Jain Dharm Prakash 1909 Pustak 025 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533288/1

Page #1

श्री जैनधर्मप्रकाश...
जो जन्याः प्रविशतान्तरङ्गराज्ये प्रथममेव प्रष्टव्या गुरवः । सम्यगनुष्ठेयस्तदुपदेशः । विधेयाहिंता मिनेवास्तपचर्या । कर्त्तव्यं धर्मशास्त्रपारगमनं । विमर्श नी यस्तात्पर्येण तद्भावार्थः । जनयितव्यस्तेन चेतसोऽवष्टम्नः । अनुशीलनीया धर्मशास्त्रे यथोक्ताः क्रियाः । पर्युपासनीयाः सन्तः । परिवर्जनीयाः सततमसन्तः । क्षणीयाः स्वरूपोपमया सर्वजन्तवः । जाषितव्यं सत्यं सर्वभूतहितमपरुषमन तिकाले परीक्ष्य वचनं । न श्राह्ममणीयोऽपि परधनमदत्तं । विधेयं सर्वासामस्मरणमसंकल्पनमानम निरीक्षणमन मिनापणं च स्त्रीणां । कर्तव्यो वहिरङ्गान्तरङ्गसङ्गत्यागः । विधातव्यो ऽनवरतं पञ्चविधः स्वाध्यायः ।
1
उपमितं वमपंच
પુસ્તક ૨૫ મુ
વૈશાખ સ. ૧૯૫
શાકે. ૧૮૩૧
जगत्नी अस्थिरता विषे.
( નરશી મહેતાના ભજનના ) વહાલા વેગે આવા રે, દયા દીલ લાવારે, એ તાળ..
જીવ જ વિચારીરે, કાળ ભમે દારીરે, પ્રભુને વિસારી મુકયા પ્રાણીએ હાજી. જીવ તારા ધર્મને મમ સભાળ. પ્રભુને વિસારી મુકયા ૦.
ટેક.
કાઇ જાય આજે કાલ કાઈ સ્થાઇ રહ્યા નહીં જાણીયા, પથી ટકચે. નહીં કાઈ ને પરદેશવાસી પ્રાણીઓ, કાચા નહીં ગઈ. કાઈ લ્હારી રે.
。
તનર`ગ ગ`ગતર`ગરંગ પત`ગ સમ પલટાય છે, ચળ પાનપીપળ કાનકુંજર વાદળી વીખરાય છે, ગઢી કાયા મળમૂત્ર કયારી રે.
અથિર તન ધન સ્વજન મેળે! અતમાં અળગે થશે, જીવ જવું ખાલી હાથ આખર સાથે નવ કાડી જશે, મૂર્ખા મમતા ન મૂકે અનાડી રે,
મેહાંધ ઘેલા પણ થઈ તાતા કષાય વિષે થયા,
અંક ૨ જો.
પ્રભુને ૧
પ્રભુને ૨:
પ્રભુને ૩

Page #2

૩૪
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
પરરમણીથી રંગે રમ્યા કામાંધ કુમાર્ગે વહ્યા, શિક્ષા ભલી સંતની કાન ન ધારી રે.
હિંસા મૃષા ચોરી અને ચુગલી કરી રાજી થયા, પૃથ્વીતણું ધન પામવા પામર કુક કરી રહ્યા, જીવડે મુક્તિની જુક્તિ ન યારી રે,
દિન એકમાં ઘડી દેય ભજ ભગવાનને ભક્તિ થકી, ભક્તિ થકી મુક્તિ મળે સત્કર્મમાં જે રહે ટકી, શિક્ષા સાંકળચંદ લે સ્વિકારી રે.
4
;
, '
श्री ज्ञानसार सूत्र विवरण.
જૈન તત્ત્વજ્ઞાન( juin philosophy )
स्थिरता अष्टक ? (३)
,
સ્થયનળીયેસ, ટીવ્ર સંવીવનઃ । तधिक पैरलं धूमैरलं धूमैस्तथाश्रयैः ॥ ६ ॥
પ્રભુને ૪
પ્રભુને પ
( અનુસધાન પૃષ્ટ ર૩ થી. )
જો આત્મામાં સહજ સ્થિરતા ગુણ જાગે તે કેટલા બધા ફાયદો સ્વભાવિક રીતે થાય તે શાસ્ત્રકાર પેાતેજ હવે બતાવે છે...
પ્રભુને
ભાવાર્થ
સ્થિરતા રૂપી દેદીપ્યમાન રત્નના દીવા ( હૃદયમદિરમાં) પ્રગટે તે ખાટા સ‘કપાવડે માઠા વિકલ્પા વાધે નહીં, તેમજ પાપકારી અશુભ આશ્રવા પણ પ્રભવે નહીં પેદા થાય નહીં.
વિવરણ——જો એક સ્થિરતા-નિશ્ર્ચાત્તારૂપી અંતર'ગ સ્વભાવિક દીવે આત્મામાં પ્રગટયા હોય તેા, પછી ખાધકભૂત સંકલ્પ વિકલ્પાનુ` તથા મલીન એવા પાપાશ્ચવાનું કઇ પણ જોર ચાલી શકેજ નહીં. જેમ કોઇ એક સુંદર મહેલમાં અચળ એવી સ્વભાવિક જ્યોતિવાળા રત્નના દીપક જગાવ્યા હાય તે, પછી તેમાં કૃત્રિમ દીવા કરવાનું કંઈ પ્રયોજન રહે નહીં. જ્યારે કૃત્રિમ દીવા કરવાનીજ જરૂર રહી નહીં તેા પછી ધુમાડાથી અને કાજળથી મહેલની મલીનતા થાયજ શી રીતે ? તે તે જ્યારે કૃત્રિમ દીવા કરવા પડતા હોય ત્યારેજ થવી સંભવે. સ્વભાવિક જયાતિવાળા રત્નદીપથી ઉપરની સર્વ ખટપટ મટી જાય છે, અને પ્રમશ પણ સુંદર મળે છે,
L

Page #3

શ્રી પાનસાર સૂત્ર વિવરણ તેમ જ્યારે આત્મામાં સ્વભાવિક પ્રકાશ અને શીતળતાને આપનારે સ્થિરતાપી સહજ દીપક પ્રગટ થયે, તો પછી કૃત્રિમ સુખશાંતિને માટે બેટા સંકલ્પ કરવા રૂપ ક્ષણિક દીપક જગાવવાની શી જરૂર? તાત્પર્ય કે આત્મામાં અચળ સ્થિરતા પ્રગટ્યાં બાદ એવી શાંતિ પસરે છે કે, પછી કૃત્રિમ સુખશાંતિ માટે કંઈ પણ પ્રયત્ન કરે પડતા જ નથી. અરે! અખંડ રાજ્યને પામીને અસાર વસ્તુને માટે કેણ યત્ન કરે ? સંકલ્પ પછી વિકલ્પની શ્રેણી જાગે છે અને એવા ખોટા સંકલ્પ વિકપોથી આત્મામાં અશુભ કર્મનું આવાગમન થાય છે, તે આવા સ્થિરતાવંતને સંભવતું નથી, કેમકે તેને એવા કૃત્રિમ સુખને માટે સંકલ્પવિકજ સંભવતા નથી, તે તેવા કારણ વિના પાપ આશ્રવ સંભવેજ કેમ? એવી રીતે સંકલ્પ વિક
થી અને પાપ આશ્રવથી સહેજે દૂર રહેવાથી સ્થિરતાયેગે આત્મા અપૂર્વ સુખ શાંતિને સાક્ષાત્ અનુભવ કરે છે–કરી શકે છે. ખરું જોતાં આત્માના સ્વભાવિક જ્ઞાનાદિક ગુણમાંજ રમણ કરવું, તેમાં જ સ્થિર થવું તેજ નિર્મળ ચારિત્ર છે, અને એવા ચારિત્રગડે જ આત્મા અપૂર્વ સમાધિ-સુખને સાક્ષાત અનુભવ કરીને તે અવિનાશી એવા મોક્ષપદને વરે છે, જ્યાં જન્મમરણની, સંગવિયેગની કે આધિ વ્યાધિ સંબંધી રંચ માત્ર ઉપાધિ નથી; એવું નિરૂપાધિક શાશ્વત મોક્ષસુખ સહજ સ્થિરતાવંતને જ પ્રાપ્ત થાય છે, એવી સહજ સ્થિરતા સતત અભ્યાસના વેગે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, અને એ શુભ અભ્યાસ પણ સંસારિક ઉપાધિ સર્વથા અથવા અંશે ઓછી કરવાથી જ બની શકે છે. મહાતુર છએ જે સંસારિક ઉપાધિને સુખરૂપ માનેલ છે તેને જ્ઞાની વિવેકી જને કેવળ દુઃખરૂપ જાણીને તજી દે છે. જેમણે જગ
ની ક્ષણભંગુર વસ્તુઓને સારી રીતે અનુભવ લઈ તેમાં અસારતા જોઈને તેને ત્યાગ કર્યો છે, તેમને વૈરાગ્ય જ્ઞાનગર્ભિત હોવાથી તે સ્થિર ટકી રહે છે, તેવા સમર્થ પુરૂષ સંસારિક સંબંધને સર્પની કાંચળીની જેમ તજી દઈ તેને ફરી આદરતા નથી, પરંતુ જેમને વિરાગ્ય દુખગર્ભિત અથવા મેહુગર્ભિતજ હોવાથી કાચે છે, તેઓને તુચ્છ વિદ્યામાં લલચાઈ જતાં વાર લાગતી નથી. છતાં જો તેમને પણ ભાગ્યવશાત્ કઈ સસમાગમ યેગે તેનું યથાર્થ ભાન થઈ જાય છે તે તે શુદ્ધ વૈરાગ્યથી વાસિત થઈ અનુક્રમે આત્મગુણમાં સ્થિર થઈ શકે છે. તાત્પર્ય કે જેને તેને જ્યારે ત્યારે પણ પરઉપાધિને સર્વથા તજી આત્માના સહજ ગુણમાં સ્થિરતા કયે. જ કલ્યાણ છે. આત્મામાં સહજ સ્થિરતા ગુણને પ્રગટાવવાથી જ જીવનું કલ્યાણ થ. વાનું છે, એમ જાણતા છતાં જે તેને અનાદર કરીને અસ્થિરતા અથવા ચપળતાનું જ સેવન કરવામાં આવશે તે આત્માને કેટલી હાનિ થશે તેનું શાસ્ત્રકાર પિતેજ ભવ્ય જીને કંઈક ભાન કરાવે છે –

Page #4

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
उदीरयिष्यसि स्वांतादस्थैर्यपवनं यदि ।
समाधेर्धममेघस्य, घटां विघटयिष्यसि ॥ ७॥ ભાવાર્થ– તું અંતરથી અસ્થિરતા રૂપી પવનને ઉદીરીશ એટલે જે તું તારું ચિત્ત ચંચળ કરીશ તે તું સમાધિરૂપ ધર્મમેઘની ઘટાને નાશ કરીશ, એટલે તારી સમાધિને બિલકુલ લેપ થઈ જશે, અને પુનઃ સમાધિ પામવી મુશ્કેલ થઈ પડશે. તાત્પર્ય કે મનની અસ્થિરતા એજ સર્વ દુઃખનું મૂળ છે, અને સ્થિરતા એજ સર્વ સુખશાંતિનું સબળ સાધન છે.
વિવરણ–સ્થિરતાયોગે આત્મામાં પ્રગટ અનુભવાતું સત્ય સુખ લક્ષમાં સ્થાપીને અને તેના ચિર પરિચયથી ભવિષ્યમાં થનારા અવિનાશી એવા મોક્ષસુખને પુનઃ પુનઃ સંભારીને આત્માથી જનેએ સહજ સ્થિરતા ગુણને જ અહેનિશ અભ્યાસ કરે એગ્ય છે. તેમજ અસ્થિરતાને આત્મામાં પ્રગટ અનુભવાતા દુઃખને અથવા સત્ય સુખના વિયોગને લક્ષમાં રાખી તેવીજ અસ્થિરતાને પુનઃ પુનઃ ઉપેક્ષા પૂર્વક સેવવાથી આત્માની ભવિષ્યમાં થનારી અત્યંત અગતિને વારંવાર યાદ લાવોને મેક્ષાથી જનેએ તેવી દુઃખદાયી અસ્થિરતાને દૂર તજવી ગ્ય છે, સ્થિરતા એ એકાંત સુખને રસ્તે છે, અને અસ્થિરતા એ એકાંત દુઃખને જ માર્ગ છે, એમ સારી રીતે મનમાં નિર્ધારીને અહિતકારી એ અસ્થિરતાને માર્ગ સર્વથા તજવાને ભવ્ય જનેએ સ્વતઃ ઉજમાળ થવું જોઈએ તેમ છતાં જો તું સ્વતઃ અસ્થિરતાને ઉદીરીશ એટલે અસ્થિરતા પ્રગટ થાય એવાં જ વિરૂદ્ધ કારણોને આપમતિથી સેવીશ તે તેથી તારી અત્યાર સુધીમાં વાધેલી સુખશાંતિને પણ લોપ થઈ જશે. જે સુખશાંતિ ને સાક્ષાત અનુભવ લેવા તું ભાગ્યશાળી બને છે તેને પણ લેપ તારીજ ગફલતથી થઈ જશે, તે પછી અભિનવ સુખશાંતિની આશાજ શી? જેમ પ્રબળ પવનના વેગથી ઘડીવારમાં મેઘની ઘટા વિખરાઈ જાય છે, અને મેઘની ઘટાથી ઉત્પન્ન થએલી શુભ આશા પ્રબળ વાયુના જોગથી ક્ષણમાં વિસરાળ થઈ જાય છે, તેમ અસ્થિરતાના વેગે છેડા જ વખતમાં પૂર્વ પ્રયનથી વાધેલી સમાધિને લેપ થઈ જાય છે; અને ગની અસ્થિરતાથી સમાધિને લેપ થતાં દુઃખમાત્ર અવશિષ્ટ રહે છે, એમ સમજીને પ્રાપ્ત સમાધિને સાચવી રાખવા અને અભિનવ સમાધિને પ્રગટ કરવા અનિષ્ટ અસ્થિરતાને શમાવી દઈ સ્થિ રતા ગુણનું સવિશેષ સેવન કરવા તત્પર રહેવું જોઈએ. તેટલામાટે પ્રથમ શુભ યોગ
તન કરીને અશુભ યોગને તજવા જોઈએ. જેમ રેગી માણસને ઔષધની જરૂર પડે છે, તેમ ચપળ રવભાવથી સંસારી જેને પણ પોતાના મન વચન અને કાયાની શુદ્ધિ માટે શુદ્ધ નિરંજન પરમાત્માની પૂજા પ્રતિષ્ઠાદિક દ્રવ્યકરણીની આ

