Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैनधर्म प्रकाश,
तत्र च गृहस्यैः सन्निः परिहर्तयोऽकट्याण मित्रयोगः , सेवितव्यानि कव्या मित्रागि, न बाझनीयोचित स्थितिः , अपेक्तिव्यो बोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः , ननितव्यमेतत्तत्रैः , प्रवर्तितव्यं दानाही, कर्तव्योदारपूजा जगवनां, निरूपणीयः साधिशेषः , श्रीनव्यं विधिना धर्मशान, जाननीयं महायत्नेन, अनुष्ठेयस्तदर्थो विधानेन, अवनम्पनीयं धैर्य, पर्यासोननीयागनिः , अवलोकनीयो मृत्युः , नविनव्यं पालोकमानः , मेचिनच्यो गम्जनः , कर्नव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तपादि मानने, निरूपयितव्या धागणा, परिहतैव्यो विलेपमार्गः , प्रगतितव्यं योगगुग्छौ, कारयितव्यं नगवन्नुवन विम्बादिकं, वेखनीयं नुवनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गवाजपः , प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गादितव्यानि मुष्कतानि, अनुमोदयितव्यं कुशवं, पूजनीया मंत्रदेवताः , श्रोतव्यानि सचे टितानि, जावनी यमौदार्य, गर्तितव्यमुत्तमझानेन, तनो शनिष्यति जवनां साधुधर्मानुष्ठानभाजनता ॥
उपमितिनयमपञ्चा कथा.
-
Y, २७ म.
श्राप
सप १५१७. शा) १८33.
५ मा.
शांत सुधारस भावना.
1-11' 10 था
વિ આદિ ચાર લાવના. ૧ સ યામાં સારી રીતે જોડવા માટે શ્રી જિનેરોગે ની પ્રમુખ ચાર શ્રેષ્ઠ ભાવનાઓ કહેલી છે. તે બાર ભાવનાઓ કઈ કઈ? તે કહે છે.
२0, 13। । ५२१५ गया ॥ lના સંધાનને માટે સદાય સેવાની જરૂરી છે. કેમ કે તે તેનું ખરસાયા છે.
૩ પરનું હિત ચિંતાનું તે વી ભવિ છે, ગુણનો પક્ષ રહે તે મેદ cuttity,g:y[l uptitlig: 21211-12 (HR) :३५ १६. सपने દુષ્ટ બુધિવાળા જીવોની ઉપર | રાગ રહિતપણે વર્તવું તે માધ્યસ્થ(ઉપેક્ષા)ભા
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રથમ મંત્રી ભાવના. ૪ હે આમની સર્વ જી ઉપર મૈત્રી ભાવ ધારણ કરે! આ જગતમાં કોઈને શત્રુ લેખ નહિ,ડાક દિવસ ટકવાવાળા આ જીવિતમાં પર ઉપર વૈરભાવ રાખી તું શામાટે ખેદને વહે છે?
૫ આ સંસારસમુદ્રમાં પર્યટન કરતાં તે આ સર્વે ને હજારો વાર બંધુપછે અનુભવેલા છે, તેથી એ સર્વ બંધુઓ છે પણ કેઈ શત્રુ નથી; એમ મનમાં નિશ્ચિય કરી રાખ!
૬ સર્વ જી (સંસારમાં)પિતા, ભાઈ, કાકા, માતા, પુત્ર, પુત્રી, સ્ત્રી, બહેન અને ને પુત્રવધુપણાને બહુવાર પ્રાપ્ત થએલા છે તેથી આ બધું તારું કુટુંબજ છે. કેઈપરા દુશ્મન નથી.
૭ વળી હે આત્મન ! તું એવી રૂડી ભાવના રાખ કે એકેન્દ્રિયાદિક જે પણ પચેન્દ્રિયપણું વિગેરે વિશિષ્ટ સામગ્રી પામી, બધી રત્નને સમ્યગૂ રીતે આરાધી, ભવબ્રમણની ભીતિને કયારે નિવારશે?
૮ પ્રાણીઓના વાણ, કાયા અને મનને દુઃખદાયી (શત્રુરૂપ) રાગ દ્વેષાદિક સમસ્ત રેગ શાન્ત થાઓ ! સર્વ જીવે સમતારસનું પાન કરે અને સર્વ જીવે સર્વત્ર સુખી થાઓ !
ત્રદશ મત્રી ભાવના અષ્ટક ૧ હે આત્મના કર્મની વિચિત્રતાથી વિવિધ ગતિને પામનાર જગતમાંના સમસ્ત પ્રાણીઓ ઉપર તું મૈત્રીભાવના ધારણ કર!
૨ એ સર્વે તારાં પ્રિય બાંધે છે, એમાં કઈ તારું દુશ્મન નથી એમ સમજીને સ્વસુકૃતને લેપ કરનારું કલેશકલુષિત મન કરીશ નહિ.
કદાચ કોઈ નિજ કર્મની પરવશતાથી કેપ કરે, તે તું પણ હદયમાં ક્રોધને અવકાશ શા માટે આપે છે. આપણે તે ઘને વશ નહિ થતાં તેને જ સ્વવશ કરે!
૪ હે શાંત શમરસને સેવનાર ભવ્ય! જગતમાં સતપુરુષે કલહથી દૂર જ રહે છે, તેમને કલેશ પ્રિય હતા જ નથી, એમ સમજી સદ્દગુણના પરિચયથી પુષ્ટ એવી વિવેકકળાનું તું સેવન કરી તું વિવેકી હંસ બની જા, અને આવી સદ્દભાવનાને સદા આશ્રય કર કે –
૫ સમસ્ત શત્રુજને મત્સરભાવતછ દઈને સુખી થાઓ ! તેમજ તેઓ મેક્ષ પદવી પામવા માટે પણ ઈન્તજાર થાઓ! મતલબ કે તેમને મન, વચન તથા કાયા
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાત અમાસ ભાવના
ની શુદ્ધિ અને પરમ પવિત્ર પદવી પ્રાપ્ત કરવાની પણ કામતા જાગૃત થા તેઓ શીઘ્ર સમસ્ત દુઃખના અત કરી શાશ્વત સુખ પામે
૬ ને પ્રાણીઓ સાચા ભાવથી લેશ માત્ર સમતારસને એક નાર પ સ્વાદે તો પછી તેવા સ્વાનુભવ થવાથી તેમને તેમાં સ્વતઃ પ્રીતિ ઉપજે,
છ પ્રાણીઓ શામાટે કુમત રૂપ મદિરાપાનથી સૂચ્છિત થઈને નર્કાદિક દુ་તિમાં પડે છે ? હા ! હા !! તેમાં શા માટે જિનવચનામૃતનુ પ્રેમથી પાન કરતાં નથી ? જિનવચનામૃતનું પાન કરનાર દુર્ગતિને દળી નાખી સદ્ગતિને સાધી શકે છે, તેથી અન્ય વાજાળને તજી જિનવચનનું જ સેવન કરવું જોઈએ.
૮ નિર્મળ આશયવાળા જીવાનાં. મન પશ્માભાવરૂપમાં પણિમી ા 1 તથા જગતના જીવે વિનય સહિત શમામૃતનું પાન કરી સદા સુખી થાઓ ! ઇતિ મૈત્રી ભાવના,
ખીજી પ્રમાદ ભાવના.
૧ ક્ષપકણિવડે જેમણે કર્મ શત્રુઓને ક્ષીણ કરી નાંખ્યા છે અને સહ ક્રાંતિ જ્ઞાનવડે જાગૃત વૈરાગ્યવતહાવાથી ત્રૈલેાકયમાં જે ગધહસ્તી સમાન્ય વા શ્રીવીતરાગ પરમાત્મા કે જેઓ આત્મશુદ્ધિથી સપૂર્ણ ચદ્રકળાની જામન ળ ધ્યાન ધારા ઉપર આરૂઢ થઈને પૂર્વકૃત સે’કડો સુકૃત ઉપાર્જિત કાર કર પઢવીને પામી મેાક્ષની સમીપે જઈ રહ્યા છે,તેમને ધન્ય છે !
.
૨ કક્ષય યેાગે થયેલા અનેક ગુણુગસુવાળા નિર્મળ આત્મભાવવડ તે પરમાત્માની સ્તવનામાં તલ્લીન બનેલી પરિણતીવર્ડ પ્રભુના વાર'વાર ગુણુભાઇ ડે ને આઠે વસ્થાનકાને અમે પવિત્રકરીએ છીએ; તેમજ જગતમાં ભગવ’ત સ ́e". સ્તાત્રરૂપ વાણીના રસને જાણુનારી જીભને જ ખરી રસજ્ઞા ( જીભ ) હું લેખું' હું બાકી નકામી લેાકકથાનાં કાર્યમાં વાચાળતાને સેવનારી જીભને તે કેવળ અજ્ઞા લેખુ છું.
૩ પંત, અરણ્ય, શુાં કે નિકુ ંજ ( લતા-ગૃહ ) માં રહ્યા છતાં ધર્મધ્યાનમ ઉપયાગ રાખનારા, શમરસથી સંતુષ્ટ રહેનારા, પક્ષ માસ જેવા વિશિષ્ટ ( નિકૃષ્ટ ) તપ કરનારા, તેમજ બીજા જ્ઞાની પુરૂષા શ્રુત સિદ્ધાંતમાં વિશાળ બુદ્ધિવાળા, ભવ્ય જનાને ઉપદેશ દેવાવાળા, શાન્ત ક્રાન્ત અને જિતેન્દ્રિય સત્તા જગતમાં જિનેશ્વર પ્રભુના શાસનની પ્રભાવના કરે છે; તેવા નિગ્નેશ મુનિજનાને ધન્ય છે,
૪ વળી જે ગૃહસ્થ ( શ્રાવકા ) દાન, શીલ, તપનું સેવન કરે છે તેમૂળ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવના ભાવે છે-એમ ચાર પ્રકારના ધર્મને જ્ઞાનવડે પુષ્ટ થયેલી શ્રદ્ધાથી આરાધે છે તે તથા જે સાધ્વીએ અને શ્રાવિકાઓ જ્ઞાનવડે નિર્મળ બુદ્ધિથી શીલ-સદાચારતુ' સેવન કરે છે તે સહુ ધન્ય-કૃતપુન્ય છે. તેમની સર્વાંની સદાય અનેક વખત ભાગ્યવંત ભગ્યે ગરહિત પણે સ્તુતિ કરે છે.
૫ મિથ્યાઢષ્ટિ જનાના પશુ પરોપકારપ્રધાન સ`તેષ સત્યાદિક ગુણુપ્રસાર તેમજ દાનેશ્વરીપણું તથા વિનયવૃત્તિ પ્રમુખ માર્ગાનુસારીપણાના ગુણ્ણાની અમે અનુમાદના કરીએ છીએ. મતલબ કે ગમે તેના સદ્ગુણા દેખી દીલમાં પ્રમુદિત થ વું અને તેવા સદ્ગુણૢા આપણામાં પણ પ્રગટી નીકળે એવી નિષ્ઠા રાખવી,
૬ હું જિજ્હા ! સુકૃત કરનારા ભાગ્યશાળી જનેાનાં સુચરિત્ર ઉચ્ચારવા ઉલ્ સિત થઇસતી તુ' સરલ થા! અને અન્ય જનાની કીર્તિ શ્રવણુ કરવાના રસિકપણાથી મારા ખતે કર્ણો સુક થાએક ! તેમજ અન્ય જનાની ઘણી લક્ષ્મી દેખીને બને લેાચન બહુ આન'દિત થાઓ ! આ અસાર સ`સારમાં તમારા જન્મનુ' એજ
મુખ્ય ફળ છે.
૭ અન્ય જનાના ગુણેાવડે પ્રમાદ પામી જેમની મતિ સમતારૂપ સમુદ્રમાં મગ્ન થઈ છે તેમનામાં મનની પ્રસન્નતા ઝળકી નીકળે છે. તથા જેવા સદ્ગુણી દેખી પોતે પ્રભુદ્રિત થાય છે તેવા નિમળ ચુણા પેાતાનામાં પ્રગટી નીકળે છે.
ચતુર્દેશ પ્રમાદ ભાવના અષ્ટક.
૧ હે આત્મન્ ! ગુણવડે પરિતાષ-સÔાષ-અત્યાનંદ પામવાનુ' દીલમાં લા૧, અને પોતપાતાનાં સુકૃત ચાગે જેમને શ્રેષ્ઠ વસ્તુ સાંપડી છે એવા અન્ય પુન્યવંત-ગુણવ’ત પ્રાણીઓ ઉપર દ્વેષ ભાવ ન કર, મત્સરદોષને તુ' દૂર કર !
૨ સુભાગ્યે આ ( પુરૂષ ) બહુ દાન દીએ છે, અને આ ( પુરૂષ ) અહીંયાં મહુ માન પામે છે, તે બહુ સારૂ છે. એવી રીતે અન્યની ઉજળી ખાજીને તું કેમ વિચારતા નથી ? એમ રૂડો વિચાર કરવાથી તેના સુકૃતને વિભાગ તું પણ મેળવી શકીશ. મતલબ કે સાચા દીલથી સદ્ગુણ-સુકૃતની અનુમેદના કરવી તે પણ અતિ હિતકારી છે. જૈનશાસનમાં સુકૃત કરવા કરાવવા અને અનુમેદવા ખાસ ફરમાન છે.
૩ જેમનુ' મન જગમાં વિકારવર્જિત છે, તેમજ જેએ ભૂમડળમાં સત્ર ઉપકાર કરી રહ્યા છે એવા ઉચિત આચરણને સેવનાર સત્પુરૂષાના નામનું અમે વાર'વાર રટન કરીએ છીએ. તેમનુ' નામ લેતાં પણ પાપ જાય છે.
૪ શિવસુખના નિદાનરૂપ અનુપમ ક્ષમા ગુણ (સહુનશીલતા ) ભગવ’તમાં
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેવા અપૂર્વ હતા તે તપાસેા ! કે જેથી રાષ સર્હુિત આકરા અભિમાપૂર્વક મૃત્યુ શીઘ્ર અદૃશ્ય થઈ જાય.
૫ કેટલાક ગૃહસ્થા છતાં જેમણે પરસ્ત્રીના સથા પરિહાર પૂર્વી શ લવ્રતને ધારણ કરેલું છે, તેમના નિર્મળ યશ અદ્યાપિ પર્યંત આ જગત્ ફૂલ્યા સહુકાર (આમ્ર વૃક્ષ) જેવા વિલસી રહ્યા છે.
૬ જે સ્ત્રીઓ પણ નિળ યશ સહિત પેાતાના ઉભય કુળ ( પિતાના સાસરાના પક્ષ) ને શેરભાવે છે (અજવાળે છે–દીપાવે છે) તેમના સુચિરત્રથી સ ચંદ્રકળા સટ્ટશ નિળ દર્શન પણ પૂર્વે કરેલાં સુકૃત યેાગે તેમને સ'પજે છે.
૭ વળી કેટલાક તાત્ત્વિક (ખરા ) સાત્ત્વિક સજ્જન શિરામણ્ પુરૂષો તેમજ યુકિત પુરઃસર વિવેચન કરવામાં હુ‘સ સદશજના છે કે જેમણે ખરેખર સમસ્ત જગત્ને અલંકૃત કરેલુ' છે. તેમનુ મરણ પણ પુણ્યની પ્રાપ્તિને માટે થાય છે.મતલબ કે તેમનુ' સ્મરણુ કરનાર પણ પવિત્ર થાય છે.
૮ એ પ્રમાણે અન્યના સદ્ગુણનુ' અનુમેાદન કરવુ' એજ જેમાં સાર છે એવ આ માનવ ભવને તુ' સદાય સફળ કર! સદાચારમાં તલ્લીન હેાવાથી સદ્ગુણુના સમુદ્રરૂપ સત્પુરૂષના ગુણુનુ' ગાન કર અને રાગદ્વેષાદિક વિકારવર્જિત નિયમ શાન્તસુધારસનું' તું પાન કર
ઇતિ પ્રમાદ ભાવના. કેહ
ત્રીજી કારૂણ્ય ભાવના.
૧ પ્રથમ તા પ્રાણીઓ ખાનપાનને પ્રાપ્ત કરવાની વાંછાથી વ્યાકુળ હાય પછી વસ્ત્ર, ગૃહુ અને અલંકાર માટે વ્યગ્ર ચિત્ત હાય છે, તેમજ વળી પાણી ( વિવાહ ) તથા પુત્ર પુત્રી પ્રમુખ પ્રજાને અને અનુકૂલ ઇંદ્રિય વિષયાને સદાય અભિલષતા હૈાય છે, તેથી તે ખાપડા સ્વસ્થતા શી રીતે શીઘ્ર પામે !
