Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnyuArI-2007 zrI zrIdhara praNIta gurusthApanA-zataka ma. vinayasAgara paJca parameSThi mahAmantra meM paJca parameSThi devatattva aura gurutattva kA varNana hai / devatattva meM arihanta aura siddha kA samAveza hotA hai / gurutattva meM sAdhu, upAdhyAya aura AcArya kA samAveza hotA hai / dharmatattva sadguru kI kRpA se hI prApta hotA hai / kevalI prarUpita darzana, jJAna, cAritra aura tapa dharma ke aGga haiM / isa laghukAyika grantha meM gurutattva kA vistAra se nirUpaNa huA hai| isa zataka ke kartA zrIdhara haiM / isa grantha meM kahIM bhI guru kA yA saMvat kA ullekha nahIM hai / ata: yaha nirNaya kara pAnA sambhava pratIta nahIM hotA ki zrIdhara' zramaNa hai yA zrAvaka / tathApi yaha nizcita hai ki isakI racanA mahArASTrI va prAkRta meM huI hai, na ki prAkRta ke anya bhedoM me / racanA sauSThava, padalAlitya aura prAJjalatA ko dekhate hue isakA racanAkAla anumAnata: 13vIM-14vIM sadI nirdhArita kiyA jA sakatA hai / isameM sandeha nahIM ki zrIdhara zramaNa ho yA zrAvaka, gurutattva kA vyApaka anubhava rakhatA hai| uttarAdhyayana sUtra, bhagavatI sUtra aura tattvArtha sUtra kA zrIdhara jJAtA thaa| duppasahasUri kA ullekha hone se yaha bhI sambhAvanA kI jA sakatI hai ki tandalavaicArika prakIrNaka kA bhI jJAtA thA / ataH yaha bhI nizcita hai ki yaha zvetAmbara hI thA / gurusthApanA zataka kA 'jaisalamera hastalikhita granthasUcI', 'jinaratnakoSa' evaM 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' meM isa kavi kA yA isa laghukAvya grantha kA ullekha na hone se yaha durlabha grantha hai / yaha grantha kisa bhaNDAra kA hai isakA mujhe bhI smaraNa nahIM hai / svargIya Agama prabhAkara munirAja bhI puNyavijayajI mahArAja se unake vidvAn sAthI zrI nagInabhAI zAha likhita pratilipi san 1951 meM prApta huI thI / 1. gAthA ka. 98-101 paDhane se zrIdhara zrAvaka thA yaha spaSTa ho jAtA hai / zI..
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-38 isakA mukhya varNya viSaya hai :- gAthA 1 evaM 103 meM isakA nAma guruthAvaNAsayagaM likhA hai / gAthA 103 meM sIdhareNa raiyaM se kavi ne apanA nAma sUcita kiyA hai / dharma vinayapradhAna hai isa kAraNa caturvidha saMgha ko isakA anukaraNa karanA cAhie / yaha dharma aura caturvidha saMgha zrIpuNDarIka gaNadhara se prArambha hokara duppasahasUri taka sthira rahegA / isa duSama kAla meM zramaNa alpa hoMge aura muNDa adhika hoMge / isI kAraNa AcAryagaNoM se dharmAdharma kI jAnakArI zrAvakoM ko hotI hai / suguru-kuguru kA bheda karate hue SaSTha guNasthAnIya pramatta aura saptama guNasthAnIya apramatta kA bhagavatI sUtra ke AdhAra para bheda-vibheda dikhAte hue sundara vizleSaNa kiyA hai / una suguruoM kI kRpA se hI zramaNopAsaka nAma sArthaka hotA hai anyathA nahIM / sadguru ke prasAda se hI satanuSThAna, sAta