Jain Dharm Prakash 1913 Pustak 029 Ank 01

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533333/1

Page #1

©
....
કહહહહારાજ
જૈનધર્મ પ્રકાશ
minimum
પુસ્તક ૨૯ મું.
शानविक्रिमितम्. ये जीवेषु दयालवः स्पृशति यान् स्वल्पापि न श्रीमदः श्रांता ये न परोपकारकरणे दृष्यंति ये याचिताः । स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयमहान्याधिप्रकोपेषु ये ते लोकोत्तरचारुचित्रचरिताः श्रेष्टाः कति स्युनराः ॥
જે જીવોને વિષે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યને મદ સ્વલ્પ પણ પશે. કરતું નથીજે પોપકાર કરવામાં થાક્તા નથી, જે વાચના ક્યા સતા ખુશી થાય છે, વૈવનના ઉદયરૂપ મહાવ્યાધિને પ્રકોપ થયે તે પણ જે સ્વસ્થ રહે છે એવા લોકોત્તર આશ્ચર્યકારી મનોહર ચરિત્રવાળા શ્રેષ્ઠ કેટલાક જ મનુષ્ય હેય છે અર્થાત્ બહુ અ૫ હેય છે.” સુક્તમુક્તાવલ,
સંવત ૧૯૬૯ ને ચૈત્રથી સંવત ૧૯૭૦ ના ફાગણ સુધી અંક ૧૨.
પ્રકટ કર્તા. श्री जैनधर्म प्रसारक सन्ना.
• ભાવનગર. વિક્રમ સંવત ૧૯૬૯-૭૦ શાકે ૧૮૩૫ ઈસ્વીસન ૧૯૧૩-૧૪
વીર સંવત ૨૪૩૯-૪૦,
भावनगर-आनंद प्रीन्टींग प्रेस. આ વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧-૦-૦ બહારગામવાળાને પિટેજ સાથે રૂ. ૧-૪-૦ ઇ (રવર્ષે ભેટ તરીકે જેનપચાંગને એક સારી બુક આપવામાં આવે છે. આ

Page #2

वार्षिक अनुक्रमणिका.
વિષય.
૧ નુતન વર્ષ પ્રારંભે પ્રભુ પ્રાર્થના. પદ્ય (કવિ સાંકળચંદ) ૨ અભણ ને વિદ્વાનને સંવાદ. ૩ નવું વર્ષ. ૪ શ્રી હીરવિજય સૂરીશ્વરના ચરિત્રમાંથી કેટલીક મહત્વની હકીકતે.
(મુનિ રતનવિજયજી) ૫ સુક્તમુતાવળી
(સીમિત્ર કરવિજયજી) ૧ દેવાધિદેવ અરિહંત ભગવાન કેવા છે? (દેવતત્વ) ૨ ગુરૂતત્ત્વ ૩ ધર્મતત્વ. ૪ સભ્યમ્ જ્ઞાનના અભ્યાસથી જ સાચી સમજ આવે છે. ૫ મનુષ્ય જન્મની દુર્લભતા. ૬ સજજનોની બલિહારી. ૭ ગુણરાગીને ગુણગ્રાહીપણાના ફાયદા.
૮ ન્યાયાચરણ આદરવાની આવશ્યક્તા. ૬ શ્રાવકન વ્રત ઉપરની કથા (વાસુપૂજ્યચરિત્ર)
૧ પ્રથમ ત્રત ઉપર સુર અને ચંદ્રની કથા. ૨ દ્વિતીય વ્રત ઉપર હંસરાજાની કથા. ૩ તૃતીય વ્રત ઉપર લક્ષ્મીપુંજની કથા. ૪ ચતુર્થ વ્રતપરિ નાગિલની કથા. ૫ પંચમ ત્રિપરિ વિદ્યાપતિની કથા.
૬ ષષ્ઠ પરિ સિંહણીની કથા. ૭ આઠમી કેન્ફરન્સની રીસેશન કમીટીના પ્રમુખનું ભાષણ. ૮ એક અનુકરણીય સ્તુત્ય પગલું (રૂ ૧૫૦૦૦ ની સખાવત) ૯ ઘણું જ લખતરના નામદાર ઠાકોર સાહેબ (જીવદયા) ૧૦ સાધારણ જિનસ્તવન (સમલેકી) (માવજી દામજી શાહ) ૩ ૧૧ બાળ ને બહેને હિતશિક્ષા (કવિ સાંકળચં) ૧૨ તીર્થયાત્રા (મૈતિક) ૧૩ વર્તમાન સમાચાર. ૧૪ આઠમી કોન્ફરન્સના પ્રમુખનું ભાષણ.

Page #3

"" ધન
- જે જ
of Rs. /
* *** .1 કરોડ
જો જે રે
‘૩૯ સ્વપરનો હિતાર્થે શાસ્ત્રકારેને સદુપદેશ (સન્મિત્ર પૂંરવિજયજી) ૧૬૫ ૪૦ તીર્થ સ્થળે શાસ્ત્રનીતિ પ્રમાણે વર્તન રાખવાની જરૂર (મુ. ક.વિ.) ૧૬ ૪૧ જેનાગમ પ્રકાશન કાર્ય ૪૨ એક ખુશી સમાચાર
૧૯૪ ૪૩ ખમવું ને ખમાવવું. ૪૪ નવે જમાને. પદ્ય (કવિ સાંકળચંદ)
૫ રાંધણપુર જેનમંડળને બીજો વાર્ષિક રિપોર્ટ ૪૬ ગઘામાં યાત્રાળુ માટે સગવડ * ૪૭ વીશસ્થાનક તપ સંબંધી બે બુકેની પહોંચ ને અવલેકન. ૪૮ પૈસા ખરચ્યા વિના સ્વર્ગે જવાને એક રીતે. ૪ સ્ત્રી હિતશિક્ષા. પદ્ય (કવિ સાંકળચંદ) ૫૦ પ્રશમરતિ પ્રકરણ મૂળ, અર્થ, વિવેચન (મુ. કે. વિ.). ૫૧ એક ઉત્તમ કારખાનું (નેમચંદ ગીરધરલાલ) પર ઈટાલીને જૈને પ્રત્યે પત્રને જેનાની ફરજ પ૩ આબુના દેરાસરમાં બુટ પહેરીને ન જવાને સરકારી ઠરાવ ૫૪ મન પ્રબોધક પદ ( કવિ સાંકળચંદ). " ૫૫ બ્રહ્મચર્યની વાડને ટુંક સારાંશ (સન્મિત્ર કર્પરવિજયજી) પદ “વન હિ સાત્વિકે વાસ.” પ૭ મહાપુરૂષના ઉત્તમ લક્ષણ ૫૮ નવપદનું યથાવિધ સેવન કરવા પ્રેરક વચન ૫૯ જીવદયાના હિમાયતીને પ્રસ્તાવિક બે બેલ. ૬. જૈનબંધુઓને ધ્યાન રાખવા લાયક જાહેર ખબર.. ૨૯૦ ૬૧ જૈન બાળપષક શ્રીવીરજિન સ્તુતિ. (પદ્ય) પા. ગે. સાંગાણું. દર સંસારની અસારતા યાને જિનસ્તુતિ. , ૬૩ તપચિંતવન (રાત્રી પ્રતિક્રમણમાં કોત્સર્ગ) ૬૪ ડે. હર્મન જેકેબીનું હિંદુસ્થાનમાં આગમન ૬૫ શેઠ ભગુભાઈ પ્રેમચંદને ત્યાં ઉજમણુને મહત્સવ, ૬૬ જિનાગમ પ્રકાશનના કાર્યકર્તાઓને સૂચના-દ્રવ્યાનુગ તકણાનું અવલોકન
૩૧૫ ૬૭ પિંડપિંજર. પદ્ય (કવિ સાંકળચંદ). ૬૮ પ્રકિર્ણ વિચારે (સન્મિત્ર કપૂરાવજયજી)
૩૨૪. ૬૯ એક હૃદય દ્રાવક સંધ્યા (મકિતક)
૩૪૦ ૭૦ જૈન સાહિત્ય સંમેલન માટે હિલચાલ.
૩પ૩ ૭૧ ગૃહસ્થને સામાન્ય ધર્મ પદ્ય (દુર્લભજી ગુલાબચંદ) ૩૫૫ ૭૨ સેપકમી કર્મવિચ્છેદના હેતુ
૩૬૩ ૭૩ જૈનધર્મની વિદ્યમાન તપશ્ચર્યા (મુનિ પુણ્યવિજયજી) ૩૫ ૭૪ વિધવાઓના હિત માટે એક સ્ત્રીલેખ (વાલી વીરચંદ
- ૩૮૫
میمی در هر نم نم بة لة بل ته به به به به به به به به لي به لي به به به به
?
3.
૨૬૫ ૨૬૭
૨૯૧
છ છ , 6 છે
જ
-
૩૨૩
*"E"
છે
છે

Page #4

* REGISTERED No. B. 156.
*
*
* *
*
15ના
*
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
s
'
.
'
'
-'
--.
-
-
-
शार्दूलविक्रिडितम् ये जीव दयानवः स्पृशति यान् स्वपोपि न श्रीमदः श्रांता ये न परोपकारकरण हृष्यंति ये याचिताः । स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनादयमहाव्याधिएकोपेषु ये: ते लोकोत्तरचारु चित्रच रिताः श्रेष्टाः कति स्युनराः ॥
જેને જીવદયા વસી મનવિવું, લખતો ગવે નહીં, ઉપકર નહી થાક, યાચકણે આલ્હાદ માને મહી; શાંત ચિતણી, જુવાન મદન, રોગે હણાય નહી, એવા સુંદર છે મુકત ગુણધી શેળે જેવેલે મડી.
-
-
- -
ના નાના નાના નાના
-
મ
, ક
--
--
* * * * *
પુસ્તક ર૯ મું.
ચૈત્ર. સંવત્ ૧૯૬૮. શાકે ૧૮૩.
અંક ૧ લે.
-
-
-
*
*
*
પ્રગટ કર્તા. શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા ભાવનગર,
અનુક્રમાિ . 1 નુતનવ પ્રારભ પ્રભુપ્રાથના. | ૨ અભણ અને વિદ્વાનો વિવાદ.
I
!
* * * *
*
*
*
* * * *
મ *
મ
મ મ
૪ શ્રી હીરવિજય સૂરીશ્વના ચરિત્રમાંથી કેટલીક મહત્વની હકીકત. ૫ સુનમુક્તાવલી..... ... .
- - ૬ શ્રાવકનું પ્રથમ વત (કથા છે ? ૭ આમ કેન્ફરન્સની રીપશન કમીટી મુખનું ભારણું ૮ એક અનુકરણીય તુય પગલું.. .... ૯ ઘણું લખતરના નેક નામદાર ઠાકોર સાહેબ... ..
શ્રી “સરસ્વતી છાપખાનું-ભાવનગર, મૂલ્ય રૂા. 1) પટેજ રૂ. ૮-૪- ભેટ સાથે.
મા
“
.
ક ની

Page #5

લાઇફ મેમ્બરાને ભેટ.
અમારી સેનાના લાઇફ મેમ્બરને ચાલુ વર્ષની ભેટ તરીકે આપવાન! નીચેના પુસ્તક! મુકરર થઇ ગયા છે અને તે તૈયાર પણ થઇ ગયા છે. ઇંડા દિનસમાં મેકલવનું શરૂ કરવામાં આવશે.
શ્રી પાંચક ગ્રંચ ટકા સત. ( સ ંસ્કૃત )
શ્રી કર્મચથ ટીકા વિભગ રજો, (કર્મયધ પમે, શ તધા સંસ્કૃત ૪ કર્મગ્રંથ, શ્રી જ્ઞાનસાર ટીકા સડ્ડીન. (સ ંસ્કૃત )
શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ-પંચાધ
શ્રો પ્રમેયરત્નકાષ-ન્યાયને શ્રધ, મૂળ, ( સંસ્કૃત )
શ્રી પ્રકરણો ઉપરનાં સ્તવનાદિના સંગ્રડુ. ગુજરાતી પળધરે શ્રી. ધનપાળ પ ંચાશિકાર ટીકા તથ અર્થ યુક્ત અને ત્રગુ તીથે ના કલ્પો સાથે શ્રી તવવાર્તા તથા લક્ષ્મી સરસ્વતીના સંવાદ. ( ગુજરાતી ભાષામાં )
ઉપર જગુાવેલા આઠ ગ્રંથો પૈકી પ્રથમના પાંચ ગ્રંથે તદ્દન સ`સ્કૃતમાં છે અને તે સંસ્કૃત ભાષાના પણ સારો અભ્યાસીને ઉપયોગી થઇ પડે તેમ છે તેથી તેમાંના પ્રથમના ત્રણું. ગ્રંથે જે લાઇફ મેમ્બર ખાસ મેકલવા ફરમાવશે તેમનેજ મેકલવામાં આવશે અને અકીના પાંચ તે સર્વને મેકલવામાં આવશે.
ઉપરના ગ્રંથો પેસ્ટેજ પૂરતાજ વેલ્યુપેબલથી મેકલવામાં આવશે. આઠે વસ્તુની ઇચ્છાવાળા લાઇફ મેમ્બરે તરતમાંજ પત્ર લખવા તસ્દી લેવી. જે પેતે નહીં મગાવે તેનીવતી એ ગ્રંથે સાધુ સાધ્વી વિગેરેને ભેટ આપવામાં આવશે. જેથી તેને સદુપયેાગ થશે તે તેને લાભ મ
*
ઉપરના ગ્રંથો ક્ર’મનથી મગાવનારને માટે પણ નીચે પ્રમાણે સગવડ રાખવામાં આવી છે.
૧ શ્રી પંચશક ગ્રંથ સટીક ફા. ૫૦ થાક ૧૦૦૦૦ ૨ શ્રી કર્મગ્રંથ ટીકા યુક્ત વિભાગ ૨૪. કાર ૪૦ શ્લે ૮૦૦૦ ૩ ૨)
ૐ
!
૩ શ્રી જ્ઞાનસાર ટીકાયુક્ત ફ્ર ૧૪ શ્રેષ્ઠ ૩૦૦૦
3 01
•}=!!
રૂ 1)
啦
{
아
૪ શ્રી પરિશિષ્ટ હવે, ૫ શ્રી પ્રમેયરત્નકે. ૬ શ્રી પ્રકરણા વિગેરેના ૭ ધનપાળ પંચાશિકા, ટીકા અયુક્ત, તંત્રવાર્તા તે લક્ષ્મી સરસ્વતીના સવ
રૂ થા
아니
૨૦) ૦)=!
૩૦). ૭)!
પડાગારથી મગાવનારને પેટેજ ઉપરાંત એક અતે વેલ્યુપેખલને લાગશે.
ક. ૨૨ શ્લોક ૪૦૦૦
ફ. કે બ્લેક ૧૨૦૦ સ્તવનાદિને સ ંગ્ર
પોસ્ટેજ.
111

Page #6

श्री जैन धर्म प्रकाश.
जो जो जन्याः पदमवनोदरकल्पोऽयं संसार विस्त से निवासः शारीरादिदुःखानां । न युक्त विदुषः प्रमादः । अतिदुनेयं मानुषावस्था | प्रधानं परलोकसा | परिणामकटवा विषयाः । विप्रयोगान्तानि सत्सङ्गतानि । पातजयातुरम विज्ञानपानमायुः । तदेवं व्यवस्थित विध्यापनेऽस्य संसारप्रदीपनकस्य यत्नः कर्तव्यः । तस्य च हेतुः सिद्धान्तवासनासारो धर्ममेघः | अतः स्वीकर्तव्यः सिद्धान्तः । सम्यक सेवितव्यास्तदजिज्ञाः । नावनीयं मुष्टमा
कोपमानं । त्यक्तव्या खत्वसदका | जवितव्यमाज्ञाप्रधानेन । उपादेयं प्रणिधानं । पोषणीयं सन्साधुसेवया । रणीयं प्रवचनमालिन्यं । एतच्च विधिप्रवृत्तः संपादयति । यतः सर्वत्र विधिना प्रवर्तितव्यं । सूत्रानुसारेण प्रत्यनिज्ञातव्यमात्मस्वरूपं । प्रवृत्तावकितव्यानि निमित्तानि । यतितव्यमसंपन्न - योगे | व्या वित्रोतसिका । प्रतिविधेयमनागतमस्याः । जवत्येवंप्रवर्तमानानां सोपक्रमकर्मविलयः । विच्छिद्यते निरुपक्रमकर्मानुबन्धः । तस्मायतः यूयमिति ॥ । उपमितित्वमपञ्च कथा |
પુસ્તક ૨૯ મું. चैत्र सं. १९९६, शाहे १८३५.
नुतन वर्ष प्रारंभ प्रभुप्रार्थना.
રાગ-કાફી
२१.
(भादीनु भूतान, प्रेम-मडी मे राग )
36
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ, પ્રણમું હું પ્રેમ ધરીરે.-શ્રીનુતનવર્ષ પ્રારંભે પ્રભુની, મોંગલ સ્તુતિ કરૂ આજ: અતીમ નિપતિ અરજ સ્વીકારી, સારે શાસન કાજ, કરૂણા નજર કરીરે.
પાકગણું મમ પડ ભણીને, (પુરૂષાર્થ કરે સિદ્ધ;
૧ હેક્સા
२ धर्म, अर्थ, श्रम मने भोक्ष
શ્રી ૧

