પક્ષી બિચારો દ્વાન દેવામાં શું સમજે ? તેના શરીર સામું તે જુઓ ! તે પાણી પીતા કળું પડી ગયું ને નટે ઝીલી લીધું. તેમાં આપને કેપ કરવાનું કારણ નથી. પંખી તે અવિવેકી જ હોય તેથી તેની ઉપર કેપ કરે એગ્ય નથી. એ જેમ
., . . . . - : , . 115 | કરે છે કે , ” ગમા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-~-
~~-
~~-~~-~
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર
રણું વળી આ પ્રમાણે આજીજી સાથે કહેતી હતી તે વખતે કેળાહળ સાંભળીને લોકોને પણ ત્યાં દેડી આવ્યા. અને વીરમતીએ હાથમાં લીધેલું પાંજરું જેમ તેમ કરીને છેડાવ્યું. એટલે વીરમતી પાછી સભામાં આવી. નટે આનંદ પામ્યા અને તેને પ્રસન્ન કરવા માટે શિવ કુંવરે ફરીને નાટક કરવું શરૂ કર્યું, શિવમાળા પણ વાંસ ઉપર ચડી અને પિંજરની સામી દષ્ટિ કરીને નાટક કરવા લાગી. " . - તે વખતે પિંજરમાં રહેલા કુર્કટે શિવમળા પક્ષીની ભાષા જાણે છે એમ જણ હોવાથી તેને પિતાની ભાષામાં કહીં કે-“હે શિવમાળ ! તું તારી કળામાં અત્યંત કુશળ છે તે સાથે પક્ષીઓની ભાષા પણ તું જાણે છે તેથી તેને હું મારું ગુહ્ય કહું છું તે સાંભળ-તું વાંસથકી જ્યારે ઉતરીશ ત્યારે વીરમતી તારા પર પ્રસન્ન થઈ તને દાન માંગવા કહેશે તે વખતે તું મને માંગી લેજે. બીજું કાંઈ માંગીશ નહીં. જેજે, કઈ પ્રકારના ધનને લેભમાં લેવાઈશ નહીં. હું તને પગે લાગીને કહું છું કે તું મારું વચન પ્રમણ કરજે. આ વાત ચુકીશ નહીં. મને અહીંથી મૃત્યુના ભયમાંથી બચાવજે–અભયદાન આપજે. હું તારો ઉપકાર જન્મ સુધી ભુલીશ નહીં. દ્રવ્ય તે આપણે બે મળીને તું કહીશ તેટલું મેળવીશું. અને મારી કર્મા પણ હું તારી પાસે આવ્યા પછી બધી કહીશ. આટલું યાદ રાખજે.”
* આ પ્રમાણે કુર્કટે મંદ સ્વરે પિતાની ભાષામાં શિવાળાને કહ્યું, તે બરા બર સમજી ગઈ અને નાટક પૂર્ણ કરી વાંસથી નીચે ઉતરી. ઉતરતજ પોતાના પિતાને એકાંતે લઈ જઈ કુટની કહેલી વાત કરી અને તેને માગી લેવા કહ્યું. શિવકુંવર પણું તરત સમજી ગયા. તેણે તે વાત કબૂલ કરી અને વીરમતી પાસે આવી તેને જશ બેલી દાન લેવા માટે તેને પ્રણામ કરી ઉભું રહેશે. તે વખતે પિતાને જશ બેલાવાથી વીરમતી તેને પર બહુ ખુશી થઈ. તેણે નટને પિતાની પાસે લાવીને કહ્યું કે- માગ, માર્ગ, હું તારા પર પ્રસન્ન થઈ છું. તે વખતે શિવકુંવરે અવસર પામીને વિનતિ કરી કે- “હે માતા! જે પ્રસન્ન થયા હો તે આ કુકડે આપ. મારે બીજા કશાને ખપ નથી. મારી પુત્રી કુકડાની ગતિ શીખે છે પણ સારા કુકડા વિના તેની હાંશ પુરી પડતી નથી. માટે આ કુકડે મને આપે. તમે વળી બીજે કુકડો લઈને પાળજે. હે માતા ! આપની કૃપાથી મારે દ્રષ્યાદિકની કાંઈ ખોટ નથી, વળી તેની જરૂર હશે તે અનેક રાજાઓ છે તેની યાચના કરીશ પણ આપ તે મને આ કુકડોજ આપે.''
શિવકુંવરનાં આવાં વચન સાંભળી વીરમતીએ કહ્યું કે-“હે શિવકુંવર! તે આ શું માગ્યું ? તું હાથી, ઘેડ, ધન, ધાન્ય, વસ્ત્ર, આભરણ ઈત્યાદિ માગ કે જે આપવાથી અમારી પણ જેશ થાય. પંખી આપવામાં અમારી પણ શોભા ની છે, જે ઇમે ઢામાં પંખી આપ્યાનું સાંભળ્યું નથી. વળી એ કુકડા વને
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૫૮.
જેનધર્મ કાશ. કિડા કરવા માટે રાખે છે તે તેને દુહલીને કેમ અપાય ? માટે તું કાંઈક બીજું માગ.”
શિવકુંવરે કહ્યું કે-“હે માતા ! એમાં આપની કીર્તિ ઓછી થવાની નથી કરકે હું માનું છું ને આપે છે. પણું મને એમ જણાય છે કે તમને એ બહુ વહાલે છે તેથી આપ નથી એટલે બીજાં બહાનાં કાઢે છે. પણ જ્યારે કુકડો આપતાં પશું તમે કચવાઓ છે તે પછી મેં બીકનું માગ્યું હતું તે શું આપવાના હતા ? ” વીરમતીએ તેનાં આવાં વચન સાંભળી તેને બહુ રીતે સમજાવ્યું, પણ તે તે એકને બે થયો નહીં. એટલે અણછુટકે કુકડે આપવાની હા પાડી. અને કુકડો લેવા માટે મંત્રીને ગુણાવળી પાસે મોકલ્ય.
મંત્રીએ ગુણાવળી પાસે આવી તેને સમજાવીને કહ્યું કે “મને કુકડે આપે, તે નટને દાનમાં આપવાનો છે. આ બાબતમાં હઠ કરવાનું કારણ નથી. કારણકે અહીં રહેવાથી એને પ્રાણુનો ભય વારંવાર છે. નર પાસે તે કુશળક્ષેમ રહેશે અને આગળ કલ્યાણ પામશે. નટની પુત્રી શિવરાળ તેને પ્રાણની જેમ રાખશે માટે વધારે વિચાર ન કરતાં તમે મને પાંજરું આપો.” ગુણાવળીએ મંત્રીને કહ્યું કે-“તમે કહો છો તે ઠીક છે, બાકી મારી સાસુ તે આની સાથે પૂરૂં વંર વહન કરે છે, તેથી તેને નટને આપી દેવામાં તેનું ગમે તે થાય તેની તેને કાંઈ પીડા નથી. પણ મારાથી તેને પારકા હાથમાં કેમ દેવાય, માટે તમે પાછા જઈ કઈ રીતે તે નટને સમજાવીને કહે કે તું આ કુકડાને શું કરીશ, માટે કાંઈક બીજું માગ. વળી હે સચીવ ! રાજા મટાડીને કુકડે છે કે, હવે શું એને ઘરે ઘરે નચાવે છે? એ મારી પાસે છે તે હું આશામાં ને આશામાં દિવસે વીતાડું છું; તેના ગયા પછી મારા દિવસે કેમ જશે ? આમાં વીરમતીને બાપનું શું જવાનું છે? જેને પીડા થાય તેને ખબર પડે, બીજાને તે હાંસુ થાય.” ગુણવળીનાં આવાં વચન સાંભળી મંત્રીએ તેને બહુ રીતે સમજાવી, એટલે છેવટે તેણે પાંજરું મંત્રીના હાથમાં આપ્યું.
