Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जनधम्मकाबा
JAINA DHARMA PRAKASHA.
પુસ્તક ૮ મુ. પાસ સુદ ૧૫ સંવત ૧૯૪૯ અ’ક. ૧ ૦ મા
शादलविक्रीडिस. कृत्वाईत्पदपूजनं यतिजनं नत्वा विदित्वान। हित्वा संगमधर्मकर्मठधियां पात्रेषु दत्वा वनं ॥ गत्वा पद्धतिमुत्तमक्रमजुषा जिवांतरारिबर्ष । स्मृत्वा पंचनमस्त्रियां कुरु करकोरस्वषिष्टमुखं ॥२॥
प्रगट कर्ता, श्री जैनधर्मप्रसारक सभा.
लावनगर. अमदावादमा- सावनीयुलर प्रीटी प्रेसमा નથુભાઈ રતનચંદ મારફતીયાએ છાપી પ્રસિદ્ધ કર્યું
શકે ૧૮૧૪. સન ૧૮૯૨ भूस वर्ष १ ना ३१) सभास्था परिटेन ३०-3-० .
छुट: मोनो ३०-२-०
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुक्रमाणिका. વિષય. ૧ હિતોપદેશ ( પદ્ય ) ૨ માયા ( શ્રી મલ્લીનાથજી ચરિત્ર ) ૩ પ્રતિક્રમણ. ૪ સસ્કૃત જન પ્રથા. ૫ સ ધસત્તરી. ૬ વર્તમાન સમાચાર,
છે ૧૪૫ ૧૪૬
છે
ર
ઉપપ ૧૫૮ ૧પ૯
ચાપાનીયુ રખડતુ મુકી આશાતના કરવી નહીં.
મુનીરાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના ફેટોગ્રy. . ખરીદ કરવા ઇચછના માટે નીચે પ્રમાણે ભાવ રાખેલા છે. ૧ કેબીનેટ સાઈઝના ફોટોગ્રાફ
૦–૧૦–૦ ૨ ફુલ સાઈઝના ફાટેાગ્રાફ
પરદેશવાળાને પાસ્ટ ખર્ચ જીદુ સરો. બહારગામ રહેનાર ને ઢૉનના અમુલ્ય લાભ આપનાર, અને સામ પે રહેનારની પણ પ્રાત:કાળમાં દર્શન કરવાની ઇચછા ને સ પૂર્ણ કરનાર અનેક ગુણગણ સપન્ન શાંત મુત્તવત મુનીમહારાજના ફર્ટીગ્રાફ ભક્તજનાને અવશ્ય ખરીદ કરવા ચાગ્ય છે. ફોટોગ્રાફર 'બહુ પ્રવીણ હોવાથી મુંબઈના પ્રસિદ્ધ ફાટીગાફની પંક્તિ માં મુકીએ એવું કામ કરેલું છે. વિરોષ પ્રાસાની આવશ્યક્તા નથી કારણકે એ મહાન્ પુરૂ ષ દરીન ઇહુલાક પરના લાકમાં અવશ્ય કલ્યાણને નિbપન્ન કરનારા છે. - આ કેટેગ્રાફ શ્રી પાલીતાણામાં પણ ઝવેરી ત્રીકમ ઘેલા ભાઇની પાસેથી ઉપરના ભાવ પ્રમાણે જ મળી શકશે.
અવશ્ય ખરીદ કરી. સઝાયમાળા-શાસ્ત્રી ટાઈપમાં બહુજ સુંદ૨ છપાઈને, તયાર થઇ છે. કીમત રૂ૩) છે. પાસ્ટેજ જુદું.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैनधर्मप्रकाश.
JAINA DHARMA PRAKASHA.
5
દાહરે, જીનમતરસ રસનાથકી, પાનકરો પ્રતિમાસ; = રસિકબને રસમ છે, વાંચી જૈનપ્રકાશ નારાજ રે
'
પુસ્તક ૮ મું. શક ૧૮૧૪પાસ શુદિ ૧૫ સંવત ૧૯૪૯ અંક ૧૦ મે,
हितोपदेश.
( હરીગીત ) સંસારમાં શું સાર છે વિચાર કર નર મન વિષે, નીજ નેત્ર ખોલી જે અરે દષ્ટિ કરીને દશ દશે; ચીત્ત માહે ચેત ચતુર ચેતન શી ગતી તારી થશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે. બહુ કુડ કપટને કેળવી સહુ લોકને તેં છેતર્ય,
જ્યાં ત્યાં દગલબાજી થકી નીજ કાર્ય જે જે તે કર્યા; તે સર્વ પાપ તણું તને પરલોકમાં શીક્ષા થશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે.. તું કહે મારું મારું સર્વે મોહમાન મમત્વથી, ધન ધાન્ય જોબન માલ માયા સર્વ તે તારૂં નથી; સુત માત તાત સુજાત પતની કઈ નવ તારૂં થશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગ નવ આવશે. કાયા તણે રાખી ભસે બહુજ માયા મેલવી, જુઠું વધે નિર્લજ પણે ને પણતા બહુ કેલવી;
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. અંતે અરે નર અથીર છે વસ્તુ સહુ વણસી જશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે. રાવણ સમો જે રાજવી લંકાપતિ પોતે હતો, વિશ ભુજ જેઠો મસમો જે જગતમાંહે શોભતો, પણુ ગયે અંતે એકલે તો તારી શી ગણતી થશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે. મહા પુન્ય ઉદયે મનુષ્ય જન્મ મળ્યો બહુ મુશ્કેલ છે, ઉત્તમ કુળે અવતારને પંચેંદ્રી યોગ તથાપિ છે; તો કેમ હારી જાય પશ્ચાતાપ પશ્ચાતે થશે. એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે. અહંકાર અતિ અંતર ધરે જે મુજ સમે જ કો નથી. પણ ગર્વ ઉતરે સર્વના જે જાણ જ્ઞાન મતિ થકી; ઉલટી ગતી નીચી મળે ને નરકવેદન ત્યાં થશે, એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે. છે સ્વારથી સહુએ સગું ને અથીર કાયા કારમી, શે ગર્વ જાવું સર્વને છે એક દીન અને વલી; રે, મરણ સમયે ધર્મ કરવા કેમ તું તત્પર થશે. એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયે નવ આવશે, સ્વપ્ન સમું છે સુખ સરવે સમજ રે નર મન થકી, છે સાર એક જ ધર્મ અવર અસાર જાણ અરે નકી; હિતકાર શીલા દેવશીની દીલ ધરે તે સુખ થશે; એવું વિચારી ધર્મ કર નર ક્ષણ ગયો નવ આવશે.
માયા. શ્રી મલ્લીનાથજી ચરિત્ર,
(અનુસંધાન પાને ૧૦૭ થી.) જે સમયે શ્રી મલ્લીવરીએ પોતાને પૂર્વ ભવના મિત્ર છે રાજાએના પિતાની માગણી માટે દુત આપવાનું અવધિજ્ઞાનવડે જાણીને મોહન ઘરની રચના કરાવી છે અને પ્રથમ મિત્રનો દુત આવે છે તે જ સમયે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માયા.
૧૪૭ અંગ દેશમાં ચંપાનગરીને વિષે ચંદ્રછાય નામે બીજે મિત્ર ઉત્પન્ન થયેલ છે તેને દુત પણ આવ્યા તેનું કારણ આ પ્રમાણે છે.