Page #7

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
એવી ગતિ તિ ઘે! શાસનપતિ, કૃપાસિંધુ છે પ્રસિદ્ધ, કીત્તિ જગ પ્રસરી.
વર્ષ ગણત્રીશની મુજ ઉમ્મર, મધ્યમ વયમાં વિવેક; પ્રાદ્ધ વિચાર સાર વિસ્તારી, શાસ્ત્ર સમત લખુ' લેખ, પ્રતિભા દ્યા ઉદ્ધરીરે.
સહાયક લેખક કાર્યવાહક, સા મુજ અગ અભગ; સુમતિ આપી કુમતિ કાપો, વ્યાપે, ઉર ઉછરગ, ખાજી હાથ ખરીરે.
શ્રી ૨
ભણવુ' ગણવું તે વળી ભૂલવું, ફરી ફરી કરવું યાદ; મંન તે મગજમારીથી કરવું, નેત્ર તેજ ખબાદ, મળે કયાં પરમેશ્વરના ચાંદ
૧૧} ૨ વાણી.
શ્રી ૩
તત્ત્વાતત્ત્વ પ્રકાશ કરૂં હું, સૂત્ર ગ્રન્થ અનુસાર; કલ્પિત કથન ન લેશ ઉચ્ચારૂં, એ મુજ ટેક અપાર, રાજુ' હૃદય દરીરે.
શ્રી પ
રૂપ જપ સદ્ગુણ નીતિ શુભ, ભક્તિ અને વરગ્ય: એ શુભ લેખ લખી હરખાઉં, મધુર વદુ જિત દેવા, નિંદા ન કરૂં જરીરે.
થોર
અજર અમર અક્ષય અકલકી, અવિનાશી મહાવીર; સમરે સાંકળચંદ્ર સવારે, પાપપ'હુર નીર, આપની છાપ ખરીરે.
શ્રી ૪
अमण अने विद्वाननो विवाद.
(પશુમાં પડી એક તકરાર, વાદવિવાદ ચલાવા ધાતે, તુત ભર્યા દરબાર. એ કાગ) અભણને પંડીત તણા વિવાદ, થયા એક વેળા દારે, સભા ગુણે ફરિયાદ, આપવા નેક઼ ન્યાયની દાદ. અભણને ટેક કહે અભણ મુરખ જન ભાજન, શયન કરે સુખ પેર; ચિંતા કે કાંઈ ફિકર ન હુંને, મસ્ત કરે બહુ લ્હેર, જરી નહિ કોઇ વાતે વિખવાદ,
અભણને ૧
શ્રી ૭ -
અભણને ૨

Page #8

અભણ અને વિદ્વાનો વિવાદ,
અભણ રળે ને ભયે મૃવે ધન, ભાગ્ય પ્રમાણે હાલ ભર ગણ્ય કોઈ આગળ ડે, અભણ ચઢે સુખપાલ; શું કરવા કરીએ કાંય વિવાદ?
અભણને ૩ કેટ બુટ ચશ્મા ને ટોપી, પાટલુન સાટી તેર મળે ન કરી સુઝે ન ધંધે, ફરે હરાયું ડેરા થાય નહિ મહેનત મિથ્યાવાદ.
અભણને ૪ વળતું કહે વિદ્વાન અભણને, નિદ્રા મૈથુન આહાર ભય સંજ્ઞા પશુ નરમાં સરખાં, જ્ઞાન મનુષ્યમાં સાર; જ્ઞાનવિણ પશુથી નર બરબાદ.
અભણને ૫ ચતુર ઘટે ચિંતા મૂરખ મન, નહિ ચિંતા કે ભાન; તત્તાતત્વ લહે પંડિત જન, મુરખ જન મસ્તાન; વિબુધ જન તે જ્ઞાનામૃત સ્વાદ.
અભણને ૬ અભણ રળે વિદ્વાન ખુવે ધન, એ જુક નહિ ન્યાય; રાજ દેશ પૂજાય વિબુધજન, દેશ વિદેશ પૂજાય; કરે નહિ પંડીત કદી પ્રમાદ,
અભણને. ૭ ભય ન છલકે પંડીત મૂખંજન, ધરે વિદેશી વેષ; વિબુધ દેશનો વેષ તજે નહિ, નમ્ર છેકે નહિ લેશ; વિબુધને વિદ્યાને આસ્વાદ.
અભણને. ૮ જ્ઞાનીને આનંદ જ્ઞાનથી, મગજમારી નવ હોયઃ ચર્મચક્ષુ કઈ ચશમાં ઘાલે, દિવ્યનેત્રથી જય. કરે મહેનત ભૂકે ખરનાદ.
અભણને ૯ વિદ્યાધનને ચેર ન લૂટે, ભાઈ ન માગે ભાગ, પળે પળતાં ભાર ન લાગે, ખર્ચ વધે અથાગ હિંસમાં અભણ મૂર્ણ બકવાદ.
અભણને ૧૦ રાજસભાએ કર્યો ન્યાય શુભ, જ્ઞાન સાર સંસાર; વિબુધ વિશ્વમાં સર્ચ સે, ધન્ય ધરા શણગાર; વિબુધ ધન સાંકળચંદ આહાદ.
અભણુને૧૧

Page #9

જનધર્મ પ્રકાર,
नवं वर्ष. અનંત ગુણગણ સંયુક્ત અનંત ચતુષ્ટયના ભક્તા, અનંત જીના હિત, અનેક જીવને ભવસમુદ્રથી પાર ઉતારનારા. એકાંત હિતવત્સલ શ્રી સર્વસ પરમાત્માને ત્રિવિધ ત્રિવિષે પ્રણામ-નમસ્કાર કરીને હું ઘણા ઉત્સાહ સાથે આજે ૨૯ના આંકવાળા વર્ષમાં પ્રવેશ કરું છું. આ અંક દેખાવમાં જે કે અટપટે છે પરંતુ તેના બે વિભાગ જુદા પાડતાં તે અટપટ મટી જાય છે ને સરલ થાય છે. એમને બેન અંક અરિહંત સિદ્ધનું, બે પ્રકારના સર્વજ્ઞ ભાષિત ધર્મનું. રાગ ને દ્વેષ એ બે સર્વથા ત્યાજ્ય છે તેનું, દેવ અને ગુરૂ સંસારથી પાર ઉતારનારા છે તેનું અને સર્વજ્ઞ પરમાત્મા આ ભવમાં ને પરભવમાં બંને ભવમાં હિતકારી છે તેનું સ્મરણ કરાવે છે. નવને આંક તે અખંડ છે. ગમે તેટલા અંકવડે ગુણતાં તે પિતાનું સ્વરૂપ તજજ નથી અને મારા જન્મમાસમાં ભવ્યવો જેનું અવશ્ય આરાધન કરે છે, શ્રીપાલ મહારાજા જેના આરાધનથી સર્વ સંકટથી રહીત થઈ નવમે ભવે મેક્ષ જવાના છે એવા નવપદનું સિદ્ધચકનું સૂચન કરે છે. આ પ્રમાણે ૨૯ ને આંક પણ સાર ગ્રહણ કરવાના ઉત્સુક સજજનેને ઘણું હિતકારી સ્મરણ કરાવે છે. એ મકવાળા વર્ષમાં હું પણ પ્રારંભમાં તે અંકથી સૂચન થતી બાબતોનું સમરણ કરીને તેમજ કરાવીને પ્રવેશ કરું છું.
પિતપોતાની વર્ષગાંઠ-જન્મ દિવસ દરેક મનુષ્યને આનંદ ઉત્પન્ન કરે છે. તેનું કારણ ગતવર્ષ નિર્વિને પસાર થયાનું અને પિતાની વયમાં એક વર્ષને વધારે થયાનું કહેવાય છે તે છે. નવું વર્ષ નિર્વિધને પસાર થવું તે પરમાત્માની કૃપા ઉપર આધાર રાખે છે, પરંતુ પ્રારંભમાં જ તે પરમાત્માનું સ્મરણ કરવામાં આવતું હોવાથી તે નિર્વિન પરિસરમાસિની જામીનગીરી આપે છે.
ગતવર્ષમાં બે મોટા મેળાવડા થયા છે. તે બંને પકી એક હિંદુસ્થાનના સંઘના મેળાવડા તરીકે અને બીજે આઠમી કેન્ફરન્સ તરીકે જાહેરમાં આવેલ છે પરંતુ તે બંનેને કેન્ફરન્સ અથવા હિંદુસ્થાનના સંધને મેળાવડો કહીએ તે ચાલે તેમ છે. તે બંનેમાં ફેર માત્ર એટલો જ છે કે એકમાં માત્ર શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીની વ્યવસ્થાને લગતી ચર્ચા ચાલી છે અને તેને અનુસરતા ઠર થયા છે, ત્યારે બીજામાં જેને સમુદાયના હિતની દરેક બાબતે ચર્ચારી છે ને તેને લગતા કરા થયા છે. આ ઠર સંબંધી કેટલુંક વિવેચન કરવાની જરૂર છે કે જેથી તે ડરા વર્તનમાં મુકી શકાય અને તેને વર્તનમાં મુકવા જેનબંધુએ આગ્રહી બને. પ્રસંગોપાત તેને લગતા લેખ મારા અંગ તરીકે જ લખવાની ઇચ્છા રખાય

Page #10

નવુ યંત્ર
છે. આવતા વર્ષની કોન્ફરન્સ ( નવમી ) મળે ત્યાર અગાઉ તે વિવેચન ાહેરમાં મુકાવાથી અનેક પ્રકારને ફાયદો થવા સંભવ છે.
૫
ગત વર્ષમાં લેખની સંખ્યા તો બહુ વધી પડી છે. એટલે કે એકદર ૮૦ ની સંખ્યા થઇ છે. તેને હું ભાગ તે મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહા રાજે કેલે છે. તેએ સાહેબના એકદર ૨૬ લેખે આવેલા છે, તે બધા ગદ્યધજ છે. તેમાં એક લેખ પ્રશમરતિના વિવરણના માત્ર એક અંકમાંજ આપ્યા છે; એક લેખ ઇંગ્રેજી ચાદ મુદ્રાલેખ સંબધી બે અંકમાં પૂર્ણ કરવામાં આવ્યે છે; એક લેખ પ્રીતિ વિષે દુહાને ગદ્યપદ્યાત્મક છે અને બાકીના લેખે ઘણું ભાગે શ્રી વિશેષાવશ્યક, ઘેાડશક, પચાશક ને ઉપદેશતર ગિણીમાંથી ઉદ્ધરીને લખેલા છે; કેટલાએક પ્રકીર્ણ વિચાર, સુકૃત ફંડની ચેોજના વિગેરેના લેખે સ્વતંત્ર પણ લખેલા છે. તેમના લખેલા સર્વ લેખે અત્યુત્તમ હેાવા સાથે બહુજ | સાર–રહસ્યના ભરેલા છે અને સુજ્ઞ ગ્રાહક વર્ગ તેને ઘણા આદર સાથે વાંચે છે એમ જણાય છે. શ્રીશ્ત ગદ્ય લેખા પૈકી ૩૨ લેખા તંત્રી તરફથી લખાયેલા છે. તેમાં ગૃહસ્થનાં કર્ત્તવ્યેવાળા લેખ ત્રણ અંકમાં લખીને પૂર્ણ કરવામાં આવેલ છે અને ચંદરાના રાસ સબધી લેખના પાંચ અંકમાં ત્રણ પ્રકરણા સાર સહીત આપવામાં આવ્યા છે. એક ંદર નવ પ્રકરણે! થયા છે. વ્યાવશ્યક, અન ધિક હિનાક્ષર શ્રુત, ધર્મના ચિન્હ, વનસ્પતિમાં જીવત્વ ને ઇન્દ્રિય સ્વરૂપ આ પાંચ લેખે વિશેષાવશ્યક, ષોડશક અને લેાકપ્રકાશમાંથી ઉદ્ભરીને લખેલા છે. નવું વર્ષ, મુખપૃષ્ઠપરના શ્ર્લોકનુ. વિવેચન અને ગ્રંથાવલેકન આ ત્રણ લેખ સ્વતંત્ર લખેલા છે. ગ્રંથાવલેાકન માત્ર તર્વપ્રકાશ પાડમાળા ભાગ પહેલાનુ જ આ વર્ષીમાં કરવામાં આવ્યુ છે. ખીજા પાંચ લેખા ખાસ જૈન વર્ગમાં ચર્ચા ચલાવવા માટેજ લખેલા છે. પ્રતિક્રમણમાં બેલાતું ધી, પર્યુષણમાં શ્રાવકેની ૨૪, પ્રભુના અંગપર ચોડાતા ચાંડલા, સિદ્ધાચળપર મૂળનાયકજીની પુર્જા અને વાળાકુ'ચી-આ પાંચે લેખા ગત વર્ષમાં લખેલા સાત જુદા જુદા લેખાની યક્તિએ જૈન વર્ગોમાં ખ” સ્વરૂપ જાહેર કરવા માટે લખ્યા છે. હજી પણ એવી અનેક આમતેમના લેખ લખવા લાયક દષ્ટિએ પડે છે. એક લેખ તપ ધર્મ સબધી કથામાં લખેલી તપ સંબધી હકીકતના ખુલાસાને છે. બાર લેખા વર્તમાન ચર્ચા કે વમાન સમાચારને લગતા છે. પરંતુ તે દરેક અહુજ ઉપયાગી, નેધ કરી રાખવા લાયક અને આગળ ઉપર પણ ઉપયોગી થઇ પડે તેવા છે. બીજા વ માન લેખની જેમ ઔરે દિવસે નકામા થઇ પડે તેવા નથી. એક લેખે પૈકી આજીજી ઉપર ગયેલ ડેપ્યુશન, મી, કેલ્વીનને આપેલ માનપત્ર, ગુજ રાતી જૈન સાહિન્ય સબંધી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમપ્રે આપેલા નિરાશ મિ

Page #11

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
મહારાજનું સંમેલન ને તેમાં થયેલા ડરવા, શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીને ભાવનગરનો સંઘ ( ચર્ચા પત્ર ), ખંભાતમાં થયેલ દશામહેન્સવ, શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીના એડીટરે રપટ, શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી તરફથી શ્રી સંઘને આમંત્રણ, બેરામાં મળેલા નામ સંબધી મળી વડે, અમદાવાદમાં મળેલા શ્રી સંઘને મળાવડે અને તેમાં થયેલા ડરાવે તથા મુલતાન ખાતે મળેલી આઠમી જેન કેન્ફરન્સ ને તેમાં થયેલા ઠરાવ-આ તમામ લેખે ઘણાજ ઉપયોગી છે. હિંદુસ્થાનના સંઘના મેળાવડાવાળા લેખ બે અંકમાં આપવામાં આવ્યા છે. એક લેખ સેરીસા ગામમાં નીકળેલા બિબો અને બાવન જિનાલયવાળા દેરાસરની હકીકત સંબંધી આપવામાં આવ્યા છે. આ લેખ જૈન સમુદાયની પર સ્પરની સંપની લાગણી જળવાઈ રહેવાના હેતુથી, સમુદાયના હિત માટે કેઈના પણ તરફથી કરવામાં આવતા સમુદાયના હિતને લગતા સત્કાર્યનું કાયમ મરણ રહેવા માટે લખવામાં આવ્યા છે.
ચાર લેખે ઉત્તમ પુરૂના અંતસમ્યની નોંધને લગતા છે. તેમાં સરદાર શેડ લાલભાઈ દલપતભાઇ ને નગરશેઠ ચીમનભાઈ લાલભાઇના ખેદકારક મરણની નોંધ મુકામાં આપવામાં આવી છે અને શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઇના મરણની નોંધ તેમના ટુંકા ચરિત્ર સાથે આપવામાં આવી છે. પરમ પગારી પન્યાસજી શ્રી ગંભીર વિજયજી મહારાજના અત્યંત ખેદકારક મૃત્યુની નોંધ તેમના ટુંક ચરિત્રાદિ સાથે બે અંકમાં જુદા જુદા હસ્તથી લખાઈને પ્રગટ થએલ છે. તેમાં એક મકિતકની લખેલ છે અને બીજી તંગીની લખેલ છે આ શિવાય બીજી ખેદકારક ને ટાઈટલ ઉપર આપવામામાં આવેલી હોવાથી તે આમાં ગયેલ નથી.
તંત્રીના લખેલા લેખનું રહસ્ય આ પ્રમાણે છે. તે સિવાય બીજા લેખકેના લખેલા ૨૦ લેખે છે તેમાં ૯ પદ્યાત્મક છે ને ૧૦ ગદ્યાત્મક છે. ગધાત્મક લેમાં બે મકિતકના લખેલા છે, તેમાં એક સપ્તમ સોજન્ય સંબંધી છે ને એક ચાલુ પરિસ્થિતિ સંબંધી પ્રકી વિચારોને છે. તે લેખ ત્રણ અંકમાં આપવામાં આવે છે. પાંચ મૅક્તિકના લઘુબંધુ નેમચંદ ગીરધરલાલના લખેલા આપવામાં આવ્યા છે. તેમાંના ચાર ઇગ્રેજી ઉપસ્થી લખેલા છે પરંતુ તે ખાસ વાંચવા લાયક, લક્ષ આપવા લાયક અને અનુકરણ કરવા લાયક છે. તેમાંના કેટલાક વાકયે તો અમૂલ્ય કહી શકાય તેવા છે. એક લેખ “ભાવપૂજામાં સ્તવન કેવાં બેલવાં ? ” તે વિવેને છે. આ લેખ ચર્ચા ચલાવવા લાયક છે. એ લેખ, સ્ત્રી કે પુરૂ વન કયાં, કયારે અને કયે પ્રસંગે કે કયે દિવસે બેલવાનું છે તેને વિચાર

