Jain Dharm Prakash 1911 Pustak 027 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533319/1

Page #1

DOMEDIA
जैनधर्म प्रकाश तत्र च गृहस्थैः सन्तिः परिहर्तव्योऽकल्याण मित्रयोगः, सेवितव्यादि कव्याणमित्राणि, न बवनीयोचितस्यिनिः , अपेक्षितव्यो लोकमार्गः, मान नीया गुरुसंहतिः , नवितव्यमेततं , प्रवर्तितव्यं दानादौ, कर्तव्योदारपूर्ण जगवता, निरूपाणीयः साधुविशेषः , श्रोतव्यं विधिना धर्मशास्त्रं, जावनीयं म हायत्नेन, अनुष्ठेयस्तों विधानेन, ग्राम्यनीयं धर्म, पर्यानोचनयायतिः अवलोकनीयो मृत्युः , जवितव्यं परलोकपधानैः , सेवितव्यो गुरुजनः , कर्त व्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तपादि मानसे, निरूपयितव्या धारणा, परह तव्यो विकेपमार्गः , प्रयतितव्यं योगशुग्धी, कारयितव्यं जगवदनुवन विम्बादिक लेखनीयं नुवनेशवचनं, कर्तव्यो महाजपः , प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गर्हि तव्यानि पुष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशलं, पूजनीया मंत्रदेवताः , श्रोतव्या नि सचेष्टितानि, जावनीगमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझानेन, नतो नविष्यति लवत साधुधर्मानुष्ठानभाजनता ॥
नपमितिनवप्रपश्चा कथा.
पुस्त। २७ भू.
माद. २५1८१८. शा १८33..... मा .
-
-
-
-
ગુજે ૨ ભાષાંતરિત,
कल्याणमंदीर स्तोत्र. અનુવાદક–મિ, માવજી દામજી મહેતા. મુંબઈ.
( PIJA || 22 २.२. )
पतति वृत्त... છે ચોગ્ય નાથ ! હાદધિ સંભવા જે, વાણી તમારી પણ પીયૂષ પ્રાય છાજે , પીયૂષ પાન કરીને ઝટ સાધતાં જે, मानत! सुराने ! समांत: હે નાથ ! દૂર ઉછળે વળી તરે છે, તે જ
-
--
-
-
-
--
--
---
-
-.
-.-...
** मराभर शा.

Page #2

જેનલમ પ્રકાશ.
માનું છું હું અમર ચામર હોય કે તે કે આ મુન તણીં સંસ્તવના કરે છે, ગામી થશે જરૂર ઉંચી ગતે ખરે તે.” હે નાથ ! ભવ્ય મયૂરો અવલેકતાં છે,
વણે મઢેલ વળી રત્ન જડેલ કાંતે; . સિહાસને સ્થિત ગભીર ગિરા તમને, જાયે ચઢે સુરગિરે નવ મેઘ જેને. ભામંડલે પ્રસરતે પ્રભુ ! તે છવાઈ, છે તે અશક્તરૂપાન તણી નવાઈ સામીપ્યથી પણ જિદ્ર! નિરાગતાને, ચૈતન્ય યુક્ત પણ શું નથજે ! થતા તે. હે છે ને ! તજી પ્રમાદ ભોજ અને, છે મોક્ષમાર્ગ પ્રતિ સારથી તુલ્યતાને; એવું નિવેદન પ્રભુ જગને કરે છે, માનું અવાજ કરત સુરદુંદુભિ જે, ઉતિએ ભુવન આપથી સર્વસાર ! તારા સહિત પણ ચંદ્ર હતાધિકાર; મુક્તાફળ કલિત છત્ર મિષે વસેલ, નિચ્ચે ત્રિવિધ શરીર ધરીને રહેલ. આપે! પ્રપૂર્ણભુવનત્રય ! પિંડ એવા, કાંતિ પ્રતાપ યશને જ સમૂહ જેવા; માણિકય સ્વર્ણ રજતેથી રચેલ કિલ્લે, છે શોભતાં પ્રભુ! તમે રમણીય કિલે. હે નાથ રત્નજડિત મુકુટ મૂકીને, જે પુષ્પમાળ નમતાં અમર ચૂકીન; આધાર આપ! ચરણે ! યદિવા પત્ર, શું આપ! યોગ સુમને! રમતાં ન અત્ર. છે નાથ આપ ભવસાયર પાર પામ્યા, પીઠે પડેલ ભાવિકે પણ તાર કામ્યા; પાર્થિવ નિપ પણ છે તુમ યુક્ત ! ગુય !
આશ્ચર્ય એજ પણ કર્મ વિપાક શૂન્ય. * દેવતાઓ પશ્ન વિદ્વાને,

Page #3

ઢામારાધનાથે મધયાગ-પ્રભુ પ્રાર્થના છે. વિશ્વનાથ ! પણ દુર્ગત તે જિને, છે અક્ષર ! પ્રકૃતિ લિપિ વિના જિતેન્દ્ર અજ્ઞાનવત્યપિ સદેવ પુરે મજેનું, છે જ્ઞાન આપતણું વિશ્વવિકાશહતુ. કે ઉરાડી ઘૂળ જે ગગને છવાઈ, કાંતિજ તેથી પણ પૂજ્ય ! નહિ હણાઈ; કિંતુ હતાશ ! વળી મુર્ખ ! દુરામ તેજ, તે ધૂળથી થઈ રહ્યા પણ વ્યાપ્ત એજ. જે ગતે પ્રબળ મેઘ સમૂહ છે જ્યાં, આકાશમાં ચમકતી વિજળી પડે ત્યાં મૂક્યું મુનીન્દ્ર ! પણ દસ્તર વારિ દે! તે વારિયેજ પણ હુસ્તર વારિ થઈ તે.
* अँई नमस्तत्वज्ञाय. हमाराधनार्थे क्रोधत्याग-प्रत्तु प्रार्थना.
(શાર્દૂલવિક્રીડિતમ્) , સાચા ભાવ દયાનિધિ જિનવરા વંદુ સદા પ્રેમથી, સાચી ધર્મ ક્ષમા વર્યા જગતમાં એવા બીજા કે નથી, તે સંસાર ભવાબ્ધિ તારૂ તરીને તારે ઘણા જીવને,. તેના પકજ વંદતાં વિનયથી શાન્તિ મળે સર્વને. અધિી પ્રભુએ સદા અરિ પ્રત્યે આરતા (માધ્યસ્થતા) દષ્ટિથી, મૈત્રીભાવ સુધર્મ આપ સહુને સીચે સુધા વૃષ્ટિથી; ઠારે તાપ અમાપ શાસિત રસથી અંતર ભૂમિ ભાવથી, સારે કાર્ય સુજેન સેવકતણ સદ્ય સ્વપમન્મથી.
રાગ પીલ્ બરે. ધ કટક ફલદાયક જાણું, પરિહર સુણિ શ્રી જિનવાણી. ૧ તક) ભવે દવ તાપ અમાપ વધારે, વિશ્વાનર સમ એહથી હાણ.
છે. ૧ ધર્મ વૃક્ષ વન દગ્ધ થયેલી, સંયમ કષ્ટ દિયા ધુળધાણી. *
૦ ૦ ચરણ ક૨ણ ગુણ વનચર વિણસે, જ્યાં ન મળે જ્ઞાનામૃત પાણી.. કે ૪

Page #4

= ૮
૩ર૬ માન મહા વાયુ વૃદ્ધિ કર, ક્ષણમાં આત્મ સ્થિતિ બદલાણી.
કૅ૦ ૫ શજળ વૃષ્ટિ શી જિનવરની, શીતળાકારક સહ સુખ ખાણી. જૈ૦ ૬ શુદ્ધ સ્વરૂ૫ રમણ ઉપગે, મેં રંગ પરિણતિ રંગાણી. સ્થિરતા સ૩૧ રનત્રયીમાં, રે ગ વૃત્તિ આગળ ડરાણી.
દો. ૮ જેન સેવક કહે વરમાળા, આરોપ ઝટ શીલ પટરાણી.
જન સેવક ગિર હેડ પાટણ.
૦
૧
૦િ
૯
જ્ઞાનવાર સૂત્ર વિવર.
નાટક. (ર)
(લેખક–સન્મિત્ર કjરવિજયજી ) मन्यते यो जगत्तत्त्वं, स मुनिः परिकीर्तितः ॥ सम्यक्त्वमेव तन्यौन, मौनं सम्यक्त्वमेव च ॥ १ ॥
ભાવાર્થ-જે રામરત તત્વને યથાર્થ જાણે છે તે મુનિ કહેવાય છે, જે વસ્તુ તરાને સમ્યગ સમજી સર્વ મધ્યરથ રહે છે, બેટી બાબતમાં કદાપિ મુંઝાતોજ નથી તે મુનિ છે. તેવું મુનિપણું એજ ખરૂં સમકિત છે. અને નિર્મળ સમક્તિ એજ મુનિપણું છે. શુદ્ધ સમકિત વિના ખરૂં મુનિ પાછું સંભવતું જ નથી. મુનિપણું જ્યાં સુધી જાળવી રખાય છે, ત્યાં સુધી સમકિત કાયમ રહે છે. ૧.
વિવેરાન–નિઃસ્પૃહી મહાત્મા મુનિપદને પામે છે તે મુનિ ભાવને શાકાર પણ કરી બતાવે છે. જે મહાનુભાવ વિધતત્ત્વ વિદિત છે એટલે જેણે જાણવા
ગ્ય રાવ તા-રૂપ જાણો શું છે એ જાણીને આદરવા ગ આદર્યું છે, અને તવા ગ્ય તજી દીધું છે. મતલબ કે તકસાન પગે જેને સ્વપરની પથાર્થ વહેંચણ થયેલી હોવાથી રાજહં સની પેરે નિરૂપાળી વસ્તુને જે ત્યાગ કરેલ છે અને આ
મે ઉપયોગી તુના આકાર કરે લે છે તે જ બતાઃ મુનિ કહેવાય છે. સાધુ, મુનિ, નિગ્રંથ વિગેરે અનેક પયય (સમાન શિક) ના કહ્યાં છે.ખરો સાધક-સાધુપુરૂષ સર્વ પ્રકારની મુછો રામાણી સુક- ય છે, તેથી તે કોઈ પણ જાતની ઉપાધિથી અગેજ રહે છે. સર્વ પ્રકાર ઉપાધિથી નિરાળા રહેવાથી જ નિવ-મુનિજને નિરપાધિઆમ રમણતા રૂપ વા પાવિક રાઝને અનુભવી શકે છે. તે જ ખરા આતાજ્ઞાની સાધુ-પુરૂ ગણાય છે. તે દર કેવળ દ્રયલિંગીજ કહેવાય છે. જ્યારે એક પોલના જાને રડાવેજ થવા કઈક સદગુરૂ મહાશયના સધ વડે આકાશમાં વેજ્ઞાનનો ઉદય થાય છે ત્યારે અનાદિ અજ્ઞાનજનિત મિથ્યાત્વ (વિપ

Page #5

જ્ઞાનસાર રણ વિવરણું.
રીત, શ્રદ્ધા યા મિથ્યા વાસના) દૂર ખસી આત્મામાં તરવશ્રદ્ધા પ્રગટે છે અને અનુક્રમે આત્મ રમણતા રૂપ તેનું ઉત્તમ ફળ બેસે છે. સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર રૂપ નિર્મળ રત્નત્રયીવડે નિરૂપમ-નિદ્ર મોક્ષ સુખ સાધવા સદાય સાવધાન રહેનાર મહાતમાજ ભાવસાધુ કહેવાય છે. તેવા અપ્રમત્ત બાવજ નિશ્ચય સમકિત રૂપ હેવાથી અપ્રમત્ત મુનિરાજમાં તે સોદિત રહે છે.
ઉક્ત વાતનું સ્પષ્ટીકરણ કરતા છતા શાસ્ત્રારજ કહે છે. आत्मात्मन्येव यच्चु, जानात्यात्मानमात्मना ।। सेयं रत्नत्रये इप्ति, रुच्याचारकता मुनेः ॥ २ ॥ ભાવાર્થ–આત્મ પિતે પિતામાં રહેલ શુદ્ધસ્વરૂપ જે વડે જાણે છે તેજ મુનિની રત્નત્રયીમાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની એકતા રૂપ છે. સમ્યગ જ્ઞાનથી વસ્વરૂપને સારી રીતે સમજી શકે છે, સમ્યગ દર્શનથી સ્વસ્વરૂપની યથાર્થ શ્રદ્ધા–પ્રતીતિ થઈ શકે છે, અને સમ્યગ ચારિત્રથી આત્મસ્થિરતા એટલે સ્વસ્વરૂપ રમણ થઈ શકે છે. સમ્યગ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની એકતા એજ મુનિ પણું છે. ૨.
વિવેચન-જ્ઞાન સ્વભાવને ધારણ કરનારો આત્મા મોહના ત્યાગથી સ્ત્રસત્તાગત રહેલા અનંત વિશુદ્ધ ગુણ કદંબક (સમૂહ) ને જે જ્ઞાનવીર્થ વડે જા–ઈ–અનુ- ' ભવી શકે છે તેજ સમ્યગ જ્ઞાન, સમ્યગ દર્શન અને રામ્ય ચારિત્ર રૂપ મુનિની રત્નત્રયીની અભેદતા- એકતા કહેલી છે. મતલબ કે સમ્યગ જ્ઞાન મેગે મુનિને સર્વ
સ્વરૂપનું સારી રીતે ભાસ થાય છે, સમ્યગ શ્રદ્ધાન યોગે રવસ્વરૂપને સારી રીતે નિર્ધાર થાય છે અને સમ્યગ ચારેત્ર બળે સ્વ સ્વરૂપમાં રાણુતા તથા પર પુદગલિક ભાવથકી વિરમવાનું બને છે, એવી રીતે રામ્ય રનવયીની સમકાલીન સહાયથી મુનિની અભેદ પરિણતિ થાય છે.
चारित्रमात्मचरणाद, झानं वा दर्शनं मुनेः ॥ शुद्धझाननये साध्यं, क्रियावानात क्रियानये ॥ ३ ॥ ભાવાર્થ– જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર મુનિ પણાના ભાવથીજ સાર્થક છે, વિભાવને ત્યાગ અથવા સ્વભાવને સ્વીકાર કરે એજ મુનિયાનું છે. તેવા આચરણ વિનાને મુનિષ વિડંબના રૂપજ છે. જ્ઞાનવડે શુદ્ધ શુદ્ધ – હિતાહિતને વિવેક જાગે છે, દર્શનવડે તેની યથાર્થ પ્રતીતિ બેસે છે, અને ચારિત્રથી ગાહિતના ત્યાગપૂર્વક વિતપ્રવૃતિ થાય છે. ઉકત જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર પણે મળીને રત્નત્રયી કહેવાય છે. એ રનત્રયીને સમ્યગ સેવનારા મુનિ કહેવાય છે. ઉકત મુનિની રહેણી કહેણી એક સરખી હોય છે કેમકે તે જ્ઞાન અને ક્રિયાનો એક સરખી રીતે સ્વીકાર કરે છે અને

