Book Title: Jain Darshan ma Kalni Vibhavana
Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Z_Jintattva_Granth_1_002039.pdf and Jintattva_Granth_2_002040.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249453/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM kALanI vibhAvanA chellA thoDAka dAyakAmAM bhautika vijJAne Azcaryajanaka prati karI che. aNuvijJAna, vIjANuvijJAna (Electronics), avakAzavijJAna ityAdi vividha vijJAna-zAkhAoe mAnavajAtane herata pamADe evI gajabanI zodho karIne siddhio meLavI che. emAM kALamApaka sAdhano paNa ghaNI jAtanAM vikasyAM che. sTopavoca, kAunTara vagerenI madada vaDe sunizcita AMkaDAo prApta thAya che. eka miniTamAM pacIseka hajAra AMTA phare evAM sAdhano vaparAzamAM AvI gayAM che. emAM jyAre kAMTo pharato hoya athavA AMkaDAo badalAtA hoya tyAre te eTalI badhI jhaDapathI pharatA rahe che ke ApaNane kazuM pharatuM dekhAya ja nahIM. eka sekanDanuM evuM sUkSma vibhAjana thAya che ke ApaNI najaramAM te AvatuM nathI. bIjI bAju rokeTamAM avakAza-yAtrAe nIkaLI pRthvInI AsapAsa paribhramaNa karanAra vaijJAniko kahe che ke avakAzamAM divasa che ke rAta enI khabara paDatI nathI. tyAM kALa jANe sthagita thayo hoya ema anubhavAya che. mAtra ghaDiyALanA AdhAre khabara paDe che ke kaI tArIkha che ane pote keTalA divasathI pRthvInI bahAra che. vartamAna vaijJAnika jagatane kALa vize thatA AvA vilakSaNa anubhavomAM satya raheluM che. keTalAka vaijJAniko have ema mAnavA lAgyA che ke vizvamAM kALa jevuM kazuM che ja nahIM. A badhuM sApekSa che. AjanA vijJAne kALa vize je vAto karI che tevI vAto jaina darzane hajAro varSa pahelAM kahI che. kALa vizenuM ciMtana jaina dharmamAM jeTalI sUkSma rIte ane savigata thayuM che teTaluM jagatanA anya koI dharmamAM ke darzanamAM thayeluM jovA maLatuM nathI. kALanI sUkSma, sUkSmatara ke sUkSmatama vibhAvanA jema emAM karavAmAM AvI che tema kALanI virATa parikalpanA paNa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jinatattva emAM ja jovA maLe che. eka bAju jema emAM sUkSma kSaNa eTale ke "samaya'nI vicAraNA thayelI che tema bIjI bAju palyopama, sAgaropama ane pudgala parAvartana jevI aMtima koTinI addabhuta vicAraNA paNa thayelI che. jaina darzanamAM "samaya" eka pAribhASika zabda che. jaina darzana pramANe "samaya" e kALanuM sUkSmatama avibhAjya aMga (Smallest Unit) che. AMkhanA eka palakArAmAM - nimiSa mAtramAM asaMkhyAta samaya vItI jAya che. A samayane sarvajJa bhagavAna ja jANI zake che. samayano khyAla ApavA mATe zAstrakAro be dRSTAnta Ape che. eka phUlanI pAMdaDIonuM ane bIjuM jIrNa vastra phADavAnuM. dhAro ke koI poyaNInI ke anya koI puSpanI so, baso ke hajArathI vadhu pAMdaDIo ekasAthe uparAuparI goThavavAmAM Ave ane pachI koI baLavAna mANaso soya ke bhAlA jevI tINa aNI vaDe eka ja jhATake tene ArapAra bhedI nAkhe to e aNI koI paNa eka pAMdaDImAMthI nIkaLI bIjI pAMdaDImAM pravezavA jAya to tene temAM keTalo kALa lAge ? eTalo kALa 'samaya'no khyAla ApI zake. athavA koI eka