૨ લાખા ગમે ઉપાયોથી મહા કબ્જે લક્ષ્મી મેળવીને આ લક્ષ્મી કાયમ સ્થિર રહેનારી છે એમ પૂર્વ ભવના અભ્યાસથી સમજી તેમાં મુઝાઇ જાય છે; એટલામાં અકસ્માત્ ક્રુર હૃદયવાળા દુશ્મન–રાગ, ભય, જરા મૃત્યુ આવીને તેમાં ધૂળ નાંખે છે. મતલખ કે તેના કલ્પિત સુખમાં વિન્ને નાંખે છે.
૩ કેટલાક પરસ્પર સ્પર્ધામાં ઉતરે છે, કેટલાક ક્રોધથી દુગ્ધ થયા થકા હૃદયમાં પરસ્પર મત્સર વહે છે, કેટલાક ધન, ચુવતી, પશુ, ક્ષેત્ર કે ગામને નિમિત્તે સ્વેચ્છા પ્રમાણે ઉત્કટ યુદ્ધ કરે છે, અને કેટલાક લેાશથી દૂર દેશમાં રખડતાં પગલે
For Private And Personal Use Only
3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પગલે કલેશ અનુભવે છે; એવી રીતે સેંકડેગમે અરતિ–ઉગવડે આ આખું વિશ્વ વ્યાકુળ બનેલું છે, તે પછી અમે શું કરીએ અને શું કહિયે ?
૪ પિતાના હાથે ખાડો છેદીને લેકે તેની અંદર એવી રીતે પડે છે કે તેમાંથી બહાર નીકળવાની વાત તે દૂર રહે પણ નીચે નીચે ઉતરી પડતાં વિરમતા જ નથી.
૫ જેમાં નાસ્તિકાદિ કુવાદની કલ્પના કરવામાં આવતી હોય એવા પ્રમાદને વિશેષે સેવનાર, સ્વદેષથી દગ્ધ થયા સતા નિગોદાદિક દુર્ગતિમાં પડી, હા ! હા! તે બાપડા સેંકડેગમે દુરંત દુઃખને સહે છે. મતલબ કે સ્વકપોલકલ્પિત માર્ગને સ્વાદપણે સ્થાપનાર મલીન આશયવાળા વાદી લેકે રાગદ્વેષાદિક દુષ્ટ વિકારોને સેવવાથી નીચી ગતિમાં ઉતરીને બહુ દુઃખી થાય છે.
૬ જેઓ હિતોપદેશને સાંભળતા જ નથી અને લેશ માત્ર ધર્મને મનમાં વાસતા (વસવા દેતા) નથી તેમના (અંતરને) રેગ શી રીતે દૂર કરાય? તેને આ એક જ ઉપાય છે.
૭ જેઓ એવી રીતે પારકાં દુઃખ ટાળવાના ઉપાય દિલમાં ધ્યાવે છે, વિચારે છે, તેઓ પરિણામે સુદર એવું નિર્વિકાર સુખ પામે છે.
પંચદશ કારૂણ્ય ભાવના અષ્ટક ૧ શરણાગત જને ઉપર નિષ્કારણ કરૂણા કરનાર ભગવંતને તે સજજને ! તમે પ્રેમથી (પ્રદથી) ભજો ! ભજો ! - ૨ ક્ષણવાર મનને સ્થિર કરીને જિનઆગમ રૂપ અમૃતનું પાન કરે, અને ઉન્માર્ગ રચનાથી વિષમ વિચારવાળા અસાર આગમ (શાસ્ત્ર)ને પરિહાર કરે !
૩ જે મતિમંદ (મુગ્ધ) જનેને સંસારચકમાં રઝળાવે છે તેવા અવિવેકી ગુરૂને પરિહાર જ કરે અને સદ્દગુરૂનું વચનામૃત તે એક વખત પણ પીધું તું પરમ આનંદને વિરતારે છે માટે એવા સદ્દગુરૂનું સેવન કરવું.
૪ કુમત (અજ્ઞાન)રૂપી અંધકારના સમૂહથી જેનાં નેત્ર અંજાઈ ગયાં છે તેવા કુગુરૂને માર્ગ શા માટે પૂછે છે ? હે ભવ્યજને ! જળથી ભરેલી દેણીમાં તમે દહીંની બુદ્ધિથી મથાન (ર ) શા માટે ફેર છો?
૫ લોકનું નહિ નિગ્રહ કરેલું મન વિવિધ વ્યાધિઓને પેદા કરે છે, અને તે જ મન નિગ્રહિત-સમાધિત કર્યું છતું બેશક સુખ ઉપજાવે છે.
૬ અનાદિ કાળથી સહચારી (મિત્રરૂપે સાથે રહેનારા) આથવ, વિકથા,
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગરવ તથા મદન-કામવિકારને તમે ત્યાગ કરે અને સંવરરૂપ સાચે હિતકર મિત્ર કર! એ જ ખરેખરૂં રહસ્ય છે.
૭ આ ભવ અટવીમાં અપાર રેગ સમુદાયને તમે શામાટે સહે છે ? સમસ્ત જગતને ઉપકાર કરવા દ્રઢ પ્રતિજ્ઞાવંત એવા શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનરૂપી વૈદ્યને જ તમે અનુસરે, જેથી તમારા સમસ્ત દ્રવ્ય ભાવ રેગે ઉપશમે અને તમને અને નુપમ અપૂર્વ શાતિ સંપજે.
૮ નિચે પરિણામે હિત કરનાર વિનય વડે કહેવાયેલું એક વચન તમે સાંભળો અને સેંકડોગમે સુકૃત તથા સુખ સાથે મેળાપ કરી આપનાર શાત સુધારસનું તમે પાન કરો!
ઈતિ કરૂણા ભાવનાથ.
ચતુર્થ માધ્યસ્થ ભાવના, ૧ જે ઉદાસીનતાને પામી શ્રમિત જ વિશ્રામ પામે છે અને રોગી જનો પ્રીતિ પામે છે, તે રાગદ્વેષને રોધ કરવાથી પામી શકાય એવું દાસિન્ય અમને સદા સર્વદા પ્રિય-વલ્લભ છે.
૨ જગતમાં મર્મ ભેદનારાં ભિન્ન ભિન્ન કર્મ એગે શુભાશુભ ચેષ્ટા વડે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિને જીવે છે, તેમાંથી કર્મના સ્વરૂપને જાણનારાઓએ કોની કોની હતુતિ કરવી ? તેમજ કેની કેની ઉપર રોષ કરે?
૩ વિરપ્રભુ મિથ્યા પ્રરૂપણ કરનાર સ્વશિષ્ય જમાલિને પણ રોકી શક્યા નહિ તે પછી બીજે કેશુ? કેનાવડે પાપ કર્મથી રેકી શકાય? તેથી ઉદાસીનતા જ આદરવી હિતકારી છે.
૪ પ્રબળ શકિતવાળા અરિહંત ભગવાન પણ શું બલાત્કારે ધર્મ ઉદ્યમ કરાવે છે? તેઓ તે શુદ્ધ નિષ ધર્મને ઉપદેશ આપે છે. તે પ્રમાણે જે ભવ્યજને વર્તે છે તે સંસાર સમુદ્ર તરી જાય છે.
૫ તે માટે સજજને આદાસિન્યરૂપ અમૃત નિળનું વારંવાર આસ્વાદન કરે ! જેથી આનંદની ઉછળતી ઉમવાળો આત્મા મુક્તિસુખને પામે.
પોડશ એદાસિન્ય ભાવના અષ્ટક . ૧ હે આત્મન ! તું આદાસિન્ય રૂપ ઉદાર અચળ સુખ અનુભવ ! કેમકે તે આગમ-સિદ્ધાતના સારરૂપ મેક્ષ સાથે મેળવી આપનાર અને વાંછિત ફળ આપવા કલ્પવૃક્ષ સમાન છે.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨ પર પુદગલિક ચિંતાજાળનો તું ત્યાગ કર ! અને નિજ અવિકાર આત્મસ્વરૂપનું ચિંતવન કર ! કોઈ મુખથી (મોટી) વાત કરે છે પણ કેરડો જ મેળવે છે, ત્યારે બીજા પુરૂષાથી અને સહકાર-આમ્ર મેળવે છે. મતલબ કે કેટલાક વાત કરીને વિરમે છે, પણ કંઈ જીવ જેવું કાર્ય કરતા નથી ત્યારે બીજા મહત્ત્વનું કાર્ય કરી દેખાડે છે.
૩ જે કઈ હિત ઉપદેશને સહન ન કરી શકે (દુર્દેવથી હિત ઉપદેશ ન રૂચે) તેની ઉપર તું કેપ કરીશ નહિ, નકામે કઈ ઉપર કોપકરીને તું શા માટે પિતાને સ્વભાવિક સુખને લેપ કરે છે?
૪ કેટલાક જડમતિજને શાસ્ત્રને અનાદર કરી શાઅવિરૂદ્ધ ભાષણ કરે છે તે મૂઢ જન નિર્મળ નીર તજી લઘુનીત (મૂત્ર) નું પાન કરે છે, એમાં આપણે શું કરીએ ? તેમાં તેમને નસીબનોજ દેષ છે.
૫ પિતાપિતાની ગતિઅનુસારે પ્રાણીના મન પરિણામ વર્તે છે, જેવી ગતિ તેવી મતિ” થાય છે તે તું કેમ સમજતો નથી ? જે જીવનું જેવું પરિણામ આવવાનું હોય છે તે તારાથી મિટાવી શકાય તેમ નથી.
૬ આનંદદાયી સમતાને તું દીલથી રમાડ અને માયા જાળને સંકેલ-તેને ત્યાગ કર, તું પગલપરાધીનતા નકામી ભગવે છે. આયુષ્ય પરિમિત કાળનું જ છે. ( માટે ગફલત ન કર, )
૭ અંતરમાં રહેલે ચેતન-આત્મા એજ અભિરામ (મનહર) અનુપમ તીર્થ છે તે યાદ કર ! ચિરકાળ પર્યત નિર્મળ પરિણામ ધારી રાખ! તું અક્ષય સુખ (મોક્ષ)ને પામીશ.
૮ પરબ્રહ્મ–પરમાત્મ સ્વરૂપ પ્રાપ્તિના નિદાન (મૂળ કારણ) રૂ૫ રકૂટ કેવળ વિજ્ઞાન આપવાવાળું તેમજ વિનય વડે ( વિનય વિજયજી ઉપાધ્યાય મહારાજે) વિવેચન કરાયેલું શાન્ત સુધારસનું પાન હે ભદ્ર! તું કર!
ઉપસંહાર ૧ એવી રીતે સભાવનાવડે જેમનું હૃદય સુવાસિત છે તે સત્વવંત પુરૂ સંશય રહિત-નિઃશંક હદયગાનથી ઉદાર આત્મતત્વની ઉન્નતિ સાધી, શીઘ મહ નિદ્રા-મમત્વને દૂર કરી, મમત્વ વર્જિતપણે અનુપમ ચક્રવતી અને ઈદ્રથી પણ અધિક સુખ સહજ સંપાદન કરી, અતિ નમ્રતાને ધારણ કરતા છતા વિશાળ કીર્તિને વરે છે.
૨ જેના પ્રભાવથી દુર્થોન રૂપ પ્રેતની પીડા લગારે પજવતી નથી, અપૂર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
'॥
૬ના મુકવા ત્રાકનુ સાવર વિવેચન,
(કલેશ વર્જિત ) સુખની સ્ફુરણા ચિત્તને પ્રસન્ન કરેછે, ચાતરફ સુખની પુષ્ટિ રૂપી નદી પ્રસરી રહે છે, રાગ દ્વેષાદિક શત્રુવ ક્ષય પામે છે અને સિદ્ધિરૂપ સામ્રાજ્યલક્ષ્મી વશ થાયછે, તેવી પૂૌકત ભાવનાઓને વિનયયુકત પવિત્ર બુદ્ધિવર્ડ હું ભય્જતા ! તમે સેવા !
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩ શ્રીસેાવિજય વાચક (ઉપાધ્યાય ) અને શ્રી કીર્તિવિજય વાચક એ અન્તે શ્રી હીરવિજય નામના સૂરીશ્વરના શિષ્ય હોવાથી ગુરૂભાઇ હતા.
૪ તેમાં શ્રી કીર્તિવિજય વાચકના શિષ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજીએ આ શાન્તસુધારસ નામનેા ભાવના સ'ખ'ધી પ્રકૃષ્ટ એધ કરનારા ગ્રંથ રચ્યું છે. ૫ આ પ્રયત્ન શ્રી વિજયપ્રભ સૂરિની કૃપાથી ગધપુર (ગધાર) નગરમાં સંવત્ ૧૭૨૩ મા વર્ષે સફળ થયા.
૬ જેમ ચંદ્ર સાળ કળા વડે સ'પૂર્ણતા પામી જગને પાવન કરે છે તેમ આ ગ્રંથ સંપૂર્ણ સેાળ પ્રકાશ વડે શિવ સુખના વિસ્તાર કરી
૭ જ્યાં સુધી જગતમાં આ પ્રગટ દેખાતા સૂર્ય અને ચંદ્ર સદા ઉદય પામ્યા કરે ત્યાં સુધી આ પ્રકાશમાન શાસ્ર રૂપ જયેાતિ પશુ સત્પુરૂષોને પ્રમેદ આપ્યા કરા | તથાસ્તુ ||
આ ગ્રંથની વ્યાખ્યા કરતાં મતિમ દ્વૈતાર્દિક દ્વેષથી જે અન્યથા લખાણ થયું. ડાય તે સજ્જને સુધારી તેમાંથી સાર માત્ર ગ્રહી મને ઉપકૃત કરશે.
સન્મિત્ર પ્રવિજય.
गत वर्षना मुखपृष्टपरना श्लोकनुं सविस्तर विवेचन.
અનુસુધાન પુ૨ ૧૧૪ થી. જિન વચન શ્રવણું.
લેાકના ત્રીજા પાદમાં જાવવામાં આવેલ છે કે ‘ મિથ્યાત્વત! નાશ કરનાર જિનવચન પ્રતિદિન સાંભળવું ' શ્રો જિનેશ્વર ભગવાનના મુખથી પ્રકટ થયેલ વચનૈને ગણુધરાએ ગુથીને શાસ્ત્ર રચના કરેલી છે અને તેને યુઘ્ધમાન પ્રધાન મુનિ વરાએ ધારી રાખી પુસ્તક રૂઢ કરેલ છે તે વચતા જૈન સાધુએના મુખથી વ્યાખ્યાન દ્વારાએ-ઉપદેશ દ્વારાએ પ્રતિષ્ઠિત સાંભળવાથી અજ્ઞાન મૂલક મિથ્યાત્વને નાશ થાય છે અને મિથ્યાત્વના નાશ થતાં મેાક્ષમાર્ગ દર્શોક પરમ સ્યાદ્વાદ મતનુ શુધ્ધ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
fac
www.kobatirth.org
જન ધમ પ્રકાશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વરૂપ સમજાય છે. શ્રાવિધિ ગ્રન્થમાં શ્રાવક શબ્દના અર્થ પ્રરૂપતાં કહેવામાં આવેલ છે કે શ્રૃોતિ વૃત્તિઃ સત્ત્વક્ સમાચારીમિતિ શ્રાવñ: ‘યતિએ પાસેથી રૂડી રીતે સમાચારીનુ શ્રવણ કરે તે શ્રાવક' અને ખીજી રીતે શબ્દાર્થ કરતાં વતિ પ્રપ્રકાર વેંતિ : ‘અષ્ટ પ્રકારના કર્મો ક્ષય કરે તે શ્રાવક,’ આ બે પ્રકારના શબ્દથ માં પ્રથમના શબ્દાર્થ જોતાં આ બીજા પટ્ટમાં ક્માન્યા મુજબ જિનવચન સાંભળનાર પુરૂષ જ શ્રાવક કહેવાને ચેાગ્ય છે. ધર્મનું.... ખરૂ સ્વરૂપ સમજ્યા બાદ વર્તન શુદ્ધ થઈ શકે છે અને તેથીજ શુદ્ધ વર્તનવાળા આત્મ કલ્યાણું સહેજે સાધી શકેછે, વિદ્વાન્ મુનિવરે દેશકાળને અનુસરી વ્યાખ્યાન આપવાનુ રાખેતેા સવ કાઇ તેને લાભ લઈ શકે અને અનેક ભવ્ય જીવેાને ઉપકાર થતાં શાસનેાન્નતિની ધ્વજા ફરકવા લાગે, પિવૅત્ર મહાવિદેહ ક્ષેત્રની માફક સદાકાળ શ્રીજિનેશ્વર ભગવાનના વિહારના અભાવે પૂજ્ય મુનિવરો જ માર્ગદર્શક હાઇ પરમ ઉપગારી છે.આ અવસર્પિણી કાળમાં તેમનાજ આલંબનથી આપણે રસ્તે ચડી ઇચ્છિત સ્થાનકે પહેાંચવાને શક્તિમાન થઇ શકીએ છીએ,ધર્મના સ્થ ́ભરૂપ વિદ્વાન્ સાધુજનેાની અમૃત સમાન વાણીના પાનથી પવિત્રિત થઇ સમકીતવા સાક્રિ અન ંત સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાને ઉદ્યમવત થઇ શકે છે. પર પરાથી ચાલતી આવેલ રૂઢી મુજખ ઉપાશ્રયના એક ખુણુામાં બેસીને વ્યાખ્યાન વાંચનાર સાધુના કરતાં આધુનિક સમયને અનુસરી સામાન્ય જનસમુદાયનુ` વલણુ કઈ દિશામાં છે તે જાણી લઇ જાહેર સભામાં ઉપદેશ આપનાર જનસ્વભાવના જાણકાર સુનિ ધર્મના વિશેષ ઉદ્યાત કરી શકે છે. વ્યાધિની ખરી ચિકિત્સા જેવી રીતે વૈદ્યને વ્યાધિના મૂળમાંથી નાશ કરવા માટે ઉપયેગી થઇ પડે છે તેવીજ રીતે શ્રોતાના સ્વભાવનું જ્ઞાન મુનિને ગ્રહસ્થ શિષ્યાને ખરે માગે ઢારવા માટે મદદગાર થાય છે.