પૂર્વોક્ત ચંપાનગરીમાં અસહક નામે શ્રાવક નગરશેઠ રહે છે તે બીજા ઘણું વ્યાપારીઓની સાથે વ્યાપાર નિમિત્તે જવા તૈયાર થયેલો છે. અહનક બહુ બુદ્ધિવંત છે. જીવાજીવાદિક નવ તત્વનો જાણે છે, સર્વ વ્યાપારીઓમાં મુખ્ય છે. એકદા સર્વ વ્યાપારીઓએ એકઠા મળી વિચાર કર્યો કે આપણે દેશાંતર વ્યાપાર નિમિત્તે ચાર પ્રકારના અનેક કરીયાણું લઈને જવું. સાએ એક મત કરી કરીયાણા સજ્જ કરી ગાડાંઓમાં ભયા. નીકળવાને દિવસે પોતાના કુટુંબ વર્ગને આમંત્રણ કરી જમાડી સમુદ્ર રસ્તે વ્યાપાર માટે જવાની - જા માગી અને પોતપોતાના શકટો લઈને ગંભીરતપાટણે અ વ્યા. ગંભીરપિન પટ્ટણ મોટું બંદર હોવાથી ત્યાં પોત પોતાના વહાણ સજ્જ કરાવીને તેમાં લાવેલા ક્રિયાણ ભયા, તેમજ ખેરાકીને માટે તંદુળ, આટ, તેલ, ધૃત, ગોળ, દહીંના ગોરસ તથા મીઠા પાણીના ભાજને અને રસોઈ કરવાના વાસણે, ઔષધો, પથ્ય વસ્તુઓ, તૃણ, કાષ્ટ, અનેક પ્રકારના શશ્ન તથા સુખડી પકવાનાદિક વહાણની અંદર ભરી લીધાં. પછી ભલી તિથિ, શુભકરણ, શુભનક્ષત્ર અને શુભ મુહુર્ત સહ કુટુંબ પોતપોતાના વ. હાણ સમિએ આવ્યા. તે વખતે તેમનો પરિવાર મનોહર વાણી વડે કરીને આશીશ દેવા લાગે કે તમે સંપૂર્ણ પણે વૃદ્ધિ પામો. ઘણું કાળ પર્યત સમુદ્દે રક્ષા કર્યા છતા આનંદને ભોગ અને અનર્ગળ દ્રવ્ય મેળવી, નિર્દપણ, પાપ રહીત વ્યાપાર કરી ધન પરિવાર યુક્ત વહેલા પાછો આવે
એ વખતે વહાણુના ચલાવનારા મુખ્ય મુખ્ય સાંયાત્રિકોએ પત પાતાની તૈયારીઓ કરી. રજતચંદન અને બાવનાચંદનના થાપા દીધાં, પુષ્પાદિક વડે સમુદ્રની તથા વાયુની પુજા કરી, ધુપ ઉવેખ્યો, ધ્વજાપટ્ટ ઉંચા કર્યા. હલેસાંઓ સજ કરી સ્થાનક પર ગોઠવી દીધા; એટલે અનેક પ્રકારના વાછ વાગવા લાગ્યા, પક્ષીઓ પણ શુભ શકુનના શબ્દ કરવા લા
ગ્યા એટલે સર્વ વ્યાપારીઓ પોત પોતાના વહાણ ઉપર ચડ્યા. માટ ચારણદિકે એ મંગળકના શબ્દો કહ્યા. પછી ચંદ્રમા સાથે પુષ્ય નક્ષત્રને કેગ આવ્યે તે વિજ્ય મુહુર્તે સાંયાત્રિકાએ વહાણના બંધન છેડ્યા, માંગર ઉપાડ્યા અને વહાણને આગળ ચલાવ્યા. બંને બાજુના પવન પ્રેરીત ઉડતા શઢવડે કરીને વિસ્તારીત પાંખોવાળા ગરૂડ પક્ષી ઉડતા હાયની ! એ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. વા તે વહાણ શોભવા લાગ્યા. ગંગા નદીના સમુદ્રમાં જનાર તીક્ષણ પ્રવાહને અનુકુળ વેગ વડે તે વહાણોએ લવણ સમુદ્રમાં પ્રવેશ કર્યો.
દીપાંતરને વિષે જવાને ઇચ્છતા વ્યાપારીઓના મનની સાથે તે વહાણે પણ લવણ સમુદ્રમાં ઘણા યોજન ગયા એટલામાં એકદમ સેંકડે ઉત્પાત પ્રગટ થયા. અકાળે-વર્ષા ઋતુ વિના આકાશમાં મેટા ગર્જરવના શદ થવા લાગ્યા, વીજળીના ચમકાર ચમકવા લાગ્યા અને એક મહા ભયંકર સ્વરૂપવાળે તાળપિશાચ પ્રગટ થયે; તેને દેખીને અરહમકશિવાયના સધળા વ્યાપારીઓ અત્યંત ભયભ્રાંત થઈ ગયા અને એક બીજાની વચમાં ભરાઈ જવા લાગ્યા. તેમજ અનેક પ્રકારની દેવ દેવીઓની માનતાઓ કરવા લાગ્યા. કોઈ તો ઈંદ્રની પૂજા માને છે, કોઈ રૂકની, કેઈ કાર્તિક સ્વામીની, કોઈ યાની કોઈ ભુતની, કોઈ વ્યંતરની અને કોઈ દુર્ગાદેવી વિગેરેની માનતા માને છે કે જે આ વિદ્યામાંથી છુટશું તો અમે તમારી પૂજા કરશું આ પ્રમાણે અરહસક શિવાયના સર્વે વ્યાપારીઓ પોત પોતાના બચાવને માટે માનતા વિગેરે ઉપાયો કરવા લાગ્યા. હવે તે પ્રસંગે અરહક શ્રાવક પુક્ત અત્યંત ભયંકર સ્વરૂપવાળા તાળપિશાચને આવત દેખીને લગાર માત્ર બીને નહી, ત્રાસ પામે નહીં, ચળે નહીં, હો નહીં,આકુળ વ્યાકુળ થયો નહીં, સંભ્રાંત થયો નહીં, ઉગ પામ્યો નહીં, ખેદ યુક્ત થયો નહીં, વિશેષ શું કહીએ! મુખનો રંગ કે નેત્રનો વર્ણ પણ બદલાય નહીં.
જ્યારે પિશાચને નજીક આવતો જાણો ત્યારે ઉભો થઈ વહાણના એક પ્રદેશમાં જઈ વહાણની ભૂમિ પાસેના વસ્ત્રવડે પ્રમાજીને બેઠે અને બે હાથ જોડી ચોસઠ ઇંદ્રના પુજનીક ત્રીશ અતિશયવંત શ્રી અરિહંત દેવને નમસ્કાર કરી શકસ્તવનો પાઠ કહી એમ અભિપ્રાદ્ધ કર્યો કે “ જે આ ઉપસર્ગથી હું મુકાઉં તો મારે કાઉસગ્ગ પારો કલ્પે અને ન મુકાઉં તે ચા૨ આહારનો ત્યાગ છે.” આ પ્રમાણે સાગારી અણસણું કર્યું. - હવે તાળ પિશાચ બીજા સર્વ સ્થાનક તજી દઈને જ્યાં આરહજ્ઞક શ્રાવક છે ત્યાં આવ્યો અને કહેવા લાગ્યો કે “અરે અરહક અપ્રાચ્ચે જે મૃત્યુ તેના પ્રાર્થક વાંકી! તું તારા ગ્રહણ કરેલા પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણ વ્રત અને પર્વતિથિએ પધધ કરવાના પ્રત્યાખ્યાન તથા સમકિત અને શિયળવ્રત એ સર્વને તજી દે–છોડી દે, જો નહી છોડે તે હું તને બે અં. ગુળીના મધ્યમાં ગ્રહણ કરી સાત તાડ પ્રમાણ ઉંચે ઉપાડીને સમુદ્રના
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માયા,
૧૪૯
પાણીમાં બોળી દઈશ જેથી તું આર્તધ્યાનને વશ થયે થકો અસમાધિપ