yuvAna mANasa eka jIrNa vastrane eka jhATake phADI nAkhe, to kSaNa mAtramAM phATelA e vastramAM rahelA hajAra-be hajA2 tAMtaNAmAMthI koIpaNa eka tAMtaNo phATyA pachI bIjo tAMtaNo phATe jemAM je vakhata lAge te "samayano khyAla ApI zake. vastuta: samaya ethI paNa vadhu sUkSma che. eTale ja AMkhanA palakArAmAM asaMkhyAta "samaya" pasAra thaI jAya che. kALanA eka cheDe 'samaya' che to bIje cheDe palyopama, sAgaropama, pudgalaparAvartana ityAdi che, palyopama eTale jene palyanI upamA ApI zakAya che. palya eTale khADo athavA kUvo. cAra gAu lAMbo, eTalo ja pahoLo ane eTalo ja UMDo eka goLAkAra virATa kUvo karavAmAM Ave ane temAM yugalIAnA komala vALanA agra bhAganA TukaDA evI rIte ThAMsI ThAMsIne bharavAmAM Ave ke jethI jarA paNa khAlI jagyA rahe nahIM. enA uparathI pANIno dhodha vahI jAya to paNa eka TIpuM aMdara Utare nahIM ane cakravartInI senA enA uparathI cAlI jAya to paNa je palya jarA paNa dabAya nahIM ke name nahIM. have e palyamAMnA rahelA asaMkhyAta vALanA TukaDAomAMthI dara so varase eka TukaDo bahAra kADhavAmAM Ave ane e rIte Akho kuvo khAlI thatAM jeTalo vakhata lAge te vakhata barAbara eka palyopama kahevAya che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena darzanamAM kALanI vibhAvanA 143 A palyopamanA cha prakAra zAstrakAro batAve che. 1. uddhAra palyopama, 2. addhA palyopama, 3. kSetra palyopama. A traNenA sUkSma ane bAdara ema be bheda che. e rIte kula cha bheda palyopamanA A pramANe thAya che : sUkSma uddhAra palyopama, bAdara uddhAra palyopama, sUkSma addhA palyopama, bAdara addhA palyopama, sUma kSetra palyopama ne bAdara kSetra palyopama. A badhA pAribhASika prakAro che. ahIM so varase vALano eka TukaDo kADhavAnuM je dRSTAnna ApyuM che te sUkSma addhA palyopamanuM che. sAgaropama eTale sAgaranI upamA apAya evuM. have palya eTale ke kUvAne badale sAgara jeTalA vizALa khADAmAM vALanA TukaDA e ja pramANe bharavAmAM AvyA pachI e ja pramANe khAlI karavAmAM Ave to tene sAgaropama kALa kahevAmAM Ave che. sAgaropamanA paNa cha bheda che. 1 uddhAra sAgaropama, 2. addhA sAgaropama ane 3, kSetra sAgaropama. A traNenA sUkSma ane bAdara ema be bheda che. e rIte sAgaropamanA kula cha bheda thAya che. ahIM dRSTAntamAM sUkSma addhA sAgaropama samajavAnuM che. dasa koDAkoDI sUkSma addhA palyopama barAbara eka sUkSma addhA sAgaropama. (koDAkoDI eTale karoDa guNyA karoDa). manuSyajIvanamAM kAlanI gaNanA atyaMta prAcIna kALathI thatI AvI che. sUrya-caMdranA udayAsta anusAra, grahonakSatronI sthiti-gati anusAra, manuSyanA paDachAyA anusAra, samudranAM bharatIoTa anusAra mANase kAlanI gaNatarI kevI rIte karavI enI vividha paddhatio zodhIne vikasAvI che. pAzcAtya jagatamAM ghaDiyALanI zodha thayA pachI miniTa ane sekanDanA mApanI cokkasAI AvI ane vartamAna samayamAM ilekTroniksanI zodha pachI ane samayamApaka yaMtronA vikAsa pachI sekanDanAM paNa vibhAjano kevI rIte thAya tenAM sAdhano prApta thavA lAgyAM che. prAcIna kALamAM pAzcAtya jagatamAM mukhyatve