Page #6

૩૮
નામ પ્રકાશ,
અન્ય મેાક્ષાર્થીને પણ તેવાજ ર્હિતકારી માર્ગ બતાવી જન્મ મરણુનાં અનંત દુઃખમાંથી મુકત કરવા યત્ન સેવે છે. ૩.
વિવેચન-શુદ્ધ આત્મતત્ત્વમાંજ રમણુતાવડે મુનિના ચારિત્રની સફળતા છે.શુદ્ધ આત્મતત્ત્વના યથા ભાસનવડે યુનિના જ્ઞાનની સાર્થકતા છે અને શુદ્ધ આત્મતત્ત્વના યથા નિર્ધારડે મુનિના દર્શન ગુણની સાર્થકતા છે. એવી રીતે શુદ્ધ જ્ઞાન નય વિચારે જેમ મુનિના ચારિત્રાદિકની સફળતા જણાવી તેમ ક્રિયાનચે પણ અશુદ્ધ ક્રિયાના પરિદ્વાર પૂર્ણાંક શુદ્ધ અવિકારીઆત્મ હિતકારી ક્રિયાના લાભથી ઉકત રત્નત્રયીની સફળતાજ સાજવી, તે એવી રીતે કે શુદ્ધ ચારિત્ર પરિણામથી અનાદિ અવિરતિ પરિણામની નિવૃત્તિ થાય છે, અને ઉજવળ અહિઁ’સક પરિણામ પ્રગટ થાય છે. અથવા ક્ષાયેાપમિક (અભ્યાસિક) સામાયિકાકિ અથવા યમ નિયાક્રિકના સેવનથી અનુક્રમે વિશુદ્ધ-ક્ષાયિક-યથાખ્યાત ચારિત્ર તેમજ પરમ અહિંસક સ્વભાવની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. નિર્મળ તત્ત્વજ્ઞાનના પરિચચથી અનાદિ અજ્ઞાન-અવિદ્યાના નાશ થાય છે અને સદ્વિવેક જાગે છે. તેમજ નિર્મળ શ્રદ્ધાન ચેગે અનાદિ તવશ્રદ્ધારૂપ મિથ્યાત્વનુ' સમૂળગું મથન થાય છે અને પરમ તત્ત્વરૂચિ પ્રગટે છે. આમ અશુદ્ધ મલિન ક્રિયાના ત્યાગ પૂર્ણાંક યથાત્તર શુદ્ધ નિર્મળ કરણીઢારા આત્મલાભ પ્રાપ્ત થાય છે તેથી ઉભયનય વિચારે મુનિના ચારિત્રા દ્વિકની સફળતા—સાર્થકતાજ રહેલી છે. તેજ વાતનું દાંતવડે શાસ્રકાર પે'તેજ સમર્થન કરી બતાવે છે.
यतः प्रवृत्तिर्न मणौ, लज्यते वा न तत्फलम् ॥ પ્રતાયિની મહિઽતિ-નિયઢા ૧ સા યથા || ૪ |
ભાવાર્થ-મણિરત્ન હ્રાથમાં આવ્યા છતાં તેને આદર કરી શકાય નહિ તેમજ તેનુ' ફળ મેળવી શકાય નહિં તે જાણવુ` કે મણિની પીછાનજ થઇ નથી કે મણિની પ્રતીતિજ મેડી નથી, અન્યથા ક્ષણિનું મૂલ્ય સમજી તેને આદર જરૂર કરાય૪, ૪,
વિવેચન—જો ર્માણ રત્નને જાણ્યા ઢંખ્યા છતાં તદ્ન ગ્રહણુ ચેાગ્ય કરણી કરવામાં ન આવે તેમજ વિષ જવરાદિક રોગહરણ પ્રમુખ તેના યયાયેગ્ય લાભ લેવામાં ન આવે તે આ ‘સાચું મણિરત્ન છે' વું જ્ઞાન તેમજ તેમાં ‘આવા આવા વિકાર દૂર કરવાનું સામર્થ્ય રહેલુ છે' એવી શ્રદ્ધા કેવળ કથની ચાત્ર છે, મતલબ કે તેવું જ્ઞાન અને તેવી શ્રદ્ધા વાસ્તવિક નથી પરંતુ ફકત તે જ્ઞાન અને તે શ્રદ્ધા નામનાજ છે. ઉકત દષ્ટાંત દેવાનુ તાત્પ શાસ્રકાર પાતેજ સમાવે છે,
तथा यतो न शुद्धात्म - स्वनावाचरणं जयेत् || फलं दोषनिवृत्तिर्वा तदज्ञानं न दर्शनम् ॥ ९ ॥

Page #7

જ્ઞાનસાર સૂર્ય વિવરણ.
૩૨૯
ભાવાર્થ-તેમ ને શુદ્ધ આત્મ વભાવમાં રમણુ થઇ શકે નહિ તથા રાગદ્વેષ-મેઢાદિક દુષ્ટ દોષોના ત્યાગ થઇ શકે નહિ તે તે જ્ઞાન કે દર્શન કઈ કામનાજ નથી. ખરાં જ્ઞાન અને દનથી સ્વરૂપમગ્નતા અને દોષ—હાનરૂપ ઉત્તમ લ થવુજ જોઇએ, સહુજ આનંદમાં મગ્નતા થવી એ જેમ ઉત્તમ લાભ છે, તેમ દુષ્ટ દેપાનુ દમન કરી તેમના સમુગા નાશ કરવા એ પણુ અતિ ઉત્તમ લાભરૂપજ છે. ખરૂં મુનિપણુ ભજનારા નિગ્રંથ સાધુએ એવે ઉત્તમ લાભ ડાંસલ કરી શકે છે, ૫,
વિવેચન—ઉપર જણાવ્યું તેમ જે જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાથી શુદ્ધ આત્મ ભાસન અને રૂચિપૂર્ણાંક તેમાં રમણતા રૂપ પરમાર્થ-ફળ થાય નહિં અથવા અના≠િ કાળથી જડ ઘાલીને રહેલા અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ અને કષાય પ્રમુખ દુષ્ટ દેખેનુ નિવર્તન થાય નહિ તે જ્ઞાન અને શ્રદ્ધા શા કામના ? સાચા--પરમાર્થયુકત જ્ઞાન-શ્રધ્ધાનથી કાર્ય કારગુના નિયમ મુજબ શુધ્ધ આત્મ તત્ત્વનું' ભાસન, રાચન અને રમશુરૂપ ઉત્તમ ફળ તેમજ તેને ખાધાકારી મિથ્યાત્વ કષાય પ્રમુખ દેાષાનુ નિવર્તન રૂપ ઉત્તમ ફળ થવુજ જોઇએ. તેવા ઉત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ કરી આપવી એજ સત્યજ્ઞાન અને શ્રધાનુ` કાર્ય છે. પરમાર્થ સામે દૃષ્ટિ રાખી પુરૂષાર્થને ફેરવનારને સત્ય જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાન ચેગે ઉકત સ્થિતિ પરિપાક થયે ઉત્તમ ફળ અવશ્ય મળી શકે છેજ, પવિત્ર રત્નત્રટીના ધારક મુનિ જના સ`સારની માયાને કૈવી લેખે છે તે હૃષ્ટાંત દતે શાસ્ત્રકાર' સમજાવે છે.
यथा शोफस्य पुष्टत्वं यथा वा वध्यमंमनम् ।। तथा जानन जवोन्माद - मात्मतृप्तो मुनिर्भवेत् ॥ ६ ॥
ભાવાર્થ-જેવું શેક (સેાજા)નું પુષ્ટપથ્થુ અથવા વચ્ચે (વધ કરવા લઇ જવામાં આવનાર) ને શણગારવુ નકામુ છે, તેવાજ આ સંસારના ઉન્માદ અન કારી છે, એમ સમજીને મુનિ સહજ સંતેષી થઇ રહે છે. સ'સારનુ અસારપણુ' સમ્યગ્ વિચારી સ’તેષ વૃત્તિથી જે સહુજાન'દમાં મગ્ન થઇ રહે છે તેજ ખરી મુનિ-નિગ્રંથ છે૬,
વિવેચન–જેમ કેઇ શરીરમાં વિકાર પેદા થવાથી સેાજા થઇ જાય છે, ત્યારે તે જો કે શરીરમાં પુષ્ટ જણાય છે. તાપણુ તે કૃત્રિમ પુષ્ટિ વિકારજનિત ડાવાથી કેવળ દુ:ખદાયી જ છે. તેનાથી કિંચિત્ માત્ર સુખ-ચૈન થતુ ંજ નય. કિંતુ અથાગ દુઃખપીડાજ પેદા થાય છે. યાવત્ તેથી તે મરણાંત કષ્ટ પામે છે. આમ હાવાથી સેાન્ત થવાથી તેવું મડ઼ા કષ્ટ ભોગવનાર પેાતાના શરીરમાં થયેલી કૃત્રિમ પુષ્ટિથી કઇ ક્રુલાઇ જતા નથી. પરંતુ તેથી થતા દુઃખથી કંટાળી જઈ તેવી કૃત્રિમ પુષ્ટિ કરતાં સ્વાભાવિક કૃશતા જ પેતે પસદ કરે છે તેમ રાગ દ્વેષાદિક વિકારજનિત સસારનુ સ્વરૂપ પણ વિષમજ છે તેથી જીવને જન્મ, જરા અને મરણુ, આધિ વ્યાધિ

Page #8

જૈનધર્માં પ્રકાશ.
330
અને ઉપાધિ જન્મ અત દુઃખ દાવાનળમાં નિતર પચાવુ પડે છે. ક્રેધાદિક કામ તારથી જન સદાય વર્ષ રહ્યા કરે છે તેને લગારે સાચી શાંતિ-સમાધિ પ્રાપ્ત થતીજ નથી. કિંક ફળ ભક્ષણની જેમ અથવા ખરજ ખણવાની જેમ અ થવા વૃા પીડિતને મૃગતૃષ્ણાની જેમ જો કદાચ ક્ષણમાત્ર કિંચિતૃ કલ્પિત સુખનુ ભાન થાય છે કે પશુ તરત તેનુ મકર દેણામ દેખીને તે દુઃખદરિયામાં ડૂબી જાય છે. અથવા જેમ વધસ્થાને લઇ જવામાં આવનારને સારાં વજ્ર અલકાર પહેરાવવામાં આવે છે તે તેને કઇ સુખદાયી થતાં નથી, કેમકે તે જાણે છે કે હું જયના મુખમાંજ રહેલા છું તે હવે મારે વજ્રાલ કારથી તથા મિષ્ટાન્ન ભેજન પ્ર મુખથી શુ ? તેમાં જેમ તેને લગારે કૃતિ-પ્રીતિ થતી નથી તેમ રાગદ્વેષ વિકારજન્ય સંસારનું સ્વરૂપ જેને અખાત” સમજાયું છે તેને પણ તેમાં લગારે રતિ પ્રીતિ ઉત્પન્ન થતી નથી; પરંતુ તે ભલનાટકને મધ્યસ્થ દ્રષ્ટિથી જોવાના અભ્યાસથી વૈરાગ્ય વૃત્તિતેજ વધારે છે, અને સહજ સતષ વૃત્તિથી પવિત્ર રત્નત્રયીનુ' યથાધિ આરાધન કરી અનુપમ સુખ સમાધિને સપ્રાપ્ત થાય છે. અપ્રમત્ત મુનિરાજની એવી ઉદા સીન દશા સદાય ખની રહે છે. પચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિરૂપ અષ્ટ પ્રવચન માતાનું તે અહેાનિશ સાધાનપણે પાલન કરે છે. તેમાં પણ મુખ્યપણે—ઉત્સ માગે ાન વાન અને કાયાને ગેયવી રાખવામાંજ સાર સમજે છે એમ વિચારીને કે
“ આતમજ્ઞાને ન ધરે, વચન કાય તિ છેડિ; તો પ્રગટે શુભ વાસના, ગુણ અનુભવની એડ, ’ “હુત લગન અને ચપળતા, જનકે સોંગ નિમિત; જન સંગી હવે નહિ, તાતે મુનિ જગ મિત્ત, ”
"C
લાસ નગર વનકે વિસે, માને દુવિધ મુદ્ર; તમદર્શી વસતિ, કેવળ આતા શુદ્ધ.
'
અને અપવાદ માર્ગે સ્વસયંગ જીલનના નિર્વાહાથે ઇયાં સમિતિ, ભાષા સુમતિ પ્રમુખ પાંચ સમિતિનું' યથાવિધિ સેવન કરે છે. તેવી રીતે શાસ્ત્ર આજ્ઞાને માન્ય કરી જે મુનિજના ચારિત્ર ધનુ પાલન કરે છે તેમનુ માનજ પ્રશ’સા પાત્ર છે તે વાત શાસકાર પોતેજ યુકિતસર સમજાવે છે.
सुवनं वागनुचारं, मानमकेंद्रियेष्वपि ॥ पुष्यवृत्तिस्तु योगानां मनमुत्तमम् ॥ ७ ॥
ભાવાર્થ-વચન હિ ઉગારવા૩૫ માન ના એકયિાર્દિકમાં પણ ાઇ શકે છે, તેવા

Page #9

જ્ઞાનસાર વ વિવરણ, માંથી વિરમી સહજ આત્મ સ્વભાવમાંજ મગ્ન થવા મન, વચન અને કાયાનો સદા સર્વદા સદુપયોગ કર્યા કરે. ૭.
વિવેચન-વચનને ઉચ્ચાર નહીં કરવા રૂપ માનવૃત્તિ પાળવી તે કંઈ દુષ્કર નથી. તે તે એકે દ્રીય જીને પણ સુલભ છે. તેમને સમાગી વાચાજ નથી તે પછી વચન ઉચ્ચાર કરેજ શી રીતે ? તેવી રીતે શકિત--સાધનના અભાવે વચન ઉચાર ન કરે અથવા કપટવૃત્તિથી કેવળ પિતાને કૃત્રિમ સ્વાર્થ સાધવાને માટે વચન ઉચ્ચાર નહિં કરતાં મન જ રહેવું તેમાં કશે વિશેષ લાભ નથી. બગલાં વિગેરે પામર નિય પ્રાણી વર્ગમાં તેવી મોનવૃત્તિ વળી વિશે જણાવ્યું છે. તેમાં તે આશયની મલીનતાથી અધિકાધિક અહિતજ સંપજે છે તેથી તેવી કૃત્રિમ નિવૃત્તિ લગારે પ્રશંસવાગ્ય નથી. પરંતુ ખરેખર પ્રશંસાપાત્ર તેજ મનવૃત્તિ કહી છે કે જેમાં અશુભ એવાં પાપ કાર્યોથી પિતાના મન, વચન અને કાથાને સારી રીતે નિગ્રહ (નિરધ) કરી તેમને શુભ કાર્યોમાંજ ચે જવામાં આવે અથવા ઉપર જલ્સાવવામાં આવ્યું તેમ તેને સંપૂર્ણ નિગ્રહ કરી પરમાત્મ સ્વરૂપમાં જ લીન કરી દેવામાં આવે. એથી શ્રેષ્ઠ માન કશું જાણ્યું નથી. એવા ઉત્તમ માનવડેજ મુનિ પદ સાર્થક છે.
તાત્વિક મુનિ–મહાત્માનું જ વિશિષ્ટપણું શાસ્ત્રકાર બતાવે છે. ज्योतिर्मयोत्र दीपस्य, क्रिया सर्वापि चिन्मयी ।। यस्यानन्य स्वनावस्य, तस्य मानपनुत्तरम् ।। ७ ॥
ભાવાર્થ-જે સમજીને વિવેકથી કર્તવ્ય બજાવે છે, જેની કિયા દીપકના જેવી જ્ઞાન–જેતીમય છે, તેવા સમ સ્વભાવી મડાપુરૂષનું જ ન શ્રેષ્ટ છે, સમતાવંત મહામુનિજ શ્રેષ્ઠ મૈન સેવી શકે છે. ૮.
વિવેચન-જેની સઘળી સંયમ કરણી સમજપૂર્વક કરવામાં આવતી હેવાથી - તિસય દીવા જેવી છે. જે એકલા હોય કે સાધુ સમુદાયમાં હોય, ગામમાં, નગરમાં કે વનમાં હોય, ગમે ત્યાં અને ગમે તે વખતે જે સમ સ્વભાવી છે એટલે જેના મન, વચન અને કાયામાં સદા કાળ સ્થિરતા વ્યાપી રહેલી છે. ગમે તેવા અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગ કે પરિસહ પ્રસંગે પણ જે પિતાની સ્થિતિ સ્થાપકતા (ચિત્ત સમાધિ) ખેતા નથી. નિંદક અને વંદક જેમને તુલ્ય છે. માન અને અપમાન, કનક અને પાષાણ તેમજ તૃણ અને મ િનિપ્પડ પણાથી જે સરખાં લખે છે, જે સમસ્ત જગ જંતુઓને આમ સમાન લે છે છે. રાજ અને રંક બંનેનું હિત ઈચ્છી તેમને ૬ચિત હિત શિક્ષા કેવળ પર મર્થ દવે આપે છે. એવા જ્ઞાની ગી મહાત્મા તેમની ઉત્તમ રહેણી કહેણીથી સવા પૂજાય-અચાય છે, તેમ છતાં તેઓ સ્વસ્વરૂપથી ચુત