માં અકાળે મૃત્યુ પામીને દુર્ગનિએ જઈશતાળપિશાચના આ પ્રમાણેના દુર્વચનને શ્રવણ કરીને અન્નક શ્રાવકે મને કરીને તેને આ પ્રમાણે કહ્યું કે “અહો દેવાયાં તાળપિશાચ! હું શ્રાવક છું, જીવાજીવાદિક નવ તત્વને જાણું છું. અને નિશ્ચયે મને નિગ્રંથ પ્રવચન થકી ચળાવવાને, અન્યથા ભાવ કરવાને, ક્ષેભના પમાડવાને, શંશય ઉપજાવવાને તેમજ મનના અધ્યવસાય વિપરીત કરવાને ચાર પ્રકારના દેવતાઓમાંથી કોઈ પણ સમર્થ નથી. માટે તારી જે ઈચ્છા હોય તે કર, મારા સમકિત વ્રત અને નિયમાદિક પ્રાણાતે પણ મુકવાનો નથી.” આ પ્રમાણે અરહિન્નક શ્રાવકે અબીહ૫ણે મનમાં કહ્યું તે વખતે કિંચિત માત્ર મુખનો રંગ બગડો - થી, નેત્ર પલટયા નથી, મન ભાવથી ચુક્યો નથી, શરીર કિંચિત કેરકયું પણ નથી અને ધમ ધ્યાન યુક્ત રહ્યો છે. એ પ્રમાણે તેને દેખીને તાલપિશાચે બે વાર ત્રણવાર પૂર્વોક્ત વચન કહ્યા તો પણ તેને ધર્મધ્યાન યુક્ત દેખવાથી અત્યંત ક્રોધાકુળ થયો અને તેના વહાણને બે અંગુળીવડે ઉપાડીને સાત આઠ તાડ પર્યત ઉંચુ આકાશમાં લઈ જઈ ફરીને અરહનક પ્રત્યે કહેવા લાગ્યું કે “હે અપ્રાર્થ્ય પ્રાર્થકા મૃત્યુ વાંચ્છક. હજુ પણ તું તારા વ્રત નિયમ તજી દે, નહીં તો અહીંથી પડયાતા તારા પ્રાણ રહેવાના નથી” આવો ઊગ્ર ભય બતાવ્યા છતાં પણ લેશ માત્ર તેના પ્રણામ ચળ્યા નહીં એટલે તતકાળ તે તાળપિશાચ પોતે ખેદ પામે તો તેને ઉ. પસર્ગ કરવા થકી નિવર્યો અને ધીમે ધીમે વહાણને નીચું લાવીને જળ ઉપરમુકયું, પછી પિતાના ભયકારી સ્વરૂપને સંહારીને દીવ્ય, ઉત્તમ અને મનોતરૂપે પ્રગટ કરી આકાશમાં ઉભો રહ્યો થકો રહેજક શ્રમણે પાસક પ્રત્યે કહેવા લાગ્યો કે “અહે અરહા હે દેવવલ્લભી તુજને ધન્ય છે, તારો જન્મ સફળ છે, તારું જીવીતબકૃતાર્થ છે. નિગ્રંથ પ્રવચનને વિષે તું ખરેખર દૃઢ છું. હદેવાનુપ્રિય શકદેવકે સધર્મ દેવલોકમાં સુધર્મવંત સક વિમાનને વિષે સુધર્મ સભામાં બેસીને આજે કહ્યું કે હે દેવી જંબુદિપના ભરત ક્ષેત્રમાં ચંપાનગરીને વિષે અરહનક શ્રાવક નવ તત્વને જાણ વસે છે તેને ધર્મથી ચળાવવા માટે ભુવનપતિ વ્યંતર જ્યોતિષ કે વૈમાનિક ચારે પ્રકારના દેવતા કોઈ પ્રકારે સમર્થ નથી. ઈંદ્રનું આ વચન બે સરહ્યું નહી. એમ ન વિચાર્યું કે “ધન્ય છે એ શ્રાવકને અને એવી ધર્મ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૦
શ્રી જેનધર્મ પ્રકાશ. દઢતા મને પ્રાપ્ત થાઓ, પણ ઉલટું એમ વિચાર્યું કે “હું એ અરહાકપાસે જાઊ અને જો કે તે ધર્મ કેક વલ્લભ છે વળી અનેક પ્રકારનું કષ્ટ દેતા સતા તે ધર્મથી ચળે છે કે નહીં, આ પ્રમાણે વિચારી અવધિજ્ઞાનવડે તને લવણ સમુદ્રમાં જાણી તકાળ ઉત્તર વૈક્રિય રૂપ કરીને અહીં આવ્યો અને તને મેં પ્રાણાંત ઉપસર્ગ કર્યો પરંતુ તું લગાર માત્ર ભય પાયો નહીં અને ધર્મથી ચળ્યો પણ નહીં માટે શક્રેદ્રનું વચન સંપુર્ણ પણે સત્યજ છે. હવે અ ન્નક તું મારો આ અપરાધ ક્ષમા કર હું તને વારંવાર ખમાવું છું” આ પ્રમાણે કહીને બે દીવ્ય કુંડળ યુગઈ તેને આપી તે દેવતા સ્થાનકે ગયો. અરહનકે પણ ઉપસર્ગ રહીત થવાથી પિતાને કાઉસગ પર્યા.
વહાણ અનુકુળ પવનવડે ત્યાંથી આગળ ચાલ્યાં અને બંદર કીનારાને પામ્યા એટલે ત્યાં વહાણ નાગરી માલ ઉતારીને ગાડાઓમાં ભર્યો. અનુક્રમે મિથિલા નગરીએ આવી ઘરની બહાર અગ્ર નામના વનખંડમાં ગાડાંઓ રાખીને અસહક શ્રાવકે રાજાને યોગ્ય બહુ મુલ્ય ભેટછું તથા કેવ સબંધી એક કુંડળ યુગળ લઈને મિથિલા નગરીમાં પ્રવેશ કર્યો અને
જ્યાં કુંભરાજાની રાજ્ય સભા છે ત્યાં આવ્યો. રાજાને પ્રણામ કરી કુંડળ યુગળ યુક્ત ભટણું સમીપે ધર્યું. રાજાએ બહુ પ્રસન્ન થઈ ભટણાનો સ્વીકાર કર્યો અને મલ્લી રાજપુત્રીને રાજ્ય સભામાં બોલાવી તેને ગોગ્ય કુંડળ યુગળ પહેરાવી વિસર્જન કરી. આરહનક વિગેરે વ્યવહારીઆઓને સારી રીતે આદર સત્કાર કરી તેમનુ દાણ માફ કર્યું અને નગરની મધ્યમાં તેમને ઉતરવાને માટે તેમને મોટા આવાસ આપ્યા. તેઓએ તરતજ રાજનની આજ્ઞા માગી પિતાને આપેલ આવાસમાં લાવેલો માલ ઉતાર્યો અને વ્યાપાર કરવા લાગ્યા. લાલો તમામ માલ સારા ભાવથી વેચી નાખ્યો અને પોતાના દેશમાં સારો ભાવ ઉપજે તેવો માલ પુષ્કળ ખરીદ કરી શકો ભ. રી જ્યાં પોતાનાં વહાણો રાખ્યાં છે ત્યાં આવી વહાણ ભયા અનુકુળ પવનના ગે વહાણ ચલાવીને થોડા કાળમાં પિતાની ચંપાનગરીને પરીસરે આવ્યા. બંદર કિનારે વહાણ નાગરી ભાલના ગાડાઓ ભરી ચંપાનગરીમાં આવ્યા.
અરહક શ્રાવક સર્વે વ્યાપારીઓને સાથે લઈ અમુલ્ય ભેટછું તથા દેવ સબધી એક કુંડળ યુગળ સાથે રાખીને પિતાના ચંદ્રછાય નામના રાજાની રાજ્ય સભામાં આવ્યો અને ભેટવું તેમની સમિપ મુકયું. રાજા કુ. ડળ યુગળ જે બહુજ પ્રસન્ન થયો પછી તેને પુછ્યું કે “હે વ્યાપારી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિક્રમણ,
૧૫૧
-
એ ! તમે જળવટ થીવટના વ્યાપાર નિમિત્તે વારવાર દેશપ્રદેશ જાઓ અને તમે ઘણા દેશ અને ઘણી નગરીએ વિગેરે જોયુ છે તેમાં કંઇ સ્થાનકે કાંઇ આશ્ચર્યકારક તૈયુ હાયતા કહે. ” વ્યાપારીઓએ કહ્યું કે ‘હું રાજેદ્ર! અમે અનેક વખત વ્યાપાર નિમિત્તે ગયા છીએ અને અનેક શ્રો જોયાછે પરંતુ આ વખત જ્યારે અમે વ્યાપર નિમિત્તે ગયા ત્યારે ફરતા ફસ્તા મિથિલા નગરીએ ગયા હતા અને ત્યાંના કુંભ નામે રાજાને આપની સદશજ ભટણું અને કુંડળ યુગળ લઇ જઇને મળ્યા હતા. તે પ્ર સંગે તે કુંભ પતિએ રાજ્ય સભામાં પેાતાની મલ્લી નામે રાજપુત્રીને લાવી અને દીવ્ય કુંડળ યુગળ પહેરાવ્યા. એ રાજપુત્રીના સરખી કાઇ - વકન્યા યાકન્યા નાગકન્યા કે ગાંધર્વકન્યા પણ ના એવી અદ્ભુત ૩૫વતી છે. આ આશ્ચર્ય અમે બહુ ક્રેટ હેયુ છે. ” રામ્બએ તેમના ઉત્તરો સાંભળીને પછી તેમના સારી રીતે આદર સત્કાર કર્યો, વસ્ત્ર દિક વડે સન્માન કર્યું, દાણ માફ કર્યું, અને સ્વસ્થાનકે જવાની રત્ન આપી.
-
હવે ચંદ્રાય ૨ક્તને તે વ્યાપારીના વચન વડે મલીકુંવરી ઉપર અત્યંત રાગ ઉત્પન થયે એટલે તરતજ પેતાન દુતને તેડાવીને મિવિલા નગરીએ. જવની અજ્ઞા કરી અને રાજ્યના બદલામાં પશુમલીવરીની યાગના કરવા કહ્યું. દંત પણ તરતજ રા લઈ પેાતાને ચ જ્જ કરી યોગ્ય પરિવારો સાથે લેઈ ચાલ્યેા તે અનુક્રમે મિથિલાનગરીએ આબે. ઇતિ દ્વિતીય દુતાગમન.