sUryanI gatinA AdhAre kALagaNanA thavA lAgI hatI. bhAratamAM kALanI gaNanA sUrya uparAMta caMdra ane nakSatronI gatine AdhAre thaI che. pAzcAtya jagatamAM varSamAM ghaNAM divasa-rAtri AkAza vAdaLAMothI gherAyeluM raheluM hovAthI caMdra nakSatro - grahonA darzanaavalokanamAM eTalI saraLatA rahetI nahIM. eTale caMdrane badale sUryanI gatino Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jinatatva AdhAra levAnuM A paNa eka kAraNa hoya. bIjI bAju Rtucakro je rIte cAle che tenI sAthe sUryacaMdranI gatino meLa besADavo hoya to najIvI vadhaghaTa karavI anivArya banI gaI. ethI ja pAzcAtya kelenDaramAM varSanA 365 divasa uparAMta cAra varSe phebruArInA 29 divasa karavA paDe che. grInIcanI ghaDiyALamAM amuka varSe be sekanDano pharaka karavo paDe che. tevI ja rIte bhAratIya paMcAgomAM tithinAM vRddhikSaya ane adhika mAsanI vyavasthA karavI paDI che. jaina darzana pramANe kALanuM koSTaka taiyAra karavAmAM AvyuM che. e pramANe nava "samaya' barAbara eka jaghanya (nAnAmAM nAnuM) aMtarmuhUrta. asaMkhyAtA (jaghanya asaMkhyAtA) samaya barAbara eka AvalikA. 2223 pUNaka 1229 3779 AvalikA barAbara eka ucchavAsa. 4446 pUrNAka 2458/3773 AvalikA barAbara eka zvAsa ane ucchavAsa, eTale ke eka prANa. 7 prANa. barAbara eka stoka, sAta stoka barAbara eka lava. 38ii lava barAbara eka ghaDI (e barAbara AjanI 24 miniTa). be ghaDI barAbara eka muhUrta, eTale ke 48 miniTa. (eka sAmAyikano kALa.) muhUrtamAM eka "samaya" ocho hoya to e utkRSTa antarmuhUta gaNAya, AvalikAnI bIjI rIte gaNatarI gaNatAM 257 AvalikA barAbara eka kSullaka bhava. (arthAtu nAnAmAM nAnuM AyuSya - Smallest life existence). A AyuSya nigodanA jIvonuM hoya che. eka zvAsocchavAsa eTale ke prANa jeTalA kALamAM nigodanA jIvonA 17 pUrNAka 13953773 eTale lagabhaga sADA sattara kSullaka bhava thAya). 30 muhUrta barAbara eka ahorAtra (24 kalAka), 15 ahorAtra barAbara eka pakSa, be pakSa barAbara eka mAsa. be mAsa barAbara eka sta, traNa trata barAbara eka ayana (cha mahinA) ane be ayana barAbara eka varasa. 84 lAkha varSa barAbara eka pUrvaga ane 84 pUrvAga barAbara eka pUrva. 84 lAkha pUrva barAbara eka truTitAMga, 84 lAkha truTitAMga barAbara eka truTita. Ama anukrame pratyekane 84 lAkhathI gaNatAM javAthI truTita, aDaDAMga, aDaDa, avavAMga, avava, duhukAMga, huDuka, utpalAMga, utpala, padhAMga, paba, nalinAMga, nalina, arthanipUrAMga, arthanipUra, ayutAMga, ayuta, prayutAMga, prayuta, nayutAMga, nayuta, cUlikAMga, cUlikA ane zIrSaprahelikAMga tathA zIrSaprahelikA sudhI pahocI zakAya che. tyAM sudhInAM saMkhyAtA varSa gaNAya che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM kALanI vibhAvanA 145 truTitAMganI saMkhyAne 84 lAkha vaDe uttarottara 25 lAkha guNIe to zIrSaprahelikAnI saMkhyA Ave. e AMkaDo keTalo Ave te cokkasAIpUrvaka jaina zAstragraMthomAM - kSetrasamAsa, pravacana sAroddhAra, bRhatsaMgrahaNI, lokaprakAza ityAdi graMthomAM ApavAmAM Avyo che. zIrSaprahelikA sudhIno kALa te saMkhyAnA varSano che. e pachI