પૂજ્ય સાધુવર્ગ તરફ ઉપેક્ષા ભાવ રાખી ધાર્મિક અભ્યાસમાં સ્વતઃ પેાતાની મેળે આગળ વધવાને વિચાર રાખનારા જૈન ધુએનુ` શ્રોતત્રં શબ્દ તરફ ખાસ ધ્યાન ખે`ચવામાં આવે છે. સુક્તમુક્તાવલિકાર મિથ્યાત્વ–જડવાદના નાશ નિમિત્તે આ સ્થાને જિન વચન વાંચવા વિચારવાનું નહિ કહેતાં ખાસ સાંભળવાનું ક્રમાવે છે. જૈન તત્ત્વ વિદ્યાના ગૂઢ રહસ્યો પરમ માન્ય વિદ્વાન સાધુ વજ્ર સમ જાવી શકે છે અને તેથી તેમના આશ્રયની ખાસ આવશ્યકતા સ્વીકારવામાં આવે છે. જૈન સાધુ સમુદાયમાં તેવા જ્ઞાનવાળા દશ ખાર કરતાં પણ વધારે સાધુએ અત્યારે મળી શકે તેવી સ્થિતિ છે. તે પછી ગ્રહસ્થ સાક્ષર બધુઆએ શામાટે તેમને લાભ લેવા ચુકવુ જોઇએ? આજકાલ પાશ્ચત્ય વિદ્યાવૃદ્ધિના પ્રતાપે સ્પેન્સર આદિ સુરાપિયન વિજ્ઞાનાના અભિપ્રાયા માન્ય થઇ, કેળવાએલ વગ માં જડવાદ એટલુ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગતવ' ના મુખ પર ”લાકનું સાવસ્તર વવચન
રમત બધું ઉડું મૂળ ઘાલી સ્થિત થયેલ છે કે તેને જડમૂળથી ઉખેડી નાંખવા માટે સાધુ વર્ગ જ સમર્થ થઈ શકે તેમ છે. સાધુ સમુદાયમાં અગ્રગણ્ય મુનિવરોએ આ દિશામાં ખાસ પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે. કેળવાએલ ગ્રહ અને વિદ્વાન સાધુઓ વધારે અને વધારે પરિચયમાં આવ્યાથી જડવાદથી થતી અસરે તેમનાથી નાબુદ થઈ શકશે. - પરમ શાન્તિને આ સમય સુસ્ત બની બેસી રહી નિરર્થક ગુમાવવાને નથી. સર્વત્ર જાગૃતિનાં મોજાં ચારે બાજુ ઉછળી રહ્યાં છે, કેઈપણ સંપ્રદાય પિતા સામે થતા આક્ષે મુંગે મેઢે સહન કરી લે તેવે વખત જતા રહ્યા છે. જુદા જુદા ધર્મો ઉપર ક્રિશ્ચિયન ધર્મગુરૂઓ તરફથી થતા હુમલાઓએ તથા સ્વધર્મથી પતિત થતા અનેક માણસેના દ્રષ્ટાંતે એ સર્વ ધર્મવાળાઓને જાગૃત કર્યા છે. આવા સમયમાં જૈને એ પણ જાગૃત-સાવચેત થવાની જરૂર છે. સ્વધર્મથી વિમુખ થતા જૈન બંધુઓને ધર્મ ભ્રષ્ટતાથી બચાવવા ઉપરાંત અન્ય ધર્માવલંબીઓ ઉપર પણ જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતની ઉત્તમ છાપ પાડવાની આવશ્યકતા છે. આ સર્વ સાધુ સમુદાયના જવલંત પ્રયાસ ઉપર આધાર રાખે છે. આ સંબંધમાં વિશેષ લખવાને આ પ્રસંગ પ્રસ્તુત કહી શકાય નહિ તેથી વિરમવું પડે છે.
શ્લોકના ચેથા પાદમાં તાનારી વ્રતવાર છે તેના કરતાં રાનાથી ત્રાપારને એ પ્રવેગ વધારે બંધ બેસ્ત જણાય છે. તાનારી કહેતાં દાન, શીલ,તપ અને ભાવના; એ ચાર પ્રકારના ધર્મમાં અને વત્તલને એટલે અહિંસાદિક બાર કત પાળવામાં શ્રાવકોએ નિરંતર આસકિત રાખવી જોઈએ દાન, શીત, તપ અને ભાવનાના સંબંધમાં વિસ્તારથી વિવેચન નહિ કરતાં અત્ર માત્ર તેને ભેદે જણાવવાનું
ગ્ય ધારવામાં આવે છે. દાન પાંચ પ્રકારનું છે. અભયદાન,સુપાત્રદાન, અનુકંપાદાન, કિર્તિદાન અને ઉચિતદાન. આમાંના પ્રથમ કહેલા દાન પરંપરાએ મેક્ષ સુખને આપનારા છે ત્યારે પાછળના ત્રણ પ્રકારના દાને માત્ર ઐહિક સુખ અગર લાભની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. શીલા જુદી જુદી અપેક્ષાએ ભેદ પાડવામાં આવે છે. શીથળગુણથી વિભૂષિત મનુષ્ય સ્વર્ગ અપવર્ગનાં સુખ મેળવી શકે છે. તપના મુખ્ય બે ભેદ છે, બાહ્ય અને અત્યંતર. બઢતપના નીચે મુજબ છ પ્રકાર છે(૧) અનશન–ચાર પ્રકારના આહારને ત્યાગ થોડા કાળ સુધી અથવા જાવજીવ કરે તે (૨) ઉદરિક-જરૂર હોય તે કરતાં પાંચ સાત કેળીયા ઓછા જમવા તે (૩) વૃત્તિ ક્ષેપ-આજીવિકાને સંક્ષેપ કર (૪) રસત્યાગ-વિગથને ત્યાગ કરે (૫) કાયકલેશ-કષ્ટ સહન કરી કાયાને દમવી તે (૬) સંસીનતા–અંગોપાંગ સકેચી રાખવા તે. અથનર તપ પણ છ ભેદે છે (૧) પ્રાયશ્ચિત્ત-અપરાધ કરેલ હોય તેની ગુરૂ પાસે આલેય લેવી તે (૨) વિનય-દેવગુરૂને વિનય તથા ભક્તિ સાચવવી તે (૩) વૈયાવૃત્ય-ગુરૂને
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
૧૪૦
''' '
ઝss,
આહારાદિક લાવી આપવા, પગ ચાંપવા વિગેરે વૈયાવચ્ચ કરવી તે (૪) સ્વાધ્યાયવાંચવું, ભણવું ઈત્યાદિ પાંચ પ્રકારને સ્વાધ્યાય (૫) ધ્યાન-ધર્મધ્યાન, શુકલધ્યાન ધ્યાવારૂપ થાન (૬) કાયોત્સર્ગ-કર્મક્ષય નિમિત્તે કાઉસગ કરે તથા પરિષહ ઉપસર્ગ સહન કરવા. મુખ્ય ભેદે બંને પ્રકારને તપ કર્મની નિર્જરા કરવામાં પરમ સાધનભૂત છે. તપશ્ચર્યાથી કેટલાએક કમ ભેગવ્યા સિવાય એમને એમ ભસ્મીભૂત થાય છે. કોઈ પણ ઉપાયે કર્મોને ક્ષય થઈ શકતે હેયબાળી શકાતા હોય તે તે તપશ્ચયથી જ થઈ શકે છે. તપના પ્રભાવથી આમ સહી પ્રમુખ અનેક લબ્ધિઓ, અષ્ટ મહાસિદ્ધિ અને નવનિધિ પ્રાપ્ત થાય છે. તપ અપૂર્વ કલ્પવૃક્ષ છે. તેનું ફળ તે શિવસુખની પ્રાપ્તિ થાય તે જ છે અને દેવતાઓની તેમજ મનુષ્યની અથવા ઈદ્રની કે ચક્રવર્યાદિકની ઋદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે તે તેનાં પુલ છે. ઉપશમ રસ તે તેનો અમૂલ્ય મકરંદ છે.
લોકોમાં લકિક અને લોકોત્તર અનેક પ્રકારના મંગળ કહેવાય છે. તે સર્વ મંગળ માં પ્રથમ અને સર્વોત્કૃષ્ટ મંગળ તપ છે.તેનાથી સર્વ વિ નાશ પામે છે. મોક્ષમાર્ગે ચાલતા પથિક જનોને તે ઉત્તમ સહાય રૂપ છે. પરંતુ તે સમતા સહિત અને આશંસા રહિત કરવાથી જ ગ્ય ફળ આપે છે. ખરા તપસ્વી જ કદાપિ પણ ક્રોધને વશ થતા નથી, ક્રોધને જન્મ આપે તે તપ વાસ્તવિક રીતે તપ કહી શકાય જ નહિ. તદભવ મુતિગામી શ્રી વિરપરમાત્માની ઉત્કૃષ્ટ તપશ્ચર્યા, આપણ પામર જનોને-પગલાનંદી જીવોને, શરીરને પુષ્ટ બનાવવામાંજ જીવિતવ્યનું સાથક સમજનાર ભવાભિનંદી મનુષ્યને, અનુપમ દષ્ટાંત રૂપ છે. પ્રસંગ મળે તપ વિષયક સ્વતંત્ર લેખ લખવા વિચાર છે તેથી અત્ર વિસ્તારથી વિવેચન કરવાનું - ગ્ય ધારવામાં આવ્યું નથી.
ભાવનાના ચાર ભેદ છે. મિત્રી, પ્રમેહ, કરૂણુ અને માધ્ય. બીજી રીતે નીચે પ્રમાણેની બાર પ્રકારની ભાવના કહેલી છે. (૧) અનિત્ય (૨) અશરણુ (૩) સંસાર (૪) એકત્વ (૫) અન્યત્વ (૬) અશુચિ (૭) આશ્રવ (૮) સંવર (૯) નિર્જરા (૧૦) લોકસ્વરૂપ (૧૧) બાધિદુર્લભ અને (૧૨) ધર્મ ભાવના.
આ ભાવનાઓ સિદ્ધિપદ પ્રાપ્ત કરવાને નીસરણરૂપ છે. જુદી જુદી ભાવનાઓ ભાવતે જીવ ક્રમે ક્રમે ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરે છે. સંસારથી વિરક્ત થવાને, મેહ બંધના પાસથી છુટા થવાને અને કર્મક્ષય કરવાને માટે આ ભાવનાઓ ઉદાર આશ્રયરૂપ છે. મથાદિક ભાવના એટલા બધા ઉમદા આશયથી ભરેલી છે કે તેના અમલથી દેશના તમામ લોકોને બંધુ ભાવથી એકત્ર કરવાની વૃત્તિ હેજે વૃદ્ધિ પામી શકે તેમ છે. આવી ઉત્તમ ભાવનાઓ ભાવવાને ઉપદેશ આપતું જેન શાસન
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અખિલ વિશ્વમાં સર્વ પ્રાણીએ સાથે અધુ ભાવ પ્રકટાવવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે એમ કહેવામાં ખીલકુલ અતિશયેક્તિ નથી, આ વિષયમાં કિંચિત્ પશુ પ્રયાસ કરવામાં આવતા નથી, તેજ મેાટા ખેદની વાત છે. આત્મિક કલ્યાણ સાધવાની ઇચ્છાવાળા મુમુક્ષુ જીવેને પ્રત્યેક ભાવના મુખ્ય સાધનભૃત છે.
ગૃહસ્થ ધર્માંમાં રહેલ શ્રાવક ભાઈએને શાસ્ત્રકારોએ ખાર વ્રત પાળવાનાં કહેલાં છે. કારણ કે વ્રતધારી જૈન ખંધુએ અલ્પ પ્રયાસે આત્મ કલ્યાણ સાધી શકે છે. ખાર ત્રતા પૈકીનાં પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણુવ્રત અને ચાર શિક્ષાનત લેખવામાં આવે છે. સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રત, સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણુ વ્રત, સ્થૂલ અદત્તાદાન વિરમણું વ્રત, સ્વદારા સતેાષ પરગમન વિરમણુ વ્રત, પરિત્રઢુ પરિમાણ વ્રત–એ પાંચ અણુવ્રતા; દિવિરમણુ વ્રત, ભેગેપભેગ વિરમણુ વ્રત, અનર્થ ડે વિરમણ વ્રત-એ ત્રણે ગુણવ્રતા અને સામાયિક, દેશાવગાસિક, પાષધાપવાસ અને અતિથિસ વિભાગ–એ ચાર શિક્ષાને. એ રીતે શ્રાવક ધર્મને ચેાગ્ય ખાર તે પ્રકાશેલા છે. પ્રથમના ત્રણ પાદમાં જાવેલ આવશ્યક ક્રિયા કરવાથી સુશીળ જૈન બધુએની દાનાક્રિકમાં તેમજ વ્રત પાળવામાં આસકિત ઉદ્ભવે છે, એટલુંજ નહિ પરંતુ તે સતત જારી રહે છે,
ભવ્ય જીવેએ દશ દષ્ટાંતે દુર્લભ એવે આ મનુષ્ય દેહ, ઉચ્ચ કુળ, શ્રાવકપશુ` વગેરે સાધના પ્રાપ્ત કરી પેાતાનું જીવિતત્ર્ય નિરર્થક ગુમાવી દેવુ જોઇતુ નથી. તેઓએ વિષયસુખમાં નિમગ્ન રહી પેાતાના સમસ્ત કાચેમાંંની પર્યાસિ સમજી લેવાની નથી. પરંતુ આગામી ભવેાનુ ભવિષ્ય ઉજવલ બનાવવાની જરૂર છે. અનેક પૂર્વભવાનું' સાંચિત કરેલુ' પુણ્ય ધન એકદમ લુ’ટાવી નહિ દેતાં તેમાં વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર છે, એક ક્ષણ પણ પ્રમાદમાં નહિ ગાળતાં સટ્ટા આત્મ જાગૃતિ રાખવાની આવશ્યકતા છે. કિંચિત્ પણ પ્રમાદ કરવાથી અનેક અશુભ વિચારાને ચિત્તમાં સ્થાન મળે છે, પ્રાયઃ અનર્થીની પર પરા ઉદ્ભવે છે અનેતેથી જ મુમુક્ષુ જીવેએ પ્રમાદમાં મુદ્લ વખત નહિં ગાળતાં શાસ્ત્રકારએ ઉપદેશેલા માર્ગમાં વિચરવું ોઇએ. વિષય કષાયથી નિવૃત્ત થઈ, સાંસારિક કાર્યાંથી કારગત થઇ, ઉપરના લેાકમાં મુક્તમુકતાવલીકારે ફરમાવેલ કાર્યોંમાં આઠ-દશ ઘડી સમય પસાર કરવાની જરૂર છે. આ એકાન્ત પ્રવૃત્તિમય જમાનામાં આપણે આખા દિવસ અને રાત્રિ ઐÎિક સુખ નિમિત્ત વ્યાપારાદિ સાંસારિક કાર્યોમાં રોકાઈ રહીએ અને પારલૌકિક સુખ તરફ એશ્વરકાર રહીએ તેા કંઈ પશુ આત્મકલ્યાર્ સાધી શકીએ નહિં. લગભગ સવારના અને સાંજનેા વખત ધાર્મિક કાર્યો માટે નિર્મિત કરેલે ડેય પ્રેમ સભવે છે; અને આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ જૈનપુરી ગણાતા અમદાવાદ શહેરમાં એવી સારી રીતે જળવાઇ ર
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
LY
www.kobatirth.org
જેને તમ પ્રકારા.