Page #5

શ્રી જ્ઞાનસાર સત્ર વિવરણ.
૩૭ વશ્યકતા છે, શુભ અથવા શુદ્ધ લક્ષથી કરવામાં આવતી દ્રવ્યક્રિયા પણ ભાવની શુદ્ધિ માટે જ થાય છે, એમ લાપૂર્વક સત્ પ્રવૃત્તિ કરતાં અનુક્રમે અભ્યાસના બળથી ચિતાદિકની શુદ્ધિ થઈ શકે છે. જેમને સર્વ સંયમની ગ્યતા પ્રાપ્ત થઈ છે તેવા લવભીરૂ જનેને દ્રવ્યપૂજાદિકની જરૂર રહેતી નથી, તેમને તે ઇંદ્રિય અને કષાયના નિ. ગ્રહથી તથા અહિંસાદિક મહાવ્રતનું યથાવિધિ પાલન કરવાથી સહેજે ભાવશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ મંદઅધિકારી એવા ગૃહસ્થાએ એવા સમર્થ સાધુજનેને દાખલો લઈને સ્વયંગ શુદ્ધિને મુખ્ય માર્ગ તજી દે નહિ. ગૃહસ્થને માટે સ્વાગ શુદ્ધિને બીજે સરલ ઉપાય સામાયક, દેશાવગાશિક અને પિષધ વિગેરેનું સમ પરિણમથી સેવન કરવું, હિંસાદિ અને ત્યાગ કર અને યથાશક્તિ ઇંદ્રિય તથા કષાયને દમવા પ્રયત્ન કરે એ છે. દાન, શીળ, તપ અને ભાવનાનું યથાશક્તિ સેવન કરવાથી ગૃહસ્થ પણ સ્વયેગની શુદ્ધિ કરી શકે છે. તે સર્વેમાં ભાવનાનું પ્રધાનપણું કહ્યું છે. સંસારની અનિત્યતા-અસારતા ચિંતવવી. કેવળીભાષિત ધર્મજ જીવને તત્ત્વથી શરણભૂત છે. જીવ શુદ્ધ ધર્મનું સેવન કર્યા વિના પ્રમાદવશાત્ કુકર્મ કરીને સંસારચક્રમાં ફર્યા કરે છે, એ વિગેરે દ્વાદશ ભાવના વડે ભવ્ય જીવે ભવને અંત લાવી શકે છે. જગતમાં સહુ કોઈ મારા મિત્ર છે, કે મારે વરી નથી, સહુ સુખી થાઓ, કઈ દુઃખી ન થાઓ, સહુ સન્માર્ગ સન્મુખ થાઓ, અને ઉન્માર્ગથી વિમુખ થાએ, એવી બુદ્ધિને જ્ઞાની પુરૂષો મૈત્રીભાવના કહે છે. સર્વ સદ્દગુણ જનમાં રહે લા સદ્દગુણે સદા સર્વદા અનુમોદનીય છે. તેવા સદ્ગુણી જનને દેખી મનમાં પ્રમુદિત થવું તે પ્રમોદભાવના કહેવાય છે. દુઃખી જનેની દાઝ દિલમાં ધારી પિતાથી બને તેટલી સહાય તેમને કરવી અને બની શકે તે તેમનું દુઃખ સર્વથા દૂર થાય એવા ઉપાય દીર્ઘદશીપણુથી જી આપવા તે કરૂણાભાવના કહેવાય છે. તેમજ અતિઘોર અને નિંદ્ય કર્મને કરનારા નીચ જેને ઉપર રાગ કે દ્વેષ નહિ કરતાં તેમનાથી વિરક્ત થઈ રહેવું તે મધ્યસ્થભાવના કહેવાય છે. એવી ભાવના ભવ્ય આત્માને જ સંભવે છે, અને તે ઉત્તમ રસાયણ જેમ રેગીને ગુણકારી થાય છે તેમ અત્યંત હિતકારી થાય છે. ઉપર કહેલી ભાવના વડેજ કરેલી ધર્મકરણ લેખે પડે છે - ણ ભાવના વિના તે કરેલી કરણ કેવળ ફ્લેશરૂપ થઈ પડે છે. અલૂણ ધાનની જેમ ભાવના વિનાની કરણ જીવને રૂચતી નથી, અને રૂચિ વિનાની ક્લિા કલેશ રૂપજ થાય એ સ્વાભાવિક છે. રૂચિ અને પ્રીતિ એ સાધનનાં મુખ્ય અંગ છે, તે વિના સાધક સ્વસાધ્યની સિદ્ધિ કરી શકો જ નથી. એવી ઉત્તમ રૂચિ અને પ્રીતિને પેદા કરવા અને પુષ્ટ કરવા માટે પૂર્વોક્ત ભાવના અમૃત સમાન છે. ઉક્ત ભાવનામૃતનું સતત સેવન કરવાથી વેગની અસ્થિરતા દૂર થાય છે, સ્થિરતા ગુણ પ્રકટ થાય છે, અ

Page #6

૩૮
શ્રી જન ધ પ્રકારા. ને અનુક્રમે તેની પુષ્ટિ થતી જાય છે, માટે મોક્ષાર્થી જનએ સ્થિરતા ગુણની પ્રાપ્તિ અને વૃદ્ધિ કરવા માટે ઉપર કહેલા ભાવના અમૃતનું વિશેષે સેવન કરવું યુક્ત છે.
હવે સિદ્ધ ભગવાનમાં પણ સ્થિરતારૂપ ચારિત્ર સદા વિદ્યમાન છે, એમ સમજાવી સાધુજનોને એવી સ્થિરતાનું જ સેવન કરવા શાસ્ત્રકાર આગ્રહ કરે છે
चारित्रं स्थिरतारूपमतः सिष्वपीष्यते ।।
यतंतां यतयोऽवश्यमस्या एव प्रसिद्धये ॥ ७ ॥ ભાવાર્થ-સ્થિસ્તારૂપ ચારિત્ર તે સિદ્ધ પરમાત્મામાં પણ ઈષ્ટ છે એમ સમ) નિર્ધારીને આવી એકાંત સુખદાયી સ્થિરતાને પ્રગટ કરવા અને તેને જ પુષ્ટિ આપવા મુનિઓએ અવશ્ય યત્ન કરે જોઈએ. સ્થિરતાની સિદ્ધિમાંજ પિતાની સિદ્ધિ રહેલી છે.
વિવરણ–પિતાના અસંખ્ય પ્રદેશમાં રહેલા અનંતજ્ઞાન દર્શનાદિક નિજ ગુણમાં અહોનિશ સ્થિરતા, શુદ્ધ અને અખંડ એવા નદિક અનંત ગુણેમાંજ આત્મ રમણતા, નિર્મળ જ્ઞાનાદિક ગુણોનું જ એક પણે આલંબન, આત્માના સહજ સ્વભાવિક સંશુદ્ધ સન દર્શનાદિક ગુણમાંજ નિમગ્નતા, આત્માના એવા સહજ સ્વભાવમાંજ જે એકતા તેજ શુદ્ધ અખંડ અને અનંત એવું ક્ષાયિક ચારિત્ર કહેવાય છે. એવું ચારિત્ર ક્ષીણુમેહી, સગી કેવળી અને અગી કેવળીને જેમ હોય છે તેમ “નિજ ગુણ એકવતા” રૂપ સ્થિરતા ચારિત્ર સિદ્ધ ભગવાનમાં પણ નિઃસં. શય રીતે હોવું ઘટે છે. આત્માના સ્વભાવિક શુદ્ધ જ્ઞાનાદિક અનંત ગુણોમાં યા આ માના શુદ્ધ સ્વભાવમાં સંપૂર્ણ એકતા યા સ્થિરતા વિના શુદ્ધ અખંડ અને અનંત એવું ક્ષાયક ચારિત્ર કોઈને કદાપિ સંભવતું જ નથી. જ્યાં સુધી મેહનીય કર્મ સર્વથા ક્ષીણ થયું ન હોય એટલે કે જ્યાંસુધી સહ નિર્મૂળ થ ન હોય ત્યાંસુધી લાયક ચારિઝ સંભવે જ નહીં, અને જ્યાં સુધી અવશેષ રહેલાં જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય અને અંતરાય કર્મ સર્વથા ક્ષણ-- થયાં ન હોય ત્યાં સુધી તેની સંપૂર્ણ સ્થિરતા -આત્મએકત્વતા સંભવેજ નહિ. સર્વ ઘાતકમેને સર્વથા ક્ષય થયે તે તત્કાળ તેવી આત્મએકત્વતા પ્રગટે છે. તે પછી ઘાતી અને અઘાતી કર્મને સર્વથા ક્ષય કરીને સંપૂર્ણ સિદ્ધદશાને પ્રાપ્ત થયેલા સિદ્ધ ભગવાનમાં સંપૂર્ણ સ્થિરતા-આત્મ એકત્વતા અખંડ બની રહે તેમાં આશ્ચર્ય શું ! સર્વ સિદ્ધ ભગવાનમાં તેની અખંડ આમ એકત્વતા યા સ્થિરતા સર્વબાધક કર્મના અભાવે અવશ્ય હોવી ઘટે છેહોય છે.
આ પ્રમાણે સિદ્ધ ભગવાનમાં સ્થિરતા ચારિત્રનું અસ્તિત્વ સમજાવીને શાસ્ત્ર

Page #7

શ્રી જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણ.
૩૯
કાર સવ મુમુક્ષુ જનને એવી આત્મએકત્લતા પ્રગટ કરવા સ્થિરતા ગુણનું યત્નથી સેવન કરવા ભલામણ કરે છે. પ્રથમ ક્ષુદ્રતાદિક દુષ્ટ દેખાતું દલન કરી, અક્ષુદ્રતાદિક ઉત્તમ ગુણેાના અભ્યાસ કરી, ધર્મયાગ્યતાને પામી, સદ્ગુરૂની યથાવિધિ સેવા કરી, ધર્મશાસ્ત્રનું પ્રમાદરહિત શ્રવણુ મનન અને યથાશક્તિ પરિશીલન કરી, સમ્યગ્ દનવડે તત્ત્વ નિશ્ચય કરી, સમ્યગજ્ઞાનવડે તત્ત્વ અવમેધ મેળવી અને સમ્યગ્ચારિત્રવડે તત્ત્વ રમણુ કહેા કે સ્વભાવ રમણના શુભ અભ્યાસ સેવીને અનુક્રમે સ્થિ રતા ગુણુને ખીલવી, મેાક્ષાથી સાધુ અંતે આત્મ એકત્વતા યાને સ`પૂર્ણ સ્થિરતા ચારિત્રને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તેવી સપૂર્ણ સુખદાયી દશા પ્રગટ કરવાને સર્વ આધક કારણેાને બહુ સાવધાનતાથી દૂર કરવાની અને સર્વ સાધક કારણાને બહુ યત્નથી આદરવાની જરૂર પડે છે. એમ કરીને અનુક્રમે સ ઈંદ્રિયજય અને સ` કષાયજય કરતાં, આત્મા શાંત પ્રશાંત અને ઉપશાંત મની જાય છે. આવે! શાંત પ્રશાંત અને ઉપશાંત આત્માજ સંપૂર્ણ સ્થિરતાને કહેા કે શુદ્ધ સ્વભાવ રમણુના પૂર્ણ - ધિકારી હોઇ શકે છે. પ્રસ ંગોપાત પૂર્ણસ્થિરતાપ્રાપ્ત પરમાત્માનું અથવા સિદ્ધ આત્માની સ્થિતિનુ કંઇક દિગ્દર્શન કરાવવા શ્રીમદ્ પવજયજી મહારાજે શ્રી સિદ્ધપદની પૂજામાં આ પ્રમાણે વર્ણન કર્યું છે
ઢાળરોગ ફાગ—
સિદ્ધ ભળે ભગવત, પ્રાણી પૂર્ણાનદી; સિદ્ધ લેાકાલાક લહે એક સમયે, સિદ્ધિ વધુ વરકત, અજ અવિનાશી અક્ષય અજરામર, સ્વ દ્રવ્યાદિક વત વણ ન ધ નગ્સ નિહું ફરમ્ ન, દીધો સ્વ ન હુંત; ર્નાહુ સૂક્ષ્મ માદર ગત વેદી, ત્રસ થાવર ન કહું ત અકે હી અમાની અમાચી અલેાભી, ગુણ અનંત ભદત પદ્મવિજય નિત્ય સિદ્ધ સ્વામીને,લળિ લળિ લીંળ પ્રણમંત પરમાર્થ એવા છે કે સિદ્ધભગવાન, સ્વભાવએકત્વ યાને સપૂર્ણ સ્થિરતા પ રિણામો અક્ષયપણે પ્રાપ્ત થવાથી નિત્ય પૂર્ણાનંદમાં મગ્ન રહે છે, તેઓ કેવળ સાહું ન અને દર્શનથી સ લેાકાલાકના ભાવે એક સમયમાત્રમાં સપૂર્ણ રીતે જાણે છે • દેખે છે, અને સ`પૂર્ણ આત્મશક્તિના સ્વામી થયા છે. અશરીરીઅરૂપી શુદ્ધ એ તનાના સ્વત ંત્ર સ્વામી થયાથી તેમનામાં કઈ પણ પ્રકારે પુદ્ગળ સંબધીવિકાર, સ ભવતાજ નથી. તેમને જન્મ જરા મરણ આદિ વ્યાધિ કે ઉપાધિના લેશમાત્ર સ' ખ'ધ નથી. તેથીજ તેએ અજ, અવિનાશી, અક્ષય અને અજરામર ગણાય છે. આ
*
પ્રાણી ત માણીર
પ્રાણી
પ્રાણી ર
પ્રાણી ત માણી ૩

Page #8

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
માની સહજ સ્વભાવિક નિષ્કષાયવૃત્તિ પ્રાપ્ત થયાથી તે અન`તાન'ત ગુણુના અધિપતિ થયા છે. જેએ સદાકાળ એકાંતિક અને આત્યંતિક સુખમાં નિમગ્ન રહે છે એવા સિદ્ધ ભગવાનને અમે ત્રિકરણ શુદ્ધિથી નમસ્કાર કરીએ છીએ. જે ઉત્તમાત્ત શ સ્થિરતાચારિત્રથી સિદ્ધ ભગવાન સહુજાન'દમાં નિમગ્ન રહે છે તે ચારિત્ર સદા અનુમેદનીય અને અનુકરણીય છે. એવી ઉત્તમેત્તમ સ્થિરતાને સાધવાને માટેજ સર્વ શુભ કરણી કરવાની છે. એવા ઉત્તમ લક્ષપૂર્વક પ્રયત્ન કરનાર પુરૂષ અંતે સફળતાને પામે છે.
हितोपदेश.
આધુનિક સમયમાં સ્વચ્છંદપણે વર્તતા અથવા તેવી ચાહના કરવાવાળા બંધુસ્યાને સમજવા ચા હિતવચના :-~
૧. એક અસભ્યતા ભરેલું કૃત્ય કરવાને માણસને જેમ કશે! હક નથી, તેમ એક અસભ્યતા ભરેલું વાક્ય ખેલવાને પણ તેને અધિકાર નથી, અર્થાત સામાને હિતકારી ને મિષ્ટ વચન બેલનું તેજ ચેગ્ય છે.
૨ ખેલવામાં ઉતાવળા થશે! નહિ; તમારા ઉત્તર તમેજ જરા ધિરજથી, નમ્ર તાથી અને નરમાશથી આપો; ઘણા પુરૂષો બહાદુર સિપાઈએ યા તે લડવૈયા હાય છે તેમ છતાં તેમની ખેલવા ચાલવાની રીતભાત ઘણીજ નમ્રતા ભરેલી હાય છે.
૩ ખરી વાત કહી દેવા કરતાં ખુશકારક વાત કરવી એ કામ ઘણુ` સહેલું છે, પરંતુ હિતની વાત કરવામાં મધુર શબ્દો ભાગ્યેજ આવેછે. તથાપિ “સાકરથી પિત્ત શમે તા કરિયાતું ન આપવું ” તે કહેવત અનુસાર મીડા શબ્દોથી કાર્ય સિદ્ધ થા ય ત્યાં સુધી કડવા રાખ્તેના ઉપયેગ કરવા નહીં.
૪ મીઠા શબ્દો માયાળુપણાનાં કૃત્યા કરી શકે છે, સારા શબ્દો વાપરવામાં કાંઇ ખર્ચ થતા નથી, અને કમ્મત ઘણી થાય છે.
૫ હંમેશાં જેની જોડૅ વાત કરતા હૈ। તેના મેાં સામુ' જાઇને ખાલે. આ પ્રમાણે ન કરી તે એમ સમજાય કે તમે કાંઇક ચાલીલા છે; આ ઉપરાંત તમારી વાતથી સાંભળનારને શી અસર થઇ તે તેના મુખ ઉપરથી તમને જાણવાના લાભ રાળે તે પણ મળી શકતા નથી.
હું સક્ષામાં અથવા પાંચ માણસામાં વાત ને પ્રસંગ ચાલતા હોય, ત્યારે એતુ બે મધુ થયા હેલાં જાએ વચમાં એલવુ ચેગ્ય નથી.