ethI vadhu kALanA asaMkhyAtA varSa gaNAya che. AvAM asaMkhyAtA varSano eka palyopama kALa gaNAya che. dasa koDAkoDI palyopama barAbara eka sAgaropama kALa gaNAya che. dasa koDAkoDI sAgaropama barAbara eka utsarpiNI athavA eka avasarpiNI. vIsa sAgaropama barAbara eka utsarpiNI ane eka avasarpiNInuM eka kAlacakra. (savArthasiddha vimAnanA devanuM athavA sAtamI narakanA jIvanuM AyuSya tetrIsa sAgaropamanuM hoya che.) anaMta kALacaka barAbara eka pagalaparAvartana thAya che. avasarpiNI ane utsarpiNInA pratyekanA cha ArA che. avasarpiNInA suSamAsuSamA nAmano pahelo Aro cAra koDAkoDI sAgaropamano hoya che. bIjo suSamA nAmano Aro traNa koDAkoDI sAgaropamano, trIjo suSamAduSamA nAmano Aro be koDAkoDI sAgaropamano, cotho duSamAsuSamA nAmano Aro eka koDAkoDI sAgaropamamAM betAlIsa hajAra varSa ochAM eTalA kALano hoya che. pAMcamo duSamA nAmano Ara je hAla cAlI rahyo che te ekavIsa hajAra varSano che. ane chaThTho duSamAduSamA nAmano Aro paNa ekavIsa hajAra varSano che. utsarpiNImAM AnAthI UlaTo krama hoya che. emAM pahelo Aro duSamAduSamA, bIjo Aro duSamA, trIjo Aro duSamAsuSamA, cotho Aro suSamAduSamA, pAMcamo Aro suSamA ane chaThTho Aro suSamAsuSamA che. dareka ArAno kALa tenA nAma pramANe hoya che. Ama dasa koDAkoDI sAgaropamanI avasarpiNI ane dasa koDAkoDI sAgaropamanI utsarpiNI ema maLIne vIsa koDAkoDI sAgaropamanuM eka kAlacakra thAya che. pudgalaparAvartananA ATha bheda che. dravya, kSetra, kALa ane bhAva e cAra bheda ane te darekanA sUkSma ane bAdara evA be bheda. ema badhAM maLI ATha bhede pudgala-parAvartana thAya che. eno Akho judo viSaya che. jaina darzanamAM AvI rIte gaNatarI karavAmAM AvelA kALane vyavahAramALa tarIke oLakhavAmAM Ave che. e manuSyalokamAM hoya che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jinatatva vAstavika jIvanamAM miniTa-kalAka, divasa-rAta ityAdi kALanI gaNanA che te vyAvahArika kALanA svarUpanI dRSTie che. A kALane AdhAre jyotiSa vijJAnanI racanA thayelI che. A kALanA AdhAre AyuSyanI gaNatarI thAya che. A kALanA AdhAre ApaNe jIvanakrama goThavIe chIe, nizcita samaye sthaLAMtara karIe chIe, bIjAone TAIma ApI zakIe chIe. ene AdhAre basa, relve, vimAna, jahAja vagere cAle che. enA AdhAre nokarI, vepArIdhaMdhA, udyogo, sarakAro vagere cAle che. ene AdhAre vacana apAya che ane paLAya che. paraMtu A kALane vyavahArakALa tarIke jaina darzanamAM oLakhavAmAM Ave che. jaina darzanamAM kALanA vyavahArakALa ane nizyakALa evA be mukhya bheda che. jaina darzana pramANe A samagra vizva cha dravyonuM baneluM che : 1. jIva, 2. pudgala, 3. dharma, 4. adharma, 5. AkAza ane 6. kALa. AmAM pahelAM pAMca te astikAya che : jIvAstikAya, pagalAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya. kALa astikAya kahevAto nathI, kAraNa ke kALane kaMdhadezarUpa, pradeza-samudAyarUpa tiryakapracaya nathI. samaya, AvalI, stoka, lava, mUhUrta, divasa, mAsa ityAdino praca eTale ke samudAya thato nathI, mATe kALane jIva, pudgala vagerenI jema astikAya