Page #10

ફર
જેવાં પ્રકારા. થતાજ નથી પણ સ્વસ્વરૂપરમણીજ બની રહે છે તેવા મુનિ મહાત્માનું જ મેં મુનિપણું વેત્તમ છે. વિપકારક હોવાથી આપણને તેનું જ શરણુ હો.
ઇતિશમ,
चंदराजाना रास उपरथी नीकळतो सार.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૮૧થી.)
પ્રકરણ ૫ મું. હવે વીરમતિ ગુણાવળીને અરધી કબજે આવેલી જાણીને કહેવા લાગી કે– અરે ! ભેળી! સ્ત્રી જે કામ કરી શકે તે પુરૂષ ન કરી શકે. હરિ હર ને ઇદ્રને પણ એ ભેળવ્યા અને પિતાને વશ કર્યો, મોટા મોટા મુનિવરને ચળાવા, સ્ત્રી, રિત્રને પાર કઈ પામી શકયું નથી. આ જગતમાં જેને સ્ત્રીએ ભેળવ્યા નથી એવા પુરૂ જ કઈ વિરલ હોય છે. સ્ત્રી ધારે તે મોટા વિષમ પર્વત પર ચડી જાય, સ૫ને વશ કરે, બેટી નદીઓ તરી જાય અને ભયંકર સિંહથી પણ ન ડરે, કેઈથી ન ખેલાય એવા ખેલ સ્ત્રી ખેલે, સ્ત્રી જે પ્રસન્ન થાય તે કલ્પલતા જેવી છે કે જે રીસે થાય તો વિકલતા જેવી છે. જે સ્ત્રી પોતાના પતિથી બીહે છે તેનો તો જન્મજ અકૃતાર્થ છે. સ્ત્રીને કોઈ ચરિત્ર શીખવતું નથી; એની મેળે જ તેનામાં એવી શક્તિ ઉદ્દભવે છે. મોરના ઇંડાને ચિતરવા કે જાય છે ? સિંહને હાથી કુંભસ્થળ ભે દતાં કે શિખવે છે? એ તો એની જાતિ સ્વભાવ જ છે. માટે નું ગંદકુમારનો ભય બીલકુલ રાખીશ નહી. આપણે ગગન ગામિની વિદ્યાથી રાત્રિએ આકાશ માર્ગે
તુક જેવા જશું ને રાત્રે આનંદ કરી પ્રભાત થયા અગાઉ પાછા આવતા રહેશે. એની તેને ખબરજ પડશે નહીં અને કદિ ખબર પડશે તો તેથી કાંઈ ડરી જવાનું નથી. એમ મરછરના ઉપદ્રવથી કાંઈ ઘર છોડી જવાતું નથી, માટે તું બેઝીકર રહેજે.”
આ પ્રમાણેના સાસુના વચનથી ગુણવળી ચિત્ત માં હર્ષ પામી. તે વિચારવા લાગી કે “સાસુની સહાયથી આપણે નવા નવા કે તુક જોશું. તેની પાસે વિદ્યાઓ ઘણી છે તેથી મારા પતિ મારું નામ લઈ શકશે નહીં. ' આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે વિરમતિને કહ્યું કે-“હે સાસુજી! હું તો તમારે એ બે છું. તમે જે કહેશે તે મારે કબુલ છે. તમે મને નવા નવા કૌતુક દેખાડવાઈ છે તે હું જેવાને તત્પર છું પણ મારી લાજ તમારે હાથ છે. હું તમારાથી અળગી નથી. તમે મારા માથાના મુગટ છે. ખુશીથી આજેજ તુક દેખાડે, હયાર છે, કેમકે નાગવા જવું પછી ધંધો શો તા ? પણ તમે કઈ મંત્ર પ્રયોગથી મારા પતિને વશ કરો કે જેથી મને કઈ તરેહની અડચણ આવે નહીં, મારા પર તે ગુસ્સે થાય નહીં. ”

Page #11

ચંદનના કરા ઉપરથી નીકળતા સાર
1
આ પ્રમાણે વહુને પેાતાને વશ આવેલી જાણીને વીરમતિ એલી કે “મારી પાસે અવશ્યાપિની વિદ્યા છે તેથી તું કહે તે આખા નગરને પથ્થર જેવા કરી નાખું' પછી તારા પતિને વશ કરવા તેમાં તે શી મોટી વાત છે ? હુવે જો તારૂ' મન કે ૐ જેવા તત્પર થયુ' છે તે સાંભળ-એક આશ્ચય આજેજ જોવા જેવુ છે. અહીં અઢાર સે કોસ દૂર વિમળાપુરી નામે નગરી છે, ત્યાં મકરધ્વજ નામે રાજા તેણે ઘણા શત્રુને વશ કર્યાં છે. તે રાજાને પ્રેમલાલચ્છી નામે પુત્રી છે તે એ સુંદર શરીરવાળી છે કે જાશે વિધાતાએ તેને પેાતાનેજ થેજ ઘડી હોય એ ધ જણાય છે. તે રાજપુત્રીને સિંહલપુરના સિહરથ નામના રાજાના પુત્ર કન ધ્વજ આજે રાત્રેજ પરણવાના છે. તે લગ્ન મહેાત્સવ અને વર કન્યા બહુજ જો જેવાં છે. જો તું મારી સાથે આવે તે આજે તને એ કેતુક દેખાડું', '' ગુણાવ સાસુના આવ્યું વચન સાંભળીને બહુજ ઙાંશમાં આવી બેલી કે—“ તમે ગુરુને ધામ છે, તમારી જેવા સાસુ હુ' પૂર્વના પુન્યથીજ પામી છું. પણ તમે કહેા છે તે કાતુક તા ૧૮૦૦ કેસ દૂર છે. એક ચિત્રમાં એટલે ક્રૂર કેમ જવાય તે એ કંતુ શી રીતે જોવાય ? કેઇ જેવી હાય તો તે જઇ શકે, મનુષ્ય તે જઇ શકે નહીં, ' વીરમતિ એલી કે બહુ દૂર જાણીને તુ' કેમ ક'પે છે? મારી પાસે ગગન. મિની વિદ્યા છે તેથી હું ધારૂ તે એક રાત્રિમાં લાખ જોજન જઇ આવુ, આ મારે એક ડગલાં જેવુ છે. ” ગુણાવળી એ ઠુકીકત સાંભળી ખુશી થઈ ર ખેલી કે- _kk સાસુજી ! આ વિદ્યા તે બહુ મજાની છે. પણ આપણને જવાના હું ખત શી રીતે મળશે ? તુએ ત્યારે રાજસભા ભરાણી છે, તેમાં રાન્તજી ગયા છે તે સભા સંધ્યાકાળ સુધી રહેશે, ત્યારપછી સધ્યાકૃત્ય કરીને મારા સ્ત્રાવી એક પ હાર રાત્રે મારા મહેલમાં આવશે, પછી એક પહેાર હાસ્ય વિનેદમાં વ્યતિત થશે ત્રીજા પહેરે રાજા સુશે તે એક પહેાર નિદ્રા લઈને પાછલે પહેારે જાગશે. એ રી મને એક ક્ષણ પણ તમારી સાથે આવવાને અવકાશ નથી એટલે હું શી રીતે આવી શકીશ ? ’સાસુ મેલ્યા કે—એ વાતની તુ ફીકર ન કર. તું મારી કા આજે તારા પતિ વહેલા તારે મઢેલે આવશે. પછી તુ યુક્તિ પ્રયુક્તિથી તેને વહે પેઢાડીને મારી પાસે આવજે. ’’ આ પ્રમાણે ગુણુાતળીને સમજાવીને વીરમિને પે તાને મહેલે આવી.
સાસુના ગયા પછી ગુણુાતળી વિચારવા લાગી કે-“ મારા સાસુજી તે મહેના ગુણવાન દીસે છે, માટે તે ઘેર બેઠા યાત્રા મળી છે, તે નાના તા એટી એટા કરી ગયા છે પણ મને એના વિશ્વાસ આવતા નથી, પરંતુ તેના કહેવા પ્રમાણે જે મારા પતિ આજે વહેલા આવે તે મને તેને વિશ્વાસ બૅસે, ”

Page #12

''''[ pકારા,
હવે વીરમતિએ પિતાના મકાનમાં જઈને તરતજ એક વિદ્યા સાધવા માંડી. એટલે તેના વચને બંધાયેલો દેવતા પ્રગટ થયેતેણે કહ્યું કે-“મને શા માટે આરા છે?” નીરમતિ બેરી કે-કઈ કઈને વ્યર્થ લાવતું નથી. તમને બેલાવવાની મતલબ એ છે કે–તમે કઇક એ કુંદ કે જેથી મારો પુત્ર રાજસભામાંથી દિવસ છતાં વહેલે ઘરે આવે. દેવ કહે કે- એમાં તે શી મોટી વાત છે? અંજળી જેટલા પાણીમાં નાની શી જરૂર છે? હું હમણાજ તમારે પુત્ર ઘરે આવે એમ કરું છું.” પછી દેવે દુર્જન મનુષ્યના હૃદય જેવી શ્યામ વાદળાની ઘટા આકાશમાં રગી. તે જોઈને મેર ટહુકા કરવા લાગ્યા અને કામદેવની કરવા જેને વીજળી દશે દિશામાં ચમકવા લાગી, આકાશમાં ગાજર થવા લાગે, જળધારા પડવા લાગી અને શીતળ પવન કુકવા લાગ્યા. આ પ્રમાણે તરફ વરસાદ પસરી જવાથી સર્વત્ર અંધારા જેવું થઈ ગયું એટલે રાજા સભા વિસર્જન કરીને ઘરે આવ્યો.દિવા છતાં રાજાને આવેલા જોઈને ગુણાવની વિસ્મય પામી અને તેને સાસુના વચન પર પણ વિશ્વાસ બેઠ.
પતિને આવેલા જોઈ ગુણાવળી બે હાથ જોડી સામે ઉભી રહી અને બેલી કે - હે પ્રીતમ આજ તે આપ ઘણું વહેલા પધાયી છે પણ આમ આ દમણ કેમ દેખાઓ છો?” ચંદ રાજા કહે કે- “બ વગર વડતુએ વરસાદ વરસે છે અને ટાઢે પવન કુકે છે તેથી હું વહેલે ઘરે આ છું. આજે ટાઢથી શરીર કંપવાને લીધે તમને એમ જણાય છે. પછી ગુણા વળીએ ગંગાના તટની જેવી સુકે મળ શા તૈયાર કરી અને સુકોમળ એકીસા મુક્યા, એટલે સંદરાજા વસ તડે કાન બાંધીને પર્યકપર બેઠે. ગુણ વળી કસ્તુરી અમર વિંગેરે તેનાથી મિશ નંબળ આપ્યું. અનેક પ્રકારના માસ પીવા આપ્યા અને નારાયણાદિક તેલનું શરીર પરમર્દન કર્યું. આ પરાણે અનેક સુગંધી પદાથોનો ઉપગ કરવાથી ચોતરફ સુગંધ ફેલાણું અને ચંદરાજાને શરીરમાંથી શીતનો પરાભવ નાશ પામે. પછી રાજા વસ્ત્ર ઓઢી. ને શય્યા પર સુતા એટલે ગુણવળી પગ ચાંપવા લાગી. અને વારંવાર જગાડવા લાગી. એમ કરતાં કરતાં સંધ્યા થઈ એટલે પછી ગુણવળી શય્યા પરથી ઉઠે બેસે એમ કરવા લાગી અને પતિ નિદ્રાવશ થયા કે નહીં? તે જોતા લાગી. કપટ નિદ્રા સુતેલે રાજા આ પ્રમાણે તેનું જ ચિત્ત જોઈને મનમાં વિચારવા લાગે કે “આજે જરૂર કાંઈક નવું જીવું છે. આ ખરેખરી સુશીલા એ શીલા જેવા આચરણ કેમ કરે છે તે કાંઈ સમજાતું નથી. જરૂર આજે કોઈકના કુસંગથી આ બગડી જણાય છે. મારા પીએ છતાં એણે કોઈ બીજા સાથે પ્રીતિ બાંધેલી લાગે છે. નીરાની સંગ શ્રી રમેશ થાય છે એમાં કાંઈ નવાઈ નથી. એ સુવર્ણ જેવી ઉત્તમ વસ્તુને ટંકણખાર સાથે મેળ હોય છે, ઘનસાર જેવી ઉત્તમ વસ્તુ કયલા