હવે પાંજરું આપ્યા પછી પણ ગુણવળી તેના વિયેગથી થતે પારાવાર ખેદ પ્રકટ કરશે અને કુકડો તેને ઉત્તર તેને સમજવશે. પછી સચીવ પાંજરું લઈ જઈને વીરમતીને આપશે એટલે તે શિવકુંવરને બક્ષીશ કરશે. ત્યાં ગયા પછી તે કેવી સ્થિતિમાં રહેશે? શિવમા તેને કેવી રીતે જાળવશે? તે બંધુ આપણે આવતા પ્રકરણમાં જોઈશું. હાલ તે આ પ્રકરણમાંથી આપણે રહસ્ય શું ગજું કરવાનું છે તેને વિચાર કરીએ
- પ્રકરણ ૧૭ માનો સાર. શિવકુંવર નાટકીમની પુત્રી શિવાળાએ જે નાટક કર્યું તે એવા પ્રકાછે કે જેમાં દરેક છે પણ નાશને ભય છે, તે છતાં મને કેસથી આ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતે સારી
પ્રાણીઓ પણ પૂર્વે એવા અનેક નાટક કર્યા છે પરંતુ એવાં નાટક કરવાથી આ ભવ નાટક કરવું અટકયું નથી. આ સંસાર પણું એક નાટક કરવાનું સ્થળઅખાડે છે. તેમાં સર્વ જીવે નટ છે-નાટક કરનાર છે. તે કર્મ સંગે જે જે ભવ પ્રાપ્ત થાય તેવું તેવું રૂપ ધારણ કરી કર્મ પરિણામ' રાજાની પાસે તે જેમ નચાવે તેમ નાચે છે. પિતાના સ્વરૂપને ભૂલી જાય છે અને પરવસ્તુમાં પિતાપણું માની તેમજ સર્વ વિનાશી પદાર્થોને અવિનાશી માની સર્વ સંગ પ્રાંતે વિગવાળા હેવાનો નિશ્ચય છતાં તેને અખડ માની તેના મેહમાં અજ્ઞાની થઈને રાચ્ચા માગ્યા કરે છે. જ્ઞાનીની દષ્ટિએ તે જેમ કઈ મદીરાપાની ઉન્મત્તપણે અનેક પ્રકારની ચેષ્ટાઓ કરે તેમ આ જગતના છ મહમદીરા પીને ઉન્મત્ત બની તેના છાકમાં કૃત્યકૃત્યને ભૂલી જઈ અનેક પ્રકારની અયોગ્ય ચેષ્ટાઓ કરે છે એમ લાગે છે. આ પ્રકારના ભવનાટકને ટાળવા માટેજ ઉત્તમ છે અહર્નિશ પ્રયાસ કરે છે. આ તે પ્રસંગાગત ભાવ (ભાવ) નાટકની વાત કરી. અહીં તે શિવમાળાએ અપૂર્વ નાટક કર્યું પણ તેની પ્રાંતે યશ ચંદરાજાને બેલવામાં આવ્યા એટલે વીરમતીએ દાન આપ્યું નહીં. જુઓ ! જગતમાં અભિમાન કેવું ભાન ભૂલાવી દે છે. નટ તે બિચારા જાણે છે કે ચંદરાજા કાંઈ ગયા હશે તેની ગેરહાજરીમાં તેની માતા રાજસિંહાસને બેસી રાજકાર્ય ચલાવે છે, તેથી જ્ય તે ચંદરાજાને જ બેલ જોઇએ. કારણ કે, વાસ્તવિક રાજા તે તે છે. પણ અભિમાનના આવેશમાં આવેલી વીરગતીને તે વાત સુજી નહીં. તેણે તે કોઈ રીતે દાન આપ્યું નહીં એટલે કુટાવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ છે છતાં પણ ચંદરાજાથી દાન દીધા વિના રહેવાયું નહીં. જે દાતા હોય છે તે તે ગમે તેવી સ્થિતિમાં પણ દાતાજ રહે છે. તેનું દાતાપણું નાશ પામતું જ નથી. કર્મવશે પોતે દરિદ્રી થઈ જાય તે પણ પિતા કરતાં બીજાને વધારે દુઃખી દે અથવા તેની સ્થિતિ ન જાણુવાથી કોઈ તેની પાસે યાચના કરે છે તે પિતે દુઃખ વેઠીને પણ માગનારને આપી દે છે. આવા દાનેશ્વરીઓના ઘણા દwાતે શાસ્ત્રોમાં મોજુદ છે. સ્થળ સં. કેચના કારણુથી અહીં આપવામાં આવતા નથી. . કર્કટથી રહેવાયું નહીં એટલે તેણે પિતાને પાણી પીવાનું રત્નજડિત કાળું જે લાખ સેનિયાના મૂલયવાળું હતું તે આપ્યું—પાંજરાના સળીયા પહોળા કરી અંદરથી ફેંકયું, નટેએ લીધું, તે જોઈ અન્ય લેકેએ પુષ્કળ દાન આપ્યું પણ આ શું થયું ? પહેલું દાન કોણે આપ્યું?” તે વાતની વીરમતીને ખબર પડી નહીં. તેથી તેની નસેનસમાં અભિમાનને અંગે માનભંગ થવાથી એવી અગ્નિ લાગી કે જેવું માણસ કે પાનળ અથવા કામાનળથી બળ્યા કરે છે તેમ તે બળવા લાગી. આખી રાત્રી તેને નિદ્રા ન આવી પ્રધાને બહુ રીતે સમજાવી છતાં તેની
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમ પ્રકાશ
a ........ .. અસર થઈ નહીં. તેને વિચાર કોઈ પણ રીતે પ્રથમ દાન દેનારને શોધી કાઢ વાને દઢ થવાથી તેણે બીજે દિવસે નાટક કરાવવાનું ધાર્યું અને તે દિવસે પ્રથમ દાન કેણું આપે છે તે ધ્યાન રાખી તેને પકડે એ નિર્ણય કર્યો. જુઓ અભિમાન પણ પ્રાણીને કેવી સ્થિતિમાં મૂકે છે ? દરેક દોષ પિતાના પૂર્ણ રૂપમાં આવે છે ત્યારે એ જ સમજ. અઘાતિ શબ્દથી ઓળખાતા કમ પણ ઘાતિ કર્મોના સંબંધને લઈ આત્માના મૂળગુણઘાતમાં પણ મદદગાર થાય છે તેમ સર્વેને માટે સમજવું. એક પ્રકૃતિ જ્યારે બળ કરે છે ત્યારે બીજી બધી તેને મદદ કરે છે. તેમાં પણ મહાય કર્મની તે દરેક પ્રકૃતિ જ્યારે પૂર્ણ સમાં ઉદયગત થાય છે ત્યારે તે આત્માનું ભાન ભૂલાવી દે છે અને અકર્તવ્ય કરાવતાં પાછું વાળીને જેતી નથી. આવી જ રીતે અભિમાનના