Page #9

દ્વિતાપદેશ.
૭ કોઇ માણુસના મુખ સામું તાકીને જોવાથી તેને માઠું લાગે છે, માટે એવે અણગમતે દેખાવ તમારે દ્ધિ પણ કરવે નિહ.
૮ સર્વના બેઠા પછી બેસવુ, અને સર્વના ઉચા પહેલાં ઉડવુ', એ સભ્યતાની નિશાની છે; તેથી ઉલટું માચણુ અસભ્યતામાં ખપે છે.
૯ બુદ્ધિમાન માણસે સામા માણસની પ્રથમ બુદ્ધિવર્ડ પરીક્ષા કરવી, તથા વારવાર તેની ચેાગ્યતા તપાસવી; તેના ગુણુ દોષને શ્રવણુ કરવા, અને તેનાં આચ રણાને બરાબર જેવાં, એ પ્રમાણે પરિપૂર્ણ તપાસ કરીને પછી ચેગ્ય જણાય તે સ’પૂર્ણ પ્રેમવડે તેની મિત્રતા કરવી, બાકી જેવા તેવાની સાથે સહસા પ્રીતિ કરતાં કેટલીક વખત કલેશના ભાગી થવુ' પડે છે.
૧૦ અસત્ય બોલવુ તેના કરતાં 'ગા રહેવુ વધારે સારૂં છે, પરસ્ત્રીંગમન - રવુ તેના કરતાં પુરૂષત્વહીન હેવુ તે વધારે સારૂં છે, દુષ્ટ માણુસની વાણીમાં પ્રેમ કરવા તેના કરતાં પ્રાણના ત્યાગ કરવા વધારે સારા છે, અને પારકે પૈસે મૈાજશાખ મેળવવા તેના કરતાં ભીખ માગીને મેળવેલા ખેારાક વધારે સારે છે. .
૧૧ સ્વચ્છંદી ખળદ હોય તેના કરતાં ગોશાળા ખાલી હાય તે. વધારે સારૂં, અસભ્ય સ્ત્રી કરતાં વેશ્યાપત્ની વધારે સારી, અવિચારી રાજાના શહેરમાં રહેવું તેના કરતાં જંગલમાં વાસ કરવા વધારે સારે, તેમજ હુલકા માણુસ સાથે સ'અ'ધ રાખવા તેના કરતાં પ્રાણઘાત કરવો એ વધારે સારૂ છે.
૧૨ બની શકે તો કોઇ પણ પ્રસગે તમારી પોતાની પ્રશ'સા સ્વમુખે કરશે! નહિં કેમકે ખરી યાગ્યતા પાતાની મેળેજ પ્રકાશી નીકળે છે. ગુણને કાંઇ આપ ચડાવવામાં આવે ત્યારે તેની કિમ્મત જેટલા પ્રમાણમાં ઘટી જાય છે, એટલી ખીજા કારણથી ઘટતી નથી.
૧૩ તમારી ઘડીયાળની પેઠે તમારી વિદ્વતા પણ અદરના ખાનગી ખીસામાં રાખી મૂકો, અને તે તમારી પાસે છે એમ બતાવવાની ખાતરજ તે બહાર કાઢી ઉઘાડરોા નહિ, ફૈટલા વાગ્યા” એમ તમનેપૂછવામાં આવે તે કહેજો, પણ પહેરેગીરની જેમ વગર પળ્યે કલાકે કલાકે જાહેર કરશે નિહ.
- ૧૪ મા પ્રત્યે સેાગ્ય લક્ષ નદ્ધિ આપવાથી આપણે સદા ગર્વિષ્ઠ અને બીજાના તિરસ્કાર કરવાવાળા ડરીએ છીએ.
૧૫ જોવામાં, હાલવામાં, ચાલવામાં ગ'ભીરપણુ રાખવાથી માણસને ભારÀાજ પડે છે, એમ કરવાથી કાંઇ અક્કલ ચતુરાઇ કે આનંદના સદ્ગુણ ઢ‘કાઇ જતા

Page #10

૪૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. નથી. શરીરનું અયોગ્ય ચાપત્ય ને નિરંતર હસ્યા કરવું એ હલકાપણાની નિશાની છે. રામજવું જોઈએ કે તેમની એ બધી ટાપટીપ, ફકડાઈ, આડંબર ને અમયાંદ વર્તનને જગત્ પછવાડેથી હસી કાઢે છે.
૧૬ અન્નદાનથી ચઢીયાતુ વિદ્યાદાન છે. કારણકે અત્તથી ક્ષણિક તૃપ્તિ થાય છે, પરંતુ વિદ્યાથી જીવિત પચંત તૃપ્તિ મળે છે.
૧૭ સજજન પુરૂષ મરણાંત સમયે પણ નીતિને તજતા નથી.
૧૮ તમારે ઘેર આવનાર માણસને તમારે સામા ઉઠી આદરમાન આપવું જોઈએ, એટલું જ નહિ પણ તે માણસ તમારા કરતાં મોટો હોય, અથવા તમારી પંક્તિને હૈય, તે પણ તે મળવા આવે ત્યારે તેને બેસાડી મૂકીને તમારે તમારા કામમાં ગુંથાઈ જવું એ તેને અપમાન આપવા બરાબર છે, માટે તેમ કરવું નહીં. જે તમારે કઈ અનિવાર્ય કાર્ય અર્થે તેને મૂકીને દૂર જવું પડે તો તેને વાતચીત કરવાની બીજી સેબત કરી આપવી, અથવા તો કઈ નીતિ યા ધાર્મિક પુસ્તક વાંચવા માટે તેહા હાથમાં મૂકી તેની માફી માગીને જઈ આવવું. ૧૯ નમનતાઈનું નીચાણ કબુલ કરવાથી મોટાઈને ઉંચાણ ઉપર જવાય છે. ૨૦ તું ઉઘન ઘણે શેખીન ન થા કેમ રખે તું દરિદ્ધાવસ્થામાં આવી પડે! આળસ ને દરિદ્રને બહુ નિકટ સંબંધ છે. જે તું તારી આંખ ઉઘાડશે અને ઉદ્યોગ કરશે તે તું સુખી થઈશ. તેમાં પણ ધમ માણસ જાગતે સારો ને પાપી ઉંઘતે સામે રે; કેમજે પાપી પુરૂષ તેની હિંસકવૃત્તિથી સંસાર વૃદ્ધિ પમાડે છે, ત્યારે ધર્મિષ્ટ નરરત્ન નીતિપૂર્વક ગૃહસ્થાશ્રમ ચલાવવા પૂર્વક આત્મહિત કરીને મેક્ષમાર્ગન
- ૨૧ જે તારા ધનનું તારાથી સત્પાત્ર પ્રદાન ન થઈ શકે તે તારું પરકગમન સારું છે, કેમજે તારી જગ્યાએ બીજે આવી તેને સદુપયોગ કરે.
૨૨. સભ્યતા અથવા વિનયન અતિગ થાય તે ખુશામતખેરમાં ખપીએ, કારણકે બહુ પ્રશંસા કર્યા કરવી એ જંગલીપણાની રીત ગણાય છે.
૨૩ પિતાથી મેટા અથવા ઉપરી કે ગુણી પુરૂષને માન આપવું એ કાઈ ખુ શામત ગણાતી નથી, તેમાં પણ સદગુણવાળ અથવા ઉંચા પ્રકારની શક્તિ વડે પ્રાપ્ત કરેલી ઉંચી પતિના માણસે ખરેખરા પાનને પાત્ર છે; તો તેવા પુરૂષને માન આપતાં કે તેને વિનય કરતાં શરમાવું ઉચિત નથી.
૨૪ મોટાઈને ગર્વ કરે નહીં, અને પોતાથી હલકા માણસ સાથે પણ અને સિભ્યતાથી વર્તવું નહિ.

Page #11

• ૪૩
હિતોપદેશ. રપ. જુવાની દિવાળી જેવી છે, તેથી તે અવસ્થામાં જુવાન છોકરાઓ સભ્યતાની મર્યાદા મૂકી દેતા જાય છે. નમ્રતા, વિવેક, ક્ષમા, સરળતા, સંતેષાદિ સદ્દગુરુ
થી તેઓ બધા હીન જોવામાં આવે છે. ઉદ્ધતપણું, અવિવેક, સાહસ, તેફાન, પાખંડ કે ફકકડાઈ, હાસ્ય, સ્વચ્છંદીપણું એ સર્વ જુવાનીને અંગે જોડાએલા વિકારે અથવા વ્યસન છે, તથાપિ કુળાચાર, સારો સહુવાસ અને કેળવણીને સરકાર તે. મનામાં સારી છાપ પાડી શકે છે, તેથી યુવક બંધુઓએ પિતાના મનેવિકારને હરઘડી દબાવી રાખવા, અને પાકટ તથા અનુભવી લોકેના વર્તનનું અનુકરણ કરતા રહેવું. આ કારણથી જ સત્રાંગ દરેક પુરૂષને અવશ્ય આદરવા યોગ્ય છે. २६ ब्रह्मचर्य नवेन्मूलं, सर्वेषां व्रतधारिणाम् ।।
ब्रह्माचर्यस्य जो तु, ते सर्व निरर्यकम् ॥ १॥ સર્વે વ્રતધારી મનુષ્યને બહાચર્ય એ મૂળ કારણ છે. જે બ્રહ્મચર્યને ભંગ થાય તે સર્વે ગત વૃથા છે. २७ शुचि नूमिगतं तोयं, शुचिः नारी पतिव्रता ।
સુવિઃ જ રાગ, ઘૌંવારી તે શુ િ. પૃથ્વી પર પડેલું પાણી પવિત્ર, પતિવ્રતા નારી પવિત્ર, પિતાની પ્રજાનું ક્ષેમ કરનાર રાજા પવિત્ર અને બ્રહ્મચારી સદા પવિત્ર છે.
૨૮ કેવળ બાદ સ્નાન કરવાવાળા અંતર શુદ્ધિ વિના પવિત્ર કહેવાય નહિ, કેમકે તેમ જો હોય તે મટ્સ (માછલા) જે નિત્ય જળને વિષે રહે છે તે પણ પવિત્ર કહેવાય!
અંતર મેલ મીટ નહિ મનકે, ઉપર તન ક્યા હૈયા રે?
માથીના ન ર લંકામી પુરૂષને ભય કે લજજા હોતી નથી. ૩૦ વિપત્તિ દ્વારા સંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. સંકટ શૂરવીરને સહાયકારી થઈ પડે છે.
૩૧ નિયમનો ભંગ કરવા કરતાં પિસા ભેગ આપ કે પ્રાણત્યાગ કરે વધારે સારો છે. Sacrifice money or life rather than principle
૩૨ કહેવાય છે કે દુનિયામાં અક્કલ અંધારે વહેંચણી છે, કેમકે દરેક માણસ પિતાને બીજાથી વધારે ડાહ્ય સમજે છે. પોતાને સમજ પડે નહિ અને બીજાની સારી સલાહને માન આપે નહિ એવા અકકલના બારદાને ઘણું હોય છે. કહ્યું છે કે “અલે કેઈ અધુરો નહીં ને પૈસે કોઈ પુરો નહીં.”

Page #12

४४
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકારો,
૩૩ મૂર્ખની મૂખાંઇ આખા જગત્ને જાહેર છતાં પાતાથી અજાણી ાય છે, અને ડાહ્યાની મૂર્ખાઇ પોતાના જાણવામાં છતાં જગને અાણી હોય છે.
૩૪ કુલીનતાને કાંઈ શીંગડાની નિશાની હોતી નથી; સારી સમજણ, સારા રવભાવ અને ક્ષમા વિંગેરે સદ્ગુણા એ કુલીનતાની નિશાનીઓ છે.
૩૫ સાધારણ માણસના અને ફડના પોશાકમાં અંતર એટલેાજ છે કે ક્રુડ પેાતાની કિમ્મત પાતાના પોશાક ઉપરથી કરે છે, અને ડાહ્યા માણસ પોતાની ગ્યતા પ્રમાણે પોશાક પહેરે છે.
૩૬ ધનવાન અથવા માટે થવાને કઇ માણસ અંધાયેલા નથી,પણ દરેક માઘસ પ્રમાણિક થવાને તે અવશ્ય ખ‘ધાયેલાજ છે. Ionesty is the best policy.
૩૭ કોઇપણ બાબત એટલી તે સભવિત હાય કે તેને સાચી મનાવવા માટે તેને સાધારણ રીત પ્રમાણે કહી દેવી એટલુંજ ખસ છે, તેમ છતાં મ્હોટી મ્હોટી પ્રતિજ્ઞાએ કરીને કાઇ માણસ તેવી વાત કરતે હોય તે સમજવુ કે તેમાં કાંઇ ભેદ છે, અને તે વાત મનાવવામાં તેને કંઇ સ્વાર્થી રહેલે છે.
૩૮ આપણામાં કાંઇ ચાતુર્યં હોય તે તે કેાઇને પ્રસન્ન કરવામાં વાપરવું જોઇએ, પણ કાઈને ફ્લેશ આપવામાં વાપરવુ જોઇએ નહિ. સમશીતેષ્ણ કટિબંધના સૂર્યની પેઠે કેાઈને કરમાવ્યા વગર આપણે પ્રકાશવુ જોઇએ,

Page #13

श्री हिरप्रश्नमांथी केटलाएक प्रश्नोत्तर.
( અનુસંધાન પૃષ્ટ ૨૮ થી )
પ્રશ્ન-~~પયૂષણામાં જયારે ચાઢશે કલ્પસૂત્ર વાંચવુ' શરૂ કરવામાં આવે અથ વા અમાવાસ્યાદિની વૃદ્ધિ સતે અમવાસ્યાએ કે પ્રતિપઢાએ (પડવે) કલ્પસૂત્ર વાંચવામાં આવે ત્યારે છઠ્ઠું તપ કયા દિવસોએ કરવા ?
દિવસને નિર્ણય નથી,
ઉત્તર—એવે પ્રસંગે ષષ્ટ તપ કરવાના સંબંધમાં માટે યથારૂચિ કરવે ટ્વિસના આગ્રહનું કાંઇ કારણ નથી.
પ્રશ ---સમવસરણમાં બિરાજેલા તીર્થંકર ભગવત ગૃહિંવેષે દેખાય કે યતિવષે દેખાય ?
ઉત્તર—તીર્થંકરો ગૃહિંવેષે પણ નહીં અને યતિવેષે પણ નહીં, પરંતુ લેકે - ત્તરરૂપે દેખાય; તેથી અમુક સદશ દેખાય એમ કહી શકાય તેવું નથી. નયનામ અમાલને નો નિટ્ટિાલને ાિને વા ઇત્યાદિ વચનાત્.
પ્રશ્ન---ગણધર મહારાજ પ્રતિક્રમણ કરે ત્યારે સ્થાપના કરે કે નહીં ? કરે તે તીર્થંકરનીજ કે ખીન્દ્રની ?
ઉત્તર—તીર્થંકરનુ' દેવગુરૂ અનેપણુ હેવાથી તેમની સમીપે પ્રતિક્રમણાતિ કરતાં સ્થાપનાનુ' પ્રત્યેાજન નથી, અને તેમના પરોક્ષપણે કરે ત્યારે તે સ્થાપના કરવાનું આપણી જેમજ સ’ભવે છે.
પ્રશ્ન-ગુરૂપજા સંબંધી સુવર્ણાદિ દ્રવ્ય ગુરૂદ્રવ્ય કહીએ કે નહીં ? પૂર્વે એવું ધૃજાવિધાન હતું કે નહીં ? અને તે દ્રવ્ય શા કામમાં ઉપયોગી થાય ?
ઉત્તર-ગુરૂપૂર્જા સ'અ'ધી સુવદિ ગુરૂદ્રવ્ય ન કહેવાય. કારણકે તે તેમણે પેાતાની નિશ્રાનું કર્યું નથી. પોતાની નિશ્રાનુ` કરેલું રજોહરણાદિ ગુરૂદ્રવ્ય કહીએ એ. મ જણાય છે. તથા હેમચંદ્રાચાર્યની કુમારપાળે સુવર્ણકમળવડે પૂજા કરી છે એવા અક્ષર કુમારપાળપ્રબંધમાં છે અને ધર્મલાTM વૃત્તિ મોવર્તે, ટૂરાકુરિત પાથે મૂલ્યે સિલેનાય, તો જોટિ જ્ઞાત્રિવઃ। આ પ્રમાણેના અષિકાર સિદ્ધસેન દિવા મહારાજના સંબંધમાં પણ છે, પરંતુ આ બધું અત્રપૂજારૂપ દ્રવ્યુ. તેજ વખતે શ્ર સત્રે જીજ્ઞÎદ્વારમાં વાપર્યાંનુ તેજ પ્રમ’માપ્તિમાં લખેલું છે. આ સબંધમાં ઘણી વ ક્તવ્યતા છે તેથી કેટલીક લખી શકાય.
પ્રાકૃત્રિમ વસ્તુ કેટલા કાળ રહે ? સ`ખ્યાત કે અસખ્યાત ? ઉત્તર-—કૃત્રિમના અનેક પ્રકાર છે. તેથી તે સ’મધમાં ભગવતીજીના આઠમ