kahevAto nathI. kALane samayarUpI pUrvApara, paryAya che, paraMtu eka samaya bIjA samaya sAthe joDAIne mATI, paththara vagerenI jema aMdha ke pradezarUpa samudAya thato nathI. kALa dravyamAM bhUtakALanA anaMta samaya che, vartamAnano eka samaya che ane bhaviSyanA anaMta samaya che, paNa te kAyamAna' na hovAthI kALane astikAya kahevAmAM Avato nathI. dareka dravyano potAno vyAvartaka - Agavo guNa che, je anya dravyamAM nathI. jema ke jJAna guNa phakta jIva dravyamAM che, anyamAM nathI; pUraNagalaNa eTale ke milana-vikharaNa guNa pudgala dravyamAM che. anya dravyamAM nathI; gatisahAyano guNa dharmAstikAya dravyamAM che, anyamAM nathI; sthiti-sahAyaka guNa adharmAstikAya dravyamAM che, anya dravyamAM nathI. e pramANe utpAda- vyayarUpa vartanA guNa phakta kAla dravyamAM che, anya dravyamAM nathI. samaya" e kALano paryAya che. te nAzavaMta che. paryAya dravya vinA hoI na zake. eTale kAla eka dravya che. dravya avinAzI hoya che. e dRSTie kALane dravya tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. kALane svataMtra dravya tarIke sthAna ApavuM ke nahIM e vize TheTha prAcIna Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene darzanamAM kALanI vibhAvanA 147 kALathI AcAryomAM matamatAMtara che. kALa dravya che ema uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che. dhammo adhammo AgAsaM dabamikkikkamAhiyaM / aNaMtApi ca dabANi, kAlo puggalajaMtavo / / (dharma, adharma ane AkAza e dravyo eka eka kahyAM che. kALa, pudgala ane jaMtu (jIva) e dravyo anaMtA kahyA che) tattvArthasUtramAM vAcaka umAsvAtie aparyAyavat dravyam ema kahyA pachI kahyuM che : naratyeka (pa.38) eTale ke keTalAka kAlane paNa dravya tarIke gaNe che ema kahyuM che. eno artha e thayo ke umAsvAti vAcakanI pUrve paNa "kALanA svarUpa vize bhinna bhinna mata pravartatA haze ane keTalAka ene svataMtra dravya tarIke mAnatA haze ane keTalAka nahIM mAnatA hoya. kALa dravyanA cAra mULa guNa che : (1) arUpI, (2) acetana, (3) akriya ane (4) navApurANa vartanA lakSaNa. varNa, rasa, gaMdha ane sparzarahita kALadravyanA cAra paryAya che : (1) atItada, (2) anAgata, (3) vartamAna ane (4) agurulaghu kALa dravyamAM A cAra mULa guNa anAdi- anaMtanA bhAge che. kALanA cAra paryAyamAM atIta kALa anAdi sAtta che ane agurulaghu kALa anAdi anaMta che. jIvAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya svakSetre asaMkhyAta pradezarUpa che. pudgalAstikAya svakSetre eka paramANarUpa che ane kALadravya svakSetre eka samayarUpa che. kALa vize bIjo mata evo che ke kALanA asaMkhyAta aNuo che. saMpUrNa kALa lokAkAza pradeza-pramANa che. eka eka AkAzapradeza para eka eka kAlANu che. paramANu zagati ane maMdagativALA hoya che. zIdhragativALA paramANu eka samayamAM cauda rAjaloka sudhI pahoMcI zake che. kALanA paramANu maMdagativALA che. maMdagati paramANu eka AkAzapradezamAMthI bIjA AkAza-pradezamAM jAya emAM jeTalo kALa lAge te samaya paryAya kahevAya che. e samaya paryAya je dravyamAM rahe te dravya kALa che. ratnonA DhagalAnI jema kAlANuo asaMkhyAta dravyarUpa che. 