Page #13

- દાળને રાસ રે થી નીકળતા સર.
ના સંગથી સ્થિર થાય છે, ચકાર પક્ષીને અંગારા ખાવા ગમે છે અને બકુલ જે ઉત્તમ વૃક્ષને મદીરાનું પાન પસંદ આવે છે. તે જ પ્રમાણે આજે આ મારી પટરાઈ ! મને છેતરીને જવા ઇચ્છે છે પણ મને જાગતે જાણીને સંકેચાય છે. પરંતુ મા! પાસે તેનું કપટ ચાલવાનું નથી.'
આ પ્રમાણે રાજા વિચારે છે તેટલામાં ગુણાવળી રાજાને ઉઘેલા જાણી છળ જે ઈને મહેલની બહાર નીકળી. રાજા પણ તરતજ શસ્યામાંથી ઉઠી ખગ લઈ તેની પાછળ ચાલ્યા. રાત્રી શ્યામ હોવાથી રાણીનેતેની ખબર પડી નહીં. અહીં સારું વહુની વાટ જોતા હતા, તેવામાં ગુણાવીએ જઈને દ્વાર ઉઘડાવ્યા. વીરમતિ ખુર થઈ, વહુને સત્કાર કર્યો અને પોતાની વિદ્યાના પિતાને મોઢે વખાણ કયો. ગુણાવાઈ બેલી કેહે સાસુજી તમારા વચનથી મારા પ્રીતમને છેતરીને છાની રીતે આવી છે હવે જે કરવું હોય તે મને કહે અને હું પાછી વહેલી જઈ શકું તેમ કરો. કેમ મારા જીવન જાગશે તેને મને ભય છે. આ વખતે ચંદરવાજા બહાર ઉભે ઉત્તે સાસુ વહુ એક થઈ જે વાત કરે છે તે સાંભળે છે. વીરમતિ બેલી કે “હ વહુ તમે જરા આપણું ઉપવન સુધી જઈને એક કરેણની સેંટી લઈ આવે, તે હું મંછે આપું, પછી તે લઈને તમારા પતિ પઢયા છે ત્યાં જઈ તેના ત્રણ ઠબકારા દઈ આ એટલે તમારા પતિ નિદ્રાને આધીન થઈ જશે, તે આપણે બંને પ્રાતઃકાળે આવશે ત્યારે જાગશે.”
સાસુની આવી આજ્ઞા થતાં ગુગુવળી તરતજ રાત્રિને ને રાજાને કોઈને પણ ભય ન ગણતાં ઉપવન તરફ ચાલી અને ત્યાં જઈ એક કુમળી કરેણની કાબ કાપ લીધી, પછી તે લઈને તરતજ સાસુ પાસે આવી તેના હાથમાં આપી.
ચંદરાજા તે પાધરે પિતાના મહેલમાં પિતાની શય્યા પાસે આવ્યું અને હમણું કંબા લઈને ગુણવળી આવશે એમ ધારી એક વસ્ત્રને પુરૂષ જે આકા બનાવી સચ્યા ઉપર મુકી તેના પર વસ્ત્ર ઓઢાડી દીધું અને પિતે દીપકના પાછળને ભાગમાં સંતાઈ રહે કે જેથી ગુણાવળી આવે તે તેને દેખે નહીં. અહીં વીરમતિ ગુણાવળીને સાબાશી આપીને કણેરની કાંન મંત્રી આપી કહ્યું કે “તું જરા પણ રા જાને ભય રાખીશ નહીં, ચિત્તમાં ધૈર્ય ધારણ કરજે ને મેં કહ્યું છે તે પ્રમાણે કરજે, ગુગાવળી પણ તરતજ પિતાના મહેલ તરફ ચાલી અને પતિને જગાડવાની તજવીજ કર્યા વિના કે તપાસ્યા વિના સપા ઉપર કણેરની કાંબના ત્રણ ઠબકારા દઈને તરત જ પાછી વળી. ચંદારાજાએ જોયું કે-માતાએ પણ બહુ સારી શીખવી જણાયું છે ગુ, વળી તે કૃતકૃત્ય થઈને ઉતાવળી સાસુ પાસે આવી. રાજા પણું તેનું ચરિત્ર જેવા તેની પાછળ આવ્યું, અને કારની બહાર નિર્ભય થઈને ઉભે રોડ પર
ક

Page #14

54 પ્રકાશ
885
તે કબા સાસુને આપીને પેતે કહ્યા પ્રમાણે કરી આવ્યાની વાત કરી. સાસુએ
સામાશી આપી.
ગુણાવળી એટલી કે હું માતા ! મારા પતિ તે નિદ્રાશ થયા પણ આ નગરના લેાક અષા જાગે છે, તેમાંથી કોઇ આપણી વાત જાણીને રાજાને કહે તેા મારી શી વલે થાય ? માટે તેને કાંઇ ઉપાય કરે તે ઠીક, ’ વીરમતિ કહે કે-‘તું મને શુ' શીખવવાની હતી . મારા તે એમ પાપડ વણુતાં દિવસેાના દિવસે વ્યતિત થયા છે. હું હમણુાં એવે ઉપાય કરૂ છું કે જેથી મારા ઘરના દ્વારની બહાર બધા નિદ્રા વશ થઇ જશે, ’ દરાજા વિચારવા લાગ્યા કે હુ તે ઘરના દ્વારની અંદર છું તેથી મને ફીકર નથી. ” પછી વીરમતિએ અંદર જઇને ગભીનું રૂપ કર્યું અને ક્રૂર સ્વરે એવા બરનાદ કર્યો કે જેથી તમામ નગરીમાં નિદ્રાના ઉન્માદ પસરી ગયે. નગરીના લેાક સર્વ એવા મુર્છિત થઇ ગયા કે, ચક્રીનુ સૈન્ય આવે તે પણ જાગે નીં, આ પ્રમાણે નગરના લે કેા ઉપર વસ્ત્રાપિની નિદ્રા મુકીને તે ખઢાર આવી. રાજાએ મ્યા બધું દ્વારના છીદ્રમાંથી જોયું. વીરમતિએ બહાર આવી વહુને કહ્યું કે- મે આખી નગરીના લાકને એવા કરી દીધા છે કે ખાર મણની નાખત વાગે તાપણું કેઈ જાગે નહીં. હવે આપણે આપણી 'નવાડીમાં ચાલે, ત્યાં જઇ પહેલેજ સહુકાર છે તેનાપર ચડી વિમળાપુરી જઇએ.
હવે વીરમતિ ને ગુણાવળી વિમળાપુરી જશે, સાથે ચંદરાજા પણ જશે. ત્યાં શુ' હૂકીકત બની છે તે શું બનવાની છે તે આપણે હવે પછીના પ્રકરણમાં ભેશુ હાલ તા આ પ્રકરણમાંથી ખાપણું શું રહસ્ય બ્રહણ કરવા ચૈવ્ય છે તેના વિચાર કરીએ.
પ્રકરણ પાંચમાના સાર.
એક વખત બીજી' માણુસ પેાતાના વાળમાં સપડાયું એટલે પછી વશ કરનાર માણ્સ તેને પેાતાની મરજીમાં માવે તેમ નચાવે છે; પરતુ તેમ નચાવવા માટે તેને ઉંધી સમજણુ આપવાની જરૂર પડે છે. વીરમતિ ગુણુ વળીને વળ આ વેલી જાણીને એવી દુષ્ટ સમજણુ આપે છે કે જે સ્ત્રીજાતિને માટે તદન વર્જ્ય છે. કુલટા અથવા સ્વચ્છ ંદે ચાલનારી સ્ત્રીની કૃતિ તેને કન્ય તરીકે સમાવે છે. તે છેવટે કહે છે કે જે સ્ત્રી પાતાના પતિથી ખડે તેના જન્મજ અમૃતા છે. હોવુ એ જુદી વાત છે ને આજ્ઞાને આધીન રહેવુ' એ જુદી વાત છે. વીરતિ એ વાતને એક કરી દઇ આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું—આજ્ઞાથી વિરૂદ્ધ વર્તન ન કરવું અથવા પતિની આજ્ઞા વિના કાંઇ પણ કાર્ય ન કરવું એવા કુળવધુના ધર્મને તે તદ્દન જુદા રૂપ માંજ મુકે છે અને તેનુ નામ પતિથી હીવું એમ ઠેરાવી તે પ્રમાણે ન વવાને

Page #15

શૈદરાનના રાસ ઉપરથી નીકળ સાર. ઉપદેશ આપે છે. ચંદરાજા કદિ જાણે તે પણ તેથી ન ડરવાનું પહેલાંથી જ શીખવી રાખે છે. ગુણવળી જે કે કૌતુક જોવાની અભિલાષાને આધીન થવાથી તેની શીખો મણે સાંભળે છે, પરંતુ તે પતિપરાયણ વૃત્તિવાળી હેવાથી પિતાના પતિ પિતાની ઉપર કઈ પણ રીતે ગુસે ન થાય એ મંત્રપ્રવેગ કરવા સાસુજીને વિનવે છે. આ બધા કુસંગતિનાં ફળ છે. આવા કામણમણને લગતા મંત્રપ્રાગથી ઘણી સ્ત્રીઓએ પોતાના પતિની અને પિતાની જીંદગી ધુળધાણી કરી નાખી છે, તેમ કરવાથી પતિ તરફનું જે સુખ હોય છે તે જુએ છે અને પછી ચેરની મા કેકીમાં મેં ઘાલીને રૂએ તેની જેમ પિતાના હાથના કરેલાં હું વાગેલાં હોવાથી ખુ બેઠી બેઠી રેયા કરે છે. આવી સ્થિતિ થયાનું ઘણી જગ્યાએ સાંભળીએ છીએ. ભેળી ગુણાવળીની પણ એજ સ્થિતિ થવાની છે, તે આપણે આગળ જોશું. પરંતુ આ હકીકતથી ટુંક સાર એ લેવાને છે કે ભૂલેચૂકે બનતા સુધી પોતાની પુત્રીને કે સ્ત્રી અને પુત્રવધુને કુસંગતિ ન થાય તેની સાવચેતી પૂરેપૂરી રાખવી. જે સ્ત્રી સ્વેચ્છાચારી હેય, કુલટા હેય, કુળની લાજ મર્યાદા તજી દીધેલી હેલ અથવા કુટું. બથી સજાયેલી હોય, પારકી વાત કરવાના રસવાળી હોય અને સારું સારૂં ખાવીના ચરસવાળી હેય, મળળામાં કે કેતુક જોવામાં આગેવાન થનારી હશે અને રાત્રિ જાગરણના મિષે રાત્રિએ જ્યાં ત્યાં ભટકનારી હોય, ઘરમાં વડેરાની મર્યાદા બ જાળવતી હોય અને પિતાના પતિ સાથે પણ ઉત્તમ ફળમાં ન છાજે તેવી છટ ભેગ વની કે જોગવવા ઈચ્છતી હેય, અન્ય પુરૂષને વાર વાર પરિચય કરતી હોય અને પરપુરૂષ સાથે હદ મુકી હકનારી હેય-આવી સ્ત્રીઓની સંગત પિતાનું શુભ ઇચ્છનારી સ્ત્રીઓએ કરવી નહીં તેમજ સુજ્ઞ પુરૂએ પિતાની પુત્રી, બહેન, પુત્ર વધુ અને સ્ત્રીને તેવી સ્ત્રીની સંગત કરવા દેવી નહીં.
હવે વિરમતિ તરતમાં જ્યાં કેતુક બનવાનું છે તે કહી સંભળાવે છે. કેતુકમાં લગ્ન મહેચ્છવ જોવાનો છે એમ નથી પણ પ્રેમલાલી વિધાતાએ નવરા દિવસે ઘડી હોય એવી અત્યંત સ્વરૂપવાન ગાય છે અને તેની સાથે પરણવા આવનાર કનકધ્વજ કુમાર પણ એ રૂપવાન ગણાય છે કે જેને બીજાની નજર ન લાગવા માટે આજ સુધી ભંયરામાં જ રાખવામાં આવેલ છે તેને જોવાનો છે. આ હકીકતની સ્પષ્ટતા આપણે આગળ શું પરંતુ આવા કૌતુક જેવા અને ગમે તે સ્વરૂપધાન હેય પણ જે તે પરંપુરૂષ હોય તે તેને જે એ કુળવધુનું કામ જ નથી. ગુવાવળીનું ચિત્ત ચુદાહિત થઈ ગયેલું હોવાથી એ વિચાર તેને આવતેજ નથી. તેને તે એટલે દૂર એક રાત્રિમાં કેમ જવાય ને એ કેતુક કેમ લેવાય તેનીજ મુશ્કેલી લાગે છે. વીરમતિ પિતાની વિદ્યાશક્તિની સમજ આપીને તે શંકા દૂર કરે છે એટલે તે પિતાને પતિ પાસેથી છુટવાને અવકાશ ન મળવાનું કારણ આગળ ધરે;

Page #16

૩૩.
જધર્મ પ્રકાશ.
છે. પરંતુ તેમાં એટલ' વિષે લેળરોલુ` છે કે જે અવકાશ મળે તે તો તે આવવા તૈયાર છે. વીરમતિ આજે ચđકુમાર વહેલા ઘરે આવશે એમ કહે છે. ગુણાવળીના માનવામાં તે વાત આવતી નથી, પણ જે વહેલા આવે તે તેના પર વિશ્વાસ આવવાનું મનમાં કબુલ કરે છે.
વીરમતિ દેવ આરાધનવડે અકાળ વૃદ્ધિ કરાવે છે મને તેથી ચંદ્રકુમાર વહેલા મહેલમાં આવે છે. એટલે ગુણાવળાના સાસુ પરના વિશ્વાસ દૃઢ થાય છે. ગુણાવળી યથાયેાગ્ય પતિભક્તિ કરે છે પરંતુ આજની પતિભકિતમાં તે રાજની પતિભક્તિમાં ફેર છે. રાજની પતિભકિતમાં એ વિચાર રહેતા તે કે પતિ જેમ બને તેમ પેાતાની સાથે વધારે મન કરે ને વધારે વખત જાગે તે ઠીક; આજે એવા વિચાર વતે છે કે ઝટ સુઈ જાય ને નિદ્રાવશ થઈ જાય તેા ઠીક. ક્રિયા તા એકજ છે પણ અધ્યવસાયમાં મોટો ફેર છે,
વિચક્ષણ રાજા ગુણાળીનું ચચત્ત સમજી જાય છે. વિષ્ણુ પુરૂ ષની પાસે શ્રી ગમે તેટની પાતાની લાગણીખ છુપાવે પણ તે છુપી રડી શકતી નથી. તેની પ્રવૃત્તિમાં કાંઈ ને કાંઈ ફેર પડેજ છે. દેશાના સમજવામાં એની ચપળતા આવવાથી તે પણ કપટ નિદ્રાએ સુએ છે. એકના પપ`ચ બીજાની ઉપર પશુ અસરકરે છે. તેને ગુણાવળીમાં કુલટાપણાની શંકા આવે છે, તેથી તે અનેક પ્રકારના સંકલ્પ વિકલ્પ કરે છે, તેટલામાં તે ગુગુ વળી પતિને નિદ્રાવર્સ થયા જાણી મહેલ ખડાર નીકળે છે. એટલે રાજાની શકા મજમ્મુત થાય છે અને તે ખડ્ગ લઇને તેની પાછળ ચલે છે. ક્ષત્રીએ શસ્ત્ર વિના બહાર નીકળતાજ નથી, કારણુ કે તેને અપાયો શસ્રને ખપ પડે છે, ચંદ્રરાજા વીરમતિ તે ગુણાવળી વચ્ચે થતી વાત સાંભળે છે. છેત્રટે ગુજ઼ાવળીને કણેરની સેાંટી લેવા વીરમિત ઉપવનમાં મેકલે છે. રાત્રિએ ઘર બફાર પગલુ દેતાં પણ ભય પામનારી ગુણાવળી એકત્રી ઉપવનમાં ચાલી જાય છે તે સાંટી કાપી લાવે છે આ સ્ત્રીચરિત્રની પ્રગટ નિશાની છે. તે પેાતાને ભય લાગ વાનું જે બતાવે છે તે માત્ર પતિને છેતરવા માટેજ છે. અહીં કવી કહે છે કે · સ્રીની મતિ પાનીએ તા કહેવાય છે પણ રાત્રિએ તે તે પાનીથી પણ નીચી તયછે.’.
ચંદરાજા ત્યાં ન રોકાતાં ગુણાવળીને છેતરવાની યુતિ રચે છે તે ગુણાવળી તેથી છેતરાય પણ છે. રસવૃત્તિએ કરવામાં આવતા કામમાં તેવી ભૂલ થવાના સાઁભવજ છે. પતિને નિદ્રાધિન કરી આવ્યા પછી ગુગ્રાવળી ખીજી શકા ઉઠાવે છે અને તેના જાણમાં વીરમતિ કહે છે કે મારા તે એમ પાપડ વણતાં વસેાના દિવસે વ્યતિત થઇ ગયા છે, આ એવા