Page #12

નવું વર
કર્યાં શિવાય જે તે સ્તવન જ્યાં ત્યાં, જ્યારે ત્યારે બોલે છે તેને વિચાર કરવા માટે લખાયેલું છે. મીત ચાર ગદ્યાત્મક લેખ પરભાાં લેખાના છે. તેમાં એક બ્રહ્મચર્યપ્રકાશ નામના ખીમચંદ ભુધરદાસના લખેલે છે, એક વાગ્ય શતકના ભાષાંતરને ઝવેરચંદ કાળીદાસ ટાળાઆને લખેલા છે, તે ચાર અર્કમાં પૂર્ણ કરેલા છે. એક દશ અવતાર વિષેને જૈન શાસનમાંથી લીધેલે છે અને એક જૈન વર્ગમાં ભણેલાની સખ્યા કેટલી છે ? તે મુંબઈ સમાચારમાંથી લીધેલેા છે. ખાકીના એ લેખ શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્રમાંથી કથામાના ભાષાંતર કરાવીને દાખલ કરેલ છે તે છે. તેમાં એક તપ ધર્મ ઉપર સવરની કથાને છે. તે એક સમ્યક્ત્વ ઉપર વિક્રમની કથાના છે. તે કથા અપૂર્વ છે.
પદ્યાત્મક લેખે પૈકી પ્રારંભના બે નયાચક તરીકે એળખાતા ગીરધરલાલ હેમચંદના છે. છ લેખ કવી સાંકળચંદ પીતામ્બરદાસના છે. તેમાં ચાર તા અનિત્યાદિ ચાર ભાવના ઉપર ઘણા અસરકારક લખેલા છે. એક લેખ વરાગ્ય શતકના સમર્થ્યથી ભાષાંતરને પન્નાલાલ હાઇસ્કુલના ધર્મ શિક્ષક માવજી દામજી શાહને લખેલો છે. તે સાત અકમાં પૂરો કરવામાં આવેલા છે. પૂર્વે ગદ્યમ ધ વૈરાગ્ય તકવાળા લેખ ખતાવેલા છે તે ૧૦૪ માગધી ગાથાઆના ભાષાંતરને છે અને આ પદ્માનંદ કવીના કરેલા સંસ્કૃત અનેક પ્રકારના વૃત્તાવાળા ૧૦૩ પદ્માના સમલૈકી ભાષાંતરનો છે. આ પદ્ય અહુ અસરકારક છે પરંતુ સમલૈ કી કરવા જતાં ઘણા શબ્દો સંસ્કૃતજ મુકવા પડતા. હેાવાથી વાંચનાર બરોબર સમજી શકે તેવી સ્થિતિ રહેતી નથી અને રચના કલિષ્ટ થઇ જાય છે. આ ખાખત ધ્યાન આપવાલાયક છે.
આ પ્રમાણે ગતવર્ષમાં દાખલ કરવામાં આવેલા ૮૦ લેખેની ટુકી સમાલેચના કરવામાં આવી છે. તેમાં પણ સન્મિત્ર કપૂરવિયજી મહારાજના ૨૬ લેખાનુ' તા માત્ર દિગ્દર્શનજ કરાવ્યું છે. તે લેખાના નામ વિગેરે વાર્ષિક અનુક્રમણિકામાંથી જોઇ લેવા. આ વર્ષના લેખે પ્રથમના વર્ષો કરતાં પણ વધારે ઉપયેગી થાય તેવા છે. તેમાંના કેટલાક તેા ખાસ જુદા જુદા મહદ્ અચાર્યોના કરેલા ગ્રંથે.માંથી પ્રસાદી તરીકે ઉતરીને લખાયેલા છે. તે શ્રીવિશેષાવશ્યક, લોકપ્રકાશ, પચા:ક, વૈદક, ઉપદેશતર'ગણી, વાસુપૂજ્યચરિત્ર, પ્ર:મતિ વિગેરે ગ્રંથામાંથી અમુક વિભાગ ગ્રહણ કરીને લખેલા છે. આવા લેખો ખરેખરા પ્રતિછાપાત્ર ગણાય છે. કારણ કે તેમાં આત્મવાતંત્ર્ય કરતાં ગ્રંથપા તત્ર્ય વધારે હાય છે. સ્વતંત્ર લેખે લખવા માટે આવા અનેક ગ્રંથે.ને સારા મેધ હાવ ની જરૂર છે. તે શિવાય લખાતા લેખામાં ખળના થવાના સબવ રહે છે, હાલમાં

Page #13

જેનધમ પ્રકા,
શાસ્ત્રીય જ્ઞાન અપ છતાં વ્યાવહારિક જ્ઞાન મેળવીને ઘણા લેખ લખાતા દષ્ટિગોચર થાય છે, પરંતુ તેવા ઉત્સાહી લેખકે એ શાસ્ત્રીયજ્ઞાન મેળવી મગજમાં ખુબ રહસ્ય એકત્ર કરી પછી તેની સુગંધ બહાર કાઢવી એગ્ય છે કે જેથી તે સુગધ કિચિત્ પણ દેખ વિનાની અને ઘણે કાળ ટકી રહેનારી નીકળશે.
લખાયેલા લેખોના સંબંધમાં અભિપ્રાય આપવાનું કામ સુજ્ઞ અને વિદ્વાન જેનબંધુઓનું તેમજ મુનિ મહારાજાઓનું છે, તેથી તે સંબંધમાં કોઈ પણ વધારે ન લખતાં હવે કેવા લેખો લખવાની ઈચ્છા મારા ઉત્પાદકે, સહાયક અને હિતેરણુઓના હૃદયમાં વર્તે છે તે તેમના ગાઢ પરિચયથી જાણીને હું મારા ગ્રાહકોને નિવેદન કરવા ધારું છું.
મુખ્ય સહાયક સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી જ્ઞાનમારને પ્રશમરતિ ઉપરના ચાલુ લેખે આગળ લખનાર છે. અઢાર પાપસ્થાનકો પૈકી પાછળના નવ પાપસ્થાનકે સંબધી સઝાના અર્થ લખી વિવેચન કરનાર છે, સુક્તમુતાવળી(ગુજરાતી) માંથી દેવદિક વિષય સંબધે લેખ લખવા ઈચ્છે છે અને શ્રી હેમચંદ્રાચાયત વીતરાગ સ્તવનું ભાષાંતર ને વિવેચન લખવા ધારે છે. તદુપરાંત પ્રસ્તુત વર્ષમાં જે કાંઈ નવું તેઓ સાહેબના વાંચવામાં આવશે તેને લાભ મારી દ્વારા મારા વાંચકોને આપવા ઈચ્છે છે. મારા તંત્રી તરફથી ચંદરાજાના રાસ ઉપર લેખ આગળ ચલાવવામાં આવનાર છે અને બીજા શાસ્ત્રીય લેખો લખવાની તેમજ જેન વર્ગમાં ખાસ ચર્ચા ચલાવવા લાયક લેખો લખવાની તેમની ઇચ્છા વર્તે છે. મે કિતક તરફથી સજન્યવાળો લેખ આગળ ચલાવવામાં આવનાર છે અને પ્રાસં. ગિક તીર્થયાત્રા વિગેરે પૃથક પૃથક્ વિષયને લગતા લેખ લખનાર છે. તેના લઘુ બંધુને વિચાર તે ઇગ્રેજી સાહિત્યમાંથી સારી સારી પ્રસાદી ચખાડવાને જ વર્તે છે. પધાત્મક લેખ લખનાર કવીરાજને વિચાર આગળ બીજી ભાવનાઓ સંબંધી લેખ લખવાનું છે, તેમજ પ્રાસંગિક ઉદારે કવીતારૂપે બહાર પાડ્યા કવાને છે. ધાર્મિક શિક્ષણ આપનારા માવજી દામજી શાહ વળી બીજા સંસ્કૃત કાનું સમકકી ભાષાંતર આપવાની ઇચ્છા ધરાવે છે. તે સિવાય અન્ય લેખકે સ્વઈચ્છા અનુસાર હિતકારી લેખ લખનાર છે તેમજ અન્ય માસિક કે પમાંથી ઉપયોગી લેખે આવશે તે તેને પણ લાભ આપવાની મારા ઉત્પાદન કેની ઇચ્છા વત્ત છે. વાસુપૂજ્યચરિત્રમાંથી પણ બીજી રસીક કથાઓનું ભાષાં તર આપવામાં આવનાર છે.
આ પ્રમાણે મારા અંગને નવા વર્ષમાં ભાવવાના છે એમ મારૂને મારા પિવ કેનું અંતઃકરણ એક જ હોવાથી મારા સમજવામાં આવ્યું છે. તે પ્રચ્છન્ન ન રાખત

Page #14

શ્રી હીરવિજય સુરીશ્વરના ચરિત્રમાંથી કેટલીક મહત્વની હકીકત.
૬
મેં આપ સાહેબની સમક્ષ નિવેદન કરી દીધું છે. તે ઉપરથી નવા વર્ષમાં મારી શોભા કેવી વૃદ્ધિ પામશે તે સહેજ આપ સમજી શકે તેમ છે. મહારા ઉત્પાદક તંત્રી વિગેરે અશય નિરંતર મારી બાહ્ય શોભામાં, મારા કદમાં અને મારી અંતરંગ સુંદરતામાં વધારો કરવાનેજ વત્યા કરે છે. પરંતુ ખર્ચનું પ્રમાણે વધી જવાથી તેમજ ભેટ સંબંધી ખર્ચ પણ વધારે થતો હોવાથી મારી ઉપજની કિંમત બાદ કરતાં દર વર્ષે અમુક રકમ ઉમેરવી પડતી હોવાને લીધે કાંઈક સંકેચ રહ્યા કરે છે. ગત વર્ષને અંગે આપેલી ધનપાલી પંચરિકા તથા તત્ત્વવાતાં ને લમી સરસ્વતીને સંવાદ એ બે બુક ને જૈન પંચાંગમાં બશે રૂપીઆ ઉપદાંતને ખર્ચ કરવામાં આવ્યા છે અને માસીક તરીકે પણ એકંદર ૪૦૦ પૃષ્ઠ આપવામાં આવ્યા છે. એક રૂપીઆ જેટલાં વાર્ષિક લવાજમની અંદર આ લાભ કેટલે વધારે પડતા તે ગ્રાહક વર્ગે વિચારવા યોગ્ય છે. આ પ્રમાણેની સ્થિતિ છતાં પણ વાર્ષિક લવાજમ વેલ્યુબિલ કરવામાં આવે તેજ આવી શકે છે અને તે પણ તમામ ગ્રાહકો તરફથી આવવાનું ધારી શકાતું નથી કેમકે તેમાં પણ વેલ્યુ પાછું ફેરવનાર પ્રશંસનીય ગ્રાહકે હેય છે. અસ્તુ. અને અટલી સૂચના બસ છે.
પ્રાસંગિક આટલી હકીકત નિવેદન કરીને હવે પ્રાથમિક મંગળની પડે
મંગળ કરવાનું અને અર્વાચન પ્રગટ કરવાનું કામ બાકમાં રહે છે. પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા મારા ઉત્પાદકે, પકે, હિતેચ્છુઓ અને લેખકોની શુભ વાંચનાઓ પૂર્ણ કરે. હું જેન વગમાં યત્રિચિત પણ ઉપકારક થઈ શકે તેવી શક્તિ મને પ્રાપ્ત થાઓ, તેમાં વૃદ્ધિ થાઓ અને જૈન સમુદાયમાં સર્વત્ર સુખ, શાંતિ. સંપ, આનંદ, મંગળ અને અભ્યદયની વૃદ્ધિ થાઓ. આટલી પંચ પરમેષ્ટિ પ્રત્યે નમ્ર પ્રાર્થના કરીને પ્રારંભમાં મારા ઉત્સાહી વાંચકવર્ગને વધારે ન રેકતાં હું મારી ફરજ બજાવવા આગળ વધે છે અને મારે માર્ગ નિવિન થાઓ અને શાસન દેવતા મારા સહાયક બને એટલી અંતિમ પ્રાર્થના કરું છું.
श्री हीरविजय सूरीश्वरना चरित्रमाथी केटलीएक महत्वनी हकीकतो.
શ્રી હીરવિજ્ય સૂરીશ્વરે કરેલી તપસ્યા અદ્દભુત હતી. કારણ કે અકબર જેવા બાદશાહથી જગદગુરૂનું બીરૂદ મળ્યા છતાં કિંચિત્ પણ અભિમાન કે શારીરિક આસક્તિને વશ થયા વિના તેમણે અત્યંત તપસ્યા કરી હતી. તેનું વર્ણન ટૂંકામાં

Page #15

જૈનધર્મ બકા.
યાવજિવિત ઓછામાં ઓછા તપ એકાસણને કે.
ધૃત વિગય શિવાય પાંચ વિગય ત્યાગ (દુધ, દહીં, તેલ, ગોળ અને કડાહ વિગય તે પકવાન્ન) ક. - શ્રી વિઠ્યદાન સૂરીશ્વર ગુરૂમહારાજ પાસે બે વખત આયણ લઈને તપ કર્યો તે –
૩૦૦ ) ઉપવાસ. ર૨૫) રૂ. ૭૨) અમ. ર૦૦૦) આયંબીલ. વીશસ્થાનક તપ આયંબીલ યુક્ત કર્યો. એક સિધ્ધ ને એકદત્તી ઘણું કર્યા. ૨૦૦૦ નવી ને ૩૬૦૦ ઉપવાસ કર્યો.
ગુરૂમહારાજની આરાધના માટે ઉપવાસ, એકાસણું ને આયંબીલ એ કમે ૧૩ માસુધી તપ કર્યું.
ગવહન કિયા ૨૨ માસ પર્યત કરી. તેમાં ઉપવાસ, આયંબીલ, નવી તે એકાસણા ઘણા કર્યા.
ત્રણ માસ પર્યત સૂરિમંત્રનું સાધન કરતાં ઉગ્ર તપસ્યા કરી. સૂત્ર, પ્રકરણ, ગાથાઓ વિગેરેની ૪ ક્રેડ સ્વાધ્યાય કરી.
સૂરિજી આહારમાં રોટલી, રોટલ, ભાત, દાળ, ખીચડી ને ઘી એ સાદે ખોરાક લેતા હતા; ચા, પાપડ, મુખવાસ, અથાણું, પાક, લાડુ, લાપસી, શીરો, શીખંડ વિગેરે પદાર્થો ગ્રહણ કરતા નહોતા.
સુતી વખતે હાથનું એ શીકું કરતાં બીજું એ શીકું રાખતા નહતા.
એષણા સમિતિ બરાબર પાળતા, તેથી નિરંતર કર દેષરહીત આહાર પાણી લેતા હતા.
' તેમના પરિવારમાં ૨૦૦૦ મુનિએ, ૩૦૦ સાધવીએ ને ૧૫૦ પન્યાસ પદવીધારક મુનિઓ હતા. ૭ મહાવાદી ઉપાધ્યાય હતા.
તેમણે પ૦ જુદી જુદી પ્રતિષ્ઠાએ ( અંજન શલાકા) કરી હતી. એમને ઉપદેશથી ૧૫૦૦ સંઘવીએ એ પૃથક પૃથક તીર્થના સંઘ કાઢ્યા હતા.
અકબર બાદશાહના માનીતા અબુલ ફઝલ જેવા શેખ પંડિતે તેમને ઘણે સત્કાર કર્યો હતો. તેણે આઇને અકબરીમાં સૂરિજીની ઘણી પ્રશંસા લખેલી છે.
સૂરિજીએ ખંભાત ચેમાસું કર્યું ત્યારે શ્રી સંઘે એક ક્રેડ ટકા ખર્ચ કર્યો હતે.
સંવત ૧૮૩માં તેઓ સાહેબ દિલ્લી પધાર્યા હતા. એ મહાત્માને જન્મ શ્રી પાલણપુરમાં સં. ૧૫૮૩ના માગશર સુદ ૯ મે થયેલ હતું. સં. ૧૫૬ના |

Page #16

સુક્તમુતાવળી.
૧૧
કાર્તિક વદિ જે ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું હતું અને સં. ૧૬૫ર ના ભાદ્રવા શુદિ ૧૧ શે દેહત્સર્ગ ઉનામાં થયું હતું.
અકબર બાદશાહે તિવ્ર સંબંધી પ્રશ્ન કરતાં સૂરિજીએ સ્પષ્ટ કહી દીધું હતું કે એ કામ ગૃહસ્થનું છે. સંયમધારી મુનિઓનું નથી.
આશીર્વાદ આપવા માટે બાદશાહે આગ્રહ કરતાં ધર્મલાભ રૂપ આશીષ આપી હતી.
આવા દેહ પર કિંચિત્ પણ મમત્વવિનાના, તીવ્ર તપસ્યાના કરનારા, રાજ્ય માનથી પણ અભિમાન નહીં ધરાવનારા, ગુરૂમહારાજ પ્રત્યે પરમ ભક્તિભાવવાળા અને તે નિમિત્તે ઉગ્રતપસ્યા કરનારા, તેમજ સંખ્યાબંધ સાધુ સાધ્વીને પરિવાર છતાં નિલેપ રહેનારા, જીલ્ડ ઈદ્રીના વિષયને સર્વથા તજી દેનારા, શાસનની પ્રભાવના કરવામાં અહર્નિશ તત્પર, અનેક પ્રકારના વિદ્યામંત્રાદિક સિદ્ધ કરેલ છતાં તેનો ઉપયોગ માત્ર શાસનના હિત માટે જ કરનારા, નિરંતર આત્મહિતમાં સાવધાન–એવા મહાત્માના દર્શન પૂરા ભાગ્ય હોય તે જ થઈ શકે છે અને એવા મહાપુરૂષના પુન્ય પ્રતાપથીજ જૈન શાસન અનેક ઉપદ્રવ કરનારાઓથી અળના ન પામતાં અખલિતપણે ચાલ્યા કરે છે. ધન્ય છે એવા મહાત્માઓને!
મુનિ રત્નવિજયજી.
પાલણપુર.
सुक्त मुक्तावळी. देवाधिदेव अरिहंत भगवान् केवा छ ? (તેનાં લક્ષણ તથા હેતુ દૃષ્ટાંતની સમજ સાથે)
તેવત. ( માલિની વૃત્ત. ) સકળ કરમ વારી. મોક્ષમાર્ગાધિકારી. ત્રિભુવન ઉપગારી. કેવળ જ્ઞાન ધારી; ભવિજન નિત સેવ, દેવ એ ભક્તિભાવ. ઈહજ જિન ભજતાં, સર્વ સંપત્તિ આવે.