ઢેલી છે કે આપણને તેથી પરતા સંતેષ માનવાને કારણ મળે છે, બજારની તમામ દુકાના દશ વાગ્યા પછીજ ઉઘાડવામાં આવે છે, તેથી સવારના વખત સવ કાઇથી નિશ્ચિતપણે ધાર્મિક કાર્યોંમાં રોકી શકાય છે. મનુષ્યે કાર્યસિદ્ધિ માટે અમુક પ્રકારના અભ્યાસ પાડવાની જરૂર છે. પ્રસ્તુત શ્લોકમાં જણાવેલ કાર્ટીના અભ્યાસથી ક્રમે કરીને દરેક કાર્યો આપણા જીવન વ્યવહારની સાથે એટલા આતપ્રેત થઈ જાય છે કે અચાનક સખ્ત માંદગીના પ્રસ'ગ સિવાય કોઇ કાળે પણ જિનવંદન, સાધુ સેવા, શાસ્ત્ર શ્રવણ વિના ચલાવી શકાતુ' નથી. આ પ્રસ`ગે એટલુ' જણાવવાની જરૂર છે કે દિન પ્રતિદિન જિનવંદન, સાધુ સેવા અને શાસ્ત્ર શ્રવણુ કર્યાની સાર્થકતા ત્યારેજ કહી શકાય કે જ્યારે આત્મિક ગુણા પ્રકટ કરવા તરફ ઉદ્યમવંત થવાનુ' અને, જે હેતુ માટે—ફળ પ્રાપ્તિ માટે ક્રિયા કરવામાં આવે તે હેતુ જળવાય નહિ તે પછી તેને માટે ક્રિયા કરવાથી શું લાભ ? વિવેકી જૈનબંધુએ ક્રિયામાર્ગનું ખરૂ સ્વરૂપ સમજી આત્મિક ગુણેા પ્રગટ કરવા માટે ઉત્સાહવ'ત થાએ એટલ' ઇછી વિમુંછું. ૐ શાન્તિ.
e
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री शांतिनाथ चरित्रनी प्रस्तावनानुं भाषांतर.
શ્રી શાંતિનાથ પરમાત્માના ચરિત્ર સસ્કૃત ભાષામાં અનેક આચાયેલુંએ રચેલાં છે. તે પૈકી શ્રી મુનિભદ્રસૂરિકૂત પદ્યાત્મક ચરિત્ર હાલમાંજ શ્રી નારસ જૈન પાઠશાળા તરફથી બહાર પાડવામાં આવ્યુ' છે.ખીજી શ્રી અજિતપ્રભસૂરિષ્કૃત પદ્યાત્મક ચરિત્ર શ્રી કલકત્તામાં એશિયાટીક સેાસાઇટી તરફથી છપાય છે. ત્રીજી` શ્રી ભાવચ'દ્રસૂરિષ્કૃત આ ગદ્યાત્મક ચરિત્ર શ્રી લીંબડીના સ’ધ તરફથી આવેલી રકમમાંથી અમે શુદ્ધ કરાવી ને છપાવ્યું છે. આ શિવાય શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્રના પાંચમા પમાં પશુ આ પરમાત્માનુ ́ જ ચરિત્ર પદ્યાત્મક છે તે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત છે તે છપાઈને બહાર પડેલું છે. આ સિવાય બીજા' પણ તેમનાં ચરિત્રા છપાયા વિનાનાં અપ્રસિદ્ધ સ્થિતિમાં છે. મા સર્વ ચિરત્રામાં ગદ્ય ચરિત્ર આ એકજ ષ્ટિગત થયું છે. આ ચરિત્રની રચના એટલી બધી સરલ છે કે સામાન્ય સ`સ્કૃતના અભ્યાસી પન્નુ તે વાંચી શકે તેમ છે. એની અદર રસિકતા એટલી બધી સમાવી છે કે વાંચવાને શરૂ કરનાર માણુમ તે પૂરૂ વાંચવા સ્વતઃ ઉત્કાંઢિત થાય છે.
૧ શ્રી ભાવચંદ્રસૂરિ કૃત ગદ્યબંધ શાંતિનાથ ચરિત્ર હાલમાં અમારા તરફથી બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. તેની પ્રસ્તાવના સંસ્કૃતમાં આપેલી છે. તે જાણવા લાયક હોવાથી તેનું ભાષાંતર અઢી આપ્યુ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ ચરિત્રમાં છ સર્ગ (પ્રસ્તાવ) પાડવામાં આવ્યા છે. તેમાં પ્રથમ માં ભગવંત શાંતિનાથજીના જીવ શ્રી નામે રાજા છે. તેને બે રાઈ છે અને એક કપિલ પુરોહિતની સ્ત્રી સત્યભામાં તેમના આશ્રયમાં આવે છે. એ ચારે બીજા ભવ. માં ઉત્તરકુરૂમાં બે યુગલિક થાય છે. ત્રીજે ભવે તે ચારે સિધર્મ દેવલોકમાં દેવ થાય છે. આટલો અધિકાર છે.
બીજા સર્ગમાં તેમના સ્થાને પાંચમા ભવને અધિકાર છે. તેમાં એ ચારે જીને સંબંધ આવે છે, પરંતુ પછી બે જીવોને સંબંધ જ આગળ શરૂ રહે છે. ચેથા ભવમાં શ્રીવેણને જીવ અમિતતેજા વિદ્યાધર થાય છે ને તેની રાણી અભિનદિતાને જીવ ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવને પુત્ર શ્રીવિજય થાય છે. આ બેને સંબંધ છેવટ સુધી ચાલ્યો આવે છે. બીજી બે તેમની સ્ત્રીઓ થાય છે. ચોથો ભવ પણું કરીને પાંચમે ભવે તે અમિતતેજાને શ્રીવિજય દશમે દેવલોકે દેવતા થાય છે, પરંતુ શ્રીવિજય ચોથા ભાવમાં વાસુદેવ થવાનું બિયાણું કરે છે.
ત્રીજા સર્ગમાં છઠાને સાતમાં ભવને અધિકાર છે. છઠ્ઠા ભાવમાં અમિતતે જાનો જીવ સ્વર્ગથી વી પૂર્વ મહાવિદેહમાં અપરાજિત નામે બળદેવ થાય છે, ને શ્રીવિજયને જીવ અનંતવી નામે વાસુદેવ થાય છે. ત્યાંથી ભવ પૂર્ણ કરીને અને પરાજિત બળદેવ બારમે દેવલોકે દેવતા થાય છે, ને અનંતવીર્ય વાસુદેવ પહેલી નરકે ૪૨૦૦૦ વર્ષને અયુિષે નારકી થાય છે. ત્યાંથી નીકળી મેઘનાદ નામે વિદ્યાધર થઈ ચારિત્ર પાળીને તે પણ બારમે દેવલોકે દેવતા થાય છે. તેના બે ભવ વધે છે.
ચેથા સર્ગમાં ભગવંત શાંતિનાથજીના આઠમા ને નવમા ભવને અધિકાર છે. તે ભવમાં અપરાજિત બળદેવને જીવ ક્ષેમકર જિનના પુત્ર વજાયુધ નામે ચક વત થાય છે અને વાસુદેવને છવ તેમને પુત્ર સહસાયુધ થાય છે. આ સર્ગમાં અનેક જીના પૂર્વભવ કથનાદિ પ્રસંગે આવેલા છે. વાયુધને આ ભવમાં બત. ધિજ્ઞાન પણ છે. આ વાવમાં ચારિત્રનું આરાધન કરીને બંને છ નવમા યકે અહમિંદ્ર દેવ પણે ઉત્પન્ન થાય છે.
પાંચમા સર્ગમાં દશમા ને અગ્યારમા ભવને અધિકાર છે. આ ભવમાં ઘનરથ તીર્થકરના મેઘરથ ને દરથ નામે બંને પુત્ર થાય છે. મેઘરાને આ ભવમાં પણ અવધિજ્ઞાન છે. તેઓ પિષધમાં શરણે આવેલા પારેવાનું પિતાને પ્રાણ આપવા તૈયાર થઈને રક્ષણ કરે છે. આ પ્રસંગે ખાસ વાંચવા ગ્ય છે. અહિંસા ધર્મનું સર્વોત્કૃષ્ટપણું અંગિકાર કરી વીશ સ્થાનકના આરાધન વડે નીકર નામકર્મ ઉપર્જન કરે છે. અને આયુ પૂર્ણ કરીને બંને છ સવાર્થસિધે વણે ઉત્પન્ન થાય છે.
છઠ્ઠા સગમાં છેલ્લા (બારમા) ભવને અધિકાર છે. આ ભવમાં તીર્થંકરપણ
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૪
જિન ધર્મ પ્રકાશ. ઉપરાંત ચક્રવતી પણું પણ પામે છે. દઢરથને જીવ સંસારી પણમાં તેમના પુત્ર ચકાયુધ થાય છે અને ભગવંતને કેવળજ્ઞાન થયા પછી તેમના મુખ્ય ગણધર થાય છે. આ સર્ગમાં કથાઓને સારો સંગ્રહ કરેલ છે. આ સર્ગની અંદર ભગવંતના પાંચે કલ્યાણકનું વર્ણન છે અને ભગવંત નિર્વાણ પામવાની સાથે આ સર્ગ ને ચરિત્ર સમાપ્ત કરવામાં આવેલાં છે. ચકાયુધ પણ તેજ ભવે સિદ્ધિપદને પામે છે.
શાંતિનાથ પરમાત્માના જીવની મૂળથી જ ઉત્કૃષ્ટતા દેખાઈ આવે છે. યુગલિક થયા તે પણ સાથી શ્રેષ્ઠ ઉત્તરકુરુક્ષેત્રમાં પૂર્ણ આયુ થયા છે. બે ભવમાં તીર્થકરના પુત્ર થયા છે, એ પણ પ્રબળ ભાગ્યની નિશાની છે. તે વિના તીર્થકરના પુત્ર થવું એ સહેજે પ્રાપ્ત થાય તેવી હકીકત નથી. વળી છેલ્લા ભવ ઉપરાંત મનુષ્ય તરીકેના પાછલા બંને ભવમાં પણ અવધિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે પણ જ્ઞાનને બળવાન્ ક્ષો પશમ સૂચવે છે. ચક્રવતી પણું બે વાર પામે છે; પ્રથમ વાયુધના ભવમાં ને બીજું છેવટના ભાવમાં. એકવાર બળદેવ થાય છે. આટલા ઉપરથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે એવી કઈ ઉત્તમ સંપદા બાકી રહેલી નથી કે જે તેમણે પ્રાપ્ત કરી ન હોય. આવા ઉત્તમ જીવનું જેટલું ગુણગાન કરીએ તેટલું ઓછું છે.
આ ચરિત્રના છએ સર્ગોમાં પ્રાસંગિક અનેક કથાઓ સમાવવામાં આવી છે. પ્રથમ સર્ગમાં ધમરાધન ઉપર મંગળકળશની કથા આપવામાં આવી છે. તેનો રાસ પણ થયેલે છે ને છપાયે છે. બીજા સર્ગમાં ધર્મમાં અંતરાય ન કરવા ઉપર મદરની કથા છે. તેને પણ રાસ થયેલ છે પણ છપાયેલ નથી. ત્રીજા સર્ગમાં મિત્રાનંદને અમરદત્તની ઘણી રસિક કથા છે. તે અલ્પ દુકૃતનું પણ મહાન ફળ ભેગવવું પડે છે એ વાકયની સિદ્ધિ ઉપર છે. તેને પણ રાસ થયેલે છે પણ છપાયે નથી, એ કથાની અંતર્ગત્ ઇદ્રિના વિષયોને આધીન ન થવા ઉપર જિનપાલિત ને જિનરક્ષિતની કથા છે. સિવાય નૃસિંહ રાજર્ષિની કથા આ સર્ગમાં આવેલી છે તે પણ વાંચવા ગ્ય છે. ચોથા સર્ગમાં અમૃતામ્ર વિનાશાદિ પ્રસંગ ઉપર દેવરાજની કથા છે. તેમાં પ્રાસંગિક રાત્રિના ત્રણ પ્રહરમાં કહેલી ત્રણ કથાએ વાંચવા લાયક છે. તેને મૂળ વિષય અવિચારિત કાર્ય ન કરવાનું છે. આ સગમાં બીજી પુણ્યસારની કથા ચાર પ્રકારને ધર્મ આરાધવા ઉપર છે, તેમજ
ત્પાતિકી બુદ્ધિ ઉપર રોહકની કથા વાંચવા જોગ છે. બીજી પણ કેટલીક નાની નાની કથાઓ છે. પાંચમા સર્ગમાં ધર્મકાર્યમાં અપ્રમાદી રહેતા ઉપર રજૂરરાજ ઉર્ફે વત્સરાજની કથા છે. તેમજ પારાપતના રક્ષણ પ્રસંગે નિષાદ ને વનિરીની કથા વાંચવા યોગ્ય છે. બીજા પણ પર્વ ભવાદિ કથન પ્રસંગ ઘણા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાંતિનાથ ચરિત્રની સંસ્કૃત પ્રસ્તાવનાનુ` ભાષાંતર.
છઠ્ઠા સર્ગમાં ભગવંતે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી કહેલી ઘણી કથાએ સમાવી છે. તેમાં વિષય ત્યાગ ઉપર ગુણધર્મ કુમારની કથા છે, કષાય ત્યાગ ઉપર ગાંધર્વ નાગ દત્તની કથા છે. શ્રાવકના બાર વ્રત ઉપ૨ અનુક્રમે યમપાસ માતગ, ભદ્ર શ્રેષિ, જિન દત્ત, કરાપિ’ગલ, સુલસ, સ્વયંભૂદેવ, જિતશત્રુ રાજા તે નિત્યમ'ડિતા બ્રાહ્મણી, સમૃદ્ધત્ત, સિ'હું શ્રાવક, ગંગદત્ત શ્રાદ્ધ, જિનચંદ્ર, તે શુરવીર નૃપની કથા છે. તેમાંની કેટલીક તે બહુ લખાણ ને રસિક છે. એની અંદર પાંચમા વ્રતની કથામાં સલેખણાના પ્રસ’ગ ઉપર જિનશેખર શ્રાદ્ધનું દૃષ્ટાંત પણ સમાવવામાં આવ્યુ છે. પ્રાંતે સુપાત્રદાન ઉપર વ્યાઘ્ર નામના ક્ષત્રિયની કથા કહેલી છે. ત્યાર પછી ચક્ર યુધ ગણધરે પેાતાની દેશનામાં નચૂડની કથા કહી છે, તેનેા પણ રાસ થયેલે છે ને છપાચે છે, આ સમાં પાંચ પાંચ શાળીના કષ્ણુ આપનાર શ્રેષ્ટની કથા પશુ અસરકારક છે. એકંદર રીતે વિચારતાં આ ચરિત્રમાં કથાએના સશ્રદ્ધ સારા કરવામાં આવ્યા છે.
પ્રાંતે ભગવ ́તના પ’રવારની સાંખ્યા કહ્યા પછી ભગવ ંતે કહેલા સિદ્ધના સ્વરૂ૫માં તેના સુખનુ` સ્વરૂપ વચનદ્વારા કરી શકાય તેવુ નથી એમ કહેતાં તે ઉપર અરણ્યવાસી ભિજ્ઞનું દૃષ્ટાંત આપેલુ છે તે વાંચવા લાયક છે,
આ ચરિત્રના કર્તાએ પ્રાંતે પ્રરતાવના આપેલી નથી તેથી આ ચરિત્ર કયારે કર્યું ? અને તેના કર્તાએ બીજા કેાઇ ગ્રંથા કર્યાં છે કે નહીં ? તે જાણી શકાતું નથી, આટલા ઉપરથી આ ચિત્ર કેટલું રસિક, વાંચવા યાગ્ય અને લાભકારક છે તે સમજી શકાય તેમ છે,તેથી વધારે વિસ્તાર કરવાની જરૂર નથી.
શુદ્ધ કરવા માટે બનતા પ્રયાસ કર્યાં છતાં પણ ચરિત્રની ભાષા બહુ સરલ હાવાના કારણથી, દૃષ્ટિ દોષથી, મતિમ દતાથી તેમજ પ્રેસની છાપતાં થયેલી ગક લતીથી કવિચત્ કવિચત્ અશુદ્ધતા ષ્ટિએ પડે તે તે સુધારી લેવી અને તેના ખખર અમને આપવા કે જેથી બીજી આવૃત્તિમાં તે સુધારી શકાયઃ
આ ચરિત્ર છપાવીને પ્રસિદ્ધ કરવાના સબંધમાં પન્યાસજી શ્રી ચતુરવિજયજીને વિશેષ પ્રયાસ છે. લીંબડીમાં થયેલ ઉપધાનવહુનની ક્રિયાને પ્રસગે એકઠા થયેલ જ્ઞાનદ્રશ્યમાંથી અમુક રકમ આ ચરિત્ર પ્રસિદ્ધ કરવા માટે અમારી તરફ મેકલાવવાથી અમે મા ચરિત્ર છપાવીને બાહાર પાડવાના પ્રયાસમાં ધમવત થયા છીએ. ચિરત્ર બહુજ સિકને સરલ હાવાથી ટુંકા વખતમાંજ તેની બીજી આવૃત્તિ કરવાના પ્રસંગ આવવાના સ’ભવ છે. ઉક્ત પન્યાસજીએ બીજી' પણ આવુંજ શ્રી પાર્શ્વનાથજીનુ' ગદ્યમ’ધ ચરિત્ર છે તે પ્રગટ કરવાનું ફરમાન કર્યું છે અને તેને માટે
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
૧૪૬
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. પણ અન્ય શ્રાવક દ્વારા સહાય મોકલાવી છે. ઉત્તમ મુનિરાજેએ તેમજ લક્ષમીવાન ગૃહસ્થાએ આ હકીક્ત અનુકરણ કરવા ગ્ય છે.