'dravyasaMgraha'mAM kahyuM che : racaUTT rA te chAtmApU saMgha 1 kAlANu mATe DabbInA aMjananI sarakhAmaNI paNa apAya che. jIva, pudgala, dharma, adharma ane AkAza e pAMce dravyanA parivartanamAM kAla nimitta kAraNa che. athavA sahakArI kAraNa che. e dRSTie kAladravya Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jinatattva upakAraka gaNAya che. vartanA lakSaNavALo kALa te nizcayakALa dravya che. kAlAjI 'samaya' paryAyane utpanna kare che ane 'samaya' paryAya anaMta hovAthI kALane upacArathI anaMta paNa kahevAmAM Ave che. eka mata pramANe kALa jevI koI vastu nathI, paNa jIva ane ajIva (pudgala)mAM je pheraphAro thAya che, jUnA-navApaNuM dekhAya che ene lIdhe ApaNane kALano AbhAsa thAya che. samaya pasAra thato nathI, ApaNe pasAra thaIe chIe. jyAM pheraphAro jhaDapathI thatA dekhAya tyAM kALa tvarita gatie pasAra thato hoya ema lAge ane jyAM pheraphAro atyaMta maMda hoya tyAM kALa dhImI gatie cAlato hoya ema jaNAya. ekano eka kalAka koIkanI rAha jovAmAM besI rahevAmAM pasAra thato hoya to ApaNane lAMbo lAge che ane koIka maganagamatI pravRttimAM joDAyA hoIe to ghaDIkamAM pasAra thaI jato anubhavAya che. yuvAna pati-patnIne virahamAM kALa lAMbo lAge che ane milanamAM te TUMko jaNAya che. Ama, kALa sApekSa che. ghaDiyALa pramANe samaya nizcita jaNAya paNa ghiDayALa vagara te lAMbo ke TUMko anubhavAya che. uttara dhruvamAM unALAmAM 82 divasa satata sUrya AkAzamAM hoya che ane ziyALAmAM traNa mahinAthI vadhu samaya aMdhArI rAtri hoya che. tyAM divasa ane rAta ghaDiyALanA AdhAre gaNIne tArIkha badalAya che. bahAranuM vAtAraNa to ekasarakhuM ja hoya che. kALa jANe tyAM sthagita thaI gayo hoya evuM lAge che. kALane jIva-ajIvarUpa kahyo che. jIvAbhigamasUtramAM kahyuM che : kimaya bhaMte / kAlo ti pavuccai ? goyamA, jIvA ceva ajIvA ceva tti / (bhagavanta ! 'kAla' kahevAya che te zuM ? he gautama ! jIva ane ajIva e kALa che.) Ama ahIM kALano jIva ane ajIva dravya sAthe abheda batAvavAmAM Avyo che. jIva ane ajIva anaMta che eTale kALane anaMtarUpa hyo che. kALanI vartanA anaMta che. kALa sarva dravyano vartanA lakSaNa paryAya che. sarva padArthomAM paryAyo (Changes)nuM parAvartana satata thayA kare che. paryAyonA A parAvartanane kALarUpe oLakhavAmAM Ave che. pratyeka padArthamAM enA paryAyonI vartanA e kALa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 jaina darzanamAM kALanI vibhAvanA che. eTale kALa e bIjuM kazuM nahIM paNa vartanA svarUpa paryAya che. eka apekSAe kALa dravya che to paryAya che ane bIjI apekSAe paryAya che to kALa che. kevaLajJAnIne traNe kALanA sarva padArthanA sarva paryAyo eka ja samaye yugapa kevalajJAnamAM jaNAya che, paraMtu chavstha jIvane mATe bhUta, vartamAna ane bhaviSya evA kALanA traNa bheda paDI jAya che. siddha paramAtmA kAlAtIta kahevAya che, kAraNa ke tyAM kALa jevuM kazuM hotuM nathI. Ama, kALa vize jaina darzanamAM ghaNI sUkSma mImAMsA karavAmAM AvI che.