આવેશમાં આવેલી વીરમતીએ બીજે દિવસે નાટક કરાવ્યા બાદ દાન આપવાને વખતે પિતે ન આપ્યું અને જયારે “દાતા છુપે નહી માંગણ આવે” એ વાક્ય પ્રમાણે પક્ષીપણામાં પણ ચંદરવાજાથી રહેવાયું નહીં અને તે દિવસે પણ બીજું લાખ મૂલનું રત્નક શું દાન તરીકે પિતાને પાંજરામાંથી ચાંચવડે ફેંકયું. ત્યારે વીરમતીને મીજાજ ઠેકાણે જ નહીં, તે ભાન ભૂલી ગઈ અને એકદમ ખડગ લઈને ચંદરાજાને મારવા દેડી. ચંદરાજાનું આયુષ્ય બળવાન એટલે ગુણાવળી આડી પડી, બાઈજીની આજીજી કરી અને અંદરાજાને પ્રાણુત ભયમાંથી મહામહેનતે બચાવ્યા. લોકેએ પણ તેમાં કોઈક મદદ કરી. લોકોના આવી જવાથી વીરમતી લજવાણી એટલે તે પાછી વળીને સભામાં આવી સિંહાસન પર બેઠી. - આ વખત અવસરને જાણ શિવકુંવર ચે અને તેણે વીરમતીને ખાસ પ્રસન્ન કરવા ફરીને નાટકને આરંભ કર્યો. શિવમાળા ફરીને વાંસ ઉપર ચડી. આ વખતે ચંદરાજાને હવે અહીં રહેવાથી અવશ્ય કોઈક વખત પ્રાણું જશે એવી ખાત્રી થઈ, એટલે તેણે પિતાની ભાષામાં શિવાળાને પિતાને આશય સૂચવ્યું. તેમાં પિતે કોણ છે? તે જે કે જણાવ્યું નહીં પરંતુ વાક્યરચના એવી વાપરી કે શિવમાળાને હૃદયે એ વાત ચોટી ગઈ-સીટ અસર થઈ. જુઓ ! આ વખતે પશુ પક્ષીની ભાષા જાણવાની કળા પણ કેવી કામ આવી ગઈ? વિદ્યા, કળા, વિજ્ઞાન વિગેરે સર્વે એક પ્રકારના નિધાન જેવા છે. તે જ્યારે આપે છે ત્યારે અપૂર્વ લાભ આપે છે. આ વખતે શિવાળાને જે લાભ પ્રાપ્ત થયે તેની કિંમત આંકી શકાય તેમ નથી. કારણ કે ચંદરાજા જેવા એક મહા ઉત્તમ જીવને અભયદાન આપ નારી તે થઈ પડી. તેણીએ પિતાના પિતાને તે વાત કહી અને કમાઈ આપનારી દીકરીનું કહેવું તેણે પણ તરતજ માન્ય કર્યું. અવસર ઓળખી જવાથી આ ત્રીજી વખતે તે જયવીરમતીનેજ છે, એટલે તે દાન આપવા તત્પર થઈ. શિવકુંવરને જે
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતે સાર,
૨૬૧ માગે તે આપવા ઇરછા જણાવી. શિવકુંવરે કુકડેજ મા. વીરમતીએ તે ન આપવા ઘણું ફાંફાં માર્યા પણ શિવકુંવરે બીજું લેવાની ઘસીને ના પાડવાથી છેવટ કુકડો આપવાનું કબૂલ કરી સચીવને ગુણાવળી પાસે પાંજરું લેવા મેક.
કુકડો ન આપવાના આગ્રહમાં વીરમતીને હેતુ એ હતું કે “અહીંથી છુટ પડે ને વખતે પાછે મનુષ્ય થાય તે ભારે થઈ પડે. પણ જ્યારે નટને આગ્રહ થયે ત્યારે પાછે એમ વિચાર આવ્યું કે- એને કે જાણનાર છે કે તે મને નુષ્ય છે. અને કદી જાણે તે પણ તેને પાછે મનુષ્ય કરવાની રીતની કોને ખબર છે, માટે ભલે અહીંથી ફાંસ જતી.” અભિમાની, પી, ઈર્ષાળું, પાપના ભય વિનાની વીરમતીનું હૃદય તાજુએ ! તેને તે અંદરાજાને બાકીની જીંદગીજ કુકડાપણામાં પૂરી કરાવવી છે. ચદરાજાને વાંક કેટલે ને શિક્ષા કેટલી ? પણ હવે તે વીરમતીને અત્યંત રાયેલે ઉત્પન્ન થયે છે, તૃષ્ણાને પ્રવાહ વૃદ્ધિ પામે છે, એટલે હવે કોઈ રીતે રાજ્ય છેડવું ગમતું નથી, તેનું આ પરિણામ છે. પરંતુ મનુષ્ય ધારે છે કોઈક ને દેવ કરે છે કાંઈક. દેવની પાસે માણસનું ધાર્યું કાંઈ પણ કામ આવતું નથી. કહ્યું છે કે –
કરે કટમાં પાડવા, દર્જન કોડ ઉપાય;
પુણ્યવંતને તે સવી, સુખના કારણ થાય. તે પ્રમાણે ચંદરાજને પણ આ નિમિત્ત તેના હિત માટે જ થવાનું છે તે આપણે આગળ વાંચશું. હાલ તે સચીવે જઈને ગુણાવળી પાસે પાંજરું માગ્યું. તેને તે એ વાત સાંભળી મોટો આઘાત લાગે. આટલે સાગ છે તે પણ વિરહના રૂપમાં પલટાઈ જવાનું આંખ આગળ તરી આવ્યું. તેણે મંત્રીને ઘણી રીતે સમજાવ્યું પરંતુ વિચક્ષણ મંત્રીએ તેનું અહીંથી જવુંજ હિતકર જાણ્યું, તેથી તેણે ગુણાવીને સમજાવીને પાંજરું પિતાના હાથમાં લીધું. ગુણવાળીએ તેને પાંજરું આપ્યું તે ખરું પણ તેનું હૃદય હાથમાં રહ્યું નહીં તે અસહ્ય શેકાક્રાંત થઈ 'ગઈ. હવે તે કુટ પ્રત્યે પિતાની પ્રેમદશાવાળી લાગણી જણાવશે, કુર્કટ તેને ચેષ્ટાવડે સમજાવશે અને પરિમે કુશિવાળાને પ્રાપ્ત થશે, તે સઘળી હકીકત આપણે આગળના પ્રકરણમાં વાંચશું. આ પ્રકરણમાં તે અભિમાનીની પ્રવૃત્તિ, દાતારને સ્વભાવ અને કળાથી થતા લાભ એ ત્રણ બાબતે વિચારવાગ્યા છે. તેનું સંક્ષેપમાં ઉપર અન્વેષણ કરવામાં આવ્યું છે; સુએ સ્વબુદ્ધિ અનુસાર તેની વિશેષ વિચારણા કરી લેવી અને એક બાબત ત્યાગ કરી બે બાબત અંગીકાર કરવી.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૨
જે ધર્મ પ્રકાશ.