સ
અપૂર્ણ
प्रतिक्रमण.
( સાંધણ પાને ૫૮ થી, )
વાંદા દઇ રહ્યા પછી સમ્યક્ પ્રકારે શરીર નમાવી, પૂર્વે કાયાભગમાં ધારણ કરી રાખેલા દિવસ સબધી અતીયારી, ચારિત્રની વિશુદ્ધિ રિળ સંસદ મળવત્ રેસિયં બોમિ એ ત્ર
કરવાના હેતુથી
એલી ગુરૂ સમક્ષ આલાયના કરવી. કહ્યું છે કે
सम्ममवणयंगो करजय विहि धरिय पुत्ति रयहरणो । परिचितिए इआरे जह कर्म गुरु पुरो विडो ॥
“સમ્યક્ પ્રકારે શરીર નમાવી, હસ્ત જોડી, વિધિ પ્રમાણે મુહપત્તિ અને રજોહરણ ધારણ કરી ચિંતવન કરેલા અતીયાર યથાક્રમે ગુરૂ સમીપે વિસ્તારે આલાગે.”
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૫૨
શ્રીજૈનધર્મ પ્રકાશ.
એ પ્રમાણે દિવસ સબધી અતીચાર આલેચીને મન, વચન અને કાયાના સર્વે અતીચારો સગ્રડણ કરનારૂ વ્યવિ વાશય' એ સૂત્ર મેલી ઇચ્છાકારણુ સદિસહ ભગવત્' એ વાકય પૂર્વક ગુરૂ પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત માગે. ગુરૂ પણ ‘ઉમે' એ પ્રમાણે કહી પ્રતિક્રમણુરૂપ બીન પ્રાયશ્રિત્તને ઉપદેશ કરે. દેશ પ્રકારના પ્રાયશ્રિત્તમાં આલેાયના એ પ્રથમ પ્રાયશ્રિ ત્ત અને પ્રતિક્રમણ એ દ્વીતિય પ્રાયશ્ચિત્ત છે. દરા પ્રકારના પ્રાયશ્ચિત્ત નીચે પ્રમાણે आलोयण पडिकमणे मीस विवेगे तहा वि उस्सगे । तव च्छेय मूल अणवद्वयाय पारंचिए चेव ॥
અ
આલેચન, પ્રતિક્રમણ, માત્ર, વિશ્વક, કાર્યોત્સર્ગ, તપ, છેદ, મૂલ, અનવસ્થાપ્ય અને પારાંચિક એ દશ પ્રાયશ્ચિત્તની વ્યાખ્યા—આલોચન એટલે મર્યાદા પૂર્વક ગુરૂ સમક્ષ લાગેલા અતીચારનું પ્રકટ કરવું તે. ચેષ્ટા નિમિત્તે સમિત્યાદિ અતીચારના લેશરૂપ સુક્ષ્મ આશ્રવ ક્રિયા થઇ હોય તેની શુદ્ધિને અર્થે અલેાચના પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તે આલેચના ગમનાગમનાદિ અવશ્ય કાર્યને વિષે સમ્યક્ ઉપયોગવાળા નિરતીયારવતને જાણૢવી; અતીયાર સહીત દેખને માટે તેા તેની ઉપરના પ્રતિક્રમણ પ્રાયશ્ચિત્તના સંભવ છે. તે પણ છદ્મસ્થળે છે, કેવલ જ્ઞાનીને તે। કૃતકૃત્યતપણાથી આલેચના વિગેરે પ્રાયશ્ચિત્તાને ભાવ છે. સર્વ ક્ષેત્રનું પ્રતિલેખન, સ્થડિલનું અન્વેષણ, ગુરૂ આનાથી બહાર નીકળવું અને સલેખના કરવી વગેરે વ્યાપારમાં સે। હાથથી બહાર આચરણુ કર્યું હોય અને તે ગુરૂ પાસે આલેચે નહિં તે અશુદ્ધ અને સમિયાદિ તીચાર લેશને આલેચે તે શુદ્ધ જાણવા. સેા હાથની મધ્યેના આચરણમાં પણ પ્રશ્નવાદિક (માત્રા વગેરેની આલોચના કરવી અને કાંઇ ખેલ, લીટ, મેલ વગરનું કાઢવું, બેસવુ ઊડવુ, બગાસું ખાવું, શરીર પ્રસારવું અથવા સ કાચવું, ઊશ્વાસ નિ:શ્વાસ લેવા વગેરે ક્રિયાની આલોચના કરવી નહિ. કારણ કે સૂત્રની પ્રવૃત્તિ એવી છે માટે એ વિધિવાળાની બીજી રીતે આલેચના વિના પણ શુદ્ધિજ છે. આ ઠેકાણે કોઈના મનમાં એવી આશંકા આવે કે
થેક્ત વિધિએ કરેલા કૃત્યને માટે પણ આલોચના પ્રાયશ્ચિત્ત લેવુ પડે તે કાંઈ પણ્ કરવુજ નહિ અને વ્રત લઇને અનશનજ કરવુ એ ઊત્તમ છે.’ એવી આશંકા કરનારે સમજવું કે સૂત્રકારની એવી આના નથી, કારણ કે એ પ્રમાણે વર્તતા તે તીર્થના ઉચ્છેદ થઈ જાય, અને કાઈ કાઈને મેધ કરે નહિ અથવા કાઇ કેઈથી એધ પામે પણ નહિ. જેમ મલીનતાની શંકાથી કાઇ માણુસ વસ્ત્રજ પહેરે નહિ તેા વસ્ત્ર રહિત કરવાથી તે પશુ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૩
- પ્રતિક્રમણ. તુલ્ય ગણાય તેમ ચારિત્રને વિષે પણ આલોચનાની શંકાથી ક્રિયા કરે ન તે પશુવાપત્તિ થાય. જેમ વસ્ત્ર પહેરવા અને તે મલીન થાય તો તેને જ. લવડે નિર્મળ કરવા એ ઉત્તમ છે તેમ ચારિત્રને વિષે પણ કરવા યોગ્ય ક્રિયા કરવી અને તે કરવામાં લાગેલા અતીચારરૂપ મેલને આલોચના પ્રાયશ્ચિત રૂપ જળવડે સાફ કરે એજ ઉત્તમ છે.
૨ ઈસમિતિ વગેરેમાં સહસાત્કાર અને અનાભો નથી, માર્ગમાં વાત કર્યાથી અને ગૃહસ્થ ભાષા બોલવાથી–વગેરે પ્રમાદ કરીને જે દોષ લાગ્યા હોય તેને માટે મિથ્યાદુકૃત દેવું એ પ્રતિક્રમણ પ્રાયશ્ચિત્ત.
( ૩ ઈદ્રિના શબ્દાદિ વિષયને અનુભવીને કોઈને શંકા થાય કે શબ્દ દિવિષયમાં મને રાગદેષ છે કે નહિ? તે શંકા વિષયે આલોચના પૂર્વક મિદુષ્કત દઈ શુદ્ધ થવું એ મીશ્ર પ્રાયશ્ચિત
૪ અનેષણય આહાર શુદ્ધ બુદ્ધિથી ગ્રહણ કર્યા પછી અશુદ્ધ જણાયેલ. પ્રથમ પિરિસિએ આણેલો આહાર ચતુર્થ પિરસિ સુધી રાખવાથી કાળાતીત થયેલ, અર્ધજન ઉપરાંતથી આણેલો અથવા મગાવેલ ક્ષેત્રતીત થએલ આહાર અને સુર્યાદિય થયા શિવાય તથા સુર્યાસ્ત થયા પછી ઉદય થયાની અને અસ્ત નહી થયાની બુદ્ધિએ ગ્રહણ કરેલ આહાર––વગેરે અશુદ્ધ આહારનો ત્યાગ કરવો એ વિવેક પ્રાયશ્ચિત.
૫ કાયદાને નિરોધ કરી ઉપયોગ માત્ર દુઃસ્વપ્ન જનિત દોષ વિગેરેની શુદ્ધિ કરવી તે કાયેત્સર્ગ પ્રાયશ્ચિત્ત.
૬ સચિત અથવા પૃથ્વીકાયાદિને સંઘટ્ટ થવાથી લાગેલા દોષની, ગુરૂના બતાવ્યા પ્રમાણે નીવીથી તે છ માસના ઉપવાસ પર્યંતના તપથી શુદ્ધિ કરવી તે ત૫ પ્રાયશ્ચિત.