Page #17

જૈનધમ પ્રકાર.
જિનવર પદ સેવા. સર્વ સંપત્તિદા. નિશિદિન સુખદાઈ, ઉપવલી સહાદ: નમિ વિનમિ લહી. સર્વ વિદ્યા વાઈ
ઋષભ જિન સેવા, સાધતાં હું પાછા જે સઘળાં કર્મ નિવારીને તીર્થકર પદવી પમાય છે તે આવી રીત“જ્ઞાનાવરણું ક્ષય કરી, દર્શનાવરણ કમ
વેદની કર્મ કુરે કરી, ટાળ્યું મેહની કર્મ નામ કર્મ ને આયુ કર્મ, ગોત્ર અને અંતરાય
અષ્ટ કર્મ તે એણી પેરે, હર કયો મહારાય. ” રાગ દ્રષાદિક સઘળા દે સર્વથા દૂર કરી નાંખવાથી જેમને અનંતા ગુણે પ્રગટ થયા છે અને ત્રિભુવન એટલે સ્વર્ગ મૃત્યુ, અને પાતાલવાસી પ્રાણએ ઉપર જે સદાય ઉપકાર કરી રહ્યા છે. વળી જગતુ માત્રની સર્વ વાત સંપૂર્ણ રીતે જાણી શકાય એવું નિર્મળ કેવળજ્ઞાન જેને પ્રાપ્ત થયેલું છે. એવા દેવાધિદેવ શ્રી અરિહંત ભગવાન હૈય છે. તેમની હે ભવિજન ! તમે પૂર્ણ પ્રેમથી નિરંતર સેવા-ભક્તિ કરે. પૂર્ણ પ્રેમથી એવા પ્રભુની સેવા-ભક્તિ કરવાથી તમે સઘળી સુખ-સંપદા સહેજે પામી શકશે. ૧. સકળ દેષરહિત શી જિનેશ્વર ભગાવાનની સેવા-ભક્તિ સર્વ સંપત્તિને આપવાવાળી છે અને સદાય સુખ સમાધિને કરનાર છે તેથી તે (પ્રભુની ભક્તિ) કવેલી જેવી ભવિઓને સહાયકારી કી છે. જુઓ કે ઋષભદેવ ભગવાનની ખરા ભાવથી સેવા-ભક્તિ કાવડે નમિ અને વિનમિ સર્વ વિદ્યા સહીત નીચે મુજબ વિદ્યાધરની અદ્ધિ પામ્યા.
પ્રથમ ભગવાને ગૃહસ્થ અવસ્થામાં નમિ અને વિનમિને પુત્ર તરીકે પાળ્યા હતા. જયારે ભગવાને દીક્ષા લીધી ત્યારે તે બંને પરદેશ ગયેલા હતા. પરદેશથી જ્યારે પાછા આવ્યા ત્યારે તેમને લાયક રાજ્યભાગ ભરતજીએ આપવા માંડ્યા. પરંતુ તે ભરતજીએ આપવા માંડેલા રાજ્યભાગ તેમણે લીધે નડુિં પણ તેઓ બંને ત્રાષભદેવ ભગવાન પાસેથી જ તે લેવા માટે નિશ્ચય કરીને પ્રભુ પાસે આવી ૯. ચિત સેવા ભક્તિ કરીને રાજ્યભાગ માગવા લાગ્યા. પ્રભુ તે કાઉસ (કાર્યોત્સર્ગ) ધ્યાને મનપજ રહેતા હતા. તે પણ બંને ભાઈઓને પ્રભુ પ્રત્યે ગાઢ ભક્તિભાવ જોઈને પ્રસન્ન થયેલા ઇને તેમને અનેક પાઠસિદ્ધ વિદ્યાઓ સહિત રાસ પર્વત ઉપર વિધાધર એગ્ય મોટી રાજ્યાદ્ધિ આપી. આવી રીતે જિનેશ્વર ભગવાનની સાચા ભાવથી ભક્તિ કરવાવટે અનેક જે સુખી થયા છે એમ સમજી આપણે પણ પ્રભુસેવામાં રસિક થવું અને આપણાં કુટુંબી--સંબંધીઓને પણ

Page #18

મુક્તમુતાવળી.
13
પ્રભુભક્તિમાં રસિક કરવાં. સારાં ધોયેલાં વસ્ત્ર (સ્વચ્છ કપડાં પહેરીને પ્રભુના દર્શન કરવા પ્રભાવે, બપોરે અને સાંજે અમ ત્રણ વખત નિયમસર જવુ. નસ્સિહી કહી દેરાસરના દ્વારમાં પેસીને ઘર સબંધી વાચિત કે કોઇ ક્ષેતના ફ્લેશ કંકાસ કઇ સાથે કરવા નહિં, પ્રભુ સન્મુખ સાથીયા કરવા માટે સારા અણીશુદ્ધ ચાખા તેમજ બદામ, સેપારી, શ્રીફળ વિગેરે સરસ ફળ અને શુદ્ધ સ્વદેશી સાકર પ્રમુખથી બનાવેલાં પકવાન્નરૂપ નૈવેદ્ય પ્રભુ પાસે ઢાંકીને પ્રાર્થના કરવી કે “ હે દેવાધિદેવ પ્રભુ ! આપ મારાં જન્મ, જરા અને મરણનાં દુ:ખ નિવારે ! મને નિર્મળ જ્ઞાન, નિર્મળ શ્રદ્ધા અને વર્તન પ્રાપ્ત થાય એવી સુબુદ્ધિ આપા ! મારાથી કંઇ પણ લેવિદ્ધ કાર્ય ન થાઓ ! હું સદાય ન્યાય માર્ગેજ ચાલતા રહું, મારા વડીલાની સદાય ચાકરી બરદાસ પ્રેમથી કરૂ, પરોપકારનાં કામ કરૂ, અને સદ્ગુરૂને જોગ પામી જીવતાં સુધી તેમની આજ્ઞાનુ અખંડ પાલન કરૂ', અને મને આપની કૃપાથી દંષ્ટ ફળની પ્રાપ્તિ થાય એમ કહું છું. વળી હે પ્રભુ! ભવોભવ સુઝને આપના ચરણ કમળની સેલના પ્રાપ્ત થા ! તેમજ સમાધિયુક્ત મારૂં આયુષ્ય પસાર થાએ ! અને ભવાંતર ( બીજા ભવ માં પણ મને આપના પવિત્ર ધર્મનું જ શરણે હે ! પરમ પવિત્ર દેવ. ગુરુ અને ધર્મમાંજ મારી બુદ્ધિ સદાય સ્થપાયેલી બની રહે !
:;,
गुरुतत्व.
સ્વપર સમય જાણે. ધર્મ વાણી વખાણે. પરમ ગુરૂ કહ્યાથી. તત્ત્વ નિ:શંક માણે; ભવિક જ વિકાસે. ભાનુ જ્યું' તેજ ભાસે. ઇહુજ ગુરૂ ભજો જે. શુદ્ધ માર્ગ પ્રકાસે. સુગુરૂ વચન સંગે, નિસ્તરે જીવ ગે. નિર્મળ નર્ થાપે. જેમ ગગા પ્રસગ મુણિય ગુરૂ કેશી, વિણ રાય પ્રદેશી, લહી સુરભવ વાસી. જે ઘરો માક્ષવાસી.
3
3
જે સ્વસંપ્રદાયનાં શાસ્ત્ર-સિદ્ધાંતમાં તેમજ પર સોંપ્રદાયના શાસ્ર-સિદ્ધાંતમાં નિપુણ હોય તેમાં રહેલ રહસ્ય સારી રીતે જાણતા હોય અને નિષ્પક્ષપાતપણે ( મધ્યસ્થપણે ) ભવિનાને ધર્મ માર્ગમાં જોડવા માટે શાસ્ત્રવાણી સાંભળાવતા હેય; જેમને રાન્ત અને રક ઉપર સમાન ભાવ હોય એટલે સહુ સડુની ચેગ્યતા પ્રમાણે જે નિઃસ્પૃહપણે ( પાપકાર બુદ્ધિથી ) ધર્મ મા મનાવતા હેય; પરમ ગુરૂ-વીતરાગ પરમાત્માના પવિત્ર વચનાનુ સારૂં વસ્તુ તત્ત્વને નિણ્ય કરીને જે પ્રવર્તતા હાય; જેમણે પર ઉપાધિને વિવેકથી ત્યાગ કરી સકળ ઉપાધિરહિત

Page #19

१४
જૈનધર્મ પ્રકાસ,
મોક્ષમાર્ગ ૨ આયો હાય, એટલે જે આત્મ-સાધન કરી લેવામાં સદાય જ માળ રહેતા હોય અને જેમ સૂર્ય પોતાનાં કિરણોવડે કમળેને વિકસ્તર કરે છે તેમ જે શાસ્ત્રવાણીના પ્રકાશવડે ભવિજ્રનેને પ્રતિબોધ કરે છે; એવી રીતે જે શુદ્ધ-નિર્દેષ-મોક્ષમાર્ગ નું જ પેતે આલબત લેવા ઉપદંશે છે એવા ત્યાગી વેરાગી મહાત્માએ!ને હું ભવ્યજનો ! તમે સુગુરુ તરીકે આદર !! જેમ ગંગા નદીના સમાગમથી ગમે તેવું અને ગમે ત્યાંથી આવી મળેલું જળ નિર્મળ અને મહિમાવાળું બને છે; પારસમણિના સગથી જેમ લટ્ટુ હોય તે સુત્રરૂપ ખની જાય છે; અને મલયાચળના પવનને સ્પર્શ થવાથી અન્ય રૂખડાં પણ ચદરૂપ થઇ જાય છે; તેમ સુગુરૂનાં અમૃત વચનની ઊંડી અસરથી જીવની પણ દશા સુધરી જાય છે. જીવન! અનાદિ દોષો, જેવાકે મિથ્યાત્વ. અજ્ઞાન, અવિરતિ પ્રમુખ સુગુરૂના ઉપદેશવડે આળખીને દૂર કરી શકાય છે. અને આપણા આત્મામાંજ ગુપ્તપણે ફકાઇ રહેલા રત્નના નિધાન જેવા નિર્મળ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર પ્રમુખ ઉત્તમ ગુણે સમજીને આદરી શકાય છે, એ બધા પ્રભાવ સુજ સમજવે, જૂઓ કે પ્રથમ ભારે નાસ્તિક મતિવાળા એવા પ્રદેશીરાજા પણ કેશીગણધર મહારાજની અમૃત સમાન અત્યંત હિતકારી વાણી સાંભળી હલાહલ વિષે સમાન મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરીને શુદ્ધ તત્ત્વશ્રદ્વરૂપ સમક્તિસહિત ગૃહસ્થ ચેગ્ય શ્રાવકાનાં બારવ્રત પામ્યા અને તેને અત્યંત આદરસહિત આરાધીને . પેાતે પ્રથમ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયે. અને ત્યાં પણ સમકિતની ઉત્તમ કરણી કરીને હવે પછી ઉત્તમ માનવદેહ પામી મેક્ષપદ પામશે. તેની વિસ્તારથી હકીકત ‘રાયપસેણી સૂત્ર' પ્રમુખમાં જણાવેલી છે. ઘણું કરીને જીવ સુગુરૂની ઉત્તમ સહાયવડેજ નિસ્તાર પામે છે. માટે સુગુરૂનુ આલંબન (આશ્રય) લેવાની પ્રથમ જરૂર છે. વિનયશુ એ એક અજબ વશીકરણ માત્રરૂપ છે. તેથી બીજા તા શું? પણ પરમ ત્યાગી—નિઃસ્પૃહી મહાત્મા પુરૂષો પણ વશ થઇ જાય છે. પરંતુ તે સુગુરૂ પ્રત્યે આચરવાને વિનય સાચા દીલને-નિષ્કપટ ભાવનાજ હોવા જોઇએ. સુવિ નીત શિષ્યોએ સુગુરૂને સર્વજ્ઞ ભગવાન સમાનજ લેખી તેમને સર્વ પ્રકારે નિ સાચવવાને છે. ખરેખરા વિનયયેાગે આત્મા સકળ કમળથી મુક્ત થઇ શકે છે, ઉત્તમ પ્રકારે ગુરૂ-વિનય સાચવવા ઉપર ઉપદેશમાળા પ્રમુખમાં શ્રીગૌતમગણધર, મૃગાવતી, સુનક્ષત્ર અને સર્વાનુભૂતિ તેમજ પાંથ પ્રમુખ મુનિ અનેાનાં દૃષ્ટાંત સુપ્રસિદ્ધ છે. વિનીત થવા માટે હરેક આત્માર્થ જને ઉક્ત હૃષ્ટાંતે આદરૂપ કરી રાખવાં એઇએ. વિનયના પાંચ પ્રકાર પણ ખાસ લક્ષમાં રખવા લાયક છે. ૧ બાહ્યસેવા-ભક્તિ, ૨ હૃદયપ્રેમ-બહુમાન, ૩ ગુણસ્તુતિ, ૪ વધુ-આચ્છાદન, અને ૫ આશાતના ત્યાગ. વળી વિનયગુણથી સદ્વિદ્યા

Page #20

સુનમુનાવાળી.
૧૫
પ્રાપ્ત થતાં અનુક્રમે સમકિત (નિર્મળ શ્રદ્ધા) અને ચારિત્ર (
નિક વર્તન) વડે અવિચળ મેક્ષપદવીની પણ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
धर्मतच. જળનિધિ જળવેળા. ચંદ્રથી જેમ વધે, સકળ વિભવ લીલા, ધર્મથી તેમ સાધે; મનુઅ જનમ કેર, સાર તે ધર્મ જાણી, ભજ ભજ ભવિ ભાવે, ધર્મ તે સખ્ય ખાણી. બહુ ઘરમ પસાચે, વિકમે સત્ય સા. ઈહિ ધરમ પસા. શાળિનો શાક વાર જસ નર ગાજ વાજી, મૃત્તિકાનાં જિઈ.
રણ સમય થયા . જીવ સાચા તિકઈ દુર્ગતિ પડતા પ્રાણીને બચાવી જે સદ્ગતિ પમાડે તે ધર્મ કહેવાય છે. તે દાન, શીલ, તપ અને ભાવરૂપ ચારે પ્રકારને અથવા ગૃહસ્થધામ અને સાધુધર્મરૂપ વ્યવહારથી બે પ્રકારને પણ કહ્યું છે. સાધુધમ સર્વથા અહિંસા, સત્ય, અચાર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અકિચનતારૂપ–પાંચ મહાવ્રતરૂપ (રાત્રી ભજનના સર્વથા. ત્યાગ સહિત) કહે છે અને ગૃહસ્થ (શ્રાવક) ધર્મ સ્થૂલ અહિંસાદિક પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત રૂપ બાર પ્રકારને કહ્યા છે. અભયદાન, સુપાત્રદાન, અનુકંપાદાન, કીર્તિદાન અને ઉચિતદાન એવી રીતે દાન પાંચ પ્રકારનું છે. તેમાં અભયદાન અને સુપાત્રદાન શ્રેષ્ઠ ફળદાયી છે. દીન અનાથને દુ:ખી દેખી તેનું દુઃખ ઓછું કરવા જે કંઈ આપવુ તે અનુકંપા દાન કહેવાય છે. ભાટ ચારણાદિકને દેવું તે કીર્તિદાન અને સ્વજન કુટુંબી પ્રમુખને અવસરે આપવું તે ઉચિત દાન છે. શીલ નામ સદાચારનું છે. સદાચારને સારી રીતે સદા સેવનાર સુશીલ કહેવાય છે. પિતાની જ સ્ત્રીમાં સંતોષ રાખી પરાઈ સ્ત્રી વેશ્યા પ્રમુખ સાથે ખોટો વ્યવહાર ન જડે તે પણ શીલજ કહેવાય છે. સમજ પામીને અધિક સંતોષવડે પિતાની કે પરાઈ કઈ પણ સ્ત્રી સાથે વિષય કીડા નજ કરવી તે શીલ અતિ ઉત્તમ છે. શીલવતને શુદ્ધ મન, વચન અને કાયાથી પાળનાર ઘણી રીતે સુખી થાય છે. શીલત સારી રીતે પાળનારની કાયા પવિત્ર અને નિરોગી રહે છે. પવિત્ર શીલવંત સ્ત્રી પુરૂને કવચિત્ કષ્ટ વખતે દેવ પણ સહાયભૂત થાય છે. ઉત્તમ પ્રકારનું શીલ પાળવું એ સ્ત્રી પુરૂષોને શ્રેષ્ઠ શણગાર (શોભારૂપ) છે. સુશીલ સ્ત્રી પુરૂ જ્યાં ત્યાં યશ કીર્તિ પામે છે. શીલવગરનાં સ્ત્રી પુરૂષે આવળનાં કુલ જેવાં ફુડાં હોય તે પણ તે નકામાં

Page #21

જૈનધમ પ્રકાશ
૧૬
ત્યા ત્યાં તિરસ્કાર પામે છે. એમ સમજી હુ કોઇએ શીલ શણગાર સજવાની ભારે જરૂર છે.
જેમ અગ્નિવર્ડ સુવર્ણ શુદ્ધ થઇ શકે છે-તેને લાગેલે! બધા મેલ મળી જાય છે તેમ તપડે આત્મા સાથે અનાદિ કાળથી લાગી રહેલા કમળ ખળી જવાથી આત્મા શુદ્ધ-નિર્મળ થઇ શકે છે. તે તપ બહુ પ્રકારો કહેલા છે. ૧ ઉપવાસ, છ, અમ, પ્રમુખ કરવા, ૨ જરૂર કરતાં આછું-અલ્પ ભજન કરવુ, ૩ જે તે ચીજો મરજી મુજબ નહિં ખાતાં ઘેાડી જરૂર જેટલી ચીજથીજ ચલાવી લેવુ, ૪ રસલેલુપી થઇ ગમે તે રસ કસવાળી વસ્તુ ગમે તેટલી નહિં બાતાં પ્રમાણમાંજ તેનુ સેવન કરવું. પ શરીરને સારી રીતે કસતા રહેવુ, વિના કારણ તેનું હદ બહાર લાલન પાલન નહિ કરવુ, અને ૬ નકામી દોડધામ તજી સ્થિર આસન સેવવું; એવી રીતે બાહ્ય તપ છ પ્રકારના કહ્યા છે. બીજો અભ્યંતર તત્વ પણ છે પ્રકારને છે. ૧ જાણતાં કે અજાણતાં કરેલી ભૂલ ગુરૂ મહારાજ પાસે કપટરહિત જાહેર કરી તે બદલ ગુરૂજીએ આપેલી વ્યાજબી શિક્ષા માન્ય રાખીને પોતાની ભુલ સુધારી લેવી, તેમજ તેવી ભુલ વારવાર હિં કરતાં પૂરતુ લક્ષ રાખતાં રહેવું, ૨ આપણાં વડીલ-માતા, પિતા, વિદ્યાગુરૂ તેમજ ધર્મગુરૂ સાથે અતિ નમ્રતાથી આદર-મર્યાદા રાખી વર્તવુ', ૩ બાળ, ગ્લાન (રેગી), વૃદ્ધ અને તપસ્વી સાધુ, આચાર્ય. ઉપાધ્યાય તથા સ`ઘ-સાધર્મી ભાઇ હુનાની યુથેરિત સેવા ભકિત બજાવવી. ૮ આત્મ કલ્યાણાર્થે ધર્મ-શાસ્ત્રનું પન પાન કરવુ', પ સ્થિર ચિત્તથી રહúદ નવ પદના ઉત્તમ ગુણા વિચારવા અને તેવા શ્રેષ્ઠ ગુણો આપણામાં કેમ આવે? એવી ધારણા-ભાવના કરવી, અને ૬ આપણા દેહ ઉપરની મમતા તજીને પરમાત્માના સ્વરૂપમાં તદ્દીન થવું. આવી રીતે વર્ણવેલા અભ્યંતર તપને પુષ્ટિ મળે તેવી રીતેજ પ્રથમ વર્ણવેલા બાહ્ય તપ ભાઇ હેંનેએ અતિ આદરસહિત સેવવા હિતકારી છે. બાહ્ય તપથી અનેક ફાયદા થાય છે. પ્રથમ તો શરીર-શુદ્ધિ થાય છે-અજદિક દેષ દૂર થઇ જાય છે, એટલે શરીર સમધાત બન્યુ રહે છે-નિરંગી રહે છે. તેથી મન ઉપર હુ સારી અસર થાય છે. મનમાં પેટા વિચાર-કુવિકા પેસતા નથી, અને સારા વિચારો સહેજે આવે છે. આમ થવાથી અભ્યતર તપને પણ સારી પુષ્ટિ મળી શકે છે, તેમજ શુભ ભાવના પણ રહેજે પ્રગટ થાય છે. ૧ શાસ્ત્રમાં ૧ મંત્રી, ૨ મુદિતા ( પ્રમે ), ૩ કરૂણા અને ૪ માધ્યસ્થતા ૫ ચાર ભાવના. આવી રીતે બતાવવી છે.
સહુ કોઇ જીવ સદાય સુખી થાઓ છે કોઈ દાપિ દુઃખી ન થાઓ !