Page #17

રાદરાખના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર
#
ભાવવાળું વાકય છે કે હું કાંઇ નવી શીખાઉ નથી, એ બધી વાત હું શીખેલી પછી વીરતિ નગર લેક સર્વને નિદ્રાધિન કરવા શસભી વિદ્યાના પ્રયાગ ક વિદ્યાની શકિત પારાવાર હેાય છે. નગરના લેકે પણ નિદ્રાને વશ થાય છે. અહી પેાતાના સ્વામાં તત્પર થયેલ દુષ્ટ સ્ત્રી જાતિ કેટલે અનથ કરે છેતે રવાનુ’ છે. શહેર ખધાને આવી સ્થિતિમાં મુકવાથી દુર્ભાગ્ય ચગે અગ્નિને અ ખીજે કાઈ પણ પ્રકારને ભય ઉત્પન્ન થાય તે તેનુ પરિણામ શું આવે તેને વિશા કિંચિત્ પણ રાખવામાં આવેલા નથી. આ સી તિની ક્રુરતાનું પ્રકટ ચિન્હ છે,
આ આખા પ્રકરણમાં સ્ત્રી ચરત્રનું જ પ્રદર્શન છે, સ્ત્રી જાતિ ભેાળી-ભદ્રિક-સહપરિણામવાળી હોય તે છતાં પણ કુસ’ગતિથી તે કેવા કેવા નાટક ભજવે છે તે જેવાતુ છે, ગુણાવળી જેવી ભલી અને ભાળી તેમજ પતિવ્રતા અને પતિપરાયણ સ્ત્રી માત્ર કૌતુક જોવાની ઈચ્છાથી વીરમતિ જેવી સ્વેચ્છાચારી સ્રીને સ્થાધિન થઇ જાય અને તેથી પેાતાના પતિને ઉંઘતા વેચવા જેવું કાર્ય આચરે છે. આ પ્રકાશ્યું ક સ્ત્રી જાતિએ શિક્ષણુ એ લેવાનુ` છે કે એકવાર જો આવી સ્વચ્છંદી સ્રીને થઈ તે પછી તેમાંથી છુટી શકાવાનુ' નથી. ઉત્તરાત્તર વધારે ને વધારે નીચાજ ઉત જવાનુ થાય છે. માટે એવી સ`ગત મૂળમાંથી તજી દેવી, પુરૂષે એ શિક્ષણુ કો છે કે પેાતાને લાગતી વળગતી સ્ત્રીએને એવી સ'ગત થવા ન દેવી, કેમકે થયા પછી, તેને પાસ લાગ્યા પછી, તેમાં મીઠાશ આવ્યા પછી તેને જવા કે તેવા પ્રયત્ન કરવે તે લગભગ નિષ્ફળ નીવડે છે. માટે પહેલાંથીજ સાવચેતી
આ પ્રકરણ અહીં સમાપ્ત થાય છે. વીરમતિ ને ગુણાવળી હવે વિમાન જવા તૈયાર થાય છે. ચંદકુમાર તેને કયાં જવુ છે? તે શુ કામે જવું છે? તે નથી તેથી તે પણ તેની પાછળ જવા તૈયાર થયા છે. હવે તેએ કયાં નર્યું છે શુ થાય છે તે આપણે હવે પછીના પ્રકરણમાં જોવાનું છે. હવે પછીનુ પ્ર રસીક છે તેથી તે વાંચવાના લાભ તરતમાંજ આપવાના નિષ્ણુય કરી આ પ્ર રહસ્ય સમાપ્ત કરવામાં આવે છે અને ક્રી કરીને સ્ત્રી ચરિત્ર નીહાળી જવાન કરવામાં આવે છે જેથી તેનાથી ચેતતા રહી શકાય.
R4)

Page #18

૩so
બંધ
પ્રકારો.
गृहस्थनां कर्तव्यो.
( અનુસંધાન પૃ૩૧ , બી.) સાધુ ધર્મની ગ્યતા મેળવવા માટે જે જે વાકે કાવ્ય તરીકે બતાવવામાં આવ્યા છે, તેમના બાર વાક્યની વ્યાખ્યા આ પગે પ્રથમ કરી આવ્યા છીએ. ત્યાર પછી તેરમું વાકય ગ્રાની પૈદ્ય એટલે ઘર્યનું અવલંબન કરવું એ કહેલું છે. ધર્મ એટલે ધીરજ. ધીરજ રાખવાની વાતો તે અનેક મનુ અનેક પ્રસંગે કરે છે તેમાં પણ પ્રાયે અને આવી પડેલા દુઃખદાયક પ્રસંગે તેવી વાત વિશેષ કરે છે, પરંતુ તેજ પ્રસંગે પિતાને કે થતાં ધર્ષ કેવું કે કેટલું રાખવામાં આવે છે તે વિચારવા યોગ્ય છે. ધર્મ રાખવાની જરૂર બહુધા આ 'ત્તિને પ્રસંગજ હોય છે. અથવા કોઈની પાસેથી એકાએક આપત્તિ આવવાની વાત સાંભળવામાં આવે અથવા પિતાથી વિરૂદ્ધ વર્તન અમુક માણસ કરે છે અથવા કરવાનો છે એવું સાંભળવામાં આવે ત્યારે ધીરજ રાખવાની જરૂર પડે છે. આપત્તિ પ્રાપ્ત થાય ને ધી. રજ રાખવી તેમાં તે વધારે હિંમતની જરૂર પડે છે, પરંતુ આપત્તિ પ્રાપ્ત થયા અગાઉ તે પ્રાપ્ત થશે કે નહીં એવી શંકાના સમયમાં પણ ધર્મ રાખનારા બહ ઓછા દષ્ટિએ પડે છે અને તે વખતે ઉતાવળ કરનારા ઉલટા આપત્તિ આવવાની ન હોય છતાં પોતાના કૃત્યને પરિણામે આપત્તિના ભજન થઈ પડે છે. માટે જ્યાં સુધી આપત્તિ આવી ન હોય ત્યાં સુધી તે કેમ ન આવે તેને માટે ધર્યતા પૂર્વક શાંતવૃત્તિથી તેના ઉપાયે ચિંતવવા, કૃપા કરતા અને હરેક રીતે તેને અટકાવવી. પણ એમ કરતાં આપત્તિ આવીજ પડે તે પછી પરિપૂર્ણ હૈયે રાખી તેને સહન કરવી, અને અકળાઈ ન જતાં તેને જેટલા કાળ હેય તટલે વ્યતિત થવા દે. આપત્તિ જયારે આવે છે ત્યારે ઉતાવળે માણસ એકદમ ગભરાઈ જાય છે એટલું જ નહીં પણ તે આપત્તિ પાછી નાશ પામશે જ નહીં એ ચિંતવી દુઃખ સમુદ્રમાં ડુબી જાય છે તે પ્રસંગે ધર્યવાન માણૂસ મરાઈ ન જતાં તેને સહન કરવાની શક્તિને એકઠી કરી અકળાયા વગર સહન કરે છે અને તેની સ્થિતિ પૂરી થાય છે ત્યાં સુધી ધપી રાખે છે. એટલું રોકસ ધ્યાનમાં રાખવું કે કોઈ પણ આપત્તિ કાયમની હતી જ નથી, જે આપત્તિ આવે છે તે કાળે કરીને નાશ પામે જ છે તેમાં બીલકુલ શંકા નથી, તેનો કાળ છે કે તત્તા પણ નિયામક થયેલ હોય છે. યાજિવિત રહે તેવી આ પત્તિ કવ િન જ પ્રાણ થાય છે, માટે ઉત્તમ સ્થિતિ મેળવવાની જીજ્ઞાસુએ નિરંતર ધર્મનું અવલંબન કરવું. તેમનું અવલંબન કરનાર શ્રાદ્ધજ સાધુ ધર્મની ગ્યતા સેન શકે છે.
---. ....... . . .' દિi'તત- ની up અને

Page #19

નાશ થાય-વ્યાપારાદિમાં પૈસા જાય અથવા અગ્નિ કે જળ વિગેરેના ઉપદ્રવથી તે વિનાશ થાય તો એ પ્રસંગે ધર્મ રાખવાની ખાસ જરૂર છે. તે વખતે ચિંતા એવું કરવું કે લગી લાભાંતરાયના ક્ષયોપશમાથી પ્રાપ્ત થાય છે ને લાભાંતરાય ઉદય થાય ત્યારે નાશ પામે છે–વી જાય છે. એ પ્રકૃતિનો ઉદય ને પશે થયાજ કરે છે, તેથી એકવાર જે તેને પશમથી લ૧મી મળી હતી તેવી જ રી બીજીવાર પણ પાછે તેનો ક્ષો પશમ થશે કે અવશ્ય તે મળશે. લક્ષમી મેળવવા એકલું માણસનું બળ, પ્રયત્ન કે બુદ્ધિ કામે લાગતી નથી કારણ કે એક સરખે કં ત્ન કરનારા, લગી મેળવવામાં મચી રહેનારા અને બુદ્ધિને પૂરેપૂરો ઉપયોગ કરન અનેક મનુષ્યો હોય છે છતાં તેમાંથી અમુક માણસે લગી મેળવે છે ને ? માણુ લકમી મેળવી શકતા નથી. ઉપરાંત કેટલાક તે મેળવેલી લમી શેલ ખોઈ બેસે છે. ત્યારે એ વાત સિદ્ધ થથ છે કે જેને લાભાંતરાય તેડેલે હવે તેને કમી મળી અને જે તે હેતે તેને ન મળી, એટલા માટે લક્ષમીના હિં, શને પ્રસંગે ધર્મનું અવલંબન કરવું યોગ્ય છે.
બીજી આપત્તિ સ્ત્રી, પુત્ર, મિત્ર અથવા અન્ય કુટુંબીઓને અ૮૫ ૩ માટે કે કાયમને માટે વિયોગ થવો તે છે. આવી આપત્તિને વખતે પણ ધ રા: વાની જરૂર છે કારણ કે સગ સિનિ એ આવી મળે છે અને વિગ સ્પિન છુટા પડે છે. જેનો જેનો સંગ થાય છે તેને તેને વિગ નિમાં થયો હોય છે. કોઈપણ વસ્તુ કે મનુષ્ય અખંડ સંયોગવાળા દેતા નથી. તેથી વિશે ધર્મ ઉપસ્થિત થયે કેઈપણ મનુષ્ય આપણાથી વિખુટું પડે તો તેમાં આપે છે શું છે? તેમાં નવાઈ શી છે? તેમાં બારાવા જેવું શું છે? જેમાં આપનું બળ " જેમાં આપણે પ્રયત્ન ચાલી શકે તેમ નથી, તેમાં ફોગટ ગભરાવું અને દુઃખ ગરક થઈ જવું તે અજ્ઞાનીનું જ કર્તા છે. વળી તેવી આપત્તિમાં બે માસ વખતે જે વેશ ભજવે છે તે બીજી વખતે જુદો જ વેશ ભજવે છે. એક સ્ત્રીને પ્રસંગે દુઃખમાં દુબી ગયેલ દેખાતે માણસ બીજી સ્ત્રી પરણે છે ! પહેલી વાત તદન ભૂલી જ જાય છે અને જાણે એ દુઃખ આવ્યું જ નહોતું એ દેખાવ આપે છે. એક પુત્રના વિશે વખતે તદ્દન નવસ થઈ ગયેલો માણસ છે પુત્રની પ્રાપ્તિ વગ અથવા પુરના પુત્રને પરણાવતી વખતે તેમજ એવા જ પ્રસંગે ૫છે એ દેખાવ આપે છે કે તેણે તેને દુઃખ પડયું જ નહોતું. આ વિગગ (ખને પણ એટલો બધે :ખી દેખાય છે કે આ દુ:ખ એને કુટકારો થશે જ નડી, છે ને લાગે છે " અમુક વખત પછી પાછા તે આ ભલી જાય છે અને તેને આદિ ગમે તેવી દુઃખી સ્થિતિ ભોગવતા હોય કે તેની સંભાળ પણ લે નથી, આડી રાતે જુદા જુદા સંબંધીઓના વિસ ,