kSetroM kA jJAna, aura sampUrNa samAcArI kA jJAna bhI unhIM ke upadeza se prApta ho sakatA hai / kaI aisA kahate haiM ki vartamAna meM susAdhu nahIM hai ! unheM yaha socanA cAhie ki sudharma svAmI se jo sAdhuparamparA cala rahI hai vaha AdaraNIya evaM anukaraNIya hai| kaI zrAvaka loga suguru ke abhAva meM jo ki rAgadveSa se pUrita haiM, yathAchanda, svacchanda haiM, arthAt vezadhArI hote hue bhI jo zithilAcArI haiM una kuguruoM ko suguru mAnakara jo vratAdi grahaNa karate haiM yA dUsaroM ko prerita karate haiM, vaha sacamuca meM dhikkAra ke yogya haiM / vrata, arihaMta, siddha, sAdhu, deva aura AtmA ke samakSa hI grahaNa kiye jAte haiM, svacchandamatiyoM ke samIpa nahIM / suguru ke abhAva meM kaI zrAddha ina vezadhAriyoM kI nizrA meM jo vrata-kriyAdi karate haiM ve vAstava meM atyanta mUr3ha hai| duSama-suSama kAla meM sAdhu ke binA dharma vicchinna ho jAtA hai to isa duSama kAla kI to bAta hI kyA ? / pallavagrAhI pANDityadhAraka vezadhArI darzana se bAhya haiN| sAta nihnavoM kA, kUlavAluka kA udAharaNa dete hue inako zAsana ke pratyanIka batAye hai / ataeva 36 guNadhAraka AcArya hI suguru haiM, unake Azraya meM hI dharmAdi kRtya karane cAhie / isa prakAra suguru aura kuguru kA bheda dikhAte hue suguru kI nizrA hI zrAddha ke lie jJeya aura upAdeya hai tatha unhIM suguruoM kI Azraya meM samasta dharma-vratAdi kRtya karane se zrAddha kA kalyANa ho sakatA hai, kyoMki ve dharma ke pUrNa jAnakAra, vyavahAra aura nizcaya ke jAnakAra tathA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnyuArI-2007 bahuzruta hote haiM ata: ve hI suguru haiM / anta meM kavi kahatA hai ki isa laghu kRti meM jo kucha utsUtra vacana likhane meM AyA ho usakA saMzodhana bahuzruta jJAnI mere Upara anugraha karake kareM / guru ke upadeza se hI jinavacana kA sAra grahaNa kara yaha zataka likhA hai| vicAraNIya prazna hai ki zrAvaka ke 12 vrata kahe gae haiM / suguru ke abhAva meM 12vA atithi saMvibhAga vrata sambhava nahIM hai, kintu yathAchandI vezadhArI suguru ke abhAva meM bhI 12vA vrata svIkAra karate haiM (gAthA 38 se 40) / Aja ke samaya meM bhI zrAvaka dharma kI dRSTi se yaha kRti atyanta hI upAdeya aura AcaraNIya hai / gurusthApanA-zataka namirasuramauDamANikkateyavicchuriyapayanahaM sammaM / namiUNa vaddhamANaM vucchaM guruThAvaNA-sayagaM // 1 // hINamaI appasuo anANasiriseharo tahA dhaNiyaM / gaMbhIrAgamasAyara - pAraM pAveumasamattho // 2 // juggohamajuggo vi hu jAo gurusevaNAi taM juttaM / jaM sUrasevaNAe caMdo vi kalANihI jAo // 3 // guruAgarAo suttattha-rayaNANaM gAhagA ya tinneva / rAgeNa ya doseNa ya majjhatthatteNa NeyavvA // 4 // paDhamo bIo'Nariho taio suttattharayaNajuggu tti / didruto Ayario aMbehi paoyaNaM jassa // 5 // dhammaM viNayapahANaM je(jaM?) bhaNiyaM ittha satthagArehi / so kAyavvo cavihasaMdho