Page #22

સુનમુકતાવળh.
સહુ કોઈ સન્માર્ગે (સુખદાયી–સાચા માર્ગે) ચાલે ! કંઈ કુમાર્ગે ન ચાલે! એવા પ્રકારની અંતઃકરણની ભાવનાને મૈત્રીભાવના કહે છે. કોઈ પણ સગુણી જનને દેખીને કે તેના ઉત્તમ ગુણે જાને દીલમાં રાજી થવું. જેમ મેઘને ગરવ સાંભળીને મેર ખુશી થઈ કેકારવ કરે છે તેમ ગુણી જનેનું ગુણગાન સાંભળી મનમાં આનંદ ઉભરાઈ જાય અને આપણને પણ તેવા ગુણ પામવા પ્રેમ વછૂટે-અંતઃકરણમાં ઉંડી લાગણી પિદા થાય તે પ્રમોદભાવના છે. દીન અનાથને દુઃખી દેખી તેનું દુઃખ ઓછું કરવા જે લાગણી પેદા થાય તે તેમજ આપણાથી ઓછા ગુણવાળા જીવ આપણી બરોબર થાય તે સારૂં એમ વિચારી તેમના તરફ તિરકાર બુદ્ધિ નહિ લાવતાં અનુકંપા યા દયાભરેલી લાગણી પ્રગટે તેને જ્ઞાની પુરૂ કરૂણાભાવના કહે છે. ગમે તેવા પાપી નિદંય અને નિંદક નાદાન જીવ ઉપર પણ દ્વેષભાવ નહિ રાખતાં તેનાથી અલગ રહેવું, તેની સાથે રાગ પણ બાંધવે નહિ તેને જ્ઞાની પુરૂ માધ્યધ્યભાવના કહે છે. ઢષ કરવાથી તેવા અઘોર કર્મ કરનારા સુધરતા નથી એટલું જ નહિ પણ કલેશ કરવાથી આપણે તે અવશ્ય બગડે છે. અને રાગ બંધ કરવાથી તેમને કુકમને પુષ્ટિ મળે છે. વળી તેના પાપકર્મને અનુમોદન આપવા (માળવા) થી આપણે પણ પાપના ભાગી થઈએ છીએ માટે તેમનાથી અલગ રહેવામાં જ એકાંત હિત છે.
ઉપર વર્ણવેલા દાન, શીલ, તપ, અને ભાવરૂપ ચાર પ્રકારના ધર્મમાં ભાવ મુખ્ય છે. ભાવવડેજ દીધેલું દાન, પાળેલું શીલ અને કરેલે તપ લેખે થાય છે. ભાવવગરનાં દાન, શીલ અને તપ લેખે થતાં નથી. અલુગુ ધાન (ભજન) ની જેમ ભાવવગરની કરણી ફીકી ફક્ત લાગે છે અને ભાવ સહિત કરવામાં આવતી સઘળી શુભ કરણી બહુ લહેજત આપે છે. તે માટે શાસ્ત્રમાં ભાવને સહુ કરતાં વધારે વખાણ્યો છે તેથી આપણે પણ ભાવ સહિતજ શુભ કરણી કરવી. દાનથી દારિદ્ર દૂર થાય છે, શીલથી સૈભાગ્ય વધે છે, તપથી કર્મને ક્ષય થાય છે અને ભાવથી ભવને અંત થઈ જાય છે. ભાવ કિલ્લાસથી સુપાત્ર-સાધુને દેષ રહિત અનાદિકનું દાન દેવાવડે શાલિભદ્રની પરે અન્ય ભવમાં અનલ અદ્ધિ મળે છે, અને અનુક્રમે મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. કેમકે તેવા સુપાત્ર દાનથી સાધુનાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રને પુષ્ટિ મળે છે અને તેનું અનુમોદન કરવાથી આપણામાં પણ તેવા ઉત્તમ ગુણેની યેગ્યતા આવે છે. વિવેકથી દાન દેવું. દાન દેતાં ખેંચાવું નહિ તેમજ ઉદાતાથી દાન દીધા બાદ મનમાં લગારે પશ્ચાત્તાપ કરે નહિ. પરંતુ એમ વિચારવું કે મને આવું સુપાત્ર મળ્યું તેથી મારું અહોભાગ્ય માનું છું. ફરી એ સુપાત્રને વેગ ક્યારે મળશે?

Page #23

શુદ્ધ-નિર્મળ શીલ પાળવું એજ ખરું “પણ છે અને શીલવગરનું જીવિત પશુની જેવું નકામું છે. શ4 લિવરે પોતાના શુભ આચાર વિચાર દીપે છે. શુદ્ધ શીલનો પ્રભાવ ચિંત્ય ચિંતામણિ ( રત્ન) સમાન છે એમ સમજી ઉત્તમ સ્ત્રી પુરૂ શીલ-રત્નને પિતાના પ્રાણથી અધિક સાચવે છે. ગફલતથી શીલરત્નને ગુમાવી દેતા નથી. કોઈ પણ લુચા-લગા ( હીણાં કામ કરનાર) ની સંગતથી ટૂરજ કહે છે. આ વખતે પિતાના શીલરત્નનું રક્ષણ કરવા વધારે કાળજી રાખે છે. ખરી કરી તેમની ત્યાંજ થાય છે. ભર હેસરની સઝાયમાં વર્ણવેલા અનેક સતા અને સતીઓ પિતાના પવિત્ર શીલરત્નથી પિતાનાં નામ અમર કરી ગયા છે. તેમને ઉત્તમ યશ અદ્યાપિ પર્યત ગવાય છે. આપણે પણ પવિત્ર શીલને અદ્દભુત પ્રભાવ સમજીને નિર્મળ શીલ પાળવા સદાય સાવધાન રહેવું જોઈએ. - જે તે ઠેકાણે ભકતા મનને સમજવી કબજે રાખવાથી અને દેહનું દમન કરવાથી તપને લાભ મળી શકે છે. જે ભવિજને પિતાની છતી શક્તિને ગોપવ્યા વગર તેને સારે ઉપગ કરી લે છે તેમને પરભવમાં પરાધીનપણાનાં દુઃખ ભેગવવાં પડતાં નથી. પરંતુ જે પિતાની છતી શક્તિને સદ્ઉપગ કરતા નથી, કેવળ પ્રમાદમાંજ પિતાનો અમૂલ્ય વખત વીતાવે છે તે બાપડાને પરભવમાં પરાધીનપણે બહુ બહુ દુઃખ સહેવું પડે છે. નિર્મળ જ્ઞાન અને વૈરાગ્યવડે જેમને દેહ ઉપરની મમતા ઉડી ગઈ છે તે આદીશ્વર ભગવાનું કે વીર પરમાત્માની પેરે દુષ્કર તપ કરી શકે છે. ક્ષમા-સમતા સહિત કરવામાં આવતે તપ કઠણ કર્મને પણ ક્ષણવારમાં ક્ષય કરી નાખે છે. અને ફ્રધથી કરેલે ગમે તેટલો દુષ્કર તપ પણ લેખે થઈ શક નથી-નિષ્ફળ થઈ જાય છે. માટે ક્ષમા રાખવા અને ક્રોધ તજવા તપવી જનોએ ખાસ કાળજી રાખવાની છે. દૃઢપ્રહારી જેવા અઘોર પાપી પ્રાણીઓ પણ દુષ્કર તપના પ્રભાવથી સકળ કર્મને ક્ષય કરીને એક્ષપદ પામી ગયા છે. એમ સમજી આપણે પણ યથાશક્તિ પૂર્વ વર્ણવેલા બંને પ્રકારના તપમાં સમતાસહિત સદાય ઉદ્યમ કરે ઉચિત છે.
ઉપર જણાવેલી મૈત્રી, મુદિતા, કરૂણા અને માધ્યશ્ય ભાવના ભવિજોએ સ્વપર ઉપગારી જાણ સદાય સેવવી ઉચિત છે. તે ઉપરાંત શાન્ત સુધારસ પ્રમુખ ગ્રંથમાં વર્ણવેલી અનિત્ય. અશરણું, સંસાર, એકત્વ અને અન્યત્વ પ્રમુખ દ્વાદશ (બાર) ભાવનાઓ પણ આત્માને અત્યંત ઉપકારી–વૈરાગ્ય રંગને વધારનારી સમજીને સદાય આદરવા ચોગ્ય છે. તેનું વિશેષ વર્ણન પ્રશમરતિ, શાંત સુધારસ અને અધ્યાત્મ કહપદ્રુમ

Page #24

પ્રમુખ માંથી તેમજ તેની ઝમાંથી ગ્રહણ કરી લેવું. “જેવી ભાવના તેવી સિદ્ધિ ” એ ન્યાયે અંતઃકરણ શુભ ભાવનામય કરી દેવું ઉચિત છે. જડ વસ્તુ પણ શુભ ભાવના એ સુધરે છે તે ચેતન્ય યુક્ત આત્માનું તે કહેવું જ શું? સુગંધી ફલની ભાવના દેવાથી તે સુવાસિત થઈ ફૂલેલ કહેવાય છે. તેવી જ રીતે અન્ય પદાર્થ આશ્રી સમજવું વિષયરસની ભાવનાથી જીવ વિષયી બની જાય છે અને શાન્ત ( વેરાગ્ય ) ની ભાવનાથી શાન્ત-વૈરાગ્યમય બની જાય છે. તેથીજ કહ્યું છે કે નારી ચિત્ત દેખના વિકાર વેદના. જિનંદ ચંદ દેખના શાંત પાવના. એ વાકય બહુ મનન કરવા ગ્ય છે અને તેનું મનન કરીને વિષય વાસના તજી વૈરાગ્ય વાસના આદવી છે. ઉપશમ, વિવેક અને સંવર એ ત્રણ પદની સમજ સાથે વારંવાર ભાવના કરવાથી શિલાતિપુત્ર જે નિર્દય જીવ પણ સદગતિ પામેલે છે. એમ વિચારી આપણે સહુએ શુભ ભાવના સેવવીજ ઉચિત છે.
સાધુ ધર્મ, રાત્રી ભજનના સર્વથા ત્યાગ સહિત સંપૂર્ણ અહિંસા, સત્ય. આચાર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અચિનતા ચગે પાંચ મહાવતરૂપ વખાણે છે. કેઈ પણ રસ કે સ્થાવર ( હાલતા ચાલતા કે રિથર રહેનારા ) જીવને મનથી, વચનથી કે કાયાથી હણ નહિં, હણાવે નહિં, તેમજ હણનારને મારે જાણવા નહિં પણ સહુ જીવની આત્મ સમાન સદા રક્ષા કરવી એ અહિંસા મહાવ્રત કહેવાય છે. ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, ભય કે હાસ્યથી ઉપર મુજબ લગારે અસત્ય ન બોલવું, પણ શાસ્ત્ર અનુસાર રાગ દ્વેષ રહિત જરૂર પડતું પ્રિય અને હિત વચનજ વદવું તેને શાસ્ત્રકાર બીજું સત્ય નામનું મહાવત કહે છે. દેવ, ગુરૂ કે શાસ્ત્રની આજ્ઞાવિરુદ્ધ કઈ પણ વસ્તુ તેના સ્વામીની રજા શિવાય રાગ ઝૂંપથી સર્વથા ન લેવી તે ત્રીજું અર્થ નામનું મહાવ્રત કહેવાય છે. દેવ, મનુષ્ય કે તિર્યંચ સંબંધી વિષય ભેગને રાગથી છે . સર્વથા ત્યાગ કર, દુધર મન અને ક્રિયાને વશ થઈ નહિં જતાં તેમને પિતાને કબજે રાખવા તેને શાસ્ત્રકાર શું બ્રહ્મચર્ય મહાવ્રત કહે છે. ધન, ધાન્ય પ્રમુખ નવ પ્રકારના બાહ્ય પરિગ્રહને અને મિથ્યાત્વ, કષાય અને હાસ્ય પ્રમુખ ૧૪ પ્રકારના અભ્યતર પરિગ્રહનો રાગ દ્વેષ રહિતપણે સર્વથા ત્યાગ કરે તે પાંચમું અકિંચનના મહાવ્રત કહેવાય છે.
એવી રીતે વર્ણવેલા પાંચ મહાવ્રત રૂપ સાધુ-ધર્મનું યથાર્થ આરાધન કર, વાથી આમ જલદી મા પદને અધિકારી થઈ શકે છે. તેથી આપણે પણ સારા લાગે સાધુ-ધર્મને લાયક થઈએ એમ સદાય ઇચ્છવું અને તેટલા માટે

Page #25

૨૦.
જનમ પ્રકાશ..
પ્રથમ યથાશક્તિ ગૃહસ્થ ધર્મનું સેવન કરવું. ઉપર જણાવેલાં પાંચ મહાવ્રત સંપૂર્ણ રીતે પાળવા અસમર્થને માટે શાસ્ત્રમાં તે અહિંસાદિક વ્રતને યથાશક્તિ ચેડા પ્રમાણમાં પણ પાળવા કહેલું છે. એવી રીતે અલ્પ પ્રમાણમાંજ પાળવામાં આવતાં તે અહિંસાદિક પાંચ અણુવ્રત કહેવાય છે. તે ઉપરાંત અહિંસાદિક તેની રક્ષા અને પુષ્ટિ નિમિત્તે બીજા ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત પણ કહેલાં છે. એમ સર્વે મળીને શ્રાવકનાં બારવ્રત કહેવાય છે. જે ગૃહસ્થ યોગ્ય તે અંગીકાર કરવાની ઇચ્છા થાય તે જરૂર તેનું સ્વરૂપ સદગુરૂ સમીપ જઈ વિનયસહિત જાણી લેવું જોઈએ. પરમાર્થ સમજીને આત્માના કલ્યાણ માટે જે ધર્મ કરણ કરીએ તે તેથી સરલતા સાથે અધિક હિત થઈ શકે છે. ઉપર જણાવેલાં દ્વાદશ વ્રતનું વિસ્તારથી વર્ણન શ્રાવક કલ્પતરૂ” અથવા વત ગાઈડ' નામના પુસ્તકમાં અલાયદું આપવામાં આવ્યું છે. તેનું લક્ષ સહિત અવલોકન કરી તેમાં રહી જતી શંકાનું સમાધાન ગુરૂ ગમથી મેળવીને પ્રેમપૂર્વક અને પ્રમાદરહિત યથાશક્તિ તે તે વ્રત સદગુરૂ પાસે અંગીકાર કરી પૂરતી કાળજીથી તેનું પાલન કરવું ઉચિત છે. એમ કરવાથી અનુકમે સાધુ-ધર્મની પણ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
જૈન શામાં સઘળા ગ્રતાનું મૂળ શુદ્ધ શ્રદ્ધા અથવા સમકિત કહેલું છું. જેમ એકડા વગરનાં કરેલાં મિંડા મિથ્યા છે અને એકડા સહિત કરેલા સઘળાં મિંડા સાર્થક થાય છે તેમ સમકિતવગરની કરણી મિથ્યા છે અને સમકિત સહિત કરેલી સઘળી કરી સાર્થક થાય છે. સમક્તિ રૂચિવત આવી રીતે પ્રતિજ્ઞા અંગીકાર કરીને તેને પ્રેમ પૂર્વક પાળે છે–“રાગ દ્વેષાદિક દેષમાત્રથી સર્વથા મુકત થયેલા અને અનંત જ્ઞાનાદિક ગુણોથી અલંકૃત થયેલા અરિહંત ભગવાન્ મારા દેવ છે. ઉપર વર્ણવેલાં પાંચ મહાવ્રતને સદ્દગુરૂ સમીપે અંગીકાર કરી, ક્ષમાદિક દશ પ્રકારની ઉત્તમ શિક્ષાને સદાય સેવનારા ભવ્ય જનોને તેમની ચેગ્યતા અનુસાર અમૃત ઉપદેશ આપનારા સસાધુઓ મારા ગુરુ છે. અને જિનેશ્વર ભગવાને ભાખેલા જીવ, અજીવ, પુન્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જર, બંધ ને મેક એ નવતવ મારે પ્રમાણ છે. આવી રીતે શાઓક્ત સમકિત જીવતાં સુધી પાળવા હું બંધાઉં છું.” સમકિતવડે છેડા વખતમાં ભવ ભ્રમણ મટી જાય છે તેથી તેને પ્રભાવ અચિચ છે. સમકિતવંતનું મૂળ લક્ષ આમ કલ્યાણ સાધવામાં હોય છે. પરંતુ તેને કુટુંબ પ્રતિપાલન કરવા વ્યાવહારિક કામ કરવાં પડે તે જેમ બને તેમ અંતરથી ન્યારો નિજ કરે છે. એ પ્રભાવ સમક્તિ રનને જ સમજે. સમકિત સંબધી ૬૭ બેલનું સવિતર વન શુદ્ધિ ઉપાય ગ્રંથમાં ચાલતું રહ્યું છે. સમકિત (તસ્વરૂદ્ધ)