૭ થયેલા દેશને માટે વ્રતારોપણ કાળથી તે પાંચ અહો રાત્રીના ૫યાયને દુષણના ક્રમ પ્રમાણે છેદ કરવો તે છેદ પ્રાયશ્ચિત- જેમ દુઇ વ્યાધિના દોષથી શરીરના એક ભાગને શેષ અવયવની રક્ષાને માટે છેદ કરે તેને મ શેષ પર્યાયની રક્ષાને માટે દુષણના પ્રમાણમાં વ્રતપર્યાયનો છેદ કરવો. જે માણસ તપથી પણ દુર્દમ હોય, છ માસનો અથવા તેથી પણ ઊત્કૃષ્ટ તપ કરવાને સમર્થ હોય, એવા ભારે તપથી પણ શું! એમ બેલી તપના ગર્વવાળો હોય, તપ કરવાને અસમર્થ હોય, ગ્લાન બાળ અથવા વૃદ્ધ હોય, તપની શ્રદ્ધાવિનાને હોય અને નિષ્કારણે અપવાદ માર્ગ સેવવાની રૂચિવાછે હોય તેને માટે આ પ્રાયશ્ચિત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
૧૫૪
૮ જાણીને પંચેંદ્રિય ના વધ કરનાર, અહંકારથી મૈથુન સેવનાર, મૃાવાદ, અદત્તાદાન અને પરિગ્રહ સંબધી ઉત્કૃષ્ટ દોષને સેવન કરનાર, અને જાણીને પુનઃપુનઃ દોષ કરનારને તે દેવની શુદ્ધિને માટે મૂળ પયાયથી છેદ કરી ફરી તારાપણ કરવું તે મૂળ પ્રાયશ્ચિત્ત.
સુધી વ્રતને વિષે શક્તિ ન રહે
૯ મરણની નિરપેક્ષાએ પાતાને અથવા પરને ઘેર પિરણામથી યષ્ટિમુષ્ટિને પ્રહાર કરનારને જ્યાં સુધી ઊચિત તપ ન કરે ત્યાં ન રાખવા. ઊચિત તપ એવા કે તેનામાં ઉઠવા એસવાની અને જ્યારે ઊડવું હોય ત્યારે ખીન્નની પ્રાયના કરે કે આય ! હું ઉડવાની ઇચ્છા કરૂ છું, સામેા માણુસ તેની સાથે ખેલ્યા વિના તે પ્રમાણે કરે—એટલે સુધી તપ કરે ત્યારે તેની ઊથ્થાપના કરવી અર્થાત ત્રતારૅપ કરવા તે અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦ સાધ્વી અથવા રાજાની રાણીને ભેગવનાર, સાધુ અથવા રાન્તો વધ કરનાર વગેરે દેષ સેવનારને વેશ પ્રતપણે રાખી જીનકપીની સદૃશ ક્રિયા કરતા ક્ષેત્રની ખ્વાર વિચરી સારી રીતે તપતપી તીર્થની પ્રભાવના કરે ત્યારે પુનઃ વ્રતારાપ કરવા તે પારાંચિત પ્રાયશ્ચિત. તેની મુદત જધન્ય માસ અને ઊત્કૃષ્ટે બાર વર્ષની સમજવી.
અર્થ આ પ્રમાણે
એ પ્રમાણે દશ પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તેમાં છેલ્લું પ્રાયશ્રિત્તઆચાર્ય અને કાઈ મહા સત્વવતનેજ હાય. ઉપાધ્યાયે પારાંચિક પ્રાયશ્ચિત્તને લાયક અપરાધ કર્યો હાય તે પણ તેને અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત અપાય માટે તેને અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્રિત સુધી જાણવું. સામાન્ય સાધુ તે નવમા દશમા પ્રાયશ્ચિતને લાયક દેખ કર્યો હોય તાપણ મૂલ પ્રાયશ્ચિત્ત સુધી ને લાયક ગણાય. અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત કેટલાક દોષને માટે જધન્ય છ માસ સુધી અને ઊત્કૃષ્ટ વર્ષ સુધીનું અપાય છે તથા કેટલાક દોષને માટે જધન્ય વર્ષ અને ઊત્કૃષ્ટ બારવર્ષ પર્યંત અપાયછે. તીર્થં કર ગણધર અને પ્રવચનના તીરસ્કાર કરનારને માટે પ્રથમ મુદત કહી છે, અને હાથે કરીને કાઇને મારનાર તથા સ્વધર્મી અથવા અન્ય ધર્માંની ચેા રી કરનાર વગેરે દોષ સેવનારને માટે બીજી મુક્ત કહીછે. આ દશ પ્રાયશ્ચિત માંહેના છેલ્લા બે પ્રાયશ્રિતને ચાદ પૂર્વી અને પ્રથમ સહનનને વિચ્છેદ થવા સાથે વિચ્છેદ સમજવા અને બાકીના આઠે પ્રકારના પ્રાયશ્ચિત્ત દુપ્પસ હુસર પતિ એટલે પાંચમા આરાના છેડા પર્યંત ાણુવા
પ્રતિક્રમણ એ દર્શ પ્રાયશ્ચિત્ત માંહેતુ ખી
પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તેને
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંસ્કૃત ન થે.
૧૫૫ स्वस्थानावत्परस्थानं प्रमादस्यवशाद्गतः । तत्रैव क्रमणं भूयः प्रतिक्रमण मुच्यते ॥
પ્રમાદ વશે પિતાના સ્થાનેથી પરસ્થાને ગયેલા એ મૂળસ્થાને પાછું ફરવું તેનું નામ પ્રતિક્રમણ.
અપૂર્ણ
संस्कृत जैन ग्रंथो.
ઘણે અન્યધર્મીએ તો એમજ જાણતા અને હજી પણ એમજ જાણે છે કે જૈન ધર્મના ઘણા ગ્રંથો નથી અને જે છે તે માગધી ભાષામાં જ છે, પરંતુ એતો હવે પ્રસિદ્ધ થઈ ચુક્યું છે કે જૈન ધર્મના લાખો પુસ્તકો છે અને તેમાં મૂળ સૂ શિવાય બાકીના ગ્રંથોનો મોટો ભાગ - સ્કૃત ભાષામાં છે. અર્વાચીન સમયમાં શ્રાવકોની જ્ઞાન ઉપર ઓછી પ્રીતિ હોવાને લીધે તેઓને પિતાની આ મીલકતની ખબર નહોતી તે તેઓ બીજાને એ સંબંધી ક્યાંથી ખબર આપી શકે. હાલમાં કાંઈક જ્ઞાન ઉપર પ્રીતિ થઈ, કેટલાક વિદ્વાન અને જ્ઞાન મેળવવાની રૂચિવાળા સાધુઓએ
જ્યાં ત્યાંથી વસાઈ રહેલા ભંડારો ઊઘાડી તેમાંના પુસ્તકો જોયા અને શોધ કબુદ્ધિના અંગ્રેજોએ પણ સ્થળે સ્થળેથી ગ્રંથો લઈ હજારો ગ્રંથો મેળવ્યા ત્યારે આ વાત સારી રીતે પ્રસિદ્ધિમાં આવી. હજી સુધી પણ બીજાઓની તે શું વાત કરવી પણ જનધર્મ માનનારના મોટા ભાગનું અથવા તમામનું એમજ માનવું હતું કે “જનધર્માચાર્યોના બનાવેલા વ્યાકરણ, કાવ્ય, કોષના ગ્રંથો નથી, તેઓએ તો ફક્ત ધર્મ તાનાજ ગ્રંથો બનાવ્યા છે; ફક્ત શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યનું બનાવેલું એક વ્યાકરણ છે તે કોઈ ભણી શકે તેવું નથી અને ભણાવનાર પણ નથી.” આ ધારવું ખોટું છે કે સાચું તેની શોધ કર્યા વિના શું ખબર પડે. હાલમાં પાલીતાણામાં એક જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા થઈ તેને યોગે આ બાબતમાં તપાસ કરતા કેટલોક નવો શોધ થઈ શકે છે અને ઉપલી ધારણા તદન ખોટી હતી એવું જણાયું છે. તપાસ કરતા અત્યાર સુધીમાં જે જે જણાયું છે તેનો સાર નીએ પ્રમાણે છે.