samaNAie sammaM / / 6 / / jaM viNao taM mukhaM(kkhaM?) chaMDijjA paMDiehiM no kahavi / jaM suyarahio vi naro viNaeNa khaveya(i) kammAI / / 7 / / jiNasAsaNakappatarumUlaM sAhU susAvayA sAhA / mUlammi gae tattha ya avaraM sAhAiyaM vihalaM // 8 // siripuMDarIyapamuho duppasaho jAva cauviho saMgho / bhaNio jiNehi jamhA na hu teNa viNA havai titthaM / / 9 / /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-38 yataH na viNA titthaM niyaMThehiM nAtitthA ya niyaMThayA / chakkAyasaMjamo jAva tAva aNusajjaNA doNhaM // 10 // tamhA AyariyA vi hu saMti natthi tti je viyAraMti / taM micchA jao jaNe tecciya suttatthadAyAro // 11 / / bahumuMDe appasamaNe ya iya vayaNAo ya saMti AyariyA / jesi pasAyA sar3A dhammAdhamma viyANaMti // 12 // jaha diNarattiM samma micchaM putraM taheva pAvaM ca / taha ceva suguru kuguru mantraha mA kuNaha maya(i)mohaM // 13 // caraNassa nava ya ThANA iha ya pamattApamattaahigAro / tattha apamattavisayaM kaha lambei ittha egavihaM // 14 // hoi pamattammi muNI caukkasAyANa tivvaudayammi / sa pamatto tesi ciya apamatto hoi maMdudae // 15 // pamatte nokasAyANa udaeNaM ittha caraNajutto vi / aTTajjhANovagao teNa viNA hoi apamatte / / 15 / / nANaMtarAyakammaM lambei tivihaM pamatta-apamatte / bIyaM chaccau paNa nava-bheehiM baMdhudayasaMte / / 16 / / terikArasa jogA heuNo puNa havaMti cha cauvIsA / lesAo chacca tine ya huMti pamattApamattesu // 17 // aviraya virayAviraesu sahasapuhuttaM havaMti AgarisA / virae ya sayapuhuttaM labbheti pamAyavasageNa / / 19 / / yataH ThiiThANe ThiiThANe kasAyaudayA asaMkhalogasamA / aNubhAgabaMdhaThANA iya ikkikke kasAudae // 20 // kammassa ya puNa udae avarAho hoi neva tavirahe / iya jANiUNa samma mA kujjA saMjame aruI // 21 // apamattapamatte suM aMtamuhuttaM jahakkama kAlo / samaNANa puvvakoDI tA labbhai kaha Na egavihaM / / 22 / /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnyuArI-2007 paDhame ya paMcamaMge ya viyArie ittha hoi suhabuddhI / tA AlaMbiya bhAuya ! egapayaM gaccha mA micchaM // 23 // sAhUNaM viNaeNaM vayaNapareNaM ca taha ya sevAe / samaNovAsaganAmaM labbhai na hu annahA kahavi // 24 // jo suNai suguruvayaNaM atthaM vAvei sattakhittesu / kuNai ya sadaNuTTA(TThA)NaM bhannai so sAvao teNa // 25 / / jaM nijjai jiNadhammaM jaM labbhai sutta-atthapeyAlaM / so puNa sAhupasAo tA mA hohisi kayaggheNa // 26 // savvA sAmAyArI uvaesavaseNa labbhai muNINaM / sA puNa suMdarabuddhI kIrai jaM aNuvaeseNa // 27 // saMbhinnasuyassa'tthaM susaMjao vi hu na tIrae kahiuM / tA tucchamaI saDDho kaha hoi viyAraNasamattho // 28 / / kevalamabhinnasuyaM manijjai vivaraNAsamatthehiM / taM puNa micchattapayaM jaha bhaNiyaM puvvasUrIhiM // 29 // aparicchiyasuyanihassa kevlmbhitrsuttcaariss| savvujjameNa vi kayaM annANatave bahuM paDai // 30 // keI bhaNaMti ihi