Page #14

૪૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
શતકના નવમા ઉદ્દેશાની સૂત્ર ને વૃત્તિ ãવી, આ વાત ને અષ્ટાપદાને ઉપરના ચે ત્યને આશ્રીને પૂછવામાં આવતી હોય અને તે સ`ખંધમાં શંકા થતી હાય તે તેને માટે વસુદેવહૂિંડીમાં અધિકાર છે તે જોઇ લેવા. ત્યાં આ અવસર્પિણીના અંત સુધી તે ચૈત્ય રહેશે એમ જણાવેલું છે. આ સબંધમાં સિદ્ધાંતના અક્ષરે કાંઇ છે ? એમ જો પૂછવામાં આવતુ ાય તે જબુદ્રીપ પત્તિ વિગેરેમાં સુષમાસુષમા આરા વિગેરેના વર્ણનમાં વાપી દ્વીધિંકા કાંસ્યાદિ ધાતુ પ્રમુખ કૃત્રિમ પદાર્થને સદાવ જોઇ લેવે.
પ્રશ્ન—વિમાનોના અંતરાળમાં ભૂમિ છે કે નહીં?
ઉત્તર—વિમાનાના અતરાળમાં ભૂમિ નથી એમ જણાય છે. કારણકે ભગવતી સૂત્ર વિગેરેમાં નરક સંબધી સાત અને આઠમી ઋતુ પ્રાક્ભારા-એમ આહજ પૃથ્વી કહી છે. તે સ્વર્ગમાં પણ પૃથ્વી હાત તા વધારે કહી હેત.
પ્રશ્ન——બે, ત્રણ ને ત્રણ દેવલાકમાં ઘનેાદિષે ઘનવાત અને તે અને અનુક્રમે આધારપણે છે એમ આગમમાં કહ્યું છે પર`તુ, તેના વલયેાના વિષ્ણુ ભાતિનું પ્રમાણ કેટલું છે અને તે કયાં કહેલું છે ?
ઉત્તર—પ્રથમના આઠ દેવલેાકને તમારા કહેવા પ્રમાણે આધાર છે એમ આગમમાં કહેલું છે, પરંતુ તેનું પ્રમાણ કે વલયાદિ કોઇ જગ્યાએ વાંચવામાં આવ્યા સાંભરતા નથી.
પ્રશ્ન—સૌ સિદ્ધિ વિમાનમાં ચોસઠ મણના પ્રમાણવાળું અને તેથી અ અર્ધ પ્રમાણવાળો મુકતાફળા છે એમ ઘણા કાળના પ્રદ્યોષ છે તેને કેટલાક માનતા નથી, માટે આ પ્રદ્યાષ સત્ય છે કે અસહ્ય છે ?
ઉત્તર—ઉપર જણાવેલા પ્રદ્યપ ઉત્કૃષ્ટ કુંભમાનને અનુસારે, વૃદ્ધવાદને અ નુસારે, છૂટક પત્રમાં લખેલા અક્ષરને અનુસારે તેમજ ભુવનભાનુ ફેવળીના ચરિત્રને અનુસારું સત્ય જણાય છે. તત્ત્વ તે તત્ત્વવત્ જાણું.
પ્ર.નવ નારદો કયારે કેશની પાસે સમ્યકત્ત્વ પામ્યા અને કેટલામે સ્વગે અથવા મેટ્ટે કેણુ કાણુ ગયા ?
ઉત્તર~~~નારદની ગત્યાદિકને આશ્રીને કેટલાક સ્વર્ગે ગયા છે, કેટલાક મેળ્યે ગયા છે, પણ નવે નારદની ખરાખર હકીકત કાઇ પણ જગ્યાએ જોવામાં આવી નથી. પ્રશ્ન—જિનપ્રતિમાને ઉષ્ણ લાક્ષાદ્રિના રસે કરીને ચક્ષુ વિગેરે ચાડતાં આશાતના થાય કે નહીં ?
ઉત્તર-જે નિપુણ શ્રાવકે હેાય છે તે રાળને તેલમાં મેળવી પછીતેને ખેડા

Page #15

શ્રી હિરસક્ષમાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તર
૪૭ વીને તેના રવાડે ચક્ષુ વિગેરે ચડે છે; ઉષ્ણ લાખવડે ચડતા નથી. કેમકે તેમ કરવામાં આશાતના દેહનો પ્રસંગ છે.
પ્રશ્ન–આશ્વિન ચત્ર માસની અસઝાઈમાં સાતમ આઠમને નમ– એ ત્રણ દિવસ ઉપધાનમાં ગણાય કે નહીં?
ઉત્તર–એ ત્રણ દિવસ ઉપધાન તપ વિશેષમાં લેખે ન આવે. પ્રશ્ન–માળ પહેરવાની નદી કયારે મંડાય? ઉત્તર–વિજ્યાદશમી પછી માંડવી સુઝે એમ વૃદ્ધવાદ છે. પ્રશ્ન–ભરતક્ષેત્રના ચકી પ્રથમ કયો ખંડ સાથે તેને કમ કહેશે ?
ઉત્તર–પ્રથમ મધ્ય ખંડ સાધીને પછી સેનાની પાસે સિંધુ દક્ષિણખંડ સધાવી ત્યારપછી તમિસા ગુફામાં પ્રવેશ કરી તાત્રે બહાર નીકળીને ઉત્તર મધ્યખંડ સાધે. પછી સેનાની પાસે સિંધુનો ઉત્તરખડ ને ગંગાને ઉતરખંડ સધાવે. પછી વિતાવ્ય સાધી તેની નીચેની ખંડપ્રપાતા ગુફાવડે નીકળી ગંગાને દક્ષિણખંડ સેનાની પાસે સધાવીને રાજધાની તરફ જાય. આ પ્રમાણે કમ સમજ.
પ્રશ્ન–પાસથ્થાના દીક્ષા આપેલા સાધુથી ગણ ચાલે છે એવું કયાં કહ્યું છે?
ઉત્તર–એવું તે કઈ જગ્યાએ કહ્યું નથી. અહીં એમ સમજવાનું છે કે સંવિ આચાર્યાદિ, સંવિગ્ન ગીતાદિને અભાવે, સંવિગ્નના ભક્ત એવા પાર્થસ્થાદિની પાસે જ્યારે પ્રાયશ્ચિત્ત લે ત્યારે પુનર્વાતાપ રૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત જે કઈને આવે તેવું હોય તે તે પણ તેની પાસે લેવું પડે. આ પ્રમાણે છેદ ગ્રંથના કથનાનુસાર સમાધાન જાણવું.
પ્રશ્નદેશ પાસ્થ વંદ્ય કયારે છે?
ઉત્તર–ઉપરના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યા પ્રમાણે જ્યારે તેવાની પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું પડે ત્યારે આચાર્યાદિ પણ પાર્થસ્થાદિને કાદશાવર્ત વંદન કરે. તે સિવાયના બીજા કારણ પ્રસંગે સવ પાર્થસ્થને પણ વૃદ્ધવંદનાદિ કરે, એમ આવશ્યક નિર્યું. ક્તિ વિગેરેમાં કહ્યું છે.
પ્રશ્ન–ષભદેવની સાથે તેમની સમાન આયુવાળા બાહુબળી કે જેને જન્ય છ લાખ પૂર્વ પછી થયો છે તે નિર્વાણ પામ્યા, તે કેમ બને? કારણકે ચરમ શ. રીરીના આયુષ્યનું અપવર્તન થતું નથી. કદિ તમે તેને અહેરામાં ભેગું ગણી લેવાનું કહેશો પણ આશ્ચર્ય તે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા એક આઠ એક સમયે સિદ્ધિપદને પામ્યા તે છે, તેમાં એને સમાવેશ થશે નહીં.
ઉત્તર–બાહુબળિના આયુષ્યનું અપવર્તન થયું તે અઈરાની અંતર્ગતજ સ

Page #16

(૪૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. મજવું. કારણકે હરિવંશ કુળની ઉત્પત્તિવાળા આશ્ચર્યમાં પણ સુગળિકના આયુધ્યનું અપવતન, યુગળિકનું નરકગમન એને અંતર્ભાવ કરવામાં આવ્યું છે.
પ્રશ્ન-–શાસ્ત્રમાં સમ્યગદષ્ટિને ઉત્કૃષ્ઠ ન્યુનાઈ પુદગળ પરાવર્ત સંસાર કહ્યા છે અને કિયાવાદી મિથ્યાષ્ટિને પણ ઉત્કૃષ્ટ તેટલોજ સંસાર કહ્યું છે તે તેને સંસારનું સરખાપણું કેમ?
ઉત્તર–કે આપાત માત્રથી તે સંસારનું સરખાપણું કહ્યું છે, તથાપિ સમ્યગદૃષ્ટિમાં કઈ આશાતના વિશેષના કરવાવાળા વિરાધનેજ એટલે સંસાર હેય છે, બીજને એટલે બધે હોતે નથી; અને કિયાવાદી મિથ્યાદિના સમુદાયમાં કઈક લઘુકમીનેજ એકાવતારીપણાને સંભવ હોય છે, માટે સરખાપણની શંકા કરવા જેવું નથી એમ જણાય છે; બાકી તેનું તવ તો તત્ત્વવિદ્ જાણે. પ્ર કોઈ જાણીને હિંસાદિ વડે કર્મ બાંધે છે અને કોઈ અજાણતા બાંધે છે, તે બનેમાં કર્મબંધ દઢ કેને થાય?
ઉત્તર–અને ધાદિ પરિણામનું ટડપડ્યું હોય તો કમબંધ દેઢ થાય,ફેધાદિ પરિ ણામનું મંદપણું હેતે કર્મબંધ મંદ થાય.
પ્રશ્ન-દક્ષિણ ભારતમાં શ્રી કષભદેવ સર્વ વ્યવહારના બતાવનાર થયા તેમ ઉત્તર ભારતમાં પણ કોઈ થયું હશે કે નહીં તેનું નામ જણાવશે?
ઉત્તર–ઉત્તર ભરતાર્ધમાં જાતિસ્મરણવાળો કે મનુષ્ય અથવા ક્ષેત્રાધિષ્ઠાયક દેવ નીતિપ્રણેતા થવા સંભવ છે. તેમજ કાળાનુભાવથી સ્વતઃ પણ કેટલીક નિપુણતા પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રશ્ન–સાધમાંદિ દેવલોકમાં પ્રત્યેક દેવની ઉપપાત શય્યા જુદી જુદી હોય છે કે એકજ શય્યામાં અનેક દેવે ઉપજે છે?
ઉત્તર–મહદ્ધિક દેવોની ઉપપાત શય્યા જુદી હોય છે. અન્ય દેવેની અભિન્ન પણ સંભવે છે. તેને માટે તથાવિધ વ્યકત અક્ષર જોવામાં આવ્યા નથી.
પ્ર—દેશાવકાશિકતમાં રાખેલા ક્ષેત્રના પ્રમાણ ઉપરાંત કોઈ કાર્ય પળે પત્ર કલવાથી વ્રતની મલિનતા થાય કે નહીં?
ઉત્તર–નિયમિત ની બહાર પત્ર મોકલવાથી તમાલિન્ય થાય એમ જણ ય છે. એગશાસ્ત્રની વૃત્તિ વિગેરેમાં તે લેખ છે.
પ્રા—જે આઠ આત્મ પ્રદેશ મધ્યસ્થ રહે છે તે પણ શું કર્મવર્ગણાથી વૈપાય છે કે તેથી રહિત રહે છે?

Page #17

શ્રી હિરામાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તર ઉત્તર—એ આઠ પ્રદેશ કર્મથી અનાવૃત્ત રહે છે. શ્રી જ્ઞાનદીપિકામાં કહ્યું છે કે,
કર્મUI તેડપિ, પરા ગ્રામ રિ !
तदा जीवो जगत्यस्मिन्नजीवत्वमवाप्नुयात् ॥ “તે (આઠ) આત્માના પ્રદેશે પણ જે કર્મવડે સ્પર્શાય તે આ જગતમાં જીવ પણ અજીવપણાને પામી જાય.”
પ્રશ્ન–મેઘકુમારના પૂર્વભવમાં હસ્તિપણામાં તેનું જે નામ કહેવામાં આવે છે તેનામ કેણે દીધેલું હશે?
ઉત્તર–તે પર્વતના નિતંબાદિમાં વસનારા વનચરેએ તે નામ આપેલું.એમ શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથાંગસૂત્રમાં કહ્યું છે.
પ્રશ્ન—ચાદ ગુણસ્થાનકે ચડતે પ્રાણી શું કમસર બધા આ વાન ચડે કે કોઈ એકાદિનું અંતર પાડીને ચાદમાં ગુણઠાણને ફરેસે
ઉત્તર–અનાદિ મિથ્યાષ્ટિ પ્રથમ ચેાથે ગુણઠાણે જાવ, બીજે ત્રીજે ન જાય. ત્યાર પછી જે ઉપશમ શ્રેણિ માં તે કમસર ચેથાથી અગ્યારમા સુધી જાય, અને ક્ષપક શ્રેણિ માંડે તે અગ્યારમાને તજીને કમસર ચોથાથી ચાદમા સુધી જાય. આ સંબંધમાં વધારે જાણવાની ઈચ્છાવાળાએ તેના વિશેષ અવધવાળા શાસે જેવાં.
પ્રશ્ન—ઉપાંગે શું ગણધરવિરચિત છે કે અન્યવિરચિત છે? અને તેનું નિર્માણ અંગપ્રણયનકાળેજ થયું છે કે ત્યારપછી થયું છે?
ઉત્તર–ઉપગે સ્થવિર મહારાજા રચે છે. તે તિર્થંકર વિદ્યમાન સતે તેમજ ત્યાર પછી પણ રચાય છે. અંગપ્રણયનકાળેજ તેના નિર્માણનું એકાંત નથી. આ પ્રમાણે નદિસૂવાની વૃત્તિમાં વ્યસ્ત રીતે કહ્યું છે. તેથી વિશેષ ત્યાંથી જાણી લેવું.
પ્રશ્ન—લોકાંતિક દેવતાઓ એકાવતારી કે અછાવતારી? ઉત્તર–અષ્ટાવતારી જાણવામાં છે.
પ્રશ્ન--સંગમ દેવતાને સિધર્મેન્દ્ર દેવલોકમાંથી કાઢી મુકયે તે ભવધારણીય શરીરવડે મેરૂ પર્વતની ચૂલાપર ગયે કે ઉત્તર વૈકિય શરીરવડે ગયો?
ઉત્તર--મૂળ શરીરવડે ગયે જણાય છે. કારણ કે ઉત્તર વૈકિય શરીર એટલે કાળ અવસ્થિત રહેતું નથી. અને મૂળ શરીર વિમાનથી બહાર નીકળતું નથી એવું જે વચન છે તે પ્રાયિક જાણવું.
પ્રશ્ન--કઈ છે સર્વ વિકૃતિ (વિગય)નું પ્રત્યાખ્યાન જેણે એવા શ્રાવકને નિવિકૃતિ (નવી) ના પ્રત્યાખ્યાનમાં એકાસણાની જેમ ખ્યાસણ કરવું પણ કછે કે નહીં?