શદાનુશાસન નામે શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યનું બનાવેલું વ્યાકરણ છે તેની
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ, વોપન્ન બૃહરિ ૧૮૦૦૦ શ્લોકની અને લઘુવૃત્તિ ૬૦૦૦ શ્લોકની છે. વળી તે ઉપર ન્યાસ નામે ટીકા ૮૦૦૦૦ લોક પ્રમાણે છે. એજ શબ્દાનુશાસનના મૂળસૂત્રની જુદી અષ્ટાધ્યાયી છે. આઠમો અધ્યાય સર્વેમાં માગધી વ્યાકરણને છે. એ આઠમાં અધ્યાય ઉપર બીજા કોઈ આચાર્યની બનાવેલી ઢુંઢીકા નામે ટીકા છે. આ શબ્દાનુશાસન જેને સઘળા હોટું અને નભણી શકાય એવું વ્યાકરણ ગણે છે તેવું નથી સારા બુદ્ધિવાળા એ સહેલાઈથી શીખી શકે તેવું છે અને પાલીતાણ પાઠશાળાના અધ્યક્ષ એ ભણાવી પણ શકે છે. હાલ એક બે સાધુ મહારાજા તેનો અભ્યાસ કરે પણ છે.
શ્રી મેઘવિજયજી ઉપાધ્યાયના બનાવેલા ત્રણ વ્યાકરણ સંભળાય છે. આમાંના પ્રથમ વ્યાકરણનું નામ ચાંદ્ર-ચંદ્રપ્રભા અથવા જેને છે એની - ક સંખ્યા ૬૦૦૦ છે. એ વ્યાકરણ અમારી પાસે આવેલું છે; બીજું મધ વ્યાકરણ ૩૫૦૦ લોક સંખ્યાનું છે એવું સાંભળ્યું છે, અને ત્રીજું માત્ર છશે લોકનું વ્યાકરણ છે તે હાલ અમારી પાસે નથી પણ મુનિ મહારાજ શ્રી નૃદ્ધિચંદજી મહારાજે જોયેલું છે. તેમની પાસે હતું પણ ખરું.
શ્રી વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય કૃત બહુજ સરલ લઘુ હૈમ પ્રક્રિયા નામે વ્યાકરણ છે જેની લેક સંખ્યા સુમારે (૨૫૦૦) છે. એ વ્યાકરણ ની ઉપર પજ્ઞ ટીકા ૧૬૦૦૦ શ્લોકની છે.
બુદ્ધિ સાગર નામે વ્યાકરણ પણ જૈનાચાર્ય કૃત છે તેની સંપૂર્ણ પ્રત અમને મળી નથી પણ ચેકસ જગ્યાએ છે.
હેમચંદ્રાચાર્યના વ્યાકરણમાં બતાવેલ ધાતુના અર્થ અને રૂપને બતા-- વનાર દિયારત્ન સમુચ્ચય' નામે વ્યાકરણ ગ્રંથ છે.
આટલું તો વ્યાકરણ સંબંધે જણાયું છે. કોષમાં શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત અભિધાન ચિંતામણિ (નામમાળા) નામે કોઇ સુમારે ૧૪૦૦૦ શ્લોક સંખ્યા છે. અને બીજો અને કાર્યસંગ્રહ નામે કોષ તેમનોજ કરેલ છે
જેની ઉપર પ વૃત્તિ સુમારે ૧૫૦૦૦ શ્લોકની છે તે હેમચંદ્રાચાર્યના શિખ્ય મહેંદ્રાચાર્ય વિરચિત છે પણ તેની ઉપર કર્તા તરીકે નામ ગુરૂ મહારાજાનું જણાવ્યું છે. એ સિવાય એકાક્ષરી મેષ (૫૦) કન છે. તથા માગધી શબ્દોને માટે દેશી નામમાળા છે.
કાવ્યમાં શ્રીમામચંદ્રાચાર્ય કૃત દ્વયાશ્રય કાવ્યોપજ્ઞ વૃત્તિવાળું ૧૮૦૦૦ ૧ આ વ્યાકરણ સભા તરફથી છપાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંસ્કૃત જન ગ્રંથા.
૧૫૭
શ્લોકનું છે. આમાં સિદ્ધરાજ અને કુમારપાળ વગેરે રાજાએ ના ચરિત્ર અને તે સાથે શબ્દાનુશાસનના અનુક્રમ પ્રમાણે વ્યાકરણના સૂત્રેા સિદ્ધ કર્યા છે. આવુ દરેક શ્લોકમાં એ હકીકત બતાવનારૂં કાવ્ય તે કોઈ પણ નથી. ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચરિત્ર નામે કાવ્ય સુમારે (૫૦૦૦૦) શ્લોક સંખ્યાનુ છે અને પરિશિષ્ટપર્વ નામે કાવ્યર જેમાં સ્થવિરાવળી ચરિત્ર છે તે સુમારે ૩૫૦૦ શ્લાકનું છે. આ બંને કાવ્યના કર્તાપણુ શ્રીમાન્હેમચંદ્રાચાર્ય છે. એ શિવાય નેમિનિર્વાણ કાવ્ય, જનકુમાર સ ંભવ, નેમિદૂત,* જૈન મેધદૂત ( સટીક ), જયંતવિજય કાવ્ય, ગાતમીય કાવ્ય, ધર્મ શમાભ્યુદય કાવ્ય,' ચંદ્રપ્રભુચત્રિ,† વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર, હીરસાભાગ્ય કાવ્ય, વિજય પ્રશસ્તિ કાવ્ય-વગેરે’ ક્રાવ્યા જણાયા છે અને જોવામાં આવ્યા છે. આ શિવાય રભામંજરી અને કપુછ્યુંજરી નામે જેન નાટીકા છપાયેલ છે.
ન્યાયમાં સ્યાદ્વાદમજરી સ્યાદાદરત્નાકરાવતારીકા અને સમ્મતિતક વિગેરે અનેક જૈન ગ્રંથેા છે તેના નામ વિગેરે પ્રસંગેાપાત બહાર પાડશું. શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત લિંગાનુશાશન સ્વાપના લઘુ અને ગૃહવૃત્તિ સહીત છે તથા જેમાં સંસ્કૃત અને માગધી અને ભાષાના છંદ ખનાવવાની રીતિ બતાવેલી છે એવા છંદાનુશાસન નામે ગ્રંથ છે.
આ પ્રમાણે કુંકી મુદતમાં આટલું તે જણાયું છે. એ સિવાય ડુજી પણ બીજા ઘણા ગ્રંથા હશે. એમ સાંભળ્યું છે કે શ્રીમાન્ મલયગીરી આયાર્યું તથા શ્રીઅભયદેવસૂરિજીએ બનાવેલી ટીકામાં પોતાના કરેલા વ્યાકરણ સંબધી જણાવ્યું છે, એ વાત જો ખરી હોય તે તે
૧ (શષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર કાવ્યનું પ્રથમ પર્વ જેમાં શ્રી ઋષભ દેવ ભગવાનનું ચરિત્ર છે તે આ સભા તરફથી થોડી મુદતમાં છપાવાનું છે. આ કાવ્ય અગાળાની રાયલ એશિયાટીક સેાર્સટી તરફથી છપાયું છે. ૩ જૈનકુમાર સંભવમાં શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીના વિવાહનુ વર્ષન છે. ૪ નેમિત કાવ્ય સમશ્લોકી ભાષાંતર અને અર્થ સાથે આ ચેાપાની
૨
યુમાં છપાય છે.
૫-૬ આ કાવ્યે કાવ્યમાળા નામે ચેાપાનીયામાં છપાયા છે.
૭ હીર સાભાગ્ય કાવ્યમાં હીર વિજય સુરિનું ચરિત્ર છે. એ એમના શિષ્ય બનાવેલ છે.
૮ વિજય પ્રશસ્તિ કાવ્યમાં વિજયગચ્છની પરપરા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ. વ્યાકરણ હેમચંદ્રાચાર્યના શબ્દાનુશાશનની અગાઉનું નીકળે. પરંતુ આ બાબતમાં ખાત્રી માત્ર એટલીજ છે કે આપણા લોકોની જ્ઞાન ઉપર જેઈએ તેવી પ્રીતિ નથી. ઘણું અબુધ જનો પોતાના તાબાને ભડા કોઈને જોવા પણ દેતા નથી. જે આમ કાયમ રહે તો કેવા કેવા અને કેટલાં ગ્રંથો છે તેની શી ખબર પડે; માટે અમારી આ વિષય લખી એવી નમ્ર પ્રાર્થના છે કે જે મુનિ મહારાજાએ આ શિવાય વ્યાકરણ કાવ્ય, કોષ કે અલંકાર વિગેરેના જૈનગ્રંથો જોયા હોય તેઓએ કૃપા કરી અને મને લખી જણાવવું જેથી અમે એ ગ્રંથની હયાતી વિષે લખી શકશું.