Page #20

તેની જે સ્થિતિ દેખાય છે તેને ફરી જતાં વાર લાગતી નથી. એવે પ્રસગે ઉત્તમ શ્રાવકે ધૈર્યતાનુ અવલંબન કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે, કારણકે એમ ગભરાઇ જવાથી જે વિયેાગ દુઃખ પ્રાપ્ત થયુ છે તે નાશ પામતું નથી. ગમે તેટલા કલ્પાંતથી પણ ગયેલ માણસ પાછું આવતું નથી. માટે જેમાં આપગા ઉપાય નથી તેમાં ફેટગટનુ ગભરાવું અને આક્રંદાદિ કરવાવડે કર્મબંધ કરવા તે સુન્ન મનુષ્યનું કામ નથી. ધ વાન માણુસ એવે વખતે વસ્તુ સ્થિતિના, સચેત્ર યોગ સ્વભાવને અને એવાજ બીજો અનિત્યભાવનાયુક્ત વિચાર કરે છે કે જેથી તેઆપત્તિને સ'પત્તિ અનેની પ્રાપ્તિ વખતે સમાન સ્થિતિવાળે દેખાય છે.
આ સિવાય બીજી પન્નુ જુદી જુદી અનેકપ્રકારની આપત્તિએ આ સ’સારમાં ભરેલી છે, તેનુ પૃથક્ પૃથક્ વર્ણન કરતાં પાર આવે તેમ નથી, કેટલીક વખત પેતાની ભૂલથીજ પેાતાને આપત્તિમાં આવી જવુ પડે છે.કેટલીકવારનાની ભુલ મેટું રૂપ પકડે છે અને કેટલીકવાર મેાટી ભૂલ માફીમાં ચાલી જાય છે. એવે પ્રસંગે પેતાની નાની કે મોટી ભૂલને, નાના કે મોટા જે બદલે મળે તે ધીરજથી સહન કરવે અને ફરીને તેવી ભૂલ ન કરવાના નિર્ણય કરવા,પણુ તેને ગખતે ગભરાઈ જવુ નહી', જીએ ! પાંડવા પૈકી યુધિષ્ઠિરે દ્યુત રમવાની કરેલી ભૂલના બદલામાં પાંચે પાંડાને ખાર વરસ વનવાસ વેઠવા પડ્યો, અનેક દુઃખો સહન કરવા પડ્યા, દ્રોપદીના ચીર ખે’ચાયા અને માતા ને સ્ત્રીને સહન કરવા પડતા દુઃખા દેખી ન શકયા.છેવટે પેાતાના કુલનું નિકંદન પેાતાને હાથે કરવાના વખત આન્યા અને તેમાં પણ તરીને પાર ઉતર્યાં પછી પેાતાના પુત્રાને અને દ્રોપદીના બંને ભાઈઓના પ્રાણુ વિનાશ થયા છતાં પશુ એમણે ધીરજ રાખી તે બધું સહન કર્યું તે છેવટ તેએ મહાન રાજ્યના ભક્તા યા અને પ્રાંતે આત્માનું પશુ ખ્રિત કર્યું. વળી રામચદ્ર જેવા મહાપુરૂષને જે સ રાજ્ય પ્રાપ્તિ માટે નિર્માણુ કરેલે હુ તેજ સમયે વનવાસ જવું પડયું, વનવા સમાં પણ ઘણુા દુઃખા સહન કરવા પડ્યા, પ્રાણથી વહાલી સીતાનું હરણ્ થયું, તેની શેષ કરવામાં લાંબી મુદ્દત વીતી ગઇ, તેના પત્તા લાગતાં રાવણ જેવા ખળિષ્ઠની સાથે યુદ્ધ કરવાના પ્રસંગ પ્રાપ્ત થયે, તેમાં પણ એક વખત લક્ષ્મણ જેવા પ્રાણપ્રિય અધુના પ્રાણ વિનાશ પામશે એવી દૃઢ શકાવાશે! સમય પ્રાપ્ત થયે છતાં પણુ રામચંદ્રે ધીરજ રાખીને તે ધું સહન કર્યું તે પ્રાંતે તેભે ત્રણ ખંડના અધિપતી થયા, સીતાએ રાખેલી ધીરજ તે એથી પણ અનહદ છે. પતિને રાજ્ય મળવાના વખત તેજ વનવાસ જવાને વખત થયે તે પણ તેથી ન ગભરાતાં સાથે રહી, વનવાસના કષ્ટો ભેગવતાં પતિને દુ:ખી થવા ન ફીયા, રાવણુ જેવા દુષ્ટ હરણ કર્યું ત્યાં પણ અનેક પ્રકારના ભયની વચ્ચે શીયળ

Page #21

ને ધારણ કર્યું, ફરીને રાજ્ય સંપત્તિ પ્રાપ્ત થયા પછી શેકયના કર્તવ્યથી રામચં! વનમાં તજી દીધી. તે વખતે સગર્ભાવસ્થા છતાં તે દુખ સહન કર્યું, પુત્રને પાર ઘેર રહીને ઉછેયી અને ફરીને પતિ પાસે જતાં અનિના કુંડમાં પડવા રૂ૫ ધિ કર્યું અને છેવટે સાંસારિક સુખ માત્રને દુઃખરૂપ સમજી તેને સર્વથા ત્યાગ કરી ચારિત્ર અંગિકાર કર્યું. આવી અપૂર્વ સમતા-અપૂર્વ ધર્મ એક સ્ત્રી જાતિએ રાં, ખીને પુરૂષોને પણ પિતાનું અનુકરણ કરવાનું શીખવ્યું છે. આવા સ્ત્રી કે પુરૂ જગતમાં આદર્શ તુલ્ય છે. ઉગી રિથતિએ ચડવાની ઈચ્છકે આવા આવા વૈવાને ના દાખલાઓ લઈ ગમે તેવી આપત્તિમાં પણ પૈર્ય રાખવું તેજ ઉંચી દશા પ્રાપ્ત થશે અને મુનિધર્મની યોગ્યતા મેળવી શકાશે.
ત્યારપછી ચાદમું વાકય લોનનીયાતિઃ એટલે આયતિ–ઉત્તરકાળી પરિણામને વિચાર કરે તેનું પણ લોચન કરવું એ કહેલું છે, આ વાકય બહુ વિ ચાર કરવા ગ્ય છે. પરિણામ પર્યત દ્રષ્ટિ પહોંચે તેવા દ્રષ્ટિ પહેચાડનારા મનુબે બહ શેડ હોય છે, જેની દષ્ટિ પરિણામ પર્યત પહોચે છે એવા દીર્ધદષ્ટિવાને મનુષ્યના કાર્ય પ્રાયે સફળતાવાળા જ હોય છે. ઘણા મનુષ્ય તે લાંબી નજરે ન પહેંચવાથી તરતમાંજ જે કાંઈ લાભ કે નુકશાન દેખાતું હોય તે પ્રમાણે કોઈ પણ કાર્ય કરે છે અથવા નથી કરતા. બુદ્ધિમાન મનુષ્ય કોઈ પણ કાર્ય કર્યા અગાઉ બહુ લાંબી નજરથી તેનું પરિણામ વિચારે છે. તેને માટે કેટલેક કાળક્ષેપ કરે છે અને જે પરિણામે લાભ દેખાતો હોય તે જ તે કાર્ય આચરે છે. સુજ્ઞ શ્રાવક દષ્ટિ અમુક વર્ગની હદ સુધી પહોંચે છે એમ નહીં પણ આગામી તાવ પર્યત પહેચે છે. પોતાથી કરાતા કોઈ પણ કાર્યનું ફળ તરતમાં શું બેસશે? તેનું લબે દિ એ પરિણામ શું આવશે? અને આગામી ભવમાં પણ તેનું શું ફળ બેસશે? તે વિગ ૨ કરે છે. દષ્ટાંત તરીકે લેભી મનુષ્ય લેભના આવેશમાં આવીને અપ્રમાણિકપણાથી કોઈને છે, તેનું તરતમાંજ જે સામે માસ ઠગાઈ કે વિશ્વાસઘાતને ચાર્જ મૂકી કેટમાં ઘસડે છે તે પિસાની ને આબરૂ ઈજતની નુકશાની જોગવવારૂપે ફળ બેસે છે. લાંબે દિવસે તેને વ્યાપાર જે પ્રથમ સારો ચાલતું હોય છે તે ભાંગી પડવારૂપ ફળ બેસે છે અને આગામી ભવમાં લાભાંતરાયને ઉદય થાય છે કે જેથી લક્ષમીને સંગજ મળતું નથી. આ વિચાર સુજ્ઞ શ્રાવકને પ્રથમ જ આવે છે. અહીં આતિનો વિચાર કરવાનું કહ્યું છે તેને ખાસ હેતુ સાંસારિક સુખના પરિણામને વિચાર કરવાની જરૂર બતાવવા માટે છે. સંસારમાં સ્ત્રી, પુત્ર પરિવારથી કે ધન ધાન્ય ને હાટ હવેલીથી અથવા અધિકાર કે રાજત્રાદ્રિથી જે સુખ દેખાય છે તેનું તાત્કાળિક પરિણામ, દીર્ઘકાલિન પરિણામ, અને આગામીભવ

Page #22

પ્રાપ્ત પરિણામ વિચારવાની જરૂર છે. જે પ્રાણ એ ત્રણ પ્રકારના પરિણામને વિચાર કરે છે તે કદિ પણ તેમાં આસક્ત થતા નથી, હાઈ જતા નથી, મુંઝાઈ જતા નથી, લીન થઈ જતા નથી અને તેને વાસ્તવિક સુખ તરીકે માનતા પણ નથી, કેમકે તે સુખ તદન ક્ષણિક છે એટલું જ નહીં પણ આગળ ઉપર તે સુખના પરિણામ કરુ આવે તેમ છે. કારણ કે એ બધા સુખ મેળવવાની તીવ્ર ઈચ્છા થતાં તેની પ્રાપ્તિ માટે અનેક પ્રકારના પાપસ્થાનકે સેવવા પડે છે તે સિવાય તેની પતિ, સ્થિતિ અને રક્ષણ થઈ શકતું નથી. એ પાપસ્થાનકો પરિણામે વિરસ ફળ આપે છે અને તે કાર્ય છે કે અનેક મનુષ્ય માટે કરેલ હોય છતાં તેના ફળ કત્તાને એકલાને જ વેઠવા પડે છે. આટલા માટે સાધુ ધર્મની ગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છક શ્રાવકે આયંતિની પર્યાલચના અવશ્ય કરવી છે જેથી મૃગતૃષ્ણ જેવા સાંસારિક સુખમાં આસક્તિ થાય નહીં.
ત્યાર પછી પંદરમું વાકય પ્રલોકનીવો પૃય: એટલે મૃત્યુ સામે નજર કયી કરવી એ કહેલું છે. મૃત્યુ સામે નજર કર્યા કરવી એટલે તેને ભૂલી ન જવું– વારંવાર સંભાય કરવું. એક વાર અવશ્ય મૃત્યુ આવવાનું જ છે એ વાત સમરણમાં રાખવી. તે સાથે તે કયારે આવશે તેને નિરધાર નથી તે પણું ભૂલવું નહીં. વળી જ્યારે આવશે ત્યારે અચિંત્યું જ આવશે એ પણ યાદ રાખવું. આ બધું યાદ રાખવાનું કારણ એ છે કે એની અણધારી વખતે અચિંત્યું મૃત્યુ આવશે તે પછી તે વખતે કાંઈ પણ કરી શકાશે નહીં. મનની ધારણા મનમાં જ રહે છે અને આ દેહ છોડીને ચાલ્યા જવું પડશે. અહીં વૃદ્ધ બન્યા હતા તે પાછા બાળક બનવાનો વખત આવશે. તેથી જે સત્કાર્ય કરવું હોય, પરોપકાર કરવો હોય, અગા ભાવનું સંપળ પળવવું હોય તે તરતમાં જ મેળવવું. વાયદે વાત રાખવી નહીં, કાલે કરીશ એમ પણ ધારવું નહીં. કારણ કે કોણે દીઠી કાલ-કાલ કોઈ નેતા નથી કે કેવી ઉગશે ? ભાવ વૈરાગ્ય શતકમાં પણ કહ્યું છે કે “જે કાલે કરવું હોય તે આજે કર અને આજે કરવું હોય તે અત્યારે કર. કારણ કે એક ગુડ પણ બહુ વિધવા હોય છે, માટે બપોર સુધી પણ પુ કાર્ય કરવામાં રાહ જઈશ નહીં.” મૃત્યુ
યા કરવાનું કારણ એ છે કે –મૃત્યુ જેને મરણમાં હોય છે તે પાપકાર્ય કરતાં ડરે છે, પાછે એસરે છે, લય પામે છે, નિઃશુતાથી કરતા નથી. તેને એમ રહે છે કે હું અચાનક મરી જઈશ તે આ પાપના કડવા વિપાક મારે જ ભેગતવા પડશે. આટલા માટે ભવેરાગ્ય શતકમાં જ કહ્યું છે કે-“તારી પાછળ તારી છાયાને મિ જ કાળ ભમ્યા કરે છે એમ સમજ. એક ઘડી પણ તે તારો છેડો છેડતું નથી માટે તું નિય રહી કાંઈ પણ પાપકર્મ કરશે નહીં. મૃત્યુને જયા કરવાથી --સંભામાં કરવાથી અનેક પ્રકારના લાભ થાય છે. જ્યારે કોઈ પ્રાણી કે ઈ મહા પાપ કરે છે

Page #23

અથવા કોઈનું ઘણું જ બુરૂ કરે છે અથવા કોઈ પ્રકારના સાંસારિક સુખમાં આ સક્ત થઈ જાય છે ત્યારે તે મૃત્યુને ભૂલી જ જાય છે. તેને એમ થાદ આવતુ જ નથી કે મારે આ બધું મુને મરી જવું છે અને અહીં જે કંઈ પાપકર્મ કરીશ મારે ભગવા પડવાના છે. આવી વિકૃતિ થવાથી જ તે નિઃશંકપણે પાપ કાર્ય કરે છે અથવા સંસાના મેહમાં ખેંચી જાય છે. પણ જેને મૃત્યુ યાદ રહે છે તે તેવી સ્થિતિમાં આવતું જ નથી. માટે સાધુ ધર્મની ખ્યા મેળવવાના ઇરછકે મૃત્યુને વારંવાર જોયાં કરવું–સંભારવું.
ત્યાર પછી સોળમું વાકય વિતળે ઘોઘા એટલે પરલોક પ્રધાન થવું અર્થાત્ પરલોકના કાર્યમાં મુખ્ય પ્રવૃત્તિ કરવી એ કહેલું છે. પાકના કામ યંમાં એટલે પરણાવનું જેમાં હિત સમાયેલું હોય તેવા કાર્ય માં. આગામી ભવમાં જે કાર્ય કરવાથી સુખ સંપત્તિ ને ધર્મ સાધનની પ્રાપ્તિ થાય તેમ છે તેવું કાર્ય મુખ્ય પણે કરવું. આ ભવ સંબંધી સુખ પ્રાપના કાર્ય માં ઘણુ બુદ્ધિ રાખવી અને પર લેક સંબંધી સુખ પ્રાપ્તિના કાર્ય માં મુvય બુદ્ધિ રાખવી. આમાં એક એવી મતલબ સમાયેલી છે કે આ લોકન—આ ભવની સુખ પ્રાપ્તિને ગતભવમાં કરેલા પુણ્ય પાપ સાથે ગાઢ સંબંધ છે. અહીં સુખ પ્રાપ્તિ માટે ગમે તેટલો પ્રયત્ન કરવામાં આવે પણ જે પૂર્વ ભવે અશુભ કર્મને બંધ કરેલો હોય તે કોઈ પ્રકારે સુખ પ્રમ ઘી શકે નહીં, સુખ પ્રાપ્ત થાય તે તે ટકે નહી કારણ કે ઉદય સ્થિતિમાં આવેલા કમાં રોકી શકાતા નથી. નવે બંધ કરવાનું જ આપણા હાથમાં છે. આ વાતમાં સુ કે દુઃખ જે પ્રાપ્ત થાય તે સભ્ય ભાવે સત્ન કરવામાં આવે અને તેને બંધ અશુભ ન પડે તેને માટે સાવની રાખવામાં આવે-- miધ થાય તે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો આતના ભવે અવશ્ય આર્યદેશમાં, ઉત્તમ કુળમાં, નિરોગી શરીરે જ છે થાય, જન્મથી જ સુખ સંપત્તિની પ્રાપ્તિ થાય અને ધમીનુકુળ પરિવાર મળવાથી અને સદગુરૂ જોગવાઈ મળવાથી ધન આરાધના થાય જેથી પ્રાંતે સદગતિની પ્રાપ્તિ થાય. આ પ્રમાણે જે પ્રાણ પરલોક પધાન વૃત્તિ રાખે છે, આગામી ના આરાધન માટેજ પ્રયત્ન કર્યા કરે છે તે તેના ફળનું આસ્વાદન અવશ્ય કરે છે, પણ જે મનુષ્ય આ ભવમાં દ્રય સંપત્તિ અને ઇદ્રીયજન્ય સુખ પ્રાપ્ત કરવાના પ યાસમાં મળ્યા રહે છે તે બે પૂર્વમાં શુભ ઉદય હોય તો જુદી વાત-નહીં તે તેને પ્રયાસ નિષ્ફળ જાય છે. સુખ સંપત્તિ ત થતી નથી અને ઉલટો અશુભ કર્મને બંધ પડે છે. માટે સાધુ ધર્મી યોગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છક શ્રાવકે પરલેક પ્રધાન થવું, જેથી પૂર્વના અશુભ કમને એ ક્ષય થશે તે આ ભવમાંજ મુનિ ધર્મની પ્રતિ થશે, નહીં તે આગામી બે તો જરૂર ઘો. આ વાકયનું દુકામાં આટલું