Page #18

પs
શ્રી જન ધમ પ્રકાશ.
ઉત્તર--કપે, એમ જાણવું
પ્રશ્ન--પરમાધાર્મિક દેવતાઓ ભવ્ય જ હોય છે એ પ્રૉપ સત્ય છે કે અમે સત્ય ?
ઉત્તર--સત્યજ છે. કેમકે બંને પ્રકારે તેમાં અવિધી પડ્યું છે. જે અભવ્ય હોય તે તે પરમધામિકે જન્માંતરમાં કરેલાં દુતે કહેવા પૂર્વક નારકીના જીવને કુદર્થને કરે છે તે વાત ઘટે નહીં. વળી તે પરમાધામીઓ સ્વર્ગની ઈચ્છાથીજ તપસ્યા કરે છે એમ આગમમાં પ્રાંભળીએ છીએ તે વાત પણ ઘટે નહીં.
પ્રશ્ન--શ્રીવર પરમાત્મા પૂર્વભવમાં ચકીપણું પામ્યા છે તે પુણ્ય કયા ભવમાં ઉપાર્જન કર્યું હતું?
ઉત્તર–એ સંબંધી નિર્ણય કોઈ ગ્રંથમાં જોવામાં આવેલ નથી.
ताळध्वज तीर्थना वृत्तांत संबंधी खुलासो.
આ નાના પણ રમણિક તીર્થ સંબધી હકીકત ગયા અંકમાં આપવામાં આ વી છે તે સંબંધમાં કેટલાક ખુલાસે આ નીચે આપવાની જરૂર છે.
૧ સાચાદેવવાળા ચેત્યના કરાવનાર શેઠ શેઠાણીની મૂર્તિ નીચે લેખ છે, તેમાં સંવત ૧૪૩૭ છે, પણ ભૂલથી ૧૯૩૭ છપાયેલ છે.
- ૨ તળાજામાં યાત્રાળુ માટે ધર્મશાળા છે તે બાબુસાહેબ ધનપતિસિહ જીની બંધાવેલી છે. તે ભૂલથી બાબુ સાહેબ બુધસિંહજીની છે એમ છપાયેલ છે.
૩ સાખડાસર પાસેના ખેતરમાંથી નીકળેલી શ્રી પાર્શ્વનાથજીની અપૂર્વ શ્યા. મમૂર્તિની ઉંચાઈ ઈચ ૨૧ ની લખેલી છે તે ઈચ ૨૯ ની છે.
' આ તીર્થની વર્ષગાંઠને દિવસ લખવે રહી ગયા છે તે વૈશાખ શુદિ ૧૩ને છે.
પ આ તીર્થ સંબંધી વિશેપ વૃત્તાંત કેટલાક મુનિરાજેએ ત્યાં પ્રગટ કરેલું છે. તેનું સ્થળ જાણવામાં આવશે એટલે અમે પણ પ્રગટ કરશું.

Page #19

पोतानी ओलखाण.
(બે મિત્રોનો સંવાદ.) સુજ્ઞ-હે મિત્ર! તું કોણ છે? તું તને પિતાને ઓળખે છે ?
અજ્ઞ–પ્રિય બંધુ! સવાલ કેમ પુછે છે ! હું કેણ છું તે તે હું જાણું 8 તેમ તું પણ જાણે છે, તે પણ કહું છું કે હું વીશા શ્રીમાળી જૈન વણિક છું. મારૂં નામ છે ને હું ભાવનગરમાં રહું છું.
સુ–ભાઈ! એ પ્રકાર તું કેણુ છે એમ હું પુછતા નથી. કારણકે તે કાંઇ મારા જાણવા બહાર નથી. હું પુછું છું તેની મતલબ તે એ છે કે શાસ્ત્રીય રીતે તું કોણ છે એમ જાણે છે ?
અજ્ઞ–હા, હું મનુષ્ય છું એમ જાણું છું. સુઝ–કે મનુષ્ય છે? અજ્ઞ–તે જાણતા નથી, મનુષ્યના કેટલા પ્રકાર છે તે કહો તે કહું.
સુશ-મનુષ્ય બે પ્રકારના છે. સંપૂર્ણમ અને ગર્ભ જ, અથવા સંની અને અન્ય સની. સંની તે મનવાળ અને અસંની તે મન વિનાના સંમૂછમ જીવે અસંખની હોચ છે. તેના ઉત્પત્તિ ચાદરથાનકમાં થાય છે. તે આ પ્રમાણે–૧ વિષ્ટામાં, ૨ મૂ ત્રમાં, ૩ લેધ્યમાં, ૪ કફમાં, ૫ વમનમાં, પિત્તમાં, ૭ રૂધિરમાં, ૮ વીર્યમાં, ૯ મૃતકમાં, ૧૦ રસીમાં, ૧૧ પુરૂષના સંયોગમાં, ૧૨ શુક પુદગળના સાવ
માં, ૧૩ નગરની ખાળમાં તથા ૧૪ સઘળા અપવિત્ર સ્થળમાં સંમૂઈમ મનુષ્ય પંકી અસંખ્યાતા ઉપજે છે. આમાં વિષ્ટા મૂત્રાદિ મનુષ્ય સંબંધી સમજવા. તેમજ નગરપાળ અને અપવિત્ર સ્થળમાં પણ મનુષ્ય સંબંધી અશુચિનું મિશ્રણ હોવાથી તેમાં તેની ઉત્પત્તિ થાય છે એમ સમજવું. ગર્ભજ મનુષ્ય સ્ત્રીના ગર્ભમાં સ્ત્રીપુરુષના સગવડે ઉત્પન્ન થાય છે. '
અણ–ત્યારે હું ગર્ભજ મનુષ્ય છું, સંપૂર્ણમ નથી. સુ–ગર્ભજ મનુના પણ ૨૦૨ ભેદ છે, તેમાંથી તું કયા ભેદમાં છે? અ--તે ભેદ સમજાવે તે પછી કહું.
સુર–ગર્ભ તે મનુષ્ય સંખ્યાતા હોય છે, તેના ૧૦૧ ભેટ ક્ષેત્ર આશ્રયીને થાય છે, આ ચિદ રાજલેપ્રમાણ લેકનાળિકામાં મધ્યના તિછ લોકમાં અસંખ્યાતા દ્વીપસમુદ્ર છે, તેની મધ્યમાં મનુષ્યલેક અઢીદ્વિીપ પ્રમાણ છે, તેની

Page #20

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
પર
અંદરજ મનુષ્યેાની ઉત્પત્તિ છે. તેની બહાર મનુષ્યેાનાં જન્મ, મરણ, ગર્ભ ધારણાદિ થતાં નથી. એ અઢીદ્વીપમાં મધ્યમાં જથ્રૂ નામે દ્વીપ થાળીને આકારે છે. તેની ક્રૂરતા લવણુસમુદ્ર અલાયાને આકારે છે. તેની ફરતે ધાતકીખડ તેલેજ આકા છે. તેની ફરતો કાળે દધિ સમુદ્રતે આકૃતિએ છે.તેની ફરતા પુષ્કરવરદ્વીપ છે. તેના ખરાખર મધ્યભાગમાં વર્તુલાકારે માનુષ્યોત્તર નામના પર્વત આવેલે છે. તેની અંદરના ભાગમાંજ મનુÊાત્પત્તિ છે. બહારના ભાગમાં નથી. તેથી જ બુદ્વીપ, ધાતકીખંડ ને પુષ્કરા મળી અઢીદ્રીપમાં મનુષ્યોત્પત્તિ છે. તે અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કર્મભૂમિ, ૩૦ અકર્મભૂમિ અને ૫૬ અતરદ્વીપ મળી ૧૦૧ ક્ષેત્રે છે. તેમાં ઉત્પન્ન થનારા ગર્ભજ મનુષ્યેામાં જે પર્યાપ્ત પુરી કરે છે તે પર્યાપ્તા કહેવાય છે અને જે પર્યાપ્ત પુરી કર્યાં અગાઉ મરણ પામે છે તે અપર્યાપ્તા કહેવાય છે. તેથી ૧૦૧ ભેદ પર્યાપ્તા ને ૧૦૧ ભેદ અપયોકા મળી ૨૦૨ ભેદ ગર્ભજ મનુષ્યના થાય છે. સ’મૂ ઈમ મનુષ્ય અપર્યાપ્ત અવસ્થામાંજ મૃત્યુ પામતા હેાવાથી તેના બે ભેદ નથી, એકજ ભેદ છે. એટલે સમૂમ અપર્યાપ્તા મનુષ્યના ઉપર પ્રમાણેના ક્ષેત્ર આશ્રયી ૧૦૧ ભેદ ભેળવતાં મનુષ્યના એકંદર ૩૦૩ ભેદ થાય છે.
અન્ન-તમે કહેલા ૧૦૧ ક્ષેત્રા કયા કયા દ્વીપમાં કેટલા કેટલા છે એ કહેા. તેમજ પ્રર્યાપ્તિ કેટલી છે તે સમજાવે, જેથી હું બરાબર ઉત્તર આપી શકું.
સુજ્ઞ—૫ ભરત, પ એરવત ને ૫ મહાવિદેહ એ ૧૫ કર્માભૂમિ છે. જેની અંદર એસી મસી ને કૃષિ અર્થાત્ શસ્ત્રપ્રયાગ, વ્યાપાર અને ખેતી વિગેરે કર્મ (ક્રિયા) પ્રવર્તે છે તે કર્મભૂમિ કહેવાય છે. પહેમવત, પ ઐરણ્યવત, પહવિ, પ રમ્યક, પ દેવકુરૂ ને પ ઉત્તરકુરૂ આ ૩૦ અકર્મભૂમિ છે. અકર્મભૂમિ એટલે જેની અંદર વ્યાપાર ખેતી વિગેરે કર્મ કરવાના નથી. માત્ર સુખજ ભેગવવાનુ હાય છે. તેને ભગભૂમિ પણ કહે છે. તેની અંદર યુગલિક મનુષ્યેાજ ઉત્પન્ન થાય છે. જ શ્રૃદ્રીપની અંદર આવેલા હેમવંત ને શિખરી પર્વતની પૂર્વ ને પશ્ચિમ તરફ બે બે દાઢા લ વણુસમુદ્રમાં નીકળેલી છે. એટલે એક દર આઠ દાઢા છે. તે દરેક દાઢા ઉપર સાત સાત દ્વીપે છે તે અંતદ્વીપે! કહેવાય છે. એકદર ૫૬ અતી ા છે. તેની અંદર પણ યુગલિક મનુષ્યેાજ ઉત્પન્ન થાય છે. ઉપર ખતાવેલ ૧૫ ક ભિમ અને ૩૦ એક ભૂમિ મળી કુલ ૪૫ ક્ષેત્રે પૈકી દરેક જાતિનું અકેક ક્ષેત્ર જમૃદ્વીપમાં હોવાથી ૯ ફોત્ર જ'બ્યૂટ્રીપમાં, દરેક જાતિના મળે ક્ષેત્ર ધાતકીખંડમાં હાવાથી ૧૮ ક્ષેત્ર ધાતકીખ’ડમાં અને તેજ પ્રમાણે એ ક્ષેત્ર પુષ્કરામાં હાવાથી ૧૮ ક્ષેત્ર પુષ્કરા માં— કુલ મળીને ૪પ ક્ષેત્રે છે. તેમાં પણ દેવકુરૂ અને ઉત્તરકુરૂ ક્ષેત્ર મહુ વિદેહ ક્ષેત્રની

Page #21

પિતાની ઓળખાણ.
૫૩ મધ્યમાં આવેલા મેરૂ પર્વતની દક્ષિણે અને ઉત્તરે હોવાથી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં પણ ગણી શકાય તેમ છે.
અજ્ઞ–તમારા આટલા કહેવાથી હું સમજી શકો કે હું જબૂદ્વીપની અંદ૨ આવેલી ભરતક્ષેત્ર નામની કર્મભૂમિમાંહેને ગર્ભજ મનુષ્ય છું. હવે પર્યાપ્ત ને અપર્યાપ્તાનું સ્વરૂપ સમજાવે.
સુજ્ઞ–તમે બીજું જાણ્યું તેને ઠીક, પણ તમે ભરતક્ષેત્રના મનુષ્ય છે, અને તે પણ જબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રના છે તે કેમ જાણ્યું?
- અજ્ઞ–ઘણી વખત મેં સાંભળ્યું છે કે આપણે જબૂદ્વીપમાં છીએ. વળી આપણે રહીએ છીએ તે ક્ષેત્રને પણ ભારતવર્ષ, ભરતખંડ એવા નામથી ઓળખાતું સાંભળ્યું છે. તેથી મેં એ પ્રમાણે કહ્યું છે.
સુજ્ઞ–જબૂદ્વીપની અંદર દક્ષિણ બાજુએ તેની ફરતા જગતિન કટને લગતું ભરતક્ષેત્ર છે, ત્યાર પછી હેમવત નામે પર્વત છે, ત્યાર પછી હેમત નામે યુગલિયાનું ક્ષેત્ર (અકર્મભૂમિ) છે, ત્યાર પછી મહાહમવંત પર્વત છે, ત્યાર પછી હરિવર્ષ નામે યુગલિયાનું ક્ષેત્ર (અકર્મભૂમિ) છે, ત્યાર પછી નિષધ નામે પર્વત છે, ત્યાર પછી મહાદેિહ નામે ક્ષેત્ર છે. તે જ પ્રમાણે ઉત્તર તરફ જગતિના કેટને લગતું અરવત નામે ક્ષેત્ર છે, ત્યારપછી શિખરી પર્વત, ત્યારપછી અિરયવંત નામે યુગલિયાનું ક્ષેત્ર, ત્યારપછી રૂપી પર્વત, ત્યાર પછી રખ્યક નામે યુગલિયાનું ક્ષેત્ર, ત્યાર પછી નીલવત પર્વત અને ત્યાર પછી ઉપર બતાવેલું જંબુદ્વીપના મધ્યમાં આવેલું મહાવિદેહ નામે ક્ષેત્ર છે. તે પૂર્વ પશ્ચિમ લવણ સમુદ્ર સુધી જગતિના કોટ પર્યત લાંબું છે. તેની અંદર દેવકરૂ ને ઉત્તરકુરૂ નામના યુગલિયાના ક્ષેત્ર છે. ધાતકીખંડમાં ઉપર જણાવેલા નામવાળા જ બે બે ક્ષેત્રે છે, કારણકે તે વર્તુલાકારે હેવાથી તેને ઘેરા બહુ વિશેષ છે. તેની અંદર બે મહાવિદેહ છે. તેમાં બે મેર છે, અને બંને મહાવિદેહની બે બાજુઓ ઉપર પ્રમાણેના ક્ષેત્રે અને પર્વત છે. પુષ્કરાર્ધમાં પણ તેજ પ્રમાણે છે. તે અનુમાન અને શ્રવણધારે કહેલી હકીકત બરાબર છે.
અજ્ઞ–હવે પર્યાપ્તા અપર્યાપ્તાનું સ્વરૂપ સમજાવે.
સુજ્ઞ–પતિઓ છ છે. ૧ આહાર પર્યાપ્તિ, ૨ શરીર પથતિ, ૩ ઈદ્રિય પપ્તિ, ૪ શ્વાસોશ્વાસ પર્યાતિ, ૫ ભાષાપર્યાપ્તિ ને ૬ મનપર્યાતિ. તેમાં એકેદ્રિયને પ્રથમની જ પાંખિ હેાય છે. વિકળેઢી (બેઇદ્રિય, તે ઇન્દ્રિય ને ચૈરક્રિય) તથા અસજી પંચેકીને ૫ પર્યાપ્તિ હેય છે, અને સીપચંદીને ૬ પર્યાપ્તિ હેય છે. જે જીવ સ્વ