आनुं कारण शं? દરેક વખતમાં, દરેક દેશમાં જનસમુદાયને ચાલુ સ્થિતિમાંથી ઉચ્ચ સ્થિતિમાં જવાની કોશીશ તે તે વખતના મહાન ગયેલા મહા પુરૂએ કરેલી છે, તેમણે પોતે ઉચ્ચ રિધતિ પ્રાપ્ત કર્યા પછી જનસમુદાયને ઉચ્ચ પ્રદેશમાં લઈ જવાને મહાન ભગીરથ પ્રયત્ન કરેલ છે, એમ ઇતિહાસ આપણને સૂચવે છે.
1. ઈંગ્લાન્ડાદિ વિદેશોમાં ઇતિહાસ જેટલો આપણું જાણુવામાં આવે છે તે ઉપરથી આપણને એટલું જણાઈ આવે છે કે, તે દેશે પ્રથમ અજ્ઞાન સ્થિતિમાં હતા, તે વખતે મહાન તત્વવેત્તાઓ, શોધકો અને સુધારકોએ તે દેશને સુધારવા આગળ વધારવા અને જે રાજ્ય તેમના જાણવામાં આવ્યું હતું તે સત્યને પ્રકાશ કરવા તેમણે એ છે પ્રયત્ન કરેલ નથી, પ્રયત્ન તે બાજુ ઉપર રૉ પણ તેવા પ્રકારના પ્રયત્નને અંતે તેમને દેહાંત શિક્ષાએ ભેગવવી પડેલી છે, એમ આપશને માલમ પડે છે, તે વીર પુરૂ દેહાંત શિક્ષાઓ ખમવાને તૈયાર થયા અને અમી, પણ પિતાના ધારેલા ઉંદેશને બાજુ ઉપર મૂકવાને તેઓ તૈયાર થયા ન હતા,
આપણું હિંદુસ્થાનના ઇતિહાસનું અવલોકન કરવાથી પણ આપણને એજ માલમ પડે છે. અંગ્રેજ પ્રજાએ આ દેશમાં આવવાની શરૂઆત કરી, અને તેમના સહવાસમાં પ્રથમ બંગાળ આવ્યું. બંગાળ તેમના સહવાસમાં આવ્યાથી અંગ્રેજી ભાષા અને રીતભાતમાં તેમનું અનુકરણ થવા લાગ્યું, એટલું જ નહીં પણ ધાર્મિક વિષયમાં અનુકરણ થયું અને નવીન નવીન સમાજે ઉદ્દભવ પામ્યા, તેથી કેટલે અંશે આ દેશને ફાયદે થયે છે અથવા ગેરફાયદો થયો છે તેનું વિવેચન કરવું અત્રે પ્રોજન વિનાનું હોવાથી તે ઉપર લક્ષ નહીં આપતાં તે તે કામના કરવાવાળા મહાપુરૂએ પિતે મેળવેલા જ્ઞાન અને અનુભવને લાભ જનસમુદાયને આપવાને તેઓએ કેટલે પ્રયત્ન કરેલ છે, તે બંગાળાના ઐતિહાસિક પુરૂ જીવનચરિત્ર વાંચવાથી આપખુને માલુમ પડે છે.
આપણી નજીકના માહારાષ્ટ્ર બંધુઓના સંબંધમાં તપાસ કરતાં પણ એજ માલમ પડી આવે છે કે એ દેશને આગળ વધારવાને, કળકોશલ્ય અને પં
ગમાં આગળ વધવાને, તેમજ વિદ્યાકળાને પ્રચાર કરવાને તે દેશની વિદ્વાન મંડળી જીવોડ પ્રયત્ન કરે છે, જુદી જુદી પ્રકારની સંસ્થાઓ ઉભી કરે છે, અને જુદી જુદી રીતે પિતાના દેશને જાગ્રત રાખવાને યોજનાઓ કરે છે.
બહુ નજીકના અન્ય દેશમાંના પૂર્વના તથા હાલના જમાનામાંના વિદ્વાન્ય પિતાની જ્ઞાતિ, ધર્મ અને દેશસેવાને માટે કેટલો યત્ન કરે છે, તે સુશિક્ષિત કંપ નથી આપ્યું નથી. તેમનું પ્રત્યેક નામવાર વિવેચન કરવાની અને અગત્યતા નઈ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
--
-
---
----
----
*
* *
*
આનું કારણ શું આ બધાની સાથે આપણા જૈન વિદ્વાનની પ્રવૃત્તિ તરફ લક્ષ આપીએ છીએ ત્યારે દિલગિરી થયા વિના રહેતી નથી. અને પ્રશ્ન એ દર્ભે થિાય છે કે આપણામાં નજીકની બંધુપ્રજા કરતાં વિદ્વાનમંડળી ઘણી કમતી છે, પરંતુ જે છે તે પણું ઘણું ભાગે પિતાના ઉદરનિર્વાહ કરતાં બીજા સાર્વજનિક કામમાં, અથવા પોતાના સ્વામી ભાઈઓના હિતને માટે પોતાના જીવનને કેટલે હિસે આવે છે? * જૈનપ્રજાના હિતના ખાતર જૈનએસેશીએશન નામનું એક મંડળ ઘણાં વર્ષે પર્વે જન્મ પામેલું છે, તેણે તેની ઉમરના પ્રમાણમાં કેટલું કામ કરેલું છે, તે આપણે સર્વે જાણીએ છીએ. કોન્ફરન્સની શરૂઆત થઈ, ઉદયમાં આવી એમ મનાવું અને અરત પામી, તેને કારણે વિચાર પ્રયજન વિના હોવાથી તે તરફ લક્ષ આપવાનું કારણ નથી, કેમકે કોન્ફરન્સમાં વિદ્વાનમંડળ છે અને અવિદ્વાનમંડળ વધારે. આ આક્ષેપ સર્વથા ખેટે છે એમ માનવાનું કારણ નથી.
કોન્ફરન્સના જન્મ પછી થડા વખતમાં જૈન ગ્રેજ્યુએટ એશીએશન નામનું એક મંડળ જન્મ પામ્યું છે. એ જન્મ પામ્યા પછી તેને જીવાતની ખબર બે ત્રણ વર્ષ સુધી તે મળી, હવે તે મંડળ અતીત્વ ધરાવે છે કે કેમ? તેની પણ ખબર નથી. આપણે દરેક બાબતમાં શુદ્ધ અને સરળ અનુમાન કરવું જોઈએ, અને તે પ્રમાણે તે જીવતું છે એમજ માનવું જોઈએ, ખરેખર તે જીવતું છે એમ માનીએ તે પછી તેની તંદુરસ્તી અને તેને આગળ વધવાના સમાચાર મેળવવાને માટે આપણે જે પ્રયત્ન કરીએ તે તેમાં અવિવેક કરીએ છીએ એમ મનાય નહી.
એટલી વાત તે ખરી છે કે બીજી નજીકની ભાઈબંધ પ્રજાના પ્રમાણમાં આપણામાં વિદ્વાન મંડળી નથી, તે પણ પહેલા કરતાં કંઈ વધારે છે, છતાં એ મંડળની કંઈ હિલચાલ કેમ બહાર પડતી નથી? શું આપણું ગ્રેજ્યુએટ આગળ વધવાની જીજ્ઞાસું નથી? અથવા જીજ્ઞાસુ છે તે તેમનામાં આગળ વધવાની શક્તિ નથી? અથવા તેઓ પિતાને કર્તવ્યને વિસરી ગયા છે? પણ વિસરી ગયા છે એમ કેમ મનાય ? ત્યારે માનવું શું?