વળી જે શેહેરમાં મોટા મોટા ભંડારે છે તે ભંડારના ઉપરી સાહેબ જે અમારા તરફ તેમના તાબાના ભંડારની ટીપની નકલ મેકલી આપશે તો અમે તેમનો આભાર માનશું, તેમાં રહેલા ગ્રંથોનો તે ઉપરથી ભણનારા લાભ મેળવી શકશે, પ્રછન્ન ગ્રંથો પ્રસિદ્ધિમાં આવશે અને તેઓએ ભંડારના ઉપરી તરીકેની પિતાની ફરજ બજાવી ગણશે. તથાસ્તુ
संबोध सत्तरी. લભ ઉપર સુભમચક્રવર્તિની કથા.
[ અનુસંધાન પાને ૧૨૨ થી ] પરશુરામે સાતવાર નિઃક્ષતી પૃથ્વી કરી હતી એટલે તેના વૈરથી સુભૂમ ચક્રવર્તિએ એકવીશવાર અબ્રાહ્મણી પૃથ્વી કરી અને ચક્ર રત્નવડે છેખંડ પૃથ્વી સાધી ચક્રવર્તિપણું સિદ્ધ કર્યું.
હવે તેના હૃદયમાં લોભ સમુદ્રના તરંગવૃદ્ધિ પામ્યા. છ ખંડ ઋદ્ધિવડે પણ તેનો પ્રજ્વળીત લોભાગ્નિ શાંત થયો નહીં. તે વિચારવા લાગ્યો કે છ ખંડ તો બધા ચક્રવર્તિ સાધે છે તો તેમનામાં અને મારામાં અંતર છે? હું તે બધાથી વિશેષ કેમ કહેવાઉં? માટે મારે તો ધાતકી ખંડ માંહેના ભરતક્ષેત્રના બીજા છ ખંડ સાધવા એટલે હું બમણી ઋદ્ધિવાળો ચક્રવર્તિ કહેવાઉં. આ પ્રમાણે વિચાર કરી પોતાના સર્વ લશ્કરને ચર્મરત્ન ઉપર ચડાવી લવણ સમુદ્રની ઉપર આકાશ માર્ગે પ્રયાણ કર્યું. અસંભવિત બનાવ કદી - ણ બની શકતો નથી, કોઈ પણ ચક્રવર્તિ બીજા છ ખંડ સાધે એ બન્યું નથી અને બનવાનું પણ નથી. અત્યંત લોભની વૃદ્ધિ પ્રાંતે હાની કારકજ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
૧૫૯
થાય છે, એના દાંતમાં આ હકીકત પરિપૂર્ણ મળતી છે. સુભૂમને પણ ના જે રિત વૃદ્ધિ એ વચન પ્રમાણે થયું. છ ખંડની ઋદ્ધિ છતાં તેનો લોભ સમાયો નહી. વિચારો કે તેને છ ખંડની ઋદ્ધિમાં શું કમી હતી? નવનિધાન મળવાથી કઈ બાબત તેને અપ્રાપ્ત હતી? માત્ર તેના એક શરીરને માટે ઉપભોગમાં શું ઓછાશ હતી? દેવાંગના સંદશ ચોસઠ હજાર તો સ્ત્રીઓ હતી, આખા ભરત ક્ષેત્રમાં તેની જોડનો કોઈ પુરૂષ નહોતો, ઇંદ્રીયોના ઉપભોગના પારાવાર સાધનો હતાં તે છતાં પણ તેને લેભાગ્નિ શાંત થયો નહીં, ઉલટો વૃદ્ધિ પામ્યો અને તેથી અસંભાવ્ય કાર્યને તેણે આદર કર્યા.
લવણું સમુદ્રના મધ્યભાગમાં પહો કે સમકાળે ચર્મરત્નના અધિહિત હજારે દેવતાઓનું મન અન્ય કાર્યમાં લલચાયું. પુન્ય દશા ફરી, આ યુષ્યનો અંત આવ્યો, સમકાળે સર્વ પરિવારના તથા લશ્કરના પાપ પણ આવી મળ્યા એટલે તે સર્વ દેવતાઓએ પૃથ પૃથક્ “ મારા એક વિના કાંઈ અટકવાનું નથી ” એવો વિચાર કરીને એક સાથે ચર્મરત્નને ઉપડવું મુકી દઈ પલાયન કર્યું એટલે તત્કાળ ચર્મરત્ન સમુદ્રમાં પડી તેને તળીએ જઈને બેઠું. સુભૂમની સાથે સર્વ લશ્કર તથા પરિવારના કાણું ૫ણ નાશ પામ્યા. સુભૂમચક્રવાર્તા મૃત્યુ પામીને કપાયના તીવ્ર ઉદયથી અને અનેક પ્રાણીઓના વિનાશવડે આખા જન્મમાં બાંધેલા અપરિમિત પાપના પ્રબંધથી સાતમી નરક પૃથ્વીને વિષે ૩૩ સાગરોપમને આયુષે ઉત્પન્ન થયે.
લોભી મનુષ્યની પ્રાંતે આ ગતિ છે. માટે સુજ્ઞ જનોએ વૃદ્ધિ પામતી તૃષ્ણના વેગમાં ઘસડાતા મનને રોકી રાખવું અને પરિગ્રહાદિકનું પ્રમાણ કરવું. મનને છાએ ગતિ કરવા ન દેવી. ઈચ્છા વૃદ્ધિ પામ્યા પછી અને તેને સ્વેચ્છાચારિણું કરી દીધા પછી તે કુલટા સ્ત્રીની જેમ વશ રહેતી નથી અને દુર્ગતિએ પહોચાડે છે ત્યારેજ રહે છે.
લોભના સંબંધમાં આ કથા લખીને ચાર કષાય સબંધીની ૬૮ મી ગાથાનો અર્થ એ પૂર્ણ કર્યો છે. હવે આગળ ગ્રંથ કર્તા ભવ્યજીવોના ઉપગારને નિમિત્ત બીજે ઉપદેશ કરે છે.
અપૂર્ણ.
वर्तमान समाचार. શ્રી ને પાણીમાં પ્રતિષ્ઠા–કલાપુર જીલ્લાના પાણી નામે ગામમાં
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ ગયા માગશર સુદી ૬ ઠે પ્રતિકાને મહેચ્છવ બહુ પ્રશંસા પાત્ર થયો છે. કેટલીક વખત મોટા શહેર કરતાં પણ નાના શહેરે એવી બાબતમાં આ ગળ પડતા થાય છે. અંહી પ્રતિષ્ઠાના કાર્યમાં બે ગ્રહસ્થો જેના નામ અને મને મળ્યા નથી તેમણે સુમારે ૨૫ હજાર રૂપિઆ ખરચ્યા છે. દેરાસરજીમાં ત્રીસ હજાર રૂપિઆને સુમારે ઉપજ થઈ છે. બહાર ગામનું પાંચ સાત હજાર માણસ એક ડું થયું હતું. પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર પંડીત શ્રી બાચંદ્રજી હતા. જૈન શાસનની વિશેષ ઉન્નતી થઈ છે.
શ્રી વાનવડીમાં પ્રતિષ્ટા–ઉપરનીજ તારીખે પુના જીલ્લાના વાવડી નામે ગામમાં પ્રતિષ્ઠા થઈ છે. ૩૨ વર્ષથી પ્રભુજી પરેણુગત હતા. ગામમાં શ્રાવકના ઘર માત્ર ૧૨ જ છે પરંતુ બે ચાર ગ્રહના ઉત્સાહથી આ કાર્ય બની આવ્યું છે. બે નવકારશી થઈ છે. દશ દીવસ સુધી પરદેશીને માટે રડું ખુલ્લું રાખવામાં આવ્યું હતું. દેરાસરજીમાં ઉપજ સુમારે ચાર હજાર રૂપૈયાની થઈ છે. ગામના પ્રમાણમાં બહુ વિશેષ વાત બની આવી છે.
શ્રી અમદાવાદનો સંઘ–વકીલ મગનલાલ સરૂપચંદે શ્રી સિદ્ધાચળછ આવવાનો છરીપાળ સંધ માગશર વદ ૨ જે અમદાવાદ મુકામથી કાઢેલે તેણે બે દીવસ ગામ બહાર પડાવ રાખીને વદ ૫ મે સખેંજ મુકામ કર્યું હતું. સાથે ગાડીઓ ૭૦'ને માણસ ૬૦૦ ને સુમારે હતું ત્યાંથી ૧૭ દીવસે પાલીતાણે સંધ પહોચે છે. સાથે સાધુ સાધવીના ઠાણું ૬૧ હોવાથી સંઘની શોભા બહુજ સારી આવી છે. એમાં મોટો ભાગ શ્રીમદ્ મહારાજ શ્રી બુટેરાયજી મહારાજના સમુદાયમાંથી હતો. મુનીરાજ પં. શ્રી ગંભીરવિજયજી વગેરે મુનીરાજના ઠાણે ૧૮ તથા સાધવજીના દાણા ૧૫ એ સમુદાયમાંથી હતા.એશિવાય ૫૦ દયાવિમલજી વિગેરેને પરિવાર હતો. રસ્તાના તમામ મુકામોએ બીજા ગ્રહસ્થો તરફથી સંધ જમ્યા છે. રસ્તામાં વળા વિગેરે શહેરોમાં તેમજ પાલીતાણામાં પ્રવેશ કરતાં સામૈયું બહુ સુંદર થયું છે. એ સંધશ્રી પાલીતાણામાં સુમારે ૧૫ દિવસ રહેનાર છે.