Page #22

શ્રી. જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૫૪
ચેાગ્ય પર્યાતિ પુરી કરે છે તે પર્યાપ્તા કહેવાય છે, અને જે જીવ યાગ પર્યાપ્તિ પુરી કર્યા અગાઉ મરણ પામે છે તે અપર્યાપ્તા કહેવાય છે.
જીવ કેઇ પણ સ્થાને ઉત્પન્ન થતાંજ પ્રથમ સમયે આહાર લે છે.ત્યાર પછી શરીર ખાંધે છે, ત્યારપછી ક્રિયા ખાંધે છે, પછી શ્વાસેાશ્વાસ વણાને ગ્રહણ કરી શ્વાસેાશ્વાસ લે છે, પછી ભાષાવાને ગ્રહણ કરી એટલવાની શક્તિ મેળવે છે, અને છેવટે મનાવગણાને ગ્રહણ કરી મનનશક્તિ મેળવે છે. આ બધી પર્યાપ્તિએ પુરી કરતાં અંતર્મુહૂઁજ થાય છે, પર`તુ જે જીવ તે કરતાં પણ ઓછા આયુષ્યવાળે! ઉત્પન્ન થયા હોય તે તેથી નાના અંતર્મુહૂર્તનુ આયુષ્ય ભોગવી સ્વયંગ્ય પર્યાતિ પુ રી કર્યા વિના મૃત્યુ પામે છે, તે અપીસ કહેવાય છે,
અજ્ઞ—ત્યારે હું એટલું સમજી શકયે કે હું જમૃદ્વીપના ભરતક્ષેત્રના ગજ પર્યાપ્તે મનુષ્ય છું.
સુન્નતે મનુષ્યના ૩૦૩ ભેદ પૈકી એક
ભેદતે ખરાખર જાણ્યા, પરંતુ હન્તુ
એ સંબંધમાં તારે બીજું ઘણું જાણવાનુ છે.
અજ્ઞ—હું ભાઇ! ત્યારે તે પણ સમાવેશ. જો ન સમાવે તે તમારૂં ભણું તું મારે શું કામ આવ્યું ? માટે એટલી કૃપા કરે.
સુજ્ઞ--સાંભળ ! ગજ પર્યાપ્તા મનુષ્યને દશ પ્રાણ હોય છે. પ ઇંદ્રિય, ૩ મળ ( મનખળ, વચનબળ ને કાયમળ), ૧ શ્વાસેશ્વાસ ને ૧ આયુષ્ય. આ દશ પ્રાણ પૈકી એકેદ્રીને૪, વિકલેદ્નીને ?--૭-૮, અસન્ની પ'ચે'દ્રીને હું ને સશીપ ચેન્દ્રી ને દશ હેાય છે.
મનુષ્યપ ચેંદ્રી મરણ પામીને સર્વ જાતિના જીવમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને તેઉકાય વાઉકાય શિવાય બાકીના બધા જીવા મનુષ્ય થઇ શકે છે.
ગર્ભ જમનુષ્યપર્યામાને પાંચે જ્ઞાન અને ત્રણે અજ્ઞાન પ્રાપ્ત થઇ શકે છે, પરંતુ આ પાંચમા આરામાં તે પ્રથમના ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનાનાજ
સભવ છે.
કાળના મુખ્ય બે વિભાગ કહેલા છે. ઉત્સર્પિણી ને અવસર્પિણી, તે ખ’તેના છ છ વિભાગ ( ૭ આરા ) હોય છે. અવસર્પિણી એ ક્રમે ક્રમે પડતા કાળ છે, અને ઉસર્પિણી એ ક્રમે ક્રમે ચડતા કાળ છે. પાંચ ભરત ને પાંચ એરવતમાં તે અવસર્પિણી ને ઉત્સર્પિણી એક પછી એક આવ્યાજ કરે છે. તે બને મળીને એક કાળચક કહે વાય છે. હાલમાં પાંચ ભરત ને પાંચ અરવત દળે ક્ષેત્રેમાં અવસર્પિણી કાળ પ્રવર્ત છે. તેના પણ પાંચમે આરે વર્તે છે.
પહેલા આરામાં યુગલિક મનુષ્યેાજ હાય છે, તેમનું આયુષ્ય ત્રણ પત્યેાપમ

Page #23

પિતાની ઓળખાણ
પપ નું હોય છે. બીજા આરામાં પણ યુગલિક મનુષ્ય હોય છે, તેમનું આયુષ્ય બે પલ્યોપમનું હોય છે, ત્રીજા આરામાં પણ યુગલિક મનુષ્યો હોય છે, તેમનું આયુષ્ય એક પલ્યોપમનું હોય છે. અવસર્પિણી કાળમાં ત્રીજા આરાને છે કે પ્રથમ અરિહંતને જન્મ થાય છે, અને ત્રીજા આરાના ત્રણ વર્ષને સાડાઆઠ માસ રહે ત્યારે તે નિર્વાણ પામે છે. ચોથા આરામાં બાકીના વીશ તિરે થાય છે. તેના ત્રણ વર્ષને સાડાઆઠ માસ બાકી રહે ત્યારે એવી શમા તીર્થંકર નિર્વાણ પામે છે.ચોથા આરાના પ્રારંભમાં ક્રોડપૂર્વનું આયુષ્ય હોય છે અને પ્રાંતે ૧૨૦ વર્ષનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય હોય છે. પાંચમા આરાના પ્રારંભમાં ૧૨૦ વર્ષનું આયુષ્ય ને પ્રાંતે ૨૦ વર્ષનું આયુષ્ય હોય છે. છે 3 આર ૨૧,૦૦૦ વર્ષને હોય છે, તેમાં મનુષ્ય બહુ અલ્પ સંખ્યામાં હોય છે, અને તે ગંગા સિંધુના કિનારા પરના બીલમાં રહે છે. એ આરે પુરા થયા બાદ ઉત્સર્પિણી કાળ શરૂ થાય છે, તેમાં બધી હકીક્ત ઉપર લખેલા કુમથી ઉલટી હોય છે.
ઉપર પ્રમાણે છે આર અને ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણ વિગેરે કાળને ફેરફાર ભરત એરવતમાં જ હોય છે, બીજા ક્ષેત્રમાં અવસ્થિત કાળ છે, તે આ પ્રમાણે–દેવકુર ઉત્તરકુરૂમાં સદા પહેલે આરો વર્તે છે. હરિવર્ષ ને રમ્પકમાં સદા બીજા આરે વછે, હેમવંત ને અરણ્યવંતમાં સદાત્રીજ આરે વર્તે છે, અને મહાવિદેહમાં સદા એ આરે વતે છે, ત્યાં કેવળજ્ઞાનીને વિરહ કઈ કાળે હેતું નથી. તીર્થકરે ૫ણ અવારનવાર ઉત્પન્ન થયા કરે છે, તે વિહરમાન તીર્થકર કહેવાય છે. હાલ વર્ત માન કાળમાં પણ પાંચ મહાવિદેહમાં થઈને ૨૦ તીર્થકરે કેવળજ્ઞાન પામેલા વિચરે છે.
ગર્ભજ મનને એ સંસ્થાન અને છએ સંઘયણ હોય છે. તેમાં અસંખ્યાત આયુષ્યવાળાનું સંસ્થાન સમચતુરજ હેય છે. સંઘયણ વાષભનારાચ એકજ હોય છે. આ પાંચમા આરામાં છેલ્લું (છેવ) સંઘયણજ હોય છે. મનુષ્યની જીવાયની ૧૪ લાખ અને કુળ કેડી બાર લાખ છે, પરંતુ તેમાં સંમૃઈમગર્ભજ પયાપ્તા અને અપર્યાપ્ત સર્વને સમાવેશ થાય છે.
મનુષ્યને ચારે સંજ્ઞા ને ચારે કષાય હોય છે, એ લેહ્યા હોય છે. અસં. ખ્યાત આયુષ્યવાળાને ચાર છેલ્લી લેશ્યાજ હોય છે, પહેલી બે હેતી નથી.
મનુષ્યમાં ચોદે ગુણસ્થાન હોય છે. પરંતુ આ પાંચમા આરામાં સાતમા ગુણસ્થાનથી આગળના ગુણસ્થાન હોતા નથી. કારણકે તે ગુણસ્થાને શ્રેણિગત છેને હોય છે, અને શ્રેણિ તે બંને (ઉપશમને ક્ષપક) આ કાળમાં હતી નથી. જંબૂરામીના નિર્વાણ પછી શ્રેણિ વિચ્છેદ પામેલી છે. - મનુષ્યમાં નિ (ઉત્પત્તિસ્થાન) સંવૃતવિવૃત, સચિત્તા ચિત્ત અને શતણ હોય છે. બીજા પણ તેના ત્રણ પ્રકાર છે.

Page #24

૫૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
ગર્ભસ્થિતિ જઘન્ય અંતર્મુહની અને ઉત્કૃષ્ટ બાર વર્ષની હેય છે. સ્ત્રીપુરૂષના સચેગથી ઉત્પન્ન થતા નવ લાખ પર્યંત ગર્ભજ જીવે પૈકી જો સ્થિતિ કરે છે તે એક એ ત્રણ સ્થિતિ કરે છે, બાકીના સર્વે અંતર્મુહ આયુષ્ય ભોગવી મૃત્યુ પામે છે,તેને આશ્રયીને જઘન્ય સ્થિતિ સમજવી,અને પિત્તના દોષથી, પાપના ઉદયથી અથવા કાર્માદ્ધિના વથી કાઇ જીવ સિદ્ધરાજ જયસિંહની જેમ ગર્ભમાં બાર વર્ષ સુધી રહે છે, તેને આશ્રયીને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સમજવી. બાકી સામાન્ય ગર્ભસ્થિતિ તો સ કાળમાં નવ માસ લગભગનીજ જાણવી. ગર્ભની કાયસ્થિતિ ૨૪ વર્ષની હાય છે, એટલે કોઇ મહાપાપી જીવ પ્રથમ ખાર વર્ષે ગર્ભમાં રહી ચ્યવી જઈ ફરીને તેમાંજ ઉત્પન્ન થાય છે, અને પા ખાર વર્ષ રહીને જન્મે છે, તેને આશ્રયીને ૨૪ વર્ષ સમજવા,
ગર્ભજ મનુષ્યમાં સખ્યાતા આયુષ્યવાળાને પાંચે શરીર હોય છે, કાયમ તે દરેક મનુષ્યને આદારિક, તેજસ ને કાણુ એ ત્રણ શરીર હોય છે. બાકી સખ્યાતા આયુષ્યવાળા લબ્ધિપ્રાય હાય છે, તે વક્રિયને આહારક શરીર કાર્યવશાત્ કરે છે. આ પાંચમા આરામાં તે તે બંને શરીરને સદ્ભાવ નથી.
ગર્ભજ મનુષ્યમાં સંખ્યાતા આયુષ્યવાળાને સાતે સમુદ્દાત હાય છે, અસ’ખ્યાતા આયુષ્યવાળા યુગલિકને પહેલા ત્રણ સમુદૂધાત હેાય છે. આ કાળમાં અહીં તે સ`ખ્યાતા આયુષ્યવાળાને પણ ત્રણ સમુદ્ધાતજ હોય છે.
અસંખ્યાતા આયુષ્યવાળા મનુષ્યો પોતાની સમાન અથવા પોતાથી ઓછા આયુષ્યવાળા દેવતામાંજ ઉત્પન્ન થાય છે. વધારે આયુવાળામાં ઉત્પન્ન થતા નથી. તેથી અ`તીપના યુગલિકા ભવનપતિ ને વ્યતરમાં ઉપજે છે. હેમવંત ને અરણ્યવતના યુલિકા પહેલા દેવલાક સુધી ઉપજે છે, અને હરિવ રમ્યક તથા દેવકુરૂ ઉત્તરકુરૂના સુગલિકે ખીજા દેવલાક સુધી ઉપજે છે. સંખ્યાતા આયુષ્યવાળા મનુષ્યા સત્ર ઉપજતા હેાવાથી અનુત્તર વિમાન સુધીના દેવપણે ઉપજી શકે છે અને તેજ ભવમાં મેક્ષે પણ જાય છે. આ કાળમાં તે બીજા દેવલાક ઉપરાંત ગતિ સ’ભવતી
નથી.
ગર્ભજ મનુષ્યા જાન્યપદે પણ આગણત્રીશ આંક પ્રમાણુ હાય છે તે ૯૨૨૮૧૬૨૫૧૪૨૬૪૩૩૭૫૩૫૪૩૯૫૩૩૬. ઉત્કૃષ્ટા ગર્ભજ તે મળીને અસંખ્ય કાળચક્રના સમય પ્રમાણ મનુષ્યેા હાય છે.
પ્રમાણે સ`સૂઈ મ
ગર્ભજ મનુષ્યેામાં પુો સાથી થોડા હોય છે તેથી સખ્યાત ગુણી સ્ત્રીએ હાય છે અને સમૂઈમને મેળવતાં તે કરતાં અસખ્યાત ગુણા નપુંસક હાય છે. ગ ભેજમાં નપુંસકની સખ્યા અલ્પ હોય છે.

Page #25

પોતાની ઓળખાણ,
૫૭
દક્ષિણ ને ઉત્તર દિશામાં મનુષ્યા એછા છે. અંદર અંદર સરખા હોય છે. પૂર્વ માં તે કરતાં સખ્યાતગુણા હાય છે અને પશ્ચિમમાં પૂર્વ કરતાં અધિક હાય છે. દક્ષિણ ઉત્તર ભરતઐરવત ક્ષેત્ર છે તે અહુ નાના છે, અને પૂર્વ પશ્ચિમે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર ઘણું વિશાળ છે તેથી તે તરફ મનુષ્યસખ્યા વધારે હોય છે અને પશ્ચિમ આાજુએ જ’મૃદ્વીપના મહાવિદેહમાં નીચે નમતા નમતે ભૂમિભાગ એક હજાર ચેટજન નીચે ગયેલા હેાવાથી ત્યાં મનુષ્ય વિશેષ છે તેથી પૂર્વ કરતાં પશ્ચિમે વિશેષ 'ખ્યા કહેલી છે.
મનુષ્ય મરણ પામીતે મનુષ્ય પણ થઈ શકે છે પણ અલ્પકષાયી ભદ્રક ૫રિણામી હોય તેજ પા મનુષ્ય થાય છે. તેવી રીતે ઉત્કૃષ્ટ સાત આઠ ભવ મનુષ્યના થઇ શકે છે. સખ્યાતા વર્ષમાં સાત ભવ થાય છે અને અસખ્યાતા વર્ષમાં આઠ
ભવ થાય છે. અર્થાત્ આઠમે ભવ જે મનુષ્યપણે થાય તે તે યુગલિકજ થાય છે. સમકિત િ મનુષ્ય જો સમકિત પામ્યા અગાઉ આયુષ્ય ખાંધ્યું ન હોય તે વૈમાનિક દેવતાજ થાય છે અથવા મેક્ષે જાય છે. સમકિત ષ્ટિપણા માં તિર્યંચ નરક કે મનુષ્યતિનું તેમજ દેવતામાં પણ ભવનપતિ, વ્યંતર કે ન્યાતિષી દેવનુ આયુષ્ય અધાતું નથી.
જીવ સાત કર્યું તે આખા ભવમાં સમયે સમયે મળ્યા કરે છે, અને આયુષ્કર્મ આખાભવમાં માત્ર એક વખત એક અંતર્મુહૂત્તમાંજ આંધે છે; તે પણ પેતાના આયુષ્યના પાછલા ત્રીજા ભાગમાં બાંધે છે. પ્રથમના બે ભાગમાં આગામી ભવનું આશુષ્ય બાંધતા નથી.
અન્ન—હૈ મ’ધુ ! જો એમ છે સદ્ગતિનુ' આયુષ્ય કેમ બ’ધાય તે સમજાવેા.
સુજ્ઞ--આ બધી વાત કહીને પ્રાંતે મારે એ હકીક્તજ સમજાવવાની છે. કારકે સામાન્ય જીવના સમ’ધમાં અને ખાસ કરીને મનુષ્યના સબંધમાં હજી ઘણી હકીકત જાણવા લાયક લેાકપ્રકાશ, પ્રજ્ઞાપના વિગેરેમાં બતાવેલી છે, તે સઘળી કહેતાં કે લખતાં પાર આવે તેમ નથી.
શુભગતિનું આયુષ્ય માંધવાનાં કારણ કર્મગ્રથાદિકમાં અનેક બતાવ્યાં છે. ટુંકામાં કર્મબંધના કારણભૂત વિષય કષાયથી એસરવુ, પાંચે આશ્રવાનેા ત્યાગ કર વા, દેવ ગુરૂ ધર્મ ના આરાધનમાં તત્પર રહેવું, જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયને પ્રાપ્ત કરવા પ્રયાસ કરવા, દાન શીળ તપ ભાવ રૂપ ચાર પ્રકારના ધર્મનુ` આરાધન કરવું, નિરંતર નિત્યાદિ ખાર ભાવના અને મૈત્રી, પ્રમેાદ, કરૂણાને માધ્યસ્થરૂપ ચાર ભાવના ભાવવા, ભવતા ભય રાખને, પાપથી ડરતા રહેવુ, સ’સારની આસક્તિ ઘટાડવો, તીર્થં યાત્રાદિ ધમકાર્યોંમાં સાવધાન થવુ, ઉત્તમ સાધ્યદ્રષ્ટિ જાગ્રત રાખવી, સામા