આપણામાં કઈ પણ જમાનાને અનુસરી અત્યાર સુધીમાં જેટલે સુધી આગળ વધી શકાય તેટલે સુધી વધેલ માલુમ પડતા નથી. વડી અને સ્થાનિક પારાસભાઓમાં આપણે કોમમાંથી કોઈ રન ઝળક્યું નથી. હાઈકોર્ટમાં જજની જગ્યા મેળવવાને કઈ ભાગ્યશાળી થયું નથી. હાઈકોર્ટના જજની જગ્યા તે. બાજુ ઉપર રહી પણ જીલ્લાના વડા, મેહસુલી કે જ્યુડીશીયલ અમલદારની પદવી મેળવવાને પણ કોઈ ભાગ્યશાળી થયેલ નથી. તેનું કારણ શું? એમાં પણ અશિ. હત મંડળીનેજ દેષ? ગ્રેજ્યુએટ મંડળ પિતે ડીગ્રી મેળવે અને તે મેળવ્યા પછી પર આગળ ન વધે તેમાં તેમને પિતાને છે કે પિતાની મહચા અશિક્ષિત
-
દક જાક
.
hir - Y' , ,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમાં આકાશ.
મળીને દોષ? આ એક ઘણે વિચાર કરવા લાયક પ્રશ્ન પછી આગળ ઉભો " છે, તેને નિર્ણય કરવાનું કામ આપણે તેમના ઉપરજ છેડીએ.
મોટી મોટી રાજદ્વારી નોકરીઓને બાજુ ઉપર મેલીએ અને અન્ય વિદ્રાને પિતાની વિદ્વત્તાને લાભ પિતાની સાથેની મંડળીને આપવાને કેટલા પ્રયત્ન કરે છે તે જોઈએ. ગુજરાતમાં તેમજ મહારાષ્ટ્રમાં જુઓ તે તેઓ પોતાના જ્ઞાનને લાભ કઈને કઈ રીતે બીજાઓને આપવાની તક જવા દેતા નથી. ભાષણોદ્ધાર કે લેખ દ્વારા તેઓ પિતાને ઉદ્યોગ શરૂ રાખે છેજ.
મહારાષ્ટ્રમાં નિકળતા માસીક અને અઠવાડીક પેપર વાંચવાની જરા તરી લેવામાં આવે એટલે તેને નિકાલ આપ આપ થઈ જશે, સારા સારા માસીકે મારાષ્ટીય પ્રજામાં દિવસે દિવસે વધતાં જાય છે, ત્યારે આપણામાં સારા માસીકે તેમના પ્રમાણમાં કેટલા નીકળે છે, તેને મુકાબલે કરવાને જગ્યા જ નથી. દરેક માસીકમાં જોઈશું તે ; ભાગ ગ્રેજ્યુએટ મંડળીનાજ લેખે હશે, ત્યારે આપનું માસીકમાં ગ્રેજ્યુએટ મંડળના કેટલા લે આવે છે, તેની ગણત્રીજ થઈ શકે તેમ નથી. જુદા જુદા પ્રસંગે માહારાષ્ટ્રીય વિદ્વાન બંધુઓના ભાવ વાંચવા આપને લાભ મળે છે, ત્યારે જેને ગ્રેજ્યુએટ અને વિદ્વાન બંધુઓના ભાષણ આપણે કેટલાં સાંભળ્યાં અને વાંચ્યાં? એ વિચાર કરવા લાયક વાત થઈ પડે છે, તેમની વિદ્વાન મંડળી નવીન નવીન તયાર કરી કેટલા બહાર પાડે છે, ત્યારે તેમના પ્રમાણમાં આપણે જેને ગ્રેજ્યુએટ મંડળ તરફથી અત્યાર સુધીમાં કેટલા ગ્રંથ બહાર પડ્યા ?
આનું કારખુ શું ? એ પ્રશ્ન આપણુમાં જન્મ નથી પામતે? શું તેઓ વધારે આયુષ્યવાળા છે કે તેમના માટે દિવસ રાત્રીને ભાગ વધારે છે? અથવા યુનિવસોટી તરફથી લેવાતી પરીક્ષાના ધોરણમાં કંઈ તફાવત છે કે શું? તે પ્રજા ઉગી અને ઉત્સાહી નિવડે છે, અને તેમનામાં સ્વાર્થ ત્યાગ અને જનસમાજની સેવાના વિચારો જન્મ પામે છે, અને આપણામાં નથી પામતા આનું કારણ શું?
નાને મેં મોટી વાત કહેવાય નહીં અને કહેવામાં આવે તે તે વજન પકડે નહીં. જનસમાજનું અવલોકન કરતાં આપણને માલમ પડે છે કે વાત એકની એક હોય અને કહેવાનું એકને એકજ હોય તે પણ એક સાધારણ મામ તે વાત કહે તેમાં અને ધનાઢય અથવા વગવાળે માણસ તે વાત કહે તેની અસરમાં હંમેશા તફાવત હોય છે. ન્યાયની કોર્ટમાં તકરારની પુષ્ટિમાં જે વિષય મહિપાન કરવાનું હોય તે વાત એક સાધારણ કાયદાના જ્ઞાનવાળે માણસ ન્યાયાધીશ સાહેબના ધ્યાન પર લાવે, તેમાં અને એક આગેવાનમાં ગણાયેલે અનુભવી વકીલ કે બારી તેજ ના ન્યાયાધીશ સાહેબનું ધ્યાન પર લાવે, એ બનેલી અ.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પાંજરાપાળના કર્તાકારવતાઓનું કન્ફ્રન્સી
સ્ટેપ
જેમાં તફાવત શું ખાપણને નથી માલમ પડતા ? પડે છેજ, તેજ નિયમને અનુ સરી જે હું એમ કહું કે આપણા ગ્રેજ્યુએટ વર્ગ સમાજને માટે એછી કાળજી ધરાવે છે, અથવા પેાતાની વિદ્વત્તાને લાભ સમાજને આપવાની અખીલાઈ કરે છે, તે વાત જમા પકડવામાં આવે નહી અને હસવામાં કાઢી નાખવામાં આવે, પશુ એજ વાત કઈ પૂજનીય અથવા વજનદાર માણુસ તરફથી બહાર પાડવામાં આવે તે તે વધાવી લેવામાં આવે.
મહારી તેઓ પ્રત્યે એવી પ્રાના છે કે તમે અમારા જૈન સમુદાયમાં ચળકતા હીરા જેવા છે, તેથી તમારામાં જે પ્રકાશ પાડવાની શક્તિ છે, તે શક્તિના અમારા ઉપર-અમારા જૈનવગ ઉપર પ્રકાશ પાડવાના પ્રયત્ન કરી, શાસ્ત્રકારોએ એક ઠેકાણે એવુ' કહ્યુ' છે કે~~~
“હીમાલય પર્વત ઉપર આંબાના ફળ હાય તે મારવાડની ભૂમિના માણસને શું કામ લાગવાના છે? કેમકે તે દેશમાં તે કેરડાના ઝાડ વધારે હોય છે, તેથી પૂર્વોક્ત ઝાડની કેરી કરતાં કેરડાનાં કેરાં સારાં કે તુત તેના ઉપયોગ થાય.”