પ્રાંતે રહી ગયેલી કથંચિત અશુદ્ધિને માટે ક્ષમા માગી આ પ્રસ્તાવના સમાપ્ત કરવામાં આવે છે. તે સાથે આ ચરિત્ર વાંચવાને, વંચાવવાને તેમજ સંભળાવવાને લાભ લેવાની અને આપવાની સંસ્કૃતના બેધવાળા મુનિ મહારાજને પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. આશા છે કે તેઓ એ પ્રમાણેને લાભ લેશે અને આપણે કે જેથી અમારો પ્રયાસ સફળ થશે.
તથાસ્તુ.
જે શુદિ-૧૫.
શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા.
સં. ૧૯૬૭
ભાવનગર
शील धर्मः સનકુમાર અને શૃંગારસુંદરી,
અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૨૮ થી. હું ધર્મને વિષે આનંદ કરનારે આનંદ નામને આ નદી ગ્રામને રહીશ વેપારી છું, હું સમકિત પૂર્વક ગૃહીના બાર તેનું પાલન કરૂં છું, અને શ્રાવકની અગીઆર પ્રતિમાને વહન કરવ ને છું. તે પ્રતિમાઓ આ પ્રમાણે છે. સમકિતમાં અતિચાર લગાવ્યા વિના એક માસ સુધી જિનેશ્વરની ત્રિકાળ પૂજા કરે, તે પહેલી દર્શન પ્રતિમા કહેવાય છે. પ(પહેલી પ્રતિમામાં) કહેવી ક્રિયા સહિત બે માસ સુધી શુદ્ધ અવતને ધારણ કરે, તે બીજી વ્રત પ્રતિમા કહેવાય છે. પૂર્વની બંને કિયા સહિત ત્રણ માસ સુધી સાંજ સવાર સામાયિકનું સેવન કરે, તે ત્રીજી સામાયિક પ્રતિમા છે. સકિયાવાન શ્રાવક ચાર માસ સુધી ચાર પર્વને વિષે ચારે પ્રકારનું પિષધ વ્રત ધારણ કરે, તે ચેથી પૈષધ પ્રતિમા છે. શુદ્ધ આશથવાળે, નાનને ત્યાગ કરનાર, પ્રાસુક અન્નનું ભજન કરનાર, દિવસે બ્રહ્મચર્યવાન અને રાત્રીએ પિતાની સ્ત્રીને વિષે મિથુનનું પ્રમાણ કરનાર એ શ્રાવક પાંચ માસ સુધી ચાર પર્વને વિષે પિષધ કરીને રાત્રોએ કોન્સર્ગ કરે તે પાંચમી પ્રતિમા પ્રતિમા કહેવાય છે. પૂર્વે કહેલા સમગ્ર વિધિ (કિયા) સહિત છ માસ સુધી બ્રહ્મચર્યને ધારણ કરે, તે છઠ્ઠી બ્રહ્મચર્ય પ્રતિમ કહેવાય છે. પૂર્વ ક્રિયા સહિત સાત માસ સુધી સમગ્ર સચિત્તને ત્યાગ કરે, તે સાતમી સચિત્તાગ પ્રતિમા કહેવાય છે. પૂર્વ કિયા સહિત આઠ માસ સુધી પિતે આરંભ કરવાને ત્યાગ કરે, તે આઠમી આરંભત્યાગ પ્રતિમા કહેવાય છે. તે સર્વ ક્યિા સહિત નવ માસ સુધી બીજા
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
''' -
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
પાસે પશુ આર’ભ ન કરાવે, તે નવમી મેથ્યત્યાગ પ્રતિમા કહેવાય છે, તે કહેલી સમગ્ર ક્રિયા સહિતં દશ માસ સુધી પેતાને ઉદ્દેશીને કરેલા આહારાદિકના પશુત્યાગ કરે, ધનને ત્યાગ કરે અને માથે શિખા રાખી સાધુની જેવું આચરણુ કરે, તે દશમી ઉદ્દીષ્ટત્યાગ પ્રતિમા કહેવાયછે. અગીઆર માસ સુધી માથે લેચ કરીને, અથવા મુંડન કરાવીને, રજોહરણ સહિત પાત્રાં ગ્રહણ કરીને ‘ અગ્યારમી પ્રતિમાને વહુન કરનારા મને ભિક્ષા આપે ' એમ કહીને ભિક્ષા ગ્રહણુ કરી વિચરવુ તે અગ્યારમી શ્રમણુભૂત પ્રતિમા કહેવાય છે. એ અગ્યાર પ્રતિમામાંથી હમણા સમકિત યુકત અણુવ્રતાને પાળતા હુ' પહેલી ઇન પ્રતિમાને વહન કરૂ છુ. એ પ્રતિમામાં એક મહિંના પર્યંત વિધિપૂર્વક પ્રભાતે મધ્યાન્હે ને સાંજે ત્રિકાળ-ત્રિજગતપૂજ્ય જિનેશ્વ રની પૂજા કરવી જોઇએ. તદનુસાર હું અત્યારે મઘ્યાહુકાળ સબધી જિનેશ્વરની પૂજા કરીને ગ્રામજનાચાર માટે આવ્યા છું,તેથી હું. સાની પાછળ રહ્યા છું'. ત પોતાના કર્મેદ્રયવરે આ સ’સારમાં પરિભ્રમણુ કરતાં દરેક જીવ કાઇપણ વખતે દરેક પ્રકારના સંબંધમાં આવી ગયેલ છે,તે હું કાના મરણુને માટે શેક કરૂં ? આ કારશુથી મને શાક ઉત્પન્ન થતા નથી અને તે ઘેાડાપણુ મને હેરાન કરી શકતે નથી. હવે હે રાજકુમાર ! હુમળ્યા મે' જે કહ્યુ' હતુ` કે આને કેઇ પણ પ્રકારને મૃત્યુયેગ નથી તેનું કારણુ કહું છું તે સાંભળે.-
આ નદી ગ્રામમાં સારંગ નામે ગામના મુખ્ય કટુંબિક (પટેલ) વસે છે, તેની અખિકા નામની ને લીધે તેના ઘરની સ્થિતિ ઘણી સારી છે. તેમને નાગ નામના પુત્ર હતા. તેને ગઇ કાલે સંધ્યા સમયે ઉદ્યાનમાં પુષ્પ ચુટતાં દુષ્ટ સ` ડગ્યે. તે નખતે ઘણા વિષ વૈદ્યોએ મંત્ર તંત્રના સમુવડે તેનું રક્ષરૢ કરવા પ્રયત્ન કર્યો,તે પણ તે દીધં નિદ્રાને આધીન થયેલી દશાને-મૃત્યુને પામ્યા. મેં પૂર્વે અમાથી તત્ત્વજ્ઞાની ગુરૂ પાસે કથાના પ્રસંગે પ્રસિદ્ધ સર્વજ્ઞ શાસ્ત્રમાં સાંભળ્યું હતુ કે—પાંચમ, છ, આઠમ, નામ, ચૈાદશ અને અમાસ, એ તિથિએ જેને સર્પ શ થયેા હાય, તે મૃત્યુ પામે. રવિવાર, મગળવાર અને શનિવારે, પ્રાતઃકાળ અને સાયંકાળે તથા સૂર્યની ૧સક્રાંતિને સમયે સ`દશ થાય, તા તે પણ મૃત્યુદાયક છે. ભરણી, કૃતિકા, અશ્લે ષા, વિશાખા, મૂળ, અશ્વિની, રેડિશ્રી, આદ્રી, મઘા અને ત્રણ પૂર્વા એટલા નક્ષત્ર માં પણ સદશ મૃત્યુકારક છે, જેને સર્પદંશ થયેલા છે એવા માણુસને જે ચાર દાઢાએ લેહીવાળી હાય અને તે શમાંથી જળ સ્રાવ થતા હેાય તે તે મૃત્યુ પામે છે, જો એક દ’શ કાગડાના પગલાંની આકૃનિવાળા ય અને તે લેડીવાળો અથવા છિદ્ર
૧ સૂર્ય એક રિશમાંથી બીજી રાશિમાં ાય તે સત્ક્રાંતિ કહેવાય છે. તેની સંક્રાંતિ વરસમ બાર વખત આવે છે. ૨ પૂર્વાંકાલ્ગુની, પૂર્વાષાઢા અને પૂર્વાભાદ્રપદ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૪૮
www.kobatirth.org
જૈન ધર્મા પ્રકાશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાળા હાય,તથા તે દ’શ ત્રણ રેખાવાળા હોય અને તે સાથે તે શુષ્ક અથવા શ્યામ હાય, તે તે દશ મૃત્યુને સ્પષ્ટ કરનારા છે. જે દશ અગ્રભાગે સ'કાચવાળા, 'દરથી આવર્ત્તવાળા અને ચોતરફ સેાજાથી વીંટાયેલે હાય, તે દશ તે શેલાનુ વિત નષ્ટ થયું છે, એમ કહે છે. કેશના 'ત ભાગે (મૂળમાં), મસ્તકે, કપાળમાં, એ ભ્રકુટિની વચ્ચે, નેત્રમાં, કાનમાં, નાસિકાના અગ્રભાગે, એઇ ઉપર, દાઢીઉપર, કંઠઉપર, ખભા ઉપર, હૃદય ઉપર, સ્તન ઉપર, કક્ષામાં, નાભિમાં, લિંગ ઉપર, સંધિનેવિષે, ગુદામાં તથા હાથ પગને તળીએ જેને સર્પદંશ થયેા હાય, તે યમની જિહવાવડે સ્પર્શ કરાયેા છે. એમ જાણવુ', પણ હું શ્રેષ્ઠ કુમાર ! આ બધામાંથી કાંઇ પણ વિરૂદ્ધ એને થયું નથી, કે જેથી કરીને તે નાગ સસ્પંદેશથી મૃત્યુ પામે. પરંતુ આ ગામમાં કોઇ પણ લેાકેાત્તર માંત્રિક નથી. શું લવણુસમુદ્ર કપૂરની લક્ષ્મીના પને પૂર્ણ કરી શકે ? નજ કરે.”
,,
""
આ પ્રમાણે ખેલતા અને આનંદ પામતા આનંદ શેઠ પ્રત્યે દિગ્ગજના દાંતની કાંતિ જેવી ઉજ્જવળ બુદ્ધિવાળા રાજકુમાર ખેલ્યા કે—“ હું કળાનિપુણ ! તમે કયા માંત્રિકને અહીં લોકોત્તર કહેા છે ? ” આ પ્રમાણે રાજપુત્રે પ્રશ્ન કર્યાં તેના ઉત્તરમાં તે મેલ્યા કે— જે ઐષધ અને મત્રાવર્ડ કરીને વિષની ચિકિત્સા કરે છે, તે સત્પુરૂષને માનવા ચેાગ્ય માંત્રિક લેક સામાન્ય (લેકિક) માનવામાં આવે છે, પર'તુ સિદ્ધજનાએ પ્રાપ્ત કરેલા શુદ્ધ તપ અને ધ્યાને કરીને જેના પ્રભાવથીજ વિષના દેષો નાશ પામે છે, તે લે કેત્તર માંત્રિક કહેવાય છે. ’” તે સાંભળીને ‘શું આવા પ્રકારના કલ્યાણકારક મનુષ્ય પણ કેઇ સ્થાનકે જોવામાં આવતા હશે ? આ પ્રમાણે આશ્ચર્ય યુકત ચિત્તવાળા રાજપુત્ર ખેલતા હતા, તેવામાં દૂરથી શેકરૂપી કોકપક્ષીને ગ્લાની પમાડવામાં ચંદ્ર સમાન અને ઉત્ત‰ વાજિંત્રના નાદથી વૃદ્ધિ પામેલા એવા મેટ્રો હર્ષના કોલાહલ સભળાય. તે સાંભળીને કુમારે ‘આ શુ ? ’ એમ માર્ગમાં જનાર કેઇ માણસને પૂછ્યું, ત્યારે તે માણસ ગતિની રાને ત્યાગ કરીને ( ઉભા રહીને ) કામળવાણીથી એલ્યે કે—“ આ ગામમાં રહેનારો નાગ નામના મારો ભાઈ સર્પદ ંશથી મૃત્યુ પામ્યા હતા, તે સ્મશાનભૂમિમાં પ્રવેશ કરતાંજ તત્કાળ શિખિકામાંથી બેઠા થયે ( જીવતા થયા ). તેજ વખતે મૃત્યુલેાકમાં જેની સુગ ધતા અસ`ભવિત છે, તથા જે શ્વાસ લેતાં નાસિકાને આસ્વાદન કરવા યેાગ્ય લાગે છે એવા દિગ્ધ ( દેવતાઇ ) વાયુ વાવા લાગ્યું; એટલે ‘ આ નાગ ત્રિષ રહિત કેમ થયા ? અને આવે પતન કયાંથી આવ્યે ? ' એ પ્રમાણે શેક રહિત થયેલા લેાકેામાં હર્ષથી પરસ્પર આલાપ સંલાપ થવા લાગ્યા, અને ચતુર પુરૂષ સર્વ દિશાઓમાં આમ તેમ દ્રષ્ટિ નાખવા લાગ્યા, તેટલામાં અતિ દૂર ધમ દેશના આપ
'
,
For Private And Personal Use Only
-દ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
: 'મેં .
66
તા અને પૃથ્વીને પવિત્ર કરતા એક મુનિ મહારાજને તેમણે દીઠા, તે મુનિ દેવતા એએ બનાવેલા સુવર્ણ કમળ ઉપર રચેલા રત્નમય સિદ્ધાસન ઉપર બિરાજ્યા હતા, અને ભાવનાસમૂહથી દૈદીપ્યમાન એવી સભાના આભુષણુ રૂપ દેખાતા હતા. તે વખતે “ અહે! ! આ મઠ્ઠામુનિના સ્પર્શરૂપ માહાત્મ્યના આમેદ (સુગ'ધ) થી વ્યાપ્ત થયેલે વાયુ આ નાગના વિષદોષને હરણ કરનાર થયા છે.” એવી આકાશવાણી થઇ. તે સાંભળીને કર્તવ્યને સમજનાર સર્વ લેકે હથી નાગને સાથે લઇને તે મુનિરાજને વંદના કરવા ગયા. પછી સુર, અસુર અને મનુષ્ય જેના અતિશયના વૈભવની સ્તુતિ કરતા હતા, એવા તે મુનિરાજને વદના કરીને તેની પાસેથી ધર્મ પામી મારા ભાઇ નાગ મેટા ઉત્સવથી આ તરફ આવે છે. તેના આ ધ્વની છે, હું ન્યાયાધિપતિ કુમાર ! મારે. એકદમ ઘેર જઈને તારણ, સાથિયા વિગેરે ઉત્સવની વસ્તુઓ તૈયાર કરવાની છે તેથી હું ઉતાવળા જાઉ છું'. ” એમ કહીને તે પુરૂષ ચાલ્યેા ગયે.