Page #24

- ત્યાર પછી સત્તરમું વાક્ય સેવિતો ગુજ્ઞ એટલે ગુરૂજનની રોવા કરવી એ કહેલું છે. અહીં ગુરૂજનમાં ધર્મગુરૂ, વિદ્યાગુરૂ અને માતપિતા વિગેરેનો સમાવેશ ન કરતાં માત્ર ધર્મગુરૂનેજ સમાવેશ કરે ગ્ય જણાય છે. કારણ કે પાંરામા વાકયમાં એ બધાના માનનીયપણા માટે કહેવાઈ ગયું છે. અહીં તે મુનિધર્મના
ઈ તર ઉત્તમ મુનિ મહારાજ ને વરાને કાયા સે . & રવી. તેમની વિવાળા કરવી. તેમની આરા ઉઠાવવી, તેમની આહાર પણ પડે ભક્તિ કરવી, એપધાદિકની જરૂર પડ્યે તે સંબંધી સંભાળ લેવી, જેમ બને તે વધારે ખત તેમના પરિચયમાં રહેવું, તેમના કિયાકલાપ પ્રીતિ પૂર્વક જેવા અને શીવા, જ્ઞાનભ્યાસ તેમની સમયે તેમની આજ્ઞાનુસાર કરે, તન મન ધન ના કરવામાં કચાશ રાખવી નહીં. જેઓ એવી ગુરૂજનની સેવા કરે છે તેઓ ૬૫ કાળમાં સાધુ ધર્મની ચોગ્યતા મેળવે છે અને સાધુ ધર્મ પ્રાપ્ત પણ કરે છે; જેઓ ગુરૂજની સેવાથી વિમુખ છે, તેમાં પાદર વાળા છે, કથંચિત્ કરનારા છે, તેઓ મુખ્ય ધમની ગ્યતા દીઘ કાળે પણ મેળવી શકતા નથી. કારણ કે પ્રથમ તે જે વસ્તુ આપણે પ્રાપ્ત કરી હોય તે વસ્તુ તરફ અને તે વસ્તુને પ્રાપ્ત કરનાર તરફ આપણું પૂર્ણ પ્રીતિ થવી જોઈએ, તેને મેળવનારની યથાશક્તિ ભકિત કરવી જોઈએ અને તે વસ્તુ મેળવવાનો માર્ગ તેમની પાસેથી રામજી લઈ તેના પ્રયત્નમાં ઉવક્ત થવું જોઈએ. તો જ તે વસ્તુ મળી શકે છે. આટલા માટેજ સાધુ ધર્મને ઈચ્છક શ્રાદ્ધ માટે આ વાકય કહેવામાં આવ્યું છે કે તેણે ગુરૂજનની સેવા અવશ્ય કરવી.
અપૂર્ણ
अतहर्षदायकसमाचार प्रिय बन्धुओं ! आज मु समाचार भेट करतेहुए मुझे अति आनन्द होताहै--राज देवझिया प्रतापगढ ( मालवे ) में मुखी ठिकाना धमोतर है. इस ठीकानेमें एक छोटासा ग्राम नराणखेड़ा है. इसमें कृशी ( किशान ) बोग रहते है. इसी ग्राममें एक देवी नारासिङ्गीका स्थान प्रसिद्ध है. इस देवीके यहां विजया दशमी ( दशेरे ) के दीन बलिदान हर साल इस तरह पर होताहै. મૈ (મેલ) ૧-૨ પ્રકા (વર૨૫૨૦–૨૫. વાન પોતાને लिये जक्तगीकानेके तहसीलदार सहाब लाला शिवलालजी तथा तेजकरन पटवा ये दोनोही महाशय जाकर देवीके स्थानपर विद्यमान ( विराजमान ) हो

Page #25

54.
गए. इतनेही में एक आदमी झाति कत्री ज्योकि मांस अहारी था उसके दी समें देवी आकर वेबने बगी. जव श्रीमान तहसीलदार साहब कार जोड़क देवीमें प्रश्न किया----हे जगदम्बा तेरे दरबार में वेगुना बेजुबान जानवर का होते. जोराका वदवा कौन देगा ? जब देवीने नतर दीपा की--येझोग मेर नाम बदनाम करते है. नतो मेरा भदा ( खाना ) है, न दान है. ये लोग परे पेट भरने के लिये करते है. और देवी ये उपदेश विया के "मो यात्रीयो देखो. अपनी जान अपनेको नैसी प्यारी है वैसी दूसरोकि जान मार झो. या तुम्हारी मृखाई के अपने बेटे बेटीकी ग्वेरवे निये मनत लेना और विकारे गरीव जानवरोंको माग्ना. नहीं नाईयो इसमें तुम्हारी ही है, देखो जाहिर प्रेग दुःकाल वगेरा खरा वियं यह मा कार्ग जीवहिंपास होन. वयह तुम्हार। मुर्खाइकोकि मुझे जगदम्बा नाही हो. अगर जगदम्बः म तो बया जानवर जगतसं बहार है. वम बार यहां आजगे कई एसा कोरगा नसके काय तुनसान होगा. मेरे यहां खोर पुदी वी नहाना. और उयो बांग पनवाले जानवर लाए है उनके कानों दिनाकर गरे नाग लदा. " नामक की ६०० वी पुरुपये, इस कार्य का धन्यवाद उत्त.महाग रया श्री देव जीको हार्दीक धन्यवाद देता हूं. और आज महागजाआकि. रे काय काय ने दन करताहुं की उक्त देवी के सत्य उपदेशप बद देकर निर्दोष अदाका ([. गा ) बेजुबानकि नेक दुवा प्राप्त करेगें. इति.
काकावारा चंपालालजी चाखचंद देवलिया (मावा).

Page #26

નામદાર શહનશાહુ પંચમ જયોર્જ તથા શહેનશાહુ બાનુ મરીને જૈન કોમ્યુનીટી તર થ્રી
આપવામાં આવેલું માનપત્ર. THEIR IMPURIAR MACESELES THE KING EMPEROR
QUEEN EMPRESS
AND
MAY IT I'LLASE YOUR IMPERIA, MUJESTIES, IN the name and on behalf of the Jain Community
of the Bombay Presidency wi, the undersigurd, repro senting the below-mentionel three Jain Institutions, most respectfully crave leave to approach your Imperial Majesties with feelings of preformnl reverence and loyaliy to offer our heartelt greetings on this auspicious occasion of your visit to India.
REPLY :ttached to your THRONE 10 PERSONS : O rateful for the many benefits which the benign sway of the British lave, during a century and : hall, conferred 0:1 the people, Sains of the Bombay l’resiilon along with all the grezl communities, are rejoiced at this historical event of your U erial Majestics' advent, as the reigning king and Conces of ENGLVD in this country of ancient and glorious civilzation and of still more insient traditions. It will strengthen crop more than brfore the lionds which bind s) excellently forged first by our late QUEEN MOTHER, VICTORIA TIIE GOOD), and afterwards so rell moulded into greater harmony by lor illustrious son, the late KING EDWARD of happy memory RINGS AND EMPERORS, some of great fame and
hallowed memory in times past have reigned or this or that part of our great 'BHARATYAASH, but it ling boco

Page #27

૧૪૫૧૫ મા તથા શાબાનુને આપવામાં આવેલ માનપત્ર ૩૪૯
reserved for your IMPERIAL MAJESTIES, like Bharat the first supreme Lord of our land, to receive the loving and gemine homage not of the people alone but of the PRINCESS AND CHIEFS some of whom claim their proud descent from the historic solar and lunar dynasties of 2000 years and more.
OLE JAINS have been well known or many a century for SP their genuine devotion and loyalty to the Rules of land, they have been the recipients of many a royal favour. To the Jain Community it is a source of satisfaction to state that they yield to none in their loyalty and devotion to British Rute. Their fidelity is well-tested and so is their piety. Many a Jain holds responsible positions in the country with credit to himself and to the state he serves. But the majority are occupied in the pcsceful pursuit of trade and commerce which every-where contribute to the prosperity of the people. Your Imperial Majesties will find dotted all over your vast Indian dominion magnificent the morials which testify to Jain piety and Jain spirituality which guide and rule their conduct and action in public and private life. To the Jains it is a source of the highest satisfaction that in recent times those sacred memorials have been carefully ofte nded to and preserved from the devouring tooth of time: thes giving proof of that policy of religious tolerance which so com spicuously characterize British sway in India.
XX
E now conclude this address with a prayer that your Imperial Majesties may long live and rule over us for our lasting good. I. E. Rai Seth Chandmal Kalynnehand Sobhagehand. General Secretary,
General Secretary,
Jain Swetamber Conference
Jain Sthanakarasi Confere
I. E. Maneckchand Hira hand.
Justice of peace. President,
Bharatvarshiya Digamber Jain Mahasabha

Page #28

૫૭
જનધર્મ પ્રમાણે, નામદાર સાર્વભોમ
મારાજા અને મહારાણી સાહેબ, આપ નામદારે આનંદિત રહે. મુંબઈ ઇલાકાની જોન કેમના નામથી અને તેના તરફથી અમો નીચે સહી કરનારા "ચે જણાવેલ ત્રણે જૈન કોમ્યુનીટીના પ્રતિનિધિઓ હિંદુસ્તાનની તમારી મુલાકાતના આ મહાન પ્રસંએ અતિશય માન અને વફાદારીની લાગણીથી અમારા તરફને અંતઃકરણ પૂર્વક આવકાર આપવા માટે આપ નામદારોની બહુ માનપૂર્વક રજા માગીએ છીએ.
આપ નામદારના તખ્તને અને આપ નામદારોને ઉંડી અંગત લાગણીથી જોડાયેલા, અને છેલી દેઢ સદીમાં બ્રીટીશની ભલી સત્તાએ જે ફાયદા અમને કર્યો છે તેનાથી આભારી થયેલા, બીજી મોટી કોમ્યુનીટી સાથે મુંબઈ ઇલાકાના અમો જૈને પણ, જુના અને ઝળકતા સુધારાવાળા અને તેથી પણ વધારે" પ્રાચીન કહે
ઓવાળા આ દેશમાં ઈગ્લાંડના રાજ્યકત્ત રાજા અને રાણી તરીકે આપ નામવરોના આવાગરાનના અતિહાસિક પ્રસંગથી બહુ આનંદીત થયા છીએ. આપણા રાણી માતા, મન વિકટેરીઆએ જ બહુ ઉત્તમ રીતે બંધ બાંધ્યા છે, અને જે પછીથી તેના વિખ્યાત પુત્ર ભલી ચાદવાળા રાજ અડવડે બહુ સારી રીતે વધારીને પિગ્યા છે તે બંધને જે બળીણ અને દુનીયામાં સર્વત્ર પ્રખ્યાત ઈંગ્લાંડના પહાન રાજ્ય સાથે. લોકોને જોડે છે. તે બંધનો તમારા આગમનથી પ્રથમ કરતાં પણ વધારે દઢ થશે
આ મહાન ભારત વર્ષના આ અથવા બીજા ભાગ ઉપર પ્રાચીન કાળમાં રાજા અને મહા રાજાઓ, જેમના કેટલાક તે મટી ખ્યાતિ અને યાદગીરી રહી જાય તેવા હતા તેમણે રાજય કર્યું છે, પણ અમારી ભૂમિના પહેલા સાર્વભૌમ , રાજા થરતની જેમ,લોકોનાંજ નહિ પણ રાજા, મહારાજાઓ જેમાંથી કેટલાએક તે ૨૦૦૦ અને તેથી પણ વધારે વર્ષ પૂર્વના અતિહાસિક સૂર્ય અને ચંદ્રવંશના કુલમાં પિતાની મગરૂબ ઉત્પત્તિનો દાવો કરે છે તેના અંતકરણના પ્રેમમય નમન સ્વીકારવાનું તે તમે ન મૃદારો માટેજ સાચવી (રીઝર્વ) રાખવામાં આવ્યું છે,
ઘણા વર્ષોથી તનને આ ભૂમિના રાજયકર્તાઓ તરફ તેઓને અંતઃકરણના પૂજય ભાવ અને રાજય ભકિત માટે મશહુર છે. રાજય તરફની ઘણુ મહેરબાની

Page #29

મુનિ ગામ પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ
૧
મેળવનાશ તે થયા છે. જૈન કામને અને જણાવવાના સતાષ ઉપજે છે કે બ્રીટીશ રાજ્ય તરફની તેમની ભક્તિ અને પૂજ્યભાવ માટે તે કોઈના ભાષા રાખતા નથી. તેમની રાજ્યશક્તિ તથા પવિત્રતા સારીરીતે જાણીતી થયેલી છે. ઘણા જૈના પેાતાને અને જે સ્ટેટમાં તે નાકરી કરતા હાય તેમને માન અપાવે તેવી જાતના જવાબદાર હાદા ઉપર આ દેશમાં ગેાઠવાયલા છે; પણ માટે ભાગ વેપાર ધંધાના શાંતિદ્યાયી કાય માં રાકાયેલ છે, જે વેપારને અંગે દરેક સ્થળે લેાકેાની આબાદીમાં વૃદ્ધિ થાય છે. આપના મહાન હિંદુસ્તાનના વિશાળ પ્રદેશ ઉપર જે જાહેર અને ખાનગી છ’ઢગીમાં તેમની (જૈનેાની) વર્તણુક ઉપર રાજ્ય ચલાવે છે અને તેને દારે છે તેવી જૈનાની ભકિત અને ધાર્મિકપણું દર્શાવનારા ઘણા વિશા યાદગીરીના સ્થળેા આપ ોશેા. જૈનાને તે બહુજ સતાષનું કારણ છે કે મા સમયમાં તેમના પવિત્ર સ્થળે ઉપર સ'પૂર્ણ લક્ષ અપાય છે અને નાશકારક કાળના દાંતમાંથી તેમના સ્થળે બચાવવામાં આવે છે; આ પ્રમાણે ધાર્મીક કાચીમાં સમદ્રષ્ટિપશુ' જે બ્રીટીશ સ્રત્તાને હિંદુસ્તાનમાં ખાસ કરીને શાશાવે છે તેથી તેવી પેાલીસીની
સાખીતી મળે છે.
માણેક', હીરાચ જે. પી. પ્રમુખ. ભારતીય દીગમ્બર જૈનસભા.
અમે હુવે આપનામદારા દીર્ધાયુષી થા અને અમાશ ચાલુ ભલા માટે અમારી ઉપર સારાય કરા એવી પ્રાર્થના સાથે આ માનપત્ર સ'પૂર્ણ કરીએ છીએ. તા, ૧૨-૧૨-૧૧ મુંબઈ.
ચાંદમલ
જનરલ સેક્રેટરી. જૈનસ્થાનક વાસી કોન્ફરન્સ.
કલ્યાણચ'દ સેાભાગચંદ જનરલ સેક્રેટરી. જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ
मुनि समूह प्रत्ये विज्ञप्ति.
અમારી સભા તરફથી કોઈપણ સુનિયામાં થત્તા મુનિરાજને જે જે છાપેલી બુઢ્ઢા કે પ્રતા મ‘ગાવે તે મનતાં સુધી ભેટ તરીકે માકલવાની તજવીજ કરવામાં આવેછે. પરંતુ હાલ સ્વતંત્રતાનું કામ એટલું બધુ વધી ગયુ છે કે પેાતાના ગુરૂ કે દાદાગુરૂ હયાત હોય છતાં તેમના નામથી-તેમના હુકમથી ન મગાવતાં સ્વેચ્છાએ પત્ર લખીને પુસ્તકા મ’ગાવે છે. કઠે કરવાની કે અભ્યાસ કરવાની બુક તે તેના અભ્યાસી દરેકની પાસે હાય તા તેમાં મહુ વાંધા જેવુ નથી પરંતુ વાંચવાના થ કે ચિત્રા પણ દરેકને જુદા જુદા એઇએ તેથી એવા પત્રા પુષ્કળ આવવા લાગેલા