તેમ જે આપની વિદ્વત્તાના લાભ અમને ન મળે તેા પછી હીમાલય પર્વતની કેરીની પડે તેથી અમને શે લાભ થવાના છે? -
આપણી કેમ વિદ્વત્તા અને જ્ઞાનમાં ઘણી પછાત છે, એ બાબત આપને શું લગાર પણ લાગણી થતી નથી ? આપ તેને માટે પ્રયત્ન કરશે! તેથી આપની દ્રવ્યસ'પત્તિ કઇ એછી થઇ જવાની નથી. આપ અમારી જીજ્ઞાસા અને નવીન નવીન જાણવાની વૃત્તિઓને સતેજ કરે, એટલુ જે થશે તે અમે આપે!આપ અમારા કર્ત્તવ્યના વિચાર કરીશું અને આગળ વધવાને માટે પ્રયત્ન કરીશું. આપની લાગણી દુઃખવવાના ઇરાદો નથી. છતાં જે તેમ લાગે તે તે માટે ક્ષમા ઈચ્છું છું. નંદલાલ લલ્લુભાઈ વકીલ. વાદરા.
श्री पांजरापोळना कर्त्ताकारवताओनुं कोन्फरन्स.
આખી દુનિયામાં પ્રાણી તરફ દયાની લાગણી બતાવવી, તેની હિંસા આછી થાય તેવા રસ્તા લેવા, તેમેને અશકત તથા અપગ સ્થિતિમાં નિરાધાર ન રહેવા દેતાં તે માટે ચેગ્ય વ્યવસ્થા રાખી તેએનુ પણુ કરવુ, તેઓની બિમારી માટે કાળજી રાખીને દવા દારૂ કરવાં તથા બનતાં સુધી જેમ પ્રાણીઆને સુખ થાય તેવા રસ્તા લેવા એ સહુ કામ જૈન ધર્મને! જ્યાં ફેલાવે થયા છે ત્યાં જૈનધર્મી લેાકેાથી વિશેષે થાય છે.
માખી દુનિયા તેની લાગણીવાળા દેશ માત્ર એક હિંદજ છે, તેમાં પક્ષ
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનાપમું પ્રકાશ,
હિંદના તમામ પ્રાને તથા ઇલાકાઓ કરતાં ખાસ મુંબઈ ઈલાકામાં તે લાગણી વધુ જોવામાં આવે છે. તેને પરિણામે પાંજરાપોળ ગૌશાળ એ, પશુ દતાશાળાઓ, વિગેરે જેટલા મુંબાઈ ઈલાકામાં છે તેટલાં બીજા કોઈ પણ ઇલાકામાં છેજ નહિ,
મુંબાઈ ઈલાકાના વતનીઓ પૈકી જૈનધમીઓ અને હિંદુઓ માસ, બંગાલ, પંજાબ વિગેરે ઇલાકાઓમાં વ્યાપાર અર્થે જઈને વસ્યા છે, અગર રંગુન વિગેરે જગાએ રહી વ્યાપાર ધંધો ચલાવે છે ત્યાં તેઓએ પાંજરાપોળ વિગેરે સંસથાની શરૂઆત કરી દીધી છે. પરિણામે હિંદ તથા હિંદ બહારને પ્રાન્તની અંદર પણ હવે મોટા શહેરમાં પાંજરાપોળ જોવામાં આવે છે.
આપણો દેશ ખાસ ખેતીવાડીને લાયક દેશ છે. દેશની વસ્તીને લગભગ ૮૦ ટકા જેટલો ભાગ ખાસ ખેતી ઉપર આધાર રાખનાર છે, તેવા દેશના વ્યાપાર ઉદ્યગને આધારે પણ ખેતીવાડી ઉપર સ્વાભાવિક રીતે હોય છે, તે ધરણે આપણું દેશના વ્યાપારને મૂળ પાયે ખેતીની પેદાશ ઉપર જ છે.
આપણા મહાજને એટલે આપણા દેશના વેપારી વર્ગના આગેવાને તથા શેડીઆએનાં મંડળોનું મહત્ત આપણા દેશમાં પહેલાં કાંઇ કમ હતું નહિ અને આજે પણ કાંઈ કમ છે નહિ. પરદેશમાં સુધરેલા ગણાતા દેશમાં તેવાં મંડળે વધુ સત્તાવાન ગણાય છે. તેવા મંડળ પિતાને પડતી મુસીબતે માટે એક સંપથી જોડાઈ તેની દાદ ફરિયાદ ચાહી રાજ્યસત્તાથી તે દૂર કરાવી શકે છે. અને પિતાને ડિતકર કાયદા કાનુને કરાવી વ્યાપાર રોજગારથી દેશ પરદેશમાં વધુ ફાયદા મેળવી શકે છે. આપણા દેશમાં પણ વેપારી મહાજન ઘણુ વખત સુધી ખુલ્લામાં પડી રહ્યા બાદ હવે કાંઈક જાહેરમાં આવતું જાય છે. મેટા મોટા શહેરમાં તથા વેપારી મથકોમાં વેપારી મંડળે ભેગાં થઈ સરકારમાં દાદ ચાહી ચગ્ય કાયદા કરાવી ફાયદા વળવવા લાગ્યા છે. તે વખતે આપણા મહાજને જે જુદી જુદી જગેએ દયાની લાગણીથી પાંજરાપોળ જેવાં ખાતાં સ્થાપી ચલાવે છે તે છે પણ પ્રસંગે પ્રસંગે પ્રતિનિધિદ્વારા ભેગાં થઈ કેન્ફરન્સ ભરી ચર્ચા કરી કામ કરતા થશે તે તેઓએ જે દયાનું કામ હાથ લીધું છે તેને તેઓ હજાર ગણું વધારે મદદ કરી શકશે.
એવાં ઘણું કામ હોય છે કે જેમાં એક સંસ્થા કે મહાજનથી ફતેહ મેળવી શકાતી નથી, પણ મહાજને ભેગાં થઈ તે પ્રસંગે યોગ્ય દાદ ફરિ વાદ શહેકાયદા કાનુનની મદદ ચાહે તે એક સંપથી માગતાં મેળવી શકે છે અને પરિણામે જીવદયા જેવાના કામને અંગે ઘણે ફાયદો થાય છે.