Page #26

શ્રાવકના વ્રત કે સાધુના મહાવ્રત ચેગ્યતા વગર પ્રાપ્ત થઈ શકતા નથી. જેમને સમતિપ્રમુખ પ્રાપ્ત કરવાની પ્રબળ ઇચ્છા હોય તેમને તેવી યેગ્યતા મેળવવાની પૂરી જરૂર છે. સામાન્ય રીતે ધરત્નની ચાગ્યતા મેળવવા ઈચ્છતા ભાઇ-હેનોએ નીચે જણાવેલા ૨૧ ગુણાનો અભ્યાસ પાડવાની બહુ જરૂર છે તેની યાદી આ પ્રમાણે છે.
૧ ગભીરતા યા ઉદાર દીલ.
૨ સુદર નિગી શરીર
૩ શાન્ત પ્રકૃતિ-સ્વભાવ, ૪ લોકપ્રિયતા (થાય તેવું સહન). ૫ હૃદયની કામળતા-આર્દ્રતા. ૬ પાપને, પરભવનો તથા વડીલનો ડર. ૭ નિષ્કપટપણે સરલ વન. ૮ વ્યાજબી દાક્ષિણ્યતા રાખવી (કેઇએ કહેલાં ઊંચત વચનને આદર), . - લા-મર્યાદા-અદબ રાખવી. ૧૦ દયા-સહુને આત્મ સમાન લેખવા. ૧૧ રાગદ્વેષ રહિત નિષ્પક્ષપાતી વર્ણન. ૧૨ સદ્ગુણ-ગુણી પ્રત્યે પવિત્ર પ્રેમ-રાગ, ૧૩ હિત-પ્રિય-સત્ય વચન કથન (ત્રિકથા વન અને શાસ્ત્ર વચન સેવન) ૧૪ સ્વજન-મિત્ર કુટુ’બીને ધર્મરસિક
કરવા પ્રયત્ન.
૧૫ શુભાશુભ પરિણામ આશ્રી લાંબે વિચાર કર્યાબાદ કોઇપણ કાર્ય ને! ર‘ભ કરવાની ટેવ.
૧૬ કોઇપણ વસ્તુના ગુણુ દોષ સારી રીતે ૠણવાની પદ્ધતિ. ૧૭ આચાર વિચારમાં કુશળ–શિષ્ટ પુરૂષોને અનુસરી ચાલવુ'. ઉત્તમ પુરૂષો પાસે તાલીમ લેવી. ૧૮ વડીલાને તથા ગુણીજનોને ચિત આદર કરવે.
૧૯ ૬પગારી લાકે માતા-પિતા રવાની વિગેરે તથા હિતોપદેશ દેવાવાળા ગુરૂ મહારાજને ઉપગાર સદાય સ્મરણમાં રાખવા. ૨૦ ત્રિભુવન હિતકારી તીર્થંકર મહારાજ જેવા મહાપુરૂષોનાં પવિત્ર દૃષ્ટાંત દીલમાં ધારી આપણે પણ આપણું કર્તવ્ય સમજીને પરીપકાર રિસક થવું.
૨૧ કોઇ પણ કામાં કુશળ, અલ્પ પ્રયાસે કાર્ય સાધી લેવાની ચંચળતા.
સક્ષેપ માત્રથી ઉપર જણાવેલા ૨૧ ગુણા જ્યાંસુધી આપણામાં પુર્ણ રીતે ખીલી નીકળે ત્યાંસુધી વારવાર કાળજીથી તે ગુણાનું સેવન કર્યા કરવુ જોઇએ. જેમ દુનીયામાં જીવે માની લીધેલી અનેક વ્હાલી વસ્તુએ માટે હેનિશ ( રાત્રી દિવસ ) ઉદ્યમ કરવામાં આવે છે તા તે વસ્તુ વહેલી મેડી પણ મળેજ છે તેવી રીતે કમર કસીને ને ઉપર જણાવેલા ધર્મ માટે ખાસ જરૂરના ગુણ મેળવવા પ્રયાસ લેવામાં આવે તે તે ઉપયોગી ગુણની પ્રાપ્તિ થતાં આત્મા જલદી ધર્મરત્નને ચેગ્ય થાય છે. કરેલા પ્રયાસ સર્વથા નકામે જતાજ નથી. જેમ

Page #27

२२
જૈનધર્મ પ્રકાર
જેમ પ્રેમસહિત જણાવેલા શુÀા ખતર અધિક પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે. તેમ તેમ આપણે તે ગુણાને લાભ વધારે જલદી મેળવી શકીએ છીએ. સઘળા પ્રક વીશ નહિં તે. ઓછામાં એછા અધૌથી અધિક ગુણો તો અવશ્ય મેળવવાજ જોઇએ. તાજ આપણૅ કરું પણ અશે. ધર્મરત્નને વૈગ્ય બનીએ છીએ. જો વજ્રને ધોઈ સારી રીતે સદ્ધ કરેલુ હાય તાજ તેને રંગ યથાર્થ રીતે ચડી શકે છે અને ભિત વિગેરેને પણ ઘારી મારીને સારી રીતે અરિસા જેવી સાફ કરી હાય તેજ તેની ઉપર સારૂં ચિત્રામણ ઊડી શકે છે; તેવીજ રીતે ઉપર જણાવેલા ઉત્તમ ૨૧ ગુણાવડે ચિત્તરૂપી વસ્રને પ્રથમ સાફ-નિર્મળ કરવુ જોઇએ, અથવા હૃદય-ભૂમિને યથાર્થ શુદ્ધ કરી લેવી જોઇએ, તેાજ તેમાં ધર્મ રંગ ( રાગ ) સારો જામે છે અથવા ઉત્તમ વ્રતરૂપી ચિત્રામણ તેમાં સારી રીતે ખીલી નીકળે છે અને લાંબે વખત સુધી ટકી પણ શકે છે. એમ સમજી આપણે સહુએ આ અતિ અગત્યની વાત ઉપર પૂરતુ લક્ષ રાખી જેમ તે ૨૧ ગુણની પ્રાપ્તિ, રક્ષા અને વૃદ્ધિ અને તેમ અધિકાધિક પ્રયત્ન પ્રેમસહિત કરવા ઉચિત છે. તેની પ્રાપ્તિથીજ આપણે સમકિત પ્રમુખ ઉત્તમ ધર્મને લાયક બની, સદ્ગુરૂની કૃપાથી આત્માને અત્યંત ઉપગારી ધર્મ અન્ય પ્રયાસે પામી શકશું.
જે ભાઇ હૈના માર્ગાનુસારીપણાના ગુણાનુ સારી રીતે પાલન કરે છે, તે જલદી પિવત્ર ધર્મને પામી શકે છે. તે ગુણેમાં પ્રથમ ન્યાય નીતિથી પ્રમાણિકપણે વર્તીને ડ્રગ ઉપાર્જન કરવાનુ કહેવુ છે. તે શિવાય વિશેષે કરીને સુઘડતા રાખવી, સત્સંગ કરવા, પનિષ્ઠાથી નિવર્તવુ, સારા ધર્મિષ્ટ પાડેશમાં રહેવું, નિર્ભય સ્થાનમાં વાસ કરવો, માતાપિતાદિક વડીલ જનેાની આજ્ઞામાં રહેવુ, આવકના પ્રમાણમાંજ ખર્ચ રાખવા, બુદ્ધિના આઠ ગુણુ ધારવા (શાસ્ત્ર સાંભળવાની ઈચ્છા, શાસ્ત્ર સાંભળવું, તેને અર્થ સમયે, સમજેલે અર્થ યાદ રાખવા, ત વિતŠ ગુરૂ પાસે શંકાનું સમાધાન કરી લેવું, એમ કરીને તત્ત્વજ્ઞાન એટલે સત્ય વાસ્તવિક પરમાર્થ યુક્ત જ્ઞાન મેળવવું), અજીર્ણ છતાં પ્રથમ ખાધેલું પચ્યું ન હોય ત્યાં સુધી ભેજન ન કરવું. અકાળે ખાવું પીવું નહીં, ધર્મ, અર્થ અને કામને પૂર્વાપર બાધા રહિતપણું-વિરાધરહિત સેવવા, ગૃહસ્થ ચેગ્ય આગતા સ્વ!ગતા સાચવવી, હુ કદાગ્રહરહિત વર્તવું, લેકિવસ્તું તથા રાજ્યવિરૂદ્ધ તજવું, ગ્ર કરેલાં વ્રત-નિયમ દૃઢ ટેકથી પાળવ, કામ, ક્રોધ, લેભ, મદ, માન અને દુરૂપ અંતરગ છ વૈરીતે જીતવા, તેમજ ઇંદ્રિયે!ના વિષયસુખમાં નહિ મુંઝાતાં દ‹ચેતે વશ કરવી તેની શાકારે ખાસ ભલામણ કરેલી છે. આમાંના ઘણા ગુણાને મેટે ભાગે પ્રથમ જણાવેલા ૨૧ ગુણામાં સમાવેશ થઇ જાય છે. અહીં ટુકામાં બતા વેલા માનુસારીપણાના ૩૫ ગુણાનુ` કંઈક વિસ્તારથી વર્ણન તિપદેશ-પ્રથમ

Page #28

સુમુતાવળા,
ભાગમાં અને ર૧ ગુણેનું વર્ણન હિત દેશ-બીજા ભાગમાં આપેલું છે ત્યાંથી તે કાળજી રાખી જોઈ લેવું અને તેને પરમાર્થ સમજી બનતાં સુધી પિતાનું વર્તન સુધારી લેવા સુજ્ઞ ભાઈ બહેનોએ પ્રયત્ન કરે છે. આપણા પિતાના હિત માટે જ્ઞાની પુરૂએ આપેલી અમૂલ્ય શિખામણને આપણાથી બની શકે ત્યાં સુધી આદર કરવાથીજ આપણું શ્રેય સારી રીતે સધાય છે એ ભૂલી જવું નહીં. ઉપર જણાવ્યા મુજબ ભાગનુસારપણાના ૩૫ ગુણ અથવા ધર્મરત્નની
ગ્યતા માટે કહેલા ૨૧ ગુણોને સારી રીતે અભ્યાસ-મહાવરે રાખવાથી અનુકમે સમતિ પ્રમુખ ધર્મરત્નની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. તેને પ્રભાવ અતિ અદભૂત છે.
- જેમ ચંદ્રમાની વધતી કળાના ગે સમુદ્રની વેળા વૃદ્ધિ પામે છે તેમ અધિક ધર્મ આચરણના યોગે સર્વ સુખ સંપદા સહેજે સંપજે છે. પવિત્ર ધર્મ આચરણ પ્રમાદરહિત કરી લેવું એજ આ મનુષ્ય જન્મ પામ્યાનું મુખ્ય કર્તવ્ય સમજીને હે ભવિજને ! સકળ સુખના ભંડાર સમાન સર્વક ભાષિત ધર્મનું તમે અતિ આદરથી સેવન કરો!
જ્યાં સુધી જરા (વૃદ્ધ) અવસ્થા આવી પહોંચી નથી. વિવિધ વ્યાધિઓ પ્રગટ થયા નથી અને ઇન્દ્રિયબળ ઘટયું નથી ત્યાંસુધી ધર્મસાધન જલદી કરી
! નહિ તે પછી પસ્તાશે અને કરી શકશે નહિ. આ શરીરને કઈ ભરૂર નથી. જોતજોતામાં પાણીના પરંપરાની જેમ તે હતું નહતું થઈ જાય છે માટે ચેતવું હોય તો જલદી ચેતી . તત્ત્વતત્ત્વ, હિતાહિત, કૃત્યકૃત્ય અને લાભાલાભને વિવેકથી વિચાર કરી લે એ જ બુદ્ધિ પામ્યાનું ફળ છે, યથાશકિત શુભ વ્રત નિયમ અંગીકાર કરી ટેકથી પાળવા એજ દેહ પામ્યાનું ફળ છે વિવેકથી પાત્ર-સુપાત્રનું પોષણ કરવું એજ લક્ષ્મી પામ્યાનું ફળ છે અને સામાને રૂચે એવું પ્રિય હિતકારી વચન કહેવું એજ વાણનું ઉત્તમ ફળ છે. એમ દીલમાં ખૂબ સમજી રાખી સમય ઓળખી સ્વકાર્ય સુધારી લે અને બની શકે તે બીજાને પણ ઉચિત સહાય આપતા રહો.
એ પવિત્ર ધર્મની સહાયથીજ વિક્રમાદિત્ય અને શાલિવાહન સમસિદ્ધ થયા. ધર્મની કૃપાથીજ બધાં બનાવટી મનુષ્ય, હાથી અને ઘડાં સંગ્રામ સમયે સાચા–સચેતન થઈ કામે આવ્યા જેથી પિતાની આણ દાણ પ્રર્વત્ર પ્રસરી. એ પૂર્વે કરેલાં ધર્મ-પુન્યને પ્રભાવ સમજે.
સન્મિત્ર-કપૂરવિજ્યજી.

Page #29

૩૪
જૈનધમ પ્રકાશ.
श्रावकनुं प्रथम व्रत. ( પ્રાણાતિપાત વિરમણ-જીવહિંસા ત્યાગ )
અ
પરૂપી અંધકારને ભેદ કરવાને સૂર્યસમાન સમકિતના બાર રાશિની જેમ બાર શ્રાદ્ધ તો કહેલાં છે. તેમાં નિરપરાધી ત્રસ જીવેનુ હિંસાથી તથા અગપીડાથી રક્ષણ કરવારૂપ હંસા નામનું પહેલું શ્રાવકનુ અણુવ્રત છે. સુકૃતરૂપી કમળમાં નિવાસ કરનારી અને અત્યંત નિર્મળ ( ઉજ્જ્વળ ) આ હિંસારૂપી હુંજ 'સારરૂપી જળ અને મેરૂપી દૂધને વિવેક ( પૃથક્કરણ ) કરવા માટે સેવવાલાયક છે. આ અહિંસા મોક્ષની પ્રાપ્તિ પર્યંત પૃથ્વી તથા સ્વર્ગનો ભેગ અને સુગલનીરૂપ પગથીયાંની શ્રેણીથી શૈાભતી નીસરણી જેવી સૂર અને ચ'દ્રની જેમ હિંસા પ્રાણીઓને નિર તર દુઃખ આપે છે અને અહિંસા ઉત્કૃષ્ટ સુખ આપે છે.
છે.
સર અને ચંદ્રની કથા.
સ્વરૂપ, સંપત્તિવર્ષે, અને સુકૃતની વૃદ્ધિવડે ઇંદ્રના પુરને વિજય કરનારૂ જયપુર નામે નગર છે. તેમાં લક્ષ્મીનાં પાત્રરૂપ શત્રુજય નામે રાન્ન રાજ્ય કરતા હુને. તને યશરૂપી સમુદ્ર શત્રુએના અપયશરૂપી શેવાળથી શાભતા હતા. તે રાતે જગના જંતુએ તે જાગૃતિ તથા આનંદ આપવામાં સૂર્ય ચદ્રની ચેતા તેમજ સત્પુરૂષેને માન્ય એવા સૂર અને ચંદ્ર નામના બે પુત્રો હતા. તેમાંના મેટા પુત્રને શ્રેષ્ઠ ગુણેની બ્રાંતિએ કરીને સ્નેહના ઉચ્છ્વાસને ધારણ કરતા રાજ્યએ યુવરાજપદ આપ્યુ, અને ચંદ્ર નામના નાના પુત્રની આજીવિકા માત્ર પણ કરી આપી નહીં. તેથી પોતાના આવાસમાં સુતેલા ચદ્રે રાત્રીએ વિચાર કર્યો કે—“ રાજાએ આજે પોતેજ હર્ષથી સૂરને યુવરાજ પદ આપ્યું અને મને તેા પત્તિમાત્રનું પણ પદ આપીને આજીવિકા કરી આપી નહીં. અહા ! પિતાને માઠુ કેવું છે? તેથી હવે રાજાથી પરાભવ પામેલા. મારું અહીં રહેવું યુક્ત નથી. ગ્રંથપતિથી અપમાન પામેલો ફુભ ( હાથીને બાળક ) શું પૃથમાં રહી શકે ? આ પ્રમાણે વિચાર કરીને અત્યંત પરાભવ પામવાથી સ્નેહરહિન થયેલા ચંદ્ર પ્રમાદનો ત્યાગ કરીને રાત્રીને સમયે જ ગુપ્ત રીતે પોતાના ઘરમાંથી નીકળી ગયે. સ્વદેશને ત્યાગ કરવામાંજ ર’ગને ધારણ કરનાર ચદ્રકુમાર શરીરે કેમળ છતાં પણ ચિત્તના ઉત્સાહને લીધે ફ્લેશરહિત ચાલતા દૂર દેશમાં ગયે!. અનુક્રમે તે રત્નપત્તન નામના અદ્ભુત નગર પાસે જઇ પહેાંચ્યું.. તે નગરના ઉદ્યાનની સમીપે એક વૃક્ષની નીચે તે વિશ્રાંતિ થવા એઠું, ત્યાં કતે પીવાલાયક અમૃત સમાન ને! સાંભળી ચંદ્ર કુમાર તે