99 આમ
ત્યાર પછી સુંદર મુખવાળા અને પ્રાણીએ ઉપર સદ્ભાવ ( દયા ) વાળા રાજપુત્ર પ્રગભતાવાળા આનંદ શ્રાવક પ્રત્યે આક્ષેા કે— આલસ્ય વડે મુદ્વિત ચિત્તવાળા મે` આજ સુધી ઢેઢીપ્યમાન આગમના અની જેમ આવા લોકોત્તર માંત્રિક સાંભ્રજ્યેાજ નથી. હું વિવેકી ! તને ધન્ય છે અને તારૂ' વચન સિદ્ધિવાળુ' છે, કેમકે તે જે અલક્ષ્ય અર્થનું વર્ણન કર્યું છે તેને તું હમણાજ મને સાક્ષાત્ ખતાવીશ. માટે તું ચાલ અને મને તે મુનિના દર્શનથી પવિત્ર કર. વાત કરે છે તેવામાં તે રસ્તેથી પેલા નાગ પુરૂષ નીકળ્યા. તેને આન ંદે એળખાવ્યે, એટલે કુમારે તેને સત્કાર કર્યાં. પછી શુદ્ધ શ્રદ્ધાવાળી શ્`ગારસુ દરી સહિત તે કુ માર તૈ↑ પ્રકારના આનંદની સાથે મુનિને વંદના કરવા ચાલ્યે. ત્યાં જઇ મુનિરા જને વંદના કરીને તથા તેમની પાસેથી ધર્મલાભરૂપ આશીર્વાદ પામીને ઇંદ્રના જેવી કાંતિવાળા તે કુમાર પરિવાર સહિત સભાને શેાભાવતા ત્યાં બેઠા. તે સમયે હૃદયની પ્રસન્નતા રૂપ અમૃતને પેાતાની દૃષ્ટિત્રડે સભામાં ચેતક વરસાવતા મુનિ પતિએ આ પ્રમાણે મુખ્ય તત્ત્વાર્થને ઉપદેશ કર્યાં. સર્વ ગુણેને વિષે વિનયની જેમ સ પુરૂષામાં ધરૂપી પુરૂષાર્થ પ્રશંસનીય છે. જીવ વિના કાયાની જેમ ધર્મ વિના પુરૂષપણુ` વૃથા છે. ધમ વિનાના મનુષ્યભવ સર્વ રૂપવાળા છતાં પણ વખાણવા ચેગ્ય નથી. કેમકે મનેહુર એ પ્રાસાદ પણ દેવ ( પ્રતિમા ) રદ્ધિ હાય, તે તે પડિતાને નમવા યેગ્ય નથી. ચેડું સુખ ઇચ્છવા છતાં પશુ જે અન અને અચિતિત સુખ આપે છે, તે ધર્મરૂપી ચિંતામણિ અમારા ચિત્તમાં ચમત્કાર ૧ ૬૧ સતિ તથા આનંદ નામના શ્રાવક સતિ.
k
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
"
ઉત્પન્ન કરે છે. જો સજ્જન પુરૂષો સંસારરૂપી ગ્રીષ્મ ઋતુના દુઃખ સમૂહુરૂપી ૫૫થી સતાપ પામ્યા હોય તે તેએ ધરૂપી અમૃતમાં મજ્જન કરવા તૈયાર થા. ’ આ અવસરે મુનિના દર્શનથી ઉત્પન્ન થયેલા આનંદવડે વિકસિત નેત્રવાળે ભકિતમાન કુમાર બે હાથ જોડીને બોલ્યે કે---“ હું સ્વામી! જે અદ્ભુત ધર્મની આપ આવી રીતે પ્રશ'સા કરે છે તે ધર્મ ગ્રહવાસી પ્રાણીઓએ પણ કરી શકાય કે નહીં ? ” ત્યારે મુનિ ખેલ્યા કે~ સર્વ ભવ્ય પ્રાણી એથી વિધિ પૂર્વક ધર્મ થઇ શકે છે. મા પ્રમાણે કર્ણને અમૃત સમાન એવી મુનિની વાણી સાંભળીનેધર બેલ્ટે કે હું સ્વામી જો એમ છે. તે આ સારભૂત(યાવન) વચ અને આવા મનેાહર રૂપની અવગણનાકરીને આપે વ્રતના સ્વીકાર શામાટે કયેર્યાં?’’ કુમારનાં આ વચન સાંભળીને જગતને આનંદ આપનાર તે મુનિરાજ વિસ્તાર પામેલા સમુદ્રની જેવા ધીર(ગ‘ભીર)ની વાળી વાણી થી એલ્યા કે—હૈ કુમાર ! નિર્ભય અને સદા આનંદ વાળા પદ (મેાક્ષ) પ્રત્યે જવા માટે શુભ મા રૂપ આ વ્રત શ્રણને વિષે મને પ્રથમ હેતુ આ સંસાર રૂપી દાવાનળ થયા છે. કેમકે તે ભવરૂપી દાવાગ્નિ દુષ્કર્મના 'ધ રૂપી વાંસમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે, મેહરૂપી ધૂમસમૂહને ધારણ કરે છે, પિડતા રૂપી પિક્ષના તેહેવી છે, સમીપે રહેલા આત્માને તાપ પમાડે છે, ભયંકર વ્યાધિએ રૂપી સ્ફુલ્લિ’ગ વડે ઉગ દેખાયછે, કલહુ'રૂપી તડતડ શબ્દ કરે છે, મિથ્યાજ્ઞાન રૂપી વાયુ તેને પ્રેરે છે-પ્રજવલિત કરે છે, તથા સર્વ પ્રકારના શેષણુનુ એ પેષણુ કરનારા છે. તે દાવાનળ મૃત્યુ રૂપી જવાળાએ કરીને પ્રપ્રુદ્ઘિત થયા સતા મનેારથ રૂપી વૃક્ષાને બાળે છે, તેના ત્યાગ કરવાને મળ્યા ષ્ટિ, જડ અને પ્રમાદી મનુષ્યે અત્યંત અશક્ત છે.” તે સાંભળીને સત્પુરૂષોને ઇષ્ટ એવા તે કુમારે પૂછ્યું કે હું પ્રભુ ! ભાવની પીડાને ભેદનાશ તમારે બીજો કચે હેતુ થયેા ?' ત્યારે મુનિ મમ્હારાજ મેલ્યા કે
,;
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“આત ક્ષેત્રને વિશે તારા નામની મનહર અને વિસ્તાર વાળી પુરી છે. તે નગરીમાં ઉડતી કેટીવોની કરોડો શ્વાના સેાથી તે પુરીને સૂર્યને તાપ સ્પર્શ કરતા નથી, તે પુરીમાં શાસ્ત્રના પવિત્ર અર્થ વડે જેણે આત્માને કૃતાર્થ કર્યો છે, તથા ન્યાય અને ધનુ... જેણે સ્થાપન કર્યું છે એવા તારાપીડ નામે રાજા છે. તે રાજાને શ્રીપતિ નામના મંત્રીના પુત્ર શ્રીષેણ નામે મિત્ર હતે. તે સ ́પત્તિનુ પાત્ર હતા અને પોતાની બુદ્ધિથી જાણવામાં આવેલા તમામ વૈભવને ભગવનાર હતા. નવી યાવનાવસ્થામાં આવેલે અને સ્રીજનાના ચપળ તૈત્રેનુ'. આકણું કરનારે તે શ્રીપેશુ એકદા વસ ંત ઋતુને સમયે ઉદ્યાનમાં ક્રીડા કરવા ગયે. ત્યાં તેણે ચૈત્ર રૂપ પત્રને અમૃતના જન સમાન અને જાણે પવિત્ર સાન્દ રૂપી કરિયાણાની દુકાન
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હોય તેવી કોઈ સ્ત્રીને ક્રીડા કરતી જોઈ. મૃગના સરખા નેત્રવાળી તે સ્ત્રીએ પણ સાક્ષાત કામદેવ જેવા તે ચતુર શ્રીવેણુને જોઈને લાખો કટાક્ષાના નાંખવા કે તેને ઉં કરીને પિતાને હૃદયમાં ધારણ કર્યો. પરસ્પર દર્શન કરવામાં અતૃપ્ત અને અન્ય અનુરાગ નાળ તે બને સાયંકાળે અસ્વસ્થ ચિરા પિતાપિતાને ઘેર ગયાં. તેમાં તે મૃગાક્ષીના વિયેગથી ગ્રસ્ત થયેલ મંત્રી પુત્ર રાત્રીને વિષે નિદ્રા રહિત થઈને આ પ્રમાણે નિરંકુશપણે વિચાર કરવા લાગે-- “અહો ! પ્રશરસાના અવધિ જે તે સ્ત્રીનું કેવું રૂપ ? કે કાં ? કેવો નેત્ર વિલાસ ? અને મારા ઉપર કે મનુબંધ ? તે સ્ત્રી કયા કુળને અલકાર છે? તેણી કયા નામને પવિત્ર કરે છે ? કાલે તેને કયા ઉપાયથી અને કયાં જોઈશ? જે મને તેને સમાગમ ન થાય, તે મારી રાજા સાથેની મૈત્રી વૃથા છે, મારૂં મંત્રીપુત્રપણું વ્યર્થ છે, અને આ જમ પણ નિરર્થક છે.” આ વિગેરે ઘણા સંક૯પ વિકથી જેનું મન સંતાપ પામ્યું છે એવા તે મંત્રીપુત્રે દરેક યામ (પહોર) ને યુગના પ્રમાણુવાળા અનુભવીને દુઃખે ખપાવી શકાય તેવી રાત્રી સદા પ્રયાસે ખપાવી. બીજે દિવસે મધ્યાહ્ન સમયે તે શ્રી નું એક જ ઉદ્યાન માં છે, ત્યાં તે ચિત્તમાં ચિંતાથી વ્યાકુળ થઈને બેઠા હતા, એટલામાં કોઈ કાત્યાયની. નામની સ્ત્રીએ આવીને તેને કહ્યું કે “આ પુરીમાં સ્તુતિ કરવા યોગ્ય ગુના ભૂષણ રૂપ તારક નામને તારાપીડ રાજાને ઉપાધ્યાય વસે છે. કુળ, લીમી અને શીળથી શોભના એના તેણે પોતાની પ્રથાની પત્ની મરજી પામવાથી અત્યંત રૂપ વાળી મહિલા નામની બીજી સ્ત્રી સાથે હમણાં જ લગ્ન કર્યો છે. “ વૃદ્ધાત મારાં ગ જર્જરિત થયાં છે, અને આ સ્ત્રી ના વનવાની છે, તે સાથે દરિદ્ર અતિ રાપળ છે ” એ જાણીને તે તેણીને ઘરની બહાર જવા દે નથી. પરંતુ ગઈ કાલે રાજાની આજ્ઞાથી તે ઉપાધ્યાય આ નગરના શાખાપુર (પ) માં ગયા હતા, તેથી તેણે મારી સાથે મુશ્કેલીથી આ ઉદ્યાનમાં આવી હતી. હું તેની પાની . છે લાગ્યવંત! દષ્ટિને પ્રિયકારક એવા તન તેeીએ એ છે કે જેથી કામ કરે ના સમૃથી ન્યથા પાવી તે રાહિતા તારાપર મોહિત થઈ ગઈ છે. માટે આજે તે મારી પુત્રીની પીડા હર કરવા માટે નું તેને દર્શન આપ, અને કાર રૂપી કિ સાથે આવેલા આ નાશિક ( સંદેશા ) ને તું અંગીકાર કર કે-“હે હૃદયના નાથ ! પુરાયમાન એ મનહર કાંતિલાલ અને અત્યંત રસ યુક્ત પ્રીતિને ધારણ કરનેરી અને પ્રિયાને અને આ કારરૂપ રાષ્ટિને તું હદયમાં ધારણ કર.” આ પ્રમાણે સાંભળીને શ્રી ધાત્રીમાં આપેલી તે હારલતાને પિતાના કંઠમાં નાંખી, અને અહો! માતો મારી પ્રિયા ! એમ બોલીને તેણે તે હારને આલેષ કર્યો, “કામી જનને વિતે
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાંથી હાય ? તે નિર્લજજ શ્રી`ણુને ક્ષણવાર શ્રાંતિએ ( પરિશ્રñ), ફાણુવાર ભ્રાંતિ એ, ક્ષણવાર ચિંતાએ, ક્ષણવાર ધૃતિએ, ક્ષણવાર ત્રાસે અને ક્ષણવાર હાસ્યે વિડ ખના પમાડી. આ પ્રમાણે કામદેવ રૂપી દ્વેષે તે શ્રીષેણુને આકુળવ્યાકુળ કર્યાં, તેટલામાં દુષ્ટોની ચેષ્ટાના સમૂહને પેષણ કરનારા પ્રદેષ ( સાય’કાળ ) થયા તે વખતે તે સીએ ( ધાત્રીએ ) તેને કહ્યું કે હું સુંદર ! તેણીને ઘેર ચાલ, અને તેણીના યાવનને પવિત્ર કર. ’” તે સાંભળીને તે દુષ્ટ આશયવાળે શ્રીદેલુ હર્ષથી તેણીની સાથે ચાલ્યા. અસત્ માર્ગને વિષે ઉજવળ ઇચ્છાવાળે અને તમેગુણુથી વ્યાપ્ત એવા તે શ્રીષેણુ પરિવાર રહિત આત્માની જેમ એકલેાજ દુષ્ટ બુદ્ધિવાળી તે ધાત્રીની સાથે ગયા અને દુર્ગતિની જેમ તેણીન પામ્યા. દદવે દ્રાદ્ધ કરેલી તે રાહિતાની સાથે તે શ્રીષેણ હજી વાત કરતા હતા, તે વામાં તે જેને પરિવાર આગળ ચાલ્યે આવે છે. એવા તારક ઉપાધ્યાય ઘરના દ્વાર પાસે આવી પહેાંથ્યા. એટલે તરતજ કાત્યાયનીએ ભયથી પીડાતા તે શ્રીષેણુને ખાળકુવામાં નાંખી દીધે, જાણે નરકે જવા માટે પ્રસ્થાન કરતા હોય તેમ તે તેની અંદર રહ્યા. તે કુવામાં કાંડા સાથે ઘસાવાથી તેનું શરીર છેલાઇ ગયુ`. અને તે ઘણી દુધવાળા, કીડાથી વ્યાપ્ત અને કાદવથી ભરેલા જળમાં કંઠ પર્યંત દુખી ગયા. ત્યાં અનેક જનોએ મળમૂત્ર તરીકે કાઢેલું', વગેલું, અને કેહેલું ખળતું જળ તેના મુખમાં પેસવા લાગ્યું અને લીંટ તથા લાળથી તે ચાતરફ વ્યાસ થઈ ગયા. આ પ્રમાણે તે શ`ગાર સહિત છતાં પણ દેહધારી આમત્સ રસ હોય તેવા દેખાવા લાગ્યું, તે વખતે તે શ્રીષેણુ મુખ ઉપર મચ્છર અને ડાંસવર્ડ, શરીરપર કૃષી હર્ષી ગય વડે તથા પગતળે ઢીંકરાં અને ખીલાએ વડે અત્યત કથન પાગ્યે. નાસિકામાં પણ તે ૪૬) પૈસો જવાથી જીવિતમાં આશા રર્હુિત થયેલા તે શ્રીધેણે કાના કાંઠે હાથવડે પકડી રાખ્યા. ત્યાં પણ તેને તીક્ષ્ણ આંકડાવાળા વીંછી કરડયા. આ પ્રમાણે મધ્ય રાત્રી સુધી તેણે નરકથી પણ અધિક દુઃખ સહન કર્યું. તેટલામાં તે ઘરમાં મેટા કાલાહુલ સાંભળવામાં આવ્યા. તે વખતે જેમ દુષ્કર્મનો નાશ જીવને નરક માંથી કાઢે, તેમ તે ચતુર અવૃદ્ધા ધાત્રીએ તેને દ્રઢ સ્તુવા ખાળકુવામાંથી હાર કાઢ્યા અને કહ્યું કે ઉદ્યાનમાં આવીને હું તને સર્વ ભાવિ વૃત્તાંત કહીશ, હમણા તુ' જતા રહે, દ્વાર ઉપર કેકાઇ નથી. ” તે સાંભળીને ખાળના જળથી માર શરીરવાળે તે શ્રીહેણુ જાણે યમરાજના પાશમાંથી છુટયા હોય તેમ તત્કાળ નાઠા. માગમાં કાલાહુલ સાંભળીને દોડી આવેલા રાજસેવકે ( સીપાઇ! ) એ તેને નાસત જોયા, અને ધનુષના હૃડવડે તેને મારીને ખાંધ્યે, પછી “દુર્ગન્ધી કાદવથી ૧ આત્મા પણ અસત્ માર્ગમાં ઉજવળ ઇચ્છાવાળા અને તમા ગુથી વ્યાપ્ત એવે એકલેજ દુષ્ટ બુદ્ધિની સાથે દુર્ગતિને પામે છે.
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગાય ગમ.