Page #26

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
પક્ષ
યિક પાસાદિ કરણીમાં ઉજમાળ થવુ, યથાશક્તિ તપ કરવા, આત્મીય શુભ કાૐમાં ફેારવવું, નવા નવા જ્ઞાનાભ્યાસ કરવે, આત્મદશા નિર્મળ થાય છે કે મિલન થાય છે તેની અર્નિશ સ`ભાળ રાખવી, ઇત્યાદિ કારાથી શુભ ગતિને અંધ થાય છે. આ સંબંધમાં હજુ ઘણું કહેવાનુ છે તે ખીજે પ્રસંગે મળશું ત્યારે કહીશ,
અજ્ઞ--હે બંધુ! આપના બહુજ ઉપકાર થયે. આપે કહેલી હકીકતનુ' હું નિરંતર ચિંતવન કર્યાં કરીશ અને બને તેટલુ' અનુકરણ કરવા પ્રયાસ કરીશ. ( યાદ અને મિત્રા છુટા પડ્યા. )
वणोद दरवारे भरेलुं भरेलुं अनुकरणीय पगलुं.
વાયું.
( નકલ)
તા. ૧ હુ. આ. જાન ૨૭૬
રાજકામ,
વણેાદ તા. રર માટે માર્ચ-૧૯૯
આજરોજ અમારા તાલુકાની લગામ અમને સોંપતાં તલુકાના મહાજન તરફથી અમને માનપત્ર રજુ થયું તે સાથે તેમની વખતા વખતની માગણી મુજબ તાલુકામાં ખાટકીની દુકાન હેાવાથી પેતે હિન્દુ હાઇ તેમની લાગણી દુખાય છે, તેથી જેમ પ્રથમ આ દુકાન હતીજ નહીં તેવી રીતે આવી દુકાન બંધ કરવા અરજ કરે છે. સમય ડરાવ કરવામાં આવે છે –“આ તાલુકામાં બાટકીની દુકાન રાખવી નહીં,તેમ કેાઇએ તેવું ખાટકીનું કામ કરવું નહીં.”
ખબર તથા અમલ થવા એક નકલ આજમ ફેાજદાર તરફ મોકલવી અને મીજી નકલ મહાજનને તેમના માનપત્રના જવાબમાં આપવી. તા-સદર. ( સહી )
II. I Malak. વણેાદ દરખારશ્રી
તા. ૧. . એ. ન. ૩૮૪
ખરી નકલ ખખર થવા વાદમઙાજન સંરક્ ાના તા. સદર ( સહી );
IF. B, Taluk
વણેાદ દરબારશ્રી
તશી
· આ નકલ અમારા તરફ આવવાથી પ્રગટ કરવામાં આવી છે,

Page #27

साधर्मी वात्सल्य. जिनः समानधर्माएाः, सार्मिका नदाहताः । विधापि तेपां वात्सल्यं, कार्य तदिति सप्तमः ॥१॥ समानधार्मिकान् वीक्ष्य, वात्सत्यं स्नेहनिर्जरम् ।
मात्रादिस्व ननादिन्योऽप्यधिकं क्रियते मुदा ॥२॥
ભાવાર્થ– શ્રી જિનેશ્વરે સમાન ધર્મવાળાને સાધર્મિક કહેલા છે, તે સાધર્મિકનું દ્રવ્ય અને ભાવ એ બંને પ્રકારે વાત્સલ્ય કરવું તે વાત્સલ્ય નામને સાતમે દર્શનાચાર કહેવાય છે. ૧. સમાન ધર્મવાળાને જોઈને માતાપિતા વિગેરે સ્વજ કરતાં પણ અધિક ગાઢ સ્નેહ પૂર્વક હર્ષથી તેમનું વાત્સલ્ય કરવું.”૨.
આ બે લેકનું તાત્પર્ય એવું છે કે સમાન ધર્મવાળા તે સાધર્મિક કહેવાય છે. તેમાં પ્રવચન અને લિગએ બનેવડે સાધુ સાધ્વી તથા કેવળ પ્રવચનવડે શ્રાવક શ્રાવિકા સાધર્મિક કહેવાય છે, તેમાં સાધુ સાધ્વીએ આચાર્ય, ગ્લાન, બાઘુર્ણિક (પ્રહુણમુનિ), તપસ્વી, બાલ, વૃદ્ધ, નવદીક્ષિત શિષ્ય વિગેરેનું વિશેષ કરીને વાત્સલ્ય કરવું, તેમજ પુલ બનાદિ અપેક્ષાએ શ્રાવક શ્રાવિકાનું પણ સર્વ શકિત વડે દ્રવ્ય ભાવ બંને પ્રકારનું વાત્સલ તેને ઉપકારાદિ કરવા વડે કરવું અને શ્રાવક, શ્રાવક શ્રાવિકાનું કુમારપાળ રાજાની જેમ યથાગ્ય વાત્સલ્ય કરવું
કુમારપાળ રાજાનું દૃષ્ટાંત. શ્રી પાટણમાં પરમશ્રાદ્ધ શ્રી કુમારપાળ રાજા જ્યારે સ્નાત્ર પૂજા તથા પિષધ વિગેરે ધર્મકાર્ય કરતા હતા, ત્યારે એક હજાર ને આઠસો શ્રેણીઓ તેની સહાયમાં રહેતા હતા. તેઓને રાજાએ સુખી કરેલા હતા. શ્રાવક પાસેથી દર વરસે આ તે તેર લાખ રૂપિઆને કર માફ કરેલ હતું તેમજ નબળી સ્થિતિમાં આવી પટેલે કઈ પણ સાધર્મિક રાજાને ઘેર જતે તે તેને રાજા એક હજાર દીનાર આપતા હતા. એ પ્રમાણે કરવામાં કુલ મળીને એક વર્ષે એક કરોડ રૂપિઆને વ્યય થતે હતે. તેવી રીતે ચાર વર્ષમાં ચિદ કરેડ દ્રવ્યને વ્યય કર્યો. એકદા કઈ મહેધરી ( મેસરી ) વાણીયાએ દાણચોરી કરી, તે દાણલેનાર અધિકારીના જાણવામાં આવ્યું તેથી તે વણિકને દેરડાથી બાંધીને માર મારતા રાજાની પાસે લઈ ગયા; તે વણિકને બીજો કોઈ જીવિતને ઉપાય નહીં સૂઝવાથી અવર જાણીને તેણે શ્રાવકો જિનેશ્વરની પૂજા સમયે ઉદર, ઉસ્થળ, કંઠ અને કપાળ એ ચાર રસ્થાને જેવાં તિલક કરે છે તેવાં કેસર મિશ્રિત ચંદનના ચાર

Page #28

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. તિલક રાજા પાસે જતી વખત કરી લીધાં. પછી રાજસેવકોએ રાજા પ્રત્યે કહ્યું કે
પ્રમી પતિ ! આ વણિકે આપની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરીને દાણચોરી કરી છે, તેને 3 દડ કરે?” તે સાંભળીને રાજાએ ભયથી કંપતા એવા તે વણિકની સામું જેયુ, તે તેના કપાળમાં તિલક જોઈને રાજાએ વિચાર્યું કે “ખરેખર આતે શ્રી વી. તરાગની ભક્તિ કરનારે શ્રાદ્ધ જણાય છે, અને શ્રાદ્ધ કર લેવાનું તો મારે પ્રત્યા
ખ્યાન છે, માટે આ નિરપરાધી છે. ” એમ વિચારીને રાજાએ તેને બંધનથી મુક્ત કરાવ્યું. તે જોઈને રાજસેવકે બેયા કે “હે સ્વામી ! આ શ્રાવક નથી, આ તે. અભક્ષાદિકનું ભક્ષણ કરનાર મહેશ્વરી ધર્મમાં આસક્ત છે, પણ આજે કપટથી ઉ. તરાણ તથા કપાળમાં તિલક વિગેરે કરીને છેટ શાવકને વેષ ધારીને અહીં આવે છે.” રાજાએ કહ્યું કે “એ વણિક તર્જન કરવા યોગ્ય નથી, તે ધન્ય અને ને કુતપુય છે. નહીં તે તેના ભાળમાં તિલક જોઈને મારા મનમાં “આ શ્રી જિ. નેશ્વરને ભક્ત છે ” એમ કેમ આવત? માટે મેં તેને મુક્ત કર્યો છે. સુખેથી તેને પિતાને ઘેર જવા દ્યો.” પછી તે મહેશ્વરી વાણીએ પણ શ્રાવકના વેષની પ્રશંસા કરોને જેનરાજાને નમીને પિતાને ઘેર ગયે. આ હકીક્ત ઉપર કહ્યું છે કે –
साधर्मिकस्वरूपं यत्, व्यत्रीकमपि चूभृता । - सन्मानितं सनाया. तत्, तर्हि सत्यस्य का कथा ॥ १ ।।
ભાવાર્થ– “અસત્ય એવા સાધર્મિકના સ્વરૂપને પણ રાજાએ સભામાં માન આપ્યું, તે સાધર્મિકના સત્ય સ્વરૂપને માન આપે તેમાં તે શું કહેવું?”
આ દષ્ટાંત સાંભળીને સર્વ શક્તિથી અવશ્ય સાધર્મિકનું વાત્સલ્ય કરવું.
પૂર્વે ઉદાયી રાજાએ પણ ચડપ્રધાન રાજાને તેના કપાળમાં “આ દાસીને પતિ છે એવા અક્ષરે લખીને કારાગુડમાં નાંખ્યા હતા, પરંતુ પછી સેવકના મુખથી તેને સાધમિક જાણીને તરત જ તેનું બહુમાન કર્યું હતું. તેથી સાધર્મિકનું સ્વજનથી પણ અધિક સન્માન કરવું. કહ્યું છે કે –
मुहिसवासमाइआणं, उवरया जवधिविरं । जिनधम्मपवनाएं, तंचिय नवगंगावणे ॥१॥
ભાવાર્થ—“મિત્રસ્વજનાદિકનું બડાનાદિ કરવાથી ભવપરંપરા વૃદ્ધિ પામે છે, અને જિનધર્મમાં પ્રવર્તતા સાધકનું સેવન કરવાથી તે વપરંપરાને નાશ થાય છે. ”
અહીં સાધુએ સાધર્મિકનું વાત્સલ્ય કરવાના સંબંધમાં શીવજીસ્વામીનું દBત એવું છે કે મહાઉગ્ર દુષ્કાળને લીધે સર્વ દેશના ભાગે જ્યારે બંધ પડી

Page #29

સાધ મ વાત્સલ્થ.
કર
ગયા હતા ત્યારે શ્રી વજારવા મી પવિદ્યાએ કરીને સકળ સઘને સુકાળવાળી સુભિક્ષા પુરીમાં લઈ ગયા હતા, તેવીજ રીતે વિષ્ણુકુમાર વિગેરેનાં દ્રષ્ટાંતો પણ વાંચતારે અન્ય સ્થળથી જાણી લેવાં.
કોઈ પતિવ્રતા શ્રાવિકા પણ પોતાના પતિનુ' લેાકેાત્તર વાત્સલ્ય કરી શકે છે, તેનુ દૃષ્ટાંત નીચે પ્રમાણે
पतिव्रतास्त्रीए करे पतिवात्सव्य.
પૃથ્વીપુર નામના નગરમાં એક સુભદ્ર નામે બાર વ્રતધારી શ્રાવક રહેતા હતા. તે અકદા વેપારને માટે રાજપુર નગરે ગયા. તે નગરમા એક જિનદાસ નામે શ્રાવક રહેનેા હતેા. તેણે પેાતાની કન્યાને સાધર્મિક વિના બીજા કોઇને નહીં આપવાને નિયમ ગ્રહણુ કરેલ હતે. અન્યદા તે સુભદ્રને ભેજન, શયન, આસન, 'જ૫ન, 'ચંક્રમણુ, વાર્તાલાપ વિગેરે ચેષ્ટાઓવડે સાધર્મિક જાણીને તેણે પેાતાની પુત્રી મેાડા ઉત્સવથી તેને પરણાવી, તે સુશિલા પુત્રી ઘરનુ કામકાજ કરવા ઉપરાંત પ્રભુના માર્ગને જાણનારી, તેમજ નિર્મળ અંતઃકરણવાળી હોવાથી નિરંતર પતિની ભક્તિ પણ કરતી હતી, એકદા તેના પતિ સુભદ્રે અતિ સ્વરૂપતી અને ઉદ્ભટ શૃંગાર ધાર કરેલી પેાતાની સ્રીની સખીને જોઈ, તેને જોવાથી સુભદ્રને તેણીનાપર ગાઢ રાગ ઉત્પન્ન થયા; પરં તુ લાદિકથી કાંઈ પણું ખેલી શકયે નહીં. તેને એ ળવવા ની ચિન્તાધી તેને પ્રતિદિન દુર્બળ થતા ોઇને તેની પત્નીએ તેને આગ્રહુપૂર્વક ઃએળ થવાનુ કારણ પૂછ્યું, એટલે મહાકપ્ટે સુનદ્રે તે કારણ જણાવ્યું. તે સ્ત્રી અતિ ચતુર હાવાથી તેણે તેને પ્રતિબોધ કરવાના ખીજે કાઈ ઉપાય નહીં જાણીને કહ્યું કે “હે સ્વામી! આવા અલ્પ કાર્યને માટે તમે આટલે બધે ખેદ કેમ પામ્યા ? મને પ્રથમથીજ કેમ કશું નહીં ? કેમકે તે મારી સખી મારે આધીનજ છે, તેને હું જલદી લાવી આપીશ, ” પછી અન્ય દિવસે તેણે પેાતાના પતિને કહ્યું કે “ તે મારી સખીએ તમારી ઈચ્છા પૂર્ણ કરવાનું હથી અ'ગીકાર કર્યું છે, તેથી તે આજ સાંજે અહીં આવશે; પર`તુ તે અતિ લાયુક્ત હાવાથી શયનગૃહમાં પ્રવેશ કરશે કે તરતજ દીધે ખુસી નાંખશે. ” સુભદ્ર આવ્યે કે “ ભલે તેમ કરે, તેમાં શી હરકત છે ? ” પછી તે સુભદ્રની સ્રીએ વિચાર્યું કે “ ખરેખર વિ. વયરૂપી મહાપ્રેતના આવેશવાળે છત્ર દીનપણું ધારણ કરવું, અગાસાં ખાવાં, નિશ્વાસ મૂક તથા પરસ્ત્રી સાંધી વિચારમાંજ તલિન થવું વિગેરે શુ` છુ' સાપડ્ય કરતે નથી ? અર્થાત્ સ ચાપલ્ય કરે છે. અહેા ! અનત સુખને આપનાર એવા ૧ ખાલવું. ૨, ચાલવું.