Page #30

શ્રાવકોનું પ્રથમ બત.
૨૫ સ્વરને અનુસારે તે ઉદ્યાનમાં પડે. ત્યાં તેણે એક સુંદર દર્શનવાળા મુનિને જોયા. પછી સભાની મધ્યભૂમિમાં જઈ તત્ત્વાર્થનો ઉપદેશ કરનાર મુનિને નમન કરીને તે એગ્ય સ્થાને બેઠે. ત્યાં શુદ્ધ ભાવપૂર્વક તો તે મુનિના મુખેથી આ પ્રમાણે ધર્મોપદેશ સાંભળે-“પુણ્યશાળી ગ્રહપ્રાચે અપરાધી પ્રાણીઓ પણ હણવા લાયક નથી. તે પછી નિરપરાધી પ્રાણીઓ શી રીતેજ હવા ચોગ્ય હોય? ઇત્યાદિ કર્ણ પ્રદેશના નાંદી સમાન દેશના સાંભળીને તે કુમારે કરૂણા ઉત્પન્ન થવાથી પોતાની વાણવડે આ પ્રમાણે અંગીકાર કર્યું કે “આજથી મારે શૂરવીરપણાની વૃત્તિ વિના અન્ય અપરાધી પ્રાણીઓને પણ સ્વામીનો આગ્રહ છતાં હણવા નહીં. આ પ્રમાણે મેર સત્ત્વવાળે તે ચંદ્ર નિશ્ચય કરીને ગુરુને નમસ્કાર કરી તેજ ગામમાં જઈ ત્યાંના જયસેન નામના રાજાની સેવા કરવા લાગ્યા. શૌચ. સત્ય, ઉચિતતા, ચતુરાઈ અને દાક્ષિણ્યતા વિગેરે પિતાના અદ્દભુત ગુણોએ કરીને તે ચંદ્ર રાજને પ્રીતિપાત્ર છે. એકદા પ્રેમપૂર્વક હાસ્યવડે અધર (આઇ) ને સ્નાન કરાવતે રાજ એકાંતમાં શુદ્ધ વિવેકવાન ચંદ્રને બેસાડીને તેને કહેવા લાગ્યું કે
હે ચંદ્ર! જેઓ ઇદ્રની સાથે પણ યુદ્ધમાં ધીર અને દૂધના જેવી ઉજ્વળ કત્તિવાળા મારા વીર પુરુ છે. તમને પણ તારી દ્રષ્ટિ તૃગુસમાન ગણે છે. ધંયરૂપી રસ ( જળ ) ના સમુદ્રમાં નવી કમલિનીના જેવી આ તારી દષ્ટિજ કિયાએ કરીને જેના સમગ્ર ગુણ કહેલા છે એવા તારા પુરુષાર્થને બતાવી આપે છે. તેથી તે વીર પુરુપાના મૂડમાં અગ્રેસર ! મારૂ ગુરૂપ શલ્ય કે જે બલના પામતું અને પોતાના ઉદયથી આરોપણ કરાયેલું છે. તેને જલદી તું ખેંચી કાઢ. અન્યાયરૂપી મદિરાના કુંભ (ઘડા) જેવા અને ન્યાયરૂપી વૃક્ષને ભાંગવામાં હાથી જે કુંભ નામનો એક ઉગ્ર શત્રુ (પદ્ધીપતિ ) ૩પ થઇને મને ઉપદ્રવ કરે છે. આ કુર શત્રુ સ્ત્રીઓનું અને ગાનું હરણ કરે છે. યતિઓને પણ હણે છે. અને સંન્યવડે ધ્યા છતાં પણ તે યમરાજને પણ દુર્ગમ એવા દુર્ગ ( કિલ્લા) માં પ્રવેશ કરે છે. તેથી કરીને મહાદુર્ગને તેડનાર અને સુંદર પાકમવાળે તું તેને દુર્ગમાં ગુપ્ત રીતે પ્રવેશ કરીને મારી પ્રસન્નતાને માટે તેને સુતે હણી નાખ ! ” આ પ્રમાણે રાજાએ કહ્યું, ત્યારે ચંદ્ર કુમાર તીર્થકરના ધર્મરૂપી મહાસાગરને જાગ્રત કરનાર અમૃતમય વાણીથી એલ્ય કે-“હે રવાની ! યુદ્ધ વિના જતુએ ને મારવાનું મારે પ્રત્યાખ્યાન છે, તથા યુદ્ધમાં પણ ત્રાસ પામેલા, આનંદ રહિત થયેલા અને આયુધ રહિત એવા પ્રાણીઓને મારવાનું પ્રત્યાખ્યાન છે.” આ પ્રમાણે ચંદ્રના શૌર્યમય અને ધર્મમય નિશ્ચયને જાણીને રાજાએ મનને ગવ અને હર્ષનું સ્થાન કર્યું. પછી પ્રસન્ન થયેલા રાજાએ અનુક્રમે તે ચંદ્રને અંગકને ચક્ષ, પછી મંત્રીઓમાં મુખ્ય અને છેવટ સર્વ રાજ્યને અધિકારી કર્યો.

Page #31

૨૬
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
નામને ચટ ( ચેરના પતિ ) અકસ્માત્ આવ્યા અને કીક્ષામાં પુરૂષોના સમૂહસહિત તેના
એકદા પાપના વ્યાપારને પામેલા તે કુલ બળવાન્ એવી મેટી સેનાસહિત તેના દેશમાં પ્રવેશ કર્યો. તે વખતે ચંદ્ર કુમાર સારભૂત વીર વધને માટે દોડ્યા અને ત્વરાથી આડે રસ્તે સૈન્ય લઈ જઈ કિલ્લાના માર્ગોને તેણે રોકી દીધા. પછી વિકશ્વર અને ભયંકર ચદ્રના સૈન્યના ભયથી નાશી જતા ચટને પુરની અદર રાખેલા ઉત્સાહવાળા સુભટના સમૂહે ધ્યેય. આગળ, પાછળ અને બન્ને બાજુ વીંટાયેલા ( ઘેરાયેલા ) સૈન્યવડે તે કુભ સવ દિશાઓમાંથી ઢોડી આવતા દાવાનળથી વીંટાયેલા વનના હાથીની જેમ આકુળ વ્યાકુળ થઈ ગયા અને વીટાળીયાની વચ્ચે રહેલા સુબાના વૃક્ષ ( અથવા પુષ્પ) ની જેમ સેનાની વચ્ચે સપડાયેલા તે કુંભ કોઇ પણ રીતે લેશ પણ જીવતા ભાગી જવાના ઉપાયને પામ્યા નહીં. તેથી તે મારે વિષે શા રૂપી અગ્નિને લેશ પણ નથી એમ જાણે દેખાડતા હાય તેમ નિ:શ્વાસસહિત મુખમાં તૃણુ લઇને ચંદ્રના પગમાં પડ્યા. તે વખતે પ્રસન્ન હૃદયવાળા, કરૂણાની ફાતિવાળા અને અત્યંત યશવાળા તે રાજકુમારે ( અત્રે ) થી ામાંચિત થઈ તે કુંભને ઉભા કરીને આલિંગન આપ્યું. ત્યારથી અત્યંત આનંદ પામેલા રાજા સ્ફુરણાયમાન સૂર્ય સમાન તેજવાળા તે ચ'દ્રને પેાતાના પુત્રથકી અને પેતાથકી પણ અધિક માનવા લાગ્યા.
(C
અહીં ચંદ્રને મેટેડ ભાઈ સૂર યુવરાજની લમીવડે પણ તૃપ્ત થયા નહીં, તેથી તે ક્રૂરે રાજ્ય લેવા માટે પિતાનો વધ કરવાની બુદ્ધિ કરી. રાત્રી સમયે હાથમાં તીક્ષ્ણુ શસ્ત્રસમૂહને ધારણ કરી પહેરિંગને છેતરી આડે માર્ગે થઇને યમરાજથી આજ્ઞા કરાયેલા સની જેમ તે રાજમહેલમાં પડે. ત્યાં અવળું મુખ રાખીને સુતેલા રાજાને તેણે તીત્ર શસ્ત્રવડે હણ્યો. કહ્યું છે કે-“ ઘણા લાભ તે પાપનું મૂળ ” પછી આવા ક્રૂર કર્મથી ત્રાસ પામતા તે સૂરને સામુ· મુખ રાખીને સુતેલી રાણીએ જોઇને પોકાર કર્યાં કે“આ કાઈ રાજાને હણીને જાય છે.” તે સાંભળતાંજ દ્વારપાળેા દોડવા. એટલે રાજાએ કહ્યું કે—“ એ ઘાત કરનાર ક્રાણુ છે? તેને જાણી લેવા (પકડવા) પણ હણવા નહીં. ” પછી રાજાએ પેાતાનાજ પુત્રને વિકારવાળા થયેલ જોઈને યૂથથી ભ્રષ્ટ થયેલા ઉંટની જેમ તેને પેાતાના દેશમાંથી કાઢી મૂકયે.. ત્યારપછી રાજ્તએ વેગવાળા ઘોડેસ્વારો અને ઉંટના સ્વાર સહિત પ્રધાન પુરૂષેને મેકલીને ચદ્રકુમારને એટલાન્ગેા. કુમાર પણુ જયસેન રાળની રજા લઇ પાતાના પુરમાં આવ્યે. અને પિતાને તેવી અવસ્થાવાળા જોઇને હુ તથા શેક પામ્યું. પછી રાજા ચદ્રકુમારને રાજ્યપર સ્થાપન કરી શસ્રના ઘાની પીડાથી સૂરકુમારપર દ્વેષસહિત મરણુ પામી કઈ પર્વતમાં હાથી થયા. કાકથી મલિન થયેલા સૂરકુમાર પણ કુકાવડે આજવા કરતા અને

Page #32

શ્રાવકોનું પ્રથમ વત.
દેશાંતરમાં ફરે એકદા તેજ હાથીથી શોભતા વનમાં આવ્યું. ત્યાં પાપથી પરાક્રમરહિત થયેલે તે સૂર તે હાથીને જોઈને નસવા લાગ્યા, પણ પૂર્વભવના વૈરિને લીધે ફોધાયમાન થયેલા તે હાથીએ તેને મારી નાખે. તે સૂરને જીવ મરીને તેજ વનમાં ભિલ થયે. અનુક્રમે યુવાવસ્થાને પામી હિંસાદિક પાપના આરંભમાં મગ્ન થયેલા તેને તેજ હાથીએ મારી નાંખે. તે જોઈ કેપના આશથી અંધ થયેલા તેના બંધુઓએ તે હાથને પણ મારી નાંખ્યું. પછી તે અને તે જ પર્વતના વનમાં ભુંડ થયા. ત્યાં ત્રણ વર્ષના થયા ત્યારે દ્રષવાળા તે બંને પરસ્પર યુદ્ધના વ્યસનમાં વ્યગ્ર થયા. તેમને પારધીઓએ મારી નાંખ્યાં. પછી તે બન્ને બીજા કોઈ વનમાં મૃગલા થયા. ત્યાં પણ તે જ પ્રમાણે દ્વેષથી યુદ્ધ કરવા લાગ્યા, અને છેવટે તેમને ભિલ લેકે એ મારી નાંખ્યા. ત્યાંથી તે બન્ને એક હાથીના મેળામાં હાથીરૂપે ઉત્પન્ન થયા. ત્યાં પણ તેઓ પરસ્પર યુદ્ધ કરતાં ટેળામાંથી જુદા પડ્યા. અને તેમને ભિઠ્ઠ લેકોએ પકડ્યા. પછી અનુક્રમે તે બન્ને ચંદ્ર રાજાના રાજ્યમાં આવ્યા. ત્યાં પણ પરસ્પર યુદ્ધ કરતા તેમને મહાવતેએ બળાત્કાર બાંધી યુદ્ધ કરતાં અટકાવ્યા. ત્યાર પછી કઈ દિવસ તે નગરના ઉપવનમાં કેવળજ્ઞાનવડે ભતા અને જિન દર્શનના સૂર્ય સમાન સુદર્શન નામના મુનિ પધાયાં. તે વાત સાંભળીને ગાઢ ભક્તિવાળી મને વૃત્તિને વહન કરતે પૃથ્વીનો સ્વામી ચંદ્ર પરજ સહિત તે મુનિને નમવાની ઈચ્છાથી ઉપવનમાં ગયા. ત્યાં તે પૃથ્વીપતિ તત્ત્વાર્થને જાણનાર મુનિને નમન કરીને ધર્મદેશનારૂપી અમૃતના પૂરનું પાન કરવા યોગ્ય સ્થાને બેઠે. વ્યાખ્યાન થઈ રહ્યા પછી રાજાએ તે હાથીનું વૃત્તાંત પૂછયું, ત્યારે તે કેવળીએ તે બન્ને હાથીનું અત્યંત દારૂણ એવું વરનું કારણ કહ્યું. તે ચરિત્ર સાંભળવાથી સંવેગ પામેલા રાજાએ સંસારપર ઉગ પામી તત્કાળ પિતાના પુત્રને રાજ્ય સેંપી પ્રવજ્યા ગ્રહણ કરી. તે રાજર્ષિ તપસ્યારૂપ સૂર્યના તેજવડે શોભવા લાગ્યા અને અનુક્રમે આયુષ્ય પૂર્ણ કરી અત્યંત આનંદ રૂપ અમૃતની વાવસમાન વર્ગમાં ગયા. વૃદ્ધિ પામતા વિરોધના ઉમથી દુર્ઘર એવા બન્ને હાથીએ ત્યાંથી મરીને દુઃખરૂપી રસને આસ્વાદ કરવામાં વસાદના કરા સમાન પ્રથમ નરકે ગયા. ત્યાંથી નીકળીને તે બંને પાપ ( નીચ)
નિમાં જન્મ પામી અનંત ભવમાં આત્માને સંતપ્ત કરી સર્વત્ર ભટક્યા. ચંદ્રને જીવ તે વખાણવાલાયક સ્વર્ગના સુખને ચિરકાળ ભેગવીને ઉચ્ચ કુળમાં મનુષ્યપણું પામી મહાલક્ષ્મીને સ્વામી છે.
મુકિતની પ્રાપ્તિનાં કારણ રૂપ આ દષ્ટાંત સાંભળીને મની ઈચ્છાવાળા પ્રાણીઓએ અહિંસા વ્રતના ઉપાસક થવું.
_ રૂતિ બાળવિવારે સૂવડ યા |

Page #33

अजयम' नाश
मुलतानकी आठवी जैन श्वेताम्बर कॉन्फरन्सकी स्वागतकारिणी सभाके सभापतिका व्याख्यान.
देवोऽनेकभवार्जितोर्जितमहापापप्रदीपानली । देवः सिद्धिवधूविशालहृदयालङ्कारहारोपमः।। देवोऽष्टादशदोषसिन्धुरघटानिर्भेदपञ्चाननो ।
भव्यानां विदधातु वाञ्छितफलं श्री वीतरागो जिनः ॥ जङ्गमतीर्थ मुनिराजाओ : प्रिय मम्मी भाइयो : तथा बहिनी :
आज मेरे हपका पारावार नहीं है कि श्री संघ मुलतानने मुझे स्वागतकारिणी कमेटीक प्रमुग्वपदपर नियुक्त किया है. जिसके लिए श्री संघ मुलतानका बहुत आभारी हूं. इस स्वागतकारिणी कपटीकी औरसे आपलोगोंको धन्यवाद देता हूं. और हृदय उपकार मानता है कि आपलोगाने हमारे आमत्रणपत्रका स्वीकार कर सफी तकलीफ. वर्च और बहुमूल्य समयकी परवाह न कर केवल धम्मोन्नतिके लिए इस मुलतान नहम्मे आनेकी कृपा कीहे. आप लोगोंके आनम पवित्र जनश्रमको प्रभावना हुई है. यह मव प्रताप जेन धतिनक श्री १८०८ श्री महिजानन्द मूरीश्या (आत्मागमजी ) महाराजकाही है. जिनके परमपवित्र नाममे न केवल हिन्दुस्तानकं पंजाय. गुजरात, मारवाड, बंगासादि दशाक जैनी पगिचित हैं, बल्कि उनकी मुयोग्यता, मुप्रतिष्ठिनता और विद्वत्ताकी मुगंध विलायन अमेरीकादि. दूर देशामभी पहुंच चुकी है और यूरोपंक विद्वान् डॉक्टर ए. एफ. रुडॉल्फ हॉरनल, माहेब बहादुग्नं गद्दस्बरसे उनकी स्तुनिमें कई श्लोक रचकर भेज है. जिनगम में केवल एकही श्लोकको मुनाता हूं. दुराग्रहध्वांतविभेदभानो ! हितोपदेशानृतसिंधुचित्त। संदोहसन्देहनिरास कारिन् जिनोक्तधर्मस्य धुरन्धरोऽसि ।।
तथा अमेरीकाके प्रसिद्ध चिकागो शहरमें जय १८९२ में सर्व धम्मोका अधिवेशन हुआथा उनकी गपॉटकी कितावमें पृष्ट २१ पर इनका चित्र देकर इस तरह अंग्रेजीम स्तुति की है...