આપણે દેશ ખાસ ખેતીવાડીને દેશ છે, આપણા દેશમાં ખેતીનાં બંને પરની તટ છે, તે સાથે દેશમાં પરમાટીને ખાક દિનપરદિન વધતું જાય છે, તેમાં ખેતીનાંજ જનાવરોને મોટે ભાગે વધુ થાય છે, જે માટે ખેતીના
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પાંડોરીના કોઠારતા મનુ' કાઢ,
ઉપયેગના, જાનવરાજ ઉપચેગમાં લેવાય છે, પરિણામે ખેતીવાડીનાં જાનવ અછત નિપરદિન વધતીજ જાય છે. આને પહેાંચી વળવા માટે રાજ્યે ત રસ્તા લેવાણા નથી, રૈયત તરફથી પણ લેવાતા નથી, માત્ર મહાજા તર પાંજરાપેાળ કે ગશાળા ખોલીને જે કાંઈ કામ થાય છે તેજ થાય છે, તેવાં છ એના પ્રતાપે ખેતીવાડીનાં જનાવર મચાવાય છે, નિભાવાય છે, પાળીપોષી સ રાખી જવાય છે. એવા દાખલા સરકારી દફતરે પણ એવાય છે કે દુકાળમાં વાના ઘાણુ નીકળી ગયા બાદ ગાયે દેશમાંથી મળવી મુશ્કેલ થઇ પડી આખરે પાંજરાપાળે એ નેખીનાખી જગાઓમાં જે હજારા જાનવરો ખેંચ હતાં તે જનાવરા દેશના ખેડુતેને કામ આવ્યાં. આ પ્રમાણે ધર્મની વાતને ખા રાખીએ તે પશુ આવાં ખાતાં દેશને સીધી કે આડકતરી રીતે જે મદદ છે તે મદદ મેળવવા આજે રૈયત કે રાજ્યસ્થાનાની પાસે રસ્તા ઉઘાડા તથા સાધન નથી, આવી કિમતી મદદ કરનારાં ખાતાંઓને રાજસ્થાના તઃ જોઇતી મદદ પણ મળતી નથી, પણુ જે સૌ મહાજના ભેગાં થઇ એક ધારણુ ( કામ ચલાવતા હોય, ભેગા થઇને તે માટે મદદ મેળવવા નવા કાયદા કાનુને કરાવી મદદ મેળવાતી હાય, તેવા રસ્તા લેવામાં સાથે જોડાઈ કામ કરતા હોય તે તે જેટલુ' કરી ખતાવી શકે છે તેના કરતાં સેગણું વધારે કરી શકે તે
આવાં ઘણાં કામે છે કે જે બધા અહીં ખાસ જણાવવાની જરૂર • તેવાં કામકાજો ભેગાં થઈને કરતાં ફાયદા થાયજ છે, તે તે માટે આપણુને રસ્તા લેવાની જરૂર છે.
આને અગે શરૂઆતના પગલાં ભરવા માટે આખા કાઠિયાવાડમાં રાપાળનાં ખાતાં જ્યાં જ્યાં હોય તેના ચલાવનારાએક-કૉ ઠારવતાએ સહુનુ ભાવનગર જેવી જગાએ સમેલન કરવુ' જોઇએ. આમ થતાં જણાશે કે આ નાના કાઠિયાવાડમાં આવી જીવદયાની 'સ્થા કેટલી છે? કેવી સ્થિતિમાં તેવી સસ્થા મારફતે દર વર્ષે કેટલા રૂપિયા જીવદયાના કામ પાછળ, ખ છે ? તથા કેટલાં જનાવરા-પ્રાણીએ વિગેરેને આશા મળે છે? વળી ન સ્થિતિની સંસ્થાએને સબળી સ્થિતિવાળી સસ્થા તરફથી કેવી રીતે મદદ દેવાય એક બીજા ખાતાંને કેમ મદદ કરી શકે ? કેમ સુગમતાથી વહીવટ ચલાવી ૨ તથા કેમ ઝાઝી સ'ખ્યામાં જીવે પાળી ઉછેરી શકાય ? તે બધી બાબતના વિ થઈ શકે. પછી તેના રસ્તા એકસ'પીથી વધુ ફાયદાકારક રીતે લઈ શકાય.
માણુસ જેમ ઉન્નતિ ઇચ્છે છે તેમ તેનુ' મન સ``ાચ મૂકતુ' જાયછે, તે પા સ્વાર્થની વાતમાંજ રચ્યુ' પથ્યુ' રહેતુ નથી, પણ પાતે પેાતાની જાત-પાતાના પેાતાને ધમ જેમ વધતે વધતે સર્વદેશી, સ ધી કે સ પક્ષી જેવા થઇ જા
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૮
જે ધમ પ્રકાશ.
(1થી નાની દુનિયા કો દેશ, મyજાન તે તેની જન, માણીવર્ગ ને તેને વર્ગ,
એ મ અનુકને તેનું મન હદ ઓળગી જાય છે. માણરાને માટે તે તેઓને દયા આવેજ, માણસ માટે તે તે મહેનત કરેજ, પણ તે નાનાં મોટાં સે જીવવાનાં પ્રાણીઓને માટે મનથી મહેનત લે છે. ધન તેઓ વપરાય તેટલું વાપરે છે અને પિતાથી બનતું તેના ભલા માટે કરે છે. માણસની ઉન્નતિ થવા સાથે તેનામાંથી રવાઈ છુટતા જાય છે ને પરમાર્થ વધને જાય છે. આવા એક એક પરથી પુરૂને પ્રતાપે હજારો જ બચે છે. હજારેનાં જીદગી સુધી વાર નું પોષણ થાય છે, હજાર તરફથી આવાં કામ પાછળ ખર્ચવાને નાનું અને પામે છે. આવા સેંકડો પરમાથી પુરૂ જેઓ આવાં ખાતાં ચલાવવા પાછળ પિતાની જીદગીના કિમતીમાં કિસ્મતી વખતનો ભોગ આપી તન મન ધનથી આવાં કામ ચલાવી રહેલા છે તે એ ભેગા થાય તો તે સહના સંયુક્ત બળથી શું કામ બની ન શકે?
અરબરતાનનું રાજ્ય આપણે આજના અંગ્રેજી કે દેશી રાજ્ય જેવું સુધરેલું નથી છતાં પણ ત્યાં ઘડા પેદાશે સારી છે તથા ઉંચામાં ઉંચી છે તે નાબુદ ન થવા દેવા સારૂ રાજ્ય તરફથી એવા ઘણા કાયદા ઘડાયું છે કે પરિઅને ઉંચામાં ઉંચી જાતના ઘડાએ રાજ્ય તરફથી દેશ બહાર વેચાઈને જવા દેવામાં આવતા નથી. તથા ખાસ ઘડીએ તે પરદેશમાં જવા દેવામાં આવતી જ નથી. આવા કાયદાને પરિણામે આજ પણ અરબી ઘેડા દુનિયામાં પહેલે નંબરે રહેલા છે. આપણા દેશમાં પણ રાજ્ય તરફથી તથા સરકાર તરફથી એવા ઘણા કાયદા ઘડાણ છે કે તે કાયદાએથી અમુક જનાવરોને શિકાર બંધ છે. અમુક જનાવર નાબુદ ન થઈ જાય માટે શિકારના પરવાનાની ગેડવણ કરી છે તથા મહાટી ફી લઈ તેવાં જનાવરના શિકારની પરવાનગી દેવાય છે. આ શિકારી વર્ગ તથા શિકારના શેકીનોની સેઈ સાચવવા માટે તથા તેઓનો શિકાર બંધ ન થઈ જવા પામે તે માટે કાયદાઓ છે પણ ખેતીવાડીનાં જનાવરે લાખોની સંખ્યામાં દેશમાંજ રાક માટે વપરાયે જાય છે તથા તેટલી જ સંખ્યા પરદેશ પણ પાક માટે ચઢી જાય છે છતાં નવાઈની વાત એ છે કે તેને અટકાવવા કાંઈ પણ કાયદા કાનુન કરવાનો પ્રયત્ન પણ કરવામાં આવ્યો નથી. માત્ર કાઠિયાવાડના રાજ્ય સ્થાનોમાંથી હજારોની સંખ્યા માં જનાવરો પરદેશ રાક માટે મોકલી દેવામાં આવે છે તેના પરિણામે દેશની ખેતીવાડીને નુકશાન ભોગવવું પડે છે. આ માટે રાજમાં પ્રયતન કરીને તેને અટકાવવાના કાયદા કાનુન કરાવી શકાય. રજવાડાઓને તેથી નુકશાન નથી પણ ફાયદો જ છે પણું તે સમજાવે કોણ ? કે તે માટે મહેનત કોણ કરે ? માગ્યા વિના તે મ પ પીરસતી નથી તે તે તે માટે ચળવળ કરવી જ જોઈએ. ' : " '' '' '' : ' . 6 7 ને મેંને ન તડ મળે. કર.