૧૫૩
k
આ
લિપ્ત થયેલા ગત્તાં શૂકર ( ભુંડ ) જેવા આ કાણુ છે ? એમ ખેલતા તેઓએ દીવે કરીને તેને જોયા એટલે આળખ્યા કે આતે રાજાને મિત્ર છે. પછી તેને છેડી દેવા યુક્ત છે કે ન છેડવા યુક્ત છે ? એવા વિચારમાં ગરક થયેલા તે રાજપુછ્યો મૂઢ થઇ ગયા. તેવામાં નિર્મળ બુદ્ધિવાળા રાખ્ત કે જે નગર ચા જેવા માટે વીરચાએ નીકળ્યા હતા, તે કાલાહુલથી આકર્ષઇને ત્યાં આવ્યા. એટલે માર્ગમાં તેણે તેને એ સ્થિતિમાં જોયા. કુશળ પુરૂષની સીમા જેવા રાજાએ તેને દુરથીજ એળખીને વિચાર્યું કે- મારા ઉપાધ્યાયના ઘરમાં કાલાહુલનું' કારણુ આજ છે, એમ હું માનું છું, આ સંસારમાં કયા બુદ્ધિમાનની પણ ખલના થતી નથો ? પરંતુ ગાલ્યાવસ્થાથીજ મારી મિત્ર છે, તેથી તેની ઉપેક્ષા કરવી ચેગ્ય નથી, વળી મને જોવાથી આને મધન કરતાં પણુ અ.ધક દુઃખદાયી લજ્જા ઉત્પન્ન થશે. ” આ પ્રમાણે નિશ્ર્ચય કરીને પ્રકૃતિથીજ ગુપ્ત ઉપકાર કરનાર તે રાજાએ આરક્ષાને પેાતાની એાળખાણ આપીને તત્કાળ તેને બધનના દુઃખવી મૂકાવ્યે, તે વખતે શરીરના કેતુ( પ્રમાણુ ) થી, ગુપ્ત ઉપકારના સ્વભાવથી અને પોતે તત્કાળ બંધનથી મુક્ત થયેલ હવાથી શ્રીષેણે રાજાને એળખ્યા, પર ંતુ તે વખતે લજ્જાને લીધે પેાતાનું મુખ બતાવવાને અશક્ત અને રાજાએ આદેશ કરાયેલા સુભટ વડે વીંટાયેલે શ્રીપ્રેઝુ પોતાને ઘેર ગયા. પછી શોર ધોઇને શ્રીòષ્ણુ પ્રાતઃકાળે પેલા ઉદ્યાનમાં જઈ એક લતામંડપમાં બેઠા. ત્યાં તેણે માળી લેકે પાસેથી દુઃખે શ્રવણ કરી શકાય તેવી વાણી સાંભળી કે---“ આજ રાત્રે હિનાએ શ્રમથી સુઇ ગયેલા પાતના પતિ ( તારક ) નું મસ્તક છેના માટે છુરકા વડે ભયંકર એવે હાથ ઉંચા કર્યાં, પરંતુ તેજ વખતે તે છરવાળા હાથનુ અકસ્માત્ સ્તંભન થયુ, અને તારક એકદમ ઉભે થઇ ગયા તથા રાહિતા નુરહિત બધનડે હૃદયમાંજ બધાઇ ગઇ. તેમજ અદ્રષ્ટ પ્રશ્નાર વડે હણાતી તે રાહિતા એટલી મેટી અમે પાડવા લાગી કે જેથી તેના કાલહુલ વડે નાકુળ થયેલા તેના સીપાઇમા તથા બીજા રાજસેવકે ત્યાં દેડી આવ્યા. તેમજ ધોવાના ઉપાધ્યાયના ઘરની મમતાને લીધે રાજા પશુ કયાંકથી ત્યાં આવી ચડયા. તેણે તત્કાળ ધૂપ દઇને નમ્રતાથી તેણીને કહ્યું કે- હું મઠ્ઠા પ્રભાવ વાળી ! સત્ય કહે કે, તું કેણુ છે? અને આ કૃપાના પાત્ર રૂપ સ્રોતન ઉપર આટલો મો ક્રોધ શા માટે કર્યા છે? ” આ પ્રમાણે રાજાની ભક્તિયુકત વાણી સાંમળીને ક્રોધને એ કરી કેઇ દેવી રાજા પ્રત્યે આકાશ વાણીથી એલી કે વ હું સમ્યગ્દષ્ટિ દેવી છું, સર્વજ્ઞના શાસનની ભકિતવાળીયુ અને ધર્મ કર્મમાં પ્રવૃત્ત થયેલા સત્પુરૂષાના વિઘ્નોનુ નિવારણ કરૂ છું; તેથી તત્ત્વજ્ઞ, ટઢ સમકિતવ’ત અને પરસ્ત્રીમાં પરા મુખ એવા પોતાના પતિના ઘાત કરતી આ દુષ્ટાને મેં ખાંધી છે, ” તે સાંભળીને રાજાએ પૂછ્યું કે- શામાટે આ પોતાના પતિને હણે છે ?” ત્યારે
kr
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪
હોમ પ્રકાશ
તે એલી કે-જેને તે* ખંધનથી મુકત કરાવ્યે તેનેજ પતિ કરવાની ઈચ્છાથી આ તેવુ' દુષ્ટ કાર્ય કરવા પ્રવૃત્ત થઇ છે. ” તે સાંભળીને રાજાએ કહ્યુ કે “ તે પુરૂષનુ એ તુ દૂષણ ખેલે અથવા તેનુ નામ પણ પ્રકાશ કરે તાતને સદની આજ્ઞ છે. ' એમ કહીને રાજાએ તે દેવીને વારી; અને તે કૃપાળુ 1ામે તથા તારક ઉપકષાયે રાહિતાન છેડવા માટે દેવીને ઘણું કહ્યું, તેપણ તે દેવીએ પતિના ઘાત કરનારો તે રાહતને હજી સુધી છેડી નથી. ” આ પ્રમાણેનાં કર્ણને વિષે તપાવેલા સીસાના રસ જેવાં તે વનપાળનાં વચને સાંભળીને ખલાત્કારે વરાગ્ય પામેલું શ્રયૈગ્ વિચાર કરવા લાગ્યો કે— “હું ધારૂ છુ કે જ્યારે તે કાલાહુલ થયે! ત્યારેજ મળ થી લિપ્ત થયેલા મતે તે ધાત્રોએ ખાળમાંથી બહાર કાઢ્યા. દુરાચાર રૂપી વૃક્ષની ભૂમિ સમાન આવી એને દૃષ્ટબુદ્ધિવાળા બ્રહ્માએ શામાટે ઉત્પન્ન કરી હશે ? અથવા તો આ મારે વિચારજ વૃથા છે. કેમકે જે કદાચ કુકર્મ કરવાથી નારીએ નિંદ્ય હું ય, તા દુષ્કર્મના મૂળ કારણ રૂપ દુઃશીળના વશથી હું... પુરૂષ પણ નિંદ્ય છે. મારા મનુષ્ય જન્મતે ધિકાર છે, કે જેથી મેં મારૂ કુળ કલક્ત કર્યું, અને પાપી એવા મારામાં જે વિદ્યા રહેલી છે તે પણ કૃષિત થઇ. આ પૃથ્વીપર ગુણ રૂપી લતાની સતત ( સમૂહ ) નું મૂળ કારણ જિતેન્દ્રિયપણુ જ છે. અરે ! તે મૂળને મે' આજ કુ ગીપણુરૂપી કુડુ ડીના ધા વડે ઉખેડી નાંખ્યું. તે વખતે લજ્જા પણ મને પ કૃત્યની મુ ક્રેવાળે તમીને ત્રાસ પામી ચાલી ગઈ હતી અથવા શું પકથી ન્યુમ મેં વા જળમાં વારલા નિર'તર રહી શકે ? નજ રહે. ખરી મિત્રતાના પાત્ર રૂપ અને ક્ષત્રીય્યામાં શિરામણુ એને તારાપીડ રાજા અતિ સ્તુત્ય છે, કેમકે તેણે લા ઉત્પન્ન કરન રો મારી સર્વ પોડને નાશ કર્યાં. મારૂ` ચરિત્ર પણ સાંભળવા લાયક નથી, પરં તુ હવે અપવિત્રા રૂપ ધનવાળ ું તે ઉપકારીને મારૂં મુખ શી રીતે બતાવીશ ? સ્મિત ડે પ્રકુ લત એવી અમ્લાનમાન રૂપી માળાને ધારણ કરનારા જે પુરૂષ પોતાનો કીર્તિ રૂપો ચુકતામાળાવડે ત્રણુ જગતને વિભૂષિત કરી ગયા છે તેઓને ધન્ય છે, ' આ પ્રમાણે પેઢ યુકત ચિત્તે તે વિચાર કરતા હતેા, તેવામાં તારકના ઘર ઉપર આકાશમાં જય જય ધ્વનિ થયા. તે ધ્વનિને સાંભળીને શ્રીપેણ વિસ્મય સહિત ઉંચુ. મુખ રાખી ઉભે છે, તેટલામાં વૈરાગ્ય પામેલી કાત્યાયનીએ ત્યાં આવીને કહ્યું કે ... હે વત્સ ! મઢ બુદ્ધિવાળી મેં' ગઇ કાલે મારી પુત્રી પરના વાસત્યને લીધે સુબુદ્ધિમાન પુરૂષે ધિક્કારેલું ટુકમ આર્યં હતું, તેથી તારા મડા દુ:ખે વડે અને મારી પુત્રીનો દુઃ: ચેષ્ટાત્રઅે મહા વ્યથા રૂપી ફળને મે તરતજ અનુભવ્યું છે. તારે માટે થતે તે મારી પુત્રોએ રાત્રીમાં પતિતુ' જે અહિત કરવા ઇચ્છેલુ' તે લેકમાં પ્રસિદ્ધ થયુ છે, પણ તે મારે મુખે એલવ ોગ્ય નથી. ” તે સાંભળીને શ્રીખેશ બેન્ચે કે— હે માતા ! તે સર્વ
6:
પેાતાના
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ખ વૃત્તાંત મેં પ્રાતઃકાળેજ વનપાલ પાસેથી સાંભળ્યું છે, પરંતુ અમારે તેના ઘર ઉપર આકાશમાં આ મંગળવનિ શેનો થાય છે ? તે કહે.” આ પ્રમાણે શ્રીના પૂછવાથી તે વિસ્મય સહિત બોલી કે –“હે વત્સ ! થોડા ધર્મનું પણ આ ફળ થયું છે, તે તું સાંભળ-–દયાળુ રાજાને કહ્યા છતાં પણ ક્રધાતુર થયેલી શાસનદેવિએ મારી પુત્રીને બંધનથી મુકત કરી નહીં, ત્યારે વ્યર્થ પ્રાર્થ વાવાળે અને શેકથી વ્યાસ એવો રાજા હૃદયમાં જાથા પામતે સર્વ લોકો સહિત પિતાને ઘેર ગયો. ત્યાર પછી હમણાં જ અકસ્માતૃ અમારા પુણ્યવડે પ્રેરાઈને ઈયી સમિતિમાં નિપુ એવી બે સાધ્વીઓ અમારે ઘેર વિલા (ગેચરી) માટે આવી. અથ મહિના નેત્રવાળી મારી પુત્રીએ તે સાદડીઓને જોઈને અત્યંત રોમાંચરૂપી કંચુકને ધારણ કર્યો. તરતજ તેના બંધનને નાશ થવાથી સ્વતંત્ર રીતે તે ભૂમિપીઠ પર આળોટવા લાગી. અને “તમારા ચરણનું મને શરણ છે.” એમ બેલતી તે મારી પુત્રીએ તે સાથીએને વંદના કરી. તે વખતે આ પ્રમાણે આકાશવાણી થઈ છે રવિના ! જયારે તને હર્ષથી સાવીને વાંદવાની શુદ્ધ શ્રદ્ધા થઈ, તેજ વખતે મેં તારા દેવતાઈ બંધને હરી લીધાં છે. નિષ્કપટ બાયર્યને ધારણ કરનારી આ સુવિધા નામની સ દ ીને તે વંદના કરી, તેથી તું પવિત્ર થઈ છે, અને હવે તું મારી સાધમ થઈ છે.” એમ કહીને ચિરકાળ સુધી ઉત્તમ વાજિના વનિથી મિશ્રિત જય જય શ કરીને તે ૧રી તિરોધાન (અદશ્ય) થઈ. પછી જેમ અગિથી વ્યથા પામેલ અને નહીં મરેલે પારદ (વારો) જળને વિષે સ્થિનું રહે તેમ પિતાના ચરિત્રથી દેહ પામેલું મારૂં મને તને વિષે સ્થિત રહ્યું (બત ગડગુ કરવા તત્પર થયું.) તેથી મેં સુત્ર સાદનીને અત્યંત પ્રાર્થના કરી કે “પ્રાણીઓના પાપ અને સંતાપ ને છેદના વ્રત રૂપી અમૃત મને આપે.' ત્યારે તે બોલ્યા કે-હે ભલી ! તે કર્મરૂપી વૃક્ષને છેદ માટે વજ સમાન વતની યાચના કરી, તેથી તું ભાગ્યશાળી છે, અને તારે જી તત્વજ્ઞાની છે. પરંતુ મારા ગુરૂ શ્રી શીલપ્રભસૂરિ બહાર ફડાવનમાં રહેલા છે. તેમની પાસે જઈને તું દીક્ષા ગ્રહણ કર.” એ પ્રમાણે તે સુવતા સાધવીએ મને કહ્યું. તેથી બા લેવા જતાં હું અહીં તારી પાસે આવી છું. મારે અપરાધ તું ક્ષમા કર, અને મને વ્રત લેવા સંમતિ આપ.” આ પ્રમાણે મનહર અર્થ uળાં વચન સાંભળીને મંત્રીપુત્રનું ચિન 8 ચા પ્રકારના વેરાના તરંગથી માપ્ત થયું, તેથી તે વિચાર કરવા લાગ્યું કે અહો ! જ્ઞાન, લજી, યશ અને ભય રૂપી પહેરેગીરોનો નાશ કરીને આ વિષય રૂપી ચેરીએ મારૂં સુકૃતરૂપી પન ચેરી લીધું, કામદેવે જેના ચિત્તને ઓના વિશ્વાસ રૂપ બા વડે ઢીને તેમાંથી ધરૂપ ધનને ઘડણ કર્યું નથી તેજ પુરૂ છે એમ હું માનું છું. અહો ! સુવન સાથીના વ્રતનું માહાસ્ય કેવું અદ્ભુત કહ્યું કે
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૬
જેન ધર્મ પ્રકાશ. જેથી શાસનદેવીએ પણ હર્ષથી તેની આ પ્રકારે પ્રભાવના કરી, તે હવે મારા અને બ્રહ્મથર્યનું અને સુતા સાવીને બહાચર્યનું અંતર (તફાવત) જાણીને મારે બત ગ્રહણ કરવું તે
જ ગ્યા છે. વળી આ વખતે શત શહણ કરવાથી આ લેકમાં મારા મુખની કાંતિ ઉજવળ થશે, અને પરલેકને વિષે મોટા ભાગ્યના ઉદય રૂપ કલ્યાણ પ્રાપ્ત થશે. ” આ પ્રમાણે તે શ્રી પિતાના વ્યને નિશ્ચય કરીને કાત્યાયની પ્રત્યે છે કે—-“હે માતા ! તમે પિતાને વિચાર બતાવીને મને સારો પ્રતિધ આપ્યું છે. અકૃત્ય કરવાથી બંધાયેલા કર્મોનું ઉમૂલન કરવામાં મૂઢમતિ થયેલા મને તમે સંસાર સાગરના તીરને પમાડનાર મહાન ઉપાય બતાવ્યો છે. જે ઉપદેશ કરનાર (જગાડનાર) પાસે ન હોય તે પ્રમાદ રૂપી પલંગમાં મોહનિદ્રાથી સૂતેલ આત્મા શી રીતે જાગૃત થાય ? માટે છે શ્રાવિકા ! હું પણ તારી સાથે જ શ્રદ્ધાથી ગુરૂ પાસે આવીને મારા અપરાધ (પાપ)ના નાશને માટે કૌની દીક્ષા ગ્રહણ કરીશ.” આ પ્રમાણે વ્રતની ઈચ્છાવાળા શ્રી તેની પાસે પ્રતિજ્ઞા કરીને, વિગથી અત્યંત કાતર એવા પિતાના માતાપિતાની બળાકારે રજા લઈને, વંદન કરવા ગ્ય, તત્વ અને અકુત્રિમ મિત્ર રૂ૫ રાજાને આનંદ પમાડી, બાંધવોને બોધ આપી, વાચક જ ને ધન વડે કૃતાર્થ કરી તથા સર્વ પરિવારને ત્યાગ કરીને, કાત્યાયની સહિત શ્રીશીલપ્રભસૂરિ પાસે જઈ દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
ગુરૂ સાથે વિહાર કરતાં, કર્મનું શોષણ કરવા માટે અનેક પકારની તપયા કરનારા શુ અત:કરણ વાળ છીણે સિદ્ધાંતને અભ્યાસ કર્યો. કેટલાક કાળી ગયા પછી ગુરૂની આજ્ઞા પામીને તે શ્રી મુનિ શુભ પાનમાં આસકત થઇ શુદ્ધ ભૂમિએ કાર્યોત્સર્ગ કરીને રહ્યા.