Page #34

मामा असना २२ शान
ना प्रमुग्नु भाषाशु,
२५
"
THIS so peculiar liel himself with the interests of the Juin comme il lui :20:runj "He his cone of the wide leads in the dar a initi the end of life in Work ar minha lor in high m o they have wertaken. He is the high priest of ihr Jain Com ing und is recognized in the highest living Muthoriis" on line religion and literatures !!! oriental schwlars. ___ इन्दी महा-माके प्रताप और सदुपदेश में पंजाबमें सनातन जैनधर्मकी नींव रखी गई है. और नगर नगरमें जैन मन्दिर तैयार किये गये है. यद्यपि वह महात्मा स्वर्गवासी बोगय है नथापि पट शाख प्रवीण उक्त गुरुराजके शिप्य सम्प्रदायमें उनके पट्टधर श्री मद्विजयकमलमृरिजी महाराज, श्रीमान उपाध्याय श्री वीरविजयजी महाराज, श्रीयुत प्रवर्तक श्री कान्तिविजयजी महागज, शान्तमूर्ति श्री हसविजयजी महाराज, परम विग्यान श्री मुनि बल्लभविजयजी आदि मुनि राजाकी छत्रछाया जैनसमाजके मि पर निश्चल है. उन्ही न्यायाम्भानिधि के प्रशिष्य श्री मुनि लब्धिविजयजी महाराजके उपदेशसे श्री जैन श्वेताम्बर कोन्फरन्सके मुरझाए हुए पधिम तीन वर्षके पीछे जीवनसंचार किया गया है. मैं शासनदेवतासे प्रार्थना करता हूं कि यह कॉन्फरन्म चीरकालनक सजीव रहे. जैन महोदय इस तन मन धन सहायता दें. इसको कायम रखनका मुदृढ प्रबन्ध करें. प्रथम इस कोन्फरन्सका बीज श्री फलोधीपार्श्वनाथ भगवानके परमप्रभावक तीर्थपर मिम्ता गुलावचंद ढढा एम. ए. ने डालाथा. जिसके लिए जैन समाज उनका वहन उपकार मानता है. यह वीज मुंबाई पाटण वगैरे नगगेम अंकुरित हुआ. क्रमशः वृक्षम्पा दिखलाई देने लगा. इसमें मिष्ट फल पानकी अागामी लोगोंके हृदय स्थान पायी हुईथी कि कई कारणोस यह कोन्फरन्सका दा तीन वप अधिवेशन न होने के कारण फिर लोगोंके दिल में संदेह होने लगा. हर्षका विषय है कि सेट जवाहरलालजी जैनी सिकन्दराबाद निवासीकी प्रेरणास और महाराज श्री लब्धिविजयजीके उपदेशसे आज हमें इस अधिवेशन करनका और सम्मीलिन हानका सौभाग्य प्राप्त हुआ है. और में आशा करताई कि मभी जनभाई इस कोन्फरन्स सरीखी सर्वोपयोगी संस्थाको अपना कर इसके उत्पादक मान्य गुलाबचन्द दृढाकि उत्साहको बढावे. और इस संस्थाके धाग सबै हितकर कार्य होनम योगद. अभीतक कोन्फरन्मकी औरसे जो कुछ हुआ है वह

Page #35

30
જનવમ પ્રકા,
सर्वथा प्रशंसा योग्य है इस संस्थामें जिन जिन धनिकोंने सहायता दी है वे सभी धन्यवाद भागी है. धार्मिक लौकिक संस्थाओंकी मुधारणा करना यह कोफरन्सका मुख्य उद्देश है. निजके पारस्परिक कलहीको धार्मिक कार्यों में जगह देकर किसीने किसी रूपसे सर्व साधारण कोन्फरन्स सरीखी संस्थामें आघात पहुंचाना यह जैनोके लिए बिलकुलही निन्दाका स्थान है. ___इस लिए एक कमेटीकी आवश्यकता है जिसका यह काम होगा कि आपस आपसके मनोमालिन्यको दूर कर एकनाका संचार करे. विद्याकी कर्माके कारण धार्मिक संस्थाएं मन्दगतिसे चलती हैं और इस बातको कौन नहीं जानता कि विद्याकेविना उन्नतिकी आशा दुगशा मात्र है. इस लिए जगह जगह लड़के लडकियों के लिए पाठशालाएं स्थापन करें. श्राविकाश्रम खोलें. विधवाश्रम और अनाथालय यतीमखाना जारी करें. महाविद्यालय और बॉर्डिंग हाउस बनाये और इनमें जैन पंडिताद्वारा शिक्षाका प्रवन्ध करें. धार्मिक शिक्षाके सम्बन्धमें हम लोगोंका अपने मुनिराजोंसे विशेषतर सहायताकी जरूरत है. ___ महाशयों : प्राचीन ग्रन्यरत्नो उद्धारकी बडीही जरूरत है. जो बहुमूल्य ग्रन्थभडारोंमें सड़ रहे हैं. उन्हें प्रकाशिन करके उनमसे सर्व विय ग्रन्थोंका भिन्न भिन्न भाषाओमें सरलताके साथ अनुवाद करवानेकी जरूरत है. एसा होने से सवही देशवासियोंको इस धर्मक तत्व जाननका मार्ग खुल जायगा. जिस जगह उपदेशक नहीं पहुंचते है वहां भी पुस्तकस उपदेशकका काम निकल जाता है. नये मांदिर बनानेकी अपेक्षा पुराने मंदिगेका जीर्णोद्धार अत्यावश्यक है. प्रचलित कुरीतियों को दूर करनेका ध्यान रखना चाहिए. मामुली वातोंमें और कुरीतीयोंमें हजारों रुपये खर्च किये जाते है और आवश्यक कामोंमें कृपणता बतलायी जाती है यह ही अवनतिका कारण है.
श्रीमानोको उद्योगशाळा खोलनकी और ध्यान देना चाहिये. मेरा विश्वास हे कि कॉन्फरन्समें धार्मिक और लौकिक उन्नतिके मार्गरूप प्रस्ताव पास होगे
और सभी शिक्षित महावीरके अनुयायी उनका हृदयसे स्वागत करेंगे. अब में इस ब्रीटिश राज्यका अन्तःकरणसं धन्यवाद करताहूं कि जिसके पक्षपातरहित राज्यमें सर्व मतावलम्बी अपने अपने मतानुसार विना किसी प्रकारकी रोक टोकके उन्नति कर सकते है. हमारे जैनपतानुसार धर्मका यह एक मन्तव्य है कि जिस राज्यकी

Page #36

એક અનુકરણીય રતુગ પગલું.
૩૧
44
छत्रछायातले हम अपने धर्मको निर्विघ्नता से पालन करते हैं उसके राजभक्त बनकर सदैव जय मनावें. जैसे कहा भी है कि “ राजाधिपानां शान्तिर्भवतु. " इस लिये हम अपने कृपालु राजाधिराजकी और ही अपनी कार्यसिद्धि और रक्षाके लिये देखते हैं. इसके साथही में अपने नामदार जनाव डिपुटी कमिशनर रायबहादुर नरेंद्रनाथजी साहव तथा पुलीस कपतान मिस्टर हेडिसाईड आदि अफसरोंका धन्यवाद करता हूं और उपकार मानता हूं. आये हुए जैन बंधुओंसे प्रार्थना करता हूं कि जो कुछ आप लोगोंकी सेवा चाकरी करनेमें कमी रहीहो तो आप क्षमा करें. सर्व मंगल मांगल्यं, सर्व कल्याणकारणम् । प्रधानं सर्व धर्माणां, जैनं जयति शासनम् ॥
ܝܡܢ
अक अनुकरणीय स्तुत्य पगलुं
રૂા. ૧પ૦૦૦ ) ની ઉદાર જૈન સખાવત.
કેળવણીના કાર્યમાં રસ લેનાર પ્રત્યેક વિચારશીલ પુરૂષને જાણીને આનંદ થશે કે વીરમગામમાં પન્યાસજી શ્રી નીતિવિજયજીના ઉપદેશથી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાં સ્થાપવા માટે અત્રેના એક પરંપકારી સખી ગ્રહસ્થ ઝવેરી ઉજ મશી વીરચંદે રૂા. ૧૫૦૦૦) જેવડી મેાટી રકમની ઉદારતાથી ભેટ કરી છે. આ ગામ વેપાર રાજગારમાં ઘણું આળાદી ભરેલું સ્થાન ભેગવેછે અને જેતેની વસ્તી પણ સારા પ્રમાણમાં છે છતાં ત્યાં વિચરતા સાધુ સાધ્વીએ તેમજ અત્રે રહેતા જૈતેના બાળકને સ ંસ્કૃત વિદ્યાનુ` સહેલાઈથી સારી રીતે જ્ઞાન થઇ શકે એવા પ્રકારના સાધનની એક જબરી ખેાટ હતી, તે પન્યાસજીના સ્તુત્ચ પ્રયાસ અને ઉપદેશને સમજી ધારણ કરી શકે તેવા હૃદયવાળા આ ઉદાર ગૃહસ્થની આવી મેટી મદદથી પૂરી પડો છે, અને તેથી આશા રહે છે કે સ'સ્કૃત ભાષાના જ્ઞાનવડે ધાર્મિક માખતમાં પણ અહીંની જૈન પ્રજા ઘણું! રસ લેતાં શીખી પોતાના જીવનને સુમાર્ગે દોરી શકશે અને તેનું મહાન્ પુણ્ય સ્વર્ગસ્થ ઝવેરીના આત્માને ચીર સ્થાયી શાંતિ અર્પશે. સદરહુ સખાવત સ્વસ્થે પોતાના અંત કાળના નજીકના દિવસે।માં કરી છે. જગતમાં તેવા પુણ્યે નુ જીવન ધન્ય છે કે જેઆ પેાતાની પાસેના સાધનેાના પીપકારા સદ્વ્યય કરે છે, અને તેમાં પણ જ્ઞાન અર્પનાર ઉત્તમ સાધન ઉભું કરી શકાય તેવી દિશામાં દાન કરનાર પુરૂયાના જીવનને સહસ્રવાર ધન્ય છે. મને આશા છે કે સ્વસ્થ ઝવેરીના આ

Page #37

૩૨
જૈનધર્મ પ્રકાશ. એક ઉત્તમ પગલાનું અનુકરણ કરી પાવાથી બની શકતી સેવા આપવા જ્ઞાનદાનની દિશામાં કરવા સઘળા ન બંધુ ઘન થશે અને મનુષ્ય જીવનની સકતા કરો. રદ પડશ' નું !' ડા વખતમાં એટલે બાવન વશ ન માસ સુધીમાં થશે.
માસ્તર રતનચંદ મુળચંદ. વીરમગામ.
घणुं जीवो लखतरना नेक नामदार ठाकोर साहेब.
વિનંતિ કે મારા મિત્ર અને જીવદયાના જાણીતા હિમાયતી રા. રે. લાભશંકર લક્ષ્મીદાસે આપ દયા સાહેબના મુખ્ય કારભારી સાહેબ રા. ર મ લાલ ત્રિભુવનદાસ તરફથી તેમને મળેલા તા ૧૮-૨-૧૯૧૩ ના પત્રમાં કાચના ઘણા આવકારદાયક સમાચાર મને લખી જણાવ્યા છે –
“કાઠીયાવાડ વેજીટેરીયન સેસાયટી સંબંધમાં સવા પૂજા એ કહેવતવ શું પ્રસિદ્ધ પત્ર અહિંના નામદાર ઠાકોર સાહેબ શ્રા કર. સિજી સી. એસ. આઈ. ના નામ ઉપરનું આવતાં વાંચી તે નામદાર ઘણા ખુશી થયા છે. અને જવાબમાં આપને જણાવવા આજ્ઞા કરી છે કે ખુદ પાત. રાજ્ય કુટુઓ, અને ભાયાત. તથા પ્રા વર્ગ, આખા સ્ટેટમાં વેજીટેરીયન જ છે. માંસાહાર કોઈ કરતું નથી.
એથી વિશેષ જાણી આ૫ ખુશી થશે કે તે ભારતની પવિત્ર મનાં ચાર ધામની યાત્રા કરી પધાયા પછી દારૂને ઇજા આપવાને વિંજ સને ૧૮૯૬ થી બંધ પાડ્યા છે. એટલું જ નહિં પણ સ્ટેટની હદમાં શિકાર કરવાની સ્પષ્ટ મનાઈ કરવામાં આવી છે.
ઉપરના અતિ આવકારદાયક સમાચાર વાંચીને, આપ દયાળુ સાહેબ ટે ટમાં જેવી રીતે સયુગ ફેલાવે છે તેવી રીતે બીજા તમામ દેશી રાજે પણ જીવદયા સર્વત્ર ફેલાય, તથા બીચારા નિર્દોષ, નિરાધાર, બીકણ, પશુ પ્યારા પ્રાણ બચાવવામાં આવે એવી મારી પ્રાર્થના છે.
આપ દયાળુ સાહેબ જાણીને ખુશી થશે કે, વિલાયતમાં સેંકડો સાહેબે તથા મો માંસ ખાનાં નથી તથા બીજા લેકે ને માંસાહારનો ત્યાગ કરવાને બોધ આપવા માટે લંડન, મેસ્ટર, એડીનબર્ગ, લિવરપુલ વિગેરે શહેરોમાં વેજીટેરીયન મંડળીએ સ્થાપી છે. અને તે દયાળુ મંડળીઓ ઘણું સ્તુતિપાત્ર કામ કરે છે
લલુભાઈ ગુલાબચંદ ઝવેરી, ઍન, મેનેજ૨. શ્રી જી. દ. જ્ઞા, પ્ર. કુ. મુંબઇ,

Page #38

ગ્રાહકોને સુચના. આ અંક પહોંચ્યા બાદ નરનમાંજ ધનપાળ પંચાશિકા ને તત્વવાર્ત તથા લક્ષ્મી સરસ્વતીના સંવાદની બંને બુક ભેટ તરીકે મોકલવાનું શરૂ કરવા માં આવશે. જેમણે લવાજમ મોકલ્યું નહીં હોય તેમને રૂ.૧-૫-૦ ના વેલ્યુથી મોકલવા માં આવશે. લવાજમ રૂ. ૧ કિલનારને બીન પેરજે મેકલવામાં આવશે. બુક બંને બહુજ ઉગી છે. તેથી વેલ્યુ આવેદી તરત જ સ્વીકારી લેવા કપ કરવી. એક વર્ષથી વધારે લવાજમ લેશું હશે તે તે પણ વેલ્યુની અંદર મંગાવી લેવામાં આવશે. તેથી જ્ઞાન ખાતાના દેવમાં ન રહેવા માટે તેનો તતજ સ્વીકાર કરવાનું ધ્યાનમાં રાખવું.
પન્યાસજી શ્રી પ્રતાપવિજયજીને સ્વર્ગવાસ.
આ માં પુરૂષ ચ લતા વર્ષને પણ વદ ૦)) એ ઉંઝા ગામે કાળધમ પામ્યા છે. એમનું વય પ૭ વર્ષનું હતું. દીક્ષા પર્યાય ૩૯ વર્ષના હતે. મુનિ રાજ શ્રી ગુમાનવિજયજી શિષ્ય હતા. સં. ૧૯૪૨ માં ગણિત અને સં. ૧૯૪૮ માં પંન્યાસ પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. આ માટે શાંત હતા. ક્રિયામાગ માં
વાર માં કુશળ હતા. વેગે વન અને ઉધાનાદિ કિયા કાયમ તેમની પાસ ચા વ્યાજ કરતી હતી. તેમણે ઘણુ સાધુ સદાને યોગ વંડવાવ્યા છે અને ઘણી જગ્યાએ ઉપધાન વહેવરાવ્યા છે. અમદાવાદમાં પાંચ વખત તેમણે ઉપધાન વહે
:તા. અમદાવાદ ખાતે તેઓ લુહાર પિળના શ્રેયે રહેતા હતા. કડીત્રાડ ગુજરાત, અને મારવાડ માં વિચારતા હતા. તારંગા તીર્થ ઉપર
ત્યંત ભક્તિભાવ હતું. તે તીર્થના દ્ધાર માટે તેઓ સતત ઉપદેશ
તા હતા. એ તીર્થની અત્યારે જે અપૂર્વ ભા થયેલી છે તે એ એ સાહેબ... ઉપદેશનું જ પરિણામ છે. પંન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજયજી સાથે એમને બારે પ્રેમભાવ છે. તેમના સ્વર્ગવાસની હકીકત તેઓ સાહેબે ઉંઝા માં સાંભળી વિવંદન કર્યું હતું અને ઘણે ખેદ દર્શાવ્યો હતો. ત્યાર પછી ૪-૫ દિવસમાંજ તેઓ સાહેબ પણ રવર્ગવાસી થયો છે. અને સ્વર્ગમાં પાછે મિત્રભાવ જાળવવા લયા હેય એમ જણાય છે. ગુજરાત ખાતે આ મહાત્માની પણ ખામી આ વેડી છે. પરંતુ કાળની ગતિ દુરતિક હેવાથી શાંતિ ધારણ કરવી એજ કર્તવ્ય છે.

Page #39
શ્રી મોહનલાલજી જૈન સેન્ટ્રલ લાઇબ્રેરી. આ લ ઈશ્રેરી મુંબઈ શહેર માં લાલ બાગ એકર ખેલામાં આવી છે. - સંત પડશાળ પનું બાલવામાં આવી છે. આ લાઈએ અને. 2 ડા... ને 190-11 ફીટે બહુાર પડે છે, તે વાંચી જતાં ઘણે આનદ થાય છે. કૌન વર્ગમાં આવેલા ડાળ કુંડવાળી બીજી કોઈ પણ લાઈ. કરી હેય તેમ જણાતું નથી. આ ઉતમ કાર્ય અને શેઠ દેવકરણભાઈ મુળજીનો કય સ ઘ ઉડાન ભરેલા અને સ્તુત્ય છે. બાબુ એડળ જવણલાલ પન: લાલ પણ એ ક ય પરવે બહુ સારું લક્ષ આપતા જણાય છે. મેનેજીગ કમીટી લાયક ની બનેલી છે. લાઈબ્રેરીની વ્યવસ્થા શ્રેષ્ઠ છે. પુરતાનો સંગ્રેડ થાય છે. અને જે સહાયથી લખેલા પુસ્તકનો પણ સારો સંગ્રડ થવા સંભવ છે. મુંબઈ ખાતે આ લાઇબ્રેરીને લાભ બહુ સારી લેવામાં આવે છે. કેટલેક દરજજે. - લઇબ્રેરી છે કે એ ટ ર પડી છે. તે નાણા સંબંધી સ્થિતિ તપા નાં લગભગ પ લાખ રૂપી થયેલા છે પરંતુ હજુ પ્રયાસ શરૂ હોવાથી 1 રૂપીઆ ઉપરાંત દર કેમ થવા સંભવ છે. મુનિરાજ શ્રી મેહનલાલજી 2. * ભકિતમાન કે સરી ઉદાતઃ બતાવી છે તે જ કેટલાક .માં 1 ટિગે ર થ 1 છે. અમે આ લ ઈ ઉન્નત દશા છીએ ડી. મનુબ જ દગી કફ ના આવા કયાંથીજ છે. પ્રાં સ ક આવશ્યક સૂચિ 1 કરો છીબ કે આવી શ્રેષ્ઠ લ એરી માટે એ મન આવી કત છે. મુંબઈના મૃથે ધ રશે વા તે બની શકે તેવું છે માટે બધું સાહેબ જીવલા લાભાઈ તથા શેડ દેવક શુભાઇ વિગેરે આ પૂરા પર લક્ષ આપી લઇબ્રેરીને વિશેષ થાયી કરવા સારૂ ખ્ય મકાનની ગેડ3 કરશે એ આશા રાખીએ છીએ. -- -- श्रीकर्मप्रकृति ग्रंथ. શ્રી મલયગિરિજી કૃત ટીકા સંયુક્ત આ કર્મના સંબંધને અપૂર્વ ગ્રંથ છે. કર્મગ્રંથ કરતાં ઉંચી હદનું જ્ઞાન આમાં સમાયેલું છે. છપાવવા અંદર શુદ્ધતાને માટે પંન્યાસ આ દસાગરજી મહારાજને ખાસ પ્રયાસ છે. તેનું પૂર સાતપુજાર કલેક ઉપરાંતનું હોવાથી તેને ફારમો 36-37 થયાં છે. ગ્રંથ છપાઈ રહેવા આવ્યા છે માત્ર એક બે ફામ બાકીમાં છે કઈ થડેશ્યને લાભ લેવા ઈચ્છા હોય તે એની અંદર ખર્ચ કરે રૂ. 800). ધન સંભવ છે જ્ઞાનદાનની અભિલાષાવાળાએ કેસનુસાર માં જગડવવું. જે વહેલો તે પહેલો. આવી તૈયાર રસવતી મેળવી છે તે પ્રસ ધ્યાનમાં રાખવું. For Private And Personal Use Only