શ્રી સુરતથી નીકળેલો સંધ સુદ ૧૩ શે શ્રી ખંભાત મુકામે આવ્યો છે. એ સંધની શોભા પણ બહુ સારી આવી સંભળાય છે. સાથે સાધુ સાધવીના ઠાણું પણ વિશેષ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનકથા રત્ન કેવું ભાગ ૭ મા-શ્રી પૃથ્વીચ ગુણસાગર ચરિત્ર અહ જ ચમત્કારીકુ તેમજ ઉપદેશક છે, વધારે પ્રમશ - સા કરવાની જરૂર નથી. કીંમત રૂ૩) પોસ્ટેજ જુદુ | ચરિતાવળી૨સીક સીક કથાઓનો સંગ્રહ, હાથમાં લેનાર પૂરી કયી પછીજ પડી મુકે એવી ચિતને આકર્ષણ કરનાપી છે. ફિ’મત સાદીના ૩૧--૦ સોનેરીના ૩૧-પાસ્ટેજ મેં આના. જનશાળા માટે પાટેજ માફ. 0 માં ય પ્રતિક્રમણ ગુજરાતી-બહુ જ સુંદર મોટા અક્ષરચી કેટલાક વધારા સાથે શા. ભીમશી માણેક તફથીજ છપાણી છે કીંમત રૂ૦–૧૪-૦ જનશાળા માટે રૂ૦-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદું.
ઢ ઢકહિત રિક્ષા ટુઢક મતિ પાર્વતીએ બનાવેલી કતકે - ની ભરેલી ( જ્ઞાનદીપીકા ' નામની બુકનું ખંડન શાસ્ત્રી લીપીમાં છા પેલ. કીંમત રૂ ૦-૮-૦ પાસ્ટેજ ૦-૬-૦ . ( આ શિવાય બીજી પણ ઘણી જાતની ચાપડીએ અમારી ઓફીસ માં મળે છે. જે જનબધુને જે બુક જોઇએ તે અમારી પાસેથી મંગાવવી. પાસ્ટ દ્વારા મોકલવામાં આવશે.
ગ્રાહુકાને સૂચના. | અમારો કારકુન ત્રવાડી કેશવજી વાલજીને લવાજમ વિગેરે ની ઉધરાણી માટે બહારગામ મોકલવામાં આવ્યા છે તેથી શુંથઈ, સુરત, ભરૂચ, વડોદરા, અમદાવાદ, વીરમગામ વઢવાણ, લીંબડી અને બાટાદ વિગેરે શહેરાના ગ્રાહકોએ તેમને ખાટી ન કરતાં તરત લવાજમ આપવા કે પા કરવી,
એ ત્રી लवाजमनी पहोच. ૧-૩ શા, ગેરવીંદજી મકન, | ૨-૬ શા. ગાભાજી મીયાચ દ. ૨ --- શા. પનાલાલ કારદાસ. ૧-૩ શા. હીરાચંદ મોતીચંદ. ૩ - શા. વીરચંદ નેમચંદ. * -૬ શા. કેશવલાલ મુળચંદ. ----૬ ગાંધી જેઠા વીરા.
૧-૩ શા, હુ રગેવન જીવ, દ. ૧-૩ શા સાકરચંદ મેતી. –૧૦ શા. ખુશાલચંદ માણેકચંદ. ૨-૬ શા. જુલચંદ રામજી, | ૧-૩ શા, દલપત વેણીદાસ. ર -૮ શા વેલશીભાઇ મુળજી. ) ૧-૩ શા. ગોકળજી હું સરાજ, ૧ ૩ ઝવેરી બાલાભાઈ છોટાલાલ. ૧-૩ વકીલ ઓધવજી પ્રાગજી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2-6 શા. મુળચંદ અમથાલાલ. 1-3 દેશાઈ લખમીચ' ભવાન. 2-3 શા. પાનાચંદ ઉજમ, , 1- રા. રા. ગીરધર લાલ હીરાભાઈ 2-6 શા. માણેકચંદ ભગવાને. | 2-6 શા જમનાદાસ કરમચંદ. 3-4 શા. નથુભાઈ વ્રજભૂખણદાસ. ર-૬ પરી. પાનાથ દ કુબેરદાસ. 1-3 શા. બેચરદાસ શીરચંદ. | | ર– મેતા. ઝીણો લાલજી. ર-૬ શા. નાનચંદ કૃષ્ણાજી c=1 3 . રા. બાલાભાઇ ગુલાભચંદ 3-4 શા. પોપટલાલ માણેકચંદ. 1-3 રા. રા, દલીચંદ ફલેયદ. 1-3 શા. જગજીવન સાભાચંદ. 2-6 શા. ટાકરલાલ છગનલાલ. 1 2 શા. નાથાભાઈ લલુભાઈ. | 2-7 શા. બાલાભાઈ ગીરધરલાલ. મુનિરાજ શ્રી માતા વિજયજીના સ્વર્ગવાસ. પાસ સુદ 11 ગુરૂવારની રાત્રના 8 કલાકે શ્રી ભાવનગરમાં માત્ર ચાર દિવસના ઉલટી વિગેરે વ્યાધિથી મુનીરાજ શ્રી માતીવિજયજીએ સ્વર્ગ ગમન કર્યું છે. એ મૂળ શ્રી અમદાવાદના રૂ પાસુરચંદની પાળના રહીશ દશા શ્રીમાળી શ્રાવક હતા. સંસારીપણે નામ મુળચંદ હતું. પાણી ગ્રહણ કરેલું હતુ તે છતાં પણ સગુરૂના ઉપદેશવડે વૈરાગ્યની વૃદ્ધિ થવાથી સર્ષ કેચુકવૃત સંસારને તજી દઇને સુમારે 25 વર્ષની નાની ઉમરે શ્રી ડીસામાં૫ મધ્યે મુનીમહારાજશ્રી નિત્યવિજયજી સમિપે બીજા ચાર જણ સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. વડી દીક્ષા સમયે શ્રીમદ્ મુનીરાજશ્રી બુટેરાયજી મહારાજના નામનો વાસક્ષેપ કરેલ હોવાથી એ એ એમના શિષ્ય અને મુનીરાજશ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના ગુરૂ ભાઈ હતા. સ’વત 1922 ના માગશર સુદી 5 મે દીક્ષા ગ્રહણ કરેલી હોવાથી અતે સમયે દીક્ષા પર્યાય 27 વર્ષ ઉપરાંત હતા. એમણે કચ્છ, માળવા ગુજરાત અને કાઠીયાવાડમાં બહુ જગ્યાએ વિહાર કરેલા છે. શરીર બહુ કુશ છતાં વિહાર શક્તિ સારી હતી તેથી બહુ જીવે ઉપર ઉપગાર કર્યો છે. છેવટ સુધી સાધ્ય સારી રહી છે. વડીલ મહારાજશ્રીએ અંત પર્યત પાસે બેસી રહીને બહુ શ્રેષ્ટ પ્રકારે નિઝામ્યા છે. તેમના અકસ્માત મૃત્યુથી મહારાજશ્રી વૃદ્ધિચંદુજી વિગેરે સાધુ સમુદાયને તેમજ સંધને બહુજ દીલગીરી ઉત્પન્ન થઈ છે. અંત ક્રિયાના પ્રસંગમાં સ ધે સારી ભક્તિ દશીવી છે. જીવદયાના અનેક કારણો બન્યા છે. તેમજ શુદી 13 થીએજ નિમિત્તે અઠ્ઠાઈ મહોચ્છવું પણ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે. આવા ૨ન પુરૂ પાને વિરહ અત્યંત દુ:સહ છે તેમ એવા રત્નની નિષ્પત્તિ પણ અસંભવિત છે. તોપણ ભવતવ્યતાને બળવાન ગુણી હૃદયને શાંત કરી ધર્મ કાર્યમાં વિશેષ પ્રકારે પ્રવર્તવુ એજ કર્તવ્ય છે. For Private And Personal Use Only