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પાંજરાપોળના કર્તાકારવતા એનુ કાન્ફરન્સ.
૨૬
કે રૈયતના પ્રતિનિધિ તથા વેપારી ના ર્નોમાંષતા મહાજનની મમ ક્ષ'પીપી જે દાદ મગાય-તેનાં છાપ જે પડે તે બહુ સારી પડે તથા પરિણામે તેષ મળ્યા વિના રહેજ નહિ. વળી જે કામ ટાણે થાય તે નાણું થતુ' નથી; આજ દેશકાળ કી ગયા છે, દેશની દરિદ્રતામાં ખેતીનાં ઢારાની અછત તથા તેના પ્રત્યેની બેદરકારી કારણભૂત છે તેમ જનસમાજ માનતુ થયું છે તથા નાય સ્થાના પણ તે સમજતાં થયાં છે તથા આજનાં જમાનામાં રૈયતના અંતઃકરખ્ ઉપરવટ થઇને રાજાએ રાજ્ય કરતા નથી કે કરી શકતા નથી. તા તે વખતે એ આપણું ધારહુસર એકસપીથી તેવાં કામ માટે કમર કસી લડત શરૂ કરીએ તા ચોકસ કાવી શકીએ.
શરૂઆતના પગલાં તરીકે આપણે આવી પાંજરાપાળ જેવી સસ્થાએાના કારભારીઓની કોન્ફરન્સ ભરીએ તે તે ઉપયોગી થશે. શરૂઆત કાઠીયાવાડથીજ કરી પછી વધારતા જતાં આખે દેશ આવી બાબતમાં સામેલ થઈ શકશે, જ્યાં લાખા માસેની તેવી ધેરસર માગણી થયા કરતી હેય ત્યાં રાજ્યેા તરફથી તે વાત ઉપર ચૈગ્ય વિચાર થયા વિના રહેજ, નિહ.
૨૪
શરૂઆતમાં આપણી લાગવગથી તથા સતત પ્રયાસથી એકેક નાના વાડામાં ખેતીના જનાવરાના ખોરાક માટે વધ થતા અટકાવવા કે દેશની અંદર છત છતાં પણ પરદેશ વેચાઈ જાય છે તે અટકાવવાને કાંઇ કર્યદા કાનુને કરાવી શકીશું તે ધીમે ધીમે તેવાં રજવાડાઓની સંખ્યા વધતી જશે. . પ્રથમ શરૂઆત થઇ કે એકજ રજવાડા તરફથી પણ તેવુ પગલુ ભર્ ́ કે એક દાયકામાં આપણુને કદી ખ્યાલ નહિ હાય તેટલી ફતેહ મેળવી શકાશે. .
ઉપર બતાવેલા હેતુવડે તેવાંજ બીજા ધર્મ તથા પરમાનાં કામ વધુ થાય તેમ છે. જીવદયાની લાગણી ભાષણા તથા પુસ્તકાથી પ્રદર્શિત થાય તે કરતાં આવાં ખાતાં તરફથી તે પ્રત્યક્ષ બતાવાતી હોય તે આવાં કામાની ફતેહ વધુ થશે એમ જખાય છે.
ભાવનગર મહાજન પોતાની પજયેળની સુવ્યવસ્થા કરી ખીજી તેવીજ સંસ્થા પણ સારી સ્થિતિમાં આવે તથા અજે જે કામ થાય છે તેથી વધુ સારી રીતે થાય તે હેતુથી આ પગલુ ભરવા માંગે છે તથા કાઠિયાવાડના તમામ મહાજનેાને પાંજરાપાળના કેન્સ માટે પ્રતિનિધિદ્વારા ભાવનગરમાં ભેળા થવા નાહવાને ભાવનગર મહાજન ઇરાદો ધરાવે છે. આશા છે કે જે ઉદાર દિલથીજે મહેાટા મનથી ભાવનગર મહાજન આ નવું પગલું ભરી પેાતાની મ્હોટાઈ બતાવવા માગે છે તેવીજ લાગણીથી આખુ કાઠિયાવાડ સાથે જોડાઇ તેમાં સામેલ થશે તે દેશ, ધર્મ તથા પ્રાણી વર્ગ ઉપર માટે ઉપકાર કરશે તથા ખેલ!ના
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જેનધર્મ પ્રકાશ. મહાજન નામનું મહત્વ સાબીત કરી બતાવશે. પરમકૃપાળુ પરમાત્મા પાસે વિનતિ છે કે આવા પરમાથી કામમાં સર્વને ઉત્સાહ આપી સને એક લાગણથી સતત સુપ્રયાસમાં જોડી રાખે. ભાવનગર પાંજરાપોળ. ? હા. રતીલાલ નૌતમલાલ. લખી-ધબકા. વેટરનરી સર્જન, जैन शासन-उपवन. વાવારે વિમલ ની સંધ્યાની છાયા જાય છે—લય. - (ડાક ફેસ્કાર સાથે.) વાવ શી ! હૃદયમાં તેજની છવિ છાય છે. સદાચરણી ઉરથી હા, અંધકાર (ય છે. ( ) વાવાર વીર કૃપાથી ઉઘડે, શુભ ચાંતના દ્વારા દર્શન શુભ લેચન કરે, પ્રેમ ભકિત ધરી સારા દર એક, હર્ષ તણી, મિથી ઉજાય છે. ( 2) વાવા પવન નદન વન સમું. બહું જ માં થાય; કેમલ વૃક્ષ ઘટા ઝી, સમતા વાયુ વાય: અને આભ, મંદ હરે, વિમળ ખાવાં ખારા છે. (2) વાવાર શીલ દાન તપ ભાવના, પુપત વૃક્ષ અનેક અહિસા કુદરત રાજ્યમાં, ઝુલે ધારી ટે: મીઠી નીતિની, સુમધ સર્વત્ર પથરાય છે. ( 2) વાવા સુ શ્રાવક પક્ષી સહ, કરે મધુર ગુણ ગાન: જિન ભક્તિ કરતાં રહે, કર્તવ્ય કે ભાન; ગુણિમુનિ હંસ તો લવ મહિ થાય છે. (2) વાવાવ ઘડીમાં તિ ધવલ ત્યાં, પ છિને પથા નયન ની ઉત્સુકને, નિરખે નયનાનંદ; ત્યાં જિન દેવ કેરાં અમૃત દર્શન થાય છે. (2) વાવાર ભાવનગર ગિ. } શાહ પિટલાલ પુંજાભાઈ. For Private And Personal Use Only