susAvayA saMti ittha no sAhU / taM puNa vitahaM jamhA na hu koI kAmadevapae // 31 // siri suhamasAmiNA jaM suttammi parUviyaM tahacceva / sAhuparaMparaeNaM ajja vi bhAsaMti bhavabhIrU // 32 / / "jaM annANI kamma khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNa // 33 // " taM puNa viNayANuguNaM sappurisANaM havei suhaheU / aviNIyassa paNassai ahavA vi vivaDDae kumaI // 34 // AyariyANa sagAse suttaM atthaM gahittu nIse saM / tesiM puNa paDiNIo vaccai risighAyagANa gaiM // 35 // jANaMtA vi ya viNayaM keI kammANubhAvadoseNaM / necchaMti pauMjittA abhibhUyA rAgadosehiM // 36 / /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpai keI saDDhA aladdhaguruNI vayAiuccAraM / kAriti parajaNANaM hIhI dhiTTattaNaM tesiM // 37 // dhammo duvAlasaviho susAvayANaM jiNehi patratto / sAhu-abhAvA so puNa ikkArasahA havai tesi // 38 // iha atihisaMvibhAgo susAhUNaM ceva hoi kAyavvo / sAmannanANadaMsaNavuDDhikae paramasaDDhe hiM // 39 // je puNa saDDANa cciya bArasamavayaM puNo parUviMti 1 kAriti ya appecchA te NeyavvA ahAcchaMdA ||40|| keI subuddhinAyaM paribhAviya pAviti uccAraM / kAraMti ya sA suMdarabuddhI na hu hoi niuNamaI ||41 || jaM puNa sugurusamIve subuddhiNA gahiya desiyaM dhammaM / heNa samaM samasIsI aladdhaguruNo na te hoI // 42 // je puNa aladdhaguruNo jahA tahA kAraviMti uccAraM / te jiNamai (ya) paDiNIyA na huMti ArAhagA kahavi ||43|| sAhINe sAhujaNe gihINa gihiNo vayAI jo dei / sAhuavanAkaraNA so hoi anaMtasaMsArI ||44 || gihiNo gihatthamUle vayAI paDivajjao mahAdoso / paMcaiva sakkhiNo jaM paccakkhANe ime bhaNiyA ||45 // arihaMta siddha sAhU devo taha ceva paMcamo appA tamhA gihatthamUle vayagahaNaM neya kAyavvaM // 46 // jaM sacchaMdamaIe raesu uccAriesu puNa tesiM / jai kahavi hoi khalaNA tA kaha suddhI gurUhi viNA // 47 // lajjAi gAraveNa i bahussuyamaraNa vAvi duccariyaM / je na kahaMti gurUNaM na hu te ArAhagA huMti // 48 // kacchamAIkiriyA saDDANaM jAva aNasaNaM bhaNiyA / sAhuvayaNa kijjai anno puNa kiM vahai gavvaM ? // 49 // saMpa bhAMti keI jIvA pAvaMti assuyaM dhammaM / saccaM puNa te mUDhA suyaparamatthaM na yANaMti // 50 // anusandhAna- 38
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnyuArI-2007 patteyabuddhilAbheNa jAIsaraNeNa ohinANeNa / daTThaNa puvvasUriM to pacchA lahai jiNadhamma // 51 // tattha ya sAhupasAo neyavvo ittha satthagArehiM / sacchaMdamaINaM puNa vaDDai kumaI na saMdeho // 52 / / saMpai keI saDDhA gADhaM kiriyaM kuNaMti gururahiyA / na nissAI kuNaMte hIlaMtA huMti aimUDhA // 53 // kugurUNaM parihAre sugurusamIve kiyAi kiriyAe / jAyai sivasuhaheU susAvayANaM na saMdeho // 54 / / sUreNa viNA divasaM abbheNa viNA na hoi jalavuTThI / bIeNa viNA dhanaM na tahA dhammaM gurUhi viNA // 55 // chasu araesuM jai vi hu savvagaIsuM pi labbhae samma / dhammaM tu virairUvaM