Page #30

કર
શ્રી જન ધર્મ કાશ. વતની પણ ઉપેક્ષા કરે છે. જ્યારે આ સુત્ર અને સુશીલ માણસ પણ વિષયમાં પરાધીન થઈ ગયે, તે બીજાની શી વાત ? માટે વિદશાને અને અન્યની આશાને ધિકાર છે! પરંતુ આ મારે સ્વામી ગ્રહણ કરેલા વ્રતને ભંગ કરવાથી નરકાદિક દુઃખનું ભાજન થશે, માટે હજ મારી સખીનું રૂપ ધારણ કરીને તેનું વાંછિત પૂર્ણ ક: જો કે તેમ કરવાથી ભાવથી તો તે વ્રતને ભંગ થશે, પણ દ્રવ્યથી ભંગ નહીં થાય, તે એક પક્ષનું પાલન કરવાથી પણ કોઈ વાત લજજાવાન પુરૂષને ગુણકારી થઈ શકે છે.” આ પ્રમાણે ભવિષ્યમાં વિવિધ પ્રકારના લાભ થવાનો વિચાર કરીને તેણે પિતાની સખી પાસે કાંઈ મિષ કરીને પિતાના પતિએ જોયેલાં તેનાં ઉત્તમ વ તથા અલંકરો માગી લીધાં. પછી ગુટિકાના પ્રયોગથી સખીના જેવો જ સ્વર તથા સ્વરૂપદિ કરીને તે જ પ્રમાણે વસ્ત્ર તથા આભૂષણે ધારણ કરી તે રાખી શી જે. વાજ સુંદર વિલાસ ( હાવભાવ વિગેરે) કરતી તે સુભદ્રની પત્નીએ (પિતેજ) ઉત્તમ સુગંધી પુપ, તાંબૂલ, ચંદન, અગરૂ, કપૂર, કસ્તુરી વિગેરે સમગ્ર ભેગની સામગ્રીવડે તથા નિમા દીપક અલંકૃત કરેલા સુંદર શયનગૃહમાં પુષથી પ્રવેશ કર્યો. તે વખતે ગંગા નદ્રીના પુલિનની સ્પર્ધા કરનારા પલંગ પર ઉત્કંઠાથી વિકસ્વર દષ્ટિ ધારણ કરીને બેઠેલા સુભ નેત્ર અને મનની જાણે અમૃતમય દષ્ટિને ધારણ કરતી હોય તેવી તેને દઈ. તરતજ તેણે દીપકને બુઝવી દીધું. પછી તે પલ્પક ઉપર ગઈ, અને વિવિધ પ્રકારની ગેડી કરવા પૂર્વક આનંદથી તે સુભદ્દે તેની સાથે ક્રીડા કરી. પ્રાતઃકાળે તેના ગયા પછી સુભદ્રને વિચાર થે કે –
सपनारामुरपणमिय- चाहिं जिणेहिं जं हियं नणियं ।
तं परनवसंवन्नयं, अहह मए हारियं सीवं ॥ १ ॥ ભાવથ –“ સકળ સુર અને અસુરોએ જેના ચરણકમળને પ્રણામ કર્યો છે એવા જિનેશ્વરોએ જે હિતકારી કહ્યું છે તે પરભવમાં પાથેય સમાન શીલ મેં આજે ગુમાવ્યું.”
मनस्यन्यचस्पन्यत्. क्रियायामन्यदेव च ।
यस्यानामपि स्रोत्राकी, साबी वेत्ति ममत्ववान् ॥ १ ॥ ભાવ–“જે સ્ત્રીના મનમાં કાંઈક હોય છે, વચનમાં કાંઈક હોય છે, અને કિ યામાં તે શી પણ કાંઈ બીજ હોય છે. એ પી ચપળ નેત્રવાળી સ્ત્રીને મમતાવાળે પુરૂષ શ્રેષ્ઠ માને છે.”
चर्माच्छादितमांसास्थि, विएमूत्रपिउरीवपि । .. વનિતા વિયવં ચત, તન્મપવિવૃતિ છે !

Page #31

સામે વાત્સલ્ય
ભાવા — જેનાં માંસ તથા અસ્થિ ચર્મથી આચ્છાદન કરેલાં છે. એવી વિષ્ટા અને મૂત્રની હાંડી સમાન સ્રીએ માં જે પ્રિયત્વ છે. તે માત્ર મમતાથી ઉત્પન્ન થયેલું છે. ”
गायन्ति जनुः समर्थवत्, सुरतोहासमुखेन जोगिनः । मदना हि विपोग्रमूर्तनामयतुष्यं तु तदेव योगिनः ॥ ३ ॥ ભાવાર્થ --“ કામી પુરૂષો ભાગવિલાસના જે સુખથી પેાતાના જન્મ સફળ માને છે તેજ સુખને યાગી પુરૂપા કામદેવરૂપી સર્પના વિષથી થયેલી ઉગ્ર મૂર્છારૂપ મહા વ્યાધિ સમાન માને છે ”
દરેક પદાર્થમાં પ્રિય અને અપ્રિયપણું સ્વમનોકલ્પતજ હોય છે. ખરેખરી રીતે તેા કાઇ પણ વસ્તુ ઇષ્ટ કે અનિષ્ટ જ નહીં, કેમકે સમગ્ર વિકલ્પનો ઉપરમ થવાથી મતિને ભેદ રહેતાજ નથી. કહ્યું છે કે
समतापरिपाके स्यापियग्रहशून्यता |
यया विशदयोगानां वासीचन्दनतुल्यता || १ ||
'
ભાવા ---“ સમતા ગુણ પરિપક્વ થાય, ત્યારે વિષયગ્રહ શૂન્ય થઈ જાય છે ( વિષયેચ્છા નાશ પામે છે), અને તેથી નિર્મળ ચાળવાળા તે આત્માને વાસી ( ફરસી) અને ચંદનમાં તુલ્યતા થઈ જાય છે, અર્થાત્ તે બન્નેમાં ભેદ જણાતા નથી. ’
ઃ
આ પ્રમાણે સવેગના વશથી ઉત્પન્ન થયેલા પશ્ચાત્તાપરૂપી અગ્નિથી તેનુ અંતઃકરણ મળવા લાગ્યું, અને હમેશાં પેાતાની પત્નીને જોતાંજ તે પાતાનું મુખ નીચુ' કરવા લાગ્યા. તે જોઇને તેની ભાર્યાએ વિચ યું કે “ આ મારા પતિ હજુસુધી લજ્જા છેડતા નથી, તેથી તે જલદીથી ધર્મ પામશે. સર્વથા નિર્લજ અને વાચાળ માણસ ધર્મને અચેાગ્ય હોય છે, પણ આ મારા સ્વામી તેવા નથી. ’’ પછી તે સ્ત્રી હંમેશાં સામાયિકને વખતે તથા પાનપાનને વખતે સર્વ સ્થાને વ્રતભંગ કરવાનુ' ફળ વારવાર કહેવા લાગી. “ વ્રત ગ્રહણ કરવું સહેલુ છે, પણ તેનું પાલન કરવુ' દુષ્કર છે. તેના ચાર ભાંગા થાય છે. ” ઇત્યાદિ વચને સાંભળીને સુભદ્ર પોતાની સ્ત્રીના સ્વભાવની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા, પણ તેના મનમાં વ્રતભ'ગનુ' દુ:ખ શલ્યની જેમ નિરંતર ખટકતું હતું, તેથી તે પ્રતિદિન અધિક અધિક
૧ વ્રત ગ્રહણ કરવું સહેલું ને પાળવું દુષ્કર, ગ્રહણ કરવું મુશ્કેલ પણ પાળવું સુકર,પ્રણૢ કેરવું પણ સહુલું અને પાળવું પણ સહેલું, અને ગ્રહણ કરવુ પણ મુશ્કેલ ને પાળવુ પણ મુશ્કેલ, આ પ્રમાણે ચાભંગી થાય છે, તેમાં ત્રીજા લગા થઇ છે, ચોથે કનિષ્ટ છે,

Page #32

થોજેન ધર્મ પ્રકાશ, દુર્બળ થવા લાગ્યું. તે જોઈને તેની પત્નીએ આગ્રહથી દુર્બળ થવાનું કારણ પૂછયું, ત્યારે તે નિશ્વાસ નાંખીને બેદપૂર્વક બે કે “હે પ્રિયા ! જે ક્ષસુખના હેતુભૂત વ્રત મેં ચિરકાળથી પાલન કર્યું હતું તે વ્રતને ક્ષણિક સ્થિતિવાળ મન કલ્પિત સુખને માટે ભંગ કરીને મૂર્ખ પણ ન કરે તેવું કાર્ય મેં કર્યું છે, તેની ચિંતાથી હું દુર્ગા થાઉં છું. હવે મને ભ્રષ્ટ થયેલાને એનું પ્રાયશ્ચિત્ત કોણ આપશે? મારી ભાવનાને વૃત્તાંત તે કુંભારને ઘેર જઈને મિથ્યા દુષ્કત આપનાર ક્ષુલ્લક મુનિના જે થે છે. જીવને હણીને પછી મેં મેટું દુષ્કૃત કર્યું, મેં મેટું દુકૃત કર્યું,” એમ કહેવું ને ધ્યાન વિરાગ્ય ધારણ કરવા તે વ્યર્થ અને વધ્ય છે.” આ પ્રમાણે શુભ પરિણામથી બેલતા તેને અંત:કરણથી શુદ્ધ જાણીને તથા “ સ્ત્રીની સન્મુખ માત્ર દાક્ષિણ્યતા સાચવવા માટે આ બહાર દેખાવ નથી ” એવી સંપૂર્ણ પરીક્ષા કરીને તેમજ “ સવેગને વશ થયેલું તેનું ચિત્ત હવે ઈન્દ્રની અપ્સરાઓથી પરાભવ પામે તેવું નથી ” એવો નિશ્ચય કરીને તેણે નિશાની સહિત સર્વ હેવાલ સત્ય રીતે કહી આ બે. તેથી વિશ્વાસ પામીને તે સુભદ્ર શાંત થઈ વિચારવા લાગ્યા કે “લોકોત્તર ધર્મમાં કુશળ એવી આ મારી ભાર્યાને ધન્ય છે! જેણે “મારો સ્વામી પરસ્ત્રીના સં. ગથી નરકરૂપી સાગરમાં ન પડે એમ ધારીને મને તેમાંથી ઉગાર્યો. મને અન્તઃકરણથી મારી ચિંતા ધરાવનારી સુશીલ સ્ત્રી મળી છે, તેની સ્થિરતા અને ગાંભીર્ય વાછીના વિધ્યની બહાર છે, અર્થાત્ વાણીથી કહી શકાય તેવું નથી.” ઈત્યાદિ સ્ત્રીની પ્રશંસા કરીને તેનીજ આજ્ઞાથી ગુરૂ પાસે જઈ પરસ્ત્રીગમનનું સર્વથા પ્રત્યાખ્યાન કરીને કરેલા પાપની આચના કરી. પછી અનુકમે પિતાના પુત્રને ઘરને કાર્ય ભાર સંપીને ચારિત્રતપાદિવટે તે સ્ત્રી પુરૂષ અપ કાળેજ ઈચ્છિત કાર્ય સાધી મિક્ષ સુખને પામ્યા.
ભાવનગરમાં મહત્સવ. અક્ષય તૃતીયાને દિવસે પૂર્ણ થનાર વર્ષ તપના ઉદ્યાપન નિમિતે શ્રાવિકા સમુદાય તરફથી અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ચૈત્ર વદિ ૧૧ થી શરૂ થનાર છે. તે નિમિતે શ્રી શ કુંજય મહા તીર્થની ઘર સુશોભીત રચના કરવામાં આવી છે, દર્શન કરવા યોગ્ય રચના બની છે. વૈશાક શુદિ રાજે જળયાત્રાને વરઘોડે ચડાવવાને છે, મહત્સવ સાર થવા સંભવ છે.

Page #33

શ્રી સાતમી જૈન ( શ્વેતામ્બર ) કોન્ફરન્સ સંબધી કામકાજની પુના ખાતે ચાલી રહેલી ધમધેાકાર તૈયારીએ.
શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર કાન્ફરન્સની છઠ્ઠી બેઠક ભાવનગર થઈ ત્યાર માદ સાતમી બેઠક પુના ખાતે કરવાને પુનાના શ્રી સંધ તરફથી આમ ત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્લેગને લીધેતેમજ ખીન્ત' કેટલાંક અ`દર અંદરનાં કારણેાને લઈને તેનું કામ મુલતવી રહ્યુ હતું; પણ ત્યાંના આગેવાન ગૃહસ્થાના સુપ્રયાસને લઇને કેન્ફરન્સની સાતમી બેઠકના કામની શુભ શરૂઆત થઇ ચુકી છે તેને માટે તે ગૃહસ્થાને ધન્યવાદ ઘટે છે. તા. ૧૮-૨-૦૯ ગુરૂવારની રાત્રે પુનાના શ્રી સંઘના દેરાસરમાં સકળ સ`ઘની એક સભા એકત્ર થઇ હતી. તેમાં લગભગ દોઢસા ગૃહસ્થેાની રીસેપ્શન કમીટી નીમવામાં આવી હતી, અને નીચે પ્રમાણે બીજી નીમણુકા જાહેર કરવામાં આવી હતી. રીસેપ્શન કમીટી.
પ્રમુખ.
શેઠ શીવદાનજી પ્રેમાજી ગાટીવાળા.
ઉપપ્રમુખ.
મી, માનચ’ઢ નગાજી. મી, શીવરામભાઇ કસ્તુરચંદ
ચીફ સેક્રેટરી.
મી. છગનલાલ ગણપતદાસ,
મી. થીચ' ક્રિશ્નાજી.
મી. કીસનદાસ પ્રેમચંદ,
મી, ભીખુભાઇ મુળર
જોઇન્ટ સેક્રેટરી—મી. હીરાલાલ ધનજીભાઇ જનરલ સુપરવાઇઝર--મી. માતીચંદ્ર ભગવાનદાસ.
૬૫
ત્યારબાદ ખર્ચને પહોંચી વળવાને માટે એક ટીપ થઈ તેમાં લગભગ દેશ દુજા૨ ઉપરાંત રૂપી ભરાઇ ગયા છે ને વધારે ભરાવા ચાલુ છે.
તા. ૯-૪-૦૯ના રોજ રીસેપ્શન કમીટીની એક સભા રાત્રે આઠ વાગે શેડ શીવદાનજી પ્રેમાજીના પ્રમુખપણા નીચે મળી હતી. સભામાં લગભગ પચાસ ગૃહસ્થાની હાજરી હતી. પ્રથમથી ગામમાંના અને ખડકી વગેરેના વધુ મેમ્બર લેવાના તથા દક્ષિણ પ્રાંતના જુદા જુદા મુખ્ય શહેરમાંથી પાણા સભાસદા વધારવાના ઠરાવ થયે હતેા.
( ગાર

Page #34
સાતમી કરન્સી તૈયારીઓ ' રીસેપ્શન કમીટીના મેમ્બરો માટે પશ્ચીશ, પંદર અને પાંચ રૂપીઆ ફી મુકરર કરવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ કેરાન્ડન્સ કમીટી, ઉતારે કમીટી, મંડપ કમીટી, ભજન કમીટી, રેલવે રીસેપ્શન કમીટી, વોલન્ટીયર કમીટી, હીસાબ કમીટી, પ્રેસ તથા રીપોર્ટ કમીટી, ટીકીટ કમીટી, હે૯થે કમીટી, ફેડ કમીટી વિગેરે કમીટીઓની નીમણુક જાહેર કરવામાં આવી હતી. ઉપર પ્રમાણે નિમણુંક થયા બાદ ટીકીટ વિગેરેની આવક બાદ કરતાં ફંડ માંથી વધારે વધે તે તે ફાળા પ્રમાણે વહેંચી આપવા અથવા ફંડ ભરનારાઓની મરજીમાં આવે તે ખાતામાં નાણાં આપવાને ડરાવ થયે હતા. હિસાબ તપાસનાર મુકરર કરવાનું કામ આગળ ઉપર રાખ્યું હતું. કોન્ફરન્સની બેઠક માટે તા. રર–૨૩-૨૪ મી મે, 2 વાર શનિ, રવિ અને સેમ, જેઠ સુદ 3-4-5 ના દિવસે નક્કી કરવામાં આવ્યા હતા. હાલને માટે અડધાં નાણાં ઉઘરાવી શરાફ તરીકે શા. હરાજી હકમાજીને ત્યાં કેન્ફરન્સના નામે તે નાણાં જમે કરાવવાનો અને બજેટના પ્રમાણમાં સેક્રેટરીએની સહીથી ઉપાડવાને ઠરાવ થયો હતે. લીગેટ અને વીઝીટરની ફી રૂ. 2) અને સ્ત્રીઓ માટે એક દિવસના આઠ આના અને ત્રણ દિવસની ટકીટનો રૂ. 1) લેવાનો ઠરાવ થયો હતે. કેન્ફરન્સની ઓફીસ શુકરવાર પેઠમાં રાખવામાં આવી છે, કેન્ફરન્સના પ્રમુખ ચુંટવાનો વિચાર કરવામાં આવ્યા છે. તેઓની મંજુરી મળ્યા બાદ જાહેર કરવાનું ઠરાવવામાં આવ્યું છે. ઉપર પ્રમાણે ઠરાવ થયા બાદ રાતના ચાર વાગે શ્રી શાંતિનાથની જય બોલાવી સભા વિસર્જન થઈ હતી. For Private And Personal Use Only