Page #30

ઉપર
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
છે. તેને પરિણામે અમે ખરા અભ્યાસી કે વિદ્વાન મુનિને તેમજ પ્રસિદ્ધ પુસ્તકભંડારને જરૂરના પુસ્તકા પહાંચાડી કે પૂરા પાડી શકતા નથી. આટલા ઉપરથી મહુ વિચાર કરીને જે નિષ્ણુયપર આવ્યા છીએ તે આ નીચે અતિ નમ્રતા સાથે પ્રગટ
કરીએ છીએ.
૧ કેઇ પણ મુનિરાજને અથવા સાધ્વીજીને છાપેલી કોઇ પણ મુક કે ગ્રંથ યા ચરિત્રના ખપ હેાય તે તેમણે પોતાના ગુરૂ અથવા દાદાગુરૂ જે પ્રસિદ્ધ હાય તેમની દ્વારા પત્ર લખાવીને મગાવવાની કૃપા કરવી.
૨ અમે જેમના પરિચયમાં આવેલા છીએ તેવા પ્રસિદ્ધ અને મુખ્ય મુનિરાજે પોતાના નામથી પત્ર લખીને યા લખાવીને મગાવવાની કૃપા કરવી.
3 જે સાન્રીજી અમારા વિશેષ પરિચયમાં આવેલ હેાય તેમણે પણ પાતાના નામથી પત્ર લખીને મ’ગાવવાની કૃપા કરવી પણ તેમના પરિવારના કાઇ પણ સાધ્વીએ પેાતાના નામથી મ’ગાવવાના પ્રચાર ન કરવા.
૪ સાથે પેાતાના ગુરૂ મહારાજ હાય છતાં પોતાના નામથી પત્ર લખીને મંગાવવાથી ગુરૂત્તુ' અબહુમાન થાય છે માટે તેમ ન કરવુ'. L ૫ એક પરિવારના સાથે વિહાર કરનારા ગુરૂભાઇ પત્ર લખીને મ’ગાવવાનું ન કરવુ.
દરેકે જુદા જુદા
६ કદાપિ કાઇ મુનિરાજને પેાતાના નામથી પત્ર લખીને મ'ગાવવાની જ ક્રૂર પડે તે તે પત્રમાંજ પેાતાના ગુરૂ કે દાદાગુરૂ જે પ્રસિદ્ધ હાય તેની આળખાણુ આપી, આમ ન કરવાથી અજાણ્યા નામવાળા મુનિરાજને તે સબંધી પૂછવામાં ખાવે છે ત્યારે તેમને ખોટું લાગી જાય છે ને અમારા પર અભાવ આવે છે, તેમ થવુ' ન જોઇએ.
આશા છે કે આ વિનતિ ઉપર દરેક મુનિમહારાજ અને સાધ્વીજી ઘ્યાન ખાપશે.
અમે ત્યાગી સાધુ સાધ્વીના ભક્ત છીએ અને અમારાથી બને તેટલુ* જ્ઞાનન આપવા ઉત્સુક છીએ, સભાના એ ઉદ્દેશજ છે પરંતુ પાંચસે પાચસે' નકલે પાવ્યા છતાં પુસ્તક ભંડારામાં મેકલવાને અમારે વિચાર કેટલાક ગ્રંથોની 1કલેા થઈ રહેવાથી તરતમાં મુલ્તવી રાખવેા પડયા છે. તેમ ન થવા માટે આ ફ્રેન`તિ કરવાની જરૂર પડી છે. તેમાં કાંઈપણુ અવિનય થયેા હાય તો તેને માટે
મા માગીએ છીએ.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર

Page #31

૩૫.
શ્રાવકના ધામિક ઉપકરણો.
'श्रावकना धार्मीक उपकरणों શ્રાવકને કરવાના ધર્મકૃત્યે પૈકી દેવપૂજમાં અને સામાયિક પિસઠ પ્રતિમ દિકમાં વાપરવાના ઉપકરણે જુદા જુદા પ્રકારના રાખવામાં આવે છે. જિનપૂજાના ઉપકરણમાં પહેરવાનું વસ્ત્ર (થતીયું) ને ઓઢવાનું વસ્ત્ર (ઉત્તરાસન) આ બે મુખ્ય શરીરપર ધારણ કરવાના ઉપકરણે કહેવાય છે. હાલ કાંઈક સગવડને અમે રૂમાલ અષ્ટપુટ મુખકેશ બાંધવા માટે જુદો રાખવામાં આવે છે. આ ત્રણે ઉપકરણ પિતાની શક્તિના પ્રમાણમાં જેમ બને તેમ વધારે મુલ્ય વાળા, વધારે સુંદર, તેલમાં હલકા અને કિંમતમાં મેંઘા તેમજ બનતા સુધી દરરોજ ધોઈ શકાય તેવા વાપરવા જોઈએ. એકવાર કટીથી ઉતરેલું વસ્ત્ર ધયા શિવાય ફરીને બીજીવાર જિનપૂજામાં વાપરવું ન જોઈએ. આ બાબતમાં સાધારણ શક્તિવાળ બંધુઓ પૂરતી સગવડ કરી ન શકે એ જુદી વાત છે પરંતુ સારા શક્તિવાળા પણ એ સંબંધમાં બેદરકાર રહે છે. તેઓ પણ જેવા તેવા–મેલાંઘેલાં–પંચાઉ વસ્ત્રો પહેરે છે. લગ્નાદિ પ્રસં. ગમાં ચાથવા કેઈ સભામાં કે મીટીંગમાં જવું હોય છે તે પિતાની સ્થિતિ અનુસાર વસ્ત્રાદિ ધારણ કરે છે અને જિનપૂજા જેવા અયુત્તમ પ્રસંગમાં તે વાત ભૂલી જાય છે. આનું કારણ માત્ર કૃપણુતા દેષજ નથી પરંતુ પરમાત્માની ભક્તિ પ્રત્યે અંલ્પાદર અથવો અનાદરનું ચિહ્યું છે. તેથી જ તેવા બંધુઓને જિનપૂજા૪િ કરી પૂર્ણ ફળદાયક થતી નથી.
આ તે માત્ર શરીરપર ધારણ કરવાના વસ્ત્ર સંબંધી કહ્યું, પરંતુ તદુપરાંત જિનપૂજામાં તે શક્તિવાન શ્રાવકે કળશ, કેબી, વાટી, પથાણું, આરતી, મંગનદી, ખુમચે અને છત્ર ચામરાદિ અનેક ઉપકરણે પોતાના ખર્ચથી વસાવવા જોઈએ અને તે જ વાપરવા જોઈએ. તેમાં પણ પર્યાદિકને માટે તેમજ તીર્થયાત્રાદિ પ્રસંગ માટે વધારે કિંમતી ઉપગ રાખવા જોઈએ. આ સંબંધમાં જેટલી ખામી તેટલી ભાવની નિપત્તિમાં ખામી, અને જેટલી ભાવની નિપત્તિમાં ખામી તેટલી ફળની પ્રાપ્તિમાં ખામી સમજવી. આ સિવાય નિર્મળ જળ,ઉત્તમ ચંદન,સુગધી પુષ્પ, મઘમઘાયમાન ધૂપ, સુશોભિત દીપક, અખંડ અક્ષત, ઉત્તમ ફળ અને સવાદીષ્ટ નિવેઘાંદ પણ પૂજાના ઉપકરણ (દ્રવ્ય) કહેવાય છે. તે પણ પિતાની આર્થિક સ્થિતિ અનુસાર ઉત્તમ વાપરવાં જોઈએ. કાર્યને ઉપકાર કરે અર્થાત્ તેની પુષ્ટિ કરે–સફળતા કરી આપે તે ઉપકરણો કહેવાય છે. જેમ જેમ ઉપકરણે શ્રેષ્ઠ તેમ તેમ ભાવની વૃદ્ધિ સમજવી, કારણ કે ગૃહસ્થને દ્રવ્ય તે ભાવના નિમિત્તભૂત હોવાથી ઉત્તમ ઉત્તમ દ્રવ્યે મેળ૧વાની આવશ્યકતા છે. આ સંબંધમાં વધારે લખવા કરતાં આટલી ટુંકી હકીકત પણ જે ધ્યાનમાં લેવાશે તે અવશ્ય હિતકારક થવા સંભવ છે.
હવે સામાયકાદિ પ્રસંગે રાખવાના કયાસન, મુહપત્તિ અને ચરવળે આ ત્રણ ઉપકરણે કેવાં જોઈએ તે વિચારીએ. તદ્દન હલકી કિંમતનું અથવા ફાટેલું ત્રુટેલું કટાસણું, મેલી ને ગંધાતી મુહપત્તિ અને મેલે ઘેલે તેમજ ઘસાઈને પૂંઠા જે દેખાતે ચરવળો શું જણાવે છે તેને રાખનારની દરિદ્ર સ્થિતિ સૂચવે છે. સારી સ્થિતિવાળાએ પિતાની શક્તિના પ્રમાણમાં સે ઉપદેશ
-

Page #32
354 જૈનધર્મ પ્રકા . રાખવાં જોઈએ કે જે જોતાં ને વાપરતાં આહાદ ઉપજે.ઉંચી કિંમતની બનાત પૂરી લંબાઈ પહેલાઈવાળું કટાસણું, ઉંચી જાતના વસ્ત્રની ઉજ્વળ મુહપત્તિ અને ઉંચી જાતની ઝીણી ઉનની સુંવાળી અને પુષ્કળ દશીને બનાવેલો સુંદર ચરવળે આવાં ઉપકરણે તે રાખનારની સ્થિતિને જ સૂચવે છે એમ નહી પણ તેને એ કિયા પ્રત્યે કેવો આદર છે તે સૂચવે છે. આ ઉપકરમાં કાંઈ પાંચ પચીશ રૂપીઆનો ખર્ચ નથી–બે ત્રણ રૂપી આ બસ થઈ જાય તેમ છે. છતાં તે તરફ એવી ઉપેક્ષા લેવામાં આવે છે કે તેમાં તે જેવું હોય તેવું ચાલ્યું જાય એમજ માનવામાં આવે છે. કેટલીક વખત તે વર્ષ થયાં નહીં હૈયેલી મેલી મુહપત્તિ અને બાપદાદાના વખતથી વપરાતે ચરવળે તેમજ બીજાના વાપરવાથી વધેલું કટાસણું સારા સારા માણસેની પાસે દષ્ટિએ પડે છે. કેટલાક તે પ્રાયે ચરવળે રાખતાજ નથી, ચરવળે રાખવે તે તે જેને ઉભા થઈને ક્રિયા કરવી હોય, તેવી શકિત હોય, તેવા ભાવ હોય તેને માટે જ છે એમ માની લઈ તેવી શક્તિ કે ભાવ વિનાના શ્રાવકભાઈઓ ચરવળ રાખવાની જરૂરજ નેતા નથી. આ ત્રણ ઉપકરણે ઉપરાંત પહેરવાનું વસા અને પિસહાદિમાં ઉત્તરાસન વિગેરે અન્ય ઉપકરણે પણ સુંદર, વગર ફાટેલાં, વગર સાંધેલાં, નિર્મળ તેમજ કિંમતી હોવાં જોઈએ. એમાં બીલકુલ સંકેચ રાખ ન જોઈએ. જો કે એ સ્થિતિ વિરાગ્યવાસિત છે પરંતુ તેની અંદર ઉજવળ ને સુંદર વા કાંઈ બાધકત્તી નથી. તે તે ઉલટા પુષ્ટિ આપે છે. માટે અન્ય કાર્યમાં ઉદાર વૃત્તિ વાપરવી અને અહીં પણુતાને ઉપગ કરે તે ઘટિત નથી, પૂર્વે રાજપુત્રોએ અને શ્રેષ્ટિપુએ ચારિત્ર ગ્રહણ કરતી વખતે મોટા મૂલ્યવાળા રત્નકંબળ અને રજોહરણ લીધાની હકીકત સૂત્રમાં પણ દષ્ટિગત થાય છે; માટે આ વિષયમાં ખોટો બચાવ કરી પિતાની કૃપણુતાને અથવા નિરાદરપણાને છુપાવવાનો પ્રયત્ન કરે નહીં. કેટલાએક શ્રાવકભાઈએ આ ઉપકરણેની ખબર વર્ષમાં એક બે વખત જ લેતા હોવાથી તેઓ એ સંબંધમાં આવિનાના હોય છે પરંતુ જેઓ વારંવાર અથવા દરરોજ તેને ઉપયોગ કરનારા છે તેમણે તે તેના પર વિશેષ આદર રાખવાની આવશ્યક્તા છે. સામાયિકાદિ ધર્મકરણી દ્રવ્યચારિત્રની નિશાની છે. શ્રાવકના દેશવિરતિપણાને ઉજવળ કરનાર છે, તેના મુખ્ય ઉપકરણ માત્ર ચરવળો ને મુહપત્તિ બેજ છે. કટયાસન તે બેસવું પડે તેટલા વખતને માટે છે. એ ત્રણ ઉપકરણના સંબંધમાં જેમ વિશેષ આદર દેખાય તેમ કરવાની જરૂર છે. તે વધારે અશ્રેષ્ઠ ફળની પ્રાપ્તિ માટે એ પણ નિમિત્ત કારણ છે એટલું જ નહીં પણ કેટલીક વખત એવે અવસરે ધારણ કરેલો મલિન વેષ શાસનની પણ નિંદા કરાવે છે. માટે પિતાની સ્થિતિને ગ્ય અને શાસ્ત્રની આજ્ઞાને અનુસરતા ઉપકરણે રાખવા જોઈએ, આશા છે કે આ લેખ ઉપર સુજ્ઞ જેનબંધુએ અવશ્ય ધ્યાન આપશે, For Private And Personal Use Only