labbhai gurupArataM te hiM // 56 / / jaha AhAro jAyai maNasA kiriyAi devamaNuyANaM / sammattacaraNadhammANa paropparaM esa diTuMto // 57 / / AvassayAi muttuM keI kuvvaMti niccalaM jhANaM / te jiNamayavaraloyaNarahiyA maggaMti sivamaggaM // 58|| sayalapamAyavimukkA je muNiNo sattamAiThANesu / tesiM havei niccalajhANaM iyarANa paDiseho // 59 / / dhammajjhANaM cauvvihabheyaM pakuNaMtu bhAvao bhaviyA / AvassayAijuttaM jaha sulaho hoi sivamaggo // 60 / / vihiavihisaMsaeNaM keI giNhittu kiM pi na(no?)vAyaM / kiriyaM no bhavabhIrU kuNaMti tesi pi annANaM // 61 // jai natthi cciya guruNo tA teNa viNA kahaM vahai titthaM / araehiM bahuehiM tuMbeNa viNA jahA cakkaM // 62 / / aha davvakhettakAlaM 'viyAriUNaM gurUsu aNurAyaM / kujjA caittu mANaM sudhammakusalA jahA hoha // 63 / / niyagacche paragacche je saMviggA bahussuyA sAhU / tesiM aNurAgamaI mA muMcasu macchareNa hao // 64 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 saMviggamacchareNaM micchaddiTThI muNI vi nAyavvo / micchattammi na caraNaM tatto ya viDaMbanA dikhA // 65 // vesaM pamANayaMtA keI mannaMti sAhuNo savve / keI savvanisehaM tattha ya duNhaM pi mUDhamaI ||66 || jaha nAila - sumaIhiM suhaguru-kuguruNa mannaNaM vihiyaM / nA (tA?) ajja vi bheyadugaM giNhasu suddhaM parikkhittA // 67 // sAhUhiM viNA dhammo vucchinno Asi dusamasusamAe / saGgRhi samatthehi vi na rakkhio ajja kA vattA ? ||68|| samaNasamaNIhi sAvaya- susAviyAhiM ca pavayaNaM asthi / mannasu causamavAyaM jai icchasi suddhasammattaM // 69 // saMghe titthayarammI sUrIsuM sUriguNamahagghesu / appaccao na jesiM tesiM ciya daMsaNaM suddhaM // 70 // je uNa iya vivarIyA pallavagAhI subohasaMtuTThA / subahu pi ujjamaMtA te daMsaNabAhirA neyA // 71 // jahavi hu pamAyabahulA muNiNo dIsaMti taha vi no heyA ! jesi sAmAyArI suvisuddhA te hu namaNijjA // 72 // jar3a evaM pi hu bhaNie mantrissaha neya sAhuNo tubbhe / tA ubhao bhaTThANaM na suggaI neya paralogo // 73 // jamhA gurUNa sikkha sikkhaMta cciya havaMti hu susIsA / tesiM puNa paDiNIyA jammaNamaraNANi pAvaMti // 74 // haMtUNa sa ( se?) vabhANaM sIse hoUNa tAva sikkhAhi / sIsassa huMti sIsA na huMti sIsA asIsassa // 75 // jar3a guruANAbhaTTo suciraM pi tavaM tavei jo tivvaM / so kUlavAlayaM piva paNadUdhammo lahai kugaI // 76 // aNamannaM to niyaguruvayaNaM jANaMtao vi suttatthaM / ikkArasaMganiuNo vi bhave jamAlivva lahai duhaM // 77 // saMpai sugurUhi viNA chaumatthANaM na koI AhAro / sAhUNa jao virahe saDDhA vi hu micchagA jAyA // 78 // anusandhAna- 38