પ્રાર્થના પ્રભાવને જેવા છતાં પણ તુરછ મહિનાની રેહિતાને શ્રીગ પર રાગ નાશ પામ્યો નહી, કેમકે સ્નેહ પાસ દુત્યજ છે. એ પ્રેમ છે છતાં પપિતાના પતિને ચિત્તનું આવર્જન કરવા માટે તે ગુડધ્ધના વરેને ધારણ કરવા લાગી. પ્રાંતે તે રેડિતાને રાગ તે શી થશે નહીં, પરંતુ તેણીને દેહ ક્ષી ગુ થવાથી તે મૃત્યુ પામીને ઉત્તમ જંતરી થઈ. અવધિજ્ઞાનતંડ તેણીએ આ સ્થાને રહેલા તે શ્રી મુનિને જાય, એટલે પૂર્વ ભવના પ્રેમસમૂડથી પૂર્ણ મનવાળી તે માતરી અડી આવી અને પ્રતિ યુક્ત વણના હાવભાવ વિગેરે કરીને તે સાધુનું મન હરણ કરવા લાગી. પરંતુ તે સાધુ હસ્તિના દંત પ્રહાર વડે પર્વત પાસે નહિ તેમ માનથો ચિત્ પણ ચલાયમાન થયા નહી. અનુક્રમે ક્ષપકશ્રેણિ પર આરૂઢ થયેલા તે મુનીરને ઘાતિ કર્મને નાશ થવાથી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. તે જાણીને મેહ રહિત થતી તે વ્યંતરોએ સુગંધી વાયુ, સુવર્ણકમળ અને રતન સિંહાસન વિગેરે
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શિલ ધમ.
વ્યંતરીએજ આકાશ વાણી કરી હતી કે સમકિતવને ધર્મની પ્રભાવના કરવાની ઈચ્છા હોય જ છે. ”હે રાજપુ! તે શ્રી નામના કેવળ મુનિ તે હું જ છું, અને તારી દક્ષિણ બાજુએ જે આ વિનયવંત ઉભેલી છે, તે વ્યંતરી છે. હે ભદ્ર! તે જે વત ગ્રહણ કરવાનું બીજું કરવું પડ્યું, તે આ વિષયદષથી ઉત્પન્ન થયેલ રાગ જાણજે, ”
અપર્ણ.
खरो परमार्थ. एसो सो परमथ्यो, एयं तत्तं तिस्रोयसारमिणं । सयनउहकारणाणं, विपिगाहो जं कसायाणं ॥ ३२० ॥
પુપમાળા. તેજ આ પરમાર્થ છે, આજ તત્વ છે, તેમજ ત્રણ લોકમાં સાર આજ છે કે સકળ દુઃખના કારણુ રૂ કાને વિશેષે કરીને નિગ્રહ કરે. ” ૩૨૦
શાસકાર કહે છે કે –તમારે ખરો પરમાર્થ જા હેય, ઘણાં શા વાં વાનો પ્રયાસ ન કરે તેય, બહુ કાળક્ષેપ કરવા ઈચ્છા ન હોય, ડામાં ઘણે સાર મેળવવા વૃત્તિ થતી હોય અને ખરેખર દુઃખથી ડરતા હે, દુઃખ અકારું લાગતું હોય, તે ન આવે એમ ઈચ્છતા હે તે એક જ વાત તમારે કરવી. શું કરવી ? તેને ઉત્તર ઉપરની ગાથામાં જ બતાવવામાં આવેલ છે કે--સર્વ દુઃખના કારણભૂત કલા જ છે માટે તેને સર્વથા નિગ્રહ કરે. જે એ પ્રમાણે કરશે તે, કારણથીજ કાર્ય નિષ્પન્ન થાય છે, કારણ વિના કાર્ય નિષ્પન્ન થતું નથી, એ સિદ્ધાંત અનુસાર કાર્ય રૂપ દુખે તમને પ્રાપ્ત થશે નહી.
આટલા ટૂંકા વાકયમાં સમજી જવું બહુ મુશ્કેલ છે. એ વાકયની કિંમત આટલી બધી એકદમ ધ્યાનમાં આવવી મુશ્કેલ છે, તેથી જ આ વાકયને પરમાર્થરૂપ કહેવા ઉપરાંત બીજા પણ બે વિશે આપવામાં આવ્યા છે કે-તત્વ પણ આજ છે અને ત્રણ લોકનું સાર પણ આજ છે. તત્વ એટલે સાર. જન શાસ્ત્ર જે પારાવાર છે, આખી જીંદગી સુધી પણ જેને અભ્યાસ કરતાં પાર આવે તેમ નથી, તેને કે સાર માત્ર આજ છે કે-દુઃખને કારભૂત કષાયોને સર્વથા નિગ્રહ કર. અત્ર લેકનું સાર આ વાકય જ છે એમ કહેવામાં મતલબ એ છે કે-ત્રનું ટેકમાં પરિ. જાણ કરીને તો કયે પ્રકારે એ પરિભ્રમણ દૂર થાય તેની શોધ કરે તે નમ: ના
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
જેને ધર્મ પ્રફાશ. સારભૂત એકજ વાકય લક્ષયગત થશે કે-તમે કક્ષાનો નિગ્રહ કરે, કષાયને - ર્વથા નિભડથ કે તમે બારમે ગુણઠાણે પહેચી અંતમુહર્તમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરશો.
આટલા બધા મહત્વવાળાં આ વાકયને માટે તેની મહત્વતા ધ્યાનમાં આવતા સારૂ કેટલેક વિચાર કરવાની જરૂર છે.
કષયના મુખ્ય ચાર ભેદ છે. દેધ, માન, માયા ને લેભ. લેક પ્રવૃત્તિમાં કષાય શબ્દ કોધ જ ઓળખાય છે તેથી પ્રથમ તેને માટે વિચાર કરીએ. દેશી કિંચિત્ પણ લાભ છે ? લાશ તો જણાતું નથી. ત્યારે નુકશાન છે? હા. ક્રોધ કરતી વખત શરીર તપે છે, મન કલેશિત થાય છે, શારિરીક અનેક પ્રકારની આપત્તિ પિતાને તેમજ પર આવી પડે છે, ધ અગ્નિ જે જળહળતું લાગે છે, આ માના માદિક ગુણને બાળી દે છે, કેડ પર્વ પર્યત પામેલું રારિત્ર એક અંતર્મુહૂર્તમાં નઈ કરી શકે છે, આ ભવમાં ને પરભવમાં દુઃખદાયી છે, લેક પણ તેને જોતાંજ અપયશ બોલે છે, બીજાને નુકશાન કરે કે ન કરે પણ પિતાને તે અવશ્ય હાનિ કરે જ છે, માણસ ક્રેધી માણસની કિંમત બહુજ અલ્પ કરે છે, કેટલીક વખ તે પાછળથી ઘા પસ્તાવું પડે છે અને ધથી થયેલું મા-કડવું પરિણામ વેઠમા શિવાય છુટકે થ નથી, આટલા કારણથી સર્વથા હાનિકારક છે ત્યાજ્ય છે એમ જે વિચારશિલ હોય તે સર્વે કહી શકે તેમ છે.
હવે માને તરફ નજર કરીએ. માન, અહંકાર, મદ વિગેરે તેને જુદાં જુદાં નામો છે. વિજયરૂપ અપ્રતિમ ગુણો તે મૂળથી જ નાશ કરનાર છે. વળી જે માન ઈચ્છે છે તેને માન મળતું નથી, જે તેના તરફ બેદરકાર રહે તેને તે મળે છે. માન મેળવવા માટે એવાં સુકાર્ય કરવા જોઈએ કે જેથી સ્વતઃ તે મળે. સકાય ક શિવાય માન મેળવવાની ઈરછા કરવી તે નકામી છે, તેજ પ્રમાણે કાર્ય કરી પછી પણ મનની ઈરછા કરવી નકામી છે. કારણ કે રાત્કાર્ય કરનારને સ્વતઃ માને મળે જ છે, તેને માટે ઈચ્છા કરવાની જરૂર જ રહેતી નથી. લામાન પ્રાપ્ત થયેલ દ્રવ્ય, તિવા, અધિકાર, દાનાદિ ગુણ વિગેરેનું કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેમાં મિટી ભૂલ થાય છે. અભિમાન કરવાથી તેની કિંમત ઓછી થાય છે, અભિમાન ન કરવાની કિંમત વધે છે. દ્રવ્ય મેળવ્યા છતાં નિરભિમાનીપણું ફાયવિદ્યા મેળવ્યા છતાં ગંભીરતા હોય, અધિકાર પ્રાપ્ત થયા છતાં શાંતવૃત્તિ હેય અને દાનાદિ કરતાં છતાં તેને અપ્રસિદ્ધ રાખવા ઈરછા હોય તો તેની કિંમત વિશેષ થઈ પડે છે--અમુલ્ય થઈ પડે છે. અહંકાર તે જરૂપ જ છે. “અમુક માણસ અહંકારી છે ” એમ કહે તાં જ તેની કિમત ઓછી થઈ જાય છે. અહંકાર શબદ જ તેને ત્યાજ્યાન સૂચવે
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
રમાયું ,
છે. મદ છે કે અભિમાનની જેમ પ્રાપ્ય વસ્તુને કરવામાં આવે છે. વળી અભિમાન પ્રાભિ કરતાં વધારે દેખાવ કરાવે છે ત્યારે મદમાં તેવું નથી, તે પણ મદ કરવાથી જેને જે મ કરવામાં આવે છે તેની તેની હાનિ આ ભવમાં અથવા પરભવમાં અવશ્ય પામ થાય છે. આઠ મી સખાવમાં એને માટે દશાં સાથે હાનિ સિદ્ધ કરી બતાવી છે. આટલા ઉપરથી માનના દરેક પયય તજવા ચોથ છે એમ સિદ્ધ થાય છે.
માયા એ બીજો કપાય છે. માથા, કપટ, નિષડી ઈત્યાદિ અનેક તેને નામે છે. આ કષાય બહુ હાનિકારક છે. અનંતકાળ પરિભ્રમણ કરાવનાર મિથ્યાત જ્યાં સુધી માયા હોય છે ત્યાં સુધી નાશ પામતું નથી–જતું નથી. શ્રી ઉદયરત્નજી કહે છે કે–સાચામાં સમકિત વસેઝ, માથામાં મિયાતરે પ્રાણુ! મ કરીશ માયા લગાર, આ કષાય બહુ મીઠે છે. કરનારના કે અન્યને ધ્યાનમાં તે એકાએક આવતું નથી. બહુ બારિક દષ્ટિથી ધ્યાન અપાય ત્યારે તે એળખાય છે. માયા કરનાર પ્રાણ એમ માને છે કે હું બીજાને ઠગું છું પણ ખરી રીતે તેમાં તે પિતે જ ઠગાય છે. કેમકે તેના આત્માને અત્યંત નુકશાન થાય છે. વળી કેટલીક વખત આ દુની આ એવા માયાવીથી ઠગાતી પણ નથી. કેમકે દુનીઆ તે આરીસે છે, તે માયા કપટી અને સરલ માણસને તરત જ એાળખી કાઢે છે; તપ કેટલીક વખત ગુઢમાયાવીથી દુઆ ઠગાય છે, પરંતુ તેનું ફળ તેને બહુ હાનિકારક વેઠવું પડે છે. જુઓ માત્ર તપસ્યા કરવામાં કરેલી માયાથી પણ મલ્લીનાથજીના જીને
વેદ બંધાયો અને તીર્થંકરપણુમાં પણ ઉદય ભેગવ પડે, તિયંગ ગતિમાં લઈ જનાર અને આપણું પમાડનાર માયા જ છે. જેને તેની ઈચ્છા હોય તે ભલે માયા કરે,કારકે તિય ગતિમાં ન આપણામાં પણ પાછી માયાજ વિશે ઉદયમાં આવે છે. પણ જેને તિર્યંચ ગતિ કે પ્રીત પસંદ ન હેય-અરૂચ, હેય--ગમતું ન હિય તે ભૂલે ચુકે માયા કરવી નહીં, સરતા રહેવું, જે વાત હેય તે ગેખ દિલથી કહી દેવી. આળ જાણ કરીને ગુંચવાડામાં પડવું જ નહીં.
૨ કપાય લેભ નામને છે. અને તે જગત બધાને રડાવેલ છે. પાપ માત્રનું મૂળ લે છે અને સુખ માત્રનું મુળ સંતોષ છે. લેભ જે કે દ્રાદિક અનેક પદાર્થોને થાય છે, અને લોભ, પુત્રને લેભ, કીર્તિને લેભ, સુખનો લાભ, સારા સારા પદાર્થો ખાવાને લેભ એ લેભના ઘણા પ્રકાર છે, પરંતુ મુખ્યતાઓ લોભ દ્રવ્યાજ ગણાય છે. તેથી આપણે બીજા લોકોને બાજુ પર રાખી દ્રવ્યના લેનીજ વિવા કરીએ. દ્રવ્યના લેભથી પ્રાણી શું શું અકાયા નથી કરતા? શું શું પાપ નથી રેવતા ? કયાં કયાં પર્યટન નથી કરતા? કોની કોની સેવા નથી કરતા? કેવા કેવા જોખમે નથી બેઠતા ? તે વી શકાય તેમ નથી. લોભને વશ થવાથી
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કિર્તિની દરકાર નથી કરતા, સુખની દરકાર નથી કરતા, પાપની દરકાર નથી કરતા છેવટે પ્રાણની પણ દરકાર નથી કરતા. અસત્ય, ઠગાઈ, અપ્રમાણિકપણું વિગેરે અનેક ગણે લેભી માણસેજ આચરે છે. તેનાથી આ ભવમાં અને રાતમાં અનેક પ્રકારના દુઃખનું ભાજન થાય છે છતાં પણ લેભ તજ મહા મુશ્કેલ છે. દશમાં ગુણઠાણ સુધી પણ તે રહે છે. ઉત્તમ પુરૂએ કષાયથી નિરંતર ડરાજ રહે છે. એ તો જ ઈચ્છે છે. સંતોષને શાકાર કલ્પવૃક્ષની ઉપમા આપે છે. ખરું કલ્પવૃક્ષ સંતાજ છે. એના સુખની, એના લાભની, એના ગુણની ગગુનાજ કરી શકાય તેમ નથી. સંતોષી અલપ દ્રવ્યવાન હોય તે પણ તે ધનાઢ્ય છે અને લભી ક્રપતિ હોય તો પણ તે રાંક છે. લેભ કષાયને ત્યાજ્યપણાની બાબતમાં વધારે કહેવું પડે તેમ નથી. સર્વ મનુષ્ય સારી પિઠે તેને ઓળખે છે પણ તેને છે. ડી શકતા નથી--છેડતા ઈછતા નથી એ મોટું આશ્ચર્ય છે. આ પ્રમાણે ચારે કષાયના રાંબંધમાં આપણે ટૂંકી સમાલોચના કરી, એટલા પરથી ઉપરની ગાથામાં કહેલે ભાવ આપણા હદયમાં યથાર્થ લાગે છે કે- સર્વ પ્રકા. રના દુઃખના કારણભૂત કષાયજ છે અને તેથી તે તે નિગ્રહ કરે એજ પરમાર્થ છે. આ સંબંધમાં હજુ ઘણું કહેવા મેગ્ય છે તે ટુંકામાં પ્રસંગે પ્રસંગે નિવેદન કરશે. હાલ તે આટલું પણ વાંચનાર બંધુઓ ધ્યાનમાં લેશે-રાખશે તે ઘણું છે. ભાઈ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદનું ખેદકારક મૃત્યુ. આ ભાવનગર નિવાસી જૈન બંધુ શ્રાવણ વદી 8 ની સવાર માં સંશવને પામ્યા છે. એ ખરેખા ધર્મચુસ્ત ને વિદ્યાવિલાસી હતા.જ્ઞાનાભ્યાસમાં સતત ઉગી હતા. કિયામાર્ગના રસીક હવા સાથે કરતાવાળા હતા. સામાયિક, પૌષધ, E પ્રતિકમણાદિ કિયાના કરવા કરાવવાવાળા હતા તેમજ અનેક અભ્યાસીઓને ધર્મ શાસ્ત્રના અભ્યાસમાં જોડનાર ને અભ્યાસ કરાવનાર હતા.અનેક પ્રકરણના જ્ઞાતા હતા. જાપાનના સુજ્ઞ શ્રોતા હતા. સ્વભાવે શાંત હતા. સંઘમાં આગેવાન હતા. આ એમના જવાની ઉમરમાં થયેલા અભાવથી એક અગત્ય પુરૂમની ને પૂરી કે. રાકાચ તેની બેટ પડી છે. એઓ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી જૈન વિદ્યાશાળા વ્યવસ્થાપક ! કમીટીના સેક્રેટરી હતા. તેની વૃદ્ધિમાં પુરતા ઉત્સાહી હવાનું લક્ષ જેને ધર્મ દપર પરિપૂર્ણ આરતાવાળું હવાથી લાંબી મુદતના વ્યાધિમાં પણ તે સમયની ભાવ જળવી શકયા હતા. એઓ આ સભાના આગેવાન બિરહતા. સાચા સલાહ કાર હતા અને રાજાનું શ્રેય ચિંતવનારા હતા. તેમના અભાન થતાથી સભાને પણ એક ઉગી મેમ્બરની ઓટ પડી છે. એ ધ્યાનના ગે સદગતિના 1 ભાજન થાઓ એટલું અમે અંતઃકરણથી ઈચ્છીએ છીએ અને તેમને વડીલ પુત્ર ફતેચંદ વિગેરેને એ આશ્વાસન આપવા સાથે તેમના પિતાશ્રીને શુભ પગલે ચાલવા સૂચવીએ છીએ. ren