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnyuArI-2007 "maibheyA'saccaggaha 2 saMsaggIe 3[ya] abhiNiveseNaM 4 / cauhA khalu micchattaM sAhUNamadaMsaNeNa'havA // 79 // " jiNavayaNaM duyaM aisayanANIhiM najjae samma / vavahAro puNa balavaM na niseho asthi sAhUNaM 180 // manijja caraNadhamma mA gavijjA guNehi niyaehi / na ya vimhao vahijjai bahurayaNA jeNa mahapuDhavI // 81 / / yata: mA vahau koi gavvaM ittha jae paMDio ahaM ceva / AsavvanumayAo taratamajogeNa maivihavA // 82 / / bhattIsu abhattIsu ya guruninhavaNe ya ittha diTuMtA / siriiMdabhUi - maMkhaliputtoragasUyaro ya tahA / / 83 / / guruninhavaNe vijjA gahiyA vi bahujjameNa purisANaM / jAyai aNatthaheU rayane urapavaramalluvva // 84 / / "viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujaNassa ! titthayarANaM ANA suyadhammArAhaNA kiriyA // 85 // " ee chacceva guNA sAhUNaM vaMdaNe puNa havaMti / saggA'pavaggasukkhaM paesirAuvva lahai jaNo // 86 // ego jANai bhAsai bahuyapayaM kiMtu egamussuttaM / ego egaMtaM pi hu suddhaM jaha chaluya mAsatuso // 87 / / ege ussuyavayaNe jaMpie jaM havei bahu pAvaM / taM sayajIho vi naro na tIrae kahiu vAsasae // 88 // paDhamamiha musAvAyaM diTThIrAgaM taheva micchattaM / ANAbhaMgaM mANaM parao mAyA vi merusamA // 89 // sammattacaraNabheo tassa ya vayaNeNa hoi saMghammi / kalaho vi tao jAyai appA u aNaMtasaMsArI // 9 // je puNa paDhaMti suttaM chajjIvaNiyAo sAvayA uvari / so tesimaNAyAro cauddasapucIhiM jaM bhaNiyaM // 91 // sikkhAviya sAhuvihA uvavAyagaI ThiI kasAyA ya / baMdhatA ve yaMtA paDivajjAikkame paMca // 92 / /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 anusandhAna-38 chajjIvaNiyA uvari bhaNaMti ke vi kammarogiNo suttaM / appattha aMbarasaluddhanivamiva taM tesi'NatthakaraM // 93 / / deve gurummi saMghe bhattIe sAsaNammi jaM mahimaM / kIrai so AyAro cautthaThANammi saDDANaM // 94 // vajjijjA uDDAhaM annesi hi vi. sAvayANa kiM cujjaM / ciMtai puNa uDDAhaM sAsaNe hujja sA kahavi // 95 / / khuddattaNapariharaNaM parovayAre taheva Autto / arihaMtAI eso neyavvo paMcamo puriso // 95 / / jai chattIsa guNacciya guruNo tAi vIsa guNajuttA(?) / gihiNo vi hu joijjA iyava[ya?]NAo pariniseho // 16 // jattha ya chattIsa guNA miliyA labbhaMti neya gacchammi / dohiM ceva guNehiM so vi pamANIkao hoI // 97 / / jai gacchammi sukajje sAraNA vAraNA akajjammi / tA vavahAranaeNaM vavahArarau cciya susaDDho 198 / / eeNaM bhaNieNaM gurubhattI hoi paruvayAraM ca / tA eesi duNha vi mA hujjA kaha vi maha viraho // 99 / / ke I uvaesamimaM souM dummati sAvayA hiyae / taM annANaM jamhA karaNijjamiNaM tu saDDhANaM // 100 / / sirivIrasAsaNe satta ninhavA Asi je purA tesi / cauro saDDehiM ciya vibohiyA pavarajuttIhiM // 101 // ittha ya jaM puNa bhaNie ussuyavayaNaM havijja jai kahavi / sohiMtu taM bahusuyA maha uvarimaNuggahaM kAuM // 102 // jiNapavayaNassa sAraM saMgahiUNaM gurUvaeseNa / iya sIdhareNa raiyaM naMdau guruThAvaNAsayagaM // 103 / / ithi zrIgurusthApanAzatakasUtraM samAptam / yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddha vA mama doSo na dIyate / / li0 ralabhadrena //